Radyo Bienal

Ses kompozisyonları, performansları ve elektro-akustik besteleriyle bilinen sanatçı Tarek Atoui, 2015 yılından bu yana sürdürdüğü Atina, Abu Dabi, Singapur, Porto ve Beyrut limanlarına dair projesine, 17. İstanbul Bienali'yle birlikte İstanbul limanlarını ekliyor. Atoui’nin ses kayıtçısı Eric La Casa’yla birlikte İstanbul’da gerçekleştirdiği keşif gezileri sırasında ikili, kendilerini kentsel, endüstriyel, doğal ve askeri bölgelerde buluyorlar. Çalışmalarında sesin ne olabileceği üzerine düşünen, sesi duymanın ve onunla ilişki kurmanın farklı yollarını arayan sanatçı, Radyo Bienal’in bu haftaki programı için Eric La Casa’nın ses kayıtlarını kullanan meslektaşları Enis Çakar ve Jad Atoui’nin çalışmalarını derledi. Kendi ifadesiyle bu derleme, 2022'de bienal izleyicisiyle buluşacak besteye bir tür giriş niteliği taşıyor.

Radyo Bienal'de bu hafta Zeyno Pekünlü sanat, eleştirel söylem ve eylem yoluyla zorunlu göç, yerinden edilme ve sınır politikaları gibi konulara dikkat çekmek, yerinden edilmiş kişiler için dayanışma olanaklarını artırmak ve haklarından yoksun bırakılan bu kişilerin temel haklarını talep etmek amacıyla kurulan The Museum for the Displaced’in [Yerinden Edilmişler için Müze] eş kurucu ve küratörlerinden Canan Batur, Mohammad Golabi ve Ana Sophie Salazar’la bir araya geliyor ve kurumun gerçekleştirdiği projeler, gelecek planları ve yerinden edilmişlik kavramının farklı coğrafya ve bağlamlardaki yansımaları üzerine söyleşiyor. Oda Projesi, dinleyicileri annelik ve güvencesizliği bir arada düşünmeye davet ederken “Venüslü Kadınların Serüvenleri” tüm heyecanıyla devam ediyor.

Radyo Bienal’de bu hafta, 2019 yılında 6. Keith Haring Sanat ve Aktivizm Ödülü’nü alan araştırmacı, küratör ve öğretim görevlisi Pelin Tan, 17. İstanbul Bienali katılımcılarından, çalışmalarını Amerika’da sürdüren iki sanatçı, tasarımcı ve öğretim görevlisiyle, Atıf Akın ve Orkan Telhan’la buluşuyor. Pelin Tan, çalışmalarında bilim, bilim tarihi, doğa, devinim ve ilgili politik meselelere odaklanan Atıf Akın ve sosyal, kültürel ve çevresel sorumluluğa dair kritik konulara eğilen disiplinlerarası çalışmalar üreten Orkan Telhan’la sanat, teknoloji ve politika alanları arasındaki ilişkide öne çıkan kavramlar üzerine bir söyleşi gerçekleştiriyor. Oda Projesi, “Kendini bir yere ait hissetmek ne demektir? Aidiyet hissi için evin içinde ne tür bir emek eylemi gerçekleşir?” sorularına seslerle yanıt ararken, “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

Radyo Bienal’de bu hafta, İstanbul Bienali Mimarı ve Proje Yöneticisi Gamze Öztürk, İTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyelerinden Prof Dr. Zeynep Kuban ve Dr. Miyuki Aoki Girardelli’yle buluşuyor ve 20. yüzyılın önemli mimar ve şehir planlamacılarından olan Bruno Taut (d. 1880, Könisberg, Prusya; ö. 1938, İstanbul, Türkiye) üzerine söyleşiyor. Söyleşi, Nazi yönetiminden kaçarak önce Japonya’ya, sonra Türkiye’ye göç eden ünlü mimarın, Japonya ve Türkiye’de mimarlık ve zanaat alanında gerçekleştirdiği çalışmaları merkeze alıyor. Oda Projesi “Evle ilgili zihinsel emek ne demek?” sorusu üzerine dinleyicileri düşünmeye davet ederken, “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

Radyo Bienal, COVID-19 salgını ve etkileri dolayısıyla kaybettiğimiz müzisyenleri, ortaya koydukları veya katkıda bulundukları eserlerle hatırlamaya devam ediyor. Moğollar grubunun eski davulcusu Ayzer Danga, Cem Karaca & Moğollar’ın 1973 Ocak'ında verdikleri unutulmaz Ankara konserini ölümsüzleştiren 2.2.1973 Ankara albümünden bir kesitle programa konuk oluyor. Ellis Marsalis Jr., Jorge Oñate, Trini López, Aurlus Mabélé, Mohammad Reza Shajarian ve Mita Haque da programa katılan müzisyenler arasında. Oda Projesi “Kadınları birbirine bağlayan, bir arada tutan bir şey midir kız kardeşlik; kız kardeşlik nedir?" sorusuna seslerle yanıt ararken, “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

17. İstanbul Bienali’nin şiir aksı, içinde bulunduğumuz bu benzersiz zamanların sorunlarını şiir üzerinden ele alıyor. 2021 yılı boyunca her ay bir yeni şiir yazmak üzere davet edilen 15 şairin yer aldığı bu deneysel çalışma, şairlerin zihin dünyası ve kelime dağarcığıyla başka türlü düşünmenin, konuşmanın ve bir araya gelmenin yollarını arıyor. Dünyanın gidişatına şairlerin merceğinden bakan proje, eleştirel duruşla sanatsal ifadeyi şiir üzerinden bir araya getiriyor. Radyo Bienal’in bu haftaki bölümü, 17. İstanbul Bienali katılımcısı şairleri ağırlıyor. Programda şairler, 12 ay boyunca her ay yeni bir şiir yazmanın nasıl bir deneyim olduğunu, bu süreçte şiir pratiklerinde nelerin değiştiğini paylaşıyor. Bu deneyimin örneklerinden olan üç haberci şiir de, şairlerin kendi ses ve yorumuyla dinleyicilerle buluşuyor.

Tayland’da yaşayan ve çalışmalarını sürdüren sanatçı Pratchaya Phinthong, 17. İstanbul Bienali kapsamında, yaşamının büyük çoğunluğunu Tayland’ın etnik olarak Laolardan oluşan İsan bölgesinin yerel dili ve edebiyatına adamış ve bu konuda önde gelen otoritelerden biri olarak kabul edilen babası Preecha Phinthong’un mirasını korumak ve paylaşmak üzere çalışmalarını sürdürüyor. Radyo Bienal’in bu bölümü, Preecha Phingtong’un modernleşme ve milliyetçilik gibi süreçlerin marjinalleştirdiği bu zengin kültür üzerine yazdığı The Glossary of Ancient Isan Proverbs [Eski İsan Atasözleri Sözlüğü] kitabından bir seçkiyle dinleyicilerle buluşuyor. Sanatçının annesi tarafından seçilen ve sorapanya olarak adlandırılan bir tür Budist efsunun eşlik ettiği bu seçki, akademisyen Ajarn Chairat Polmuk tarafından seslendiriliyor ve Türkiye'de yaşayan iki İsan kadın tarafından yorumlanıyor. Ayrıca Oda Projesi, “Kamusal alanda görünmez olduğunuzu düşündüğünüz/sandığınız/istediğiniz zamanlar oluyor mu?” sorusuna yanıt ararken, “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

2000 yılında kurulduğu günden bu yana dans, müzik, görsel sanatlar ve sinema alanında çalışanlara çok yönlü destek sunan Green Papaya Art Projects Filipinler’in en uzun soluklu, bağımsız ve çokdisiplinli sanat platformu olma özelliğini taşıyor. 17. İstanbul Bienali katılımcılarından olan platform, 2016 yılında ev sahipliği yaptığı ses, müzik ve performans projesi İdiolalia’nın katılımcılarından olan yerel sanatçılar Maldoror ve Teenage Granny’nin performansından seslerle bu hafta Radyo Bienal’in konuğu oluyor. Oda Projesi, “Bir mekân olarak mutfakta devrim yapmak mümkün mü?” sorusu üzerine dinleyicileri düşünmeye davet ederken, 101.7 FM’den arşiv seslerini programa taşıyor ve “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

Radyo Bienal’in bu bölümü, 23,5 Hrant Dink Hafıza Mekânı’ndan Neslihan Koyuncu'nun Hrant Dink Vakfı’nın değerli dostlarından Fethiye Çetin ve Levon Bağış ile sohbetiyle başlıyor. Konuklardan, vakfın 2019’da gerçekleştirmeyi planladığı fakat valilik kararıyla iptal edilen Kayseri konferansının bir mantı festivaline dönüştürülerek sansürü yaratıcı bir yöntemle aşma hikâyesini dinliyoruz. Söyleşinin ardından ise mantı festivalinden iki şarkıya kulak veriyor ve mikrofonu Oda Projesi'ne çeviriyoruz. “Yemek yaparken hangi düşünceler görünür olur?” sorusuna Şahkulu Sokak'tan seslerle ve bir Radyo Okulu'yla yanıt arayan Oda Projesi'nin ardından kapanış, her zaman olduğu gibi “Venüslü Kadınların Serüvenleri”nden satırlara emanet.

Radyo Bienal'in bu bölümü bir söyleşiyle açılıyor. Ekoloji, gıda güvenliği, politika, kültür, emek ve toplumsal hareketler gibi konularla ilgilenen gazeteci ve yazar Seçil Türkkan ile "Dört Ayaklı Şehir"den araştırmacı ve akademisyen Mine Yıldırım'ın katılacağı söyleşide, şiddet ve ihtimam arasındaki ikilikte var olma mücadelesi yürüten dört ayaklıların tarihini 1910'dan günümüze modernizm, şehirleşme ve ormansızlaşma gibi bağlamlarda inceleyeceğiz. Programın düzenli konuğu Oda Projesi, bu hafta "Mahremiyet ve ev içi emek arasında nasıl bir ilişki vardır?" sorusuna ormanın, kuşların ve ağustos böceklerinin sesi eşliğinde yanıtlar arıyor. A Dog Republic ekibinden Nico Dockx, Yona Friedman ve Jean-Baptiste Decavèle'in 2012 yılında Paris'te gerçekleştirdikleri politik ve poetik havlama sohbeti programda özgün bir parça olarak yerini alıyor ve “Venüslü Kadınların Serüvenleri” kaldığı yerden devam ediyor.

Ünlü tiyatro yapımcısı, yazar ve görsel sanatçı Danarto, Soğuk Savaş boyunca Endonezya'nın öncü sanat çevrelerinin demirbaşlarından biriydi. 17. İstanbul Bienali katılımcılarından disiplinlerarası bir sanatçı ve araştırmacı ekibi olan Danarto & Friends, performans, söyleşi ve yaratıcı arşivlemenin bir karışımıyla Danarto’nun mirasını keşfetmek için bir araya geldi. Radyo Bienal'in bu bölümünde grup bizi 1975 yılına götürüyor. Danarto'nun uydular ve elektronik medyayla bağlantı kuran dünyanın gerilimlerine dair şiirsel deneyleri, hayali bir haber akışıyla çerçeveleniyor.

Bu programda 17. İstanbul Bienali’ne de davet edilen Nepal Picture Library'nin arşivinden, Nepal'in feminist tarihine ilişkin sesler dinliyoruz. 2011'de Katmandu'da kurulan kütüphane, Nepal'in sosyal ve kültürel tarihinin kapsamlı ve kapsayıcı bir arşivini oluşturmak için çalışıyor. Oda Projesi, “görünmez emek için ayırdığımız zaman hallettiğimiz gündelik işin işlevselliği haricinde topyekun faydasız mıdır yoksa eser miktarda da olsa ilham kaynağı olabilecek pırıltılar içerebilir mi?” sorusu etrafında dönen seslere, “Venüslü Kadınların Serüvenleri”nden parçalarla eşlik ediyor.

Bu programda sanatçılar ve küratörler için bir etkileşim ve üretim programı olarak tasarlanan SAHA Studio’nun kurucu direktörü ve küratör Çelenk Bafra, SAHA Studio’nun misafir sanatçılarından, işlerini dünyanın farklı yerlerinde çoğu zaman sanatçı odaklı inisiyatifler aracılığıyla sergileyen Merve Ünsal ve İzmir Kültür Platformu Girişimi üyesi ve bağımsız sanat oluşumu Monitor’ın kurucularından Özgür Demirci, 17. İstanbul Bienali'nin küratoryal ekibinden Ute Meta Bauer ve David Teh ile Türkiye’de ve dünyada sanatçı misafir programlarının sanat ekolojisindeki yeri, imkânları ve sınırları üzerine sohbet ediyor. Oda Projesi, “dayanışma görünür müdür, görünmez midir?” sorusu etrafında dönen seslere, “Venüslü Kadınların Serüvenleri”nden parçalarla yanıtlar veriyor.

Bu bölümde paylaşılan ses kaydı, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı kurucularından Füsun Ertuğ'un "Feminist Adımlar" başlıklı belgeseline ait. Belgeselinde Ertuğ, kamerasını 17 Mayıs 1987 tarihinde Kadıköy Yoğurtçu Parkı'nda gerçekleşen “Dayağa Karşı Dayanışma Yürüyüşü” ile 4 Ekim 1987 tarihinde Edirnekapı Kariye Müzesi'nde gerçekleşen “Kadın Şenliği ve Dayağa Karşı Kampanya” eylemine çevirmiş. Kayıt, 17. İstanbul Bienali kapsamında, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı işbirliğiyle devam eden, Merve Elveren ve Çağla Özbek tarafından yürütülen “Hem Zaman / Hem Zemin” araştırma projesi kapsamında, Füsun Ertuğ Özel Arşivi'nin izniyle Radyo Bienal’e taşındı. Program, Oda Projesi'nin “Boş zaman kavramı bugün düşündüğümüzde neye denk gelir?”

Bu bölümde ekoloji, gıda güvenliği, politika, kültür, emek ve toplumsal hareketler gibi konulara odaklanan gazeteci ve Açık Radyo’nun eski çalışanlarından Seçil Türkkan, Konda analistlerinden Aydın Erdem ile 17. İstanbul Bienali’nin temaları ve Konda’nın güncel araştırma raporları hakkında sohbet ediyor. Oda Projesi, “Görünmez emeğin emekçisi için tatil nedir?” sorusu etrafında dönen seslere “Venüslü Kadınların Serüvenleri” ve 101.7 FM'den arşiv sesleriyle eşlik ediyor.

Bu bölümde farklı coğrafyalarda tahta bacakların yerel tarihi, ritüelistik kullanımları, bugünün sanat pratiklerindeki yeri ve geleceği hakkında bir sohbet dinleyebilirsiniz. Bölümün konukları, uzun yıllardır the Brooklyn Jumbies, Chris Walker ve Jarana Beat gibi tahta bacak sanatçıları ve gruplarıyla işbirliği yaparak üretimlerini sürdüren sanatçı Laura Anderson Barbata, 1970’lerden beri Bread and Puppet tiyatrosuyla çalışan, kukla ve tahta bacak sanatçısı ve tiyatro tarihçisi John Bell ve Küba’daki Giganteria tiyatrosu üyelerinden, tahta bacaklar üzerine yapılmış en kapsamlı çalışmalardan birini yürüten Roberto Salas San Juan. Sohbetin ardından Oda Projesi “ev içi emek ve ev dışı emek aynı zaman birimini mi kullanır?” sorusu etrafında dönen seslere “Venüslü Kadınların Serüvenleri” ile eşlik ediyor.

Bu bölümde gazeteci ve Göçmen Dayanışma Ağı aktivisti Meral Candan, 17. İstanbul Bienali'ne katılacak sanatçılardan Ahmet Öğüt ile belgesiz göçmenleri eğitmen olarak istihdam ederek güçlendirmeyi amaçlayan gezici öğrenme platformu “Sessiz Üniversite” üzerine sohbet ediyor. Ardından Cevat Çapan’ın kendi sesinden “Can Kulağıyla Dinlerken Sessizliği” adlı şiirini dinliyoruz. Oda Projesi zihnimizin her gün sünger gibi emdiği sesleri ve radyo mekânı algımızı inceliyor, Sevgi Soysal’ın “Venüslü Kadınların Serüvenleri” eseri de kaldığı yerden devam ediyor.

Bu bölümde editör ve çevirmen Çiğdem Öztürk'ün konukları, 89-95 yılları arasındaki 2, 3 ve 4'üncü İstanbul Bienallerinin ardından 2022'de düzenlenecek 17. İstanbul Bienali'nin de konuğu olacak Gülsün Karamustafa ve Karamustafa'nın pek çok video işinde işbirliği yaptığı müzisyen ve ses tasarımcısı Selim Atakan. Sohbete, bu işbirliğinin ürünleri "Erkek Ağlamaları", "Merdiven", "Muhacir", "Meydanın Belleği" ve "Şehirde Gizli Panter Modası" başlıklı video işlerinin ses ve müzikleri de eşlik ediyor

Bu bölümde ilk olarak Laura Anderson Barbata’nın konuşma, dans, tahta bacaklarla dans, ritüel, yürüyüş, protesto, kostüm ve müziğin beraber kullanıldığı, Papua Yeni Gine’de kaydedilen “Okyanus Çağırıyor” adlı performansı dinleyicilerle buluşuyor. ABD'de beyaz olmayanların hayatlarını etkileyen krizlerin dünya çapındaki yankılarının izini süren “Intervention: Indigo” da sanatçının bu bölümde dinlenebilecek projeleri arasında. 2015'te The Brooklyn Jumbies, Chris Walker ve Jarana Beatile'ın işbirliğinde yürütülen bu projenin ardından sırada Barbata’nın bir diğer çalışması var: Venezuela’daki Amazon yağmur ormanlarının Yüksek Orinoco bölgesindeki Yanomami topluluğunun önde gelen üyelerinden Lucas Yamahunawë’nin şaman geleneklerine uygun olarak söylediği bir şarkının kaydı. Bu bölümde yine konuğumuz olan Oda Projesi ise, bu sefer zihnimizin gün boyu sünger gibi emdiği sesleri inceliyor, Sevgi Soysal’dan “Venüslü Kadınların Serüvenleri” de kaldığı yerden tüm heyecanıyla devam ediyor.

1960’ların başında bir grup serserinin New York’un Aşağı Doğu yakasında kiraladığı bir çatı katında başlayan; ekşi mayalı ekmek çiğneyerek izlenen kukla tiyatroları, zamanla Ekmek ve Kukla Tiyatrosu adını alarak politik tiyatronun önemli oluşumlarından biri haline geldi. Tiyatronun 2017 tarihli “The Honey, Let’s Go Home Opera” adlı performansından kesitler, bu programda dinleyiciyle buluşuyor. Oda Projesi, “Görünmez Emek” ve emeği görünür kılmakta radyonun öğretebilecekleri üzerine sohbet etmeye devam ediyor. Sevgi Soysal'dan “Venüslü Kadınların Serüvenleri” tüm heyecanıyla devam ediyor. 2005 yılı, Şahkulu Sokak'tan sürpriz sesler de programa sık sık misafir oluyor.

Kısa sunumunda sanatçı Eva Egermann, sakatlık çalışmalarıyla tanışmasını ve Crip Magazine projesine nasıl başladığını anlatıyor. Ardından kendisinin hazırlayıp yayımladığı; crip pop kültürüne, radikal sosyal hareketlerin tarihine, alt kültürlere, sakatlığın queer ve sol bağlamlarına odaklanan "Crip Magazine"in ikinci sayısına katkı sunan seslere kulak veriyoruz. Engelsiz Erişim Derneği’nin yayınlarından biri olan "Radyo Engelsiz Erişim"in gönüllüleri, Zeyno Pekünlü ile radyonun hayatımızdaki yeri, hazırlanan programlar ve engelsiz erişim için kullanılan bilişim teknolojileriyle uyumlu olabilmemiz için üzerimize düşenler üzerine söyleşiyor. Son olarak, Mehmet Said Aydın’ın “L koltuğun kısa köşesi veyahut güzel tehlike” adlı şiirini, şairin kendi sesinden dinliyoruz.

Sanatçı Martha Atienza, Filipinlerin Bantayan Adası’nın Madridejos bölgesinde düzenlenen, kökenleri animizme varsa da sonradan Katolikleşmiş Ati-Atihan Festivali'nden sesleri bizlerle paylaşıyor. Ardından Irwan Ahmett ve Tita Salina'nın 2014'ten beri sürdürdüğü, Pasifik ülkelerinde agresif ekonomi politikaları, sömürü, giderek sıklaşan doğal afetler ve yükselen deniz seviyelerinin geçim kaynakları ve yaşam alanlarını nasıl tükettiğini gözler önüne seren “Ateş Çemberi – Pasifik’in Alevleri” isimli video serisinin bir bölümünü dinliyoruz. Ardından mikrofonu, “Ermiş Elma” şiiriyle Mustafa Erdem Özler'e uzatıyoruz. Sanatçı kolektifi Oda Projesi'nden evde geçirilen "boş zaman"ın seslerini dinliyor; Sevgi Soysal’ın "Venüslü Kadınların Serüvenleri" eserinin radyo okumasına da kaldığı yerden devam ediyoruz.

Sanatçı ve İstanbul Bienali Kamusal Program Koordinatörü Zeyno Pekünlü, SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Meriç Öner ve 17. İstanbul Bienali katılımcılarından Alon Schwabe ile SALT Beyoğlu’nda sergilenen "İklimcil/Mevsimler Sürüklenirken" üzerine söyleşiyor. Ardından Gonca Özmen’in “Auto-Destruction” isimli şiirini şairin kendi sesinden dinliyoruz. Sanatçı kolektifi Oda Projesi'nden evde geçirilen "boş zaman"ın seslerini dinliyor; Sevgi Soysal’ın "Venüslü Kadınların Serüvenleri" eserinin radyo okumasına da kaldığı yerden devam ediyoruz.

Radyo Bienal’in bu ilk programında 17. İstanbul Bienali’nin küratörleri Ute Meta Bauer, Amar Kanwar ve David Teh, Çiğdem Öztürk ile bir mecra ve medyum olarak radyo üzerine söyleşiyor. Ardından, Sevinç Çalhanoğlu’nun "günbatımı iyi bir başlangıç" başlıklı şiirini, şairin kendi sesinden dinliyor; Ursula Biemann’ın 2018 tarihli "Akustik Okyanus" isimli video ve ses işinin eşliğinde, deniz hayatının sonik ekolojisini keşfe çıkıyoruz. "Oda Projesi," dinleyicileri ev içi emeğin ve radyo dalgalarının görünmezliği arasında bir bağlantı kurmaya davet ediyor. Sevgi Soysal’ın "Venüslü Kadınların Serüvenleri" adlı eseri de, radyo okuması olarak dinleyiciyle buluşuyor. (ENG) - In this first programme of the Radio Biennial, the curatorial team of the 17th Istanbul Biennial, Ute Meta Bauer, Amar Kanwar and David Teh, talks with Çiğdem Öztürk about radio as a venue and medium. The video and sound intervention titled 'Acoustic Ocean', produced by Ursula Biemann in 2018, invites us to explore the sonic ecology of marine life in Northern Norway’s Lofoten Islands.