Ganj e Hozour Programs

برنامه صوتی شماره ۱۰۰۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۱۶  آوریل  ۲۰۲۴ - ۲۹  فروردین ۱۴۰۳برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۱۰۰۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ به گوشِ دل پنهانی بگفت رحمتِ کُل که: هر چه خواهی می‌کن ولی ز ما مَسِکُل(۱) تو آنِ ما و من آنِ تو همچو دیده و روز چرا رَوی ز برِ من به هر غلیظ(۲) و عُتُل(۳) بگفت دل که: سُکُستن(۴) ز تو چگونه بُوَد؟ چگونه بی ز دُهُل‌زن(۵) کند غَریو(۶) دُهُل؟ همه جهان دُهُلَند و تویی دُهُل‌زن و بس کجا روند ز تو، چونکه بسته است سُبُل(۷)؟ جواب داد که: خود را دُهُل شناس و مباش گهی دُهُل‌زن و گاهی دُهُل که آرد ذُل(۸) نجنبد این تنِ بیچاره تا نجنبد جان که تا فَرَس(۹) بنجنبد بَر او نجنبد جُل(۱۰) دلِ تو شیرِ خدای‌ست و نَفْسِ تو فَرَس است چنانکه مرکبِ شیرِ خدای شد دُلدُل(۱۱) چو درخورِ تکِ(۱۲) دُلدُل نبود عرصهٔ عقل ز تنگنایِ خرد تاخت سویِ عرصهٔ قُل(۱۳) تو را و عقلِ تو را عشق و خارخار(۱۴) چراست؟ که وقت شد که برویَد ز خارِ تو آن گُل از این غم ارچه تُرُش‌روست، مژده‌ها بشنو که گر شبی، سحر آمد وگر خماری، مُل(۱۵) ز آه آهِ تو جوشید بحرِ فضلِ اله مسافرِ اَمَلِ(۱۶) تو رسید تا آمُل(۱۷) دمی رسید که هر شوق از او رسد به مَشوق(۱۸) شَهی رسید کز او طوق(۱۹) زر شود هر غُل(۲۰) فِطام(۲۱) داد از این جیفه(۲۲) دایهٔ تبدیل در آفتاب فکنده‌ست ظِلِّ(۲۳) حق غُلغُل از این همه بگذر، بی‌گه آمده‌ست حبیب شبم یقین شبِ قدر است، قُل لِلَیْلی طُل(۲۴) چو وحی سر کند از غیب، گوشِ آن سَر باش از آنکه اُذْنُ مِنَ الرّاْس(۲۵) گفت صدرِ رُسُل تو بلبلِ چمنی، لیک می‌توانی شد به فضلِ حق چمن و باغ با دو صد بلبل خدای را بنگر در سیاستِ عالَم عقول را بنگر در صناعتِ اَنْمُل(۲۶) چو مست باشد عاشق، طمع مکن خَمُشی چو نان رسد به گرسنه، مگو که لاتَأکُل(۲۷) ز حرف بگذر و چون آب نقش‌ها مپذیر که حرف و صوت ز دنیاست و هست دنیا پُل (۱) مَسکُل: مگسل، جدا نشو (۲) غلیظ: درشت‌خو، سنگدل (۳) عُتُل: درشت‌گوی، سخت‌آواز (۴) سُکُستن: گسستن، جدا شدن (۵) دُهُل‌: طبل (۶) غَریو: فریاد، بانگ بلند (۷) سُبُل: جمعِ سبیل، راه‌ها (۸) ذُل: پست و زبون شدن، خواری (۹) فَرَس: اسب (۱۰) جُل: پوشاک چهارپایان، پالان (۱۱) دُلدُل: استر حضرت رسول(ص) که به حضرت علی(ع) بخشید. نماد بُراق (۱۲) تک: دو، دویدن (۱۳) عرصهٔ قُل: عرصهٔ قرآن (۱۴) خارخار: مجازاً دلواپسی، اضطراب، وسوسه (۱۵) مُل: شراب، می (۱۶) اَمَل: آرزو، امید (۱۷) آمُل: شهری در شمال ایران نزدیک دریا (۱۸) مَشوق: مورد اشتیاق، معشوق (۱۹) طوق: گردن‌بند (۲۰) غُل: بند و زنجیر آهنین (۲۱) فِطام: باز شدن از شیر دنیا، باز شدن بچه از شیر مادر (۲۲) جیفه: لاشۀ بو گرفته، مردار (۲۳) ظِلّ: سایه، مجازاً پناه، عنایت (۲۴) قُل لِلَیْلی طُل: به شب من بگو که دراز باش. (۲۵) اُذْنُ مِنَ الرّاْس: گوش در شمارِ سَر است. حدیث. (۲۶) اَنْمُل: اَنْمُلَه، سرانگشت. صناعتِ اَنْمُل یعنی کارهای دستی. (۲۷) لاتَأکُل: مخور ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ به گوشِ دل پنهانی بگفت رحمتِ کُل که: هر چه خواهی می‌کن ولی ز ما مَسِکُل تو آنِ ما و من آنِ تو همچو دیده و روز چرا رَوی ز برِ من به هر غلیظ و عُتُل مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۹۵ گوشِ حسِّ تو به حرف ار درخور است دان که گوشِ غیب‌گیرِ(۲۸) تو کَر است‌‌ (۲۸) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶ گوش را بندد طَمَع از اِستماع(۲۹) چشم را بندد غَرَض(۳۰) از اِطّلاع (۲۹) اِستماع: شنیدن (۳۰) غَرَض: قصد ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۶ گوشِ بی‌گوشی درین دَم بَرگُشا بهرِ رازِ یَفْعَلُ الله ما یَشا قرآن کریم، سورهٔ ابراهیم (۱۴)، آیهٔ ۲۷ «يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ   وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ  وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ.» «خدا مؤمنان را به سبب اعتقادِ استوارشان در دنيا و آخرت پايدار مى‌دارد.  و ظالمان را گمراه مى‌سازد و هر چه خواهد همان مى‌كند.» مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۵ چون چنین وسواس دیدی، زود زود با خدا گَرد و، درآ اندر سجود سَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روان کِای خدا تو وارَهانَم زین گمان آن زمان کِت امتحان مطلوب شد مسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب(۳۱) شد (۳۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند. ------------ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶ پنبه اندر گوشِ(۳۲) حسِّ دون(۳۳) کنید بندِ حسّ از چشم خود بیرون کنید پنبهٔ آن گوش سِر، گوش سَر است تا نگردد این کر، آن باطن، کر است بی‌حس و بی‌گوش و بی‌فِکرَت(۳۴) شوید تا خِطابِ اِرْجِعی را بشنوید اگر می خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید  باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیا طلب رها شوید. قرآن کریم، سوره فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸ «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» «ای جان آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته!» «ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً» «به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.» (۳۲) پنبه اندر گوش کردن: کنایه از بستن گوش و ترک شنیدن (۳۳) دون: پست و فرومایه (۳۴) فِکرَت: فکر، اندیشه ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲ چو پا واپس کشد یک روز از دوست خطر باشد که عمری دست خاید(۳۵) (۳۵) دست خاییدن: دست گزیدن؛ به دندان گرفتنِ دست به علامتِ حسرت و پشیمانی ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹ من به گوشِ تو سخن‌های نهان خواهم گفت سَر بجنبان که بلی، جز که به سَر هیچ مگو مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵ تو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با او که نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاری مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۳ گوش داری تو، به گوشِ خود شنو گوشِ گولان(۳۶) را چرا باشی گرو؟   (۳۶) گول: احمق، نادان ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸ چیزِ دیگر ماند، اما گفتنش با تو، روحُ‌الْقُدْس گوید بی‌مَنَش نی، تو گویی هم به گوشِ خویشتن نی من و، نی غیرِ من، ای هم تو من همچو آن وقتی که خواب اندر رَوی تو ز پیشِ خود، به پیشِ خود شَوی مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۴۳ سَمعْ(۳۷) شو یکبارگی تو گوش‌وار(۳۸) تا ز حلقهٔ لعل یابی گوشوار(۳۹) (۳۷) سَمعْ: قوهٔ شنوایی (۳۸) گوش‌وار: مانندِ گوش (۳۹) گوشوار: گوشواره ------------ مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷ مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویش صدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷ تو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آید؟ تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروز مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵ مگر تو لوحِ محفوظی(۴۰) که درسِ غیب از او گیرند؟ و یا گنجینهٔ رحمت، کز او پوشند خِلعت‌ها (۴۰) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵) ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۰ نیست در عالَم ز هجران تلخ‌تر هرچه خواهی کُن ولیکن آن مکُن مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۷۴ چون خیالی در دلت آمد، نشست هر کجا که می‌گریزی با تو است جز خیالی عارضییّ باطلی کو بُوَد چون صبحِ کاذب(۴۱)، آفِلی(۴۲) من چو صبحِ صادقم(۴۳)، از نورِ رَب که نگردد گِردِ روزم، هیچ شب (۴۱) صبحِ کاذب: بامدادِ دروغین، صبحی است که قبل از صبح صادق چند لحظه  ظاهر و سپس ناپدید می‌شود و دوباره تاریکی همه‌‌جا را می‌پوشاند. (۴۲) آفِل: افول‌کننده، زایل‌شونده، ناپدید‌شونده (۴۳) صبحِ صادق: بامدادِ راستین ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲  قبض دیدی چارهٔ آن قبض کن زآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُن(۴۴) بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِه چون برآید میوه، با اصحاب دِه (۴۴) بُن: ریشه ------------ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰ حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۴۵) که بگویید از طریقِ انبساط (۴۵) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴ چونکه قَبضی(۴۶) آیدت ای راهرو آن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۴۷) مشُو (۴۶) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج (۴۷) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶ عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویش با‌خبر گشتند از مولایِ خویش بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۸) بهشت حُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشت حدیث نبوی «حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.» «بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.» که مراداتت همه اِشکسته‌پاست(۴۹) پس کسی باشد که کامِ او رواست؟   (۴۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر (۴۹) اِشکسته‌پا: ناقص ------------ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۶ شهوتِ کاذب شتابد در طعام خوفِ فوتِ(۵۰) ذوق، هست آن خود سَقام(۵۱) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْ تا گُواریده شود آن بی‌گِرِه (۵۰) فایِت: از میان رفته، فوت شده (۵۱) سَقام: بیماری ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ بگفت دل که: سُکُستن ز تو چگونه بُوَد؟ چگونه بی ز دُهُل‌زن کند غَریو دُهُل؟ مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۳ ای تو در بیگار(۵۲)، خود را باخته دیگران را تو ز خود نشناخته تو به هر صورت که آیی بیستی(۵۳) که منم این، واللَّـه آن تو نیستی یک زمان تنها بمانی تو ز خَلق در غم و اندیشه مانی تا به حلق این تو کی باشی؟ که تو آن اَوحَدی(۵۴) که خوش و زیبا و سرمستِ خودی مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویش صدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش جوهر آن باشد که قایم با خود است آن عَرَض، باشد که فرعِ او شده‌ست (۵۲) بیگار: کارِ بی‌مزد (۵۳) بیستی: بِایستی (۵۴) اَوحَد: یگانه، یکتا ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ همه جهان دُهُلَند و تویی دُهُل‌زن و بس کجا روند ز تو، چونکه بسته است سُبُل؟ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۶ ای رفیقان، راه‌ها را بست یار آهویِ لَنگیم و او شیرِ شکار جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟ در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ای مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸ از هر جهتی تو را بلا داد تا باز کَشَد به بی‌جهاتت مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۸۸ هر که دور از دعوتِ رحمان بُوَد او گداچشم است، اگر سلطان بُوَد مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۰ گر گریزی بر امیدِ راحتی زآن طرف هم پیشت آید آفتی هیچ کُنجی بی‌دَد(۵۵) و بی‌دام نیست جز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست (۵۵) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۵ وگر به خشم روی صد هزار سال ز من به عاقبت به من آیی که منتهات منم مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ جواب داد که: خود را دُهُل شناس و مباش گهی دُهُل‌زن و گاهی دُهُل که آرد ذُل مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢١۴۶ بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۵۶) پَست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلام هر زمانی که شدی تو کامران آن دَمِ خوش را کنارِ بام دان (۵۶) مُدام: شراب ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳ تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يی در سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۵۷) با سبب‌ها از مُسبِّب غافلی سویِ این روپوش‌ها ز آن مایلی چون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنی ربَّنا و ربَّناها می‌کُنی ربّ می‌گوید: برو سویِ سبب چون ز صُنعم(۵۸) یاد کردی؟ ای عجب گفت: زین پس من تو را بینم همه ننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۵۹) گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۶۰)، کارِ توست ای تو اندر توبه و میثاق، سُست لیک من آن ننگرم، رحمت کنم رحمتم پُرّست، بر رحمت تنم ننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطا از کرم، این دَم چو می‌خوانی مرا (۵۷) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای (۵۸) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان (۵۹) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب (۶۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند. ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ نجنبد این تنِ بیچاره تا نجنبد جان که تا فَرَس بنجنبد بَر او نجنبد جُل مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹ اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۶۱) تا قلاووزت(۶۲) نجنبد، تو مَجُنب هر که او بی سر بجنبد، دُم بُوَد جُنبشش چون جُنبش کژدم بُوَد کَژْرو و شب‌کور و زشت و زهرناک پیشۀ او خَستنِ(۶۳) اَجسامِ پاک سَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَد خُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد (۶۱) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری (۶۲) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما (۶۳) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در این‌جا مراد نیش زدن است ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۵٧ زان بگرداند به هر سو آن لگام(۶۴) تا خبر یابد ز فارِس(۶۵)، اسبِ خام (۶۴) لگام: افسار (۶۵) فارِس: سوارکار ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ چو درخورِ تکِ دُلدُل نبود عرصهٔ عقل ز تنگنایِ خرد تاخت سویِ عرصهٔ قُل مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹ عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَر عقلِ جزوی می‌کند هر سو نظر عقلِ مازاغ است نورِ خاصگان عقلِ زاغ استادِ گورِ مردگان جان که او دنبالۀ زاغان پَرَد زاغ، او را سوی گورستان بَرَد قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷ «مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.» «چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.» مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۲۶ چو‌نکه مُستغنی(۶۶) شد او، طاغی شو‌د خر چو بار انداخت اِسکیزه ز‌ند(۶۷) (۶۶) مُستغنی: ثروتمند، توانگر (۶۷) اِسکیزه زدن: جفتک انداختن، لگد پراندن چهارپایان ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ تو را و عقلِ تو را عشق و خارخار چراست؟ که وقت شد که برویَد ز خارِ تو آن گُل مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۵۳۹ اهلِ جَنّت پیشِ چشمم ز اختیار  در کشیده یکدگر را در کنار   دستِ همدیگر زیارت می‌‌کنند وز لبان هم بوسه غارت می‌‌کنند کر شد این گوشم ز بانگِ واه واه از خَسان و نعرهٔ‌‌ واحَسْرتاه‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴ حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّ نَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِم عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است. حدیث «حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.» مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳۰ پوزبندِ وسوسه عشق است و بس ورنه کِی وسواس را بسته است کَس؟ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳ این باید و آن باید، از شرکِ خفی زاید آزاد بُوَد بنده زین وسوسه چون سوسن مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٧٢٩ هر خیالی را خیالی می‌خورَد فکرِ آن، فکرِ دگر را می‌چَرَد تو نتانی کز خیالی وارَهی یا بخُسپی که از آن بیرون جَهی مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵ ولی برتافت(۶۸) بر چون‌ها مَشارِق‌هایِ(۶۹) بی‌چونی(۷۰) بر آثارِ لطیفِ تو، غلط گشتند اُلفَت‌ها(۷۱) (۶۸) تافت: تابید (۶۹) مَشارِق: مشرق‌ها (۷۰) بی‌چون: بدون چگونگی (۷۱) اُلفَت: انس گرفتن، دوستی ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ ز آه آهِ تو جوشید بحرِ فضلِ اله مسافرِ اَمَلِ تو رسید تا آمُل مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۱ زاری و گریه، قوی سرمایه‌ای‌ست رحمتِ کُلّی، قوی‌تر دایه‌ای‌ست دایه و مادر، بهانه‌جو بُوَد تا که کِی آن طفلِ او گریان شود طفلِ حاجاتِ شما را آفرید تا بنالید و شود شیرش پدید گفت: اُدعُوا(۷۲) الله، بی‌زاری مباش تا بجوشد شیرهای مِهرهاش قرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰ «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ …» «بگو: خدا را بخوانید …» هُوی هُوی باد و شیرافشانِ ابر در غمِ ما‌اَند، یک ساعت تو صبر (۷۲) اُدْعُوا: بخوانید ------------ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۴۲ تا نگرید کودکِ حلوافروش بحرِ(۷۳) رحمت در نمی‌آید به جوش ای برادر، طفل، طفلِ چشمِ توست کام‌ِ خود، موقوفِ(۷۴) زاری دان دُرست گر همی خواهی که آن خِلْعَت(۷۵) رَسد پس بگریان طفلِ دیده بر جَسد (۷۳) بحر: دریا (۷۴) موقوف: وابسته، منوط، وقف‌شده (۷۵) خِلْعَت: جامهٔ دوخته که از طرف شخص بزرگ به‌عنوان جایزه یا انعام به کسی داده شود. ------------ مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۱ آه کردم، چون رَسَن(۷۶) شد آهِ من گشت آویزان رَسَن در چاهِ من آن رَسَن بگْرفتم و بیرون شدم شاد و زَفْت(۷۷) و فَربِه و گُلگون شدم (۷۶) رَسَن: ریسمان، طناب (۷۷) زَفْت: بزرگ، ستبر ------------ مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۵ الـلَّه الـلَّه، گِردِ دریابار(۷۸) گَرد گرچه باشند اهلِ دریابار زرد (۷۸) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲ رَویم و خانه بگیریم پهلویِ دریا که دادِ اوست جواهر، که خویِ اوست سَخا(۷۹) (۷۹) سَخا:‌ بخشش ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ دمی رسید که هر شوق از او رسد به مَشوق شَهی رسید کز او طوق زر شود هر غُل مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴ تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَت طُوقِ(۸۰) اَعْطَیناکَ آویزِ برت قرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱ «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.» «ما كوثر را به تو عطا كرديم.» (۸۰) طُوق: گردنبند ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ فِطام داد از این جیفه دایهٔ تبدیل در آفتاب فکنده‌ست ظِلِّ حق غُلغُل مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣۵٧٣ تو خوش و خوبی و کانِ(۸۱) هر خَوشی تو چرا خود منّتِ باده کَشی؟ (۸۱) کان: معدن ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰ چون جَنین بود آدمی، بُد خون غذا از نجس پاکی بَرَد مؤمن، کذا(۸۲) از فِطامِ(۸۳) خون، غذایش شیر شد وز فِطامِ شیر، لقمه‌گیر شد وز فِطامِ لقمه، لقمانی شود طالبِ اِشکارِ پنهانی شود (۸۲) کذا: چنین، چنین است (۸۳) فِطام: از شیر بریدن ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ چو وحی سر کند از غیب، گوشِ آن سَر باش از آنکه اُذْنُ مِنَ الرّاْس گفت صدرِ رُسُل مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲ چون تو گوشی، او زبان، نی جنس تو گوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُوا مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳ بانگِ دیوان، گلّه‌بانِ اشقیاست(۸۴) بانگِ سلطان، پاسبانِ اولیاست تا نیآمیزد، بدین دو بانگِ دور قطره‌ای از بحرِ خوش با بحرِ شور (۸۴) اشقیا: بدبختان ------------ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۶ این قضا می‌گفت، لیکن گوششان بسته بود اندر حجابِ جوششان چشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اند جز مر آنها را که از خود رَسته‌اند(۸۵) (۸۵) رَسته‌اند: رها شده‌اند ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ تو بلبلِ چمنی، لیک می‌توانی شد به فضلِ حق چمن و باغ با دو صد بلبل مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۰ چه روز باشد کاین جسم و رسم بنْوَردیم میانِ مجلسِ جان حلقه حلقه می‌گردیم همی‌خوریم مِی جان به حضرت سلطان چنانکه بی‌لب و ساغر نخست می‌خَوردیم مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱۵ هین خَمُش کن تا بگوید شاهِ قُل بلبلی مفْروش با این جنس گُل این گُلِ گویاست پُرجوش و خروش بلبلا تَرکِ زبان کن، باش گوش مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ چو مست باشد عاشق، طمع مکن خَمُشی چو نان رسد به گرسنه، مگو که لاتَأکُل مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۴۵ آینهٔ تو جَست بیرون از غِلاف آینه و میزان(۸۶) کجا گوید خِلاف؟‌‌   آینه و میزان کجا بندد نَفَس(۸۷)  بهرِ آزار و حیایِ هیچ کس‌‌؟ آینه و میزان مِحَک‌هایِ سَنی(۸۸)  گر دو صد سالش تو خدمت می‌کنی‌‌   کز برایِ من بپوشان راستی  بر فزون بنما و، منما کاستی‌‌   اوت گوید: ریش و سَبْلَت برمخند  آینه و میزان و آنگه ریو(۸۹) و بند (۸۶) میزان: ترازو (۸۷) نَفَس بستن: خاموش و ساکت شدن (۸۸) سَنی: بلند و عالی (۸۹) ریو: نیرنگ و خدعه ------------ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹ تا که هشیاری و باخویش، مُدارا می‌کُن چونکه سرمست شدی، هر چه که بادا، بادا ساغری چند بخور از کفِ ساقیِّ وصال چونکه بر کار شدی، برجِه و در رقص درآ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵۸ ز حرف بگذر و چون آب نقش‌ها مپذیر که حرف و صوت ز دنیاست و هست دنیا پُل حدیث «الدُّنیا قَنْطَرَةٌ» «دنیا پلی است.» مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱ اوّل و آخِر تویی ما در میان هیچ هیچی که نیاید در بیان « همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم،   ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد.  باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.» قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳ «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.» «اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.» مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۹ هزاران قرن می‌باید که این دولت به پیش آید کجا یابم دگربارش، اگر این بار بگریزم؟ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳ وقتِ آن آمد که من عریان شوم نقش بگذارم، سراسر جان شوم ------------------------- مجموع لغات: (۱) مَسکُل: مگسل، جدا نشو (۲) غلیظ: درشت‌خو، سنگدل (۳) عُتُل: درشت‌گوی، سخت‌آواز (۴) سُکُستن: گسستن، جدا شدن (۵) دُهُل‌: طبل (۶) غَریو: فریاد، بانگ بلند (۷) سُبُل: جمعِ سبیل، راه‌ها (۸) ذُل: پست و زبون شدن، خواری (۹) فَرَس: اسب (۱۰) جُل: پوشاک چهارپایان، پالان (۱۱) دُلدُل: استر حضرت رسول(ص) که به حضرت علی(ع) بخشید. نماد بُراق (۱۲) تک: دو، دویدن (۱۳) عرصهٔ قُل: عرصهٔ قرآن (۱۴) خارخار: مجازاً دلواپسی، اضطراب، وسوسه (۱۵) مُل: شراب، می (۱۶) اَمَل: آرزو، امید (۱۷) آمُل: شهری در شمال ایران نزدیک دریا (۱۸) مَشوق: مورد اشتیاق، معشوق (۱۹) طوق: گردن‌بند (۲۰) غُل: بند و زنجیر آهنین (۲۱) فِطام: باز شدن از شیر دنیا، باز شدن بچه از شیر مادر (۲۲) جیفه: لاشۀ بو گرفته، مردار (۲۳) ظِلّ: سایه، مجازاً پناه، عنایت (۲۴) قُل لِلَیْلی طُل: به شب من بگو که دراز باش. (۲۵) اُذْنُ مِنَ الرّاْس: گوش در شمارِ سَر است. حدیث. (۲۶) اَنْمُل: اَنْمُلَه، سرانگشت. صناعتِ اَنْمُل یعنی کارهای دستی. (۲۷) لاتَأکُل: مخور (۲۸) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی (۲۹) اِستماع: شنیدن (۳۰) غَرَض: قصد (۳۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند. (۳۲) پنبه اندر گوش کردن: کنایه از بستن گوش و ترک شنیدن (۳۳) دون: پست و فرومایه (۳۴) فِکرَت: فکر، اندیشه (۳۵) دست خاییدن: دست گزیدن؛ به دندان گرفتنِ دست به علامتِ حسرت و پشیمانی (۳۶) گول: احمق، نادان (۳۷) سَمعْ: قوهٔ شنوایی (۳۸) گوش‌وار: مانندِ گوش (۳۹) گوشوار: گوشواره (۴۰) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵) (۴۱) صبحِ کاذب: بامدادِ دروغین، صبحی است که قبل از صبح صادق چند لحظه  ظاهر و سپس ناپدید می‌شود و دوباره تاریکی همه‌‌جا را می‌پوشاند. (۴۲) آفِل: افول‌کننده، زایل‌شونده، ناپدید‌شونده (۴۳) صبحِ صادق: بامدادِ راستین (۴۴) بُن: ریشه (۴۵) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره (۴۶) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج (۴۷) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال (۴۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر (۴۹) اِشکسته‌پا: ناقص (۵۰) فایِت: از میان رفته، فوت شده (۵۱) سَقام: بیماری (۵۲) بیگار: کارِ بی‌مزد (۵۳) بیستی: بِایستی (۵۴) اَوحَد: یگانه، یکتا (۵۵) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی (۵۶) مُدام: شراب (۵۷) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای (۵۸) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان (۵۹) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب (۶۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند. (۶۱) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری (۶۲) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما (۶۳) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در این‌جا مراد نیش زدن است (۶۴) لگام: افسار (۶۵) فارِس: سوارکار (۶۶) مُستغنی: ثروتمند، توانگر (۶۷) اِسکیزه زدن: جفتک انداختن، لگد پراندن چهارپایان (۶۸) تافت: تابید (۶۹) مَشارِق: مشرق‌ها (۷۰) بی‌چون: بدون چگونگی (۷۱) اُلفَت: انس گرفتن، دوستی (۷۲) اُدْعُوا: بخوانید (۷۳) بحر: دریا (۷۴) موقوف: وابسته، منوط، وقف‌شده (۷۵)خِلْعَت: جامهٔ دوخته که از طرف شخص بزرگ به‌عنوان جایزه یا انعام به کسی داده شود. (۷۶) رَسَن: ریسمان، طناب (۷۷) زَفْت: بزرگ، ستبر (۷۸) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا (۷۹) سَخا:‌ بخشش (۸۰) طُوق: گردنبند (۸۱) کان: معدن (۸۲) کذا: چنین، چنین است (۸۳) فِطام: از شیر بریدن (۸۴) اشقیا: بدبختان (۸۵) رَسته‌اند: رها شده‌اند (۸۶) میزان: ترازو (۸۷) نَفَس بستن: خاموش و ساکت شدن (۸۸) سَنی: بلند و عالی (۸۹) ریو: نیرنگ و خدعه

برنامه صوتی شماره ۱۰۰۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۲  آوریل  ۲۰۲۴ - ۱۵  فروردین ۱۴۰۳برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۱۰۰۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsشبِ قدر است جسمِ تو، کز او یابند دولت‌هامَهِ بَدْر(۱) است روحِ تو، کز او بشکافت ظُلْمت‌هامگر تقویمِ یزدانی که طالع‌ها در او باشدمگر دریایِ غُفرانی(۲) کز او شویَند زَلَّت‌ها(۳)مگر تو لوحِ محفوظی(۴) که درسِ غیب از او گیرند؟و یا گنجینهٔ رحمت، کز او پوشند خِلعت‌هاعجب! تو بیتِ مَعموری(۵) که طوّافانَش(۶) اَملاک‌اند(۷)عجب! تو رَقِّ مَنشوری(۸)، کز او نوشند شربت‌هاو یا آن روحِ بی‌چونی، کز این‌ها جمله بیرونیکه در وی سرنگون آمد تأمّل‌ها و فِکرت‌هاولی برتافت(۹) بر چون‌ها مَشارِق‌هایِ(۱۰) بی‌چونی(۱۱)بر آثارِ لطیفِ تو، غلط گشتند اُلفَت‌ها(۱۲)عجایب یوسفی چون مَه، که عکسِ اوست در صد چَهْاز او افتاده یعقوبان به دام و جاهِ ملّت‌هاچو زلفِ خود رَسَن(۱۳) سازد، ز چَهْ‌‌هاشان براندازدکَشَدْشان در برِ رحمت، رهانَدْشان ز حیرت‌هاچو از حیرت گذر یابد، صفات آن را که دریابدخمش که بس شکسته شد عبارت‌ها(۱۴) و عبرت‌ها(۱۵)(۱) بَدْر: قرص کامل ماه، ماه شب چهاردهم قمری(۲) غُفران: آمرزش، بخشایش(۳) زَلَّت‌: لغزش و گناه(۴) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵)(۵)‌ بیتِ مَعمور: خانه‌ای در مقابل کعبه (مَجازاً دلِ انسان)(۶) طوّافان: جمعِ طوّاف به معنی گردنده، طواف کننده(۷)‌ اَملاک: جمعِ مَلَک، فرشتگان(۸) رَقِّ منشور: صفحه‌ای گشاده، اشاره به آیهٔ ۳، سورهٔ طور (۵۲)(۹) تافت: تابید(۱۰) مَشارِق: مشرق‌ها(۱۱) بی‌چون: بدون چگونگی(۱۲) اُلفَت: انس گرفتن، دوستی(۱۳) رَسَن: ریسمان، کمند(۱۴) عبارت: سخن گفتن، قیل و قال(۱۵) عبرت: پند و اندرز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsشبِ قدر است جسمِ تو، کز او یابند دولت‌هامَهِ بَدْر است روحِ تو، کز او بشکافت ظُلْمت‌هاقرآن کریم، سورهٔ دخان (۴۴)، آیات ۲ و ۳Quran, Ad-Dukhaan(#44), Line #2-3«وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ» (٢)«سوگند به اين كتاب روشنگر.»«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ۚ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» (٣)«ما آن را در مبارک شبى نازل كرديم. ما بيم‌دهنده بوده‌ايم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #930, Divan e Shamsاَلست گفت حق و جان‌ها بلی گفتندبرایِ صدقِ بلی حق رهِ بلا بگشادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1729, Divan e Shamsالست گفتیم از غیب و تو بلی گفتیچه شد بلیِّ تو چون غیب را عیان کردیم؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1059کِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1061کار، آن دارد که حق افراشته استآخر آن روید که اوّل کاشته است‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1052کار، عارف راست، کو نه اَحوَل(۱۶) استچشمِ او بر کِشت‌های اوّل است‏(۱۶) اَحوَل: لوچ، دو‌بین------------ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1066صد هزاران عقل با هم برجهندتا به غیرِ دامِ او دامی نهند دامِ خود را سخت‏تر یابند و بسکِی نماید قوّتی با باد، خس‏؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل(۱۷)، تسلیمِ توستای مسلمان بایدت تسلیم جُست(۱۷) ازل: آنچه اوّل و ابتدا نداشته باشد، ابدی، جاودانه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درونِ دام دامی می‌نَهَدجانِ تو نه این جَهَد، نه آن جَهَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش، آب نگهدار همچو مَشکِ درستور از شکاف بریزی، بدانکه معیوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #380اوّل ای جان! دفعِ شَرِّ موش کنوآنگهان در جمعِ گندم جوش کن(۱۸)بشنو از اَخبارِ آن صدرِ صُدور(۱۹)لٰا صَلٰوةَ تَمَّ اِلّا بِالْحُضورای انسان از آن بزرگ بزرگان یعنی حضرت رسول یاد بگیر که می‌فرماید: «هیچ نمازی و هیچ عبادتی بدون «حضور ناظر» یا فضاگشایی کامل و تمام نیست.»حدیث«لا صَلوةَ الّا بِالْحُضور الْقَلْب.»«نماز (عبادت)، بدونِ حضور کامل نیست.»گر نه موشی دزد در انبارِ ماستگندمِ اعمالِ چل ساله(۲۰) کجاست؟(۱۸) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۱۹) صدرِ صُدور:‌ بزرگِ بزرگان(۲۰) چل ساله: چهل ساله------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دِهلیزِ(۲۱) قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ اَلَستیم و بَلیٰ که بَلیٰ گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیان(۲۱) دِهلیز: راهرو------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار(۲۲) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود دراز(۲۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407 در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟چون شکارِ خوک آمد صیدِ عامرنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حرام آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کِی گنجد اندر دامِ کس؟ تو مگر آییّ و صیدِ او شویدام بگذاری، به دامِ او رویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۲۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادبنارِ شهوت را از آن گشتی حَطَب‏(۲۴)(۲۴) حَطَب‏: هیزم------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجد است آن دل که جسمش ساجد استیارِ بَد خَرُّوبِ(۲۵) هر جا مسجد است(۲۵) خَرُّوب: بسیار ویران کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایمتو هنوز از خارج آن را طالبی؟مَحْلَبی(۲۶)، از دیگران چون حالِبی(۲۷)؟(۲۶) مَحْلَب: جای دوشیدنِ شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۲۷) حالِب: دوشندهٔ شیر، در این‌جا به‌معنی جویندهٔ شیر.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1071 که اَلَمْ نَشْرَحْ نه شرحت هست باز؟چون شدی تو شرح‌ جو و کُدیه‌ساز(۲۸)؟در نگر در شرحِ دل در اندرونتا نیاید طعنهٔ لٰاتُبْصِرُون  قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»قرآن کریم، سورهٔ ذاريات (۵۱)، آیهٔ ۲۱Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #21«وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»«و نيز حق درون شماست. آيا نمى‌بينيد؟»قرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۸۵Quran, Al-Waaqia(#56), Line #85«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ»«ما از شما به او، ( کسی که در حال مرگ است)، نزدیک‌تريم ولى شما نمى‌بينيد.»(۲۸) کُدیه‌ساز: تکدّی کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108باد، تُند است و چراغم اَبْتَریزو بگیرانم چراغِ دیگریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۲۹)که بگویید از طریقِ انبساط(۲۹) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1924حکمِ حق، بر لوح می‌آید پدیدآنچنانکه حکمِ غیبِ بایزید(۳۰)(۳۰) بایزید: عارفِ بزرگ بایزید بسطامی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُن(۳۱)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۳۱) بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۳۲)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۳۳)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۳۴)؟عاشقِ صُنعِ(۳۵) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۳۶) او کافر بُوَد(۳۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۳) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۴) گبر: کافر(۳۵) صُنع: آفرینش(۳۶) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوهٔ پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1638زین سبب فرمود: استثنا کنید(۳۷)گر خدا خواهد به پیمان بر زنیدهر زمان دل را دگر میلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نهمکُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیت من خارج نمی‌شود.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Ar-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»قرآن کریم، سورهٔ قدر (۹۷)، آیات ۱ تا ۵Quran, Al-Qadr(#97), Line #1-5«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» (١)«ما در شب قدرش نازل كرديم.»«وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» (٢)«و تو چه دانى كه شب قدر چيست؟»«لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (٣)«شب قدر بهتر از هزار ماه است.»«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» (۴)«در آن شب فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان براى انجام دادن كارها نازل مى‌شوند.»«سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (۵)«آن شب تا طلوع بامداد همه سلام و درود است.»حدیث«لَوْلٰاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ»«ای انسان اگر تو نبودی جهان را نمی آفریدم»(۳۷) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2198, Divan e Shamsلقمهٔ شیرین که از وی خشم انگیزد مخورلقمه از لَوْلٰاک گیر و بندهٔ لَوْلٰاک شورو تو قصّابِ هوا شو، کبر و کین را خون بریزچند باشی خفته زیرِ این دو سگ؟ چالاک شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #974پس سِری که مغزِ آن افلاک بوداندر آخِر، خواجهٔ لَوْلٰاک بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsشبِ قَدر است وصلِ او، شبِ قَبر است هجرِ اوشبِ قَبر از شبِ قَدرش کرامات(۳۸) و مَدَد(۳۹) بیند(۳۸) کرامات: جمعِ کرامت، به معنی بزرگی و ارجمندی، سخاوت و بخشندگی(۳۹) مَدَد: یاری، کمک، فریادرسی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1429, Divan e Shamsهزاران قرن می‌باید که این دولت به پیش آیدکجا یابم دگربارش، اگر این بار بگریزم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۴۰) امشبشود همچون سَحَر خندان، عَطایِ(۴۱) بی ‌عدد بیند(۴۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۴۱) عَطا: بخشش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #43آفتابِ معرفت را نَقل(۴۲) نیستمشرقِ او غیرِ جان و عقل نیست(۴۲) نَقل: نقل مکان کردن، جابجا شدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی مُنَجِّم گفت: دیدم طالعی داری تو سَعد(۴۳)گفتمش: آری ولیک از ماهِ روزافزونِ خویشمَه که باشد با مَهِ ما؟ کز جمال و طالعشنَحسِ اکبر، سَعدِ اکبر گشت بر گردونِ خویش(۴۳) سَعد: خجسته، مبارک------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢۵٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2535همچنانکه قدرِ تن از جان بُوَدقدرِ جان از پرتوِ جانان بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #553برمَکن آن پَر که نپْذیرد رفوروی، مَخراش از عزا ای خوب‌روآن‌چنان رویی که چون شمسِ ضُحاستآن‌چنان رُخ را خراشیدن خطاستقرآن کریم، سورهٔ شمس (۹۱)، آیه ۱Quran, Ash-Shams(#91), Line #1«وَ الشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نَفْس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2739, Divan e Shamsبشتاب مَها که این شبِ قدرآمد به کرانه، چند خُسبی(۴۴)؟(۴۴) خُسبی: می‌خوابی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #293, Divan e Shamsمهمانِ تواَم ای جان، زنهار(۴۵) مَخُسب امشبای جان و دلِ مهمان، زنهار مَخُسب امشبرویِ تو چو بَدْر آمد، امشب شبِ قدر آمدای شاهِ همه خوبان، زنهار مَخُسب امشب(۴۵) زنهار: مبادا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالَم وَلیک(۴۶)کم کسی داند که او مهمانِ کیست(۴۶) وَلیک: ولی، امّا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1254, Divan e Shamsمن تواَم، تو منی ای دوست، مرو از بَرِ خویشخویش را غیر مَیَنگار و مَران از دَرِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #364, Divan e Shamsچون در سرِ زلفِ یار پیچیماندر شبِ قدر، قدرْ ما راستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsسرسبز کند چو تَرِّه‌زارَت(۴۷)تا بازخَرَد زِ تُرَّهاتَت(۴۸)در آتشِ عشق چون خَلیلی(۴۹)خوش باش که می‌دهد نجاتتعَقلت شبِ قَدر دید و صد عیدکَز عشق دَریده شد بَراتَت(۵۰)(۴۷) تَرِّه‌زار: سبزی‌زار، در اینجا رشدِ معنوی انسان در ابعاد مختلف(۴۸) تُرَّهه: سخن بی‌فایده، یاوه، بیهوده(۴۹) خَلیل: لقب ابراهیم پیامبر(۵۰) بَرات: حواله، سند آزادی انسان از ذهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #712, Divan e Shamsخوش باش که هرکه راز دانَددانَد که خوشی خوشی کشانَدشیرین چو شِکَر تو باش شاکِر(۵۱)شاکِر هر دَم شِکَر ستانَد(۵۱) شاکِر: آنکس که شُکر می‌کند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #525, Divan e Shamsشب روح‌ها واصل شود، مقصودها حاصل شودچون روز روشن‌دل شود، هر کو ز شب آگاه شدای روز چون حَشری(۵۲) مگر؟ وی شب شبِ قدری مگر؟یا چون درختِ موسیی(۵۳)؟ کو مظهرِ الله شدقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۱۰ تا ۱۴Quran,Ta-ha(#20), Line #10-14«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» (١٠)«آنگاه كه آتشى ديد و به خانوادهٔ خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ» (١١)«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» (١٢)«من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينک در وادى مقدس طُوىٰ هستى.»«وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَىٰ» (١٣)«و من تو را برگزيده‌ام. پس به آنچه وحى مى‌شود گوش فرا دار.»«إِنَّنِي أَنَا الـلَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي» (۱۴)«خداى يكتا من هستم. هيچ خدايى جز من نيست. پس مرا بپرست و تا مرا ياد كنى نماز بگزار.»(۵۲) حَشر: قیامت، رستاخیر(۵۳) درختِ موسوی: اشاره به درختی است که حق تعالیٰ بر آن تجلّی کرد.------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱Hafez Poem(Qazal) #31, Divan e Qazaliatآن شبِ قدری که گویند اهلِ خلوت امشب استیا رب این تاثیرِ دولت در کدامین کوکب(۵۴) است؟(۵۴) کوکب: ستاره------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsموسیِ عِمران نه به شب دید نور؟سویِ درختی که بگفتش: بیارفت به شب بیش ز دَه‌ساله راهدید درختی همه غرقِ ضیا(۵۵)نی که به شب، احمد، معراج رفتبُرد بُراقیش(۵۶) به سویِ سما؟(۵۵) ضیا: روشنایی، نور(۵۶) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #599, Divan e Shamsامشب شبِ قَدْر آمد، خامُش شو و خدمت کُنتا هر دلِ اَللّهی ز اَللَّهْ وَلَهی(۵۷) یابد(۵۷) وَلَه: سرگردانی از عشق، حیرانی، افراطِ وجد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1233, Divan e Shamsدرونِ ظلمتی می‌جو صفاتشکه باشد نور و ظلمت محوِ ذاتشدر آن ظلمت رسی در آبِ حیواننه در هر ظلمت است آبِ حیاتشبسی دل‌ها رسد آنجا چو برقیولی مشکل بُوَد آنجا ثباتششبِ قدر است او، دریاب او راامان یابی چو برخوانی براتشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۵۸) ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.(۵۸) فِرو مآ:‌ مَایست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1602, Divan e Shamsگرچه ایمان هست مبنی بر بنایِ پنج رُکنلیک والـلَّه هست از آنها اَعْظَمُ ‌الْاَرکان(۵۹) صیام(۶۰)حدیث«اسلام است که بر پنج پایه نهاده شده است: کلمهٔ شهادت، نماز، زکات، حج، و روزهٔ رمضان»لیک در هر پنج پنهان کرده قدرِ صوم راچون شبِ قدرِ مبارک هست خود پنهان صیامسنگِ بی‌قیمت که صد خروار از او کس ننگردلعل گرداند چو خورشیدش درونِ کان صیام(۵۹) اَعْظَمُ ‌الْاَرکان: بزرگترین پایه‌ها(۶۰) صیام: روزه گرفتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1834, Divan e Shamsای مهِ عید رویِ تو، ای شبِ قدر مویِ توچون برسم به جویِ تو، پاک شود پلیدِ منجسم چو خانقاهِ جان، فکرت‌ها چو صوفیانحلقه زدند و در میان دل چو ابایزیدِ(۶۱) مندم نزنم خمُش کنم، با همه رو تُرُش کنمتا که بگويی‌ام، تویی حاضر و مستفیدِ(۶۲) منقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۱۶Quran, Fussilat(#41), Line #16«فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي أَيَّامٍ نَحِسَاتٍ لِنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَىٰ ۖ وَهُمْ لَا يُنْصَرُونَ»«ما نيز بادى سخت و غُرّان در روزهايى شوم بر سرشان فرستاديم تا در دنيا عذابِ خوارى را به آنها بچشانيم.و عذابِ آخرت خواركننده‌تر است و كسى به ياريشان برنخيزد.»قرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Qamar(#54), Line #19«إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ»«ما بر آنها در روزى نحس و طولانى بادى سخت فرستاديم،»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیات ۱۸ و ۱۹Quran, Yaseen(#36), Line #18-19«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ» (١٨)«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»«قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ ۚ أَئِنْ ذُكِّرْتُمْ ۚ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ» (١٩)«گفتند: شومى شما، با خود شماست. آيا اگر اندرزتان دهند چنين مى‌گوييد؟ نه، مردمى گزافكار هستيد.»قرآن کریم، سورهٔ سبا (۳۴)، آیهٔ ۳۳Quran, Saba(#34), Line #33«… مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ … .»«… نیرنگ شب و روز … .»(۶۱) ابایزید: عارفِ بزرگ بایزید بسطامی(۶۲) مستفید: استفاده کننده، بهره‌مند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آبِ حکمت ز غبارها بشوییدهَله(۶۳) تا دو چشمِ حسرت سوی خاکدان نماند(۶۳) هَله: آگاه باش، توجه کن، هین------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۳Hafez Poem(Qazal) #183, Divan e Qazaliatچه مبارک‌‌سَحَری بود و چه فرخنده‌‌شبیآن شبِ قدر که این تازه براتم(۶۴) دادند(۶۴) بَرات: حواله، سند آزادی انسان از ذهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsمگر تقویمِ یزدانی که طالع‌ها در او باشدمگر دریایِ غُفرانی کز او شویَند زَلَّت‌هاقرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیات ۴ تا ۸Quran, At-Tin(#95), Line #4-8«لَقَدْ خَلَقْنَا الْـإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» (۴)«كه ما آدمى را در نيكوترین و بهترین هنجار و اعتدال بيافريديم.»«ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ» (۵)«و سپس او را، به جهت نافرمانی، به پست‌ترین مراتب باز گردانيديم.»«إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ» (۶)«مگر آنان كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند كه پاداشى بى‌پايان دارند.»«فَمَا يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ» (٧)«پس چيست كه با اين حال تو را به تكذيب قيامت وامى‌دارد؟»«أَلَيْسَ الـلَّهُ بِأَحْكَمِ الْحَاكِمِينَ» (٨)«آيا خدا داورترين داوران نيست؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsخواه شب و خواه سَحَر، نیستم از هر دو خبرکیست خبر؟ چیست خبر؟ روزشماری صنما(۶۵)(۶۵) صنم: بت، زیبارو؛ صنما: ای زیبارو------------‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٧۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756پس قیامت شو، قیامت را ببیندیدنِ هر‌چیز را شرط است اینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3514 تن چو مادر، طفلِ جان را حامله مرگ، دردِ زادن است و زلزله‌‌ جمله جانهایِ گذشته مُنْتَظِر تا چگونه زاید آن جانِ بَطِر(۶۶)؟ زنگیان گویند: خود از ماست او رومیان گویند: نی، زیباست اوچون بزایَد در جهانِ جان و جُود پس نمانَد اختلافِ بَیض(۶۷) و سُود(۶۸) گر بُوَد زنگی، بَرَندش زنگیانور بُوَد رومی، کَشَندش رومیان تا نزاد او، مشکلاتِ عالَم است آنکه نازاده شناسد او، کم است‌‌او مگر یَنْظُر بِنُورِالـلَّه بُوَد کاندرونِ پوست، او را ره بُوَد حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.» اصلِ آبِ نطفه، اِسپید است و خَوش لیک، عکسِ جانِ رومی و حَبَش‌‌ می‌‌دهد رنگ، أحْسَنُ التَّقویم را تا به اَسْفَل(۶۹) می‌‌بَرَد این نیم را(۶۶) بَطِر: شادمان، سرمست(۶۷) بَیض: جمعِ ابْيَض به معنی سفید(۶۸) سُود: اَسْوَد به معنی سیاه(۶۹) اَسْفَل: پایین‌تر، پست‌تر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #999دیده‌هاشان را به سِحری ‌دوختندتا چنین جوهر به خَس(۷۰) بفروختند این گُهَر از هر دو عالَم برتر استهین بخر زین طفلِ جاهل، کو خر است پیشِ خر، خرمُهره(۷۱) و گوهر یکی‌ستآن اِشَک(۷۲) را در دُر و دریا شکی‌ست(۷۰) خَس: خاشاک، کنایه از چیز حقیر و بی‌ارزش(۷۱) خرمُهره: نوعی مُهرهٔ بزرگ سفید یا آبی که آن را بر گردن خر و اسب و استر آویزند.(۷۲) اِشَک: خر، الاغ (لفظی ترکی است)------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خَرَد، ارزان دهدگوهری، طفلی به قُرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1002مُنکرِ بحر است و گوهرهایِ اوکِی بُوَد حیوان دُر و پیرایه‌جو(۷۳)؟ در سرِ حیوان خدا ننهاده استکو بُوَد در بندِ لعل و دُرپَرَست مر خران را هیچ دیدی گوشوار؟گوش و هوشِ خر بُوَد در سبزه‌زار(۷۳) پیرایه:‌ آرایش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۷۴) عاریّتی‌ست(۷۵)امر را طاق و طُرُم ماهیّتی‌ست‏(۷۶)(۷۴) طاق و طُرُم: جلال و شکوهِ ظاهری(۷۵) عاریّتی‌: قرضی(۷۶) ماهیّتی‌: ذاتی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1005اَحْسَنِ التَّقویم در وَالتّین بخوانکه گرامی گوهر است ای دوست! جان اَحْسَنِ التَّقویم، از عرشِ او فزوناَحْسَنِ التَّقویم، از فکرت برون گر بگویم قیمتِ این مُمْتَنِع(۷۷)من بسوزم، هم بسوزد مُسْتَمِع(۷۸)(۷۷) مُمْتَنِع: رفیع، محال(۷۸) مُسْتَمِع: شنونده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsعشق است یکی جانی، دررفته به صد صورتدیوانه شدم باری، من در فن و آیینشحُسن و نمکِ نادر در صورتِ عشق آمدتا حُسن و سکون یابد جان از پی تسکینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1263, Divan e Shamsاین صورتش بهانه‌ست، او نورِ آسمان استبگذر ز نقش و صورت، جانش خوش است، جانشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsبر طالعِ ماهِ خود تقویمِ عجب بست اوتقویم طلب می‌کن در سورهٔ وَالتّینشخورشید به تیغِ خود آن را که کُشَد ای جاناز تابشِ خود سازد تَجهیزش(۷۹) و تَکفینش(۸۰)(۷۹) تَجهیز: وسایل کفن مرده(۸۰) تَکفین: مرده‌ای را کفن کردن، کفن پوشاندن به مرده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُنَد به عنایت از آن سپس سپریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsمگر تو لوحِ محفوظی که درسِ غیب از او گیرند؟و یا گنجینهٔ رحمت، کز او پوشند خِلعت‌هاقرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیات ۲۰ تا ۲۲Quran, Al-Buruj(#85), Line #20-22«وَالـلَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ» (٢٠)«و خدا از همه سو بر آنها احاطه دارد.»«بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ» (٢١)«بلى اين قرآن مجيد است،»«فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ» (٢٢)«در لوح محفوظ.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #87, Divan e Shamsهم رحمتِ رحمانی، هم مَرهم و درمانیدَردِه(۸۱) تو طبیبانه آن دافعِ صفرا را(۸۱) دَردادن: عطا کردن، دادن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsعجب! تو بیتِ مَعموری که طوّافانَش اَملاک‌اندعجب! تو رَقِّ مَنشوری، کز او نوشند شربت‌هاقرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیات ۱ تا ۴Quran, At-Tur(#52), Line #1-4«وَالطُّورِ» (١)«قسم به كوه طور،»«وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ» (٢)«و قسم به كتاب نوشته شده،»«فِي رَقٍّ مَنْشُورٍ» (٣)«در صفحه‌اى گشاده،»«وَالْبَيْتِ الْـمَعْمُورِ» (۴)«و قسم به بيت الـمعمور،»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsچو نقش را تو بروبی، خلاصهٔ آن رافرشتگی دهی و پرّ و بالِ کرّوبی(۸۲)(۸۲) کرّوبی: آسمانی، منسوب به عالَمِ فرشتگان------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌‌ایممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsدلا، مقیم شو اکنون به مجلسِ جان‌هاکه کدخدایِ مقیمانِ بیتِ مَعموریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsو یا آن روحِ بی‌چونی، کز این‌ها جمله بیرونیکه در وی سرنگون آمد تأمّل‌ها و فِکرت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsچون بُوَد ای دلشده چون؟ نقد بر از کُنْ فَیَکُوننقدِ تو نقد است کنون، گوش به میعاد مدِهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال بر من می‌تَنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفیِّ صفاجو اِبْنِ وَقتوقت را هم‌چون پدر بِگْرفته سختمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1429آنکه یک دَم کم، دَمی کامل بُوَدنیست معبودِ خلیل، آفِل(۸۳) بُوَد(۸۳) آفِل: گذرا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1863, Divan e Shamsکِی داند چون آخر استادی‌ بی‌چون راگنجاند در سِجّین(۸۴) او عالَمِ عِلیّین(۸۵)(۸۴) سِجّین: جایی در دوزخ(۸۵) عالَم عِلیّین: عالَمِ بالا، بهشتِ بَرین------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چونِ خویش؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsعاشق چو قند باید، بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید، کان حضرتی است سامی(۸۶)(۸۶) سامی: بلندمرتبه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #747, Divan e Shamsاز شرابِ صِرفِ(۸۷) باقی کاسهٔ سَر پُر کنیدفرشِ عقل و عاقلی از بهرِ لله طی کنید(۸۷) صِرف: خالص------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shams چنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1388چون بگویی: جاهلم، تعلیم دِهاین‌چنین انصاف از ناموس(۸۸) بِه(۸۸) ناموس: خودبینی، تکبّر، آبروی مصنوعی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsولی برتافت بر چون‌ها مَشارِق‌هایِ بی‌چونیبر آثارِ لطیفِ تو، غلط گشتند اُلفَت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبی‌چون تو را بی‌چون کُنَد، رویِ تو را گلگون کُنَدخار از کَفَت بیرون کُنَد وآنگه سویِ گلزار شُومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsعجایب یوسفی چون مَه، که عکسِ اوست در صد چَهْاز او افتاده یعقوبان به دام و جاهِ ملّت‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4572یوسفان چنگال در دَلْوَش(۸۹) زدهرَسته(۹۰) از چاه و شهِ مصری شده(۸۹) دَلْو: سطل(۹۰) رَسته: رها شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsگفت که این خانهٔ دل پر همه نقش است چرا؟گفتم: این عکسِ تو است، ای رُخِ تو رَشْکِ(۹۱) چِگِل(۹۲)(۹۱) رَشْک: غبطه خوردن(۹۲) چِگِل: ناحیه‌ای در ترکستان که مردمی به غایت زیبا دارد، در ادبِ پارسی به عنوان مظهر زیبایی به کار می‌رود.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #578, Divan e Shamsیکی جانی‌ست در عالَم که ننگش آید از صورتبپوشد صورتِ انسان ولی انسانِ من باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #410تو مگر آییّ و صیدِ او شَویدام بگْذاری، به دامِ او رَویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsچو زلفِ خود رَسَن سازد، ز چَهْ‌‌هاشان براندازدکَشَدْشان در برِ رحمت، رهانَدْشان ز حیرت‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2311آه کردم، چون رَسَن(۹۳) شد آهِ منگشت آویزان رَسَن در چاهِ منآن رَسَن بگْرفتم و بیرون شدمشاد و زَفْت(۹۴) و فَربِه و گُلگون شدم(۹۳) رَسَن: ریسمان، طناب(۹۴) زَفْت: بزرگ، ستبر------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1278حمد لـِلَّه، کاین رَسَن آویختندفضل و رحمت را به هم آمیختندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsاز چاهِ شورِ این جهان، در دلوِ قرآن رو، برآای یوسف، آخر بهرِ توست این دَلوِ در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌ علّتی بی‌ خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsبستم من گردنِ جان، بردم پیشش به نشانمُجرمِ عشق است مکُن مجرمِ خود را تو بِحِل(۹۵)داد سرِ رشته به من، رشتهٔ پرفتنه و فنگفت: بِکِش تا بِکشم، هم بِکش و هم مَگُسل(۹۶)(۹۵) بِحِل: حلال کن، از جرم و گناهم درگذر.(۹۶) مَگُسِل: جدا نکن، پاره نکن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsپای بکوب و دست زن، دست در آن دو شَسْت(۹۷) زنپیشِ دو نرگسِ خوشش کُشته نگر دلِ مرا(۹۷) شَسْت: قُلّاب ماهیگیری، «دو شَسْت» کنایه از موی جلوی سر است که به دو بخش تقسیم شود و بافته گردد.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴۶١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2461چون مراقب باشی و گیری رَسَنحاجتت نآید قیامت آمدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #93, Divan e Shamsخِرِف(۹۸) باش، خرف باش، ز مستی و ز حیرتکه تا جمله نیستان، نماید شِکَری‌ها(۹۸) خِرف: خرفت، گول و کودن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsچو از حیرت گذر یابد، صفات آن را که دریابدخمش که بس شکسته شد عبارت‌ها و عبرت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش، آب نگه دار همچو مَشکِ درستور از شکاف بریزی، بدانکه معیوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #75, Divan e Shamsخاموش که خاموشی بهتر ز عسل نوشیدرسوز عبارت(۹۹) را بگذار اشارت(۱۰۰) را(۹۹) عبارت: قیل و قال ذهن(۱۰۰) اشارت: با حرکت دست و چشم و ابرو مطلبی را القا کردن.-------------------------مجموع لغات:(۱) بَدْر: قرص کامل ماه، ماه شب چهاردهم قمری(۲) غُفران: آمرزش، بخشایش(۳) زَلَّت‌: لغزش و گناه(۴) لوحِ محفوظ: علم بی‌کرانهٔ پروردگار، اشاره به آیهٔ ۲۲، سورهٔ بروج (۸۵)(۵)‌ بیتِ مَعمور: خانه‌ای در مقابل کعبه (مَجازاً دلِ انسان)(۶) طوّافان: جمعِ طوّاف به معنی گردنده، طواف کننده(۷)‌ اَملاک: جمعِ مَلَک، فرشتگان(۸) رَقِّ منشور: صفحه‌ای گشاده، اشاره به آیهٔ ۳، سورهٔ طور (۵۲)(۹) تافت: تابید(۱۰) مَشارِق: مشرق‌ها(۱۱) بی‌چون: بدون چگونگی(۱۲) اُلفَت: انس گرفتن، دوستی(۱۳) رَسَن: ریسمان، کمند(۱۴) عبارت: سخن گفتن، قیل و قال(۱۵) عبرت: پند و اندرز(۱۶) اَحوَل: لوچ، دو‌بین(۱۷) ازل: آنچه اوّل و ابتدا نداشته باشد، ابدی، جاودانه(۱۸) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۱۹) صدرِ صُدور:‌ بزرگِ بزرگان(۲۰) چل ساله: چهل ساله(۲۱) دِهلیز: راهرو(۲۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۴) حَطَب‏: هیزم(۲۵) خَرُّوب: بسیار ویران کننده(۲۶) مَحْلَب: جای دوشیدنِ شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۲۷) حالِب: دوشندهٔ شیر، در این‌جا به‌معنی جویندهٔ شیر.(۲۸) کُدیه‌ساز: تکدّی کننده(۲۹) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۳۰) بایزید: عارفِ بزرگ بایزید بسطامی(۳۱) بُن: ریشه(۳۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۳) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۴) گبر: کافر(۳۵) صُنع: آفرینش(۳۶) مصنوع: آفریده، مخلوق(۳۷) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۳۸) کرامات: جمعِ کرامت، به معنی بزرگی و ارجمندی، سخاوت و بخشندگی(۳۹) مَدَد: یاری، کمک، فریادرسی(۴۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۴۱) عَطا: بخشش(۴۲) نَقل: نقل مکان کردن، جابجا شدن(۴۳) سَعد: خجسته، مبارک(۴۴) خُسبی: می‌خوابی(۴۵) زنهار: مبادا(۴۶) وَلیک: ولی، امّا(۴۷) تَرِّه‌زار: سبزی‌زار، در اینجا رشدِ معنوی انسان در ابعاد مختلف(۴۸) تُرَّهه: سخن بی‌فایده، یاوه، بیهوده(۴۹) خَلیل: لقب ابراهیم پیامبر(۵۰) بَرات: حواله، سند آزادی انسان از ذهن(۵۱) شاکِر: آنکس که شُکر می‌کند.(۵۲) حَشر: قیامت، رستاخیر(۵۳) درختِ موسوی: اشاره به درختی است که حق تعالیٰ بر آن تجلّی کرد.(۵۴) کوکب: ستاره(۵۵) ضیا: روشنایی، نور(۵۶) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۷) وَلَه: سرگردانی از عشق، حیرانی، افراطِ وجد(۵۸) فِرو مآ:‌ مَایست(۵۹) اَعْظَمُ ‌الْاَرکان: بزرگترین پایه‌ها(۶۰) صیام: روزه گرفتن(۶۱) ابایزید: عارفِ بزرگ بایزید بسطامی(۶۲) مستفید: استفاده کننده، بهره‌مند(۶۳) هَله: آگاه باش، توجه کن، هین(۶۴) بَرات: حواله، سند آزادی انسان از ذهن(۶۵) صنم: بت، زیبارو؛ صنما: ای زیبارو(۶۶) بَطِر: شادمان، سرمست(۶۷) بَیض: جمعِ ابْيَض به معنی سفید(۶۸) سُود: اَسْوَد به معنی سیاه(۶۹) اَسْفَل: پایین‌تر، پست‌تر(۷۰) خَس: خاشاک، کنایه از چیز حقیر و بی‌ارزش(۷۱) خرمُهره: نوعی مُهرهٔ بزرگ سفید یا آبی که آن را بر گردن خر و اسب و استر آویزند.(۷۲) اِشَک: خر، الاغ (لفظی ترکی است)(۷۳) پیرایه:‌ آرایش(۷۴) طاق و طُرُم: جلال و شکوهِ ظاهری(۷۵) عاریّتی‌: قرضی(۷۶) ماهیّتی‌: ذاتی(۷۷) مُمْتَنِع: رفیع، محال(۷۸) مُسْتَمِع: شنونده(۷۹) تَجهیز: وسایل کفن مرده(۸۰) تَکفین: مرده‌ای را کفن کردن، کفن پوشاندن به مرده(۸۱) دَردادن: عطا کردن، دادن(۸۲) کرّوبی: آسمانی، منسوب به عالَمِ فرشتگان(۸۳) آفِل: گذرا(۸۴) سِجّین: جایی در دوزخ(۸۵) عالَم عِلیّین: عالَمِ بالا، بهشتِ بَرین(۸۶) سامی: بلندمرتبه(۸۷) صِرف: خالص(۸۸) ناموس: خودبینی، تکبّر، آبروی مصنوعی(۸۹) دَلْو: سطل(۹۰) رَسته: رها شده(۹۱) رَشْک: غبطه خوردن(۹۲) چِگِل: ناحیه‌ای در ترکستان که مردمی به غایت زیبا دارد، در ادبِ پارسی به عنوان مظهر زیبایی به کار می‌رود.(۹۳) رَسَن: ریسمان، طناب(۹۴) زَفْت: بزرگ، ستبر(۹۵) بِحِل: حلال کن، از جرم و گناهم درگذر.(۹۶) مَگُسِل: جدا نکن، پاره نکن(۹۷) شَسْت: قُلّاب ماهیگیری، «دو شَسْت» کنایه از موی جلوی سر است که به دو بخش تقسیم شود و بافته گردد.(۹۸) خِرف: خرفت، گول و کودن(۹۹) عبارت: قیل و قال ذهن(۱۰۰) اشارت: با حرکت دست و چشم و ابرو مطلبی را القا کردن.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsشب قدر است جسم تو کز او یابند دولت‌هامه بدر است روح تو کز او بشکافت ظلمت‌هامگر تقویم یزدانی که طالع‌ها در او باشدمگر دریای غفرانی کز او شویند زلت‌هامگر تو لوح محفوظی که درس غیب از او گیرندو یا گنجینه رحمت کز او پوشند خلعت‌هاعجب تو بیت معموری که طوافانش املاک‌اندعجب تو رق منشوری کز او نوشند شربت‌هاو یا آن روح بی‌چونی کز این‌ها جمله بیرونیکه در وی سرنگون آمد تامل‌ها و فکرت‌هاولی برتافت بر چون‌ها مشارق‌های بی‌چونیبر آثار لطیف تو غلط گشتند الفت‌هاعجایب یوسفی چون مه که عکس اوست در صد چهاز او افتاده یعقوبان به دام و جاه ملت‌هاچو زلف خود رسن سازد ز چه‌هاشان براندازدکشدشان در بر رحمت رهاندشان ز حیرت‌هاچو از حیرت گذر یابد صفات آن را که دریابدخمش که بس شکسته شد عبارت‌ها و عبرت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsشب قدر است جسم تو کز او یابند دولت‌هامه بدر است روح تو کز او بشکافت ظلمت‌هاقرآن کریم، سورهٔ دخان (۴۴)، آیات ۲ و ۳Quran, Ad-Dukhaan(#44), Line #2-3«وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ» (٢)«سوگند به اين كتاب روشنگر.»«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ۚ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» (٣)«ما آن را در مبارک شبى نازل كرديم. ما بيم‌دهنده بوده‌ايم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #930, Divan e Shamsالست گفت حق و جان‌ها بلی گفتندبرای صدق بلی حق ره بلا بگشادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1729, Divan e Shamsالست گفتیم از غیب و تو بلی گفتیچه شد بلی تو چون غیب را عیان کردیممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1059کشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1061کار آن دارد که حق افراشته استآخر آن روید که اول کاشته است‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1052کار عارف راست کو نه احول استچشم او بر کشت‌های اول است‏ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1066صد هزاران عقل با هم برجهندتا به غیر دام او دامی نهند دام خود را سخت‏تر یابند و بسکی نماید قوتی با باد خس‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌نهدجان تو نه این جهد نه آن جهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش آب نگهدار همچو مشک درستور از شکاف بریزی بدانکه معیوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #380اول ای جان دفع شر موش کنوآنگهان در جمع گندم جوش کنبشنو از اخبار آن صدر صدورلا صلوه تم الا بالحضورای انسان از آن بزرگ بزرگان یعنی حضرت رسول یاد بگیر که می‌فرمایدهیچ نمازی و هیچ عبادتی بدون حضور ناظر یا فضاگشایی کامل و تمام نیستحدیث«لا صَلوةَ الّا بِالْحُضور الْقَلْب.»«نماز (عبادت)، بدونِ حضور کامل نیست.»گر نه موشی دزد در انبار ماستگندم اعمال چل ساله کجاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلی که بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407 در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندچون شکار خوک آمد صید عامرنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرام آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کس تو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222پیش بینایان کنی ترک ادبنار شهوت را از آن گشتی حطب‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجد است آن دل که جسمش ساجد استیار بد خروب هر جا مسجد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایمتو هنوز از خارج آن را طالبیمحلبی از دیگران چون حالبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1071 که الم نشرح نه شرحت هست بازچون شدی تو شرح‌ جو و کدیه‌سازدر نگر در شرح دل در اندرونتا نیاید طعنه لاتبصرون  قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»قرآن کریم، سورهٔ ذاريات (۵۱)، آیهٔ ۲۱Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #21«وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»«و نيز حق درون شماست. آيا نمى‌بينيد؟»قرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۸۵Quran, Al-Waaqia(#56), Line #85«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ»«ما از شما به او، ( کسی که در حال مرگ است)، نزدیک‌تريم ولى شما نمى‌بينيد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108باد تند است و چراغم ابتریزو بگیرانم چراغ دیگریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1924حکم حق بر لوح می‌آید پدیدآنچنانکه حکم غیب بایزیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1638زین سبب فرمود استثنا کنیدگر خدا خواهد به پیمان بر زنیدهر زمان دل را دگر میلی دهمهر نفس بر دل دگر داغی نهمکل اصباح لنا شان جدیدکل شیء عن مرادی لایحیددر هر بامداد کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی‌شودقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Ar-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»قرآن کریم، سورهٔ قدر (۹۷)، آیات ۱ تا ۵Quran, Al-Qadr(#97), Line #1-5«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» «ما در شب قدرش نازل كرديم.»«وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» «و تو چه دانى كه شب قدر چيست؟»«لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» «شب قدر بهتر از هزار ماه است.»«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» «در آن شب فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان براى انجام دادن كارها نازل مى‌شوند.»«سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ» «آن شب تا طلوع بامداد همه سلام و درود است.»حدیث«لَوْلٰاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ»«ای انسان اگر تو نبودی جهان را نمی آفریدم»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2198, Divan e Shamsلقمه شیرین که از وی خشم انگیزد مخورلقمه از لولاک گیر و بنده لولاک شورو تو قصاب هوا شو کبر و کین را خون بریزچند باشی خفته زیر این دو سگ چالاک شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #974پس سری که مغز آن افلاک بوداندر آخر خواجه لولاک بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsشب قدر است وصل او شب قبر است هجر اوشب قبر از شب قدرش کرامات و مدد بیندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1429, Divan e Shamsهزاران قرن می‌باید که این دولت به پیش آیدکجا یابم دگربارش اگر این بار بگریزممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشبشود همچون سحر خندان عطای بی ‌عدد بیندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #43آفتاب معرفت را نقل نیستمشرق او غیرِ جان و عقل نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی منجم گفت دیدم طالعی داری تو سعدگفتمش آری ولیک از ماه روزافزون خویشمه که باشد با مه ما کز جمال و طالعشنحس اکبر سعد اکبر گشت بر گردون خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢۵٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2535همچنانکه قدر تن از جان بودقدر جان از پرتو جانان بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #553برمکن آن پر که نپذیرد رفوروی مخراش از عزا ای خوب‌روآن‌چنان رویی که چون شمس ضحاستآن‌چنان رخ را خراشیدن خطاستقرآن کریم، سورهٔ شمس (۹۱)، آیه ۱Quran, Ash-Shams(#91), Line #1«وَ الشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2739, Divan e Shamsبشتاب مها که این شب قدرآمد به کرانه چند خسبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #293, Divan e Shamsمهمان توام ای جان زنهار مخسب امشبای جان و دل مهمان زنهار مخسب امشبروی تو چو بدر آمد امشب شب قدر آمدای شاه همه خوبان زنهار مخسب امشبمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالم ولیککم کسی داند که او مهمان کیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1254, Divan e Shamsمن توام تو منی ای دوست مرو از بر خویشخویش را غیر مینگار و مران از در خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #364, Divan e Shamsچون در سر زلف یار پیچیماندر شب قدر قدر ما راستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsسرسبز کند چو تره‌زارتتا بازخرد ز ترهاتتدر آتش عشق چون خلیلیخوش باش که می‌دهد نجاتتعقلت شب قدر دید و صد عیدکز عشق دریده شد براتتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #712, Divan e Shamsخوش باش که هرکه راز داندداند که خوشی خوشی کشاندشیرین چو شکر تو باش شاکرشاکر هر دم شکر ستاندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #525, Divan e Shamsشب روح‌ها واصل شود مقصودها حاصل شودچون روز روشن‌دل شود هر کو ز شب آگاه شدای روز چون حشری مگر وی شب شب قدری مگریا چون درخت موسیی کو مظهر الله شدقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۱۰ تا ۱۴Quran,Ta-ha(#20), Line #10-14«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» «آنگاه كه آتشى ديد و به خانوادهٔ خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ»«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» «من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينک در وادى مقدس طُوىٰ هستى.»«وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَىٰ» «و من تو را برگزيده‌ام. پس به آنچه وحى مى‌شود گوش فرا دار.»«إِنَّنِي أَنَا الـلَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي» «خداى يكتا من هستم. هيچ خدايى جز من نيست. پس مرا بپرست و تا مرا ياد كنى نماز بگزار.»حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱Hafez Poem(Qazal) #31, Divan e Qazaliatآن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب استیا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsموسی عمران نه به شب دید نورسوی درختی که بگفتش بیارفت به شب بیش ز ده‌ساله راهدید درختی همه غرق ضیانی که به شب احمد معراج رفتبرد براقیش به سوی سمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #599, Divan e Shamsامشب شب قدر آمد خامش شو و خدمت کنتا هر دل اللهی ز الله ولهی یابدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1233, Divan e Shamsدرون ظلمتی می‌جو صفاتشکه باشد نور و ظلمت محو ذاتشدر آن ظلمت رسی در آب حیواننه در هر ظلمت است آب حیاتشبسی دل‌ها رسد آنجا چو برقیولی مشکل بود آنجا ثباتششب قدر است او دریاب او راامان یابی چو برخوانی براتشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1602, Divan e Shamsگرچه ایمان هست مبنی بر بنای پنج رکنلیک والـله هست از آنها اعظم ‌الارکان صیامحدیث«اسلام است که بر پنج پایه نهاده شده است: کلمهٔ شهادت، نماز، زکات، حج، و روزهٔ رمضان»لیک در هر پنج پنهان کرده قدر صوم راچون شب قدر مبارک هست خود پنهان صیامسنگ بی‌قیمت که صد خروار از او کس ننگردلعل گرداند چو خورشیدش درون کان صیاممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1834, Divan e Shamsای مه عید روی تو ای شب قدر موی توچون برسم به جوی تو پاک شود پلید منجسم چو خانقاه جان فکرت‌ها چو صوفیانحلقه زدند و در میان دل چو ابایزید مندم نزنم خمش کنم با همه رو ترش کنمتا که بگويی‌ام تویی حاضر و مستفید منقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۱۶Quran, Fussilat(#41), Line #16«فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي أَيَّامٍ نَحِسَاتٍ لِنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَىٰ ۖ وَهُمْ لَا يُنْصَرُونَ»«ما نيز بادى سخت و غُرّان در روزهايى شوم بر سرشان فرستاديم تا در دنيا عذابِ خوارى را به آنها بچشانيم.و عذابِ آخرت خواركننده‌تر است و كسى به ياريشان برنخيزد.»قرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Qamar(#54), Line #19«إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ»«ما بر آنها در روزى نحس و طولانى بادى سخت فرستاديم،»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیات ۱۸ و ۱۹Quran, Yaseen(#36), Line #18-19«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ» «گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»«قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ ۚ أَئِنْ ذُكِّرْتُمْ ۚ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ» «گفتند: شومى شما، با خود شماست. آيا اگر اندرزتان دهند چنين مى‌گوييد؟ نه، مردمى گزافكار هستيد.»قرآن کریم، سورهٔ سبا (۳۴)، آیهٔ ۳۳Quran, Saba(#34), Line #33«… مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ … .»«… نیرنگ شب و روز … .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آب حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۳Hafez Poem(Qazal) #183, Divan e Qazaliatچه مبارک‌‌سحری بود و چه فرخنده‌‌شبیآن شب قدر که این تازه براتم دادندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsمگر تقویم یزدانی که طالع‌ها در او باشدمگر دریای غفرانی کز او شویند زلت‌هاقرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیات ۴ تا ۸Quran, At-Tin(#95), Line #4-8«لَقَدْ خَلَقْنَا الْـإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» «كه ما آدمى را در نيكوترین و بهترین هنجار و اعتدال بيافريديم.»«ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ» «و سپس او را، به جهت نافرمانی، به پست‌ترین مراتب باز گردانيديم.»«إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ» «مگر آنان كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند كه پاداشى بى‌پايان دارند.»«فَمَا يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ» «پس چيست كه با اين حال تو را به تكذيب قيامت وامى‌دارد؟»«أَلَيْسَ الـلَّهُ بِأَحْكَمِ الْحَاكِمِينَ» «آيا خدا داورترين داوران نيست؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsخواه شب و خواه سحر نیستم از هر دو خبرکیست خبر چیست خبر روزشماری صنما‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٧۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756پس قیامت شو قیامت را ببیندیدن هر‌چیز را شرط است اینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3514 تن چو مادر طفل جان را حاملهمرگ درد زادن است و زلزله‌‌ جمله جانهای گذشته منتظرتا چگونه زاید آن جان بطر زنگیان گویند خود از ماست اورومیان گویند نی زیباست اوچون بزاید در جهان جان و جودپس نماند اختلاف بیض و سود گر بود زنگی برندش زنگیانور بود رومی کشندش رومیان تا نزاد او مشکلات عالم استآنکه نازاده شناسد او کم است‌‌او مگر ینظر بنورالـله بودکاندرون پوست او را ره بود حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.» اصل آب نطفه اسپید است و خوشلیک عکس جان رومی و حبش‌‌ می‌‌دهد رنگ احسن التقویم راتا به اسفل می‌برد این نیم رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #999دیده‌هاشان را به سحری ‌دوختندتا چنین جوهر به خس بفروختند این گهر از هر دو عالم برتر استهین بخر زین طفل جاهل کو خر است پیش خر خرمهره و گوهر یکی‌ستآن اشک را در در و دریا شکی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خرد ارزان دهدگوهری طفلی به قرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1002منکر بحر است و گوهرهای اوکی بود حیوان در و پیرایه‌جو در سر حیوان خدا ننهاده استکو بود در بند لعل و درپرست مر خران را هیچ دیدی گوشوارگوش و هوش خر بود در سبزه‌زارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی‌ستامر را طاق و طرم ماهیتی‌ست‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا ناید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1005احسن التقویم در والتین بخوانکه گرامی گوهر است ای دوست جان احسن التقویم از عرش او فزوناحسن التقویم از فکرت برون گر بگویم قیمت این ممتنعمن بسوزم هم بسوزد مستمعمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsعشق است یکی جانی دررفته به صد صورتدیوانه شدم باری من در فن و آیینشحسن و نمک نادر در صورت عشق آمدتا حسن و سکون یابد جان از پی تسکینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1263, Divan e Shamsاین صورتش بهانه‌ست او نور آسمان استبگذر ز نقش و صورت جانش خوش است جانشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsبر طالع ماه خود تقویم عجب بست اوتقویم طلب می‌کن در سوره والتینشخورشید به تیغ خود آن را که کشد ای جاناز تابش خود سازد تجهیزش و تکفینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsمگر تو لوح محفوظی که درس غیب از او گیرندو یا گنجینه رحمت کز او پوشند خلعت‌هاقرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیات ۲۰ تا ۲۲Quran, Al-Buruj(#85), Line #20-22«وَالـلَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ» «و خدا از همه سو بر آنها احاطه دارد.»«بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ» «بلى اين قرآن مجيد است،»«فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ» «در لوح محفوظ.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #87, Divan e Shamsهم رحمت رحمانی هم مرهم و درمانیدرده تو طبیبانه آن دافع صفرا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsعجب تو بیت معموری که طوافانش املاک‌اندعجب تو رق منشوری کز او نوشند شربت‌هاقرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیات ۱ تا ۴Quran, At-Tur(#52), Line #1-4«وَالطُّورِ» «قسم به كوه طور،»«وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ» «و قسم به كتاب نوشته شده،»«فِي رَقٍّ مَنْشُورٍ» «در صفحه‌اى گشاده،»«وَالْبَيْتِ الْـمَعْمُورِ» «و قسم به بيت الـمعمور،»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsچو نقش را تو بروبی خلاصه آن رافرشتگی دهی و پر و بال کروبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌‌ایممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsدلا مقیم شو اکنون به مجلس جان‌هاکه کدخدای مقیمان بیت معموریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsو یا آن روح بی‌چونی کز این‌ها جمله بیرونیکه در وی سرنگون آمد تامل‌ها و فکرت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsچون بود ای دلشده چون نقد بر از کن فیکوننقد تو نقد است کنون گوش به میعاد مدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال بر من می‌تنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفی صفاجو ابن وقتوقت را هم‌چون پدر بگرفته سختمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1429آنکه یک دم کم دمی کامل بودنیست معبود خلیل آفل بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1863, Divan e Shamsکی داند چون آخر استادی‌ بی‌چون راگنجاند در سجین او عالم علیینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsعاشق چو قند باید بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید کان حضرتی است سامیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #747, Divan e Shamsاز شراب صرف باقی کاسه سر پر کنیدفرش عقل و عاقلی از بهر لله طی کنیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1388چون بگویی جاهلم تعلیم دهاین‌چنین انصاف از ناموس بهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsولی برتافت بر چون‌ها مشارق‌های بی‌چونیبر آثار لطیف تو غلط گشتند الفت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبی‌چون تو را بی‌چون کند روی تو را گلگون کندخار از کفت بیرون کند وآنگه سوی گلزار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsعجایب یوسفی چون مه که عکس اوست در صد چهاز او افتاده یعقوبان به دام و جاه ملت‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4572یوسفان چنگال در دلوش زدهرسته از چاه و شه مصری شدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsگفت که این خانه دل پر همه نقش است چراگفتم این عکس تو است ای رخ تو رشک چگلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #578, Divan e Shamsیکی جانی‌ست در عالم که ننگش آید از صورتبپوشد صورت انسان ولی انسان من باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #410تو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsچو زلف خود رسن سازد ز چه‌هاشان براندازدکشدشان در بر رحمت رهاندشان ز حیرت‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2311آه کردم چون رسن شد آه منگشت آویزان رسن در چاه منآن رسن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زفت و فربه و گلگون شدممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1278حمد لـله کاین رسن آویختندفضل و رحمت را به هم آمیختندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsاز چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌ علتی بی‌ خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsبستم من گردن جان بردم پیشش به نشانمجرم عشق است مکن مجرم خود را تو بحلداد سر رشته به من رشته پرفتنه و فنگفت بکش تا بکشم هم بکش و هم مگسلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsپای بکوب و دست زن دست در آن دو شست زنپیش دو نرگس خوشش کشته نگر دل مرامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴۶١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2461چون مراقب باشی و گیری رسنحاجتت نآید قیامت آمدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #93, Divan e Shamsخرف باش خرف باش ز مستی و ز حیرتکه تا جمله نیستان نماید شکری‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #55, Divan e Shamsچو از حیرت گذر یابد صفات آن را که دریابدخمش که بس شکسته شد عبارت‌ها و عبرت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش آب نگه دار همچو مشک درستور از شکاف بریزی بدانکه معیوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #75, Divan e Shamsخاموش که خاموشی بهتر ز عسل نوشیدرسوز عبارت را بگذار اشارت را

برنامه صوتی شماره ۱۰۰۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۱۲  مارس  ۲۰۲۴ - ۲۳  اسفند ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۱۰۰۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخدایگانِ جمال و خلاصهٔ خوبیبه جان و عقل درآمد به رسمِ گُل‌کوبی(۱)بیا بیا، که حیات و نجاتِ خلق توییبیا بیا، که تو چشم و چراغِ یعقوبیقَدَم بنه تو بر آب و گِلم که از قَدَمتز آب و گِل برود تیرگی و محجوبیز تابِ تو برسد سنگ‌ها به یاقوتیز طالبیت رسد طالبی به مطلوبیبیا بیا، که جمال و جلال می‌بخشیبیا بیا، که دوایِ هزار ایّوبیبیا بیا تو، اگرچه نرفته‌ای هرگزولیک هر سخنی گویمت به مرغوبیبه جایِ جان تو نشین، که هزار چون جانیمحبّ و عاشقِ خود را تو کُش که محبوبیاگر نه شاهِ جهان اوست، ای جهانِ دُژَم(۲)به جانِ او که بگویی: چرا در آشوبی؟گهی ز رایَتِ(۳) سبزش، لطیف و سرسبزیز قلبِ(۴) لشکرِ هَیجاش(۵)، گاه مَقلوبی(۶)دمی چو فکرتِ نقّاش نقش‌ها سازیگهی چو دستهٔ فرّاش(۷) فرش‌ها روبیچو نقش را تو بروبی، خلاصهٔ آن رافرشتگی دهی و پرّ و بالِ کرّوبی(۸)خموش، آب نگهدار همچو مَشکِ درستور از شکاف بریزی، بدانکه معیوبیبه شمس مفخرِ تبریز از آن رسید دلتکه چُست دُلدُلِ(۹) دل می‌نمود مرکوبی(۱) گُل‌کوبی: مالیدنِ گُل زیر پای، مجازاً سیر و تفرّج(۲) دُژَم: غمگین و اندوهناک(۳) رایَت: بیرق، پرچم(۴) قلب: قسمت میانی لشکر، واژگون ساختن چیزی(۵) هَیجا: جنگ، کارزار(۶) مقلوب: تبدیل‌شده(۷) فرّاش: جاروب بلند دسته‌دار(۸) کرّوبی: آسمانی، منسوب به عالَمِ فرشتگان(۹) دُلدُل: نام اسب یا استری که حاکم اسکندریه به رسول اکرم فرستاده بود. در اینجا مطلق مَرکَب، اسب.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخدایگانِ جمال و خلاصهٔ خوبیبه جان و عقل درآمد به رسمِ گُل‌کوبی مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2202آن‌چنان‌که ناگهان شیری رسیدمرد را برْبود و در بیشه کشیداو چه اندیشد در آن بُردن؟ ببینتو همان اندیش، ای استادِ دینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2513دلقک اندر دِه بُد و آن را شنیدبرنشست و تا به تِرمَد می‌دوید مَرکَبی دو اندر آن ره شد سَقَطاز دوانیدن فَرَس(۱۰) را زآن نَمَط(۱۱)(۱۰) فَرَس: اسب(۱۱) نَمَط: طریقه و روش------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سَیْرانِ درشت(۱۲)چند اسپی تازی اندر راه کشت(۱۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم برِ تو بهرِ آنتا بگویم که ندارم آن توان! این چنین چُستی نیاید از چو منباری، این اومید را بر من مَتَن! گفت شه: لعنت بر این زودیت(۱۳) بادکه دو صد تشویش در شهر اوفتاد(۱۳) زودی: شتاب------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخرزمان کرد طَرَب‌سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقهٔ‌‌ کوران، به چه کار اندرید؟دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُرخَرّوب(۱۴) شد(۱۴) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند. بسیار خراب‌کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا، که حیات و نجاتِ خلق توییبیا بیا، که تو چشم و چراغِ یعقوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کَش(۱۵) آن شاهِ شکَرخانه(۱۶) راآن گُهَرِ روشنِ دُردانه(۱۷) را(۱۵) پیش کَش: پیش بیآور (۱۶) شکَرخانه: بسیار شیرین(۱۷) دُردانه: دانهٔ مروارید، یکتا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsقَدَم بنه تو بر آب و گِلم که از قَدَمتز آب و گِل برود تیرگی و محجوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حقْ قدم بر وِی نَهَد از لامکانآن‌گه او ساکن شود از کُنْ‌فَکانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگان‌های حُکمِ کُن‌فَکانمی‌دَویم اَندر مکان و‌‌ لامکانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۸)(۱۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۹)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۹) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۲۰) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۰) تگ: ته و بُن(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۲۲)که بگویید از طریقِ انبساط(۲۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنا«مانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۲۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۴) و سَنی(۲۵)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۴) حَبر: دانشمند، دانا(۲۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsز تابِ تو برسد سنگ‌ها به یاقوتیز طالبیت رسد طالبی به مطلوبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالبِ اویی، نگردد طالبتچون بمُردی طالبت شد مَطْلبت(۲۶)زنده‌یی، کِی مُرده‌شو شویَد تو را؟طالبی کِی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خِرَد ره‌بین بُدیفخرِ رازی رازدانِ دین بُدی(۲۶) مَطْلب: طلب‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب(۲۷) است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرَد او دمار(۲۷) غالب: پیروز------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعلِ لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کُنَد، مرمرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١٣٠٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1308بر زند از جانِ کامل معجزاتبر ضمیرِ جان طالب چون حیاتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1068تو هنوز از خارج آن را طالبی؟مَحْلَبی(۲۸)، از دیگران چون حالِبی(۲۹)؟(۲۸) مَحْلَب: جای دوشیدنِ شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۲۹) حالِب: دوشندهٔ شیر، در این‌جا به‌معنی جویندهٔ شیر.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا، که جمال و جلال می‌بخشیبیا بیا، که دوایِ هزار ایّوبیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غُلْغُل و طاق و طُرُنب(۳۰) و گیر و دارکه نمی‌بینم، مرا معذور دار(۳۰) طاق و طُرُنب: سر و صدا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1854صد هزاران کیمیا، حق آفریدکیمیایی همچو صبر، آدم ندیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن، جانِ تسبیحاتِ توستصبر کن، کآن است تسبیحِ دُرُستهیچ تَسبیحی ندارد آن دَرَج(۳۱)صبر کن، اَلصَّبْرُ مِفْتاحُ الْفَرَج(۳۲)(۳۱) دَرَج: درجه(۳۲) اَلصَّبْرُ مِفْتاحُ الْفَرَج: صبرْ کلید رستگاری است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3135یونسَت در بطنِ(۳۳) ماهی پُخته شدمَخْلَصش(۳۴) را نیست از تسبیح، بُدگر نبودی او مُسَبِّح(۳۵)، بطنِ نُون(۳۶)حَبس و زندانش بُدی تا یُبْعَثون‏او به تسبیح از تنِ ماهی بجَستچیست تسبیح؟ آیتِ روزِ اَلَسْتقرآن كريم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آيهٔ ۱۴۳ و ۱۴۴Quran, As-Saaffaat(#37), Line #143-144«فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ» (۱۴۳)«پس اگر نه از تسبيح‌گويان مى‌بود،»«لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (۱۴۴)«تا روز قيامت در شكمِ ماهى مى‌ماند.»(۳۳) بطن: شکم(۳۴) مَخْلَص: محل خلاصى(۳۵) مُسَبِّح: تسبیح کننده(۳۶) نُون: ماهى------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۳۷) عاریّتی‌ست(۳۸)امر را طاق و طُرُم ماهیّتی‌ست(۳۹)(۳۷) طاق و طُرُم: جلال و شکوهِ ظاهری؛ مراد از آن سروصدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق را مفتون می‌دارد.(۳۸) عاریّتی‌: قرضی(۳۹) ماهیّتی‌: ذاتی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا تو، اگرچه نرفته‌ای هرگزولیک هر سخنی گویمت به مرغوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2172, Divan e Shamsوَ هْوَ مَعَکُم یعنی با توست در این جُستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جوقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Al-Hadid(#57), Line #4«... وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ… .»«… و اوست با شما، هرجا که باشید… .»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1077اسب، زیرِ ران و، فارِس(۴۰) اسب‌جوچیست این؟ گفت: اسب، لیکن اسب کو؟ هَی نه اسب است این به زیرِ تو پدید؟گفت: آری، لیک خود اسبی که دید؟(۴۰) فارِس: سوار بر اسب، سوارکار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1080چون گُهَر در بحر گوید: بحر کو؟وآن خیالِ چون صدف، دیوارِ او گفتنِ «آن کو» حجابش می‌شودابرِ تابِ آفتابش می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا(۴۱) را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باش(۴۱) اَنصِتُوا: خاموش باشید------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199اَنصِتُوا یعنی که آبت را به لاغ(۴۲)هین تلف کم کن که لب‌خشک‌ست باغ(۴۲) لاغ: بیهوده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانْ‌تان من شَوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2828, Divan e Shamsشده‌ای غلامِ صورت به مثالِ بت‌پرستانتو چو یوسفی ولیکن به درون نظر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبه جایِ جان تو نشین، که هزار چون جانیمحبّ و عاشقِ خود را تو کُش که محبوبیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1440هم بگو تو، هم تو بشنو، هم تو باشما همه لاشیم(۴۳) با چندین تراش(۴۳) لاش: هیچ‌چیز------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #30جمله معشوق است و عاشق پَرده‌‌ایزنده معشوق است و عاشق مُرده‌‌ای‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد روپوش است و بَسدر دو عالَم غیرِ یزدان نیست کَسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌ سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌ کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی‌داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1938رُو که بی یَسْمَع وَ بی یُبْصِر(۴۴) تُویسِر تُوی، چه جای صاحب‌سِر تویحدیث قدسی«مَن طَلَبَنی وَجَدَنی، مَن وَجَدَنی عَرَفَنی وَ مَن عَرَفَنی اَحَبَّنی وَ مَن اَحَبَّنی عَشَقَنی وَ مَن عَشَقَنی عَشَقتَهُ وَ مَن عَشَقَتَهُ قَتَلتَهُ وَ مَن قَتَلتَهُ فَعَلی دِیَتَهُ وَ مَن عَلی دِیَتَهُ فَاِنّا دِیَتُهُ.»«(خداوند فرمود): هرکس مرا طلب کند، مرا می‌یابد و هرکه مرا بیابد، مرا می‌شناسد و هرکه مرا بشناسد، مرا دوست دارد و هرکسی مرا دوست بدارد، عاشقم می‌شود و هر که عاشقم بشود، عاشقش می‌شوم و هرکس را که عاشقش بشوم، او را می‌کُشم و هرکس را بکُشم، خون‌بهای او به گردنِ من است و هرکس که به گردن من خون‌بها دارد، من خودم خون‌بهای او هستم.»(۴۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.------------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #1167, Divan e Shamsبا درد بساز چون دوای تو منمدر کس منگر که آشنای تو منمگر کُشته شَوی مگو که من کُشته شدمشُکرانه بده که خون‌بهای تو منممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1750ما بها و خون‌بها را یافتیمجانبِ جان‌باختن بشتافتیم‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsگهی ز رایَتِ سبزش، لطیف و سرسبزیز قلبِ لشکرِ هَیجاش، گاه مَقلوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌ای ماهم کُنَد، یک دَم سیاهخود چه باشد غیرِ این، کار اِلٰه؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466 عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشباخبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قلاووزِ(۴۵) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّه شنو ای خوش‌سرشتکه مراداتت همه اِشکسته‌پاست(۴۶)پس کسی باشد که کامِ او، رواست؟حدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۶) اِشکسته‌پا: ناقص------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsدمی چو فکرتِ نقّاش نقش‌ها سازیگهی چو دستهٔ فرّاش فرش‌ها روبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1462, Divan e Shamsصورتگرِ نقّاشم، هر لحظه بتی سازموآنگه همه بت‌ها را در پیشِ تو بگْدازم(۴۷)(۴۷) بگْدازم: بسوزانم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ جَریده(۴۸)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۴۸) جَریده: یگانه، تنها------------سنایی، حدیقة الحقیقه، باب اوّل، در توحید باری تعالیتا به جاروبِ لا نروبی راهنرسی در سرای الّا اللهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرّ است از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsچو نقش را تو بروبی، خلاصهٔ آن رافرشتگی دهی و پرّ و بالِ کرّوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsفرشته‌ای کُنَمَت پاک با دو صد پَر و بالکه در تو هیچ نماند کدورتِ(۴۹) بشری(۴۹) کدورت: تاریکی، کِدِری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش، آب نگهدار همچو مَشکِ درستور از شکاف بریزی، بدانکه معیوبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199اَنصِتُوا یعنی که آبت را به لاغ(۵۰)هین تلف کم کن که لب‌خشک‌ست باغ(۵۰) لاغ: بیهوده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۵۱) رب(۵۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1052کار، عارف راست، کو نه اَحول(۵۲) استچشمِ او بر کِشت‌های اول است(۵۲) اَحْوَل: لوچ، دوبین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #737این زمان جز نفیِ ضِدّ، ا‌علام نیستاندرین نَشأت(۵۳)، دَمی بی‌دام نیست(۵۳) نَشأت: آبشخور------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ(۵۴) ضرورت هم توییبی‌ضرورت‌ گر خوری، مُجرم شَوی(۵۴) مُفتی: فتوادهنده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #382گر نه موشی دزد در انبارِ ماستگندمِ اعمالِ چل ساله(۵۵) کجاست؟(۵۵) چل ساله: چهل ساله------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #591هیچ کُنجی بی‌‏دَد و بی‌‏دام نیستجز به خلوت‌‏گاهِ حق، آرام نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1505چون به هر فکری که دل خواهی سپرداز تو چیزی در نهان خواهند بُردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1508بارِ بازرگان چو در آب اوفتددست اندر کالۀ‏(۵۶) بهتر زندچونکه چیزی فوت خواهد شد در آبترکِ کمتر گوی و، بهتر را بیاب(۵۶) کاله: کالا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبه شمس مفخرِ تبریز از آن رسید دلتکه چُست دُلدُلِ دل می‌نمود مرکوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shamsقومی که بر بُراقِ(۵۷) بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مَه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاهِ صَعب(۵۸) به یک تَک(۵۹) عَبَر کنند(۶۰)(۵۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۸) صَعب: سخت و دشوار(۵۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۶۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsای بی‌خبر برو که تو را آبِ روشنی‌ستتا وارَهد ز آب و گِلت، صَفوَتِ(۶۱) صفا(۶۲)زیرا که طالبِ صفتِ صَفوَت‌ است آبو آن نیست جز وصالِ تو با قُلزُمِ(۶۳) ضیا(۶۴)(۶۱) صَفوَت: خلوص، پاکی(۶۲) صفا: پاکی، روشنی(۶۳) قُلزُم: دریا(۶۴) ضیا: نور------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #53مر عَسَس(۶۵) را ساخته یزدان سببتا ز بیمِ او دَوَد در باغ، شببیند آن معشوقه را او با چراغطالبِ انگشتری در جُویِ باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نَفَسبا ثنایِ(۶۶) حق، دعایِ آن عَسَس(۶۵) عَسَس: داروغه(۶۶) ثنا: حمد و ستایش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1744 من چه غم دارم که ویرانی بُوَد؟زیرِ ویران، گنجِ سلطانی بُوَدغرقِ حق، خواهد که باشد غرق‌ترهمچو موجِ بحرِ جان، زیر و زَبَر زیرِ دریا خوش‌تر آید، یا زَبَر؟تیر او دلکش‌تر آید، یا سپر؟پاره‌کردهٔ وسوسه باشی دلاگر طَرَب را باز‌دانی از بلامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۶۷)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۶۸) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس(۶۷) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۶۸) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1748گر مرادت را مَذاق(۶۹) شِکَّرستبی‌‌مُرادی نی مُرادِ دلبر‌ست‌؟‌ هر ستاره‌‌ش خون‌بهایِ صد هِلالخونِ عالَم ریختن، او را حلال‌‌ما بها و خون‌بها را یافتیمجانبِ جان‌باختن بشتافتیم‌‌ ای حیاتِ عاشقان در مُردگیدل نیابی جز که در دِلبُردگی(۷۰)‌‌من دلش جُسته، به صد ناز و دَلال(۷۱)او بهانه کرده با من از ملال‌‌گفتم: آخِر غرقِ توست این عقل و جانگفت: رُو، رُو، بر من این افسون مخوان‌‌من ندانم آنچه اندیشیده‌‌ای؟ای دو دیده(۷۲)، دوست را چون دیده‌‌ای‌‌؟ای گران‌جان، خوار دید‌ستی مرازآنکه، بس ارزان خریدستی مراهر که او ارزان خَرَد، ارزان دهدگوهری، طفلی به قُرصی نان دهد(۶۹) مَذاق: طعم، مزّه(۷۰) دِلبُردگی‌‌: عاشقی، عاشق شدن(۷۱) دَلال: ناز و کرشمه(۷۲) دو دیده: دوبین، اَحْوَل------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1356 پای در دریا مَنِه، کم گُو از آنبر لبِ دریا خَمُش کن لبْ گزان گر چه صد چون من ندارد تابِ بحرلیک من ‏نشْکیبم از غرقابِ بحر جان و عقلِ من، فِدایِ بحر بادخون‌بهایِ عقل و جان، این بحر داد تا که پایم می‏‌رود، رانَم در اوچون نمانَد پا، چو بَطّانم(۷۳) در او بی‏‌ادب، حاضر ز غایب خوش‌ترستحلقه گرچه کژ بُوَد، نه بر در است؟‏ ای تن‌آلوده، به گِردِ حوض گَردپاک کِی گردد برونِ حوض مَرد؟ پاک کو از حوض، مهجور اوفتاداو ز پاکیِ خویش هم دور اوفتاد پاکیِ این حوض، بی‏‌پایان بُوَدپاکیِ اجسام، کم‌میزان(۷۴) بُوَد زآنکه دل، حوض است، لیکن در کمینسویِ دریا راهِ پنهان دارد اینپاکیِ محدودِ تو خواهد مَدَدورنه اندر خرج کم گردد عددآب گفت آلوده را: در من شتابگفت آلوده که دارم شرم از آب  گفت آب: این شرم، بی‏‌من کِی رود؟بی‏‌من این آلوده زایل(۷۵) کِی شود؟ز آب، هر آلوده کو پنهان شوداَلْحَیاٰءُ یَمْنَعُ الْایمان بُوَد حدیث«اَلْحَیاٰءُ یَمْنَعُ مِنَ الْایمانِ»«شرم، (آدمی را) از ایمان باز می‌دارد.»حدیث«اَلْحَیاٰءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْایمانِ»«شرم شاخه‌ای از ایمان است.»حدیث«اَلْحَیاٰءُ خَيْرٌ كُلُّه»«شرم، سراسر خوبی است.»دل ز پایۀ حوضِ تن، گِلناک شدتن ز آبِ حوضِ دل‌ها پاک شد گِردِ پایۀ حوضِ دل، گَرد ای پسرهان ز پایۀ حوضِ تن، می‏‌کُن حَذَر(۷۳) بَطّ: نوعی مرغابی(۷۴) کم‌میزان: کم‌ارزش(۷۵) زایل:‌ زدوده، ناپدید-------------------------مجموع لغات:(۱) گُل‌کوبی: مالیدنِ گُل زیر پای، مجازاً سیر و تفرّج(۲) دُژَم: غمگین و اندوهناک(۳) رایَت: بیرق، پرچم(۴) قلب: قسمت میانی لشکر، واژگون ساختن چیزی(۵) هَیجا: جنگ، کارزار(۶) مقلوب: تبدیل‌شده(۷) فرّاش: جاروب بلند دسته‌دار(۸) کرّوبی: آسمانی، منسوب به عالَمِ فرشتگان(۹) دُلدُل: نام اسب یا استری که حاکم اسکندریه به رسول اکرم فرستاده بود. در اینجا مطلق مَرکَب، اسب.(۱۰) فَرَس: اسب(۱۱) نَمَط: طریقه و روش(۱۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۱۳) زودی: شتاب(۱۴) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند. بسیار خراب‌کننده(۱۵) پیش کَش: پیش بیآور (۱۶) شکَرخانه: بسیار شیرین(۱۷) دُردانه: دانهٔ مروارید، یکتا(۱۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۹) حَدید: آهن(۲۰) تگ: ته و بُن(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۴) حَبر: دانشمند، دانا(۲۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۶) مَطْلب: طلب‌شده(۲۷) غالب: پیروز(۲۸) مَحْلَب: جای دوشیدنِ شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۲۹) حالِب: دوشندهٔ شیر، در این‌جا به‌معنی جویندهٔ شیر.(۳۰) طاق و طُرُنب: سر و صدا(۳۱) دَرَج: درجه(۳۲) اَلصَّبْرُ مِفْتاحُ الْفَرَج: صبرْ کلید رستگاری است.(۳۳) بطن: شکم(۳۴) مَخْلَص: محل خلاصى(۳۵) مُسَبِّح: تسبیح کننده(۳۶) نُون: ماهى(۳۷) طاق و طُرُم: جلال و شکوهِ ظاهری؛ مراد از آن سروصدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق را مفتون می‌دارد.(۳۸) عاریّتی‌: قرضی(۳۹) ماهیّتی‌: ذاتی(۴۰) فارِس: سوار بر اسب، سوارکار(۴۱) اَنصِتُوا: خاموش باشید(۴۲) لاغ: بیهوده(۴۳) لاش: هیچ‌چیز(۴۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۴۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۶) اِشکسته‌پا: ناقص(۴۷) بگْدازم: بسوزانم(۴۸) جَریده: یگانه، تنها(۴۹) کدورت: تاریکی، کِدِری(۵۰) لاغ: بیهوده(۵۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۵۲) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۵۳) نَشأت: آبشخور(۵۴) مُفتی: فتوادهنده(۵۵) چل ساله: چهل ساله(۵۶) کاله: کالا(۵۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۸) صَعب: سخت و دشوار(۵۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۶۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن(۶۱) صَفوَت: خلوص، پاکی(۶۲) صفا: پاکی، روشنی(۶۳) قُلزُم: دریا(۶۴) ضیا: نور(۶۵) عَسَس: داروغه(۶۶) ثنا: حمد و ستایش(۶۷) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۶۸) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۶۹) مَذاق: طعم، مزّه(۷۰) دِلبُردگی‌‌: عاشقی، عاشق شدن(۷۱) دَلال: ناز و کرشمه(۷۲) دو دیده: دوبین، اَحْوَل(۷۳) بَطّ: نوعی مرغابی(۷۴) کم‌میزان: کم‌ارزش(۷۵) زایل:‌ زدوده، ناپدید----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخدایگان جمال و خلاصه خوبیبه جان و عقل درآمد به رسم گل‌کوبیبیا بیا که حیات و نجات خلق توییبیا بیا که تو چشم و چراغ یعقوبیقدم بنه تو بر آب و گلم که از قدمتز آب و گل برود تیرگی و محجوبیز تاب تو برسد سنگ‌ها به یاقوتیز طالبیت رسد طالبی به مطلوبیبیا بیا که جمال و جلال می‌بخشیبیا بیا که دوای هزار ایوبیبیا بیا تو اگرچه نرفته‌ای هرگزولیک هر سخنی گویمت به مرغوبیبه جای جان تو نشین که هزار چون جانیمحب و عاشق خود را تو کش که محبوبیاگر نه شاه جهان اوست ای جهان دژمبه جان او که بگویی چرا در آشوبیگهی ز رایت سبزش لطیف و سرسبزیز قلب لشکر هیجاش گاه مقلوبیدمی چو فکرت نقاش نقش‌ها سازیگهی چو دسته فراش فرش‌ها روبیچو نقش را تو بروبی خلاصه آن رافرشتگی دهی و پر و بال کروبیخموش آب نگهدار همچو مشک درستور از شکاف بریزی بدانکه معیوبیبه شمس مفخر تبریز از آن رسید دلتکه چست دلدل دل می‌نمود مرکوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخدایگان جمال و خلاصه خوبیبه جان و عقل درآمد به رسم گل‌کوبی مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2202آن‌چنان‌که ناگهان شیری رسیدمرد را بربود و در بیشه کشیداو چه اندیشد در آن بردن ببینتو همان اندیش ای استاد دینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2513دلقک اندر ده بد و آن را شنیدبرنشست و تا به ترمد می‌دوید مرکبی دو اندر آن ره شد سقطاز دوانیدن فرس را زآن نمطمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سیران درشتچند اسپی تازی اندر راه کشتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم بر تو بهر آنتا بگویم که ندارم آن توان این چنین چستی نیاید از چو منباری این اومید را بر من متن گفت شه لعنت بر این زودیت بادکه دو صد تشویش در شهر اوفتادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخرزمان کرد طرب‌سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقه کوران به چه کار اندریددیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پرخروب شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا که حیات و نجات خلق توییبیا بیا که تو چشم و چراغ یعقوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کش آن شاه شکرخانه راآن گهر روشن دردانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsقدم بنه تو بر آب و گلم که از قدمتز آب و گل برود تیرگی و محجوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق قدم بر وی نهد از لامکانآن‌گه او ساکن شود از کن‌فکانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های حکم کن‌فکانمی‌دویم اندر مکان و‌‌ لامکانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsز تاب تو برسد سنگ‌ها به یاقوتیز طالبیت رسد طالبی به مطلوبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالب اویی نگردد طالبتچون بمردی طالبت شد مطلبتزنده‌یی کی مرده‌شو شوید تو راطالبی کی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خرد ره‌بین بدیفخر رازی رازدان دین بدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعل لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کند مرمرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١٣٠٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1308بر زند از جان کامل معجزاتبر ضمیر جان طالب چون حیاتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1068تو هنوز از خارج آن را طالبیمحلبی از دیگران چون حالبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا که جمال و جلال می‌بخشیبیا بیا که دوای هزار ایوبیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غلغل و طاق و طرنب و گیر و دارکه نمی‌بینم مرا معذور دارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1854صد هزاران کیمیا حق آفریدکیمیایی همچو صبر آدم ندیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن جان تسبیحات توستصبر کن کآن است تسبیح درستهیچ تسبیحی ندارد آن درجصبر کن الصبر مفتاح الفرجمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3135یونست در بطن ماهی پخته شدمخلصش را نیست از تسبیح بدگر نبودی او مسبح بطن نونحبس و زندانش بدی تا یبعثون‏او به تسبیح از تن ماهی بجستچیست تسبیح آیت روز الستقرآن كريم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آيهٔ ۱۴۳ و ۱۴۴Quran, As-Saaffaat(#37), Line #143-144«فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ» (۱۴۳)«پس اگر نه از تسبيح‌گويان مى‌بود،»«لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (۱۴۴)«تا روز قيامت در شكمِ ماهى مى‌ماند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی‌ستامر را طاق و طرم ماهیتی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبیا بیا تو اگرچه نرفته‌ای هرگزولیک هر سخنی گویمت به مرغوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2172, Divan e Shamsو هو معکم یعنی با توست در این جستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جوقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Al-Hadid(#57), Line #4«... وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ… .»«… و اوست با شما، هرجا که باشید… .»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1077اسب زیر ران و فارس اسب‌جوچیست این گفت اسب لیکن اسب کو هی نه اسب است این به زیر تو پدیدگفت آری لیک خود اسبی که دیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1080چون گهر در بحر گوید بحر کووآن خیال چون صدف دیوار او گفتن آن کو حجابش می‌شودابر تاب آفتابش می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199انصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب‌خشک‌ست باغمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوش‌ها را حق بفرمود انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2828, Divan e Shamsشده‌ای غلام صورت به مثال بت‌پرستانتو چو یوسفی ولیکن به درون نظر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبه جای جان تو نشین که هزار چون جانیمحب و عاشق خود را تو کش که محبوبیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1440هم بگو تو هم تو بشنو هم تو باشما همه لاشیم با چندین تراشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #30جمله معشوق است و عاشق پرده‌‌ایزنده معشوق است و عاشق مرده‌‌ای‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد روپوش است و بسدر دو عالم غیر یزدان نیست کسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌ سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌ کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی‌داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1938رو که بی یسمع و بی یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویحدیث قدسی«مَن طَلَبَنی وَجَدَنی، مَن وَجَدَنی عَرَفَنی وَ مَن عَرَفَنی اَحَبَّنی وَ مَن اَحَبَّنی عَشَقَنی وَ مَن عَشَقَنی عَشَقتَهُ وَ مَن عَشَقَتَهُ قَتَلتَهُ وَ مَن قَتَلتَهُ فَعَلی دِیَتَهُ وَ مَن عَلی دِیَتَهُ فَاِنّا دِیَتُهُ.»«(خداوند فرمود): هرکس مرا طلب کند، مرا می‌یابد و هرکه مرا بیابد، مرا می‌شناسد و هرکه مرا بشناسد، مرا دوست دارد و هرکسی مرا دوست بدارد، عاشقم می‌شود و هر که عاشقم بشود، عاشقش می‌شوم و هرکس را که عاشقش بشوم، او را می‌کُشم و هرکس را بکُشم، خون‌بهای او به گردنِ من است و هرکس که به گردن من خون‌بها دارد، من خودم خون‌بهای او هستم.»مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #1167, Divan e Shamsبا درد بساز چون دوای تو منمدر کس منگر که آشنای تو منمگر کشته شوی مگو که من کشته شدمشکرانه بده که خون‌بهای تو منممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1750ما بها و خون‌بها را یافتیمجانبِ جان‌باختن بشتافتیم‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsگهی ز رایت سبزش لطیف و سرسبزیز قلب لشکر هیجاش گاه مقلوبیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌ای ماهم کند یک دم سیاهخود چه باشد غیر این کار الهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466 عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشباخبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتکه مراداتت همه اشکسته‌پاستپس کسی باشد که کام او رواستحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsدمی چو فکرت نقاش نقش‌ها سازیگهی چو دسته فراش فرش‌ها روبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1462, Divan e Shamsصورتگر نقاشم هر لحظه بتی سازموآنگه همه بت‌ها را در پیش تو بگدازممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنسنایی، حدیقة الحقیقه، باب اوّل، در توحید باری تعالیتا به جاروب لا نروبی راهنرسی در سرای الا اللهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پر است از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsچو نقش را تو بروبی خلاصه آن رافرشتگی دهی و پر و بال کروبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsفرشته‌ای کنمت پاک با دو صد پر و بالکه در تو هیچ نماند کدورت بشریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsخموش آب نگهدار همچو مشک درستور از شکاف بریزی بدانکه معیوبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199انصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب‌خشک‌ست باغمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1052کار عارف راست کو نه احول استچشم او بر کشت‌های اول استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #737این زمان جز نفی ضد ا‌علام نیستاندرین نشأت دمی بی‌دام نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ‌البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت‌ گر خوری مجرم شویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #382گر نه موشی دزد در انبار ماستگندم اعمال چل ساله کجاستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #591هیچ کنجی بی‌‏دد و بی‌‏دام نیستجز به خلوت‌‏گاه حق آرام نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1505چون به هر فکری که دل خواهی سپرداز تو چیزی در نهان خواهند بردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1508بار بازرگان چو در آب اوفتددست اندر کاله بهتر زندچونکه چیزی فوت خواهد شد در آبترک کمتر گوی و بهتر را بیابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3050, Divan e Shamsبه شمس مفخر تبریز از آن رسید دلتکه چست دلدل دل می‌نمود مرکوبیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shamsقومی که بر براق بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاه صعب به یک تک عبر کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsای بی‌خبر برو که تو را آب روشنی‌ستتا وارهد ز آب و گلت صفوت صفازیرا که طالب صفت صفوت‌ است آبو آن نیست جز وصال تو با قلزم ضیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #53مر عسس را ساخته یزدان سببتا ز بیم او دود در باغ شببیند آن معشوقه را او با چراغطالب انگشتری در جوی باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نفسبا ثنای حق دعای آن عسسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1744 من چه غم دارم که ویرانی بودزیر ویران گنج سلطانی بودغرق حق خواهد که باشد غرق‌ترهمچو موج بحر جان زیر و زبر زیر دریا خوش‌تر آید یا زبرتیر او دلکش‌تر آید یا سپرپاره‌کرده وسوسه باشی دلاگر طرب را باز‌دانی از بلامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1748گر مرادت را مذاق شکرستبی‌‌مرادی نی مراد دلبر‌ست‌ هر ستاره‌‌ش خون‌بهای صد هلالخون عالم ریختن او را حلال‌‌ما بها و خون‌بها را یافتیمجانب جان‌باختن بشتافتیم‌‌ ای حیات عاشقان در مردگیدل نیابی جز که در دلبردگیمن دلش جسته به صد ناز و دلالاو بهانه کرده با من از ملال‌‌گفتم آخر غرق توست این عقل و جانگفت رو رو بر من این افسون مخوان‌‌من ندانم آنچه اندیشیده‌‌ایای دو دیده دوست را چون دیده‌‌ای‌‌ای گران‌جان خوار دید‌ستی مرازآنکه بس ارزان خریدستی مراهر که او ارزان خرد ارزان دهدگوهری طفلی به قرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1356 پای در دریا منه کم گو از آنبر لب دریا خمش کن لب گزان گر چه صد چون من ندارد تاب بحرلیک من ‏نشکیبم از غرقاب بحر جان و عقل من فدای بحر بادخون‌بهای عقل و جان این بحر داد تا که پایم می‏‌رود رانم در اوچون نماند پا چو بطانم در او بی‏‌ادب حاضر ز غایب خوش‌ترستحلقه گرچه کژ بود نه بر در است ای تن‌آلوده به گرد حوض گردپاک کی گردد برون حوض مرد پاک کو از حوض مهجور اوفتاداو ز پاکی خویش هم دور اوفتاد پاکی این حوض بی‏‌پایان بودپاکی اجسام کم‌میزان بود زآنکه دل حوض است لیکن در کمینسوی دریا راه پنهان دارد اینپاکی محدود تو خواهد مددورنه اندر خرج کم گردد عددآب گفت آلوده را در من شتابگفت آلوده که دارم شرم از آب  گفت آب این شرم بی‏‌من کی رودبی‏‌من این آلوده زایل کی شودز آب هر آلوده کو پنهان شودالحیاء یمنع الایمان بود حدیث«اَلْحَیاٰءُ یَمْنَعُ مِنَ الْایمانِ»«شرم، (آدمی را) از ایمان باز می‌دارد.»حدیث«اَلْحَیاٰءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْایمانِ»«شرم شاخه‌ای از ایمان است.»حدیث«اَلْحَیاٰءُ خَيْرٌ كُلُّه»«شرم، سراسر خوبی است.»دل ز پایه حوض تن گلناک شدتن ز آب حوض دل‌ها پاک شد

برنامه شماره ۱۰۰۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۵  مارس  ۲۰۲۴ - ۱۶  اسفند ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۱۰۰۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsگر تو ملولی ای پدر، جانبِ یارِ من بیاتا که بهارِ جان‌ها تازه کند دلِ تو رابویِ سلامِ یارِ من، لَخْلَخهٔ(۱) بهارِ منباغ و گُل و ثِمارِ(۲) من، آرَد سویِ جان، صبامستی و طُرفه(۳) مستی‌ای، هستی و طُرفه هستی‌ایمُلک و درازدَستی‌ای(۴)، نعره‌زنان که: «اَلصَّلا»(۵)پای بکوب و دست زن، دست در آن دو شَسْت(۶) زنپیشِ دو نرگسِ خوشش کُشته نگر دلِ مرازنده به عشقِ سَرکَشَم، بینیِ جان چرا کَشَم(۷)؟پهلویِ یارِ خود خوشم، یاوه چرا رَوَم؟ چرا؟جان چو سویِ وطن رَوَد، آب به جویِ من رَوَد(۸)تا سویِ گُولْخَن(۹) رَوَد طبعِ خسیسِ(۱۰) ژاژخا(۱۱)دیدنِ خسروِ زَمَن(۱۲)، شَعشَعهٔ(۱۳) عُقارِ(۱۴) منسخت خوش است این وطن، می‌نروم از این سراجانِ طرب‌پرستِ(۱۵) ما، عقلِ خرابِ مستِ ماساغرِ(۱۶) جان به دستِ ما سخت خوش است، ای خداهوش برفت، گو(۱۷): «برو»، جایزه(۱۸) گو: «بشو گِرو»روز شده‌ست، گو: «بشو»، بی‌شب و روز تو بیامست رود نگارِ من، در بَر و در کنارِ منهیچ مگو، که یارِ من باکَرَم است و باوفاآمد جانِ جانِ من، کوریِ دشمنانِ منرونقِ گُلْسِتانِ من، زینتِ روضهٔ(۱۹) رضا(۱) لَخْلَخه: ترکیبی از عطرها و بوهای خوش(۲) ثِمار: جمعِ ثمر، میوه‌ها(۳) طُرفه: عجیب، شگفت(۴) درازدَستی‌: تجاوز، دست‌اندازی، چشم‌داشت و طمع داشتن(۵) اَلصَّلا: دعوتِ عمومی(۶) شَسْت: قُلّاب ماهیگیری، «دو شَسْت» کنایه از موی جلوی سر است که به دو بخش تقسیم شود و بافته گردد.(۷) بینی کشیدن: افسار در بینی چارپا افکندن و او را به دنبال خود کشیدن و بردن. در اینجا یعنی منّت و استبدادِ من ذهنی را کشیدن.(۸) آب به جویِ کسی رفتن: کنایه از حصول خواسته و گشتن اوضاع بر وفق مراد است.(۹) گُولْخَن: گُلْخَن، مرکز سوختِ حمام‌های قدیم که موادّش از سرگین و چیزهای دیگر بود.(۱۰) خسیس: پست و فرومایه(۱۱) ژاژخا: بیهوده‌گو(۱۲) خسروِ زَمَن: پادشاه زمانه، کنایه از حضرت معشوق(۱۳) شَعشَعه: تابش و درخشش(۱۴) عُقار: شراب(۱۵) طرب‌پرست: شادی‌باره(۱۶) ساغر: جام(۱۷) گو: بگو(۱۸) جایزه: عطیّه، بخشش، جایزه گرو شدن: نعمت‌ها قطع شدن(۱۹) روضه: باغ، بوستان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsگر تو ملولی ای پدر، جانبِ یارِ من بیاتا که بهارِ جان‌ها تازه کند دلِ تو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsغلامِ شعر بدآنم که شعر گفتهٔ توستکه جانِ جانِ سرافیل(۲۰) و نفخهٔ(۲۱) صوری(۲۲)(۲۰) سرافیل: اسرافیل. نام فرشته‌ای که مقرب خداست و حامل صور.(۲۱) نفخه: یک‌بار دمیدن، دَم، نَفَس(۲۲) صور: شیپور بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2163پیر، پیرِ عقل باشد ای پسرنه سپیدی موی اندر ریش و سَرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1976چشم را در روشنایی خوی کُنگر نه خفّاشی، نظر آن سوی کُنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چون‌که غم بینی، تو استغفار کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1567شیخ کو یَنْظُر بِنورِالله شداز نهایت، وز نخست آگاه شد حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌های دم به دماین بُوَد معنی قَد جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4102زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان(۲۳) در نیآوردی نبرد(۲۳) نسیان: فراموشی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsبویِ سلامِ یارِ من، لَخْلَخهٔ بهارِ منباغ و گُل و ثِمارِ من، آرَد سویِ جان، صبامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4681در دَمَم، قصّاب‌وار این دوست راتا هِلَد(۲۴) آن مغزِ نغزش، پوست را(۲۴) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsمستی و طُرفه مستی‌ای، هستی و طُرفه هستی‌ایمُلک و درازدَستی‌ای، نعره‌زنان که: «اَلصَّلا»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #435ما چو کَرّان ناشنیده یک خِطابهرزه گویان از قیاسِ خود جواب‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشباخبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4468که مراداتت همه اِشکسته‌پاست(۲۵)پس کسی باشد که کامِ او، رواست؟ (۲۵) اِشکسته‌پا: ناقص------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1413چشمه می‌بینم، ولیکن آب نیراهِ آبم را مگر زد رهزنی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعْطَیْنٰاکَ کَوْثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟ یا مگر فرعونی و، کَوْثَر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای علیل(۲۶)توبه کن، بیزار شو از هر عدو(۲۷)کو ندارد آبِ کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ»«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»(۲۶) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۲۷) عدو: دشمن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٣٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارۀ آن دل عطای مُبدِلی(۲۸) استدادِ(۲۹) او را قابلیّت(۳۰) شرط نیستبلکه شرطِ قابلیّت دادِ اوستدادْ لُبّ(۳۱) و قابلیّت هست پوست(۲۸) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۲۹) داد: عطا، بخشش(۳۰) قابِلیَّت: سزاواری، شایستگی(۳۱) لُب: مغز، میوه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsخاتمِ شاهیت در انگشت کردتا که شَوی حاکم و فرمانرواقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #30«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»«و چون پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمين خليفه‌اى مى‌آفرينم، گفتند: «آيا كسى را مى‌آفرينى كه در آنجا فساد كند و خون‌ها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح مى‌گوييم و تو را تقديس مى‌كنيم؟» گفت: «من آن دانم كه شما نمى‌دانيد.»»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4291با خلیل، آتش گُل و رَیحان و وَرْد(۳۲)باز بر نمرودیان مرگ است و درد بارها گفتیم این را، ای حسنمن ‌نگردم از بیانش سیر، منبارها خوردی تو نان، دفعِ ذُبول(۳۳)این همان نان است چون نَبْوی ملول؟ در تو جوعی(۳۴) می‌رسد نو ز اعتلال(۳۵)که همی‌ سوزد از او تُخمه(۳۶) و ملال هرکه را دردِ مَجاعت(۳۷) نقد شدنو شدن با جزوْ جزوش عقد شدلذّت از جوعَست، نه از نُقلِ نوبا مَجاعت از شِکر، بِهْ نانِ جو پس ز بی‌جوعی‌ست وز تُخمهٔ‌ تمامآن ملالت، نه ز تکرارِ کلام چون ز دکّان و مِکاس(۳۸) و قیل و قالدر فریبِ مردمت، نآید ملال؟چون ز غیبت، وَاکْلِ(۳۹) لَحْمِ(۴۰) مردمانشصت سالت سیریی نآمد از آن؟قرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللهَ ۚ إِنَّ اللهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. و در كارهاى پنهانى يكديگر جست و جو مكنيد. و از يكديگر غيبت مكنيد. آيا هيچ يک از شما دوست دارد كه گوشت برادر مردهٔ خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش خواهيد داشت. و از خدا بترسيد، زيرا خدا توبه‌پذير و مهربان است.»عِشوه‌ها(۴۱) در صید شُلّهٔ‌ کَفته(۴۲) توبی ملولی بارها خوش گفته تو بارِ آخِر گویی‌اش سوزان و چُستگرم‌تر صد بار از بارِ نخستدرد، دارویِ کهن را نَوْ کنددرد، هر شاخِ ملولی خَوْ کند(۴۳) کیمیایِ نوکننده، دردهاستکو ملولی آن‌طرف که درد خاست؟ هین مزن تو از ملولی آهِ سرددرد جو و، درد جو و، درد، درد(۳۲) وَرْد: گُل، گُلِ سرخ(۳۳) ذُبول: افسردگی، پژمردگی، مقابل رشد و نموّ(۳۴) جوع: گرسنگی(۳۵) اعتلال: سلامتی هاضمه(۳۶) تُخْمه: نوعی بیماری معده است که بر اثر پرخوری و عدم رعایت ترتیب در خوردن غذا عارض می‌شود.(۳۷) مَجاعت: گرسنگی(۳۸) مِکاس: در محاورات عامیانه به معنی «چَک و چانه زدن» است.(۳۹) اَکْل: خوردن(۴۰) لَحْم: گوشت(۴۱) عِشوه‌: فریب، حیله، نیرنگ(۴۲) شُلّهٔ‌ کَفته: منظور زن و معشوقه است.(۴۳) خَوْ کردن: وَجین کردن، هَرَس کردن درخت------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رُو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت(۴۴) را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنهْ، شکرانه دِهْ، ای کامیار(۴۵)چون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت ز‌امرِ کُن(۴۶)(۴۴) ریاضت: رنج، زحمت(۴۵) کامیار: کامیاب، آنکه به آرزوی خود رسیده است.(۴۶) امرِ کُن: فرمانِ «بشُو و می‌شودِ» خداوند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4305خادعِ(۴۷) درداَند درمان‌هایِ ژاژ(۴۸)رهزن‌ا‌ند و زرْسِتانان، رسمِ باژ(۴۹)آبِ شوری، نیست در‌مانِ عطشوقتِ خوردن گر نماید سرد و خَوش لیک خادع گشت و، مانع شد ز جُستز‌آب شیرینی، کز او صد سبزه رُستهمچنین هر زرِّ قلبی(۵۰) مانع استاز شناسِ زرِّ خوش، هرجا که هست پا و پَرَّت را به تزویری(۵۱) بُریدکه مرادِ تو منم، گیر ای مُرید گفت: دردَت چینَم، او خود دُرد بودمات بود، ار چه به ظاهر بُرد بود(۴۷) خادع: فریب‌دهنده(۴۸) ژاژ: بیهوده، یاوه(۴۹) باژ: باج، حراج(۵۰) قلبی: تقلّبی(۵۱) تزویر: دروغ‌پردازی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین(۵۲) بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این‌همه رغبت شگُفت(۵۲) زرّین:‌ طلایی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4311رُو، ز درمانِ دروغین می‌گریزتا شود دردت مُصیب(۵۳) و مُشک‌بیز(۵۴)(۵۳) مُصیب: اصابت کننده، در اینجا یعنی درد تو را متوجّه خود سازد.(۵۴) مُشک‌بیز: غربال کنندهٔ مُشک، در اینجا کنایه از افشاکنندهٔ نهانی‌هاست.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4321 خوابِ ناقص‌عقل و، گول(۵۵) آید کَساد(۵۶)پس ز بی‌عقلی چه باشد خواب؟ بادگفت با خود: گنج در خانهٔ من استپس مرا آنجا چه فقر و شیون است؟ بر سرِ گنج، از گدایی مُرده‌امزانکه اندر غفلت و در پَرده‌ام زین بَشارت(۵۷) مست شد، دردش نماندصد هزار الْحَمْد، بی‌لب او بخواند گفت: بُد، موقوفِ این لَت(۵۸)، لوتِ(۵۹) منآبِ حیوان بود در حانوتِ(۶۰) من  رُو، که بر لوتِ شِگَرفی بر زدمکوریِ آن وَهْم که مُفِلس بُدمخواه احمق ‌دان مرا، خواهی فُروآنِ من شد، هرچه می‌خواهی بگو من مرادِ خویش دیدم بی‌گمانهرچه خواهی گو مرا، ای بَدْدهان تو مرا پُردرد گو، ای مُحْتَشَمپیشِ تو پُردرد و، پیشِ خود خوشم وای اگر برعکس بودی این مَطار(۶۱)پیشِ تو گُلزار و، پیشِ خویش زار(۵۵) گول: ابله، نادان(۵۶) کَساد: بی‌رونق(۵۷) بَشارت: مژدگانی، مژده، نوید(۵۸) لَت: کتک خوردن، سیلی زدن(۵۹) لوت: انواع خوردنی‌ها، در اینجا مراد رزق و روزی معنوی است.(۶۰) حانوت: دکان، در اینجا منظور خانهٔ آن غریب است.(۶۱) مَطار: محلّ پرواز، پرواز کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4622تا به دریا، سیرِ اسپ و زین بُوَدبعد ازینَت مَرکبِ چوبین بُوَد مَرکبِ چوبین، به خشکی ابتر استخاص، آن دریاییان را رهبر است این خموشی مَرکبِ چوبین بُوَدبحریان را خامُشی تلقین بُوَدهر خموشی که ملولت می‌کندنعره‌هایِ عشقِ آن سو می‌زند تو همی‌گوئی: عجب! خامُش چراست؟او همی ‌گوید: عجب! گوشش کجاست؟ من ز نعره کَر شدم، او بی‌خبرتیزگوشان زین سَمَر(۶۲) هستند کَر(۶۲) سَمَر: حکایتی که در شب نقل کنند، قصّه‌های شبانه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4628آن یکی در خواب، نعره می‌زندصد‌هزاران بحث و تلقین می‌کند این نشسته پهلویِ او بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خبرخفته خود آن است و کَر زآن شور و شر وآن کسی کِش مَرکبِ چوبین شکستغرقه شد در آب، او خود ماهی استنه خموش است و نه گویا، نادری‌ستحالِ او را، در عبارت نام نیست نیست زین دو، هر دو هست، آن بُوالْعَجَبشرحِ این گفتن بُرون است از ادب این مثال آمد رکیک و بی‌وُرودلیک در محسوس از این بهتر نبودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶۳)(۶۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۶۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۶۴) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۶۵) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶۵) تگ: ته و بُن(۶۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۶۷)که بگویید از طریقِ انبساط(۶۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنا«مانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۶۸) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۶۸) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۶۹) و سَنی(۷۰)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۶۹) حَبر: دانشمند، دانا(۷۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsپای بکوب و دست زن، دست در آن دو شَسْت زنپیشِ دو نرگسِ خوشش کُشته نگر دلِ مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشمِ او یَنْظُر بِنُورِ اللَّـه شدهپرده‌‏هایِ جهل را خارِق(۷۱) بُده‏ حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»(۷۱) خارِق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقهٔ‌‌ کوران، به چه کار اندرید؟دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsدامن ندارد(۷۲) غیرِ او، جمله گدایند ای عمودرزن دو دستِ خویش را در دامنِ(۷۳) شاهنشهی(۷۲) دامن داشتن: کنایه از توانگر بودن و ثروت داشتن(۷۳) دست در دامن زدن: یاری خواستن، متوسل شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشمِ تومن حواس و من رضا و خشمِ تورُو که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر(۷۴) تویسِر تُوی، چه جایِ صاحب‌سِر تُویچون شدی مَنْ کٰانَ‌ لِلَّـه از وَلَه(۷۵)من تو را باشم،‌ که کٰانَ الله لَه(۷۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۷۵) وَلَه: حیرت------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3492دست، کورانه بِحَبْلِ الله زنجز بر امر و نهیِ یزدانی مَتَنقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Aal-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا... .»«و همگان دست در ریسمان خدا زنید و پراکنده مشوید... .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶١١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #611غیرِ آن جَعدِ(۷۶) نگارِ مُقْبِلم(۷۷)گر دو صد زنجیر آری، بُـگسَلم(۷۶) جَعد: زلف معشوق، موی پیچیده و تابدار، تجلیّات حضرت حق(۷۷) مُقْبِل: نیک‌ بخت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsزنده به عشقِ سَرکَشَم، بینیِ جان چرا کَشَم؟پهلویِ یارِ خود خوشم، یاوه چرا رَوَم؟ چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣٢١۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #441, Divan e Shamsجانم مَلول گشت ز فرعون و ظلمِ اوآن نورِ رویِ موسیِ عِمرانم آرزوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُرخَرّوب(۷۸) شد(۷۸) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصلْ خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۷۹)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۷۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهدِ بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان، واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد(۸۰ و ۸۱)(۸۰) سَداد: راستی و درستی؛ (۸۱) واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد: خدا به راستی و درستی دانا‌تر است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsجان چو سویِ وطن رَوَد، آب به جویِ من رَوَدتا سویِ گُولْخَن رَوَد طبعِ خسیسِ ژاژخامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن‌سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۸۲)این حدیثِ راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»(۸۲) شَط: رودخانه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶٧٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین(۸۳) بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این‌همه رغبت شگُفت(۸۳) زرّین: طلایی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت، مَهِل(۸۴) از بهرِ ذخیرهکه تو بر جویِ روانی، چو بخوردی دگر آید(۸۴) مَهِل: از مصدر هلیدن به معنی گذاشتن، ترک کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsدیدنِ خسروِ زَمَن، شَعشَعهٔ عُقارِ منسخت خوش است این وطن، می‌نروم از این سرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1653, Divan e Shamsمن از این خانهٔ پرنور به در می‌نروممن از این شهرِ مبارک به سفر می‌نروممنم و این صنم و عاشقی و باقیِ عمرمن از او گر بکُشی جایِ دگر می‌نروممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تکِ این خانه گرفتم وطنخانهٔ یارِ من و دارالقَرار(۸۵)کفر بُوَد نیّتِ بیرون شدن(۸۵) دارُالْقَرار: سرای آرامش، فضای یکتایی، سرای جاوید------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsهوش برفت، گو: «برو»، جایزه گو: «بشو گِرو»روز شده‌ست، گو: «بشو»، بی‌شب و روز تو بیامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #16روزها گر رفت، گو: رُو باک نیستتو بمان ای آنکه چون تو پاک نیست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1639گر تو این انبان، ز نان خالی کُنی پُر ز گوهرهایِ اِجلالی(۸۶) کنی‌‌ طفلِ جان، از شیرِ شیطان باز کُن بعد از آنَشْ با مَلَک انباز کُن‌‌ تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ای دان که با دیوِ لعین(۸۷) همشیره‌‌ای‌‌(۸۸)(۸۶) اِجلالی: گرانقدر(۸۷) لعین: ملعون(۸۸) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsمست رود نگارِ من، در بَر و در کنارِ منهیچ مگو، که یارِ من باکَرَم است و باوفامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان، وفا با ردِّ حق(۸۹)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۸۹) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsآمد جانِ جانِ من، کوریِ دشمنانِ منرونقِ گُلْسِتانِ من، زینتِ روضهٔ رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsهزار ابرِ عنایت بر آسمانِ رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، دیوان شمس، ترجیع شمارهٔ بیست و پنجRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسّرستاین روضه دور نیست، چو رهبر تو را رضاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری، نانش فطیر(۹۰) باشد(۹۰) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #313, Divan e Shamsجوابِ مشکلِ حیوان گیاه آمد و کاهکه تخمِ شهوتِ او شد خمیرمایهٔ خوابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsخمیرکردهٔ یزدان کجا بماند خام؟خمیرمایه پذیرم، نه از فَطیرانممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3781با سُلیمان، پای در دریا بِنِهتا چو داود آب، سازد صد زِرِه‏ آن سُلیمان، پیشِ جمله حاضرستلیک غیرت چشمْ‌بند و، ساحرست‏ تا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضولاو به پیشِ ما و، ما از وَی مَلول‏تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سعد  چشمِ او مانده‌ست در جُویِ روانبی‏‌خبر از ذوقِ آبِ آسمان‏ مَرْکبِ هِمّت سویِ اسباب رانداز مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عیانکَی نهد دل بر سبب‌هایِ جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2673سَر ببخشد، شکر خواهد سجده‌ییپا ببخشد، شکر خواهد قعده‌یی قوم گفته: شکرِ ما را بُرد غولما شدیم از شکر و از نعمت مَلول ما چنان پژمرده گشتیم از عطاکه نه طاعتْمان خوش آید، نه خطاما نمی‌خواهیم نعمت‌ها و باغما نمی‌خواهیم اسباب و فراغقرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۶ تا ۸Quran, Al-Alaq(#96), Line #6-8«كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ» (۶)«حقا كه آدمى نافرمانى مى‌كند،»«أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ» (۷)«هرگاه كه خويشتن را بى‌نياز بيند.»«إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الرُّجْعَىٰ» (۸)«هر آينه بازگشت به سوى پروردگار توست.»انبیا گفتند: در دل علّتی‌ستکه از آن در حق‌شناسی آفتی‌ست نعمت از وَی جملگی علّت شودطعمه در بیمار، کَی قوّت شود؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2932ما برین درگَه ملولان نیستیمتا ز بُعدِ راه، هر جا بیستیم دل فرو بسته و، ملول آن کس بُوَدکز فراقِ یار در مَحْبَس بُوَد دلبر و مطلوب، با ما حاضر استدر نثارِ رحمتش، جان شاکر است در دلِ ما لاله‌زار و گُلشنی‌ستپیری و پَژمُردگی را راه نیست دایماً تَرّ و جوانیم و لطیفتازه و شیرین و خندان و ظریف پیشِ ما صد سال و یکساعت یکی‌ستکه دراز و کوته از ما مُنفکی‌ست(۹۱)آن دراز و کوُتَهی در جسم‌هاستآن دراز و کوته اندر جان کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3602 «آدابُ الْمُسْتَمِعینَ َوالْمُریدینَ عِنْدَ فَیْضِ الْحِکْمَةِ مِنْ لِسانِ الشَّیخ»«آداب شنوندگان و مریدان، آنگاه که سخنان حکمت‌آمیز از زبان شیخ جاری شود.»بر مَلولان، این مکرّر کردن استنزدِ من عمرِ مکرَّر بُردن است شمع از برقِ مُکَرَّر بر شودخاک از تابِ مُکَرَّر زر شود گر هزاران طالبند و، یک مَلولاز رسالت باز می‌مانَد رسولاین رسولانِ ضمیرِ رازگُومُسْتَمع خواهند، اِسرافیل‌خو  نخوتی(۹۲) دارند و، کبری چون شهانچاکری خواهند از اهلِ جهان تا ادب‌هاشان به جاگَه نآوریاز رسالتْشان چگونه بر خوری(۹۳)؟کی رسانند آن امانت را به توتا نباشی پیششان راکع(۹۴) دوتو(۹۵)؟هر ادبْشان کَی همی‌ آید پسند؟کآمدند ایشان ز ایوانِ بلند نه گدایانند کز هر خدمتیاز تو دارند ای مزوِّر مِنّتیلیک با بی‌رغبتی‌ها ای ضمیرصدقهٔ‌ سلطان بیفشان، وامگیراسبِ خود را، ای رسولِ آسماندر ملولان منگر و، اندر جهان فرّخ آن تُرکی(۹۶) که استیزه نهد(۹۷)اسبش اندر خندقِ آتش جهد گرم گرداند فَرَس را آنچنانکه کند آهنگِ اوجِ آسمان چشم را از غیر و غیرت دوختههمچو آتش خشک و، تر را سوختهگر پشیمانی بر او عیبی کندآتش اوّل در پشیمانی زند خود، پشیمانی نروید از عدمچون ببیند گرمیِ صاحب‌قدم(۹۱) مُنفک: جدا شده(۹۲) نخوت: تکبر، خودبزرگ‌بینی(۹۳) بَر خوری: میوه خوری، برخوردار شوی(۹۴) راکع: رکوع کننده(۹۵) دوتو: خمیده، دولا(۹۶) تُرک: در اینجا به معنی جنگاور و مجاهد دلاور است.(۹۷) استیزه نهد: جنگ و جهاد کند، دلاوری و جنگاوری از خود نشان دهد.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #199ما ز مال و زر ملول و تُخْمه‌ایمما به حرص و جمع، نه چون عامه‌ایممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1358صوفیی در باغ از بهرِ گشادصوفیانه روی بر زانو نهاد پس فرو رفت او به خود، اندر نُغول(۹۸)شد ملول از صورتِ خوابش فَضُول(۹۹) که چه خُسپی؟ آخر اندر رَز(۱۰۰) نگراین درختان بین و آثارِ خُضَر(۱۰۱)(۹۸) نُغول: ژرف(۹۹) فَضُول: زیاده‌گو، یاوه‌گو(۱۰۰) رَز: درخت انگور، در اینجا مطلق درخت(۱۰۱) خُضَر: جمعِ خُضْرَة به معنی سبزی‌ها------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #570ای ز تو ویران دکان و منزلمچون ننالم؟ چون بیفشاری دلم چون گریزم؟ زآنکه بی‌تو زنده نیستبی‌خداوندیت بودِ بنده نیست جانِ من بِستان، تو ای جان را اصولزآنکه بی‌تو گشته‌ام از جان ملولعاشقم من بر فنِ دیوانگیسیرم از فرهنگی و فرزانگی چون بدرّد شرم، گویم راز فاشچند ازین صبر و زَحیر(۱۰۲) و ارتعاش(۱۰۳) در حیا پنهان شدم همچون سِجاف(۱۰۴)ناگهان بِجْهَم ازین زیرِ لِحاف(۱۰۵)ای رفیقان، راهها را بست یارآهویِ لنگیم و او شیرِ شکار جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ای او ندارد خواب و خور، چون آفتابروح‌ها را می‌کند بی‌خورد و خوابقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #255«اللهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ… .»«الله خدايى است كه هيچ خدايى جز او نيست. زنده و پاينده است. نه خواب سبك او را فرا مى‌گيرد و نه خواب سنگين… .»قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-An’aam(#6), Line #14«… وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ ۗ … .»«… و مى‌خوراند و به طعامش نياز نيست… .»که بیا من باش یا همخویِ منتا ببینی در تجلّی رویِ منحديث«تَخَلَّقوا بِأَخلاقِ الله»«من در باطن كسی تجلی خواهم کرد که خوی الهی بپذیرد و از خوی و عادت مادی و حیوانی دوری کند.»ور ندیدی، چون چنین شیدا شدی؟خاک بودی، طالبِ اِحیا شدی گر ز بی‌سویت نداده‌ست او علفچشمِ جانت چون بمانده‌ست آن طرف؟(۱۰۲) زَحیر: ناله(۱۰۳) ارتعاش: لرزش، در اینجا به معنی پریشانی و اضطراب(۱۰۴) سِجاف: پرده(۱۰۵) لِحاف: روکش، روانداز------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد، خود ننمایَمَشچونْش کردم بسته‌دل، بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #582 گُربه بر سوراخ زآن شد مُعتکِف(۱۰۶)که از آن سوراخ او شد مُعتلِف(۱۰۷) گربهٔ‌ دیگر همی‌ گردد به بامکز شکارِ مرغ یابید او طعام آن یکی را قبله شد جُولاهِگی(۱۰۸)وآن یکی حارِس برای جامِگی(۱۰۹)وآن یکی بیکار و رو در لامکانکه از آن سو دادیش تو قُوتِ جان کار، او دارد که حق را شد مُریدبهرِ کارِ او زِ هر کاری بُرید دیگران چون کودکان این روزِ چندتا شبِ تَرحال(۱۱۰) بازی می‌کنندخوابناکی کو ز یَقْظَت(۱۱۱) می‌جهددایهٔ‌ وسواس عِشوه‌ش می‌دهد(۱۱۲) رُو بخسپ ای جان که نگذاریم ماکه کسی از خواب بِجْهاند تو را هم تو خود را بر کَنی از بیخِ خوابهمچو تشنه که شنود او بانگِ آببانگِ آبم من به گوش تشنگانهمچو باران می‌رسم از آسمان بَرجِه ای عاشق، برآور اضطراببانگِ آب و تشنه و آنگاه خواب؟(۱۰۶) مُعتکِف: گوشه نشین، در اینجا به معنی در کمین نشسته(۱۰۷) مُعتلِف: علف خورنده در اینجا فقط به معنی خورنده است.(۱۰۸) جُولاهِگی: بافندگی، نسّاجی(۱۰۹) جامِگی: مقرّری و مستمری که به سپاهیان و خادمان دهند.(۱۱۰) تَرحال: کوچیدن، در اینجا مراد کوچیدن از دنیاست.(۱۱۱) یَقْظَت: بیداری(۱۱۲) عِشوه‌ دادن: فریب دادن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #832 کی نَظاره اهلِ بِخْریدن بُوَد؟آن نَظارهٔ گول گردیدن بُوَد پُرس‌پُرسان، کاین به چند و آن به چند؟از پِی تعبیرِ وقت(۱۱۳) و ریشخند از ملولی کاله(۱۱۴) می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکالَه را صدبار دید و باز دادجامه کَی پیمود(۱۱۵) او؟ پیمود باد(۱۱۶) کو قُدوم و کَرّ و فَرِّ مشتریکو مِزاحِ(۱۱۷) گَنگلیِّ(۱۱۸) سَرسَری چونکه در ملکش نباشد حَبّه‌ای(۱۱۹)جز پی گَنْگَل چه جُویَد جُبّه‌ای(۱۲۰)؟(۱۱۳) تعبیرِ وقت: گذراندن وقت(۱۱۴) کاله: کالا، متاع(۱۱۵) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن(۱۱۶) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری(۱۱۷) مِزاح: شوخی(۱۱۸) گَنگل: هزل، مسخرگی، شوخی(۱۱۹) حَبّه‌: واحد اندازه‌گیری(۱۲۰) جُبّه‌: لباس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1894 هر کسی را جفت کرده عدلِ حقپیل را با پیل و بَق را جنسِ بَق(۱۲۱) مونسِ احمد به مجلس، چاریار(۱۲۲)مونِس بوجهل، عُتبه(۱۲۳) و ذُوالْخِمار(۱۲۴) کعبهٔ جبریل و جانها سدره‌ای(۱۲۵)قبلهٔ عَبْدُالْبُطون(۱۲۶) شد سفره‌ای قبلهٔ عارف بُوَد نورِ وِصالقبلهٔ عقلِ مُفَلْسِف شد خیال قبلهٔ زاهد بُوَد یزدانِ بَر(۱۲۷)قبلهٔ مُطْمع(۱۲۸ و ۱۲۹) بُوَد هَمیانِ زَر قبلهٔ معنی‌وَران(۱۳۰)، صبر و درنگقبلهٔ صورت‌پرستان نقشِ سنگقبلهٔ باطن‌نشینان ذُوالْمِنَن(۱۳۱)قبلهٔ ظاهرپرستان رویِ زن همچنین بر می‌شُمَر تازه و کهنور ملولی، رو تو کارِ خویش کن رزقِ ما در کأسِ(۱۳۲) زَرّین شد عُقار(۱۳۳)وآن سگان را آبِ تُتماج(۱۳۴) و تَغارلایقِ آنکه بدو خُو داده‌ایمدر خورِ آن، رزق بفرستاده‌ایم خویِ آن را عاشقِ نان کرده‌ایمخویِ این را مستِ جانان کرده‌ایم چون به خویِ خود خوشیّ و خرّمیپس چه از درْخوردِ خویت می‌رمی؟مادگی خوش آمدت، چادر بگیررستمی خوش آمدت، خنجر بگیر(۱۲۱) بَق: پشه(۱۲۲) چاریار: منظور خلفای راشدین است.(۱۲۳) عُتبه: از سران مشرک قریش(۱۲۴) ذُوالْخِمار: از گردنکشان دورهٔ جاهلیت عرب(۱۲۵) سدره‌: سدرة المنتهیٰ، مرتبهٔ اعلای معنوی(۱۲۶) عَبْدُالْبُطون: لفظا به معنی بندهٔ شکم‌هاست. اما در اینجا معادل شکم‌باره و شکم‌پرست است.(۱۲۷) یزدانِ بَرّ: خداوند نکوکار(۱۲۸) مُطْمِع: به طمع درآورنده(۱۲۹) مُطْمَع: کسی که طمعش انگیخته شده، آزمند(۱۳۰) معنی‌وَر: دارندهٔ معنی، اهل معنویّت(۱۳۱) ذُوالْمِنَن: خداوند منّان(۱۳۲) کأس: جام، جام لبریز(۱۳۳) عُقار: شراب(۱۳۴) تُتماج: نوعی آش، در اینجا به معنی طعمه و مطلق غذا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsآمد جانِ جانِ من، کوریِ دشمنانِ منرونقِ گُلْسِتانِ من، زینتِ روضهٔ رضا-------------------------مجموع لغات:(۱) لَخْلَخه: ترکیبی از عطرها و بوهای خوش(۲) ثِمار: جمعِ ثمر، میوه‌ها(۳) طُرفه: عجیب، شگفت(۴) درازدَستی‌: تجاوز، دست‌اندازی، چشم‌داشت و طمع داشتن(۵) اَلصَّلا: دعوتِ عمومی(۶) شَسْت: قُلّاب ماهیگیری، «دو شَسْت» کنایه از موی جلوی سر است که به دو بخش تقسیم شود و بافته گردد.(۷) بینی کشیدن: افسار در بینی چارپا افکندن و او را به دنبال خود کشیدن و بردن. در اینجا یعنی منّت و استبدادِ من ذهنی را کشیدن.(۸) آب به جویِ کسی رفتن: کنایه از حصول خواسته و گشتن اوضاع بر وفق مراد است.(۹) گُولْخَن: گُلْخَن، مرکز سوختِ حمام‌های قدیم که موادّش از سرگین و چیزهای دیگر بود.(۱۰) خسیس: پست و فرومایه(۱۱) ژاژخا: بیهوده‌گو(۱۲) خسروِ زَمَن: پادشاه زمانه، کنایه از حضرت معشوق(۱۳) شَعشَعه: تابش و درخشش(۱۴) عُقار: شراب(۱۵) طرب‌پرست: شادی‌باره(۱۶) ساغر: جام(۱۷) گو: بگو(۱۸) جایزه: عطیّه، بخشش، جایزه گرو شدن: نعمت‌ها قطع شدن(۱۹) روضه: باغ، بوستان(۲۰) سرافیل: اسرافیل. نام فرشته‌ای که مقرب خداست و حامل صور.(۲۱) نفخه: یک‌بار دمیدن، دَم، نَفَس(۲۲) صور: شیپور بزرگ(۲۳) نسیان: فراموشی(۲۴) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن(۲۵) اِشکسته‌پا: ناقص(۲۶) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۲۷) عدو: دشمن(۲۸) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۲۹) داد: عطا، بخشش(۳۰) قابِلیَّت: سزاواری، شایستگی(۳۱) لُب: مغز، میوه(۳۲) وَرْد: گُل، گُلِ سرخ(۳۳) ذُبول: افسردگی، پژمردگی، مقابل رشد و نموّ(۳۴) جوع: گرسنگی(۳۵) اعتلال: سلامتی هاضمه(۳۶) تُخْمه: نوعی بیماری معده است که بر اثر پرخوری و عدم رعایت ترتیب در خوردن غذا عارض می‌شود.(۳۷) مَجاعت: گرسنگی(۳۸) مِکاس: در محاورات عامیانه به معنی «چَک و چانه زدن» است.(۳۹) اَکْل: خوردن(۴۰) لَحْم: گوشت(۴۱) عِشوه‌: فریب، حیله، نیرنگ(۴۲) شُلّهٔ‌ کَفته: منظور زن و معشوقه است.(۴۳) خَوْ کردن: وَجین کردن، هَرَس کردن درخت(۴۴) ریاضت: رنج، زحمت(۴۵) کامیار: کامیاب، آنکه به آرزوی خود رسیده است.(۴۶) امرِ کُن: فرمانِ «بشُو و می‌شودِ» خداوند.(۴۷) خادع: فریب‌دهنده(۴۸) ژاژ: بیهوده، یاوه(۴۹) باژ: باج، حراج(۵۰) قلبی: تقلّبی(۵۱) تزویر: دروغ‌پردازی(۵۲) زرّین:‌ طلایی(۵۳) مُصیب: اصابت کننده، در اینجا یعنی درد تو را متوجّه خود سازد.(۵۴) مُشک‌بیز: غربال کنندهٔ مُشک، در اینجا کنایه از افشاکنندهٔ نهانی‌هاست.(۵۵) گول: ابله، نادان(۵۶) کَساد: بی‌رونق(۵۷) بَشارت: مژدگانی، مژده، نوید(۵۸) لَت: کتک خوردن، سیلی زدن(۵۹) لوت: انواع خوردنی‌ها، در اینجا مراد رزق و روزی معنوی است.(۶۰) حانوت: دکان، در اینجا منظور خانهٔ آن غریب است.(۶۱) مَطار: محلّ پرواز، پرواز کردن(۶۲) سَمَر: حکایتی که در شب نقل کنند، قصّه‌های شبانه(۶۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶۴) حَدید: آهن(۶۵) تگ: ته و بُن(۶۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۶۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۶۸) نَفَخْتُ: دمیدم(۶۹) حَبر: دانشمند، دانا(۷۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷۱) خارِق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده(۷۲) دامن داشتن: کنایه از توانگر بودن و ثروت داشتن(۷۳) دست در دامن زدن: یاری خواستن، متوسل شدن(۷۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۷۵) وَلَه: حیرت(۷۶) جَعد: زلف معشوق، موی پیچیده و تابدار، تجلیّات حضرت حق(۷۷) مُقْبِل: نیک‌ بخت(۷۸) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۷۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۸۰) سَداد: راستی و درستی؛ (۸۱) واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد: خدا به راستی و درستی دانا‌تر است.(۸۲) شَط: رودخانه(۸۳) زرّین: طلایی(۸۴) مَهِل: از مصدر هلیدن به معنی گذاشتن، ترک کردن(۸۵) دارُالْقَرار: سرای آرامش، فضای یکتایی، سرای جاوید(۸۶) اِجلالی: گرانقدر(۸۷) لعین: ملعون(۸۸) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز(۸۹) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.(۹۰) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.(۹۱) مُنفک: جدا شده(۹۲) نخوت: تکبر، خودبزرگ‌بینی(۹۳) بَر خوری: میوه خوری، برخوردار شوی(۹۴) راکع: رکوع کننده(۹۵) دوتو: خمیده، دولا(۹۶) تُرک: در اینجا به معنی جنگاور و مجاهد دلاور است.(۹۷) استیزه نهد: جنگ و جهاد کند، دلاوری و جنگاوری از خود نشان دهد.(۹۸) نُغول: ژرف(۹۹) فَضُول: زیاده‌گو، یاوه‌گو(۱۰۰) رَز: درخت انگور، در اینجا مطلق درخت(۱۰۱) خُضَر: جمعِ خُضْرَة به معنی سبزی‌ها(۱۰۲) زَحیر: ناله(۱۰۳) ارتعاش: لرزش، در اینجا به معنی پریشانی و اضطراب(۱۰۴) سِجاف: پرده(۱۰۵) لِحاف: روکش، روانداز(۱۰۶) مُعتکِف: گوشه نشین، در اینجا به معنی در کمین نشسته(۱۰۷) مُعتلِف: علف خورنده در اینجا فقط به معنی خورنده است.(۱۰۸) جُولاهِگی: بافندگی، نسّاجی(۱۰۹) جامِگی: مقرّری و مستمری که به سپاهیان و خادمان دهند.(۱۱۰) تَرحال: کوچیدن، در اینجا مراد کوچیدن از دنیاست.(۱۱۱) یَقْظَت: بیداری(۱۱۲) عِشوه‌ دادن: فریب دادن(۱۱۳) تعبیرِ وقت: گذراندن وقت(۱۱۴) کاله: کالا، متاع(۱۱۵) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن(۱۱۶) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری(۱۱۷) مِزاح: شوخی(۱۱۸) گَنگل: هزل، مسخرگی، شوخی(۱۱۹) حَبّه‌: واحد اندازه‌گیری(۱۲۰) جُبّه‌: لباس(۱۲۱) بَق: پشه(۱۲۲) چاریار: منظور خلفای راشدین است.(۱۲۳) عُتبه: از سران مشرک قریش(۱۲۴) ذُوالْخِمار: از گردنکشان دورهٔ جاهلیت عرب(۱۲۵) سدره‌: سدرة المنتهیٰ، مرتبهٔ اعلای معنوی(۱۲۶) عَبْدُالْبُطون: لفظا به معنی بندهٔ شکم‌هاست. اما در اینجا معادل شکم‌باره و شکم‌پرست است.(۱۲۷) یزدانِ بَرّ: خداوند نکوکار(۱۲۸) مُطْمِع: به طمع درآورنده(۱۲۹) مُطْمَع: کسی که طمعش انگیخته شده، آزمند(۱۳۰) معنی‌وَر: دارندهٔ معنی، اهل معنویّت(۱۳۱) ذُوالْمِنَن: خداوند منّان(۱۳۲) کأس: جام، جام لبریز(۱۳۳) عُقار: شراب(۱۳۴) تُتماج: نوعی آش، در اینجا به معنی طعمه و مطلق غذا----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsگر تو ملولی ای پدر جانب یار من بیاتا که بهار جان‌ها تازه کند دل تو رابوی سلام یار من لخلخه بهار منباغ و گل و ثمار من آرد سوی جان صبامستی و طرفه مستی‌ای هستی و طرفه هستی‌ایملک و درازدستی‌ای نعره‌زنان که الصلاپای بکوب و دست زن دست در آن دو شست زنپیش دو نرگس خوشش کشته نگر دل مرازنده به عشق سرکشم بینی جان چرا کشمپهلوی یار خود خوشم یاوه چرا روم چراجان چو سوی وطن رود آب به جوی من رودتا سوی گولخن رود طبع خسیس ژاژخادیدن خسرو زمن شعشعه عقار منسخت خوش است این وطن می‌نروم از این سراجان طرب‌پرست ما عقل خراب مست ماساغر جان به دست ما سخت خوش است ای خداهوش برفت گو برو جایزه گو بشو گروروز شده‌ست گو بشو بی‌شب و روز تو بیامست رود نگار من در بر و در کنار منهیچ مگو که یار من باکرم است و باوفاآمد جان جان من کوری دشمنان منرونق گلستان من زینت روضه رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsگر تو ملولی ای پدر جانب یار من بیاتا که بهار جان‌ها تازه کند دل تو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsغلام شعر بدآنم که شعر گفته توستکه جان جان سرافیل و نفخه صوریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2163پیر پیر عقل باشد ای پسرنه سپیدی موی اندر ریش و سرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1976چشم را در روشنایی خوی کنگر نه خفاشی نظر آن سوی کنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چون‌که غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1567شیخ کو ینظر بنورالله شداز نهایت وز نخست آگاه شد حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم به دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4102زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیآوردی نبردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsبوی سلام یار من لخلخه بهار منباغ و گل و ثمار من آرد سوی جان صبامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4681در دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsمستی و طرفه مستی‌ای هستی و طرفه هستی‌ایملک و درازدستی‌ای نعره‌زنان که الصلامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #435ما چو کران ناشنیده یک خطابهرزه گویان از قیاس خود جواب‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشباخبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4468که مراداتت همه اشکسته‌پاستپس کسی باشد که کام او رواست مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1413چشمه می‌بینم ولیکن آب نیراه آبم را مگر زد رهزنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ»«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٣٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چار آن دل عطای مبدلی استداد او را قابلیت شرط نیستبلکه شرط قابلیت داد اوستداد لب و قابلیت هست پوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsخاتم شاهیت در انگشت کردتا که شوی حاکم و فرمانرواقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #30«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»«و چون پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمين خليفه‌اى مى‌آفرينم، گفتند: «آيا كسى را مى‌آفرينى كه در آنجا فساد كند و خون‌ها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح مى‌گوييم و تو را تقديس مى‌كنيم؟» گفت: «من آن دانم كه شما نمى‌دانيد.»»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4291با خلیل آتش گل و ریحان و وردباز بر نمرودیان مرگ است و درد بارها گفتیم این را ای حسنمن ‌نگردم از بیانش سیر منبارها خوردی تو نان دفع ذبولاین همان نان است چون نبوی ملول در تو جوعی می‌رسد نو ز اعتلالکه همی‌ سوزد از او تخمه و ملال هرکه را درد مجاعت نقد شدنو شدن با جزو جزوش عقد شدلذت از جوعست نه از نقل نوبا مجاعت از شکر به نان جو پس ز بی‌جوعی‌ست وز تخمهٔ تمامآن ملالت نه ز تکرار کلام چون ز دکان و مکاس و قیل و قالدر فریب مردمت نآید ملالچون ز غیبت واکل لحم مردمانشصت سالت سیریی نآمد از آنقرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللهَ ۚ إِنَّ اللهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. و در كارهاى پنهانى يكديگر جست و جو مكنيد. و از يكديگر غيبت مكنيد. آيا هيچ يک از شما دوست دارد كه گوشت برادر مردهٔ خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش خواهيد داشت. و از خدا بترسيد، زيرا خدا توبه‌پذير و مهربان است.»عشوه‌ها در صید شله کفته توبی ملولی بارها خوش گفته تو بار آخر گویی‌اش سوزان و چستگرم‌تر صد بار از بار نخستدرد داروی کهن را نو کنددرد هر شاخ ملولی خو کند کیمیای نوکننده دردهاستکو ملولی آن‌طرف که درد خاست هین مزن تو از ملولی آه سرددرد جو و درد جو و درد دردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی ریدحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت ز‌امر کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4305خادع درداند درمان‌های ژاژرهزن‌ا‌ند و زرستانان رسم باژآب شوری نیست در‌مان عطشوقت خوردن گر نماید سرد و خوش لیک خادع گشت و مانع شد ز جستز‌آب شیرینی کز او صد سبزه رستهمچنین هر زر قلبی مانع استاز شناس زر خوش هرجا که هست پا و پرت را به تزویری بریدکه مراد تو منم گیر ای مرید گفت دردت چینم او خود درد بودمات بود ار چه به ظاهر برد بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این‌همه رغبت شگفتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4311رو ز درمان دروغین می‌گریزتا شود دردت مصیب و مشک‌بیزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4321 خواب ناقص‌عقل و گول آید کسادپس ز بی‌عقلی چه باشد خواب بادگفت با خود گنج در خانه من استپس مرا آنجا چه فقر و شیون است بر سر گنج از گدایی مرده‌امزانکه اندر غفلت و در پرده‌ام زین بشارت مست شد دردش نماندصد هزار الحمد بی‌لب او بخواند گفت بد موقوف این لت لوت منآب حیوان بود در حانوت من  رو که بر لوت شگرفی بر زدمکوری آن وهم که مفلس بدمخواه احمق ‌دان مرا خواهی فروآن من شد هرچه می‌خواهی بگو من مراد خویش دیدم بی‌گمانهرچه خواهی گو مرا ای بددهان تو مرا پردرد گو ای محتشمپیش تو پردرد و پیش خود خوشم وای اگر برعکس بودی این مطارپیش تو گلزار و پیش خویش زارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4622تا به دریا سیر اسپ و زین بودبعد ازینت مرکب چوبین بود مرکب چوبین به خشکی ابتر استخاص آن دریاییان را رهبر است این خموشی مرکب چوبین بودبحریان را خامشی تلقین بودهر خموشی که ملولت می‌کندنعره‌های عشق آن سو می‌زند تو همی‌گوئی عجب خامش چراستاو همی ‌گوید عجب گوشش کجاست من ز نعره کر شدم او بی‌خبرتیزگوشان زین سمر هستند کرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4628آن یکی در خواب نعره می‌زندصد‌هزاران بحث و تلقین می‌کند این نشسته پهلوی او بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خبرخفته خود آن است و کر زآن شور و شر وآن کسی کش مرکب چوبین شکستغرقه شد در آب او خود ماهی استنه خموش است و نه گویا نادری‌ستحال او را در عبارت نام نیست نیست زین دو هر دو هست آن بوالعجبشرح این گفتن برون است از ادب این مثال آمد رکیک و بی‌ورودلیک در محسوس از این بهتر نبودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsپای بکوب و دست زن دست در آن دو شست زنپیش دو نرگس خوشش کشته نگر دل مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشم او ینظر بنور اللـه شدهپرده‌‏های جهل را خارق بده‏ حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقه کوران به چه کار اندریددیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsدامن ندارد غیر او جمله گدایند ای عمودرزن دو دست خویش را در دامن شاهنشهیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان للـه از ولهمن تو را باشم که کان الله لهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3492دست کورانه بحبل الله زنجز بر امر و نهی یزدانی متنقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Aal-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا... .»«و همگان دست در ریسمان خدا زنید و پراکنده مشوید... .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶١١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #611غیر آن جعد نگار مقبلمگر دو صد زنجیر آری بـگسلممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsزنده به عشق سرکشم بینی جان چرا کشمپهلوی یار خود خوشم یاوه چرا روم چرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣٢١۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #441, Divan e Shamsجانم ملول گشت ز فرعون و ظلم اوآن نور روی موسی عمرانم آرزوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پرخروب شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهد بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسدادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsجان چو سوی وطن رود آب به جوی من رودتا سوی گولخن رود طبع خسیس ژاژخامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن‌سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶٧٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌‌تنجان من باشد که رو آرد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این‌همه رغبت شگفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت مهل از بهر ذخیرهکه تو بر جوی روانی چو بخوردی دگر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsدیدن خسرو زمن شعشعه عقار منسخت خوش است این وطن می‌نروم از این سرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1653, Divan e Shamsمن از این خانه پرنور به در می‌نروممن از این شهر مبارک به سفر می‌نروممنم و این صنم و عاشقی و باقی عمرمن از او گر بکشی جای دگر می‌نروممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تک این خانه گرفتم وطنخانه یار من و دارالقرارکفر بود نیت بیرون شدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsهوش برفت گو برو جایزه گو بشو گروروز شده‌ست گو بشو بی‌شب و روز تو بیامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #16روزها گر رفت گو رو باک نیستتو بمان ای آنکه چون تو پاک نیست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1639گر تو این انبان ز نان خالی کنیپر ز گوهرهای اجلالی کنی‌‌ طفل جان از شیر شیطان باز کنبعد از آنش با ملک انباز کن‌‌ تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ایدان که با دیو لعین همشیره‌‌ای‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsمست رود نگار من در بر و در کنار منهیچ مگو که یار من باکرم است و باوفامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی فخر آورد از وفاگفت من اوفی بعهد غیرناحضرت حق تعالی نسبت به خوی وفاداری فخر و مباهات کرده و فرموده است چه کسی به جز ما در عهد و پیمان وفادارتر استقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsآمد جان جان من کوری دشمنان منرونق گلستان من زینت روضه رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، دیوان شمس، ترجیع شمارهٔ بیست و پنجRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسرستاین روضه دور نیست چو رهبر تو را رضاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری نانش فطیر باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #313, Divan e Shamsجواب مشکل حیوان گیاه آمد و کاهکه تخم شهوت او شد خمیرمایه خوابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsخمیرکرده یزدان کجا بماند خامخمیرمایه پذیرم نه از فطیرانممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3781با سلیمان پای در دریا بنهتا چو داود آب سازد صد زره‏ آن سلیمان پیش جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و ساحرست‏ تا ز جهل و خوابناکی و فضولاو به پیش ما و ما از وی ملول‏تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعد  چشم او مانده‌ست در جوی روانبی‏‌خبر از ذوق آب آسمان‏ مرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2673سر ببخشد شکر خواهد سجده‌ییپا ببخشد شکر خواهد قعده‌یی قوم گفته شکر ما را برد غولما شدیم از شکر و از نعمت ملول ما چنان پژمرده گشتیم از عطاکه نه طاعتمان خوش آید نه خطاما نمی‌خواهیم نعمت‌ها و باغما نمی‌خواهیم اسباب و فراغقرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۶ تا ۸Quran, Al-Alaq(#96), Line #6-8«كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ» «حقا كه آدمى نافرمانى مى‌كند،»«أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ» «هرگاه كه خويشتن را بى‌نياز بيند.»«إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الرُّجْعَىٰ» «هر آينه بازگشت به سوى پروردگار توست.»انبیا گفتند در دل علتی‌ستکه از آن در حق‌شناسی آفتی‌ست نعمت از وی جملگی علت شودطعمه در بیمار کی قوت شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2932ما برین درگه ملولان نیستیمتا ز بعد راه هر جا بیستیم دل فرو بسته و ملول آن کس بودکز فراق یار در محبس بود دلبر و مطلوب با ما حاضر استدر نثار رحمتش جان شاکر است در دل ما لاله‌زار و گلشنی‌ستپیری و پژمردگی را راه نیست دایما تر و جوانیم و لطیفتازه و شیرین و خندان و ظریف پیش ما صد سال و یکساعت یکی‌ستکه دراز و کوته از ما منفکی‌ستآن دراز و کوتهی در جسم‌هاستآن دراز و کوته اندر جان کجاستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3602 «آدابُ الْمُسْتَمِعینَ َوالْمُریدینَ عِنْدَ فَیْضِ الْحِکْمَةِ مِنْ لِسانِ الشَّیخ»«آداب شنوندگان و مریدان، آنگاه که سخنان حکمت‌آمیز از زبان شیخ جاری شود.»بر ملولان این مکرر کردن استنزد من عمر مکرر بردن است شمع از برق مکرر بر شودخاک از تاب مکرر زر شود گر هزاران طالبند و یک ملولاز رسالت باز می‌ماند رسولاین رسولان ضمیر رازگومستمع خواهند اسرافیل‌خو  نخوتی دارند و کبری چون شهانچاکری خواهند از اهل جهان تا ادب‌هاشان به جاگه نآوریاز رسالتشان چگونه بر خوریکی رسانند آن امانت را به توتا نباشی پیششان راکع دوتوهر ادبشان کی همی‌ آید پسندکآمدند ایشان ز ایوان بلند نه گدایانند کز هر خدمتیاز تو دارند ای مزور منتیلیک با بی‌رغبتی‌ها ای ضمیرصدقه سلطان بیفشان وامگیراسب خود را ای رسول آسماندر ملولان منگر و اندر جهان فرخ آن ترکی که استیزه نهداسبش اندر خندق آتش جهد گرم گرداند فرس را آنچنانکه کند آهنگ اوج آسمان چشم را از غیر و غیرت دوختههمچو آتش خشک و تر را سوختهگر پشیمانی بر او عیبی کندآتش اول در پشیمانی زند خود پشیمانی نروید از عدمچون ببیند گرمی صاحب‌قدممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #199ما ز مال و زر ملول و تخمه‌ایمما به حرص و جمع نه چون عامه‌ایممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1358صوفیی در باغ از بهر گشادصوفیانه روی بر زانو نهاد پس فرو رفت او به خود اندر نغولشد ملول از صورت خوابش فضول که چه خسپی آخر اندر رز نگراین درختان بین و آثار خضرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #570ای ز تو ویران دکان و منزلمچون ننالم چون بیفشاری دلم چون گریزم زآنکه بی‌تو زنده نیستبی‌خداوندیت بود بنده نیست جان من بستان تو ای جان را اصولزآنکه بی‌تو گشته‌ام از جان ملولعاشقم من بر فن دیوانگیسیرم از فرهنگی و فرزانگی چون بدرد شرم گویم راز فاشچند ازین صبر و زحیر و ارتعاش در حیا پنهان شدم همچون سجافناگهان بجهم ازین زیر لحافای رفیقان راهها را بست یارآهوی لنگیم و او شیر شکار جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ادر کف شیر نر خون‌خواره‌ای او ندارد خواب و خور چون آفتابروح‌ها را می‌کند بی‌خورد و خوابقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #255«اللهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ… .»«الله خدايى است كه هيچ خدايى جز او نيست. زنده و پاينده است. نه خواب سبك او را فرا مى‌گيرد و نه خواب سنگين… .»قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-An’aam(#6), Line #14«… وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ ۗ … .»«… و مى‌خوراند و به طعامش نياز نيست… .»که بیا من باش یا همخوی منتا ببینی در تجلی روی منحديث«تَخَلَّقوا بِأَخلاقِ الله»«من در باطن كسی تجلی خواهم کرد که خوی الهی بپذیرد و از خوی و عادت مادی و حیوانی دوری کند.»ور ندیدی چون چنین شیدا شدیخاک بودی طالب احیا شدی گر ز بی‌سویت نداده‌ست او علفچشم جانت چون بمانده‌ست آن طرفمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد خود ننمایمشچونش کردم بسته‌دل بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #582 گربه بر سوراخ زآن شد معتکفکه از آن سوراخ او شد معتلف گربه دیگر همی‌ گردد به بامکز شکار مرغ یابید او طعام آن یکی را قبله شد جولاهگیوآن یکی حارس برای جامگیوآن یکی بیکار و رو در لامکانکه از آن سو دادیش تو قوت جان کار او دارد که حق را شد مریدبهر کار او ز هر کاری برید دیگران چون کودکان این روز چندتا شب ترحال بازی می‌کنندخوابناکی کو ز یقظت می‌جهددایه وسواس عشوه‌ش می‌دهد رو بخسپ ای جان که نگذاریم ماکه کسی از خواب بجهاند تو را هم تو خود را بر کنی از بیخ خوابهمچو تشنه که شنود او بانگ آببانگ آبم من به گوش تشنگانهمچو باران می‌رسم از آسمان برجه ای عاشق برآور اضطراببانگ آب و تشنه و آنگاه خوابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #832 کی نظاره اهل بخریدن بودآن نظاره گول گردیدن بود پرس‌پرسان کاین به چند و آن به چنداز پی تعبیر وقت و ریشخند از ملولی کاله می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صدبار دید و باز دادجامه کی پیمود او پیمود باد کو قدوم و کر و فر مشتریکو مزاح گنگلی سرسری چونکه در ملکش نباشد حبه‌ایجز پی گنگل چه جوید جبه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1894 هر کسی را جفت کرده عدل حقپیل را با پیل و بق را جنس بق مونس احمد به مجلس چاریارمونس بوجهل عتبه و ذوالخمار کعبه جبریل و جانها سدره‌ایقبله عبدالبطون شد سفره‌ای قبله عارف بود نور وصالقبله عقل مفلسف شد خیال قبله زاهد بود یزدان برقبله مطمع بود همیان زر قبله معنی‌وران صبر و درنگقبله صورت‌پرستان نقش سنگقبله باطن‌نشینان ذوالمننقبله ظاهرپرستان روی زن همچنین بر می‌شمر تازه و کهنور ملولی رو تو کار خویش کن رزق ما در کأس زرین شد عقاروآن سگان را آب تتماج و تغارلایق آنکه بدو خو داده‌ایمدر خور آن رزق بفرستاده‌ایم خوی آن را عاشق نان کرده‌ایمخوی این را مست جانان کرده‌ایم چون به خوی خود خوشی و خرمیپس چه از درخورد خویت می‌رمیمادگی خوش آمدت چادر بگیررستمی خوش آمدت خنجر بگیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #51, Divan e Shamsآمد جان جان من کوری دشمنان منرونق گلستان من زینت روضه رضا

برنامه شماره ۹۹۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۲۷  فوریه  ۲۰۲۴ - ۹  اسفند ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماهِ دُرُست(۱) را ببین، کو بشکست خوابِ ماتافت(۲) ز چرخِ هفتُمین(۳) در وطنِ خرابِ ماخواب بِبَر ز چشمِ ما، چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان، عشق بس است آبِ ماجملهٔ ره، چکیده خون از سرِ تیغِ عشقِ اوجملهٔ کو(۴) گرفته بو از جگرِ کبابِ ماشکّرِ باکَرانه(۵) را، شکّرِ بی‌کَرانه گفت:غِرّه(۶) شدی به ذوقِ خود، بشنو این جوابِ مارُوتُرشی چرا؟ مگر صاف نَبُد شرابِ تو؟از پیِ امتحان بخور یک قدح از شرابِ ماتا چه شوند عاشقان روزِ وصال، ای خداچون‌که ز هم بشد جهان از بتِ بانقابِ مااز تبریز، شمسِ دین روی نمود، عاشقانای که هزار آفرین بر مَه و آفتابِ ما(۱) ماهِ دُرُست: ماه شبِ چهارده، ماهِ کامل، بدر(۲) تافت: تابید(۳) چرخِ هفتُمین: فلکِ هفتم، در اینجا منظور عرش است.(۴) کو: کوی، محلّه(۵) باکَرانه: محدود، متناهی(۶) غِرّه: مغرور------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماهِ دُرُست را ببین، کو بشکست خوابِ ماتافت ز چرخِ هفتُمین در وطنِ خرابِ مامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756 پس قیامت شو، قیامت را ببیندیدنِ هر چیز را شرط است این تا نگردی او، ندانی‌اش تمامخواه آن انوار باشد یا ظَلام(۷) عقل گردی، عقل را دانی کمالعشق گردی، عشق را دانی ذُبال(۸)(۷) ظَلام: تاریکی(۸) ذُبال: فتیله‌ها، شعله‌ها، جمعِ ذُبالَه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْمَنُون(۹)عقل بفروش و، هنر حیرت بخررُو به خواری، نی بُخارا ای پسر(۹) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #801نقش، اگر خود نقشِ سلطان یا غنی‌ستصورت‌ست از جانِ خود بی‎چاشنی‌ست زینتِ او از برایِ دیگرانباز کرده بیهُده چشم و دهان ای تو در پیکار، خود را باختهدیگران را تو ز خود نشناختهتو به هر صورت که آیی بیستی(۱۰)که، منم این، والله آن تو نیستی یک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلق این تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدی(۱۱)که خوش و زیبا و سرمستِ خودیمرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش جوهر آن باشد که قایم با خود استآن عَرَض، باشد که فرعِ او شده‌ست گر تو آدم‌زاده‌یی، چون او نشینجمله ذُرّیّات(۱۲) را در خود ببین(۱۰) بیستی: بِایستی(۱۱) اَوْحَد: یگانه، یکتا(۱۲) ذُرّیّات: جمع ذُرّیَّة به معنی فرزند، نسل------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2513دلقک اندر دِه بُد و آن را شنیدبرنشست و تا به تِرمَد می‌دوید مَرکَبی دو اندر آن ره شد سَقَطاز دوانیدن فَرَس(۱۳) را زآن نَمَط(۱۴) پس به دیوان دَردَوید از گَردِ راهوقتِ ناهنگام، رَه جُست او به شاهفُجْفُجی(۱۵) در جملهٔ دیوان فتادشورشی در وَهمِ آن سلطان فتاد خاص و عامِ شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ست؟! یا عَدوّی قاهری(۱۶) در قصدِ ماستیا بلایی مُهلِکی(۱۷) از غیب خاستکه زده دلقک به سَیْرانِ درشت(۱۸)چند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرایِ شاه، خلقتا چرا آمد چنین اِشتاب دلق(۱۹)؟ از شتاب او و فُحشِ(۲۰) اِجتهاد(۲۱)غُلغُل و تشویش در تِرْمَد فتادآن یکی دو دست بر زانوزنانوآن دگر از وَهْم، وٰاوَیْلی‌کنان از نفیر و فتنه و خوفِ(۲۲) نَکال(۲۳)هر دلی رفته به صد کویِ خیال(۱۳) فَرَس: اسب(۱۴) نَمَط: طریقه و روش(۱۵) فُجْفُج: پچ‌پچ کردن(۱۶) قاهر: چیره، غالب(۱۷) مُهلِک: هلاک کننده(۱۸) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۱۹) دلق: مخفّفِ دلقک(۲۰) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است.(۲۱) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ(۲۲) خوف: ترس(۲۳) نَکال: کیفر، عقوبت------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384وسوسهٔ این امتحان، چون آمدتبختِ بَد دان کآمد و گَردن زدتچون چنین وسواس دیدی، زود زودبا خدا گَرد و، درآ اندر سجودسَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روانکِای خدا تو وارَهانَم زین گمانآن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب(۲۴) شد(۲۴) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376گفت: نامت چیست؟ برگو بی‌دهانگفت: خَرّوب است ای شاهِ جهانگفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟گفت: من رُستَم(۲۵)، مکان ویران شودمن که خَرّوبم، خرابِ منزلمهادمِ(۲۶) بنیادِ این آب و گِلم(۲۵) رُستَن: روییدن(۲۶) هادِم: ویران کننده، نابود کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدستیارِ بَد خَرُّوبِ هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ اوهین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزندمر تو را و مسجدت را برکَنَدعاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی(۲۷)همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۲۸)؟خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترستا ندزدد از تو آن اُستاد، درسچون بگویی: جاهلم، تعلیم دِهاین چنین انصاف از ناموس(۲۹) بِه(۲۷) کژی: کجی، ناموزونی، ناراستی(۲۸) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۲۹) ناموس: خودبینی، تکبّر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462 عزم‌ها و قصدها در ماجَراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۳۰) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۳۱) کی کاشتی؟ور نکاریدی اَمَل، از عوری‌اش(۳۲)کی شدی پیدا بر او مقهوری‌اش(۳۳)؟ عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشباخبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قلاووزِ(۳۴) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»که مراداتت همه اِشکسته‌پاستپس کسی باشد که کامِ او، رواست؟ پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکستِ عاشقان؟ عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اِشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌اند اِئْتیِاٰ کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیاٰ طَوْعاً بهارِ بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»(۳۰) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۳۱) اَمَل: آرزو(۳۲) عوری: برهنگی(۳۳) مقهوری: مقهور بودن، شکست‌خوردگی، مخالف قهّار(۳۴) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3686هر چه جز عشقِ خدایِ اَحْسَن است گر شِکَر خواری‌ست، آن جان کَنْدَن است‌‌ چیست جان‌کندن؟ سویِ مرگ آمدن دست در آبِ حیاتی نازدن‌‌ خلق را دو دیده در خاک و مَمات(۳۵) صد گمان دارند در آبِ حیات‌‌(۳۵) مَمات: مُردن، مُردگی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3135یونسَت در بطنِ(۳۶) ماهی پُخته شدمَخْلَصش(۳۷) را نیست از تسبیح، بُدگر نبودی او مُسَبِّح(۳۸)، بطنِ نُون(۳۹)حَبس و زندانش بُدی تا یُبْعَثون‏قرآن كريم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آيهٔ ۱۴۳ و ۱۴۴Quran, As-Saaffaat(#37), Line #143-144«فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ» (۱۴۳)«پس اگر نه از تسبيح‌گويان مى‌بود،»«لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (۱۴۴)«تا روز قيامت در شكم ماهى مى‌ماند.»او به تسبیح از تنِ ماهی بجَستچیست تسبیح؟ آیتِ روزِ اَلَسْتگر فراموشت شد آن تسبیحِ جانبشنو این تسبیح‌هایِ ماهیان‏هر که دید الله را، اَللّٰهی استهر که دید آن بحر را، آن ماهی است‏این جهان دریاست و تن، ماهیّ و روحیونسِ محجوب از نورِ صَبوح‏گر مُسَبِّح باشد از ماهی، رهیدور نَه در وَی هضم گشت و ناپدیدماهیانِ جان، در این دریا پُرندتو نمی‏بینی به گِردت می‌پَرَند؟بر تو خود را می‏زنند آن ماهیانچشم بگشا، تا ببینی‏شان عیانماهیان را گر نمی‏بینی پدیدگوشِ تو تسبیحشان آخر شنیدصبر کردن، جانِ تسبیحاتِ توستصبر کن، کآنست تسبیحِ دُرُست‏هیچ تسبیحی ندارد آن دَرَج(۴۰)صبر کُن، اَلصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۴۱)(۳۶) بطن: شکم(۳۷) مَخْلَص: محل خلاصى(۳۸) مُسَبِّح: تسبیح کننده(۳۹) نُون: ماهى(۴۰) دَرَج: درجه(۴۱) اَلصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1059کِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsدر دِهِ ویرانهٔ تو گنجِ نهان است ز هو(۴۲)هین دِهِ ویرانِ تو را نیز به بغداد مده(۴۲) هو: خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن‌سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۴۳)این حدیثِ راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»(۴۳) شَط: رودخانه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsخواب بِبَر ز چشمِ ما، چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان، عشق بس است آبِ مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روز روشن، هر که او جوید چراغعین جُستن، کوریَش دارد بلاغ(۴۴)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باشدر میان روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوبِ(۴۵) رحمت استوین نشان جُستن، نشانِ علّت استأنصِتُوا(۴۶) بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۴۴) بلاغ: دلالت(۴۵) جَذوب: بسیار جذب کننده(۴۶) أنصِتُوا: خاموش باشید------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۸Poem(Qazal)# 188, Divan e Hafezمرا به رِندی(۴۷) و عشق آن فُضولْ(۴۸) عیب کندکه اعتراض بر اسرارِ عِلمِ غیب کندکمالِ سِرِّ مَحبَّت ببین نه نَقصِ گناهکه هر که بی‌هنر افتد نَظَر به عیب کندکلیدِ گنجِ سعادت قبولِ اهلِ دل استمَباد کَس که درین نکته شکّ و رَیب(۴۹) کندشَبانِ(۵۰) وادیِ اَیْمَن(۵۱) گهی رسد به مُرادکه چند سال به جان خدمتِ شُعیب کندز دیده خون بِچکانَد فَسانهٔ حافظچو یادِ وقتِ شباب(۵۲) و زمانِ شِیب(۵۳) کند(۴۷) رِند: آزاده(۴۸) فُضول: کسی که بی‌جهت در کارِ دیگران دخالت کند.(۴۹) رَیب: شک(۵۰) شَبان: چوپان(۵۱) وادیِ اَیْمَن: وادی مقدس را گویند و آن بیابان و صحرایی است که در آنجا به حضرت موسی وحی رسید.(۵۲) شباب: جوانی(۵۳) شِیب: پیری------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1535دانشِ ناقص نداند فرق رالاجَرَم(۵۴) خورشید داند برق راچونکه ملعون خوانْد ناقص را رسولبود در تأویل(۵۵)، نقصانِ(۵۶) عقول‏(۵۴) لاجَرَم: به ناچار(۵۵) تأویل: تعبیر، تفسیر، توضیح، شرح(۵۶) نقصان: کمی، کاستی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستکمالِ(۵۷) خود دو‌اسبه تاخت(۵۸)(۵۷) اِستکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۵۸) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت: من آیینه‌ام، مَصْقُولِ(۵۹) دستتُرک و هندو در من آن بیند که هست(۵۹) مَصْقُول: صیقل‌یافته------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خُنُک جانی که عیبِ خویش دیدهر که عیبی گفت، آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات، دانی چرا غمّاز(۶۰) نیست؟زآنکه زنگار از رُخَش ممتاز نیست(۶۰) غمّاز: سخن‌چین------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را، بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را، باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٣۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک(۶۱) آن عیب از تو گردد نیز فاش(۶۱) بوک: باشد که، شاید که------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، ۱۰۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1014در همه ز آیینهٔ کَژسازِ خَودمنگر ای مردودِ نفرینِ ابدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3197لایق، آن دیدم که من آیینه‌‌ایپیشِ تو آرم، چو نورِ سینه‌‌ای‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1337, Divan e Shamsدلا خود را در آیینه، چو کژ بینی هرآیینهتو کژ باشی نه آیینه، تو خود را راست کن اوّلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ما«ولی حضرت آدم گفت: «پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.»و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2622در میانِ صالحان، یک اَصْلَحی‎ستبر سرِ توقیعش(۶۲) از سلطان صَحی‎ست(۶۳) کآن دعا شد با اجابت مُقْتَرِن(۶۴)کُفوِ(۶۵) او نبْود کِبار اِنس و جِن در مِری‌اَش(۶۶) آنکه حُلو(۶۷) و حامِض(۶۸) استحجّتِ ایشان برِ حق داحِض(۶۹) استکه چو ما او را به خود افراشتیمعذر و حجّت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دستِ حق عِیانپس، تحرّی بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحرّی(۷۰) رُو و سرکه پدید آمد مَعاد و مُسْتَقَر(۷۱) (۶۲) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۶۳) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۶۴) مُقْتَرِن: قرین(۶۵) کُفو: همتا، نظیر(۶۶) مِری‌: ستیز و جدال(۶۷) حُلو: شیرین(۶۸) حامِض: ترش(۶۹) داحِض: باطل(۷۰) تَحَرّی: جستجو(۷۱) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمَنَم که شُهرهٔ(۷۲) شَهرَم به عشقْ ورزیدنمَنَم که دیده نَیالوده‌ام به بَد دیدنوفا کنیم و مَلامَت کشیم و خوش باشیمکه در طَریقَتِ ما کافری‌ست رنجیدنبه پیرِ میکده گفتم که چیست راهِ نجاتبِخواست جامِ می و گفت عیب پوشیدنمُرادِ دل ز تماشای باغِ عالَم چیستبه دستِ مردمِ چَشم از رُخِ تو گُل چیدنبه مِی‌پَرستی از آن نَقشِ خود زدم بر آبکه تا خَراب کُنَم نقشِ خودْ پرستیدنبه رحمتِ سرِ زلفِ تو واثِقم(۷۳) وَرنهکشش چو نَبْوَد از آن سو چه سود کوشیدنعِنانْ به میکده خواهیم تافت زین مَجلس(۷۴)که وَعظِ بی‌عَمَلانْ واجب است نشنیدن(۷۲) شُهره: مشهور(۷۳) واثِق: اطمینان‌کننده، اعتماددارنده، مطمئن(۷۴) عِنان از چیزی تافتن: کنایه از رو برگرداندن و برگشتن از چیزی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۷۵)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۷۶)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۷۷)؟عاشقِ صُنعِ(۷۸) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۷۹) او کافر بُوَد(۷۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۷۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۷۷) گبر: کافر(۷۸) صُنع: آفرینش(۷۹) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجامِ مُباح(۸۰) آمد، هین نوش کُنبازرَه از غابر(۸۱) و از ماجَرا(۸۰) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۸۱) غابر: گذشته------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2666, Divan e Shamsبه تن اینجا، به باطن در چه کاری؟شکاری می‌کنی، یا تو شکاری؟کز او در آینه ساعت به ساعتهمی‌تابد عَجَب نقش و نگاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2979چون گزیدی پیر، نازک‌دل مباشسست و ریزیده(۸۲) چو آب و گِل مباشگر به هر زخمی تو پُرکینه شویپس کجا بی‌صیقل، آیینه شوی؟(۸۲) ریزیده: سست و ناتوان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیآزرد، شیخ و واعظِ توستکه نیست مهرِ جهان را چو نقشِ آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ رَوی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رُو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1357, Divan e Shamsچرخ ار نگردد گردِ دل از بیخ و اصلش برکنمگردون اگر دونی(۸۳) کند گردونِ گردان بشکنم(۸۳) دونی: پستی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۰۱Poem(Qazal)# 301, Divan e Hafezچرخ برهم زنم ار غیرِ مرادم گرددمن نه آنم که زبونی(۸۴) کَشم از چرخِ فلک(۸۴) زبونی: خواری، پستی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت(۸۵) را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنهْ، شکرانه دِهْ، ای کامیار(۸۶)چون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت ز‌امرِ کُن(۸۷)(۸۵) ریاضت: رنج، زحمت(۸۶) کامیار: کامیاب، آنکه به آرزوی خود رسیده است(۸۷) امرِ کُن: فرمانِ «بشُو و می‌شودِ» خداوند.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۸۸)(۸۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۸۹)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۸۹) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۹۰) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۹۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۹۰) تگ: ته و بُن(۹۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۹۲)که بگویید از طریقِ انبساط(۹۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۹۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۹۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۹۴) و سَنی(۹۵)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۹۴) حَبر: دانشمند، دانا(۹۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماهِ دُرُست را ببین، کو بشکست خوابِ ماتافت ز چرخِ هفتُمین در وطنِ خرابِ ماخواب بِبَر ز چشمِ ما، چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان، عشق بس است آبِ مامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1944پاک کن دو چشم را از مویِ عیبتا ببینی باغ و سَروستانِ(۹۶) غیب(۹۶) سَروستانِ: جایی که درخت سرو بسیار باشد، بوستان------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۹۷)چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تند(۹۸)(۹۷) رَشَد: به راه راست رفتن(۹۸) می‌تند: از مصدر تنیدن. در این‌جا یعنی می‌گراید------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsجملهٔ ره، چکیده خون از سرِ تیغِ عشقِ اوجملهٔ کو گرفته بو از جگرِ کبابِ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #911مُرده باید بود پیشِ حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۹۹)قرآن کریم، سورهٔ فلق (١١٣)، آیات ۱و ۲Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-2«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ.»«بگو: به پروردگارِ صبح‌گاه پناه مى‌برم»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ.»«از شر آنچه بيافريده‌است»(۹۹) رَبُّ الفَلَق: پروردگارِ صبحگاه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsشکّرِ باکَرانه را، شکّرِ بی‌کَرانه گفت:غِرّه شدی به ذوقِ خود، بشنو این جوابِ مامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهرِ خدااندر آن مُسْتَعجِلی(۱۰۰) نبْود روا وآنچه باشد طبع و خشمِ عارضیمی‌شتابد، تا نگردد مرتضی(۱۰۱)ترسد ار آید رضا، خشمش رَوَدانتقام و ذوقِ آن، فایِت(۱۰۲) شود شهوتِ کاذب شتابد در طعامخوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام(۱۰۳) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْتا گُواریده شود آن بی‌گِرِه(۱۰۰) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۱۰۱) مرتضی: خشنود، راضی(۱۰۲) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۱۰۳) سَقام: بیماری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsرُوتُرشی چرا؟ مگر صاف نَبُد شرابِ تو؟از پیِ امتحان بخور یک قدح از شرابِ مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsخاموش کن گر بلبلی، رُو سویِ گلشن باز پَربلبل به خارِستان رَوَد، اما به نادر، گه‌گهیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعْطَیْنٰاکَ کَوْثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟ یا مگر فرعونی و، کَوْثَر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای علیل(۱۰۴)توبه کن، بیزار شو از هر عدو(۱۰۵)کو ندارد آبِ کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (۱)«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (۲)«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (۳)«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»(۱۰۴) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۱۰۵) عدو: دشمن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsاز تبریز، شمسِ دین روی نمود، عاشقانای که هزار آفرین بر مَه و آفتابِ مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٣٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارۀ آن دل عطای مُبدِلی(۱۰۶) استدادِ(۱۰۷) او را قابلیّت شرط نیستبلکه شرطِ قابلیّت دادِ اوستدادْ لُبّ و قابلیّت هست پوست(۱۰۶) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۱۰۷) داد: عطا، بخشش------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3335گر امین آیید سو‌یِ اهلِ ر‌ازوار‌هید از سَر‌کُلَه مانندِ بازسَرْ کلاهِ چشم‌بندِ گوش‌‌بندکه از‌و بازست مسکین و نَژَند(۱۰۸) ز‌آن کُلَه مر چشمِ بازان را سَد استکه همه میلش سویِ جنسِ خو‌د استچو‌ن بُر‌ید از جنس، با شَه گشت یاربرگُشایَد چشمِ او را باز‌‌د‌ارراند دیو‌ان را حق از مِرصادِ(۱۰۹) خو‌یشعقلِ جُز‌و‌ی را ز استبدادِ(۱۱۰) خو‌یشقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-Fajr(#89), Line #14«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ»«زيرا پروردگارت به كمينگاه است.» که سَر‌ی(۱۱۱) کم کن نه‌ای تو مستبِدبلکه شاگر‌دِ دلی و مستعِدرُو برِ دل، رُو که تو جز‌وِ دلیهین که بندهٔ پادشاهِ عا‌دلی بندگیّ او بِهْ از سلطانی استکه اَنا(۱۱۲) خَیْرٌ(۱۱۳) د‌مِ شیطانی استقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #12«قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ … .»«خدا گفت: وقتى تو را به سجده فرمان دادم، چه چيز تو را از آن بازداشت؟ گفت: من از او بهترم، … .»فر‌ق بین و بر‌گُز‌ین تو ای حبیس(۱۱۴)بندگیِّ آد‌م از کِبرِ بلیسگفت آنکه هست خو‌‌ر‌شیدِ رَه، اوحر‌فِ طُو‌بٰی(۱۱۵) هر که ذَلَّتْ نَفْسُهُ(۱۱۶) خبر«خوشا به حال کسی که نَفْسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزند خود از مردم دور کرده است.»سایهٔ‌ طُو‌‌بی ببین و خو‌ش بخسپسر بنه در سایه بی‌‌‌ سَرکَش بخسپظِلِّ(۱۱۷) ذَلَّتْ نَفْسُهُ خو‌ش مَضْجَعی‌ست(۱۱۸)مستعدِّ آن صفا را مَهْجَعی‌ست(۱۱۹)سايه خاكساری و انکسار نَفْس، (کوچک کردن من ذهنی)، واقعاً خوابگاه خوبی است، این خوابگاه برای کسی است، که لایق و مستعد آن صفا باشد.گر از‌ین سایه رَو‌‌ی سو‌یِ مَنیز‌و‌د طاغی(۱۲۰) گر‌دی و رَه گُم کنی(۱۰۸) نَژَند: افسرده، اندوهگین(۱۰۹) مِرصادِ: کمینگاه(۱۱۰) استبداد: خودرأی بودن، خودکامگی(۱۱۱) سَر‌ی: ریاست، سروری، بزرگی(۱۱۲) اَنا: من(۱۱۳) خَیْر: بهتر(۱۱۴) حبیس: محبوس(۱۱۵) طُو‌بٰی: درختی است در بهشت(۱۱۶) ذَلَّتْ نَفْسُهُ: خار شد نَفْسِ او(۱۱۷) ظِلّ: سایه(۱۱۸) مَضجَع: خوابگاه، استراحتگاه(۱۱۹) مَهْجَع: خوابگاه، استراحتگاه(۱۲۰) طاغی: سرکش، طغیان‌کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۱۲۱)«شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» (۱۲۱) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3216علّتِ ابلیس اَنَاخَیری بُده‌ستوین مرض در نَفْسِ هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر اُستور(۱۲۲) نیست(۱۲۲) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کِی زَهره باشد کز فُضول(۱۲۳)امتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرَد هر دَمی با بندگان(۱۲۳) فُضول: فضولی و گستاخی------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3348 «بیان آنکه یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ‌اللهِ وَ رَسُولِهِ» چون نبی نیستی ز اُمّت باش      چون که سلطان نه‌ای رعیّت باشپس‌روِ خاموش باش، از خود زحمتی و رایی مَتَراشپس‌روِ عارفان و خامُش باش     از خودی رای و زحمتی مَتَراشقرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #1«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بر خدا و پيامبر او پيشى مگيريد و از خدا بترسيد، زيرا خدا شنوا و داناست.»پس بر‌و خامو‌ش باش از انقیاد(۱۲۴)زیرِ ظِلِّ امرِ شیخ(۱۲۵) و او‌ستاد و‌‌ر‌نه گرچه مستعدّ و قابلیمسخ گر‌دی تو ز لافِ کاملی هم ز استعداد و‌امانی اگرسرکشی ز استادِ ر‌ا‌ز و باخبرصبر کن در مو‌زه‌د‌و‌ز‌ی(۱۲۶) تو هنو‌‌زو‌ر بُو‌ی بی‌صبر، گر‌دی پا‌ره‌د‌و‌ز کهنه‌دو‌‌‌‌ز‌ان گر بُدیشان صبر و حلم(۱۲۷)جمله نو‌د‌و‌ز‌ان شدندی هم به علم پس بکو‌شی و به آخِر از کَلال(۱۲۸)هم تو گوئی خویش کِالعقلُ عِقال(۱۲۹ و ۱۳۰)همچو آن مردِ مُفَلْسِف(۱۳۱) ر‌و‌زِ مرگعقل را می‌دید بس بی‌‌‌‌‌ بال و برگ بی‌غر‌ض می‌کرد آن دم اعترافکز ذکاو‌‌ت راندیم اسب از گزاف از غروری سَر کشیدیم از رجالآشنا(۱۳۲) کردیم در بحرِ خیالآشنا هیچست اندر بحرِ رو‌حنیست اینجا چاره جز کشتیِّ نو‌ح این چنین فر‌مو‌د آن شاهِ رُسُل(۱۳۳)که مَنَم کشتی در این د‌ر‌‌یایِ کُل یا کسی کو در بصیرت‌هایِ منشد خلیفهٔ‌ راستی بر جایِ منکشتیِ نو‌حیم در در‌یا که تارو نگردانی ز کشتی ای فَتیٰ همچو کَنعان سو‌یِ هر کو‌هی مَرُواز نُبی(۱۳۴) لاعٰاصِمَ الْیَومَ(۱۳۵) شنو قرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۳Quran, Hud(#11), Line #43«قَالَ سَآوِي إِلَىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ ۚ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ ۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ»«گفت: من بر سر كوهى كه مرا از آب نگه دارد، جا خواهم گرفت. گفت: امروز هيچ نگهدارنده‌اى از فرمان خدا نيست مگر كسى را كه بر او رحم آورد. ناگهان موج ميان آن دو حايل گشت و او از غرق‌شدگان بود.»می‌نماید پست این کشتی ز بندمی‌نماید کوهِ فکر‌ت بس بلندپست منگر هان و هان این پست رابنگر آن فضلِ حقِ پیوست را در علوِّ(۱۳۶) کوهِ فکر‌ت کم نگرکه یکی مو‌جش کند ز‌یر و زَ‌بَر گر تو کنعانی، ندار‌ی با‌‌و‌ر‌مگر دو صد چندین نصیحت پَروَرَمگو‌شِ کنعان کِی پذیرد این کلام؟که بر‌ او مُهرِ خدای است و خِتام(۱۳۷) کِی گذارَد موعظه بر مُهرِ حق؟کِی بگر‌دانَد حَدَث حکمِ سَبَق(۱۳۸)؟ لیک می‌گو‌یم حدیثِ خو‌ش‌پی‌ای(۱۳۹)بر امیدِ آنکه تو کَنعان نه‌ایآخِر این اقرار خو‌اهی کر‌د هینهم ز اوّل رو‌ز آخِر را ببین می‌تو‌انی دید آخِر را، مکنچشمِ آخِربینْت را کو‌رِ کَهُنهر که آخِربین بُوَد مسعو‌دو‌ارنبو‌دش هر دَم ز رَه رفتن عِثار(۱۴۰)گر نخو‌اهی هر دَمی این خُفت‌ و خیزکُن ز خاکِ پایِ مردی چشم تیز کُحْلِ(۱۴۱) دیده ساز خاکِ پاش راتا بیندا‌ز‌ی سَرِ او‌باش را که از‌ین شاگر‌د‌ی و ز‌ین اِفتقار(۱۴۲)سو‌ز‌نی باشی، شو‌ی تو ذ‌و‌الْفَقار سُر‌مه کن تو خاکِ هر بگز‌یده راهم بسو‌ز‌د، هم بساز‌د دیده را چشم اُشتر زآن بُوَد بس نو‌ربارکو خو‌رَد از بهرِ نو‌رِ چشم، خار(۱۲۴) انقیاد: رام شدن، مطیع شدن، فرمانبرداری(۱۲۵) شیخ: انسانِ کامل(۱۲۶) مو‌زه‌د‌و‌ز‌ی: چکمه‌دوزی(۱۲۷) حِلم: فضاگشایی(۱۲۸) کَلال: خستگی، درماندگی(۱۲۹) عِقال: زانوبند شتر(۱۳۰) کِالعقلُ عِقال: عقل به منزلهٔ زانوبند است.(۱۳۱) مُفَلْسِف: فلسفه‌دان(۱۳۲) آشنا: شنا(۱۳۳) رُسُل: رسولان(۱۳۴) نُبی: قرآن کریم(۱۳۵) لاعٰاصِمَ الْیَومَ: امروز نگهدارنده‌ای غیر از خدا نیست.(۱۳۶) علوّ: بلندی، بزرگی(۱۳۷) خِتام: پایان کار، گِلی که با آن مُهر می‌کنند.(۱۳۸) حَدَث: حادث، امری که تازه واقع شده.(۱۳۸) حکمِ سَبَق: حکمِ ازلی(۱۳۹) حدیثِ خو‌ش‌پی‌: سخن نیک و فرخنده(۱۴۰) عِثار: لغزش(۱۴۱) کُحْل: سُرمه(۱۴۲) اِفتقار: فقیر شدن، تهیدستی و درویشی-------------------------مجموع لغات:(۱) ماهِ دُرُست: ماه شبِ چهارده، ماهِ کامل، بدر(۲) تافت: تابید(۳) چرخِ هفتُمین: فلکِ هفتم، در اینجا منظور عرش است.(۴) کو: کوی، محلّه(۵) باکَرانه: محدود، متناهی(۶) غِرّه: مغرور(۷) ظَلام: تاریکی(۸) ذُبال: فتیله‌ها، شعله‌ها، جمعِ ذُبالَه(۹) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار(۱۰) بیستی: بِایستی(۱۱) اَوْحَد: یگانه، یکتا(۱۲) ذُرّیّات: جمع ذُرّیَّة به معنی فرزند، نسل(۱۳) فَرَس: اسب(۱۴) نَمَط: طریقه و روش(۱۵) فُجْفُج: پچ‌پچ کردن(۱۶) قاهر: چیره، غالب(۱۷) مُهلِک: هلاک کننده(۱۸) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۱۹) دلق: مخفّفِ دلقک(۲۰) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است.(۲۱) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ(۲۲) خوف: ترس(۲۳) نَکال: کیفر، عقوبت(۲۴) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۲۵) رُستَن: روییدن(۲۶) هادِم: ویران کننده، نابود کننده(۲۷) کژی: کجی، ناموزونی، ناراستی(۲۸) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۲۹) ناموس: خودبینی، تکبّر(۳۰) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۳۱) اَمَل: آرزو(۳۲) عوری: برهنگی(۳۳) مقهوری: مقهور بودن، شکست‌خوردگی، مخالف قهّار(۳۴) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۳۵) مَمات: مُردن، مُردگی(۳۶) بطن: شکم(۳۷) مَخْلَص: محل خلاصى(۳۸) مُسَبِّح: تسبیح کننده(۳۹) نُون: ماهى(۴۰) دَرَج: درجه(۴۱) اَلصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.(۴۲) هو: خداوند(۴۳) شَط: رودخانه(۴۴) بلاغ: دلالت(۴۵) جَذوب: بسیار جذب کننده(۴۶) أنصِتُوا: خاموش باشید(۴۷) رِند: آزاده(۴۸) فُضول: کسی که بی‌جهت در کارِ دیگران دخالت کند.(۴۹) رَیب: شک(۵۰) شَبان: چوپان(۵۱) وادیِ اَیْمَن: وادی مقدس را گویند و آن بیابان و صحرایی است که در آنجا به حضرت موسی وحی رسید.(۵۲) شباب: جوانی(۵۳) شِیب: پیری(۵۴) لاجَرَم: به ناچار(۵۵) تأویل: تعبیر، تفسیر، توضیح، شرح(۵۶) نقصان: کمی، کاستی(۵۷) اِستکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۵۸) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۵۹) مَصْقُول: صیقل‌یافته(۶۰) غمّاز: سخن‌چین(۶۱) بوک: باشد که، شاید که(۶۲) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۶۳) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۶۴) مُقْتَرِن: قرین(۶۵) کُفو: همتا، نظیر(۶۶) مِری‌: ستیز و جدال(۶۷) حُلو: شیرین(۶۸) حامِض: ترش(۶۹) داحِض: باطل(۷۰) تَحَرّی: جستجو(۷۱) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۷۲) شُهره: مشهور(۷۳) واثِق: اطمینان‌کننده، اعتماددارنده، مطمئن(۷۴) عِنان از چیزی تافتن: کنایه از رو برگرداندن و برگشتن از چیزی(۷۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۷۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۷۷) گبر: کافر(۷۸) صُنع: آفرینش(۷۹) مصنوع: آفریده، مخلوق(۸۰) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۸۱) غابر: گذشته(۸۲) ریزیده: سست و ناتوان(۸۳) دونی: پستی(۸۴) زبونی: خواری، پستی(۸۵) ریاضت: رنج، زحمت(۸۶) کامیار: کامیاب، آنکه به آرزوی خود رسیده است(۸۷) امرِ کُن: فرمانِ «بشُو و می‌شودِ» خداوند.(۸۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۸۹) حَدید: آهن(۹۰) تگ: ته و بُن(۹۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۹۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۹۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۹۴) حَبر: دانشمند، دانا(۹۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۹۶) سَروستانِ: جایی که درخت سرو بسیار باشد، بوستان(۹۷) رَشَد: به راه راست رفتن(۹۸) می‌تند: از مصدر تنیدن. در این‌جا یعنی می‌گراید(۹۹) رَبُّ الفَلَق: پروردگارِ صبحگاه(۱۰۰) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۱۰۱) مرتضی: خشنود، راضی(۱۰۲) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۱۰۳) سَقام: بیماری(۱۰۴) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۱۰۵) عدو: دشمن(۱۰۶) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۱۰۷) داد: عطا، بخشش(۱۰۸) نَژَند: افسرده، اندوهگین(۱۰۹) مِرصادِ: کمینگاه(۱۱۰) استبداد: خودرأی بودن، خودکامگی(۱۱۱) سَر‌ی: ریاست، سروری، بزرگی(۱۱۲) اَنا: من(۱۱۳) خَیْر: بهتر(۱۱۴) حبیس: محبوس(۱۱۵) طُو‌بٰی: درختی است در بهشت(۱۱۶) ذَلَّتْ نَفْسُهُ: خار شد نَفْسِ او(۱۱۷) ظِلّ: سایه(۱۱۸) مَضجَع: خوابگاه، استراحتگاه(۱۱۹) مَهْجَع: خوابگاه، استراحتگاه(۱۲۰) طاغی: سرکش، طغیان‌کننده(۱۲۱) دَنی: فرومایه، پست(۱۲۲) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر(۱۲۳) فُضول: فضولی و گستاخی(۱۲۴) انقیاد: رام شدن، مطیع شدن، فرمانبرداری(۱۲۵) شیخ: انسانِ کامل(۱۲۶) مو‌زه‌د‌و‌ز‌ی: چکمه‌دوزی(۱۲۷) حِلم: فضاگشایی(۱۲۸) کَلال: خستگی، درماندگی(۱۲۹) عِقال: زانوبند شتر(۱۳۰) کِالعقلُ عِقال: عقل به منزلهٔ زانوبند است.(۱۳۱) مُفَلْسِف: فلسفه‌دان(۱۳۲) آشنا: شنا(۱۳۳) رُسُل: رسولان(۱۳۴) نُبی: قرآن کریم(۱۳۵) لاعٰاصِمَ الْیَومَ: امروز نگهدارنده‌ای غیر از خدا نیست.(۱۳۶) علوّ: بلندی، بزرگی(۱۳۷) خِتام: پایان کار، گِلی که با آن مُهر می‌کنند.(۱۳۸) حَدَث: حادث، امری که تازه واقع شده.(۱۳۸) حکمِ سَبَق: حکمِ ازلی(۱۳۹) حدیثِ خو‌ش‌پی‌: سخن نیک و فرخنده(۱۴۰) عِثار: لغزش(۱۴۱) کُحْل: سُرمه(۱۴۲) اِفتقار: فقیر شدن، تهیدستی و درویشی----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماه درست را ببین کو بشکست خواب ماتافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب ماخواب ببر ز چشم ما چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان عشق بس است آب ماجمله ره چکیده خون از سر تیغ عشق اوجمله کو گرفته بو از جگر کباب ماشکر باکرانه را شکر بی‌کرانه گفتغره شدی به ذوق خود بشنو این جواب ماروترشی چرا مگر صاف نبد شراب تواز پی امتحان بخور یک قدح از شراب ماتا چه شوند عاشقان روز وصال ای خداچون‌که ز هم بشد جهان از بت بانقاب مااز تبریز شمس دین روی نمود عاشقانای که هزار آفرین بر مه و آفتاب مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماه درست را ببین کو بشکست خواب ماتافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب مامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756 پس قیامت شو قیامت را ببیندیدن هر چیز را شرط است این تا نگردی او ندانی‌اش تمامخواه آن انوار باشد یا ظلام عقل گردی عقل را دانی کمالعشق گردی عشق را دانی ذبالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونعقل بفروش و هنر حیرت بخررو به خواری نی بخارا ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #801نقش اگر خود نقش سلطان یا غنی‌ستصورت‌ست از جان خود بی‎چاشنی‌ست زینت او از برای دیگرانباز کرده بیهده چشم و دهان ای تو در پیکار خود را باختهدیگران را تو ز خود نشناختهتو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این والله آن تو نیستی یک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلق این تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویش جوهر آن باشد که قایم با خود استآن عرض باشد که فرع او شده‌ست گر تو آدم‌زاده‌یی چون او نشینجمله ذریات را در خود ببینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2513دلقک اندر ده بد و آن را شنیدبرنشست و تا به ترمد می‌دوید مرکبی دو اندر آن ره شد سقطاز دوانیدن فرس را زآن نمط پس به دیوان دردوید از گرد راهوقت ناهنگام ره جست او به شاهفجفجی در جمله دیوان فتادشورشی در وهم آن سلطان فتاد خاص و عام شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ست یا عدوی قاهری در قصد ماستیا بلایی مهلکی از غیب خاستکه زده دلقک به سیران درشتچند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرای شاه خلقتا چرا آمد چنین اشتاب دلق از شتاب او و فحش اجتهادغلغل و تشویش در ترمد فتادآن یکی دو دست بر زانوزنانوآن دگر از وهم واویلی‌کنان از نفیر و فتنه و خوف نکالهر دلی رفته به صد کوی خیالمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384وسوسه این امتحان چون آمدتبخت بد دان کآمد و گَردن زدتچون چنین وسواس دیدی زود زودبا خدا گرد و درآ اندر سجودسجده‌گه را تر کن از اشک روانکای خدا تو وارهانم زین گمانآن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376گفت نامت چیست برگو بی‌دهانگفت خروب است ای شاه جهانگفت اندر تو چه خاصیت بودگفت من رستم مکان ویران شودمن که خروبم خراب منزلمهادم بنیاد این آب و گلممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدستیار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر اوهین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزندمر تو را و مسجدت را برکندعاشقا خروب تو آمد کژیهمچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیخویش مجرم دان و مجرم گو مترستا ندزدد از تو آن استاد درسچون بگویی جاهلم تعلیم دهاین چنین انصاف از ناموس بهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندور به کلی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید امل کی کاشتیور نکاریدی امل از عوری‌اشکی شدی پیدا بر او مقهوری‌اش عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشباخبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»که مراداتت همه اشکسته‌پاستپس کسی باشد که کام او رواست پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکست عاشقان عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اند ائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان است اما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3686هر چه جز عشق خدای احسن استگر شکر خواری‌ست آن جان کندن است‌‌ چیست جان‌کندن سوی مرگ آمدندست در آب حیاتی نازدن‌‌ خلق را دو دیده در خاک و مماتصد گمان دارند در آب حیات‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3135یونست در بطن ماهی پخته شدمخلصش را نیست از تسبیح بدگر نبودی او مسبح بطن نونحبس و زندانش بدی تا یبعثون‏قرآن كريم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آيهٔ ۱۴۳ و ۱۴۴Quran, As-Saaffaat(#37), Line #143-144«فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ» (۱۴۳)«پس اگر نه از تسبيح‌گويان مى‌بود،»«لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (۱۴۴)«تا روز قيامت در شكم ماهى مى‌ماند.»او به تسبیح از تن ماهی بجستچیست تسبیح آیت روز الستگر فراموشت شد آن تسبیح جانبشنو این تسبیح‌های ماهیان‏هر که دید الله را اللهی استهر که دید آن بحر را آن ماهی است‏این جهان دریاست و تن ماهی و روحیونس محجوب از نور صبوح‏گر مسبح باشد از ماهی رهیدور نه در وی هضم گشت و ناپدیدماهیان جان در این دریا پرندتو نمی‏بینی به گردت می‌پرندبر تو خود را می‏زنند آن ماهیانچشم بگشا تا ببینی‏شان عیانماهیان را گر نمی‏بینی پدیدگوش تو تسبیحشان آخر شنیدصبر کردن جانِ تسبیحات توستصبر کن کآنست تسبیح درست‏هیچ تسبیحی ندارد آن درجصبر کن الصبر مفتاح الفرجمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1059کشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsدر ده ویرانه تو گنج نهان است ز هوهین ده ویران تو را نیز به بغداد مدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن‌سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsخواب ببر ز چشم ما چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان عشق بس است آب مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استأنصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای أنصتواحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۸Poem(Qazal)# 188, Divan e Hafezمرا به رندی و عشق آن فضول عیب کندکه اعتراض بر اسرار علم غیب کندکمال سر محبت ببین نه نقص گناهکه هر که بی‌هنر افتد نظر به عیب کندکلید گنج سعادت قبول اهل دل استمباد کس که درین نکته شک و ریب کندشبان وادی ایمن گهی رسد به مرادکه چند سال به جان خدمت شعیب کندز دیده خون بچکاند فسانه حافظچو یاد وقت شباب و زمان شیب کندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1535دانش ناقص نداند فرق رالاجرم خورشید داند برق راچونکه ملعون خواند ناقص را رسولبود در تأویل نقصان عقول‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو‌اسبه تاختمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت من آیینه‌ام مصقول دستترک و هندو در من آن بیند که هستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خنک جانی که عیب خویش دیدهر که عیبی گفت آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات دانی چرا غماز نیستزآنکه زنگار از رخش ممتاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٣۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، ۱۰۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1014در همه ز آیینه کژساز خودمنگر ای مردود نفرین ابدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3197لایق آن دیدم که من آیینه‌‌ایپیش تو آرم چو نور سینه‌‌ای‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1337, Divan e Shamsدلا خود را در آیینه چو کژ بینی هرآیینهتو کژ باشی نه آیینه تو خود را راست کن اولمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2622در میان صالحان یک اصلحی‎ستبر سر توقیعش از سلطان صحی‎ست کآن دعا شد با اجابت مقترنکفو او نبود کبار انس و جن در مری‌اش آنکه حلو و حامض استحجت ایشان بر حق داحض استکه چو ما او را به خود افراشتیمعذر و حجت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دست حق عِیانپس تحری بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقر حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمنم که شهره شهرم به عشق ورزیدنمنم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدنوفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیمکه در طریقت ما کافری‌ست رنجیدنبه پیر میکده گفتم که چیست راه نجاتبخواست جام می و گفت عیب پوشیدنمراد دل ز تماشای باغ عالم چیستبه دست مردم چشم از رخ تو گل چیدنبه می‌پرستی از آن نقش خود زدم بر آبکه تا خراب کنم نقش خود پرستیدنبه رحمت سر زلف تو واثقم ورنهکشش چو نبود از آن سو چه سود کوشیدنعنان به میکده خواهیم تافت زین مجلسکه وعظ بی‌عملان واجب است نشنیدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجام مباح آمد هین نوش کنبازره از غابر و از ماجرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2666, Divan e Shamsبه تن اینجا به باطن در چه کاریشکاری می‌کنی یا تو شکاریکز او در آینه ساعت به ساعتهمی‌تابد عجب نقش و نگاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2979چون گزیدی پیر نازک‌دل مباشسست و ریزیده چو آب و گل مباشگر به هر زخمی تو پرکینه شویپس کجا بی‌صیقل آیینه شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیآزرد شیخ و واعظ توستکه نیست مهر جهان را چو نقش آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1357, Divan e Shamsچرخ ار نگردد گرد دل از بیخ و اصلش برکنمگردون اگر دونی کند گردون گردان بشکنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۰۱Poem(Qazal)# 301, Divan e Hafezچرخ برهم زنم ار غیر مرادم گرددمن نه آنم که زبونی کشم از چرخ فلکمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت ز‌امر کنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsماه درست را ببین کو بشکست خواب ماتافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب ماخواب ببر ز چشم ما چون ز تو روز گشت شبآب مده به تشنگان عشق بس است آب مامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1944پاک کن دو چشم را از موی عیبتا ببینی باغ و سروستان غیبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsجمله ره چکیده خون از سر تیغ عشق اوجمله کو گرفته بو از جگر کباب مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #911مرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلققرآن کریم، سورهٔ فلق (١١٣)، آیات ۱و ۲Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-2«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ.»«بگو: به پروردگارِ صبح‌گاه پناه مى‌برم»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ.»«از شر آنچه بيافريده‌است»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsشکر باکرانه را شکر بی‌کرانه گفتغره شدی به ذوق خود بشنو این جواب مامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهر خدااندر آن مستعجلی نبود روا وآنچه باشد طبع و خشم عارضیمی‌شتابد تا نگردد مرتضیترسد ار آید رضا خشمش رودانتقام و ذوق آن فایت شود شهوت کاذب شتابد در طعامخوف فوت ذوق هست آن خود سقام اشتها صادق بود تأخیر بهتا گواریده شود آن بی‌گرهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsروترشی چرا مگر صاف نبد شراب تواز پی امتحان بخور یک قدح از شراب مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsخاموش کن گر بلبلی رو سوی گلشن باز پربلبل به خارستان رود اما به نادر گه‌گهیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (۱)«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (۲)«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (۳)«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #48, Divan e Shamsاز تبریز شمس دین روی نمود عاشقانای که هزار آفرین بر مه و آفتاب مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٣٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چار آن دل عطای مبدلی استداد او را قابلیت شرط نیستبلکه شرط قابلیت داد اوستداد لب و قابلیت هست پوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3335گر امین آیید سو‌ی اهل ر‌ازوار‌هید از سر‌کله مانند بازسر کلاه چشم‌بند گوش‌‌بندکه از‌و بازست مسکین و نژند ز‌آن کله مر چشم بازان را سد استکه همه میلش سوی جنس خو‌د استچو‌ن بر‌ید از جنس با شه گشت یاربرگشاید چشم او را باز‌‌د‌ارراند دیو‌ان را حق از مرصاد خو‌یشعقل جز‌و‌ی را ز استبداد خو‌یشقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-Fajr(#89), Line #14«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ»«زيرا پروردگارت به كمينگاه است.» که سر‌ی کم کن نه‌ای تو مستبدبلکه شاگر‌د دلی و مستعِدرو بر دل رو که تو جز‌و دلیهین که بنده پادشاه عا‌دلی بندگی او به از سلطانی استکه انا خیر د‌م شیطانی استقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #12«قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ … .»«خدا گفت: وقتى تو را به سجده فرمان دادم، چه چيز تو را از آن بازداشت؟ گفت: من از او بهترم، … .»فر‌ق بین و بر‌گز‌ین تو ای حبیسبندگی آد‌م از کبر بلیسگفت آنکه هست خو‌‌ر‌شید ره اوحر‌ف طو‌بی هر که ذلت نفسه خبر«خوشا به حال کسی که نَفْسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزند خود از مردم دور کرده است.»سایه طو‌‌بی ببین و خو‌ش بخسپسر بنه در سایه بی‌‌‌ سرکش بخسپظل ذلت نفسه خو‌ش مضجعی‌ستمستعد آن صفا را مهجعی‌ستسايه خاكساری و انکسار نفس کوچک کردن من ذهنیواقعا خوابگاه خوبی است این خوابگاه برای کسی است که لایق و مستعد آن صفا باشدگر از‌ین سایه رو‌‌ی سو‌ی منیز‌و‌د طاغی گر‌دی و ره گم کنیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردیاو گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3216علت ابلیس اناخیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر استور نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3348 «بیان آنکه یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ‌اللهِ وَ رَسُولِهِ» چون نبی نیستی ز امت باش      چون که سلطان نه‌ای رعیت باشپس‌رو خاموش باش از خود زحمتی و رایی متراشپس‌رو عارفان و خامش باش     از خودی رای و زحمتی متراشقرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #1«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بر خدا و پيامبر او پيشى مگيريد و از خدا بترسيد، زيرا خدا شنوا و داناست.»پس بر‌و خامو‌ش باش از انقیادزیر ظل امر شیخ و او‌ستاد و‌‌ر‌نه گرچه مستعد و قابلیمسخ گر‌دی تو ز لاف کاملی هم ز استعداد و‌امانی اگرسرکشی ز استادِ ر‌ا‌ز و باخبرصبر کن در مو‌زه‌د‌و‌ز‌ی تو هنو‌‌زو‌ر بو‌ی بی‌صبر گر‌دی پا‌ره‌د‌و‌ز کهنه‌دو‌‌‌‌ز‌ان گر بدیشان صبر و حلمجمله نو‌د‌و‌ز‌ان شدندی هم به علم پس بکو‌شی و به آخر از کلالهم تو گوئی خویش کالعقل عقالهمچو آن مرد مفلسف ر‌و‌ز مرگعقل را می‌دید بس بی‌‌‌‌‌ بال و برگ بی‌غر‌ض می‌کرد آن دم اعترافکز ذکاو‌‌ت راندیم اسب از گزاف از غروری سر کشیدیم از رجالآشنا کردیم در بحر خیالآشنا هیچست اندر بحرِ رو‌حنیست اینجا چاره جز کشتی نو‌ح این چنین فر‌مو‌د آن شاه رسلکه منم کشتی در این د‌ر‌‌یای کل یا کسی کو در بصیرت‌های منشد خلیفه راستی بر جای منکشتی نو‌حیم در در‌یا که تارو نگردانی ز کشتی ای فتی همچو کنعان سو‌ی هر کو‌هی مرواز نبی لاعاصم الیوم شنو قرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۳Quran, Hud(#11), Line #43«قَالَ سَآوِي إِلَىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ ۚ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ ۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ»«گفت: من بر سر كوهى كه مرا از آب نگه دارد، جا خواهم گرفت. گفت: امروز هيچ نگهدارنده‌اى از فرمان خدا نيست مگر كسى را كه بر او رحم آورد. ناگهان موج ميان آن دو حايل گشت و او از غرق‌شدگان بود.»می‌نماید پست این کشتی ز بندمی‌نماید کوه فکر‌ت بس بلندپست منگر هان و هان این پست رابنگر آن فضل حق پیوست را در علو کوه فکر‌ت کم نگرکه یکی مو‌جش کند ز‌یر و زبر گر تو کنعانی ندار‌ی با‌‌و‌ر‌مگر دو صد چندین نصیحت پرورمگو‌ش کنعان کی پذیرد این کلامکه بر‌ او مهر خدای است و ختام کی گذارد موعظه بر مهر حقکی بگر‌داند حدث حکم سبق لیک می‌گو‌یم حدیث خو‌ش‌پی‌ایبر امید آنکه تو کنعان نه‌ایآخر این اقرار خو‌اهی کر‌د هینهم ز اول رو‌ز آخر را ببین می‌تو‌انی دید آخر را مکنچشم آخربینت را کو‌ر کهنهر که آخربین بود مسعو‌دو‌ارنبو‌دش هر دم ز ره رفتن عثارگر نخو‌اهی هر دمی این خفت‌ و خیزکن ز خاک پای مردی چشم تیز کحل دیده ساز خاک پاش راتا بیندا‌ز‌ی سر او‌باش را که از‌ین شاگر‌د‌ی و ز‌ین افتقارسو‌ز‌نی باشی شو‌ی تو ذ‌و‌الفقار سر‌مه کن تو خاک هر بگز‌یده راهم بسو‌ز‌د هم بساز‌د دیده را چشم اشتر زآن بود بس نو‌ربارکو خو‌رد از بهر نو‌ر چشم خار

برنامه شماره ۹۹۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۲۰  فوریه  ۲۰۲۴ - ۲  اسفند ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۸ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا، که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوتِ شیرینِ ما، چه می‌شوری؟حیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر(۱) و، هر سو شرابِ منصوری(۲)به دست طرّهٔ(۳) خوبان به جایِ دستهٔ گلبه زیرِ پای بنفشه به جایِ مَحفوری(۴)هزار جامِ سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریبِ زُرزوری(۵)هزار گونه زلیخا و یوسفند اینجاشرابِ روح‌ فزای و سماعِ طنبوری(۶)جواهر از کفِ دریایِ لامکان ز گزافبه پیشِ مؤمن و کافر نهاده کافوری(۷)میانِ بحرِ عسل، بانگ می‌زند هر جانصلا، که باز رهیدم ز شهدِ زنبوریفتاده‌اند به هم عاشقان و معشوقانخراب و مست، رهیده ز نازِ مَستوری(۸)قیامت‌ است همه راز و ماجراها فاشکه مرده زنده کند ناله‌هایِ ناقوری(۹)برآر باز سر، ای استخوانِ پوسیدهاگرچه سخرهٔ(۱۰) ماری و طعمهٔ موریز مور و مار خریدت امیرِ کُن فَیَکُون(۱۱)*بپوش خلعتِ میری، جزای مأموری(۱۲)تو راست کانِ گُهَر، غصّهٔ دکان بگذارز نورِ پاک خوری، بِهْ که نانِ تنّوریشکوفه‌هایِ شرابِ خدا شکفت، بِهِل(۱۳)شکوفه‌ها(۱۴) و خمارِ شرابِ انگوریجمالِ حور بِهْ از بردگانِ بلغاری(۱۵)شرابِ روح بِهْ از آش‌های بلغوری(۱۶)خیالِ یار به حمّامِ اشکِ من آمدنشست مردمکِ دیده‌ام به ناطوری(۱۷)دو چشمِ تُرکِ خطا را چه ننگ از تنگی؟چه عار دارد سبّاحِ(۱۸) جان از این عوری(۱۹)؟درخت شو، هله، ای دانه‌ای که پوسیدیتویی خلیفه و دستورِ ما به دستوری(۲۰)که دیده‌‌است چنین روز با چنان روزیکه واخرد همه را از شبی و شبکوریکرم گشاد چو موسی کنون یدِ بیضاجهان شده‌ست چو سینا و سینهٔ نوریدلا، مقیم شو اکنون به مجلسِ جان‌هاکه کدخدایِ مقیمانِ بیتِ مَعموری(۲۱)مباش بستهٔ مستی، خراب باش خرابیقین بدانکه خرابی‌ست اصلِ مَعموری(۲۲)خراب و مستِ خدایی در این چمن امروزهزار شیشه اگر بشکنی تو، مَعذوریبه دستِ ساقیِ تو خاک می‌شود زرِ سرخچو خاکِ پای وی‌ای خسروی و فَغفوری(۲۳)صلایِ صحّتِ جان هر کجا که رنجوری‌ستتو مرده زنده شدن بین، چه جایِ رنجوری؟غلامِ شعر بدآنم که شعر گفتهٔ توستکه جانِ جانِ سرافیل و نفخهٔ صوریسخن چو تیر و زبان چون کمانِ خوارزمی‌ست(۲۴)که دیر و دور دهد دست، وای از این دوریز حرف و صوت بباید شدن به منطقِ جاناگر غفار(۲۵) نباشد، بس است مغفوری(۲۶)کز آن طرف شنوااند بی‌زبان دل‌هانه رومی‌ست و نه ترکی و نی نشابوریبیا که همرهِ موسی شویم تا کُهِ طورکه کَلَّمَ الله(۲۷) آمد مخاطبهٔ(۲۸) طوری** که دامنم بگرفته‌ست و می‌کشد عشقیچنانکه گرسنه گیرد کنارِ کَندوری(۲۹)ز دستِ عشق که جسته‌ست تا جَهَد دلِ من؟به قبضِ عشق بُوَد قبضهٔ قلاجوری(۳۰) * قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.» * قرآن کریم، سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۹۶Quran, An-Nahl(#16), Line #96«مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ۗ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»«آنچه نزد شماست فنا مى‌شود و آنچه نزد خداست باقى مى‌ماند. و آنان را كه شكيبايى ورزيدند پاداشى بهتر از كردارشان خواهيم داد.»** قرآن کریم، سورهٔ نسا (۴)، آیهٔ ۱۶۴Quran, An-Nisaa(#4), Line #164«… وكَلَّمَ اللهُ مُوسَىٰ تَكْلِيمًا»«… و خدا با موسى سخن گفت، چه سخن گفتنى بى‌ميانجى.»(۱) ناصر: یاری‌کننده، یاور، فاتح(۲) منصور: یاری شده، پیروز. شرابِ منصوری: میِ وحدت و معرفت که حلّاج را به گفتن انَاالحق واداشت.(۳)طُرّه: زُلف، موی پیشانی یار(۴) مَحفوری: نوعی فرش، زیلو(۵) زُرزور: پرندۀ کوچک سیاه‌رنگ دارای خال‌های سفید، سار. زُرزوری: مجازاً ضعیف و ناتوان(۶) طنبوری: طنبورزن، طنبورنواز(۷) کافور: ماده‌ای سفیدرنگ، خوش‌بو، یکی از چشمه های بهشت. کافوری: مجازاً خداوند، عارف کامل(۸) مَستوری: پرده‌نشینی، پاکدامنی، عفّت(۹) ناقور: سازی بادی که شبیه بوق یا شیپور است.(۱۰) سخره: ذلیل و زیردست(۱۱) کُن فَیَکُون: باش و می‌شود. اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس(۳۶).(۱۲) جزای مأموری: اشاره است به آیاتی که خداوند مؤمنان را به سبب اعمالشان به بهشت وعده داده است.(۱۳) بِهِل: بگذار، رها کن(۱۴) شکوفه: استفراغ(۱۵) بردگانِ بلغاری: کنیز و غلامی که از بلغارستان می‌آ‌ورده‌اند.(۱۶) آشِ بلغور: آشی که از گندم خرد‌شده بپزند.(۱۷) ناطور: باغبان، کشتبان، نگهبان، واژهٔ ترکی به معنی سردستهٔ کارگران حمام و در اینجا معنی اخیر مراد است.(۱۸) سبّاح: شناگر(۱۹) عوری: برهنگی، لخت بودن(۲۰) دستور:‌ وزیر(۲۱) بیتِ مَعمور: خانه‌ای در آسمان چهارم، مقابل کعبه(۲۲) مَعمور: آباد شده، آبادان(۲۳) فَغفور: لقبِ پادشاهانِ چین(۲۴) کمانِ خوارزمی‌: کمانی که در سرزمینِ خوارزم می‌ساخته‌اند.(۲۵) غفار: غفّار، بخشنده، از نام‌های خداوند (۲۶) مغفور: آمرزیده شده(۲۷) کَلَّمَ الله: خدا (با موسى) سخن گفت. اشاره به آیهٔ ۱۶۴، سورهٔ نسا (۴). (۲۸) مخاطبه: گفتگو و خطابه(۲۹) کَندوری: سفره، خوان(۳۰) قلاجور: نوعی شمشیر، شمشیرِ آبدار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا، که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوتِ شیرینِ ما، چه می‌شوری؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیمِ توستای مسلمان بایدت تسلیم جُست- شوریدن یعنی چه؟- «تو یکی نِه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروز»- هر چه بشود، هر اتفاقی بیفتد، من چراغ خودم را می‌افروزم.- حواسم رو خودم، یا دیگران؟- هر چه بشود، مرغِ خویشم- اگر حواسم روی خودم نیست، از طریق فضاگشایی، از مردم و خدا عذرخواهی می‌کنم.- هیچ اتفاقی سبب نمی‌شود که من تمرکزم را از روی خودم بردارم.- سه بیت قرین را می‌خوانم. - قرین جنسِ من را تعیین می‌کند یا خودم؟ این لحظه از جنسِ اصلی خودم می‌شوم یا دیگران مرا از جنسِ خودشان می‌کنند؟- سَیرانِ درشت با زیاده‌روی در آن‌ (فحشِ اجتهاد)، یا اجتهادِ‌ گرم؟- آیا می‌دانم که سَیرانِ درشت (عمل بر حسب عقل من ذهنی) به نفعِ دیو، و به ضررِ من خواهد بود؟- پس دوباره و به طور مستمر از خودم بپرسم که حواسم روی خودم است، یا دیگران.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #28کاین چراغی را که هست او نورکار(۳۱)از پُف و دَم‌هایِ دُزدان دور دار(۳۱) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آید؟تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درست مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌نهدجان تو نه این جهد نه آن جهدگر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استافکن این تدبیرِ خود را پیشِ دوستگر چه تدبیرت هم از تدبیرِ اوست‏کار، آن دارد که حق افراشته استآخر آن روید که اوّل کاشته است‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سَیْرانِ درشت(۳۲)چند اسپی تازی اندر راه کُشت جمع گشته بر سرایِ شاه، خلقتا چرا آمد چنین اِشتاب دلق(۳۳)؟ از شتاب او و فُحشِ(۳۴) اِجتهاد(۳۵)غُلغُل و تشویش در تِرْمَد فتاد(۳۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۳۳) دلق: مخفّفِ دلقک(۳۴) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است.(۳۵) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا، که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوتِ شیرینِ ما، چه می‌شوری؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حَذَر(۳۶) شوریدنِ شور و شَر است رُو توکّل کن، توکّل بهتر است‌‌با قضا پنجه مَزَن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمُرده باید بود پیشِ حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۳۷)(۳۶) حذر: دوری کردن، پرهیز کردن. در اینجا یعنی دوری کردن از زندگی.(۳۷) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۳۸)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۳۹)منصبِ تعلیم نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت است(۳۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۳۹) استماع: شنیدن، گوش دادن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2529, Divan e Shamsاَیا(۴۰) نزدیکِ جان و دل، چنین دوری روا داری؟به جانی کز وصالت زاد، مَهجوری(۴۱) روا داری؟گرفتم دانهٔ تلخم، نشاید کِشت و خوردن راتو با آن لطفِ شیرین‌کار(۴۲)، این شوری روا داری؟(۴۰) اَیا: به معنی «اِی» است که به عربی «یا» گویند که حرف ندا باشد.(۴۱) مَهجور: جامانده، دورافتاده(۴۲) شیرین‌کار: آن که دانه‌های شیرین کارَد، ویژگی کسی که کار و هنر جالب توجه از خود نشان می‌دهد.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376گفت: نامت چیست؟ برگو بی‌دهانگفت: خَرّوب(۴۳) است ای شاهِ جهانگفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟گفت: من رُستَم، مکان ویران شود(۴۳) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این‌همه رغبت شگُفتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون زِ زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنَفْسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #728, Divan e Shamsزان چنین خندان و خوش ما جانِ شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کُشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #872, Divan e Shamsهِل(۴۴) تا کُشد تو را، نه که آبِ حیات اوست؟تلخی مکُن که دوست، عسل‌وار می‌کشد(۴۴) هِل: بگذار، اجازه بده.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۴۵) بود(۴۵) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهادِ گَر‌م نا‌کر‌ده، که تادل شو‌د صاف و، ببیند ماجَراسَر بُر‌و‌ن آ‌رَد دلش از بُخْشِ(۴۶) رازاوّل و آخِر ببیند چشمِ باز(۴۶) بُخْش: سوراخ، منفذ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشمِ تومن حواس و من رضا و خشمِ تورُو که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر(۴۷) تویسِر تُوی، چه جایِ صاحب‌سِر تُوی(۴۷) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجامِ مُباح(۴۸) آمد، هین نوش کُنبازرَه از غابر(۴۹) و از ماجَرا(۴۸) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۴۹) غابر: گذشته------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعرهٔ لاضَیْر(۵۰) بر گردون رسیدهین بِبُر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی‌رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Ash-Shu’araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»(۵۰) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2445باز‌خر ما را ازین نَفْسِ پلیدکاردش تا استخوانِ ما رسیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3340ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایمای خُنُک(۵۱) آن را که ذاتِ خود شناختاندر امنِ سَرمَدی(۵۲) قصری بساخت(۵۱) خُنُک: خوشا(۵۲) سَرمَدی: ابدی، جاودانه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #591هیچ کُنجی بی‌دَد(۵۳) و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست(۵۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1666قهرِ حق بهتر ز صد حِلمِ(۵۴) من استمنع کردن جان ز حق، جان کندن است(۵۴) حِلم: فضاگشایی، در اینجا یعنی فضاگشاییِ ذهنی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۵۵) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۵۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #236کُشته از ره، جمله‏ٔ شب بی‏‌علفگاه در جان کَندن و، گه در تلف‏خر همه شب ذکر می‏‌کرد: ای اِلهجُو رها کردم، کم از یک مشت کاه با زبانِ حال می‏‌گفت: ای شیوخرحمتی، که سوختم زین خامِ شوخ‏(۵۶)(۵۶) خامِ شوخ‏: نادانِ گستاخ و بی‌شرم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #770عمر بی‌توبه، همه جان کندن استمرگِ حاضر، غایب از حق بودن استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعلِ حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: «پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.»و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۵۷)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی.او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» (۵۷) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3360کشتیِ نو‌حیم در در‌یا که تارو نگردانی ز کشتی ای فَتیٰ همچو کَنعان سو‌یِ هر کو‌هی مَرُواز نُبی(۵۸) لاعٰاصِمَ الْیَومَ(۵۹) شنو می‌نماید پست این کشتی ز بندمی‌نماید کوهِ فکر‌ت بس بلندقرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۳Quran, Hud(#11), Line #43«قَالَ سَآوِي إِلَىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ ۚ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ ۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ»«گفت: من بر سر كوهى كه مرا از آب نگه دارد، جا خواهم گرفت. گفت: امروز هيچ نگهدارنده‌اى از فرمان خدا نيست مگر كسى را كه بر او رحم آورد. ناگهان موج ميان آن دو حايل گشت و او از غرق‌شدگان بود.»(۵۸) نُبی: قرآن کریم(۵۹) لاعٰاصِمَ الْیَومَ: امروز نگهدارنده‌ای غیر از خدا نیست.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٢٢۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4228ره نیابد از ستاره هر حواسجز که کشتیبانِ اِستاره‌شناسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3363پست منگر هان و هان این پست رابنگر آن فضلِ حقِ پیوست را در علوِّ(۶۰) کوهِ فکر‌ت کم نگرکه یکی مو‌جش کند ز‌یر و زَ‌بَر گر تو کنعانی، ندار‌ی با‌‌و‌ر‌مگر دو صد چندین نصیحت پَروَرَم(۶۰) علوّ: بلندی، بزرگی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرَد او دَمارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3366 گو‌شِ کنعان کِی پذیرد این کلام؟که بر‌ او مُهرِ خدای است و خِتام(۶۱) کِی گذارَد موعظه بر مُهرِ حق؟کِی بگر‌دانَد حَدَث(۶۲) حکمِ سَبَق؟ لیک می‌گو‌یم حدیثِ خو‌ش‌پی‌ای(۶۳)بر امیدِ آنکه تو کَنعان نه‌ایآخِر این اقرار خو‌اهی کر‌د هینهم ز او‌ّل رو‌ز آخِر را ببین می‌تو‌انی دید آخِر را، مکنچشمِ آخِربینْت را کو‌رِ کَهُن(۶۱) خِتام: پایان کار، گِلی که با آن مُهر می‌کنند.(۶۲) حَدَث: حادث، امری که تازه واقع شده.(۶۳) حدیثِ خو‌ش‌پی‌: سخن نیک و فرخنده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1356 اوّلِ صف بر کسی مانَد به کامکو نگیرد دانه، بیند بندِ داممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1360گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اوّل بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3371 هر که آخِربین بُوَد مسعو‌دو‌ارنبو‌دش هر دَم ز رَه رفتن عِثار(۶۴) گر نخو‌اهی هر دَمی این خُفت‌ و خیزکُن ز خاکِ پایِ مردی چشم تیز کُحْلِ(۶۵) دیده ساز خاکِ پاش راتا بیندا‌ز‌ی سَرِ او‌باش راکه از‌ین شاگر‌د‌ی و ز‌ین اِفتقار(۶۶)سو‌ز‌نی باشی، شو‌ی تو ذ‌و‌الْفَقار سُر‌مه کن تو خاکِ هر بگز‌یده راهم بسو‌ز‌د، هم بساز‌د دیده را چشم اُشتر زآن بُوَد بس نو‌ربارکو خو‌رَد از بهرِ نو‌رِ چشم، خار (۶۴) عِثار: لغزش(۶۵) کُحْل: سُرمه(۶۶) اِفتقار: فقیر شدن، تهیدستی و درویشی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پَرده‌هایِ دیده را دارویِ صَبرهم بِسوزد، هَم بِسازد شَرحِ صَدْر مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #714تیغِ چوبین را مَبَر در کارزار(۶۷) بنگر اوّل، تا نگردد کار، زار(۶۸)(۶۷) کارزار: جنگ و نبرد(۶۸) زار: خراب و نابسامان------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کارِ هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۶۹) نیستلیک تو آیِس(۷۰) مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشکیمیاسازانِ(۷۱) گَردون را ببینبشنو از میناگَران(۷۲) هر دَم طنینقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جانِ آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»(۶۹) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۷۰) آیس: ناامید(۷۱) کیمیاساز: کیمیاگر(۷۲) میناگر: آنکه فلزات مختلف را با لعاب‌های رنگین می‌آراید.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2419 تو وَرایِ عقلِ کُلّی در بیانآفتابی، در جنون چونی نهان؟‏ گفت: این اوباش، رایی می‏‌زنندتا درین شهرِ خودم قاضی کنند دفع می‏‌گفتم، مرا گفتند: نینیست چون تو عالِمی، صاحب‌فَنی‏ با وجودِ تو حرام است و خبیثکه کم از تو در قضا گوید حدیث‏ در شریعت نیست دستوری که ماکمتر از تو شَه کنیم و پیشوا زین ضرورت گیج و دیوانه شدملیک در باطن همانم که بُدم‏ عقلِ من گنج است و من ویرانه‏‌امگنج اگر پیدا کنم، دیوانه‏‌ام‏ اوست دیوانه که دیوانه نشداین عَسَس(۷۳) را دید و، در خانه نشد دانشِ من، جوهر آمد نه عَرَضاین بهایی نیست بهرِ هر غَرَض(۷۳) عَسَس: داروغه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3422قصر چیزی نیست، ویران کن بدنگنج در ویرانی است، ای میرِ منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2428 کانِ قندم، نیْسِتانِ شِکَّرمهم ز من می‏‌رویَد و، من می‏‌خورممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1434او ز شَرِّ عامه اندر خانه شداو ز ننگِ عاقلان دیوانه شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2622در میانِ صالحان، یک اَصلَحی‎ستبر سرِ توقیعش(۷۴) از سلطان صَحی‎ست(۷۵) کآن دعا شد با اجابت مُقْتَرِن(۷۶)کُفوِ(۷۷) او نبْود کِبار اِنس و جِن در مِری‌اَش(۷۸) آنکه حُلو(۷۹) و حامِض(۸۰) استحجّتِ ایشان برِ حق داحِض(۸۱) استکه چو ما او را به خود افراشتیمعذر و حجّت از میان برداشتیم(۷۴) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۷۵) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۷۶) مُقْتَرِن: قرین(۷۷) کُفو: همتا، نظیر(۷۸) مِری‌: ستیز و جدال(۷۹) حُلو: شیرین(۸۰) حامِض: ترش(۸۱) داحِض: باطل------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشجوهر آن باشد که قایم با خودست آن عَرَض باشد که فرعِ او شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2584وآنچه باشد طبع و خشمِ عارضیمی‌شتابد، تا نگردد مرتضی(۸۲) ترسد ار آید رضا، خشمش رودانتقام و ذوقِ آن، فایِت(۸۳) شودشهوتِ کاذب شتابد در طعامخوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام(۸۴) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْتا گُواریده شود آن بی‌گِرِه(۸۲) مرتضی: خشنود، راضی(۸۳) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۸۴) سَقام: بیماری------------ مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #403اختیاری را نبودی چاشنی(۸۵)گر نگشتی آخِر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذّتِ او فرعِ محوِ لذّت استگرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر(۸۶) شد(۸۵) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در این‌جا به معنی لذّت و حلاوت است.(۸۶) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsحیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر و، هر سو شرابِ منصوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۸۷)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۸۸)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۸۹)؟عاشقِ صُنعِ(۹۰) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۹۱) او کافر بُوَد(۸۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۸۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۸۹) گبر: کافر(۹۰) صُنع: آفرینش(۹۱) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3640بهرِ دیدهٔ‌ روشنان، یزدانِ فرد(۹۲)شش جهت را مَظْهَرِ(۹۳) آیات کرد تا به هر حیوان و نامی(۹۴) که‌نْگََرَنداز ریاضِ(۹۵) حُسنِ رَبّانی(۹۶) چرندبهرِ این فرمود با آن اِسْپَه(۹۷) اوحَیْثُ وَلَّیْتُم فَثَمَّ وَجْهُهُ از اینرو خداوند خطاب به خیلِ مؤمنان فرمود: به هر طرف که روی کنید همانجا ذات الهی است.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«وَلِله الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ ۚ إِنَّ اللهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»«مشرق و مغرب از آن خداست. پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست. خدا فراخ‌رحمت و داناست.»(۹۲) یزدانِ فرد: خداوند یکتا(۹۳) مَظهَر: محلِ ظهور، جای آشکار شدن(۹۴) نامی: نموّ کننده، گیاه(۹۵) ریاض: جمعِ روضه، باغ‌ها(۹۶) حُسنِ رَبّانی: جمالِ الهی(۹۷) اِسْپَه: مخفّفِ اسپاه، سپاه، لشکر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبه دست طرّهٔ خوبان به جایِ دستهٔ گلبه زیرِ پای بنفشه به جایِ مَحفوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۹۸)(۹۸) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsهزار جامِ سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریبِ زُرزوریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌‌ای گر جهدِ تو افزون بُوَددر ترازویِ خدا موزون بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ١٩٠٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۹۹)(۹۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۰۰)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۰۰) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۱۰۱) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۰۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۰۱) تگ: ته و بُن(۱۰۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۱۰۳)که بگویید از طریقِ انبساط(۱۰۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۱۰۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۱۰۴) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۰۵) و سَنی(۱۰۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۰۵) حَبر: دانشمند، دانا(۱۰۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2 Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا، که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوتِ شیرینِ ما، چه می‌شوری؟حیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر و، هر سو شرابِ منصوریبه دستِ طرّهٔ خوبان به جایِ دستهٔ گلبه زیرِ پای بنفشه به جایِ مَحفوریهزار جامِ سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریبِ زُرزوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsجواهر از کفِ دریایِ لامکان ز گزافبه پیشِ مؤمن و کافر نهاده کافوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۱۰۷)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۱۰۷) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارۀ آن دل عطای مُبدِلی(۱۰۸) استدادِ(۱۰۹) او را قابلیّت شرط نیستبلکه شرطِ قابلیّت دادِ اوستدادْ لُبّ(۱۱۰) و قابلیّت هست پوست(۱۰۸) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۱۰۹) داد: عطا، بخشش(۱۱۰) لُب: خالص و برگزیده از هر چیزی. مغز، مغز چیزی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsفتاده‌اند به هم عاشقان و معشوقانخراب و مست، رهیده ز نازِ مَستوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دید خود مگذار از دیدِ خسانکه به مُردارت کَشَند این کرکسان چشم چون نرگس فروبندی که چی؟هین عصااَم کَش که کورم ای اَچی(۱۱۱)؟ وآن عصاکش که گزیدی، در سفرخود ببینی باشد از تو کورتر دست، کورانه بِحَبْلِ الله زنجز بر امر و نهیِ یزدانی مَتَن قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا… .»«و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد… .»چیست حَبْلُ اللَه؟ رها کردن هواکاین هوا شد صَرصَری مر عاد را خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواست ماهی اندر تابهٔ(۱۱۲) گرم، از هواسترفته از مستوریان شرم، از هواست(۱۱۱) اَچی: برادر(۱۱۲) تابه: ماهی‌تابه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #543ای بسا نازا که گردد آن گناهافگنَد مر بنده را از چشمِ شاهناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش(۱۱۳)، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازترک نازش گیر و، با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پَرّ و بالآخِرُالْـاَمر، آن بر آن کس شد وَبال(۱۱۳) خایَش:‌ از مصدر خاییدن، یعنی جویدن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانْ‌تان من شَوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢٣٣١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و جایِ خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsتا نشویِ مَستِ خدا، غم نشود از تو جُداتا صِفَتِ گُرگ دَری، یوسُفِ کَنعان نَبَریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsقیامت‌ است همه راز و ماجراها فاشکه مُرده زنده کند ناله‌هایِ ناقوریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1938رُو که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر(۱۱۴) تویسِر تُوی، چه جایِ صاحب‌سِر تُوی(۱۱۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای‌ست، عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است، ورنه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #71بَر خیالی صُلحشان و جنگشانوز خیالی فخرشان و نَنگشانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبرآر باز سر، ای استخوانِ پوسیدهاگرچه سخرهٔ ماری و طعمهٔ موریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsآن رفت کز رنج و غَمان، خَم داده بودم چون کمانبود این تنم چون استخوان در دستِ هر سَگساره‌ای(۱۱۵)(۱۱۵) سَگساره: سگ‌طبع------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsتو راست کانِ گُهَر، غصّهٔ دکان بگذارز نورِ پاک خوری، بِهْ که نانِ تنّوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsدکّان ز خود پرداختم، انگازها(۱۱۶) انداختمقدرِ جنون بشناختم، زاندیشه‌ها گشتم بَری(۱۱۶) انگاز: دست‌افزار، آلت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsشکوفه‌هایِ شرابِ خدا شکفت، بِهِلشکوفه‌ها و خمارِ شرابِ انگوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsنه از نبیذِ(۱۱۷) لذیذش شکوفه‌ها(۱۱۸) و خُمارنه از حَلاوتِ حلواش، دُمَّل(۱۱۹) و تب‌ها(۱۱۷) نبیذ: شراب(۱۱۸) شکوفه‌: استفراغ (۱۱۹) دُمَّل: آبسه، زخم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1135, Divan e Shamsنه مستیی که تو را آرزویِ عقل آیدز مستیی که کند روح و عقل را بیدارز هر چه دارد غیرِ خدا شکوفه(۱۲۰) کنداز آنکه غیرِ خدا نیست جز صُداع(۱۲۱) و خمار(۱۲۰) شکوفه: استفراغ، قی کردن(۱۲۱) صُداع: سردرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsدرخت شو، هله، ای دانه‌ای که پوسیدیتویی خلیفه و دستورِ ما به دستوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4681در دَمَم، قصّاب‌وار این دوست راتا هِلَد(۱۲۲) آن مغزِ نغزش، پوست را(۱۲۲) هِلَد: از مصدرِ هلیدن به معنی گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsمباش بستهٔ مستی، خراب باش خرابیقین بدانکه خرابی‌ست اصلِ مَعموریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۱۲۳) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۱۲۳) وادی: بیابان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsزهی جهان و زهی نظمِ نادر و ترتیبهزار شور درافکنْد در مُرتَّب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsخراب و مستِ خدایی در این چمن امروزهزار شیشه اگر بشکنی تو، مَعذوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1375, Divan e Shamsچون در کفِ سلطان شدم، یک حبّه بودم، کان شدمگر در ترازویم نهی، می‌دان که میزان بشکنمچون من خراب و مست را در خانهٔ خود ره دهیپس تو ندانی این قَدَر کاین بشکنم، آن بشکنم؟گر پاسبان گوید که هی، بر وی بریزم جامِ میدربان اگر دستم کشد، من دستِ دربان بشکنمچرخ ار نگردد گردِ دل از بیخ و اصلش برکنمگردون اگر دونی کند گردونِ گردان بشکنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1397, Divan e Shamsچونکه من از دست شدم، در رهِ من شیشه منهور بنهی پا بنهم، هر چه بیابم شکنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsصلایِ صحّتِ جان هر کجا که رنجوری‌ستتو مرده زنده شدن بین، چه جایِ رنجوری؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsسخن چو تیر و زبان چون کمانِ خوارزمی‌ستکه دیر و دور دهد دست، وای از این دوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2353آن‌چه حقّ است اَقْرَب از حَبل‌الْوَریدتو فگنده تیرِ فکرت را بعیدقرآن کریم، سوره ق (۵۰)، آیه ۱۶Quran, Qaaf(#50), Line #16«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»«ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نَفْس او آگاه هستيم، زيرا از رگ گردنش به او نزديک‌تريم.»ای کمان و تیرها برساختهصید نزدیک و تو دور انداختههرکه دوراندازتر، او دورتروز چنین گنج است او مهجورتر(۱۲۴)(۱۲۴) مهجور: دورافتاده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsز حرف و صوت بباید شدن به منطقِ جاناگر غفار نباشد، بس است مغفوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsکز آن طرف شنوااند بی‌زبان دل‌هانه رومی‌ست و نه ترکی و نی نشابوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1372, Divan e Shamsخاموش کُن کاندر سخن، حلوا بیفتد از دهنبی گفت، مردم بو بَرَد زآن سان که من بوییده‌اممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsکه دامنم بگرفته‌ست و می‌کشد عشقیچنانکه گرسنه گیرد کنارِ کَندوری مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsدامن‌کشانم می‌کشد در بُتکده عَیّاره‌ای(۱۲۵)من همچو دامن می‌دوم اندر پیِ خون‌خواره‌ای(۱۲۵) عَیّاره: مؤنث عَیّار، زن فریبنده و حیله‌باز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsدامن ندارد(۱۲۶) غیرِ او، جمله گدااند ای عمودرزن دو دستِ خویش را در دامنِ(۱۲۷) شاهنشهی(۱۲۶) دامن داشتن: کنایه از توانگر بودن و ثروت داشتن(۱۲۷) دست در دامن زدن: یاری خواستن، متوسل شدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsز دستِ عشق که جسته‌ست تا جَهَد دلِ من؟به قبضِ عشق بُوَد قبضهٔ قلاجوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11« ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»-------------------------مجموع لغات:(۱) ناصر: یاری‌کننده، یاور، فاتح(۲) منصور: یاری شده، پیروز. شرابِ منصوری: میِ وحدت و معرفت که حلّاج را به گفتن انَاالحق واداشت.(۳)طُرّه: زُلف، موی پیشانی یار(۴) مَحفوری: نوعی فرش، زیلو(۵) زُرزور: پرندۀ کوچک سیاه‌رنگ دارای خال‌های سفید، سار. زُرزوری: مجازاً ضعیف و ناتوان(۶) طنبوری: طنبورزن، طنبورنواز(۷) کافور: ماده‌ای سفیدرنگ، خوش‌بو، یکی از چشمه های بهشت. کافوری: مجازاً خداوند، عارف کامل(۸) مَستوری: پرده‌نشینی، پاکدامنی، عفّت(۹) ناقور: سازی بادی که شبیه بوق یا شیپور است.(۱۰) سخره: ذلیل و زیردست(۱۱) کُن فَیَکُون: باش و می‌شود. اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس(۳۶).(۱۲) جزای مأموری: اشاره است به آیاتی که خداوند مؤمنان را به سبب اعمالشان به بهشت وعده داده است.(۱۳) بِهِل: بگذار، رها کن(۱۴) شکوفه: استفراغ(۱۵) بردگانِ بلغاری: کنیز و غلامی که از بلغارستان می‌آ‌ورده‌اند.(۱۶) آشِ بلغور: آشی که از گندم خرد‌شده بپزند.(۱۷) ناطور: باغبان، کشتبان، نگهبان، واژهٔ ترکی به معنی سردستهٔ کارگران حمام و در اینجا معنی اخیر مراد است.(۱۸) سبّاح: شناگر(۱۹) عوری: برهنگی، لخت بودن(۲۰) دستور:‌ وزیر(۲۱) بیتِ مَعمور: خانه‌ای در آسمان چهارم، مقابل کعبه(۲۲) مَعمور: آباد شده، آبادان(۲۳) فَغفور: لقبِ پادشاهانِ چین(۲۴) کمانِ خوارزمی‌: کمانی که در سرزمینِ خوارزم می‌ساخته‌اند.(۲۵) غفار: غفّار، بخشنده، از نام‌های خداوند (۲۶) مغفور: آمرزیده شده(۲۷) کَلَّمَ الله: خدا (با موسى) سخن گفت. اشاره به آیهٔ ۱۶۴، سورهٔ نسا (۴). (۲۸) مخاطبه: گفتگو و خطابه(۲۹) کَندوری: سفره، خوان(۳۰) قلاجور: نوعی شمشیر، شمشیرِ آبدار(۳۱) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر(۳۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۳۳) دلق: مخفّفِ دلقک(۳۴) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است.(۳۵) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ(۳۶) حذر: دوری کردن، پرهیز کردن. در اینجا یعنی دوری کردن از زندگی.(۳۷) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه(۳۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۳۹) استماع: شنیدن، گوش دادن(۴۰) اَیا: به معنی «اِی» است که به عربی «یا» گویند که حرف ندا باشد.(۴۱) مَهجور: جامانده، دورافتاده(۴۲) شیرین‌کار: آن که دانه‌های شیرین کارَد، ویژگی کسی که کار و هنر جالب توجه از خود نشان می‌دهد.(۴۳) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۴۴) هِل: بگذار، اجازه بده.(۴۵) تَفتیق: شکافتن(۴۶) بُخْش: سوراخ، منفذ(۴۷) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۴۸) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۴۹) غابر: گذشته(۵۰) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن(۵۱) خُنُک: خوشا(۵۲) سَرمَدی: ابدی، جاودانه(۵۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۵۴) حِلم: فضاگشایی، در اینجا یعنی فضاگشاییِ ذهنی(۵۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۵۶) خامِ شوخ‏: نادانِ گستاخ و بی‌شرم(۵۷) دَنی: فرومایه، پست(۵۸) نُبی: قرآن کریم(۵۹) لاعٰاصِمَ الْیَومَ: امروز نگهدارنده‌ای غیر از خدا نیست.(۶۰) علوّ: بلندی، بزرگی(۶۱) خِتام: پایان کار، گِلی که با آن مُهر می‌کنند.(۶۲) حَدَث: حادث، امری که تازه واقع شده.(۶۳) حدیثِ خو‌ش‌پی‌: سخن نیک و فرخنده(۶۴) عِثار: لغزش(۶۵) کُحْل: سُرمه(۶۶) اِفتقار: فقیر شدن، تهیدستی و درویشی(۶۷) کارزار: جنگ و نبرد(۶۸) زار: خراب و نابسامان(۶۹) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۷۰) آیس: ناامید(۷۱) کیمیاساز: کیمیاگر(۷۲) میناگر: آنکه فلزات مختلف را با لعاب‌های رنگین می‌آراید.(۷۳) عَسَس: داروغه(۷۴) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۷۵) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۷۶) مُقْتَرِن: قرین(۷۷) کُفو: همتا، نظیر(۷۸) مِری‌: ستیز و جدال(۷۹) حُلو: شیرین(۸۰) حامِض: ترش(۸۱) داحِض: باطل(۸۲) مرتضی: خشنود، راضی(۸۳) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۸۴) سَقام: بیماری(۸۵) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در این‌جا به معنی لذّت و حلاوت است.(۸۶) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.(۸۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۸۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۸۹) گبر: کافر(۹۰) صُنع: آفرینش(۹۱) مصنوع: آفریده، مخلوق(۹۲) یزدانِ فرد: خداوند یکتا(۹۳) مَظهَر: محلِ ظهور، جای آشکار شدن(۹۴) نامی: نموّ کننده، گیاه(۹۵) ریاض: جمعِ روضه، باغ‌ها(۹۶) حُسنِ رَبّانی: جمالِ الهی(۹۷) اِسْپَه: مخفّفِ اسپاه، سپاه، لشکر(۹۸) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۹۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۰۰) حَدید: آهن(۱۰۱) تگ: ته و بُن(۱۰۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۰۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۱۰۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۰۵) حَبر: دانشمند، دانا(۱۰۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۰۷) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۱۰۸) مُبدِل: بَدَل‌کننده، تغییر‌دهنده(۱۰۹) داد: عطا، بخشش(۱۱۰) لُب: خالص و برگزیده از هر چیزی. مغز، مغز چیزی(۱۱۱) اَچی: برادر(۱۱۲) تابه: ماهی‌تابه(۱۱۳) خایَش:‌ از مصدر خاییدن، یعنی جویدن(۱۱۴) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۱۱۵) سَگساره: سگ‌طبع(۱۱۶) انگاز: دست‌افزار، آلت(۱۱۷) نبیذ: شراب(۱۱۸) شکوفه‌: استفراغ (۱۱۹) دُمَّل: آبسه، زخم(۱۲۰) شکوفه: استفراغ، قی کردن(۱۲۱) صُداع: سردرد(۱۲۲) هِلَد: از مصدرِ هلیدن به معنی گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن(۱۲۳) وادی: بیابان(۱۲۴) مهجور: دورافتاده(۱۲۵) عَیّاره: مؤنث عَیّار، زن فریبنده و حیله‌باز(۱۲۶) دامن داشتن: کنایه از توانگر بودن و ثروت داشتن(۱۲۷) دست در دامن زدن: یاری خواستن، متوسل شدن--------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوت شیرین ما چه می‌شوریحیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر و هر سو شراب منصوریبه دست طره خوبان به جای دسته گلبه زیر پای بنفشه به جای محفوریهزار جام سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریب زرزوریهزار گونه زلیخا و یوسفند اینجاشراب روح‌ فزای و سماع طنبوریجواهر از کف دریای لامکان ز گزافبه پیش مؤمن و کافر نهاده کافوریمیان بحر عسل بانگ می‌زند هر جانصلا که باز رهیدم ز شهد زنبوریفتاده‌اند به هم عاشقان و معشوقانخراب و مست رهیده ز ناز مستوریقیامت‌ است همه راز و ماجراها فاشکه مرده زنده کند ناله‌های ناقوریبرآر باز سر ای استخوان پوسیدهاگرچه سخره ماری و طعمه موریز مور و مار خریدت امیر کن فیکونبپوش خلعت میری جزای مأموریتو راست کان گهر غصه دکان بگذارز نور پاک خوری به که نان تنوریشکوفه‌های شراب خدا شکفت بهلشکوفه‌ها و خمار شراب انگوریجمال حور به از بردگان بلغاریشراب روح به از آش‌های بلغوریخیال یار به حمام اشک من آمدنشست مردمک دیده‌ام به ناطوریدو چشم ترک خطا را چه ننگ از تنگیچه عار دارد سباح جان از این عوریدرخت شو هله ای دانه‌ای که پوسیدیتویی خلیفه و دستور ما به دستوریکه دیده‌‌است چنین روز با چنان روزیکه واخرد همه را از شبی و شبکوریکرم گشاد چو موسی کنون ید بیضاجهان شده‌ست چو سینا و سینه نوریدلا مقیم شو اکنون به مجلس جان‌هاکه کدخدای مقیمان بیت معموریمباش بسته مستی خراب باش خرابیقین بدانکه خرابی‌ست اصل معموریخراب و مست خدایی در این چمن امروزهزار شیشه اگر بشکنی تو معذوریبه دست ساقی تو خاک می‌شود زر سرخچو خاک پای وی‌ای خسروی و فغفوریصلای صحت جان هر کجا که رنجوری‌ستتو مرده زنده شدن بین چه جای رنجوریغلام شعر بدآنم که شعر گفته توستکه جان جان سرافیل و نفخه صوریسخن چو تیر و زبان چون کمان خوارزمی‌ستکه دیر و دور دهد دست وای از این دوریز حرف و صوت بباید شدن به منطق جاناگر غفار نباشد بس است مغفوریکز آن طرف شنوااند بی‌زبان دل‌هانه رومی‌ست و نه ترکی و نی نشابوریبیا که همره موسی شویم تا که طورکه کلم الله آمد مخاطبه طوریکه دامنم بگرفته‌ست و می‌کشد عشقیچنانکه گرسنه گیرد کنار کندوریز دست عشق که جسته‌ست تا جهد دل منبه قبض عشق بود قبضه قلاجوری * قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.» * قرآن کریم، سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۹۶Quran, An-Nahl(#16), Line #96«مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ۗ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»«آنچه نزد شماست فنا مى‌شود و آنچه نزد خداست باقى مى‌ماند. و آنان را كه شكيبايى ورزيدند پاداشى بهتر از كردارشان خواهيم داد.»** قرآن کریم، سورهٔ نسا (۴)، آیهٔ ۱۶۴Quran, An-Nisaa(#4), Line #164«… وكَلَّمَ اللهُ مُوسَىٰ تَكْلِيمًا»«… و خدا با موسى سخن گفت، چه سخن گفتنى بى‌ميانجى.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوت شیرین ما چه می‌شوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستشوریدن یعنی چهتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزهر چه بشود هر اتفاقی بیفتد من چراغ خودم را می‌افروزمحواسم رو خودم یا دیگرانهر چه بشود مرغ خویشماگر حواسم روی خودم نیست از طریق فضاگشایی از مردم و خدا عذرخواهی می‌کنمهیچ اتفاقی سبب نمی‌شود که من تمرکزم را از روی خودم بردارمسه بیت قرین را می‌خوانمقرین جنس من را تعیین می‌کند یا خودم این لحظه از جنس اصلی خودم می‌شوم یا دیگران مرا از جنس خودشان می‌کنندسیران درشت با زیاده‌روی در آن‌ فحش اجتهاد یا اجتهاد گرمآیا می‌دانم که سیران درشت عمل بر حسب عقل من ذهنی به نفع دیو و به ضرر من خواهد بودپس دوباره و به طور مستمر از خودم بپرسم که حواسم روی خودم است یا دیگرانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲٨Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #28کاین چراغی را که هست او نورکاراز پف و دم‌های دزدان دور دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آیدتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درست مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌نهدجان تو نه این جهد نه آن جهدگر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استافکن این تدبیر خود را پیش دوستگر چه تدبیرت هم از تدبیر اوست‏کار آن دارد که حق افراشته استآخر آن روید که اول کاشته است‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سیران درشتچند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرای شاه خلقتا چرا آمد چنین اشتاب دلق از شتاب او و فحش اجتهادغلغل و تشویش در ترمد فتادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوت شیرین ما چه می‌شوریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حذر شوریدن شور و شر استرو توکل کن توکل بهتر است‌‌با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمنصب تعلیم نو‌ع شهو‌ت استهر خیال شهو‌تی در ره بت استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2529, Divan e Shamsایا نزدیک جان و دل چنین دوری روا داریبه جانی کز وصالت زاد مهجوری روا داریگرفتم دانه تلخم نشاید کشت و خوردن راتو با آن لطف شیرین‌کار این شوری روا داریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376گفت نامت چیست برگو بی‌دهانگفت خروب است ای شاه جهانگفت اندر تو چه خاصیت بودگفت من رستم مکان ویران شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این‌همه رغبت شگفتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #728, Divan e Shamsزان چنین خندان و خوش ما جان شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #872, Divan e Shamsهل تا کشد تو را نه که آب حیات اوستتلخی مکن که دوست عسل‌وار می‌کشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهاد گر‌م نا‌کر‌ده که تادل شو‌د صاف و ببیند ماجراسر بر‌و‌ن آ‌رد دلش از بخش رازاول و آخر ببیند چشم بازمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجام مباح آمد هین نوش کنبازره از غابر و از ماجرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعره لاضیر بر گردون رسیدهین ببر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند هیچ ضرری به ما نمی‌رسد هان اینک ای فرعون دست و پای ما را قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافتقرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Ash-Shu’araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2445باز‌خر ما را ازین نفس پلیدکاردش تا استخوان ما رسیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3340ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز ورای تن به یزدان می‌زی‌ایمای خنک آن را که ذات خود شناختاندر امن سرمدی قصری بساختمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #591هیچ کنجی بی‌دد و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاه حق آرام نیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1666قهر حق بهتر ز صد حلم من استمنع کردن جان ز حق جان کندن استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #236کشته از ره جمله‏ شب بی‏‌علفگاه در جان کندن و گه در تلف‏خر همه شب ذکر می‏‌کرد ای الهجو رها کردم کم از یک مشت کاه با زبان حال می‏‌گفت ای شیوخرحمتی که سوختم زین خام شوخ‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #770عمر بی‌توبه همه جان کندن استمرگ حاضر غایب از حق بودن استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردیاو گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3360کشتی نو‌حیم در در‌یا که تارو نگردانی ز کشتی ای فتی همچو کنعان سو‌ی هر کو‌هی مرواز نبی لاعاصم الیوم شنو می‌نماید پست این کشتی ز بندمی‌نماید کوه فکر‌ت بس بلندقرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۳Quran, Hud(#11), Line #43«قَالَ سَآوِي إِلَىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ ۚ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ ۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ»«گفت: من بر سر كوهى كه مرا از آب نگه دارد، جا خواهم گرفت. گفت: امروز هيچ نگهدارنده‌اى از فرمان خدا نيست مگر كسى را كه بر او رحم آورد. ناگهان موج ميان آن دو حايل گشت و او از غرق‌شدگان بود.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٢٢۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4228ره نیابد از ستاره هر حواسجز که کشتیبان استاره‌شناسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3363پست منگر هان و هان این پست رابنگر آن فضل حق پیوست را در علو کوه فکر‌ت کم نگرکه یکی مو‌جش کند ز‌یر و زبر گر تو کنعانی ندار‌ی با‌‌و‌ر‌مگر دو صد چندین نصیحت پرورممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3366 گو‌ش کنعان کی پذیرد این کلامکه بر‌ او مهر خدای است و ختام کی گذارد موعظه بر مهر حقکی بگر‌داند حدث حکم سبق لیک می‌گو‌یم حدیث خو‌ش‌پی‌ایبر امید آنکه تو کنعان نه‌ایآخر این اقرار خو‌اهی کر‌د هینهم ز اول رو‌ز آخر را ببین می‌تو‌انی دید آخر را مکنچشم آخربینت را کو‌ر کهنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1356 اول صف بر کسی ماند به کامکو نگیرد دانه بیند بند داممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1360گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اول بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3371 هر که آخربین بود مسعو‌دو‌ارنبو‌دش هر دم ز ره رفتن عثار گر نخو‌اهی هر دمی این خفت‌ و خیزکن ز خاک پای مردی چشم تیز کحل دیده ساز خاک پاش راتا بیندا‌ز‌ی سر او‌باش راکه از‌ین شاگر‌د‌ی و ز‌ین افتقارسو‌ز‌نی باشی شو‌ی تو ذ‌و‌الفقار سر‌مه کن تو خاک هر بگز‌یده راهم بسو‌ز‌د هم بساز‌د دیده را چشم اشتر زآن بود بس نو‌ربارکو خو‌رد از بهر نو‌ر چشم خار مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پرده‌های دیده را داروی صبرهم بسوزد هم بسازد شرح صدر مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #714تیغ چوبین را مبر در کارزاربنگر اول تا نگردد کار زارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشکیمیاسازان گردون را ببینبشنو از میناگران هر دم طنینقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جانِ آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2419 تو ورای عقل کلی در بیانآفتابی در جنون چونی نهان گفت این اوباش رایی می‏‌زنندتا درین شهر خودم قاضی کنند دفع می‏‌گفتم مرا گفتند نینیست چون تو عالمی صاحب‌فنی‏ با وجود تو حرام است و خبیثکه کم از تو در قضا گوید حدیث‏ در شریعت نیست دستوری که ماکمتر از تو شه کنیم و پیشوا زین ضرورت گیج و دیوانه شدملیک در باطن همانم که بدم‏ عقل من گنج است و من ویرانه‏‌امگنج اگر پیدا کنم دیوانه‏‌ام‏ اوست دیوانه که دیوانه نشداین عسس را دید و در خانه نشد دانش من جوهر آمد نه عرضاین بهایی نیست بهر هر غرضمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3422قصر چیزی نیست ویران کن بدنگنج در ویرانی است ای میر منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2428 کان قندم نیستان شکرمهم ز من می‏‌روید و من می‏‌خورممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1434او ز شر عامه اندر خانه شداو ز ننگ عاقلان دیوانه شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2622در میان صالحان یک اصلحی‎ستبر سر توقیعش از سلطان صحی‎ست کآن دعا شد با اجابت مقترنکفو او نبود کبار انس و جن در مری‌اش آنکه حلو و حامض استحجت ایشان بر حق داحض استکه چو ما او را به خود افراشتیمعذر و حجت از میان برداشتیممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشجوهر آن باشد که قایم با خودستآن عرض باشد که فرع او شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2584وآنچه باشد طبع و خشم عارضیمی‌شتابد تا نگردد مرتضی ترسد ار آید رضا خشمش رودانتقام و ذوق آن فایت شودشهوت کاذب شتابد در طعامخوف فوت ذوق هست آن خود سقام اشتها صادق بود تأخیر بهتا گواریده شود آن بی‌گرهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #403اختیاری را نبودی چاشنیگر نگشتی آخر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذت او فرع محو لذت استگرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsحیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر و هر سو شراب منصوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3640بهر دیده روشنان یزدان فردشش جهت را مظهر آیات کرد تا به هر حیوان و نامی که‌نگرنداز ریاض حسن ربانی چرندبهر این فرمود با آن اسپه اوحیث ولیتم فثم وجهه از اینرو خداوند خطاب به خیل مؤمنان فرمودبه هر طرف که روی کنید همانجا ذات الهی استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«وَلِله الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ ۚ إِنَّ اللهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»«مشرق و مغرب از آن خداست. پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست. خدا فراخ‌رحمت و داناست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبه دست طره خوبان به جای دسته گلبه زیر پای بنفشه به جای محفوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsهزار جام سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریب زرزوریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌‌ای گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ١٩٠٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2 Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبیا بیا که پشیمان شوی از این دوریبیا به دعوت شیرین ما چه می‌شوریحیات موج‌زنان گشته اندرین مجلسخدای ناصر و هر سو شراب منصوریبه دست طره خوبان به جای دسته گلبه زیر پای بنفشه به جای محفوریهزار جام سعادت بنوش ای نومیدبگیر صد زر و زور ای غریب زرزوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsجواهر از کف دریای لامکان ز گزافبه پیش مومن و کافر نهاده کافوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چار آن دل عطای مبدلی استداد او را قابلیت شرط نیستبلکه شرط قابلیت داد اوستداد لب و قابلیت هست پوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsفتاده‌اند به هم عاشقان و معشوقانخراب و مست رهیده ز ناز مستوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دید خود مگذار از دید خسانکه به مردارت کشند این کرکسان چشم چون نرگس فروبندی که چیهین عصاام کش که کورم ای اچی وآن عصاکش که گزیدی در سفرخود ببینی باشد از تو کورتر دست کورانه بحبل الله زنجز بر امر و نهی یزدانی متن قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا… .»«و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد… .»چیست حبل الله رها کردن هواکاین هوا شد صرصری مر عاد را خلق در زندان نشسته از هواستمرغ را پرها ببسته از هواست ماهی اندر تابه گرم از هواسترفته از مستوریان شرم از هواستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #543ای بسا نازا که گردد آن گناهافگند مر بنده را از چشم شاهناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پر و بالآخرالـامر آن بر آن کس شد وبالمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢٣٣١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و جای خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsتا نشوی مست خدا غم نشود از تو جداتا صفت گرگ دری یوسف کنعان نبریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsقیامت‌ است همه راز و ماجراها فاشکه مرده زنده کند ناله‌های ناقوریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1938رو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای‌ست عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ورنه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #71بر خیالی صلحشان و جنگشانوز خیالی فخرشان و ننگشانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsبرآر باز سر ای استخوان پوسیدهاگرچه سخره ماری و طعمه موریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsآن رفت کز رنج و غمان خم داده بودم چون کمانبود این تنم چون استخوان در دست هر سگساره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsتو راست کان گهر غصه دکان بگذارز نور پاک خوری به که نان تنوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsدکان ز خود پرداختم انگازها انداختمقدر جنون بشناختم زاندیشه‌ها گشتم بَریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsشکوفه‌های شراب خدا شکفت بهلشکوفه‌ها و خمار شراب انگوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsنه از نبیذ لذیذش شکوفه‌ها و خمارنه از حلاوت حلواش دمل و تب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1135, Divan e Shamsنه مستیی که تو را آرزوی عقل آیدز مستیی که کند روح و عقل را بیدارز هر چه دارد غیر خدا شکوفه کنداز آنکه غیر خدا نیست جز صداع و خمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsدرخت شو هله ای دانه‌ای که پوسیدیتویی خلیفه و دستور ما به دستوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4681در دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsمباش بسته مستی خراب باش خرابیقین بدانکه خرابی‌ست اصل معموریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsزهی جهان و زهی نظم نادر و ترتیبهزار شور درافکند در مرتب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsخراب و مست خدایی در این چمن امروزهزار شیشه اگر بشکنی تو معذوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1375, Divan e Shamsچون در کف سلطان شدم یک حبه بودم کان شدمگر در ترازویم نهی می‌دان که میزان بشکنمچون من خراب و مست را در خانه خود ره دهیپس تو ندانی این قدر کاین بشکنم آن بشکنمگر پاسبان گوید که هی بر وی بریزم جام میدربان اگر دستم کشد من دست دربان بشکنمچرخ ار نگردد گردِ دل از بیخ و اصلش برکنمگردون اگر دونی کند گردون گردان بشکنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1397, Divan e Shamsچونکه من از دست شدم در ره من شیشه منهور بنهی پا بنهم هر چه بیابم شکنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsصلای صحت جان هر کجا که رنجوری‌ستتو مرده زنده شدن بین چه جای رنجوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsسخن چو تیر و زبان چون کمان خوارزمی‌ستکه دیر و دور دهد دست وای از این دوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2353آن‌چه حق است اقرب از حبل‌الوریدتو فگنده تیر فکرت را بعیدقرآن کریم، سوره ق (۵۰)، آیه ۱۶Quran, Qaaf(#50), Line #16«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»«ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نَفْس او آگاه هستيم، زيرا از رگ گردنش به او نزديک‌تريم.»ای کمان و تیرها برساختهصید نزدیک و تو دور انداختههرکه دوراندازتر او دورتروز چنین گنج است او مهجورترمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsز حرف و صوت بباید شدن به منطق جاناگر غفار نباشد بس است مغفوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsکز آن طرف شنوااند بی‌زبان دل‌هانه رومی‌ست و نه ترکی و نی نشابوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1372, Divan e Shamsخاموش کن کاندر سخن حلوا بیفتد از دهنبی گفت مردم بو برد زآن سان که من بوییده‌اممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsکه دامنم بگرفته‌ست و می‌کشد عشقیچنانکه گرسنه گیرد کنار کندوری مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsدامن‌کشانم می‌کشد در بتکده عیاره‌ایمن همچو دامن می‌دوم اندر پی خون‌خواره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2437, Divan e Shamsدامن ندارد غیر او جمله گدااند ای عمودرزن دو دست خویش را در دامن شاهنشهیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3073, Divan e Shamsز دست عشق که جسته‌ست تا جهد دل منبه قبض عشق بود قبضه قلاجوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان استاما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11« ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»

برنامه شماره ۹۹۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۱۳  فوریه  ۲۰۲۴ - ۲۵  بهمن ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۷ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعلِ لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کُنَد، مرمراگُلبُنِ خندان به دل و جان بگفت:برگِ مَنَت هست، به گُلشن برآگر نخریده‌ست جهان را ز غممژده چرا داد خدا: «کِاشْتَریٰ»(۱)؟*در بُنِ خانه‌ست جهان، تنگ و منگزود برآیید به بامِ سراصورتِ اقبالِ(۲) شکَرریز گفت:شُکر چو کم نیست، شکایت چرا؟ساغر، بر دست، خرامان رسیدفخرِ من و فخرِ همه ماوَرا(۳)جامِ مُباح(۴) آمد، هین نوش کُنبازرَه از غابر(۵) و از ماجَراساغَرِ(۶) اوّل چو دَوَد بر سرتسجده کند عقل، جنونِ تو رافاش مکن فاش، تو اسرارِ عرشدر سخنی زاده ز تَحْتَ الثَّریٰ(۷)*قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» « خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»(۱) اِشترىٰ: خريد(۲) اقبال: بخت، كنايه از تجلّی خداوند(۳) ماوَرا: منظور همهٔ موجودات و مخلوقات است.(۴) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۵) غابر: گذشته(۶) ساغَر: جام، باده، می(۷) تَحْتَ الثَّریٰ: زیرِ خاک، زیرِ زمین------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعلِ لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کُنَد، مرمراگُلبُنِ خندان به دل و جان بگفت:برگِ مَنَت هست، به گُلشن برآمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدستیارِ بَد خَرُّوبِ(۸) هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ اوهین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزندمر تو را و مسجدت را برکَنَدعاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژیهمچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۹)؟(۸) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۹) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1377گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟گفت: من رُستَم(۱۰)، مکان ویران شود(۱۰) رُستَن: روییدن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #385چون چنین وسواس دیدی، زود زودبا خدا گَرد و، درآ اندر سجودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون زِ زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنَفْسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو چو بازِ پای‌بسته، تَنِ تو چو کُنده بَر پاتو به چنگِ خویش باید که گِره ز پا گشاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1444بال، بازان را سویِ سلطان بَرَدبال، زاغان را به گورستان بَرَدبازگَرد اکنون تو در شرحِ عدمکه چو پازهر است و پنداریش سَممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3827اندرآ، اکنون که جَستی از خَطَرسنگ بودی، کیمیا کردت گُهَررَسته‌‌ای(۱۱) از کفر و خارستانِ اوچون گُلی بشْکُف به سَروستانِ(۱۲) هو(۱۳)(۱۱) رَسته‌ای: رها شده‌ای(۱۲) سَروستان: جایی که درخت سرو در آن بسیار روید.(۱۳) هو: هستی‌الله، زندگی، خداوند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsگر نخریده‌ست جهان را ز غممژده چرا داد خدا: «کِاشْتَریٰ»؟قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» « خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsکه بُوَد آب که دارد به لطافت صفتِ او؟که دو صد چشمه برآرَد ز دلِ مَرمَر و خاره(۱۴)(۱۴) خاره: سنگِ خارا، نوعی سنگِ سخت------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1258چون کند چَک‌چَک(۱۵)، تو گویش: مرگ و دردتا شود این دوزخِ نَفْسِ تو سردتا نسوزد او گلستانِ تو راتا نسوزد عدل و احسانِ تو را(۱۵) چَک‌چَک: آوازِ سوختن فتیلهٔ چراغ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #179, Divan e Shamsچون لبِ لعلش صلایی(۱۶) می‌دهدگر نِه‌ای چون خاره و مرمر، بیا(۱۶) صلا: دعوتِ عمومی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگِ بی‌‏برگی، تو را چون برگ شدجانِ باقی یافتیّ و، مرگ شد(۱۷)(۱۷) مرگ شد: مرگ رفت و گذشت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsاز لذّتِ بوهایِ او، وز حُسن و از خوهایِ اووز قُلْ تَعٰالوهایِ(۱۸) او جان‌ها به درگاه آمدهقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱ Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ... .»«ای پیامبر بگو: به سوی من آیید که بر شما خوانم آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است… .»(۱۸) قُلْ تَعٰالَو: قُلْ تَعٰالَوا، بگو بالا بیایید------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsقُل تَعالوا آیتی است از جذبِ حقما به جذبهٔ حق تعالی می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قُل تَعالَوْا قُل تَعالَوْا گفت رَبای سُتورانِ(۱۹) رَمیده از ادب(۱۹) سُتور: حیوانِ چهارپا همانند اسب و الاغ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غُلْغُل و طاق و طُرُنب(۲۰) و گیر و دارکه نمی‌بینم، مرا معذور دار(۲۰) طاق و طُرُنب: سر و صدا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۲۱)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۲۲)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۲۳)؟عاشقِ صُنعِ(۱۴) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۱۵) او کافر بُوَد(۲۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۳) گبر: کافر(۲۴) صُنع: آفرینش(۲۵) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2006قُلْ تَعالَوْا گفت از جذبِ کَرَمتا ریاضتْتان دهم، من رایِضَم(۱۶)(۲۶) رایِض: تربیت کنندهٔ اسب و ستور------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3927مرگِ بی‌مَرگی(۲۷) بُوَد ما را حلالبرگِ بی‌برگی(۲۸) بُوَد ما را نَوال(۲۹)(۲۷) مرگِ بی‌مرگی: مرگ به منِ‌ذهنی(۲۸) برگِ بی‌برگی: آگاه شدن عدم از خودش در مرکزِ ما(۲۹) نَوال: عطا و بخشش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۳۰) و صانع(۳۱) را به هم(۳۰) صُنع: آفرینش(۳۱) صانع: آفریدگار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #145برگِ تَن بی‌برگیِ جان است زوداین بباید کاستن، آن را فزودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَریٰاز غمِ هر مشتری هین برتر آ«کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست.به هوش باش، از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟قرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۳۲)توبه کن بیزار شو از هر عَدو(۳۳)کو ندارد آبِ کوثر در کدوهرکه را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمّدخوست با او گیر خوتا اَحَبَّ لـِلَّه(۳۴) آیی در حسابکز درختِ احمدی با اوست سیبهر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابایِ تو است و مامِ(۳۵) توکو حقیقت هست خون‌آشامِ تو(۳۲) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۳۳) عَدو: دشمن(۳۴) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۳۵) مام: مادر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۳۶) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۳۶) طُوق: گردنبند------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو زِ کَرَّمْناٰ بَنی آدم شَهیهم به خشکی، هم به دریا پا نهیقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»«و ما فرزندانِ آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکب‌ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشم(۳۷)جان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌وار این دوست راتا هِلَد(۳۸) آن مغزِ نغزش، پوست را(۳۷) مُحْتَشَم: جلیل، با‌حشمت، شکوهمند(۳۸) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رُو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده استمحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #601گفت پیغمبر: خداش ایمان ندادهر‌ که را صبری نباشد در نهادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۹)(۳۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۴۰)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۴۰) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۴۱) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۴۱) تگ: ته و بُن(۴۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۴۳)که بگویید از طریقِ انبساط(۴۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنا«مانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۴۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۴۴) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۴۵) و سَنی(۴۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۴۵) حَبر: دانشمند، دانا(۴۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsدر بُنِ خانه‌ست جهان، تنگ و منگزود برآیید به بامِ سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصلِ دین، ای بنده روزَن کردن استتیشهٔ(۴۷) هر بیشه‌‌ای کم ‌زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هَلا(۴۸)(۴۷) تیشه: تبر(۴۸) هَلا: آگاه باش------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٣١٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2313در بُنِ چاهی همی‌بودم زَبون(۴۹)در همه عالَم نمی‌گنجم کنون(۴۹) زَبون:‌ خوار و پست------------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #43, Divan e Shams زین دودناک‌خانه(۵۰) گشادند روزنیشد دود و، اندر آمد خورشیدِ روشنیآن خانه چیست؟ سینه، و آن دود چیست؟ فکرز اندیشه گشت عیشِ تو اشکسته‌گردنی(۵۰) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsز درم راه نباشد، ز سرِ بام و دریچهسَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا(۵۱) چه عَلالایِ(۵۲) تو دارم(۵۱) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۵۲) عَلالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سروصدا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۵۳) امشبشود همچون سَحَر خندان، عَطایِ بی ‌عدد بیند(۵۳) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل تو مثالِ بام است و، حواسْ ناودان‌هاتو ز بام آب می‌خور که چو ناودان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsصورتِ اقبالِ شکَرریز گفت:شُکر چو کم نیست، شکایت چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی‌داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3389با حضورِ آفتابِ باکمالرهنمایی جُستن از شمع و ذُبال(۵۴)با حضورِ آفتابِ خوش‌مَساغ(۵۵)روشنایی جُستن از شمع و چراغ بی‌گمان تَرکِ ادب باشد ز ماکفرِ نعمت باشد و فعلِ هوا(۵۴) ذُباله: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۵۵) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقلْ قربان کُن به پیشِ مصطفیٰحَسْبِی‌َالـلَّه گو که اَلله‌ام کَفیٰقرآن کریم، سوره نساء (۴)، آیه ۴۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #45« وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»« خدا دشمنان شما را بهتر مى‌شناسد و دوستى او شما را كفايت خواهد كرد و يارى او شما را بسنده است.»قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۳۶Quran, Az-Zumar(#39), Line #36«أَلَيْسَ الـلَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ… .»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست… ؟»قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #38«…قُلْ حَسبِیَ‌‌الـلَّه… .»«...بگو: خدا براى من بس است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای‌ست، عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است، ورنه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسیِ ما بسته است روزنِ دلخدای گفت که انسان لِربِّه لَکَنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمعِ رویِ تو نتان(۵۶) دیدن مرین دو راه را(۵۶) نَتان: نتوان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsساغر، بر دست، خرامان رسیدفخرِ من و فخرِ همه ماوَرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsمست شویّ و شهِ مستان شویچونکه بگردانَد پیمانه رامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #20, Divan e Shamsجام بر دست، به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصّهٔ هر سود و زیانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2497من، ز فخرِ انبیا سر چون کَشَم؟خورده‌ام حلوا و، این دَم سرخوشممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #34, Divan e Shamsآمد شرابِ آتشین، ای دیوِ غم کنجی نشینای جانِ مرگ‌اندیش(۵۷)، رُو، ای ساقیِ باقی در آ(۵۷) مرگ‌اندیش: آن که پیوسته در اندیشهٔ مردن باشد. مجازاً من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می‌سازد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsجامِ بقا گیر و بِهِل(۵۸) جامِ خوابپرده بُوَد خواب و حجابِ عیانساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانزهر از آن دستِ کریمش بنوشتا که شوی مِهتَرِ(۵۹) حلواییان(۵۸) بِهِل:‌ رها کن(۵۹) مِهتَر: بزرگ‌تر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجامِ مُباح آمد، هین نوش کُنبازرَه از غابر و از ماجَرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ جَریده(۶۰)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۶۰) جَریده: یگانه، تنها------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوهٔ پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2244بر گذشته حسرت آوردن خطاستباز نآید رفته، یادِ آن هَباست(۶۱)(۶۱) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #559تا گشایدَ عُقدهٔ(۶۲) اِشکال رادر حَدَث(۶۳) کرده‌ست زرّین‌بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنتهی(۶۴)عقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیر(۶۲) عُقده: گره(۶۳) حَدَث: سرگین، مدفوع(۶۴) مُنتهی: به پایان‌رسیده، کمال‌یافته------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2253گفت دیگر: بر گذشته غم مخَورچون ز تو بگذشت، زآن حسرت مَبَرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصد‌ها در ماجَراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۶۵) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکند(۶۵) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsفاش مکن فاش، تو اسرارِ عرشدر سخنی زاده ز تَحْتَ الثَّریٰمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #92, Divan e Shamsخَمُش باش، خَمُش باش، در این مَجمعِ اوباش(۶۶)مگو فاش، مگو فاش ز مولی(۶۷) و ز مولا(۶۶) اوباش: مردمِ فرومایه و بی‌سروپا(۶۷) مولی: آقا و سرور، بَرده و وابسته------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsراز مگو، رُو عَجَمی(۶۸) ساز خویشیاد کُن آن خواجهٔ عَلْیانه(۶۹) را(۶۸) عَجَمی: ناشی، ناوارد، لال، بی‌زبان، مجازاً غافل و نادان(۶۹) عَلْیانه: عالی‌قدر، شریف------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsچراغَست این دلِ بیدار به زیرِ دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر، هوایش شور و شر داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsمن به گوشِ تو سخن‌های نهان خواهم گفتسَر بجنبان که بلی، جز که به سَر هیچ مگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3630عزمِ ره کردند آن هر سه پسرسویِ اَملاکِ(۷۰) پدر رسمِ سفر در طوافِ شهرها و قلعه‌هاشاز پیِ تدبیرِ دیوان و معاش(۷۱) دستبوسِ شاه کردند و وِداعپس بدیشان گفت آن شاهِ مُطاع(۷۲)هر کجاتان دل کَشَد، عازم شویدفی اَمانِ الله(۷۳)، دست‌افشان(۷۴) رَوید غیرِ آن یک قلعه، نامش هُش‌رُباتنگ آرَد بر کُلَه‌داران(۷۵) قبا(۷۶) الله الله زآن دِزِ(۷۷) ذاتُ‌الصُّوَر(۷۸)دُور باشید و بترسید از خطررو و پشتِ بُرجهاش و سقف و پستجمله تمثال(۷۹) و نگار و صورت است همچو آن حُجرهٔ(۸۰) زلیخا پُر صُوَر(۸۱)تا کند یوسف به ناکامش(۸۲) نظر چونکه یوسف سویِ او می‌ننگریدخانه را پُر نقشِ خود کرد از مَکید(۸۳)تا به هر سو کِه‌نْگَرَد آن خوش‌عِذار(۸۴)رویِ او را بیند او بی‌اختیار بهرِ دیدهٔ‌ روشنان، یزدانِ فرد(۸۵)شش جهت را مَظْهَرِ(۸۶) آیات کرد تا به هر حیوان و نامی(۸۷) که‌نْگََرَنداز ریاضِ(۸۸) حُسنِ رَبّانی(۸۹) چرندبهرِ این فرمود با آن اِسْپَه(۹۰) اوحَیْثُ وَلَّیْتُم فَثَمَّ وَجْهُهُ از اینرو خداوند خطاب به خیلِ مؤمنان فرمود: به هر طرف که روی کنید همانجا ذات الهی است.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«وَلِله الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ ۚ إِنَّ اللهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»«مشرق و مغرب از آن خداست. پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست. خدا فراخ‌رحمت و داناست.»(۷۰) اَملاک: جمعِ مُلک، دارایی‌ها(۷۱) مَعاش: زندگی، زندگانی(۷۲) مُطاع: آنکه مورد اطاعت باشد، آنکه از امرِ او اطاعت کنند.(۷۳) فِی اَمانِ الله: در امانِ خدا(۷۴) دست‌افشان: در حال دست زدن و رقصیدن. کنایه از شادمانی و شعف(۷۵) کُلَه‌دار: مخفّفِ کُلاه‌دار، به معنی پادشاه، شاهزلده، بزرگ(۷۶) قبا را بر کسی تنگ آوردن: کنایه از عرصه را بر کسی تنگ کردن(۷۷) دِز: دژ(۷۸) ذاتُ‌الصُّوَر:  پُرنقش و نگار(۷۹) تِمثال: صورتِ نقاشی‌شده، نقش، تصویر(۸۰) حُجره: اتاق(۸۱) صُوَر: صورت‌ها، جمع صورة(۸۲) به ناکام: ناخواسته، بی‌آنکه بخواهد، به کام نرسیده(۸۳) مَکید: فریب، نیرنگ(۸۴) خوش‌عِذار: زیبا رخسار(۸۵) یزدانِ فرد: خداوند یکتا(۸۶) مَظهَر: محلِ ظهور، جای آشکار شدن(۸۷) نامی: نموّ کننده، گیاه(۸۸) ریاض: جمعِ روضه، باغ‌ها(۸۹) حُسنِ رَبّانی: جمالِ الهی(۹۰) اِسْپَه: مخفّفِ اسپاه، سپاه، لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حَیْثَ ما کُنْتُم فَوَلُّوا وَجْهَکُمنَحْوَهُ هذا الَّذی لَمْ یَنْهَکُم«در هر وضعیتی هستید روی خود را به‌سویِ آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3643از قدح(۹۱)‌ گر در عطش آبی خوریددر درونِ آب، حق را ناظرید آنکه عاشق نیست، او در آب درصورتِ خود بیند ای صاحب‌بصر(۹۲) صورتِ عاشق چو فانی شد در اوپس در آب اکنون که را بیند؟ بگوحُسنِ حق بینند اندر رویِ حور(۹۳)همچو مَه در آب، از صُنعِ(۹۴) غَیور(۹۵) غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر اُستور(۹۶) نیست دیو اگر عاشق شود، هم گویْ بُردجبرئیلی گشت و، آن دیوی بمُرداَسْلَمَ الشَّیْطٰانُ(۹۷)، آنجا شد پدیدکه یزیدی شد ز فضلش بایزید حدیث«اَسْلَمَ شَیْطٰانی بِیَدی»«شیطانم به دست من تسلیم شد.»این سخن پایان ندارد، ای گروههین نگه‌دارید زآن قلعه، وُجوه(۹۸) هین مبادا که هَوَسْتان ره زندکه فُتید اندر شَقاوت(۹۹) تا ابد  از خطر پرهیز آمد مُفْتَرَض(۱۰۰)بشنوید از من حدیثِ بی‌غَرَض در فَرَج‌جویی، خِرَد سَرْتیز(۱۰۱) بِهْاز کمینگاهِ بلا، پرهیز بِهْگر نمی‌گفت این سخن را آن پدرور نمی‌فرمود زآن قلعه حذر(۱۰۲)خود بدآن قلعه نمی‌شد خَیلشان(۱۰۳)خود نمی‌افتاد آن سو مَیلشان کآن نَبُد معروف، بس مهجور(۱۰۴) بوداز قِلاع(۱۰۵) و از مَناهج(۱۰۶) دور بودچون بکرد آن منع، دلشان زان مَقال(۱۰۷)در هوس افتاد و در کویِ خیال(۹۱) قَدَح: پیاله، کاسۀ بزرگ(۹۲) صاحب‌بَصَر: بینا، بصیر(۹۳) حور: زیبا چشم، زن زیبای بهشتی(۹۴) صُنع: آفرینش، آفریدن(۹۵) غَیور: غیرتمند، باغیرت(۹۶) اُستور: سُتور، حیوانی که بار کشد مانند اسب و الاغ و استر(۹۷) اَسْلَمَ الشَّیْطٰانُ: شیطان مسلمان شد.(۹۸) وُجوه: جمعِ وَجه، صورت‌ها، روی‌ها(۹۹) شَقاوت: بدبختی(۱۰۰) مُفْتَرَض: واجب گردیده، واجب، لازم(۱۰۱) سَرْتیز: هر آنچه که دارای نوکی تیز باشد و در اجسام فرو رود. کنایه از نافذ(۱۰۲) حَذَر: دوری، خویشتن داری(۱۰۳) خَیْل: رمهٔ اسبان، در اینجا به معنی گروه و دسته(۱۰۴) مَهجُور: دور افتاده، متروک(۱۰۵) قِلاع: قلعه‌ها(۱۰۶) مَناهِج: راه‌های روشن، در اینجا مراد راههای طولانی است. جمعِ مَنْهَج.(۱۰۷) مَقال: گفتگو، گفتار------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3658 رغبتی زین منع در دلْشان بِرُستکه بباید سِرِّ آن را باز جُست کیست کز ممنوع گردد مُمْتَنع(۱۰۸)؟چونکه اَلْانسان حَریصٌ ما مُنِع «كدام آدمی است که از امور ممنوعه خویشتن‌داری کند؟ در حالی که انسان از هر چیز منع شود نسبت به همان چیز حریص و آزمند گردد.»مَثل«اَلْانسانُ حَریصٌ عَلیٰ مٰا مُنِعَ.»«آدمی از هر آنچه منع شود، بدآن حرص می‌ورزد»نهی، بر اهلِ تُقی(۱۰۹) تبغیض(۱۱۰) شدنهی، بر اهلِ هَوا تحریض(۱۱۱) شد پس، ازین یُغْوی بِهِ قَوْماً کَثیرهم ازین یَهْدی بِهِ قَلْباً خَبیر «پس بواسطه نهی، گروه بسیاری از مردم گمراه می‌شوند. و نیز بواسطه همان نهی، دل آگاهان به هدایت می‌رسند.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #26«إِنَّ اللهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۚ فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۘ يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا ۚ وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ»«خدا ابايى ندارد كه به پشه و كمتر از آن مثل بزند. آنان كه ايمان آورده‌اند مى‌دانند كه آن مثل درست و از جانب پروردگار آنهاست. و امّا كافران مى‌گويند كه خدا از اين مثل چه مى‌خواسته است؟ بسيارى را بدان گمراه مى‌كند و بسيارى را هدايت. امّا تنها فاسقان را گمراه مى كند.»کی رَمَد از نی حَمامِ(۱۱۲) آشنا؟بَلْ رَمَد زآن نی حَماماتِ هواپس بگفتندش که خدمت‌ها کنیمبر سَمِعْنٰا(۱۱۳) و اَطَعْناهٰا(۱۱۴) تنیم«پس شاهزادگان به پادشاه گفتند: در خدمت و طاعت آماده‌ایم. و بر استماع و اطاعت امر پادشاه سخت اهتمام می‌ورزیم.» (۱۰۸) مُمْتَنِع: امتناع‌کننده، کسی که از امری یا کاری باز‌ایستد و سرپیچی کند.(۱۰۹) تُقی: پرهیزگاری(۱۱۰) تَبغیض: دشمنی ایجاد کردن میان دو کس، انگیختن بغض و نفرت(۱۱۱) تَحریض: برانگیختن(۱۱۲) حَمام: کبوتر، جمع: حَمائِم و حَمامات(۱۱۳) سَمِعْنا:‌ شنیدیم(۱۱۴) اَطَعْنا: اطاعت کردیم-------------------------مجموع لغات:(۱) اِشترىٰ: خريد(۲) اقبال: بخت، كنايه از تجلّی خداوند(۳) ماوَرا: منظور همهٔ موجودات و مخلوقات است.(۴) مُباح: حلال، جامِ مُباح: شرابِ حلال(۵) غابر: گذشته(۶) ساغَر: جام، باده، می(۷) تَحْتَ الثَّریٰ: زیرِ خاک، زیرِ زمین(۸) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۹) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۱۰) رُستَن: روییدن(۱۱) رَسته‌ای: رها شده‌ای(۱۲) سَروستان: جایی که درخت سرو در آن بسیار روید.(۱۳) هو: هستی‌الله، زندگی، خداوند(۱۴) خاره: سنگِ خارا، نوعی سنگِ سخت(۱۵) چَک‌چَک: آوازِ سوختن فتیلهٔ چراغ(۱۶) صلا: دعوتِ عمومی(۱۷) مرگ شد: مرگ رفت و گذشت(۱۸) قُلْ تَعٰالَو: قُلْ تَعٰالَوا، بگو بالا بیایید(۱۹) سُتور: حیوانِ چهارپا همانند اسب و الاغ(۲۰) طاق و طُرُنب: سر و صدا(۲۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۳) گبر: کافر(۲۴) صُنع: آفرینش(۲۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۶) رایِض: تربیت کنندهٔ اسب و ستور(۲۷) مرگِ بی‌مرگی: مرگ به منِ‌ذهنی(۲۸) برگِ بی‌برگی: آگاه شدن عدم از خودش در مرکزِ ما(۲۹) نَوال: عطا و بخشش(۳۰) صُنع: آفرینش(۳۱) صانع: آفریدگار(۳۲) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۳۳) عَدو: دشمن(۳۴) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۳۵) مام: مادر(۳۶) طُوق: گردنبند(۳۷) مُحْتَشَم: جلیل، با‌حشمت، شکوهمند(۳۸) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن(۳۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۴۰) حَدید: آهن(۴۱) تگ: ته و بُن(۴۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۴۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۴۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۴۵) حَبر: دانشمند، دانا(۴۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۷) تیشه: تبر(۴۸) هَلا: آگاه باش(۴۹) زَبون:‌ خوار و پست(۵۰) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین(۵۱) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۵۲) عَلالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سروصدا(۵۳) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۵۴) ذُباله: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۵۵) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار(۵۶) نَتان: نتوان(۵۷) مرگ‌اندیش: آن که پیوسته در اندیشهٔ مردن باشد. مجازاً من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می‌سازد.(۵۸) بِهِل:‌ رها کن(۵۹) مِهتَر: بزرگ‌تر(۶۰) جَریده: یگانه، تنها(۶۱) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.(۶۲) عُقده: گره(۶۳) حَدَث: سرگین، مدفوع(۶۴) مُنتهی: به پایان‌رسیده، کمال‌یافته(۶۵) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۶۶) اوباش: مردمِ فرومایه و بی‌سروپا(۶۷) مولی: آقا و سرور، بَرده و وابسته(۶۸) عَجَمی: ناشی، ناوارد، لال، بی‌زبان، مجازاً غافل و نادان(۶۹) عَلْیانه: عالی‌قدر، شریف(۷۰) اَملاک: جمعِ مُلک، دارایی‌ها(۷۱) مَعاش: زندگی، زندگانی(۷۲) مُطاع: آنکه مورد اطاعت باشد، آنکه از امرِ او اطاعت کنند.(۷۳) فِی اَمانِ الله: در امانِ خدا(۷۴) دست‌افشان: در حال دست زدن و رقصیدن. کنایه از شادمانی و شعف(۷۵) کُلَه‌دار: مخفّفِ کُلاه‌دار، به معنی پادشاه، شاهزلده، بزرگ(۷۶) قبا را بر کسی تنگ آوردن: کنایه از عرصه را بر کسی تنگ کردن(۷۷) دِز: دژ(۷۸) ذاتُ‌الصُّوَر:  پُرنقش و نگار(۷۹) تِمثال: صورتِ نقاشی‌شده، نقش، تصویر(۸۰) حُجره: اتاق(۸۱) صُوَر: صورت‌ها، جمع صورة(۸۲) به ناکام: ناخواسته، بی‌آنکه بخواهد، به کام نرسیده(۸۳) مَکید: فریب، نیرنگ(۸۴) خوش‌عِذار: زیبا رخسار(۸۵) یزدانِ فرد: خداوند یکتا(۸۶) مَظهَر: محلِ ظهور، جای آشکار شدن(۸۷) نامی: نموّ کننده، گیاه(۸۸) ریاض: جمعِ روضه، باغ‌ها(۸۹) حُسنِ رَبّانی: جمالِ الهی(۹۰) اِسْپَه: مخفّفِ اسپاه، سپاه، لشکر(۹۱) قَدَح: پیاله، کاسۀ بزرگ(۹۲) صاحب‌بَصَر: بینا، بصیر(۹۳) حور: زیبا چشم، زن زیبای بهشتی(۹۴) صُنع: آفرینش، آفریدن(۹۵) غَیور: غیرتمند، باغیرت(۹۶) اُستور: سُتور، حیوانی که بار کشد مانند اسب و الاغ و استر(۹۷) اَسْلَمَ الشَّیْطٰانُ: شیطان مسلمان شد.(۹۸) وُجوه: جمعِ وَجه، صورت‌ها، روی‌ها(۹۹) شَقاوت: بدبختی(۱۰۰) مُفْتَرَض: واجب گردیده، واجب، لازم(۱۰۱) سَرْتیز: هر آنچه که دارای نوکی تیز باشد و در اجسام فرو رود. کنایه از نافذ(۱۰۲) حَذَر: دوری، خویشتن داری(۱۰۳) خَیْل: رمهٔ اسبان، در اینجا به معنی گروه و دسته(۱۰۴) مَهجُور: دور افتاده، متروک(۱۰۵) قِلاع: قلعه‌ها(۱۰۶) مَناهِج: راه‌های روشن، در اینجا مراد راههای طولانی است. جمعِ مَنْهَج.(۱۰۷) مَقال: گفتگو، گفتار(۱۰۸) مُمْتَنِع: امتناع‌کننده، کسی که از امری یا کاری باز‌ایستد و سرپیچی کند.(۱۰۹) تُقی: پرهیزگاری(۱۱۰) تَبغیض: دشمنی ایجاد کردن میان دو کس، انگیختن بغض و نفرت(۱۱۱) تَحریض: برانگیختن(۱۱۲) حَمام: کبوتر، جمع: حَمائِم و حَمامات(۱۱۳) سَمِعْنا:‌ شنیدیم(۱۱۴) اَطَعْنا: اطاعت کردیم-------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعل لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کند مرمراگلبن خندان به دل و جان بگفتبرگ منت هست به گلشن برآگر نخریده‌ست جهان را ز غممژده چرا داد خدا کاشتریدر بن خانه‌ست جهان تنگ و منگزود برآیید به بام سراصورت اقبال شکرریز گفتشکر چو کم نیست شکایت چراساغر بر دست خرامان رسیدفخر من و فخر همه ماوراجام مباح آمد هین نوش کنبازره از غابر و از ماجراساغر اول چو دود بر سرتسجده کند عقل جنون تو رافاش مکن فاش تو اسرار عرشدر سخنی زاده ز تحت الثری*قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» « خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsلعل لبش داد کنون مر مراآنچه تو را لعل کند مرمراگلبن خندان به دل و جان بگفتبرگ منت هست به گلشن برآمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدستیار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر اوهین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزندمر تو را و مسجدت را برکندعاشقا خروب تو آمد کژیهمچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1377گفت اندر تو چه خاصیت بودگفت من رستم مکان ویران شودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #385چون چنین وسواس دیدی زود زودبا خدا گرد و درآ اندر سجودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو چو باز پای‌بسته تن تو چو کنده بر پاتو به چنگ خویش باید که گره ز پا گشاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1444بال بازان را سوی سلطان بردبال زاغان را به گورستان بردبازگرد اکنون تو در شرح عدمکه چو پازهر است و پنداریش سممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3827اندرآ اکنون که جستی از خطرسنگ بودی کیمیا کردت گهررسته‌‌ای از کفر و خارستان اوچون گلی بشکف به سروستان هومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsگر نخریده‌ست جهان را ز غممژده چرا داد خدا کاشتریقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» « خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsکه بود آب که دارد به لطافت صفت اوکه دو صد چشمه برآرد ز دل مرمر و خارهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1258چون کند چک‌چک تو گویش مرگ و دردتا شود این دوزخ نفس تو سردتا نسوزد او گلستان تو راتا نسوزد عدل و احسان تو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #179, Divan e Shamsچون لب لعلش صلایی می‌دهدگر نه‌ای چون خاره و مرمر بیامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگ بی‌‏برگی تو را چون برگ شدجان باقی یافتی و مرگ شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsاز لذت بوهای او وز حسن و از خوهای اووز قل تعالوهای او جان‌ها به درگاه آمدهقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱ Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ... .»«ای پیامبر بگو: به سوی من آیید که بر شما خوانم آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsقل تعالوا آیتی است از جذب حقما به جذبه حق تعالی می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قل تعالوا قل تعالوا گفت ربای ستوران رمیده از ادبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غلغل و طاق و طرنب و گیر و دارکه نمی‌بینم مرا معذور دارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2006قل تعالوا گفت از جذب کرمتا ریاضتتان دهم من رایضممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3927مرگ بی‌مرگی بود ما را حلالبرگ بی‌برگی بود ما را نوالمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به هممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #145برگ تن بی‌برگی جان است زوداین بباید کاستن آن را فزودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آکسی که فرموده است خداوند می‌خرد مشتری ماستبه هوش باش از غم مشتریان فاقد اعتبار بالاتر بیامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ایقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوهرکه را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمدخوست با او گیر خوتا احب لـله آیی در حسابکز درخت احمدی با اوست سیبهر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام توکو حقیقت هست خون‌آشام تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو ز کرمنا بنی آدم شهیهم به خشکی هم به دریا پا نهیقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»و ما فرزندان آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکب‌ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود من جعل الـهموم همااز لفظ رسول خوانده استمحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گرددمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #601گفت پیغمبر خداش ایمان ندادهر‌ که را صبری نباشد در نهادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsدر بن خانه‌ست جهان تنگ و منگزود برآیید به بام سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌‌ای کم ‌زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٣١٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2313در بن چاهی همی‌بودم زبوندر همه عالم نمی‌گنجم کنونمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #43, Divan e Shamsزین دودناک‌خانه گشادند روزنیشد دود و اندر آمد خورشید روشنیآن خانه چیست سینه و آن دود چیست فکرز اندیشه گشت عیش تو اشکسته‌گردنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsز درم راه نباشد ز سر بام و دریچهستر الله علینا چه علالای تو دارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشبشود همچون سحر خندان عطای بی ‌عدد بیندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل تو مثال بام است و حواس ناودان‌هاتو ز بام آب می‌خور که چو ناودان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsصورت اقبال شکرریز گفتشکر چو کم نیست شکایت چرامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی‌داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3389با حضور آفتاب باکمالرهنمایی جستن از شمع و ذبالبا حضور آفتاب خوش‌مساغروشنایی جستن از شمع و چراغ بی‌گمان ترک ادب باشد ز ماکفر نعمت باشد و فعل هوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی‌الـله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سوره نساء (۴)، آیه ۴۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #45« وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»« خدا دشمنان شما را بهتر مى‌شناسد و دوستى او شما را كفايت خواهد كرد و يارى او شما را بسنده است.»قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۳۶Quran, Az-Zumar(#39), Line #36«أَلَيْسَ الـلَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ… .»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست… ؟»قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #38«…قُلْ حَسبِیَ‌‌الـلَّه… .»«...بگو: خدا براى من بس است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای‌ست عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ورنه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لربه لکنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsساغر بر دست خرامان رسیدفخر من و فخر همه ماورامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsمست شوی و شه مستان شویچونکه بگرداند پیمانه رامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat) #20, Divan e Shamsجام بر دست به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصه هر سود و زیانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2497من، ز فخر انبیا سر چون کشمخورده‌ام حلوا و این دم سرخوشممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #34, Divan e Shamsآمد شراب آتشین ای دیو غم کنجی نشینای جان مرگ‌اندیش رو ای ساقی باقی در آمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsجام بقا گیر و بهل جام خوابپرده بود خواب و حجاب عیانساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانزهر از آن دست کریمش بنوشتا که شوی مهتر حلواییانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsجام مباح آمد هین نوش کنبازره از غابر و از ماجرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2244بر گذشته حسرت آوردن خطاستباز نآید رفته یاد آن هباستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #559تا گشاید عقده اشکال رادر حدث کرده‌ست زرین‌بیل راعقده را بگشاده گیر ای متهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2253گفت دیگر بر گذشته غم مخورچون ز تو بگذشت زآن حسرت مبرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصد‌ها در ماجراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #257, Divan e Shamsفاش مکن فاش تو اسرار عرشدر سخنی زاده ز تحت الثریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #92, Divan e Shamsخمش باش خمش باش در این مجمع اوباشمگو فاش مگو فاش ز مولی و ز مولامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsراز مگو رو عجمی ساز خویشیاد کن آن خواجه علیانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsچراغست این دل بیدار به زیر دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر هوایش شور و شر داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsمن به گوش تو سخن‌های نهان خواهم گفتسر بجنبان که بلی جز که به سر هیچ مگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3630عزم ره کردند آن هر سه پسرسوی املاک پدر رسم سفر در طواف شهرها و قلعه‌هاشاز پی تدبیر دیوان و معاش دستبوس شاه کردند و وداعپس بدیشان گفت آن شاه مطاعهر کجاتان دل کشد عازم شویدفی امان الله دست‌افشان روید غیر آن یک قلعه نامش هش‌رباتنگ آرد بر کله‌داران قبا الله الله زآن دز ذات‌الصوردور باشید و بترسید از خطررو و پشت برجهاش و سقف و پستجمله تمثال و نگار و صورت است همچو آن حجره زلیخا پر صورتا کند یوسف به ناکامش نظر چونکه یوسف سوی او می‌ننگریدخانه را پر نقش خود کرد از مکیدتا به هر سو که‌نگرد آن خوش‌عذارروی او را بیند او بی‌اختیار بهر دیده روشنان یزدان فردشش جهت را مظهر آیات کرد تا به هر حیوان و نامی که‌نگرنداز ریاض حسن ربانی چرندبهر این فرمود با آن اسپه اوحیث ولیتم فثم وجهه از اینرو خداوند خطاب به خیل مومنان فرمودبه هر طرف که روی کنید همانجا ذات الهی استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«وَلِله الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ ۚ إِنَّ اللهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»«مشرق و مغرب از آن خداست. پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست. خدا فراخ‌رحمت و داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حیث ما کنتم فولوا وجهکمنحوه هذا الذی لم ینهکمدر هر وضعیتی هستید روی خود را به‌سوی آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3643از قدح گر در عطش آبی خوریددر درون آب حق را ناظرید آنکه عاشق نیست او در آب درصورت خود بیند ای صاحب‌بصر صورت عاشق چو فانی شد در اوپس در آب اکنون که را بیند بگوحسن حق بینند اندر روی حورهمچو مه در آب از صنع غیور غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر استور نیست دیو اگر عاشق شود هم گوی بردجبرئیلی گشت و آن دیوی بمرداسلم الشیطان آنجا شد پدیدکه یزیدی شد ز فضلش بایزید حدیث«اَسْلَمَ شَیْطٰانی بِیَدی»«شیطانم به دست من تسلیم شد.»این سخن پایان ندارد ای گروههین نگه‌دارید زآن قلعه وجوه هین مبادا که هوستان ره زندکه فتید اندر شقاوت تا ابد  از خطر پرهیز آمد مفترضبشنوید از من حدیث بی‌غرض در فرج‌جویی خرد سرتیز بهاز کمینگاه بلا پرهیز بهگر نمی‌گفت این سخن را آن پدرور نمی‌فرمود زآن قلعه حذرخود بدآن قلعه نمی‌شد خیلشانخود نمی‌افتاد آن سو میلشان کآن نبد معروف بس مهجور بوداز قلاع و از مناهج دور بودچون بکرد آن منع دلشان زان مقالدر هوس افتاد و در کوی خیالمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3658 رغبتی زین منع در دلشان برستکه بباید سر آن را باز جست کیست کز ممنوع گردد ممتنعچونکه الانسان حریص ما منع كدام آدمی است که از امور ممنوعه خویشتن‌داری کند در حالی که انسان از هر چیز منع شود نسبت به همان چیز حریص و آزمند گرددمثل«اَلْانسانُ حَریصٌ عَلیٰ مٰا مُنِعَ.»«آدمی از هر آنچه منع شود، بدآن حرص می‌ورزد»نهی بر اهل تقی تبغیض شدنهی بر اهل هوا تحریض شد پس ازین یغوی به قوما کثیرهم ازین یهدی به قلبا خبیر پس بواسطه نهی گروه بسیاری از مردم گمراه می‌شوند و نیز بواسطه همان نهی دل آگاهان به هدایت می‌رسندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #26«إِنَّ اللهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۚ فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۘ يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا ۚ وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ»«خدا ابايى ندارد كه به پشه و كمتر از آن مثل بزند. آنان كه ايمان آورده‌اند مى‌دانند كه آن مثل درست و از جانب پروردگار آنهاست. و امّا كافران مى‌گويند كه خدا از اين مثل چه مى‌خواسته است؟ بسيارى را بدان گمراه مى‌كند و بسيارى را هدايت. امّا تنها فاسقان را گمراه مى كند.»کی رمد از نی حمام آشنابل رمد زآن نی حمامات هواپس بگفتندش که خدمت‌ها کنیمبر سمعنا و اطعناها تنیمپس شاهزادگان به پادشاه گفتند در خدمت و طاعت آماده‌ایم و بر استماع و اطاعت امر پادشاه سخت اهتمام می‌ورزیم 

برنامه شماره ۹۹۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۶  فوریه  ۲۰۲۴ - ۱۸  بهمن ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۶ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کَش(۱) آن شاهِ شکَرخانه(۲) راآن گُهَرِ روشنِ دُردانه(۳) راآن شَهِ فرّخ‌رُخِ(۴) بی‌مِثل راآن مَهِ دریادلِ جانانه راروح دهد مُردهٔ پوسیده رامِهر دهد سینهٔ بیگانه رادامنِ هر خار پُر از گُل کندعقل دهد کلّهٔ دیوانه رادر خِرَدِ طفلِ دو روزه نهدآنچه نباشد دلِ فرزانه راطفل، که باشد؟ تو مگر مُنکریعربدهٔ اُستنِ حَنّانه(۵) را؟مست شویّ و شهِ مستان شویچونکه بگردانَد پیمانه رابی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رابا همه بشنو که بباید شُنودقصّهٔ شیرینِ غریبانه(۶) رابِشکَنَد آن روی، دلِ ماه رابِشکَنَد آن زُلف، دو صد شانه راقصّهٔ آن چَشم، که یارَد گُزارْد(۷)؟ساحِرِ ساحِرکُش فتّانه(۸) رابیند چَشمش که چه خواهد شدنتا ابد و بیند پیشانه(۹) راراز مگو، رو عَجَمی(۱۰) ساز خویشیاد کُن آن خواجهٔ عَلْیانه(۱۱) را(۱) پیش کَش: پیش بیاور (۲) شکَرخانه: بسیار شیرین (۳) دُردانه: دانهٔ مروارید، یکتا (۴) فرّخ‌: مبارک، زیباروی، نیک(۵)‌ اُستنِ حَنّانه: ستونی که حضرت رسول(ص) ابتدا به هنگام وعظ بدآن تکیه می‌فرمود.(۶)‌ غریبانه: شگفت، عجیب، نادر (۷) یارَد گُزارْد: بتواند به جا آورَد، بتواند حقّ مطلب را ادا کند.(۸) فتّانه: بسیار فتنه‌انگیز، بسیار زیبا(۹) پیشانه: ازل، آنچه پیشتر از آن نباشد.(۱۰) عَجَمی: ناشی، ناوارد، لال، بی‌زبان، مجازاً غافل و نادان(۱۱) عَلْیانه: عالی‌قدر، شریف------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کَش آن شاهِ شکَرخانه راآن گُهَرِ روشنِ دُردانه رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خُنُک جانی که عیبِ خویش دیدهر که عیبی گفت، آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستکمالِ(۱۲) خود، دو اسبه تاخت‌‌(۱۳) ز آن نمی‌‌پَرّد به سویِ ذوالْجَلالکو گُمانی می‌‌بَرَد خود را کمال‌‌ عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۴)‌‌(۱۲) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۱۳) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1685 چون شکسته‌‌دل شدی از حالِ خویشجابرِ(۱۵) اشکستگان دیدی به پیش عاقبت را دید و او اِشکسته شد از شکسته‌بند در دَم بسته شد(۱۵) جابِر: شکسته‌بند------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1857زآنکه جنّت از مَکارِه(۱۶) رُسته استرحم، قسمِ عاجزی اِشکسته است(۱۶) مَکارِه: سختی، ناخوشی و هر آنچه برای آدمی ناخوش و نا گوار آید.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2757چون شکسته می‌رهد، اِشکسته شواَمن در فقرست، اندر فقر رومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #492من غلامِ آن مسِ همّت‌پَرَستکو به غیرِ کیمیا نآرَد شکست دستِ اشکسته برآور در دعاسویِ اِشکسته پَرَد فضلِ خداگر رهایی بایدت زین چاهِ تنگای برادر رُو بر آذر(۱۷) بی‌درنگ(۱۷) آذر: آتش------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترستا ندزدد از تو آن اُستاد، درسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۱۸)ذکر را خورشیدِ این افسرده سازاصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۱۹)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۱۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۱۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsمن پیش از این می‌خواستم گفتارِ خود را مشتریواکنون همی‌خواهم ز تو، کز گفتِ خویشم واخری(۲۰)بت‌ها تراشیدم بسی، بهرِ فریبِ هر کسیمستِ خلیلم من کنون، سیر آمدم از آزریگر صورتی آید به دل گویم برون رو ای مُضِل(۲۱)ترکیبِ او ویران کنم گر او نماید لمَتُری(۲۲)(۲۰) واخری: دوباره بخری(۲۱) مُضِل: گمراه‌کننده(۲۲) لمَتُری: فربهی، تنومندی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3389با حضورِ آفتابِ باکمالرهنمایی جُستن از شمع و ذُبال(۲۳)با حضورِ آفتابِ خوش‌مَساغ(۲۴)روشنایی جُستن از شمع و چراغ بی‌گمان تَرکِ ادب باشد ز ماکفرِ نعمت باشد و فعلِ هوا(۲۳) ذُباله: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۲۴) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۵)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم ها چون شد گُذاره(۲۶)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۲۷) راقرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۲۵) عُشّ: آشیانۀ پرندگان(۲۶) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۲۷) بحر: دریا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شِکَرفروش دارم که به من شِکَر فروشدکه نگفت عُذر روزی که برو شِکَر ندارممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635 در هر آن کاری که میل استَت بدآنقدرت خود را همی ‌‌بینی عِیان‌‌در هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی، کین از خداست‌‌انبیا در کارِ دنیا جبری‌‌اندکافران در کارِ عُقْبیٰ جبری‌‌اندانبیا را کار عُقْبیٰ اختیارجاهلان را کارِ دنیا اختیارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #982گفت آن یعقوب با اولادِ خویش:جُستنِ یوسف کنید از حدّ بیشهر حسِ خود را درین جُستن به‌‌ جِدهر طرف رانید، شکلِ مُستَعِد(۲۸)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷Quran, Yusuf(#12), Line #87«يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ  إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»«اى پسران من، برويد و يوسف و برادرش را بجوييد و از رحمت خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»(۲۸) مُستَعِد: کسی که آماده برای کاری است، آماده، بااستعداد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsآن شَهِ فرّخ‌رُخِ بی‌مِثل راآن مَهِ دریادلِ جانانه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْمَنُون(۲۹)عقل بفروش و، هنر حیرت بخررَوْ به خواری، نی بُخارا ای پسر(۲۹) رَیبُ‌الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تند مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1310عقلِ مٰازٰاغ‌ست نورِ خاصگانعقلِ زاغ اُستادِ گورِ مُردگان قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»جان که او دنبالۀ‌ زاغان پَرَدزاغ، او را سویِ گورستان بَرَدهین مَدو اندر پیِ نفسِ چو زاغکو به گورستان بَرَد، نه سویِ باغمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعْطَیْنٰاکَ کَوْثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟ یا مگر فرعونی و، کَوْثَر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای علیل(۳۰)توبه کن، بیزار شو از هر عدو(۳۱)کو ندارد آبِ کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»(۳۰) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۳۱) عدو: دشمن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1941هر کجا تابم ز مِشکاتِ(۳۲) دَمیحل شد آنجا مشکلاتِ عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشت(۳۳)(۳۲) مِشکات: چراغ‌دان(۳۳) چاشت: هنگام روز و نیمروز------------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۶۹Hafez Poem(Qazal) #169, Divan e Qazaliatآبِ حیوان(۳۴) تیره‌گون شد، خِضرِ فرّخ‌پی(۳۵) کجاست؟خون چکید از شاخِ گُل، بادِ بهاران را چه شد؟(۳۴) آبِ حیوان: آبِ حیات(۳۵) فرّخ‌پی: مبارک، خوش قدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1462, Divan e Shamsصورتگرِ نقّاشم، هر لحظه بتی سازموانگه همه بت‌ها را در پیشِ تو بگْدازم(۳۶)(۳۶) بگْدازم: بسوزانم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #637, Divan e Shamsدرین بحر، درین بحر، همه چیز بگُنجدمترسید، مترسید، گریبان مدَرانیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین(۳۷) بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این‌همه رغبت شگُفت(۳۷) زرّین:‌ طلایی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده را؟آن مهِ تابندهٔ فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم برِ تو بهرِ آنتا بگویم که ندارم آن توان! این چنین چُستی(۳۸) نیاید از چو منباری، این اومید را بر من مَتَن!(۳۸) چُستی: چابکی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsروح دهد مُردهٔ پوسیده رامِهر دهد سینهٔ بیگانه رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1159مُردگانِ کهنه را جان می‌دهدتاجِ عقل و نورِ ایمان می‌دهدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان، در میانِ زاغ و بازحِلمِ(۳۹) حق شو، با همهٔ مرغان بساز(۳۹) حِلم: فضاگشایی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌وار این دوست راتا هِلَد(۴۰) آن مغزِ نغزش، پوست را(۴۰) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4111لُعبَتِ(۴۱) مُرده، بُوَد جانْ طفل راتا نگشت او در بزرگی، طفل‌زا(۴۲)این تصوّر، وین تخیّل لُعبَت استتا تو طفلی، پس بدآنَت حاجت استچون ز طفلی رَست(۴۳) جان، شد در وصال(۴۴)فارغ از حِسّ است و تصویر و خیال(۴۱) لُعبَت: هرچیزی که با آن بازی کنند، بازیچه، اسبابْ‌بازی، عروسک(۴۲) طفل‌زا: زاینده‌ی کودک، در اینجا منظور رسیدن به حدّ بلوغ و رشدِ عقلانی است.(۴۳) رَست: رها شد(۴۴) وصال: رسیدن، دست یافتن به چیزی، در اینجا رسیدن به معشوق ازلی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsبِدَرَد مرده کفن را، به سرِ گور برآیداگر آن مردهٔ ما را ز بُتِ من خبر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsدامنِ هر خار پُر از گُل کندعقل دهد کلّهٔ دیوانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»عقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانجان که او دنبالۀ زاغان پَرَدزاغ، او را سوی گورستان بَرَدهین مدو اندر پیِ نَفْسِ چو زاغکو به گورستان بَرَد، نه سویِ باغمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsگر به بُستان بی‌توایم، خار شد گلزارِ ماور به زندان با توایم، گُل برویَد خارِ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خرد، ارزان دهدگوهری، طفلی به قُرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۵)(۴۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۴۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۴۶) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۴۷) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴۸)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۴۷) تگ: ته و بُن(۴۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۴۹)که بگویید از طریقِ انبساط(۴۹) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۵۰) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۵۰) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۵۱) و سَنی(۵۲)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۵۱) حَبر: دانشمند، دانا(۵۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shams در خِرَدِ طفلِ دو روزه نهدآنچه نباشد دلِ فرزانه راقرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Maryam(#19), Line #12«يَا يَحْيَىٰ خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ ۖ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا»«اى يحيى، كتاب را به نيرومندى بگير. و در كودكى به او دانايى عطا كرديم.»قرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیات ۲۹ و ۳۰Quran, Maryam(#19), Line #29-30«فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ ۖ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا» (٢٩)«به فرزند اشاره كرد. گفتند: چگونه با كودكى كه در گهواره است سخن بگوييم.»«قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا» (٣٠)«كودک گفت: من بندهٔ خدايم، به من كتاب داده و مرا پيامبر گردانيده است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3519بی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌ کتاب و اوستا تلقین دهممولوی، مثنوی، دفتر  پنجم، ابیات ۳۱۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3190ای که در معنی زِ شب خامُش‌تریگفتِ خود را چند جویی مشتری؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsطفل، که باشد؟ تو مگر مُنکریعربدهٔ اُستنِ حَنّانه را؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1019ما سَمیعیم(۵۳) و بَصیریم(۵۴) و خوشیمبا شما نامَحرمانْ ما خامُشیمقرآن‌کریم، سورهٔ اسرا (۱۷)، آیۀ ۴۴«تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا.»«هفت آسمان و زمين و هرچه در آن‌هاست تسبيحش مى‌كنند و هيچ موجودى نيست جز آن‌كه او را به‌پاكى مى‌ستايد، ولى شما ذكر تسبيح‌شان را نمى‌فهميد. او بردبار و آمرزنده است.»(۵۳) سمیع: شنوا، شنونده(۵۴) بصیر: بینا، آگاه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3280فلسفی، کو منکر حَنّانه استاز حواسِ اولیا بیگانه استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsمست شویّ و شهِ مستان شویچونکه بگردانَد پیمانه رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #860جمله اجزایِ جهان پیشِ عَواممُرده و، پیشِ خدا دانا و رام خیام، رباعیات، رباعی شمارهٔ ۱۳۲من بی مِی ناب زیستن نتْوانمبی باده کشیدِ بار تن نتْوانممن بندهٔ آن دَمم که ساقی گویدیک جامِ دگر بگیر و من نتْوانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #533, Divan e Shamsای آرزوی آرزو، آن پرده را بردار زومن کس نمی‌دانم جز او، مستان سلامت می‌کنندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵۵)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۵۵) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگْذارم، سراسر جان شوممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsبیار ساقیِ باقی که جانِ جان‌هاییبریز بر سرِ سودا شرابِ حَمرا(۵۶) را(۵۶) حَمرا: سرخ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غُلْغُل و طاق و طُرُنب(۵۷) و گیر و دارکه نمی‌بینم، مرا معذور دار(۵۷) طاق و طُرُنب: سر و صدا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۵۸) و رِمّ(۵۹)(۶۰)جمع باید کرد اجزا را به عشقتا شَوی خوش چون سمرقند و دمشقجَوجَوی(۶۱)، چون جمع گردی ز اِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۵۸) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۹) رِمّ: زمین و خاک(۶۰) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۶۱) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3496کس نیابد بر دلِ ایشان ظَفَربر صدف آید ضرر، نی بر گُهَرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتو را من پاره پاره جمع کردمچرا از وسوسه صدپاره گشتی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1084هوش را توزیع کردی(۶۲) بر جِهاتمی‌نیرزد تَرّه‌یی آن تُرَّهات(۶۳)(۶۲) توزیع کردن: پخش کردن(۶۳) تُرَّهات: حرف‌های بیهود، یاوه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsخَلق بخُفتند، ولی عاشقانجملهٔ شب، قصّه‌کُنان با خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترستا ندزدد از تو آن اُستاد، درسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3294جمع کن خو‌د را، جما‌عت ر‌حمت استتا تو‌انم با تو گفتن آنچه هستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #872, Divan e Shamsهِل تا کُشد تو را، نه که آبِ حیات اوست؟تلخی مکن که دوست، عسل‌وار می‌کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبا همه بشنو که بباید شُنودقصّهٔ شیرینِ غریبانه رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2590چارهٔ دفعِ بلا، نبوَد ستمچاره، احسان باشد و عفو و کَرَممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2592صَدْقه، نبوَد سوختن درویش راکور کردن چشمِ حلم‌اندیش رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبِشکَنَد آن روی، دلِ ماه رابِشکَنَد آن زُلف، دو صد شانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1172, Divan e Shamsخامش کن و کوتاه کن، نظّارهٔ آن ماه کنآن مه که چون بر ماه زد از نورش «اِنْشَقَّ الْقَمَر»قرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱Quran, Al-Qamar(#54), Line #1«اِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ»«رستاخیز نزدیک شد و ماه بشکافت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsقصّهٔ آن چَشم، که یارَد گُزارْد؟ساحِرِ ساحِرکُش فتّانه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4073این‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواس سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.اندر آن عالَم که هست این سِحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رُست(۶۴) این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۶۵) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ او(۶۴) رُستن: روییدن(۶۵) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار می‌رفته، پادزهر.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2309, Divan e Shamsشمس‌ُالحَقِ تبریزی از خلق چه پرهیزیاکنون که درافکندی صد فتنهٔ فتّانهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبیند چَشمش که چه خواهد شدنتا ابد و بیند پیشانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبین که چه خواهی کردَنا، بین که چه خواهی کردَناگردن دراز کرده‌ای، پنبه بخواهی خوردَنامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2583چشمِ آخِربین تواند دید راستچشمِ آخُربین غرورست و خطاست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1357 حَبَّذا(۶۶) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۶۷)که نگه دارند تن را از فَساد(۶۶) حَبَّذا:‌ خوشا(۶۷) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2131, Divan e Shamsاندیشه‌ات جایی رَوَد وآنگه تو را آنجا کَشَدزاندیشه بگذر چون قضا، پیشانه شو، پیشانه شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشمِ او یَنْظُر بِنُورِ اللَّـه شدهپرده‌‏هایِ جهل را خارِق(۶۸) بُده‏ حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»(۶۸) خارق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1481چشم ها چون شد گُذاره(۶۹)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۷۰) را(۶۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۷۰) بحر: دریا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیازرد، شیخ و واعظِ توستکه نیست مهرِ جهان را چو نقشِ آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsبندهٔ آنم که مرا، بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مَه که بیآزرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsراز مگو، رو عَجَمی ساز خویشیاد کُن آن خواجهٔ عَلْیانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۷۱) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۷۱) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsعَجَمی‌وار نگویی تو شَهان را که کِیید؟چون نمایند تو را نقش و نشان، نَستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بِگرفته از وفا، گوشه(۷۲)، کَران(۷۳) چرا چرا؟بر منِ خسته(۷۴) کرده‌ای، روی، گِران(۷۵) چرا چرا؟بر دلِ من که جایِ توست، کارگهِ وفایِ توستهر نَفَسی(۷۶) همی‌زَنی زخمِ سِنان(۷۷) چرا چرا؟(۷۲) گوشه گرفتن: جدا شدن، فاصله گرفتن(۷۳) کَران: کرانه، ساحل، کناره(۷۴) خسته: زخمی، آزرده(۷۵) روی گِران کردن: سرسنگین شدن، بی‌اعتنایی کردن(۷۶) هر نَفَسی: در هر لحظه(۷۷) سِنان: نیزه، سرنیزه-------------------------مجموع لغات:(۱) پیش کَش: پیش بیاور (۲) شکَرخانه: بسیار شیرین(۳) دُردانه: دانهٔ مروارید، یکتا (۴) فرّخ‌: مبارک، زیباروی، نیک(۵)‌ اُستنِ حَنّانه: ستونی که حضرت رسول(ص) ابتدا به هنگام وعظ بدآن تکیه می‌فرمود.(۶)‌ غریبانه: شگفت، عجیب، نادر (۷) یارَد گُزارْد: بتواند به جا آورَد، بتواند حقّ مطلب را ادا کند.(۸) فتّانه: بسیار فتنه‌انگیز، بسیار زیبا(۹) پیشانه: ازل، آنچه پیشتر از آن نباشد.(۱۰) عَجَمی: ناشی، ناوارد، لال، بی‌زبان، مجازاً غافل و نادان(۱۱) عَلْیانه: عالی‌قدر، شریف(۱۲) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۱۳) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) جابِر: شکسته‌بند(۱۶) مَکارِه: سختی، ناخوشی و هر آنچه برای آدمی ناخوش و نا گوار آید.(۱۷) آذر: آتش(۱۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۱۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۲۰) واخری: دوباره بخری(۲۱) مُضِل: گمراه‌کننده(۲۲) لمَتُری: فربهی، تنومندی(۲۳) ذُباله: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۲۴) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار(۲۵) عُشّ: آشیانۀ پرندگان(۲۶) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۲۷) بحر: دریا(۲۸) مُستَعِد: کسی که آماده برای کاری است، آماده، بااستعداد(۲۹) رَیبُ‌الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار(۳۰) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۳۱) عدو: دشمن(۳۲) مِشکات: چراغ‌دان(۳۳) چاشت: هنگام روز و نیمروز(۳۴) آبِ حیوان: آبِ حیات(۳۵) فرّخ‌پی: مبارک، خوش قدم(۳۶) بگْدازم: بسوزانم(۳۷) زرّین:‌ طلایی(۳۸) چُستی: چابکی(۳۹) حِلم: فضاگشایی(۴۰) هِلَد: گذاشتن، اجازه دادن، فروگذاشتن(۴۱) لُعبَت: هرچیزی که با آن بازی کنند، بازیچه، اسبابْ‌بازی، عروسک(۴۲) طفل‌زا: زاینده‌ی کودک، در اینجا منظور رسیدن به حدّ بلوغ و رشدِ عقلانی است.(۴۳) رَست: رها شد(۴۴) وصال: رسیدن، دست یافتن به چیزی، در اینجا رسیدن به معشوق ازلی(۴۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۴۶) حَدید: آهن(۴۷) تگ: ته و بُن(۴۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۴۹) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۵۰) نَفَخْتُ: دمیدم(۵۱) حَبر: دانشمند، دانا(۵۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۵۳) سمیع: شنوا، شنونده(۵۴) بصیر: بینا، آگاه(۵۵) حَدید: آهن(۵۶) حَمرا: سرخ(۵۷) طاق و طُرُنب: سر و صدا(۵۸) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۹) رِمّ: زمین و خاک(۶۰) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۶۱) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه(۶۲) توزیع کردن: پخش کردن(۶۳) تُرَّهات: حرف‌های بیهود، یاوه(۶۴) رُستن: روییدن(۶۵) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار می‌رفته، پادزهر.(۶۶) حَبَّذا:‌ خوشا(۶۷) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۶۸) خارق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده(۶۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۷۰) بحر: دریا(۷۱) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۷۲) گوشه گرفتن: جدا شدن، فاصله گرفتن(۷۳) کَران: کرانه، ساحل، کناره(۷۴) خسته: زخمی، آزرده(۷۵) روی گِران کردن: سرسنگین شدن، بی‌اعتنایی کردن(۷۶) هر نَفَسی: در هر لحظه(۷۷) سِنان: نیزه، سرنیزه-------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کش آن شاه شکرخانه راآن گهر روشن دردانه راآن شه فرخ‌رخ بی‌مثل راآن مه دریادل جانانه راروح دهد مرده پوسیده رامهر دهد سینه بیگانه رادامن هر خار پر از گل کندعقل دهد کله دیوانه رادر خرد طفل دو روزه نهدآنچه نباشد دل فرزانه راطفل که باشد تو مگر منکریعربده استن حنانه رامست شوی و شه مستان شویچونکه بگرداند پیمانه رابی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رابا همه بشنو که بباید شنودقصه شیرین غریبانه رابشکند آن روی دل ماه رابشکند آن زلف دو صد شانه راقصه آن چشم که یارد گزاردساحر ساحرکش فتانه رابیند چشمش که چه خواهد شدنتا ابد و بیند پیشانه راراز مگو رو عجمی ساز خویشیاد کن آن خواجه علیانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsپیش کش آن شاه شکرخانه راآن گهر روشن دردانه رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خنک جانی که عیب خویش دیدهر که عیبی گفت آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاخت‌‌ ز آن نمی‌‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌‌برد خود را کمال‌‌ علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1685 چون شکسته‌‌دل شدی از حال خویشجابر اشکستگان دیدی به پیش عاقبت را دید و او اشکسته شداز شکسته‌بند در دم بسته شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1857زآنکه جنت از مکاره رسته استرحم قسم عاجزی اشکسته استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2757چون شکسته می‌رهد اشکسته شوامن در فقرست اندر فقر رومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #492من غلام آن مس همت‌پرستکو به غیر کیمیا نآرد شکست دست اشکسته برآور در دعاسوی اشکسته پرد فضل خداگر رهایی بایدت زین چاه تنگای برادر رو بر آذر بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترستا ندزدد از تو آن استاد درسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازاصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsمن پیش از این می‌خواستم گفتار خود را مشتریواکنون همی‌خواهم ز تو کز گفت خویشم واخریبت‌ها تراشیدم بسی بهر فریب هر کسیمست خلیلم من کنون سیر آمدم از آزریگر صورتی آید به دل گویم برون رو ای مضلترکیب او ویران کنم گر او نماید لمتریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3389با حضور آفتاب باکمالرهنمایی جستن از شمع و ذبالبا حضور آفتاب خوش‌مساغروشنایی جستن از شمع و چراغ بی‌گمان ترک ادب باشد ز ماکفر نعمت باشد و فعل هوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شکرفروش دارم که به من شکر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شکر ندارممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635 در هر آن کاری که میل استت بدآنقدرت خود را همی ‌‌بینی عیان‌‌در هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی کین از خداست‌‌انبیا در کار دنیا جبری‌‌اندکافران در کار عقبی جبری‌‌اندانبیا را کار عقبی اختیارجاهلان را کار دنیا اختیارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #982گفت آن یعقوب با اولاد خویشجستن یوسف کنید از حد بیشهر حس خود را درین جستن به‌‌ جدهر طرف رانید شکل مستعدقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷Quran, Yusuf(#12), Line #87«يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ  إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»اى پسران من برويد و يوسف و برادرش را بجوييد و از رحمت خدا مأيوس مشويد زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsآن شه فرخ‌رخ بی‌مثل راآن مه دریادل جانانه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونعقل بفروش و هنر حیرت بخررو به خواری نی بخارا ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تند مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1310عقل مازاغ‌ست نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگان قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»جان که او دنباله زاغان پردزاغ او را سوی گورستان بردهین مدو اندر پی نفس چو زاغکو به گورستان برد نه سوی باغمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن‌»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1941هر کجا تابم ز مشکات دمیحل شد آنجا مشکلات عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشتحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۶۹Hafez Poem(Qazal) #169, Divan e Qazaliatآب حیوان تیره‌گون شد خضر فرخ‌پی کجاستخون چکید از شاخ گل باد بهاران را چه شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1462, Divan e Shamsصورتگر نقاشم هر لحظه بتی سازموانگه همه بت‌ها را در پیش تو بگدازممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #637, Divan e Shamsدرین بحر درین بحر همه چیز بگنجدمترسید مترسید گریبان مدرانیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این‌همه رغبت شگفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده راآن مه تابنده فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم بر تو بهر آنتا بگویم که ندارم آن توان این چنین چستی نیاید از چو منباری این اومید را بر من متنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsروح دهد مرده پوسیده رامهر دهد سینه بیگانه رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1159مردگان کهنه را جان می‌دهدتاج عقل و نور ایمان می‌دهدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان در میان زاغ و بازحلم حق شو با همه مرغان بسازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4111لعبت مرده بود جان طفل راتا نگشت او در بزرگی طفل‌زااین تصور وین تخیل لعبت استتا تو طفلی پس بدآنت حاجت استچون ز طفلی رست جان شد در وصالفارغ از حس است و تصویر و خیالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsبدرد مرده کفن را، به سر گور برآیداگر آن مرده ما را ز بت من خبر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsدامن هر خار پر از گل کندعقل دهد کله دیوانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ‌البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»عقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانجان که او دنبال زاغان پردزاغ او را سوی گورستان بردهین مدو اندر پی نفس چو زاغکو به گورستان برد نه سوی باغمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsگر به بستان بی‌توایم خار شد گلزار ماور به زندان با توایم گل بروید خار مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خرد ارزان دهدگوهری طفلی به قرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من دیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3175چون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shams در خرد طفل دو روزه نهدآنچه نباشد دل فرزانه راقرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Maryam(#19), Line #12«يَا يَحْيَىٰ خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ ۖ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا»«اى يحيى، كتاب را به نيرومندى بگير. و در كودكى به او دانايى عطا كرديم.»قرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیات ۲۹ و ۳۰Quran, Maryam(#19), Line #29-30«فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ ۖ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا» (٢٩)«به فرزند اشاره كرد. گفتند: چگونه با كودكى كه در گهواره است سخن بگوييم.»«قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا» (٣٠)«كودک گفت: من بندهٔ خدايم، به من كتاب داده و مرا پيامبر گردانيده است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3519بی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌ کتاب و اوستا تلقین دهممولوی، مثنوی، دفتر  پنجم، ابیات ۳۱۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3190ای که در معنی ز شب خامش‌تریگفت خود را چند جویی مشتریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsطفل که باشد تو مگر منکریعربده استن حنانه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1019ما سمیعیم و بصیریم و خوشیمبا شما نامحرمان ما خامشیمقرآن‌کریم، سورهٔ اسرا (۱۷)، آیۀ ۴۴«تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا.»«هفت آسمان و زمين و هرچه در آن‌هاست تسبيحش مى‌كنند و هيچ موجودى نيست جز آن‌كه او را به‌پاكى مى‌ستايد، ولى شما ذكر تسبيح‌شان را نمى‌فهميد. او بردبار و آمرزنده است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3280فلسفی کو منکر حنانه استاز حواس اولیا بیگانه استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsمست شوی و شه مستان شویچونکه بگرداند پیمانه رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #860جمله اجزای جهان پیش عواممرده و پیش خدا دانا و رام خیام، رباعیات، رباعی شمارهٔ ۱۳۲من بی می ناب زیستن نتوانمبی باده کشید بار تن نتوانممن بنده آن دمم که ساقی گویدیک جام دگر بگیر و من نتوانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #533, Divan e Shamsای آرزوی آرزو آن پرده را بردار زومن کس نمی‌دانم جز او مستان سلامت می‌کنندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شوممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsبیار ساقی باقی که جان جان‌هاییبریز بر سر سودا شراب حمرا رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2509غلغل و طاق و طرنب و گیر و دارکه نمی‌بینم مرا معذور دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبی‌خودم و مست و پراکنده‌مغزور نه نکو گویم افسانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رمجمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجوجوی چون جمع گردی ز اشتباهپس توان زد بر تو سکه پادشاهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3496کس نیابد بر دل ایشان ظفربر صدف آید ضرر نی بر گهرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتو را من پاره پاره جمع کردمچرا از وسوسه صدپاره گشتیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1084هوش را توزیع کردی بر جهاتمی‌نیرزد تره‌یی آن ترهاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsخلق بخفتند ولی عاشقانجمله شب قصه‌کنان با خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترستا ندزدد از تو آن استاد درسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3294جمع کن خو‌د را جما‌عت ر‌حمت استتا تو‌انم با تو گفتن آنچه هستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #872, Divan e Shamsهل تا کشد تو را نه که آب حیات اوستتلخی مکن که دوست، عسل‌وار می‌کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبا همه بشنو که بباید شنودقصه شیرین غریبانه رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2590چاره دفع بلا نبود ستمچاره احسان باشد و عفو و کرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2592صدقه نبود سوختن درویش راکور کردن چشم حلم‌اندیش رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبشکند آن روی دل ماه رابشکند آن زلف دو صد شانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1172, Divan e Shamsخامش کن و کوتاه کن نظاره آن ماه کنآن مه که چون بر ماه زد از نورش انشق القمرقرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱Quran, Al-Qamar(#54), Line #1«اِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ»«رستاخیز نزدیک شد و ماه بشکافت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsقصه آن چشم که یارد گزاردساحر ساحرکش فتانه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4073این‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استاندر آن عالم که هست این سحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رست این زهر ترنیز روییده‌ست تریاق ای پسرگویدت تریاق از من جو سپرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2309, Divan e Shamsشمس‌الحق تبریزی از خلق چه پرهیزیاکنون که درافکندی صد فتنه فتانهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsبیند چشمش که چه خواهد شدنتا ابد و بیند پیشانه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبین که چه خواهی کردنا بین که چه خواهی کردناگردن دراز کرده‌ای پنبه بخواهی خوردنامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2583چشم آخربین تواند دید راستچشم آخربین غرورست و خطاست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1357 حبذا دو چشم پایان‌بین رادکه نگه دارند تن را از فسادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2131, Divan e Shamsاندیشه‌ات جایی رود وآنگه تو را آنجا کشدزاندیشه بگذر چون قضا پیشانه شو پیشانه شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشم او ینظر بنور اللـه شدهپرده‌‏های جهل را خارق بده‏ حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»«بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1481چشم ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیازرد شیخ و واعظ توستکه نیست مهر جهان را چو نقش آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsبنده آنم که مرا بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیآزرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #259, Divan e Shamsراز مگو رو عجمی ساز خویشیاد کن آن خواجه علیانه رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsعجمی‌وار نگویی تو شهان را که کییدچون نمایند تو را نقش و نشان نستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بگرفته از وفا گوشه کران چرا چرابر من خسته کرده‌ای روی گران چرا چرابر دل من که جای توست کارگه وفای توستهر نفسی همی‌زنی زخم سنان چرا چرا

برنامه شماره ۹۹۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۳۰  ژانویه  ۲۰۲۴ - ۱۱  بهمن ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۵ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بِگرفته از وفا، گوشه(۱)، کَران(۲) چرا چرا؟بر منِ خسته(۳) کرده‌ای، روی، گِران(۴) چرا چرا؟بر دلِ من که جایِ توست، کارگهِ وفایِ توستهر نَفَسی(۵) همی‌زَنی زخمِ سِنان(۶) چرا چرا؟گوهرِ نو(۷) به گوهری(۸)، بُرد سَبَق(۹) ز مُشتری(۱۰)جان و جهان!(۱۱) همی‌بَری جان و جهان چرا چرا؟چشمهٔ خِضر(۱۲) و کوثری(۱۳)، ز آبِ حیات، خوش‌تریز آتشِ هَجرِ تو منم خشک‌دهان چرا چرا؟مِهرِ تو جان! نهان بُوَد، مُهرِ تو بی‌نشان بُوَددر دلِ من ز بهرِ تو نقش و نشان چرا چرا؟گفت که: جانِ جان منم، دیدنِ جان طمع مکنای بنموده رویِ تو صورتِ جان، چرا چرا؟ای تو به نور، مستقل، وی ز تو اختران، خَجِلبس دودلی میانِ دل ز ابرِ گمان چرا چرا؟(۱) گوشه گرفتن: جدا شدن، فاصله گرفتن(۲) کَران: کرانه، ساحل، کناره(۳) خسته: زخمی، آزرده(۴) روی گِران کردن: سرسنگین شدن، بی‌اعتنایی کردن(۵) هر نَفَسی: در هر لحظه(۶) سِنان: نیزه، سرنیزه(۷) گوهرِ نو: جواهر تازه و شاداب(۸) به گوهری: از نظر اصالت و نفیس بودن(۹) سَبَق بردن: پیشی گرفتن(۱۰) مُشتری: سیّارهٔ مُشتری، خریدار(۱۱) جان و جهان: وصفی است عاشقانه. یعنی حضرت معشوق، همه‌چیزِ بندهٔ عاشق است.(۱۲) چشمهٔ خِضر: چشمهٔ آبِ زندگانی جاودان(۱۳) کوثر: خیرِ فراوان، جلوهٔ خداوند، بینهایت فراوانیِ خداوند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بِگرفته از وفا، گوشه، کَران چرا چرا؟بر منِ خسته کرده‌ای، روی، گِران چرا چرا؟بر دلِ من که جایِ توست، کارگهِ وفایِ توستهر نَفَسی همی‌زَنی زخمِ سِنان چرا چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3188باد، تُند است و چراغم اَبْتَری(۱۴)زو بگیرانم چراغِ دیگریتا بُوَد کز هر دو یک وافی(۱۵) شودگر به باد، آن یک چراغ از جا رَوَدهمچو عارف، کز تنِ ناقص چراغشمعِ دل افروخت از بهرِ فراغتا که روزی کاین بمیرد ناگهانپیشِ چشمِ خود نهد او شمعِ جاناو نکرد این فهم، پس داد از غِرَر(۱۶)شمعِ فانی را به فانیّی دِگرقرآن کریم، سورهٔ تحریم (۶۶)، آیهٔ ۸Quran, At-Tahrim(#66), Line #8«…يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»«…اى پروردگارِ ما، نور ما را براى ما به كمال رسان و ما را بيامرز، كه تو بر هر كارى توانا هستى.»(۱۴) اَبْتَر: ناقص و به دردنخور(۱۵) وافی: بسنده، کافی، وفاکننده به عهد(۱۶) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۱۷)ذکر را خورشیدِ این افسرده سازاصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۱۸)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۱۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۱۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب ها تا به روزبا چنین اِستارهای دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۱۹) قلعهٔ آسمان(۱۹) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1087شد غذایِ آفتاب از نورِ عرشمر حسود و دیو را از دودِ فرشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترستا ندزدد از تو آن اُستاد، درسچون بگویی: جاهلم، تعلیم دِهاین چنین انصاف از ناموس(۲۰) بِه(۲۰) ناموس: خودبینی، تکبّر------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدست یارِ بَد خَرُّوبِ(۲۱) هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزند مر تو را و مسجدت را برکَنَد عاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۲۲)؟(۲۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۲۲) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1377گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟ گفت: من رُستَم(۲۳)، مکان ویران شود(۲۳) رُستَن: روییدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1079لیک گر آن قوت(۲۴) بر وِی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ست‏(۲۵)چون کسی کاو از مرض گِل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوتِ اوست‏قوتِ اصلی را فرامُش کرده استروی، در قوتِ مرض آورده است‏(۲۴) قوت: غذا(۲۵) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsقُل تَعالوا آیتی‌ست از جذبِ حقما به جذبهٔ حق تعالی می‌رویمقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ….»«بگو: بياييد تا آنچه را كه پروردگارتان بر شما حرام كرده است برايتان بخوانم. اينكه به خدا شرک ميآوريد….»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قُل تَعالَوْا قُل تَعالَوْا گفت رَبای سُتورانِ(۲۶) رَمیده از ادب(۲۶) سُتور: حیوانِ چهارپا مانند اسب و الاغ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2006قُلْ تَعالَوْا گفت از جذبِ کَرَمتا ریاضتْتان دهم، من رایِضَم(۲۷)(۲۷) رایِض: تربیت کنندهٔ اسب و ستور------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ(۲۸) اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاست‏(۲۸) قوت: غذا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جِدّ جویی، بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۹)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهِد بَدت، بِدْهم عطااز کرم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۲۹) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک‌ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۳۰)«شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»(۳۰) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌‌ای گر جهدِ تو افزون بُوَددر ترازویِ خدا موزون بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس تا ندزدد از تو آن اُستاد، درسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1321آن تُوی، و آن زخم بر خود می‌‌زنی بر خود آن ساعت، تو لعنت می‌کنی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قُلْ(۳۱) اَعُوذَت(۳۲) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۳۳)، افغان وَز عُقَد(۳۴)«در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.»می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۳۵) اَلْمُستغاث(۳۶) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.(۳۱) قُلْ: بگو(۳۲) اَعُوذُ: پناه می‌برم  (۳۳) نَفّاثات: بسیار دمنده  (۳۴) عُقَد: گره‌ها(۳۵) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۳۶) اَلْمُستغاث: فریادرس، کسی که به فریاد درماندگان رسد؛ از نام‌های خداوند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsبر دلِ من که جایِ توست، کارگهِ وفایِ توستهر نَفَسی همی‌زَنی زخمِ سِنان چرا چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #411جان، همه روز از لگدکوبِ(۳۷) خیالوز زیان و سود، وز خوفِ(۳۸) زوال(۳۹) نی صفا می‌‌مانَدَش، نی لطف و فَرنی به سویِ آسمان، راهِ سفر خفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مَقال‌‌(۴۰)(۳۷) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و‌ آفت(۳۷) خوف: ترس(۳۸) زوال: نیست شدن، زدوده شدن، از بین رفتن(۴۰) مَقال‌‌: گفتار و گفتگو------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ‌‌(۴۱) ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.‌‌(۴۱) فِرو مآ:‌ نَایست------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک‌ساعتیالـلَّه الـلَّه، گِردِ دریابار‌‌(۴۲) گَردگرچه باشند اهلِ دریابار زرد‌‌(۴۲) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsبَرَهیدیت از این عالَمِ قحطی که در اواز برای دو سه نان، زخمِ سِنان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار‌‌(۴۳)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد‌‌(۴۴)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است‌‌(۴۳) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی‌‌(۴۴) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ‌‌(۴۵) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است‌‌(۴۵) صُنع: آفرینش، آفریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان، وفا با ردِّ حق‌‌(۴۶)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق‌‌(۴۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #519, Divan e Shamsگر سینه آیینه کنی، بی‌کِبر‌‌(۴۷) و بی‌کینه کنیدر وی ببینی هر دَمَش، کَالصَّبْرُ مِفْتاحُ الفَرَج‌‌(۴۸)‌‌(۴۷) کِبر: غرور، خودپسندی‌‌(۴۸) کَالصَّبْرُ مِفْتاحُ الفَرَج: بردباری کلید گشایش است.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال‌‌(۴۹)‌‌(۴۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید‌‌(۵۰)ای بسی بسته به بندِ ناپدید‌‌(۵۰) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ‌‌(۵۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را‌‌(۵۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط‌‌(۵۲)  که بگویید از طریقِ انبساط ‌‌(۵۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #33«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ‌‌(۵۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل‌‌(۵۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر‌‌(۵۴) و سَنی‌‌(۵۵)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی‌‌(۵۴) حَبر: دانشمند، دانا‌‌(۵۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsگوهرِ نو به گوهری، بُرد سَبَق ز مُشتریجان و جهان! همی‌بَری جان و جهان چرا چرا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #45, Divan e Shamsجوهریی و لعلِ کان، جانِ مکان و لامکاننادرهٔ زمانه‌ای، خلق کجا و تو کجا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsتو چه دانی، تو چه دانی که چه کانی و چه جانی؟که خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsجان و روانِ من تویی، فاتحه‌خوانِ‌‌(۵۶) من توییفاتحه شو تو یکسری، تا که به دل بخوانَمَت‌‌(۵۶) فاتحه‌خوان: کسی که سورهٔ فاتحه را برای شفا بر سَرِ بیمار بخوانَد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsبا چنین شمشیرِ دولت تو زبون‌‌(۵۷) مانی چرا؟گوهری باشی و از سنگی فرومانی چرا؟‌‌(۵۷) زبون: پست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خرد، ارزان دهدگوهری، طفلی به قُرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جَوالِ‌‌(۵۸) زر بیآری ای غَنی‌‌(۵۹)حق بگوید دل بیار ای مُنحَنی‌‌(۶۰)‌‌(۵۸) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.‌‌(۵۹) غَنی: ثروتمند‌‌(۶۰) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود دارد، خود یکی‌ستلیک ایشان را در او رَیب‌‌(۶۱) و شکی‌ستاز هوایِ مشتریِّ بی‌ شُکوهمشتری را باد دادند این گروهمُشتریِّ ماست اَللهُ‌اشْتَریٰ‌‌(۶۲)از غمِ هر مُشتری هین برتر آقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» «خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جو که جویانِ تو استعالِمِ آغاز و پایانِ تو استهین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بَد است‌‌(۶۱) رَیب‌: شک و تردید‌‌(۶۲) اِشترىٰ: خريد------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۴٧٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1470مُشتری را صابران دریافتندچون سویِ هر مشتری نشتافتندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٢٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال‌‌(۶۳)، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ‌‌(۶۴) جهان‌‌(۶۳) اقبال: نیک‌بختی‌‌(۶۴) مُلک: پادشاهی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsچشمهٔ خِضر و کوثری، ز آبِ حیات، خوش‌تریز آتشِ هَجرِ تو منم خشک‌دهان چرا چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درونِ دام، دامی می‌‏نَهَدجانِ تو نَه این جَهَد، نَه آن جَهَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل‌‌(۶۵)توبه کن بیزار شو از هر عَدو‌‌(۶۶)کو ندارد آبِ کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱ Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»‌‌(۶۵) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند‌‌(۶۶) عَدو: دشمن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsساعتی میزانِ آنی، ساعتی موزونِ اینبعد از این میزانِ خود شو، تا شوی موزونِ خویشگر تو فرعونِ منی از مصرِ تن بیرون کنیدر درون حالی ببینی موسی و هارونِ خویشلنگری از گنجِ مادون‌‌(۶۷) بسته‌ای بر پای جانتا فروتر می‌روی هر روز با قارونِ خویشیونسی دیدم نشسته بر لبِ دریای عشقگفتمش: چونی؟ جوابم داد بر قانونِ خویش‌‌(۶۷) مادون: پایین‌‌تر، پست‌‌تر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsمِهرِ تو جان! نهان بُوَد، مُهرِ تو بی‌نشان بُوَددر دلِ من ز بهرِ تو نقش و نشان چرا چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1678هین میآور این نشان را تو به گفتوین سخن را دار اندر دل نَهُفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم‌‌(۶۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی‌‌(۶۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1759, Divan e Shamsآه چه بی‌رنگ و بی‌نشان که منمکِی ببینم مرا چنان که منممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsگفت که: جانِ جان منم، دیدنِ جان طمع مکنای بنموده رویِ تو صورتِ جان، چرا چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢٧۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جانِ جان، چون واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌جانْ تن، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #162, Divan e Shamsتو مرا جان و جهانی، چه کنم جان و جهان را؟تو مرا گنجِ روانی، چه کنم سود و زیان را؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم‌‌(۶۹) عاریّتی‌ست‌‌(۷۰)امر را طاق و طُرُم ماهیّتی‌ست‌‌(۷۱)‏‌‌(۶۹) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری‌‌(۷۰) عاریّتی‌: قرضی‌‌(۷۱) ماهیّتی‌: ذاتی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsخاموش، ثنا و لابه کم کنکز غیب رسید لَنْ تَرانی‌‌(۷۲)قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»‌‌(۷۲) لَنْ تَرانی: اشاره به آیهٔ ۱۴۳، سورهٔ اعراف (۷)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای تو به نور، مستقل، وی ز تو اختران، خَجِلبس دودلی میانِ دل ز ابرِ گمان چرا چرا؟مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیرِ نطق و غیرِ ایماء‌‌(۷۳) و سِجِل‌‌(۷۴)صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌‌‌(۷۳) ايماء: اشاره كردن‌‌(۷۴) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جِدّ جویی، بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2072 ساعتی با آن گروهِ مُجْتبیٰ‌‌(۷۵)  چون مُراقب گشتم‌‌(۷۶) و، از خود جدا هم در آن ساعت ز ساعت رَست جان  ز آنکه ساعت پیر گردانَد جوان جمله تلوین‌ها‌‌(۷۷) ز ساعت خاسته‌ست  رَست از تلوین که از ساعت بِرَستچون ز ساعت، ساعتی بیرون شوی  چون نمانَد، محرمِ بی‌چون شوی ساعت از بی‌ساعتی آگاه نیست  زآن‌ کش آن‌سو جز تحیّر راه نیست هر نفر را بر طویلهٔ‌‌(۷۸) خاصِ او  بسته‌اند اندر جهانِ جست و جومُنْتَصَب‌‌(۷۹) بر هر طویله، رایضی‌‌(۸۰)  جز بدستوری نیآید رافِضی‌‌(۸۱) از هوس، گر از طویله بُگْسلَد  در طویلهٔ دیگران سر در کُنَد در زمان‌‌(۸۲) آخُرچیانِ چُستِ خَوش  گوشهٔ افسار او گیرند و، کَش حافظان را گر نبینی ای عَیار‌‌(۸۳)  اختیارت را ببین بی‌اختیار اختیاری می‌کنیّ و، دست و پا  برگشا دستت، چرا حبسی؟ چرا؟ روی در انکارِ حافظ بُرده‌یی  نامِ تهدیداتِ نَفْسَش کرده‌یی‌‌(۷۵) مُجْتبیٰ: برگزیده‌‌(۷۶) مُراقب گشتن: مُراقبه کردن‌‌(۷۷) تَلوین‌: گوناگون ساختن، تغیّرِ احوال، رنگارنگی‌‌(۷۸) طویله: رَسَنِ درازی که با آن پای ستوران را می‌بندند، اصطبل.‌‌(۷۹) مُنْتَصَب: گماشته‌‌(۸۰) رایض: تربیت کنندهٔ ستوران‌‌(۸۱) رافِض: ترک کننده‌‌(۸۲) در زمان:‌ همان لحظه‌‌(۸۳) عَیار: مخفّفِ عَیّار، جوانمرد------------ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2510سَیّد تِرْمَد که آنجا شاه بود  مسخرهٔ او دلقکِ آگاه بود داشت کاری در سمرقند او مُهِمّ  جُست اُلاقی تا شود او مُسْتَتِمّ زد مُنادی هر که اندر پنج روز  آرَدم زآنجا خبر، بِدْهَم کُنوز مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دِهلیزِ‌‌(۸۴) قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰکه بَلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیان‌‌(۸۴) دِهلیز: راهرو------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #177چند در دهلیزِ‌‌(۸۵) قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه‌‌(۸۶)زآن، بخواندندت بدینجا، تا که توآن گواهی بدْهی و ناری عُتُو‌‌(۸۷)از لِجاجِ‌‌(۸۸) خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بِنَدْهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهید؟یک زمان کار است بگزار‌‌(۸۹) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان‌‌(۸۵) دهلیز: راهرو‌‌(۸۶) پگاه: صبح زود، سحر‌‌(۸۷) عُتُو: سرکشی، نافرمانی‌‌(۸۸) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه‌‌(۸۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2514مَرکَبی دو اندر آن ره شد سَقَط  از دوانیدن فَرَس‌‌(۹۰) را زآن نَمَط‌‌(۹۱)‌‌(۹۰) فَرَس: اسب‌‌(۹۱) نَمَط: طریقه و روش------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2517 خاص و عامِ شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ست؟!مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سَیْرانِ درشت‌‌(۹۲)  چند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرایِ شاه، خلق  تا چرا آمد چنین اِشتاب دلق‌‌(۹۳)؟ از شتاب او و فُحشِ‌‌(۹۴) اِجتهاد‌‌(۹۵)غُلغُل و تشویش در تِرْمَد فتاد‌‌(۹۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار‌‌(۹۳) دلق: مخفّفِ دلقک‌‌(۹۴) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است. ‌‌(۹۵) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهادِ گَر‌م نا‌کر‌ده، که تا دل شو‌د صاف و، ببیند ماجَرا  سَر بُر‌و‌ن آ‌رَد دلش از بُخْشِ‌‌(۹۶) راز اوّل و آخِر ببیند چشمِ باز‌‌(۹۶) بُخْش: سوراخ، منفذ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2535باز امروز این‎چنین زرد و تُرُش  دست بر لب می‌زند کِای شه خَمُشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم برِ تو بهرِ آن  تا بگویم که ندارم آن توان! این چنین چُستی نیاید از چو من  باری، این اومید را بر من مَتَن! گفت شه: لعنت بر این زودیت‌‌(۹۷) باد  که دو صد تشویش در شهر اوفتاداز برایِ این قَدَر، ای خام‌ریش‌‌(۹۸) آتش‎افگندی درین مَرْج‌‌(۹۹) و حشیش‌‌(۱۰۰)؟! همچو این خامانِ با طبل و عَلَم  که اُلاقانیم‌‌(۱۰۱) در فقر و عدم لافِ شیخی در جهان انداخته  خویشتن را بایزیدی ساخته ‌‌(۹۷) زودی: شتاب‌‌(۹۸) خام‌ریش: احمق، ابله‌‌(۹۹) مَرْج: چمنزار، چراگاه‌‌(۱۰۰) حشیش: گیاه خشک‌‌(۱۰۱) اُلاق: پیک، قاصد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2582تا بدین حد چیست تعجیلِ نِقَم‌‌(۱۰۲)؟  من نمی‌پَرَّم، به دستِ تو دَرَم آن ادب که باشد از بهرِ خدا  اندر آن مُسْتَعجِلی‌‌(۱۰۳) نبْود روا وآنچه باشد طبع و خشمِ عارضی  می‌شتابد، تا نگردد مرتضی‌‌(۱۰۴)ترسد ار آید رضا، خشمش رود  انتقام و ذوقِ آن، فایِت‌‌(۱۰۵) شود شهوتِ کاذب شتابد در طعام  خوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام‌‌(۱۰۶) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْ  تا گُواریده شود آن بی‌گِرِه ‌‌(۱۰۲) نِقَم: انتقام‌‌(۱۰۳) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل‌‌(۱۰۴) مرتضی: خشنود، راضی‌‌(۱۰۵) فایِت: از میان رفته، فوت شده‌‌(۱۰۶) سَقام: بیماری------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2260جز به اندازهٔ ضرورت، زین مگیرتا نگردد غالب و، بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #404در جهان گر لقمه و گر شربت استلذّتِ او فرعِ محوِ لذّت است«محو لذّت = ترکِ عادت»گرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر‌‌(۱۰۷) شد‌‌(۱۰۷) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ‌‌(۱۰۸) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مجرم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بهور خوری، باری ضَمانِ‌‌(۱۰۹) آن بده‌‌(۱۰۸) مُفتی: فتوا دهنده‌‌(۱۰۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2549هم ز خود سالک شده، واصل شده  محفلی وا کرده در دعوی‌کَده‌‌(۱۱۰)خانهٔ داماد، پر آشوب و شر  قومِ دختر را نبوده زین خبر‌‌(۱۱۰) دعوی: ادعا کردن، دعوت کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2557صد نشانست از سِرار‌‌(۱۱۱) و از جِهار‌‌(۱۱۲)لیک بس کن، پرده زین دَر برمدار ‌‌(۱۱۱) سِرار: رازگویی و درگوشی حرف زدن، در اینجا منظور نهان است.‌‌(۱۱۲) جِهار: آشکار، رو در رو دیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2553زآن طرف آمد یکی پیغام؟ نی  مرغی آمد این طرف زآن بام؟ نیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2559پس وزیرش گفت: ای حق را سُتُن‌‌(۱۱۳)  بشنو از بندهٔ کمینه یک سخن دلقک از دِه بهرِ کاری آمده‎ست  رایِ‌‌(۱۱۴) او گشت و پشیمانش شده‎ست‌‌(۱۱۳) سُتُن: ستون، تکیه‌گاه‌‌(۱۱۴) رای: نظر، رای گشتن یعنی عوض شدنِ نظر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2563پسته را یا جوز‌‌(۱۱۵) را تا نشکنی  نی نماید دل، نه بدْهد روغنیمشنو این دفعِ وی و فرهنگِ او  درنگر در ارتعاش و رنگِ اوگفت حق: سیمٰاهُمُ فی وَجْهِهِمْ  زآنکه غمّازست‌‌(۱۱۶) سیما و مُنِم‌‌(۱۱۷)«چنانکه حضرت حق فرموده است که باطن اشخاص از ظاهر و رخسارشان نمایان است، زیرا چهرهٔ اشخاص خبردهنده و آشکار کننده است.»قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Ar-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ…»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست…»‌‌(۱۱۵) جوز: گردو‌‌(۱۱۶) غمّاز: آشکار کنندهٔ راز درون، بسیار سخن‌چین‌‌(۱۱۷) مُنِمّ: سخن‌چین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2567گفت دلقک با فغان و با خروش  صاحِبا، در خونِ این مسکین مکوش بس گُمان و وَهْم آید در ضمیر  کآن نباشد حق و صادق، ای امیراِنَّ بَعْضَ الظَّنَ اِثْم است ای وزیر  نیست اِستم راست، خاصّه بر فقیر ای وزیر، پاره‌ای از گمان‌ها گناه محسوب می‌شود. ستم روا نیست به ویژه بر بینوایان.قرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ …»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. …»شه نگیرد آنکه می‌رنجانَدَش  از چه گیرد آنکه می‌خنداندش؟گفتِ صاحب، پیشِ شه جاگیر شد  کاشفِ این مکر و این تزویر شد گفت: دلقک را سویِ زندان برید  چاپلوس و زَرقِ‌‌(۱۱۸) او را کم خرید ‌‌(۱۱۸) زَرق: ریا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3136تو روا داری؟ روا باشد که حق  همچو معزول‌‌(۱۱۹) آید از حکمِ سَبَق‌‌(۱۲۰)؟ که ز دستِ من برون رفته‌ست کار  پیشِ من چندین مَیا، چندین مزار بلکه معنی آن بُوَد جَفَّ الْقَلَم  نیست یکسان پیشِ من عدل و ستم حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»‌‌(۱۱۹) معزول: عزل شده‌‌(۱۲۰) حکمِ سَبَق: حکمِ ازلی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2573می‌زنیدش چون دُهُل اِشکم تهی  تا دُهُل‌وار او دهدْمان آگهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2576چون طُمَأنینه‌ست‌‌(۱۲۱) صدقِ بافروغ‌‌(۱۲۲)  دل، نیآرامد به گفتارِ دروغ‌‌(۱۲۱) طُمَأنینه: آرامشِ دل‌‌(۱۲۲) صدقِ بافروغ: راستیِ روشن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2578تا در او باشد زبانی می‌زند  تا بدآنَش از دهان بیرون کندخاصه که در چشم افتد خس ز باد  چشم افتد در نم و بَند و گُشادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2581گفت دلقک: ای مَلِک آهسته باش  رویِ حِلم‌‌(۱۲۳) و مغفرت را کم خراش‌‌(۱۲۳) حِلم:‌ فضاگشایی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهرِ خدا  اندر آن مُسْتَعجِلی‌‌(۱۲۴) نبْود روا‌‌(۱۲۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2586شهوتِ کاذب شتابد در طعام  خوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام‌‌(۱۲۵)اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْ  تا گُواریده شود آن بی‌گِرِه ‌‌(۱۲۵) سَقام: بیماری------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2590چارهٔ دفعِ بلا، نبود ستم  چاره، احسان باشد و عفو و کرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2592صَدْقه، نبوَد سوختن درویش را  کور کردن چشمِ حلم‌اندیش‌‌(۱۲۶) راگفت شه: نیکوست خیر و موقعش  لیک چون خیری کنی در موضعش موضعِ رُخ شه نهی، ویرانی است  موضعِ شه اسپ هم نادانی است‌‌(۱۲۶) حلم‌اندیش: فضاگشا------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2596عدل چه‏‌بْوَد؟ وضع اندر موضعش  ظلم چه‎بْوَد؟ وضع در ناموقعشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2598خیرِ مطلق نیست زینها هیچ چیز  شرِّ مطلق نیست زینها هیچ نیز نفع و ضَرِّ هر یکی از مَوضِع است  عِلم ازین رو واجب است و نافع است ای بسا زَجْری که بر مسکین رود  در ثواب از نان و حلوا بِهْ بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2602سیلیی در وقت، بر مسکین بزن  که رهانَد آنْش از گردنْ زدنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2604بزم و زندان هست هر بهرام را  بزم، مخلص را و، زندان خام را شَقّ‌‌(۱۲۷) باید ریش را، مرهم کنی  چرک را در ریش، مستحکم کنی تا خورَد مر گوشت را در زیرِ آن  نیم‌سودی باشد، و پَنجَه زیان گفت دلقک: من نمی‌گویم گذار  من همی گویم: تحرّیی‌‌(۱۲۸) بیار هین، رهِ صبر و تَأَنّی در مبند  صبر کن، اندیشه می‌کن روز چند در تأنّی بر یقینی برزنی  گوشمالِ من به ایقانی‌‌(۱۲۹) کنیدر روِش، یَمْشی مُکِبّاً خود چرا؟  چون همی شاید شدن در اِسْتوا‌‌(۱۳۰)وقتی که مثلا می‌توانی شقّ و رقّ و صاف راه بروی، چرا افتان و خمان راه می‌روی؟قرآن کریم، سورهٔ ملک (۶۷)، آیهٔ ۲۲Quran, Al-Mulk(#67), Line #22«أَفَمَن يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّن يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»«آیا آن کس که نگونسار بر روی افتاده راه می‌رود، هدایت یافته‌تر است یا آن که بر پای ایستاده و بر راه راست می‌رود؟»‌‌(۱۲۷) شَقّ: شکافتن‌‌(۱۲۸) تحرّی: جستجو‌‌(۱۲۹) ایقان: یقین آوردن‌‌(۱۳۰) اِسْتوا: راست و معتدل شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2616گفت: سیرُوا‌‌(۱۳۱)، می‌طلب اندر جهان  بخت و روزی را همی کن امتحان در مجالس می‌طلب اندر عقول  آنچنان عقلی که بود اندر رسولقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۷Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #137«قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»«پيش از شما سنتهايى بوده است، پس بر روى زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار آنها كه پيامبران را به دروغگويى نسبت مى‌دادند چه بوده است.»‌‌(۱۳۱) سیرُوا: سیر و گردش کنید------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2619در بَصَرها می‌طلب هم آن بَصَر‌‌(۱۳۲)  که نتابد شرحِ آن این مختصر بهرِ این کرده‌ست منع، آن باشکوه  از تَرَهُّب‌‌(۱۳۳)، وز شدن خلوت به کوه حدیث«لا رَهْبانِیَّةَ فِی الْاِسْلامِ.»«در اسلام رهبانیت، یعنی كناره‌گیری از زندگی برای رسیدن به آخرت، اصلاً وجود ندارد.»‌‌(۱۳۲) بَصَر: چشم‌‌(۱۳۳) تَرَهُّب: پارسایی، رُهبانیّت------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2625 که چو ما او را به خود افراشتیم  عذر و حجّت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دستِ حق عِیان  پس، تحرّی‌‌(۱۳۳) بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحرّی رُو و سر  که پدید آمد مَعاد و مُسْتَقَر‌‌(۱۳۴) یک زمان زین قبله گر ذاهِل‌‌(۱۳۵) شوی  سُخرهٔ‌‌(۱۳۶) هر قبلهٔ باطل شوی چون شوی تمییزْدِه‌‌(۱۳۷) را ناسپاس  بِجْهَد از تو خَطْرَتِ‌‌(۱۳۸) قبله‌شناس گر ازین انبار خواهی بِرّ‌‌(۱۳۹) و بُر‌‌(۱۴۰)  نیم ساعت هم ز همدردان مَبُرکه در آن دَم که بِبُرّی زین مُعین‌‌(۱۴۱)  مبتلی گردی تو با بِئْسَ الْقَرین‌‌(۱۴۲)قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»«تا‌ آنگاه که نزد ما آید، می‌گوید: ای کاش دوریِ من و تو دوریِ مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدی بودی.»‌‌(۱۳۳) تَحَرّی: جستجو‌‌(۱۳۴) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم‌‌(۱۳۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل‌‌(۱۳۶) سُخره: ذلیل و زیردست‌‌(۱۳۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.‌‌(۱۳۸) خَطْرَت: آنچه که بر دل گذرد، اندیشه ‌‌(۱۳۹) بِرّ: نیکی‌‌(۱۴۰) بُرّ: گندم‌‌(۱۴۱) مُعین: یار، یاری کننده‌‌(۱۴۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد-------------------------مجموع لغات:(۱) گوشه گرفتن: جدا شدن، فاصله گرفتن(۲) کَران: کرانه، ساحل، کناره(۳) خسته: زخمی، آزرده(۴) روی گِران کردن: سرسنگین شدن، بی‌اعتنایی کردن(۵) هر نَفَسی: در هر لحظه(۶) سِنان: نیزه، سرنیزه(۷) گوهرِ نو: جواهر تازه و شاداب(۸) به گوهری: از نظر اصالت و نفیس بودن(۹) سَبَق بردن: پیشی گرفتن(۱۰) مُشتری: سیّارهٔ مُشتری، خریدار(۱۱) جان و جهان: وصفی است عاشقانه. یعنی حضرت معشوق، همه‌چیزِ بندهٔ عاشق است.(۱۲) چشمهٔ خِضر: چشمهٔ آبِ زندگانی جاودان(۱۳) کوثر: خیرِ فراوان، جلوهٔ خداوند، بینهایت فراوانیِ خداوند(۱۴) اَبْتَر: ناقص و به دردنخور(۱۵) وافی: بسنده، کافی، وفاکننده به عهد(۱۶) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور(۱۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۱۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۱۹) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۲۰) ناموس: خودبینی، تکبّر(۲۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۲۲) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۲۳) رُستَن: روییدن(۲۴) قوت: غذا(۲۵) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش(۲۶) سُتور: حیوانِ چهارپا مانند اسب و الاغ(۲۷) رایِض: تربیت کنندهٔ اسب و ستور(۲۸) قوت: غذا(۲۹) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۳۰) دَنی: فرومایه، پست(۳۱) قُلْ: بگو(۳۲) اَعُوذُ: پناه می‌برم  (۳۳) نَفّاثات: بسیار دمنده  (۳۴) عُقَد: گره‌ها(۳۵) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۳۶) اَلْمُستغاث: فریادرس، کسی که به فریاد درماندگان رسد؛ از نام‌های خداوند(۳۷) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و‌ آفت(۳۷) خوف: ترس(۳۸) زوال: نیست شدن، زدوده شدن، از بین رفتن(۴۰) مَقال‌‌: گفتار و گفتگو‌‌(۴۱) فِرو مآ:‌ نَایست‌‌(۴۲) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا‌‌(۴۳) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی‌‌(۴۴) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند‌‌(۴۵) صُنع: آفرینش، آفریدن‌‌(۴۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.‌‌(۴۷) کِبر: غرور، خودپسندی‌‌(۴۸) کَالصَّبْرُ مِفْتاحُ الفَرَج: بردباری کلید گشایش است.‌‌(۴۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه‌‌(۵۰) حَدید: آهن‌‌(۵۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد‌‌(۵۲) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره‌‌(۵۳) نَفَخْتُ: دمیدم‌‌(۵۴) حَبر: دانشمند، دانا‌‌(۵۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه‌‌(۵۶) فاتحه‌خوان: کسی که سورهٔ فاتحه را برای شفا بر سَرِ بیمار بخوانَد.‌‌(۵۷) زبون: پست‌‌(۵۸) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.‌‌(۵۹) غَنی: ثروتمند‌‌(۶۰) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده‌‌(۶۱) رَیب‌: شک و تردید‌‌(۶۲) اِشترىٰ: خريد(۶۳) اقبال: نیک‌بختی‌‌(۶۴) مُلک: پادشاهی‌‌(۶۵) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند‌‌(۶۶) عَدو: دشمن‌‌(۶۷) مادون: پایین‌‌تر، پست‌‌تر‌‌(۶۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)‌‌(۶۹) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری‌‌(۷۰) عاریّتی‌: قرضی‌‌(۷۱) ماهیّتی‌: ذاتی‌‌(۷۲) لَنْ تَرانی: اشاره به آیهٔ ۱۴۳، سورهٔ اعراف (۷)‌‌(۷۳) ايماء: اشاره كردن‌‌(۷۴) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته‌‌(۷۵) مُجْتبیٰ: برگزیده‌‌(۷۶) مُراقب گشتن: مُراقبه کردن‌‌(۷۷) تَلوین‌: گوناگون ساختن، تغیّرِ احوال، رنگارنگی‌‌(۷۸) طویله: رَسَنِ درازی که با آن پای ستوران را می‌بندند، اصطبل.‌‌(۷۹) مُنْتَصَب: گماشته‌‌(۸۰) رایض: تربیت کنندهٔ ستوران‌‌(۸۱) رافِض: ترک کننده‌‌(۸۲) در زمان:‌ همان لحظه‌‌(۸۳) عَیار: مخفّفِ عَیّار، جوانمرد‌‌(۸۴) دِهلیز: راهرو‌‌(۸۵) دهلیز: راهرو‌‌(۸۶) پگاه: صبح زود، سحر‌‌(۸۷) عُتُو: سرکشی، نافرمانی‌‌(۸۸) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه‌‌(۸۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن‌‌(۹۰) فَرَس: اسب‌‌(۹۱) نَمَط: طریقه و روش‌‌(۹۲) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار‌‌(۹۳) دلق: مخفّفِ دلقک‌‌(۹۴) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است. ‌‌(۹۵) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ‌‌(۹۶) بُخْش: سوراخ، منفذ‌‌(۹۷) زودی: شتاب‌‌(۹۸) خام‌ریش: احمق، ابله‌‌(۹۹) مَرْج: چمنزار، چراگاه‌‌(۱۰۰) حشیش: گیاه خشک‌‌(۱۰۱) اُلاق: پیک، قاصد‌‌(۱۰۲) نِقَم: انتقام‌‌(۱۰۳) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل‌‌(۱۰۴) مرتضی: خشنود، راضی‌‌(۱۰۵) فایِت: از میان رفته، فوت شده‌‌(۱۰۶) سَقام: بیماری‌‌(۱۰۷) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.‌‌(۱۰۸) مُفتی: فتوا دهنده‌‌(۱۰۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن‌‌(۱۱۰) دعوی: ادعا کردن، دعوت کردن‌‌(۱۱۱) سِرار: رازگویی و درگوشی حرف زدن، در اینجا منظور نهان است.‌‌(۱۱۲) جِهار: آشکار، رو در رو دیدن‌‌(۱۱۳) سُتُن: ستون، تکیه‌گاه‌‌(۱۱۴) رای: نظر، رای گشتن یعنی عوض شدنِ نظر‌‌(۱۱۵) جوز: گردو‌‌(۱۱۶) غمّاز: آشکار کنندهٔ راز درون، بسیار سخن‌چین‌‌(۱۱۷) مُنِمّ: سخن‌چین‌‌(۱۱۸) زَرق: ریا‌‌(۱۱۹) معزول: عزل شده‌‌(۱۲۰) حکمِ سَبَق: حکمِ ازلی‌‌(۱۲۱) طُمَأنینه: آرامشِ دل‌‌(۱۲۲) صدقِ بافروغ: راستیِ روشن‌‌(۱۲۳) حِلم:‌ فضاگشایی‌‌(۱۲۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل‌‌(۱۲۵) سَقام: بیماری‌‌(۱۲۶) حلم‌اندیش: فضاگشا‌‌(۱۲۷) شَقّ: شکافتن‌‌(۱۲۸) تحرّی: جستجو‌‌(۱۲۹) ایقان: یقین آوردن‌‌(۱۳۰) اِسْتوا: راست و معتدل شدن‌‌(۱۳۱) سیرُوا: سیر و گردش کنید‌‌(۱۳۲) بَصَر: چشم‌‌(۱۳۳) تَرَهُّب: پارسایی، رُهبانیّت‌‌(۱۳۳) تَحَرّی: جستجو‌‌(۱۳۴) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم‌‌(۱۳۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل‌‌(۱۳۶) سُخره: ذلیل و زیردست‌‌(۱۳۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.‌‌(۱۳۸) خَطْرَت: آنچه که بر دل گذرد، اندیشه ‌‌(۱۳۹) بِرّ: نیکی‌‌(۱۴۰) بُرّ: گندم‌‌(۱۴۱) مُعین: یار، یاری کننده‌‌(۱۴۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد-------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بگرفته از وفا گوشه کران چرا چرابر من خسته کرده‌ای روی گران چرا چرابر دل من که جای توست کارگه وفای توستهر نفسی همی‌زنی زخم سنان چرا چراگوهر نو به گوهری برد سبق ز مشتریجان و جهان همی‌بری جان و جهان چرا چراچشمه خضر و کوثری ز آب حیات خوش‌تریز آتش هجر تو منم خشک‌دهان چرا چرامهر تو جان نهان بود مهر تو بی‌نشان بوددر دل من ز بهر تو نقش و نشان چرا چراگفت که جان جان منم دیدن جان طمع مکنای بنموده روی تو صورت جان چرا چراای تو به نور مستقل وی ز تو اختران خجلبس دودلی میان دل ز ابر گمان چرا چرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای بگرفته از وفا گوشه کران چرا چرابر من خسته کرده‌ای روی گران چرا چرابر دل من که جای توست کارگه وفای توستهر نفسی همی‌زنی زخم سنان چرا چرامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3188باد تند است و چراغم ابتریزو بگیرانم چراغ دیگریتا بود کز هر دو یک وافی شودگر به باد آن یک چراغ از جا رودهمچو عارف کز تن ناقص چراغشمع دل افروخت از بهر فراغتا که روزی کاین بمیرد ناگهانپیش چشم خود نهد او شمع جاناو نکرد این فهم پس داد از غررشمع فانی را به فانیی دگرقرآن کریم، سورهٔ تحریم (۶۶)، آیهٔ ۸Quran, At-Tahrim(#66), Line #8«…يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»«…اى پروردگارِ ما، نور ما را براى ما به كمال رسان و ما را بيامرز، كه تو بر هر كارى توانا هستى.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازاصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب ها تا به روزبا چنین استارهای دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1087شد غذای آفتاب از نور عرشمر حسود و دیو را از دود فرشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترستا ندزدد از تو آن استاد درسچون بگویی جاهلم تعلیم دهاین چنین انصاف از ناموس بهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدست یار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزند مر تو را و مسجدت را برکند عاشقا خروب تو آمد کژی همچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1377گفت اندر تو چه خاصیت بود گفت من رستم مکان ویران شودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1079لیک گر آن قوت بر وی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ست‏چون کسی کاو از مرض گل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوت اوست‏قوت اصلی را فرامش کرده استروی در قوت مرض آورده است‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsقل تعالوا آیتی‌ست از جذب حقما به جذبه حق تعالی می‌رویمقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ….»«بگو: بياييد تا آنچه را كه پروردگارتان بر شما حرام كرده است برايتان بخوانم. اينكه به خدا شرک ميآوريد….»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قل تعالوا قل تعالوا گفت ربای ستوران رمیده از ادبمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2006قل تعالوا گفت از جذب کرمتا ریاضتتان دهم من رایضممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاست‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جد جویی بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک‌ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیم و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌‌ای گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترس تا ندزدد از تو آن استاد درسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1321آن توی و آن زخم بر خود می‌‌زنی بر خود آن ساعت تو لعنت می‌کنی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قل اعوذت خواند باید کای احدهین ز نفاثات افغان وز عقددر اینصورت باید سوره قل اعوذ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌هامی‌دمند اندر گره آن ساحراتالغیاث المستغاث از برد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند ای خداوند دادرس به فریادم رس از غلبه دنیا و مقهور شدنم به دست دنیامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsبر دل من که جای توست کارگه وفای توستهر نفسی همی‌زنی زخم سنان چرا چرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #411جان همه روز از لگدکوب خیالوز زیان و سود وز خوف زوال نی صفا می‌‌ماندش نی لطف و فرنی به سوی آسمان راه سفر خفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مقال‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ‌‌ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک‌ساعتیالـله الـله گرد دریابار‌‌ گردگرچه باشند اهل دریابار زردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsبرهیدیت از این عالم قحطی که در اواز برای دو سه نان زخم سنان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار‌‌لاجرم استاد استادان صمد‌‌کارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی فخر آورد از وفاگفت من اوفی بعهد غیرناحضرت حق تعالی نسبت به خوی وفاداری فخر و مباهات کرده و فرموده است چه کسی به جز ما در عهد و پیمان وفادارتر استقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان وفا با رد حق‌‌بر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #519, Divan e Shamsگر سینه آیینه کنی بی‌کبر‌‌ و بی‌کینه کنیدر وی ببینی هر دمش کالصبر مفتاح الفرج‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلال‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدید‌‌ای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساط‌‌که بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #33«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر‌‌ و سنی‌‌خویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsگوهر نو به گوهری برد سبق ز مشتریجان و جهان همی‌بری جان و جهان چرا چرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #45, Divan e Shamsجوهریی و لعل کان جان مکان و لامکاننادره زمانه‌ای خلق کجا و تو کجامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsتو چه دانی تو چه دانی که چه کانی و چه جانیکه خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsجان و روان من تویی فاتحه‌خوان من توییفاتحه شو تو یکسری تا که به دل بخوانمتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsبا چنین شمشیر دولت تو زبون‌‌ مانی چراگوهری باشی و از سنگی فرومانی چرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1756هر که او ارزان خرد ارزان دهدگوهری طفلی به قرصی نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جوال زر بیآری ای غنی‌‌حق بگوید دل بیار ای منحنی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود دارد خود یکی‌ستلیک ایشان را در او ریب‌‌ و شکی‌ستاز هوای مشتری بی‌ شکوهمشتری را باد دادند این گروهمشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…» «خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جو که جویان تو استعالم آغاز و پایان تو استهین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۴٧٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1470مشتری را صابران دریافتندچون سوی هر مشتری نشتافتندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٢٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال‌‌ شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsچشمه خضر و کوثری ز آب حیات خوش‌تریز آتش هجر تو منم خشک‌دهان چرا چرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌‏نهدجان تو نه این جهد نه آن جهدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیل‌‌توبه کن بیزار شو از هر عدو‌‌کو ندارد آب کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱ Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsساعتی میزان آنی ساعتی موزون اینبعد از این میزان خود شو تا شوی موزون خویشگر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنیدر درون حالی ببینی موسی و هارون خویشلنگری از گنج مادون‌‌ بسته‌ای بر پای جانتا فروتر می‌روی هر روز با قارون خویشیونسی دیدم نشسته بر لب دریای عشقگفتمش چونی جوابم داد بر قانون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsمهر تو جان نهان بود مهر تو بی‌نشان بوددر دل من ز بهر تو نقش و نشان چرا چرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1678هین میآور این نشان را تو به گفتوین سخن را دار اندر دل نهفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم‌‌ رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1759, Divan e Shamsآه چه بی‌رنگ و بی‌نشان که منمکی ببینم مرا چنان که منممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsگفت که جان جان منم دیدن جان طمع مکنای بنموده روی تو صورت جان چرا چرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢٧۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جان جان چون واکشد پا را ز جانجان چنان گردد که بی‌جان تن بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #162, Divan e Shamsتو مرا جان و جهانی چه کنم جان و جهان راتو مرا گنج روانی چه کنم سود و زیان رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم‌‌ عاریتی‌ست‌امر را طاق و طرم ماهیتی‌ست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsخاموش ثنا و لابه کم کنکز غیب رسید لن ترانی‌‌قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #50, Divan e Shamsای تو به نور مستقل وی ز تو اختران خجلبس دودلی میان دل ز ابر گمان چرا چرامولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیر نطق و غیر ایماء‌‌ و سجل‌‌صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جد جویی بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2072 ساعتی با آن گروه مجتبی چون مراقب گشتم‌‌ و از خود جدا هم در آن ساعت ز ساعت رست جان  ز آنکه ساعت پیر گرداند جوان جمله تلوین‌ها‌‌ ز ساعت خاسته‌ست  رست از تلوین که از ساعت برستچون ز ساعت ساعتی بیرون شوی  چون نماند محرم بی‌چون شوی ساعت از بی‌ساعتی آگاه نیست  زآن‌ کش آن‌سو جز تحیر راه نیست هر نفر را بر طویله خاص او  بسته‌اند اندر جهان جست و جومنتصب‌‌ بر هر طویله رایضی‌‌ جز بدستوری نیآید رافضی‌‌ از هوس گر از طویله بگسلد  در طویله دیگران سر در کند در زمان‌‌ آخرچیان چست خوش  گوشه افسار او گیرند و کش حافظان را گر نبینی ای عیار‌‌اختیارت را ببین بی‌اختیار اختیاری می‌کنی و دست و پا  برگشا دستت چرا حبسی چرا روی در انکار حافظ برده‌یی  نام تهدیدات نفسش کرده‌ییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2510سید ترمد که آنجا شاه بود  مسخره او دلقک آگاه بود داشت کاری در سمرقند او مهم  جست الاقی تا شود او مستتم زد منادی هر که اندر پنج روز  آرَدم زآنجا خبر بدهم کنوز مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیکه بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #177چند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاه‌‌زآن بخواندندت بدینجا تا که توآن گواهی بدهی و ناری عتو‌‌از لجاج خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بندهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهیدیک زمان کار است بگزار‌‌ و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2514مرکبی دو اندر آن ره شد سقط  از دوانیدن فرس‌‌ را زآن نمط‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2517 خاص و عام شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2519که زده دلقک به سیران درشت‌‌ چند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرای شاه خلق  تا چرا آمد چنین اشتاب دلق‌‌ از شتاب او و فحش اجتهاد‌‌غلغل و تشویش در ترمد فتادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهاد گر‌م نا‌کر‌ده که تا دل شو‌د صاف و ببیند ماجرا  سر بر‌و‌ن آ‌رد دلش از بخش راز اول و آخر ببیند چشم بازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2535باز امروز این‎چنین زرد و ترش  دست بر لب می‌زند کای شه خمشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2543من شتابیدم بر تو بهر آن  تا بگویم که ندارم آن توان این چنین چستی نیاید از چو من  باری این اومید را بر من متن گفت شه لعنت بر این زودیت‌‌ باد  که دو صد تشویش در شهر اوفتاداز برای این قدر ای خام‌ریش‌‌ آتش‎افگندی درین مرج‌‌ و حشیش‌‌ همچو این خامان با طبل و علم  که الاقانیم‌‌ در فقر و عدم لاف شیخی در جهان انداخته  خویشتن را بایزیدی ساخته مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2582تا بدین حد چیست تعجیل نقم‌‌ من نمی‌پرم به دست تو درم آن ادب که باشد از بهر خدا  اندر آن مستعجلی‌‌ نبود روا وآنچه باشد طبع و خشم عارضی  می‌شتابد تا نگردد مرتضی‌‌ترسد ار آید رضا، خشمش رود  انتقام و ذوق آن فایت‌‌ شود شهوت کاذب شتابد در طعام  خوف فوت ذوق هست آن خود سقام‌‌ اشتها صادق بود تأخیر به  تا گواریده شود آن بی‌گره مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2260جز به اندازه ضرورت زین مگیرتا نگردد غالب و بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #404در جهان گر لقمه و گر شربت استلذت او فرع محو لذت استمحو لذت  ترک عادتگرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر‌‌ شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2549هم ز خود سالک شده واصل شده  محفلی وا کرده در دعوی‌کده‌‌خانه داماد پر آشوب و شر  قوم دختر را نبوده زین خبرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2557صد نشانست از سرار‌‌ و از جهار‌لیک بس کن پرده زین در برمدار مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2553زآن طرف آمد یکی پیغام نی  مرغی آمد این طرف زآن بام نیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2559پس وزیرش گفت ای حق را ستن بشنو از بنده کمینه یک سخن دلقک از ده بهر کاری آمده‎ست  رای او گشت و پشیمانش شده‎ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2563پسته را یا جوز‌‌ را تا نشکنی  نی نماید دل نه بدهد روغنیمشنو این دفع وی و فرهنگ او  درنگر در ارتعاش و رنگ اوگفت حق سیماهم فی وجههم  زآنکه غمازست‌‌ سیما و منم‌‌چنانکه حضرت حق فرموده است که باطن اشخاص از ظاهر و رخسارشان نمایان استزیرا چهره اشخاص خبردهنده و آشکار کننده استقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Ar-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ…»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست…»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2567گفت دلقک با فغان و با خروش  صاحبا در خون این مسکین مکوش بس گمان و وهم آید در ضمیر  کآن نباشد حق و صادق ای امیران بعض الظن اثم است ای وزیر  نیست استم راست خاصه بر فقیر ای وزیر پاره‌ای از گمان‌ها گناه محسوب می‌شود ستم روا نیست به ویژه بر بینوایانقرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ …»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. …»شه نگیرد آنکه می‌رنجاندش  از چه گیرد آنکه می‌خنداندشگفت صاحب، پیش شه جاگیر شد  کاشف این مکر و این تزویر شد گفت دلقک را سوی زندان برید  چاپلوس و زرق او را کم خرید مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3136تو روا داری روا باشد که حق  همچو معزول‌‌ آید از حکم سبق‌‌ که ز دست من برون رفته‌ست کار  پیش من چندین میا چندین مزار بلکه معنی آن بود جف القلم  نیست یکسان پیش من عدل و ستم حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2573می‌زنیدش چون دهل اشکم تهی  تا دهل‌وار او دهدمان آگهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2576چون طمأنینه‌ست‌‌ صدق بافروغ‌‌ دل نیآرامد به گفتار دروغمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2578تا در او باشد زبانی می‌زند  تا بدآنش از دهان بیرون کندخاصه که در چشم افتد خس ز باد  چشم افتد در نم و بند و گشادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2581گفت دلقک ای ملک آهسته باش  روی حلم‌‌ و مغفرت را کم خراشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهر خدا  اندر آن مستعجلی‌‌ نبود روامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2586شهوت کاذب شتابد در طعام  خوف فوت ذوق هست آن خود سقام‌‌اشتها صادق بود تأخیر به  تا گواریده شود آن بی‌گره مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2590چاره دفع بلا نبود ستم  چاره احسان باشد و عفو و کرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2592صدقه نبود سوختن درویش را  کور کردن چشم حلم‌اندیش‌‌ راگفت شه نیکوست خیر و موقعش  لیک چون خیری کنی در موضعش موضع رخ شه نهی ویرانی است  موضع شه اسپ هم نادانی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2596عدل چه‏‌بود وضع اندر موضعش  ظلم چه‎بود وضع در ناموقعشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2598خیر مطلق نیست زینها هیچ چیز  شر مطلق نیست زینها هیچ نیز نفع و ضر هر یکی از موضع است  علم ازین رو واجب است و نافع است ای بسا زجری که بر مسکین رود  در ثواب از نان و حلوا به بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2602سیلیی در وقت بر مسکین بزن  که رهاند آنش از گردن زدنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2604بزم و زندان هست هر بهرام را  بزم مخلص را و زندان خام را شق باید ریش را مرهم کنی  چرک را در ریش مستحکم کنی تا خورد مر گوشت را در زیر آن  نیم‌سودی باشد و پنجه زیان گفت دلقک من نمی‌گویم گذار  من همی گویم تحریی‌‌ بیار هین ره صبر و تأنی در مبند  صبر کن اندیشه می‌کن روز چند در تأنی بر یقینی برزنی  گوشمال من به ایقانی‌‌ کنیدر روش یمشی مکبا خود چرا چون همی شاید شدن در استوا‌‌وقتی که مثلا می‌توانی شق و رق و صاف راه بروی چرا افتان و خمان راه می‌رویقرآن کریم، سورهٔ ملک (۶۷)، آیهٔ ۲۲Quran, Al-Mulk(#67), Line #22«أَفَمَن يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّن يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»«آیا آن کس که نگونسار بر روی افتاده راه می‌رود، هدایت یافته‌تر است یا آن که بر پای ایستاده و بر راه راست می‌رود؟»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2616گفت سیروا‌‌ می‌طلب اندر جهان  بخت و روزی را همی کن امتحان در مجالس می‌طلب اندر عقول  آنچنان عقلی که بود اندر رسولقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۷Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #137«قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»«پيش از شما سنتهايى بوده است، پس بر روى زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار آنها كه پيامبران را به دروغگويى نسبت مى‌دادند چه بوده است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2619در بصرها می‌طلب هم آن بصر‌‌که نتابد شرح آن این مختصر بهر این کرده‌ست منع آن باشکوه  از ترهب‌‌ وز شدن خلوت به کوه حدیث«لا رَهْبانِیَّةَ فِی الْاِسْلامِ.»«در اسلام رهبانیت، یعنی كناره‌گیری از زندگی برای رسیدن به آخرت، اصلاً وجود ندارد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2625 که چو ما او را به خود افراشتیم  عذر و حجت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دست حق عیان  پس تحری‌‌ بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحری رو و سر  که پدید آمد معاد و مستقر‌‌ یک زمان زین قبله گر ذاهل‌‌ شوی  سخره هر قبله باطل شوی چون شوی تمییزده‌‌ را ناسپاس  بجهد از تو خطرت قبله‌شناس گر ازین انبار خواهی بر و بر‌‌نیم ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معین‌‌مبتلی گردی تو با بئس القرین‌‌قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»«تا‌ آنگاه که نزد ما آید، می‌گوید: ای کاش دوریِ من و تو دوریِ مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدی بودی.»

برنامه شماره ۹۹۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی تاریخ اجرا: ۲۳  ژانویه  ۲۰۲۴ - ۴  بهمن ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۴ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبا تو حیات و زندگی، بی‌تو فنا و مُردَنازان که تو آفتابی و، بی‌تو بُوَد فِسُردَناخلق بر این بِساط‌ها، بر کفِ تو چو مُهره‌ایهم ز تو ماه گَشتَنا، هم ز تو مُهره بُردَنا(۱)گفت: دَمَم چه می‌دهی(۲)؟ دَم به تو من سپرده‌اممن ز تو بی‌خبر نِی‌اَم در دَمِ دَم سپردَناپیش به سَجده می‌شدم، پست خمیده چون شترخنده‌زنان گشاد لب، گفت: درازگردَنابین که چه خواهی کردَنا، بین که چه خواهی کردَناگردن دراز کرده‌ای، پنبه بخواهی خوردَنا(۱) مُهره بُردَن: کنایه از برنده شدن(۲) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا فریب دادن.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبا تو حیات و زندگی، بی‌تو فنا و مُردَنازان که تو آفتابی و، بی‌تو بُوَد فِسُردَناخلق بر این بِساط‌ها، بر کفِ تو چو مُهره‌ایهم ز تو ماه گَشتَنا، هم ز تو مُهره بُردَنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsهیچ نَبُردَه‌ست کسی مُهره زِ اَنبانِ(۳) جهانرَنجه مَشو، زان که تو هم مُهره ز اَنبانْ نَبَریمُهره زِ اَنْبان نَبَرَم، گوهرِ ایمان بِبَرمگَر تو به جان بُخل(۴) کُنی، جان بَرِ جانان نَبَری(۳) اَنبان: کیسۀ بزرگ که از پوست دباغی‌شدۀ بز یا گوسفند درست کنند. توشه‌دان.(۴) بُخل: حسد، رشک، بخیل بودن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدست یارِ بَد خَرُّوبِ(۵) هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزند مر تو را و مسجدت را برکَنَدعاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۶)؟(۵) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۶) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1079لیک گر آن قوت(۷) بر وِی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ست(۸)‏چون کسی کاو از مرض گِل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوتِ اوست‏قوتِ اصلی را فرامُش کرده استروی، در قوتِ مرض آورده است‏(۷) قوت: غذا(۸) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جِدّ جویی، بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درونِ دام، دامی می‌‏نهد  جانِ تو نَه این جهد، نَه آن جهدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1060افکن این تدبیرِ خود را پیشِ دوست  گر چه تدبیرت هم از تدبیرِ اوست‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس تا ندزدد از تو آن اُستاد، درسچون بگویی: جاهلم، تعلیم دِه این چنین انصاف از ناموس(۹) بِهاز پدر آموز ای روشن‌جَبین(۱۰) رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا(۱۱) پیش از اینقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگارِ ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيآمرزى و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»(۹) ناموس: خودبینی، تکبّر(۱۰) جَبین: پیشانی(۱۱) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح(۱۲) و ظَفَر(۱۳) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۱۴) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۱۵)(۱۲) فتح: گشایش و پیروزی(۱۳) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۴) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۵) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #269, Divan e Shamsاسب و رُخَت راست بر این شَهْ طوافگرچه بر این نَطْع(۱۶) رَوی جا به جا(۱۶) نَطْع: سفره و فرش چرمین، در اینجا منظور صفحهٔ شطرنج است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و مُلک(۱۷) توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182« وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.»«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.»« و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم.»شاد از غم شو، که غم دامِ لقاست(۱۸)اندرین ره، سویِ پستی ارتقاستغم ‌یکی‌ گنجی‌ است ‌و رنج تو چو کانلیک کی در گیرد این در کودکان؟(۱۷) مُلک: پادشاهی(۱۸) لقا: دیدار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2595زاحمقان بگریز، چون عیسی گریخت  صحبتِ احمق بسی خون‌ها که ریخت اندک اندک آب را دزدد هوا  دین چنین دزدد هم احمق از شما گرمی‌ات را دزدد و سردی دهد  همچو آن کو زیرِ کون، سنگی نهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #879آب، اندر حوض اگر زندانی است  باد نَشْفَش(۱۹) می‌‌کند کَارکانی(۲۰) است‌‌ می‌‌رَهانَد، می‌‌بَرَد تا معدنش  اندک اندک، تا نبینی بُردنش‌‌ وین نَفَس، جان‌هایِ ما را همچنان  اندک اندک دزدد از حبسِ جهان‌‌(۱۹) نَشْف: به خود کشیدن و جذب کردن(۲۰) ارکانی: منسوب به ارکان. منظور عناصر اربعه (باد و آب و آتش و خاک) است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کار، پنهان کن تو از چشمانِ خَود   تا بُوَد کارت سَلیم(۲۱) از چشمِ بَد خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزد   وانگه از خود بی‏‌زخود چیزی بدُزد(۲۱) سَلیم: سالم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1332چونکه تو یَنْظُر به نارُالله(۲۲) بُدی  نیکُوی را وا ندیدی از بَدیقرآن کریم، سورهٔ الهمزة (۱۰۴)، آیهٔ ۶Quran, Al-Humaza(#104), Line #6«نَارُ اللهِ الْـمُوقَدَةُ»«آتش افروختهٔ خداست»اندک اندک آب، بر آتش بزنتا شود نارِ تو نور، ای بوالْحَزَن(۲۳)تو بزن یا رَبَّنا آبِ طَهور(۲۴)تا شود این نارِ عالَم، جمله نور(۲۲) نارُالله: آتش خدا، منظور قهر خداست.(۲۳) بوالْحَزَن: اندوهگین(۲۴) طَهور: پاک و پاک کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #708پرتوِ خورشید بر دیوار تافت تابشِ عاریتی(۲۵) دیوار یافت‏ بر کلوخی(۲۶) دل چه بندی ای سَلیم(۲۷)؟ وا طلب اصلی که تابَد او مُقیم‏(۲۸) ای که تو هم عاشقی بر عقلِ خویش خویش بر صورتْ‌پرستان دیده بیش‏  پرتوِ عقل است آن بر حسِّ تو عاریت(۲۹) می‌دان ذَهَب(۳۰) بر مِسِّ تو چون زرْاندود(۳۱) است خوبی در بشر ورنه چون شد شاهدِ تو پیره‌خر چون فرشته بود، همچون دیو شد کآن ملاحت(۳۲) اَندرو عاریّه بُداندک اندک می‏‌ستانَد آن جمال اندک اندک خشک می‏‌گردد نهالرَوْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ بخوان دل طلب کن، دل منه بر استخوان‏طالبِ دل باش، ای که اهلِ صورتی، بر استخوان دل مبند. در طلب زیبایی و جمال ظاهری مباش و طالب حُسن و لطافت روح باش.قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۶۸Quran, Yaseen(#36), Line #68«وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ.»«هر كه را عمر دراز دهيم، در آفرينش دگرگونش كنيم. چرا تعقل نمى‌كنند؟»کآن جمالِ(۳۳) دل جمالِ باقی است دو لَبَش از آبِ حَیوان(۳۴)، ساقی‌ است‏ خود همو آب است و، هم ساقیّ و، مست هر سه یک شد، چون طلسمِ تو شکست‏ آن یکی را تو ندانی از قیاس بندگی کُن، ژاژ کم‌ خا(۳۵) ناشناسمعنیِ تو صورت است و عاریَت(۳۶) بر مناسب شادی و بر قافیَت‏(۳۷) معنی آن باشد که بستانَد تو را بی‏‌نیاز از نقش گردانَد تو را معنی آن نَبْوَد که کور و کر کند مرد را بر نقش، عاشق‏‌تر کندکور را قسمت، خیالِ غم‌‌فزاست بهرهٔ‏ چشم، این خیالاتِ فناست‏ حرف قرآن را ضَریران(۳۸)، معدن‏‌اند خر نبینند و، به پالان بر زنند چون تو بینائی، پیِ خَر رو که جَست چند پالان‌ دوزی، ای پالان‌پرستخر چو هست، آید یقین پالان تو را کم نگردد نان، چو باشد جان تو را پشتِ خر دُکّان و مال و مَکسَب(۳۹) است دُرِّ(۴۰) قلبت، مایهٔ صد قالَب است(۲۵) عاریَتی: قرضی(۲۶) کلوخ: گِلِ خشک‌‌ شده(۲۷) سَلیم: ساده‌ دل(۲۸) مُقیم‏: ثابت، پابرجا، پیوسته(۲۹) عاریَت: قرض(۳۰) ذَهَب: طلا، زَر(۳۱) زرْاندود: زراندوده، ویژگی فلزی که با لایه‌ای از طلا پوشانده شده، زرنگار(۳۲) ملاحت: جاذبه، جذبه، خوشگلی(۳۳) جمال: زیبایی(۳۴) آبِ حیوان: آبِ حیات(۳۵) ژاژخایی: یاوه‌گویی، سخنان بیهوده گفتن(۳۶) عاریَت: آنچه که داده یا گرفته شود به شرط بازگرداندن، زودگذر، ناپایدار(۳۷) قافیَت: قافیهٔ شعر(۳۸) ضَریر: نابینا، کور (۳۹) مَکْسَب: کسب(۴۰) دُرّ: مروارید------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2597نکته‌‌ای دیگر تو بشنو ای رفیق همچو جان، او سخت پیدا و دقیق‌‌در مقامی هست هم، این زهرِ مار از تصاریفِ(۴۱) خدایی، خوش‌گواردر مقامی زهر و، در جایی دوا در مقامی کفر و، در جایی روا گرچه آنجا او گزندِ جان بُوَد چون بدینجا در رسد، درمان شود آب در غوره، تُرُش باشد و لیک چون به انگوری رسد، شیرین و نیک‌‌ باز در خُم(۴۲) او شود تلخ و حرام در مقام سِرکگی نِعْمَ الْاِدام‌‌(۴۳)حدیث«نِعْمَ الْاِدامُ الخُلّ»«چه خوش نانخورشی است سرکه»(۴۱) تصاریف: جمعِ تصریف، به معنی گردانیدن و تبدیل است.(۴۲) خُم: جامِ شراب(۴۳) نِعْمَ الْاِدام‌‌: نانخورش لطیف، بهترین غذا------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهرِ خدااندر آن مُسْتَعجِلی(۴۴) نبْود روا(۴۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3386 کِای خدا‌‌‌‌‌‌ ‌گر آن جوان کژ رفت راه  که نشاید ساختن جز تو پناه تو از آنِ خود بکن(۴۵)، از وی مگیر  گرچه‌ او خواهد خلاص از هر اسیر زآنکه محتاج‌اند این خلقان همه  از گدایی گیر تا سلطان، همه قرآن کریم، سورهٔ فاطر (۳۵)، آیهٔ ۱۵Quran, Faatir(#35), Line #15«يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ»«اى مردم، همهٔ شما به خدا نيازمنديد. اوست بى‌نياز و ستودنى.»(۴۵) از آنِ خود بکن: مالِ خودت بدان، برای خودت کن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2389با حضورِ آفتابِ باکمال  رهنمایی جُستن از شمع و ذُبال(۴۶)با حضورِ آفتابِ خوش‌مَساغ(۴۷) روشنایی جُستن از شمع و چراغ بی‌گمان تَرکِ ادب باشد ز ما  کفرِ نعمت باشد و فعلِ هوالیک اغلب هوش‌ها در افتکار(۴۸)  همچو خفّاش‌اند ظلمت‌دوستدار(۴۹) در شب ار خُفّاش کِرمی می‌خورد  کِرم را خورشیدِ جان می‌پَرورد در شب ار خُفّاش از کِرمی‌ست مست  کِرم از خورشید جُنبنده شده‌ست (۴۶) ذُبال: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۴۷) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار(۴۸) اِفتِکار: اندیشیدن، فکر کردن(۴۹) ظلمت‌دوستدار: آنچه که تاریکی را دوست دارد.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3395آفتابی که ضیا(۵۰) زو می‌زِهَد(۵۱)  دشمنِ خود را نَواله(۵۲) می‌دهد لیک شهبازی که او خُفّاش نیست  چشمِ بازش راست‌بین و روشنی‌ست گر به شب جویَد چو خُفّاش او نُمو  در ادب خورشید مالَد گوشِ اوگویدش: گیرم که آن خُفّاشِ لُد(۵۳) علّتی دارد تو را باری چه شد؟ مالِشت بِدْهم به زَجر، از اِکتئاب(۵۴)  تا نتابی سر دگر از آفتاب (۵۰) ضیا: نور، روشنایی(۵۱) زهیدن: تراوش کردن، نشأت گرفتن(۵۲) نَواله: لقمه و توشه، در اینجا به معنی نعمت و عطا(۵۳) لُدّ: دشمنِ سرسخت، ستیزه‌گر(۵۴) اِکتِئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خُفاشی رفت در کور و کبود(۵۵)بازِ سلطان‌دیده را باری چه بود؟(۵۵) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #51حسِّ اَبدان(۵۶)، قوتِ(۵۷) ظلمت(۵۸) می‌خَوردحسِّ جان، از آفتابی می‌چَرَد(۵۶) اَبدان: بدن‌ها(۵۷) قوت: غذا(۵۸) ظلمت: تاریکی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرپاشت(۵۹)، سویِ مشرق روان(۵۹) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #33پس کریم(۶۰) آنست کو خود را دهدآبِ حیوانی(۶۱) که مانَد تا ابدباقیاتُ الصّالحات(۶۲) آمد کریمرَسته از صد آفت و اَخطار و بیمگر هزاران‌اند، یک کس بیش نیستچون خیالاتِ عدداندیش نیستقرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۷۶Quran, Maryam(#19), Line #76«وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى ۗ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»«و خدا بر هدايت آنان كه هدايت يافته‌اند خواهد افزود و نزد پروردگار تو پاداش و نتيجهٔ كردارهاى شايسته‌اى كه باقى‌ماندنى‌اند بهتر است.»(۶۰) کریم: بخشنده(۶۱) آبِ حیوان: آبِ حیات، آبِ عشق و حقیقت(۶۲) باقیاتُ الصّالحات: نیکِ جاودانه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2647در بلا هم می‏‌چشم لذّاتِ او   ماتِ اویم، ماتِ اویم، ماتِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2083گفت: از اقرارِ عالَم فارغمآنکه حق باشد گواه، او را چه غم؟مولانا، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsگفتم این چیست بگو؟ زیر و زِبَر خواهم شدگفت می‌باش چنین زیر و زِبَر، هیچ مگو مولانا، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsجُفت(۶۳) بِبُردند و زمین مانْد خامهیچ ندارد جُزِ خار و گیا(۶۳) جُفت: دو گاو که برای شخم زدنِ زمین، پهلوی هم می‌بندند.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعرِ(۶۴) چَهْ بگْزید هرکه عاقل استزآن‌که در خلوت، صفاهایِ دل است‌‌ظُلْمَتِ(۶۵) چَهْ، بِهْ که ظلمت‌هایِ خلقسر نَبُرْد آن کس که گیرد پایِ خلق(۶۴) قعر: ته، پایین، انتها(۶۵) ظُلمَت: تاریکی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سَر دَوَدتا شود سَرْوَر، بِدآن خود سَر رَوَد سر نخواهی که رود، تو پای باش   در پناهِ قطبِ صاحب‌رای(۶۶) باش‏  گر چه شاهی، خویش فوقِ او مَبین   گر چه شهدی، جُز نباتِ او مَچین‏ فکرِ تو نقش است و، فکرِ اوست جان   نقدِ(۶۷) تو قلب(۶۸) است و، نقدِ اوست کان‏ او تویی، خود را بجو در اویِ او   کو و کو گو، فاخته(۶۹) شو سویِ او(۶۶) صاحب‌رای: صاحب‌نظر(۶۷) نقد: سکّه(۶۸) قلب: تقلّبی، قلّابی(۶۹) فاخته: نوعی پرنده که صدایی همچون «کوکو» دارد.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷۰)(۷۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۷۱)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۷۱) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۷۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۷۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۷۳)  که بگویید از طریقِ انبساط (۷۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۷۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۷۴) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsگفت: دَمَم چه می‌دهی؟ دَم به تو من سپرده‌اممن ز تو بی‌خبر نِی‌اَم در دَمِ دَم سپردَنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsنیَم ز کارِ تو فارغ(۷۵) همیشه در کارمکه لحظه لحظه تو را من عزیزتر دارم(۷۵) فارغ: آسوده، در اینجا یعنی ناآگاه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsخاموش کن که همّتِ ایشان پیِ تو استتأثیرِ همّت‌ است تَصاریفِ(۷۶) ابتلا(۷۶) تَصاریف: جمعِ تصریف به معنی تغییر دادن و بالا و پایین کردن. تَصاریفِ ابتلا یعنی انواع و اقسامِ ابتلائات، رویدادها.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsنَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی(۷۷) رسیده‌ستغمِ بیش و غمِ کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»(۷۷) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsامشب اِستیزه کُن و سر مَنِهتا که ببینی ز سعادت، عطامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گویی مجویید ارتفاع(۷۸)منتظر را بهْ ز گفتن، استماع(۷۹)(۷۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۷۹) استماع: شنیدن، گوش دادن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا(۸۰) را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باش(۸۰) اَنْصِتُوا: خاموش باشید------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانْ‌تان من شَوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsمن پیش از این می‌خواستم گفتارِ خود را مشتریواکنون همی‌خواهم ز تو، کز گفتِ خویشم واخری(۸۱)(۸۱) واخری: دوباره بخری------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2654 جانِ جمله عِلم‌ها این است، این  که بدانی من کی‌ام در یومِ دین(۸۲)(۸۲) یَومِ دین: روز جزا، روز رستاخیز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبین که چه خواهی کردَنا، بین که چه خواهی کردَناگردن دراز کرده‌ای، پنبه بخواهی خوردَنامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستن ظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنخاصه عُمری غرق در بیگانگی در حضورِ شیر، رُوبَه‌شانگی(۸۳) عمرِ بیشم دِه که تا پس‌تر رَوَم مَهْلَم(۸۴) افزون کُن که تا کمتر شوم (۸۳) رُوبَه‌شانگی: مجازاً حیله و تزویر(۸۴) مَهْل: مهلت دادن، درنگ و آهستگی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ(۸۵) اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاست‏(۸۶)(۸۵) قوت: غذا(۸۶) ناسزاست: شایسته نیست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای‌ست، عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است، ورنه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیرِ مُردن هیچ فرهنگی دگردَر‌نگیرد با خدای، ای حیله‌گرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500درگذر از فضل و از جَلْدی(۸۷) و فن  کار، خدمت دارد و خُلقِ حَسَنبهرِ این آوردمان یزدان بُرون  ماٰ خَلَقْتُ‎الْاِنسَ اِلّا یَعْبُدُون حضرت حق ما را بدین جهت آفرید که او را عبادت کنیم. چنانکه در قرآن کریم فرموده است: (جنیان و) آدمیان را نیافریدم جز آنکه مرا پرستش کنند.قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۵۶Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #56«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ.»«جن و انس را جز براى پرستش خود نيافريده‌ام.»سامری را آن هُنر چه سود کرد؟  کآن فن از بابُ‎اللَّهَش(۸۸) مردود کرد(۸۷) جَلْدی: چابکی، چالاکی(۸۸) بابُ‎الله: درگاهِ الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین(۸۹) بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این‌همه رغبت شگُفت(۸۹) زرّین:‌ طلایی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2503چه کشید از کیمیا قارون؟ ببین  که فرو بردش به قعرِ خود زمین بُوالْحِکَم(۹۰) آخِر چه بربست از هنر؟  سرنگون رفت او ز کفران در سَقَر(۹۱) خود هنر آن دان که دید آتش عِیان  نه کَپِ(۹۲) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان(۹۳) کسی را باید هنرمند بدانی که آتش را آشکارا ببیند، نه آنکه فقط بگوید تصاعدِ دود دلیل بر وجود آتش است.ای دلیلت گَنْده‌تر پیشِ لبیب(۹۴)  در حقیقت از دلیلِ آن طبیب چون دلیلت نیست جز این، ای پسر  گوه می‌خور، در کُمیزی(۹۵) می‌نگر ای دلیلِ تو مثالِ آن عصا  در کَفَت دَلَّ عَلیٰ عَیْبِ الْعَمیٰای کسی که دلیل در دست تو مانند عصایی در دست کور است. همانطور که عصا دلالت بر کوری فرد می‌کند، توسل به عصای استدلال نیز دلیل بر کوردلی توست. غُلْغُل و طاق و طُرُنب(۹۶) و گیر و دار  که نمی‌بینم، مرا معذور دار (۹۰) بُوالْحِکَم: کنیهٔ اصلی ابوجهل(۹۱) سَقَر: از نام‌های دوزخ(۹۲) کَپ: گَپ، گفتگو کردن(۹۳) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان: دود بر آتش دلالت دارد.(۹۴) لبیب: خردمند(۹۵) کُمیز: ادرار(۹۶) طاق و طُرُنب: سر و صدا------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2510 «منادیٰ کردنِ سیّد مَلِکِِ تِرمَد که هر که در سه یا چهار روز به سمرقند رود به فلان مُهمّ، خِلعت و اسب و غلام و کنیزک و چندین زر دهم، و شنیدنِ دلقک، خبر این منادی در دِه، و آمدن به اُولاقی نزدِ شاه که من باری نتوانم رفتن»سَیّد تِرْمَد که آنجا شاه بود  مسخرهٔ او دلقکِ(۹۷) آگاه بود داشت کاری در سمرقند او مُهِمّ  جُست اُلاقی(۹۸) تا شود او مُسْتَتِمّ(۹۹) زد مُنادی هر که اندر پنج روز  آرَدم زآنجا خبر، بِدْهَم کُنوز(۱۰۰) دلقک اندر دِه بُد و آن را شنید  برنشست و تا به تِرمَد می‌دوید مَرکَبی دو اندر آن ره شد سَقَط  از دوانیدن فَرَس(۱۰۱) را زآن نَمَط(۱۰۲) پس به دیوان دَردَوید از گَردِ راه  وقتِ ناهنگام، رَه جُست او به شاه  (۹۷) دَلْقک: مُبْدَلِ «تلخک»، یکی از ظُرَفای دربار سلطان محمود غزنوی، کسی که در دربارهای قدیم کارهای خنده‌آور می‌کرد.(۹۸) اُلاق: پیک، قاصد، الاغ(۹۹) مُسْتَتِمّ: تمام کننده، به انجام رساننده(۱۰۰) کُنوز: گنجینه‌ها(۱۰۱) فَرَس: اسب(۱۰۲) نَمَط: طریقه و روش------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1226مرغِ بی‌هنگام(۱۰۳) و راهِ بی‌رهی(۱۰۴)آتشی پُر در بُنِ دیگِ تُهی(۱۰۳) مرغِ بی‌هنگام: خروس بی‌محل(۱۰۴) راهِ بی‌رهی: ‌راهِ بدون راه‌رونده، کنایه از بی‌راهه که هیچ‌کس حاضر نیست در آن حرکت کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2516فُجْفُجی(۱۰۵) در جملهٔ دیوان فتاد  شورشی در وَهمِ آن سلطان فتاد خاص و عامِ شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ست یا عَدوّی قاهری(۱۰۶) در قصدِ ماست  یا بلایی مُهلِکی(۱۰۷) از غیب خاستکه زده دلقک به سَیْرانِ درشت(۱۰۸)  چند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرایِ شاه، خلق  تا چرا آمد چنین اِشتاب دلق(۱۰۹)؟ از شتاب او و فُحشِ(۱۱۰) اِجتهاد(۱۱۱)  غُلغُل و تشویش در تِرْمَد فتادآن یکی دو دست بر زانوزنان  وآن دگر از وَهْم، وٰاوَیْلی‌کنان از نفیر و فتنه و خوفِ(۱۱۲) نَکال(۱۱۳)  هر دلی رفته به صد کویِ خیال هر کسی فالی همی‌زد از قیاس  تا چه آتش اوفتاد اندر پَلاس(۱۱۴)؟ راه جُست و، راه دادش شاه زود  چون زمین بوسید، گفتش: هی چه بود؟ هر که می‌پرسید حالی زآن تُرُش(۱۱۵)  دست بر لب می‌نهاد او که خَمُش! وَهْم می‌افزود زین فرهنگِ(۱۱۶) او  جمله در تشویش گشته دنگِ(۱۱۷) او کرد اشارت دلق، کِای شاهِ کَرَم  یک دمی بگذار، تا من دَم زنم تا که باز آید به من عقلم دَمی  که فتادم در عجایب‎عالَـمی بعدِ یک ساعت که شه از وَهْم و ظن  تلخ گشتش هم گلو و هم دهن  که ندیده بود دلقک را چنین  که ازو خوشتر نبودش همنشین دایماً دستان و لاغ(۱۱۸) افراشتی  شاه را او شاد و خندان داشتی آنچنان خندانْش کردی در نشست  که گرفتی شه شکم را با دو دست که ز زورِ خنده خوی(۱۱۹) کردی تنش  رُو در افتادی ز خنده کردنش باز امروز این‎چنین زرد و تُرُش  دست بر لب می‌زند کِای شه خَمُش وَهم در وَهم و خیال اندر خیال  شاه را تا خود چه آید از نَکال(۱۲۰)؟! که دلِ شه با غم و پرهیز بود  زآنکه خوارمشاه(۱۲۱) بس خون‌ریز بود بس شهانِ آن طرف را کشته بود  یا به حیله، یا به سَطوَت(۱۲۲) آن عَنود(۱۲۳) این شَهِ تِرمَد ازو در وَهم بود  وز فَنِ دلقک، خود آن وَهمش فزود گفت: زوتر بازگو تا حال چیست؟  این چنین آشوب و شورِ تو ز کیست؟ گفت: من در دِه شنیدم آنکه شاه  زد مُنادیٰ بر سرِ هر شاه‌راه که کسی خواهم که تازَد در سه روز  تا سمرقند و، دهم او را کُنوز(۱۲۴) من شتابیدم برِ تو بهرِ آن  تا بگویم که ندارم آن توان! این چنین چُستی نیاید از چو من  باری، این اومید را بر من مَتَن! گفت شه: لعنت بر این زودیت(۱۲۵) باد  که دو صد تشویش در شهر اوفتاد  از برایِ این قَدَر، ای خام‌ریش(۱۲۶) آتش‎افگندی درین مَرْج(۱۲۷) و حشیش(۱۲۸)؟! همچو این خامانِ با طبل و عَلَم  که اُلاقانیم(۱۲۹) در فقر و عدم لافِ شیخی در جهان انداخته  خویشتن را بایزیدی ساخته هم ز خود سالک شده، واصل شده  محفلی وا کرده در دعوی‌کَده(۱۳۰) خانهٔ داماد، پر آشوب و شر  قومِ دختر را نبوده زین خبر وَلْوَله که کار، نیمی راست شد  شرط‎هایی که ز سویِ ماست، شدخانه‌ها را روفتیم، آراستیم  زین هوسْ سرمست و خوش برخاستیم زآن طرف آمد یکی پیغام؟ نی  مرغی آمد این طرف زآن بام؟ نی زین رسالاتِ(۱۳۱) مَزید اندر مَزید(۱۳۲)یک جوابی ز آن حوالیتان رسید؟ نی، ولیکن یارِ ما زین آگه است  زآنکه از دل سویِ دل لابُد(۱۳۳) ره است پس، از آن یاری که اومیدِ شماست  از جوابِ نامه، ره خالی چراست؟ صد نشانست از سِرار(۱۳۴) و از جِهار(۱۳۵)  لیک بس کن، پرده زین دَر برمدار باز رُو تا قصّهٔ آن دلقِ گول  که بلا بر خویش آورد از فضول پس وزیرش گفت: ای حق را سُتُن(۱۳۶) بشنو از بندهٔ کمینه یک سخن دلقک از دِه بهرِ کاری آمده‎ست  رایِ(۱۳۷) او گشت و پشیمانش شده‎ست  ز آب و روغن(۱۳۸)، کهنه را نو می‌کند  او به مسخرْگی برون‌شو(۱۳۹) می‌کند غِمْد(۱۴۰) را بنمود و پنهان کرد تیغ  باید افشردن(۱۴۱) مر او را بی‌دریغ پسته را یا جوز(۱۴۲) را تا نشکنی  نی نماید دل، نه بدْهد روغنیمشنو این دفعِ وی و فرهنگِ او  درنگر در ارتعاش و رنگِ او گفت حق: سیمٰاهُمُ فی وَجْهِهِمْ  زآنکه غمّازست(۱۴۳) سیما و مُنِم(۱۴۴) چنانکه حضرت حق فرموده است که باطن اشخاص از ظاهر و رخسارشان نمایان است، زیرا چهرهٔ اشخاص خبردهنده و آشکار کننده است.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ… .»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست… .»این مُعایَن(۱۴۵) هست ضد آن خبر  که به شَر بِسْرِشته آمد این بَشَر گفت دلقک با فغان و با خروش  صاحِبا، در خونِ این مسکین مکوش بس گُمان و وَهْم آید در ضمیر  کآن نباشد حق و صادق، ای امیر اِنَّ بَعْضَ الظَّنَ اِثْم است ای وزیر  نیست اِستم راست، خاصّه بر فقیر ای وزیر، پاره‌ای از گمان‌ها گناه محسوب می‌شود. ستم روا نیست به ویژه بر بینوایان.قرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ….»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. …»شه نگیرد آنکه می‌رنجانَدَش  از چه گیرد آنکه می‌خنداندش؟ گفتِ صاحب، پیشِ شه جاگیر شد  کاشفِ این مکر و این تزویر شد گفت: دلقک را سویِ زندان برید  چاپلوس و زَرقِ(۱۴۶) او را کم خرید می‌زنیدش چون دُهُل اِشکم تهی  تا دُهُل‌وار او دهدْمان آگهی تَرّ و خشک و پُرّ و تی(۱۴۷) باشد دُهُل  بانگِ او آگه کند ما را ز کُل تا بگوید سِرِّ خود از اضطرار  آنچنانکه گیرد این دل‎ها قرار  چون طُمَأنینه‌ست(۱۴۸) صدقِ بافروغ(۱۴۹) دل، نیآرامد به گفتارِ دروغ کِذب، چون خَس باشد و دل چون دهان  خس نگردد در دهان هرگز نهان تا در او باشد زبانی می‌زند  تا بدآنَش از دهان بیرون کند خاصه که در چشم افتد خس ز باد  چشم افتد در نم و بَند و گُشاد ما پس این خس را زنیم اکنون لگد  تا دهان و چشم از این خس وارَهَد گفت دلقک: ای مَلِک آهسته باش  رویِ حِلم(۱۵۰) و مغفرت را کم خراشحدیث«دَعْ مٰا یَریبُکَ اِلیٰ مٰا لٰا یَریبُکَ فَاِنَّ الصِّدْقَ طُمَأنینَةٌ وَ اِنَّ الْکِذْبَ رَیْبَةٌ.»«رها کن آنچه را که به شکّ اندرت سازد، و بگیر آنچه را که به شکت درنیاورد. زیرا راستی مایهٔ آرامشِ خاطر است، و دروغ مایهٔ شکّ و شبهه.»تا بدین حد چیست تعجیلِ نِقَم(۱۵۱)؟  من نمی‌پَرَّم، به دستِ تو دَرَم آن ادب که باشد از بهرِ خدا  اندر آن مُسْتَعجِلی(۱۵۲) نبْود روا وآنچه باشد طبع و خشمِ عارضی  می‌شتابد، تا نگردد مرتضی(۱۵۳)ترسد ار آید رضا، خشمش رود  انتقام و ذوقِ آن، فایِت(۱۵۴) شود شهوتِ کاذب شتابد در طعام  خوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام(۱۵۵) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْ  تا گُواریده شود آن بی‌گِرِه تو پیِ دفعِ بلایم می‌زنی  تا ببینی رخنه را، بندش کنی تا از آن رخنه برون نآیَد بلا  غیرِ آن، رخنه بسی دارد قضا چارهٔ دفعِ بلا، نبود ستم  چاره، احسان باشد و عفو و کرم   گفت: اَلصَّدْقَه، مَرَدٌّ لِلْبَلا  داٰوِ مَرضاکَ بِصَدْقه یاٰفَتیٰ پیامبر(ص) فرموده است: ای جوان، صدقه بلا را دفع می‌کند. بیماران خود را با صدقه درمان کن.حدیث«داوُوا مَرْضاٰکُمْ بِالصَّدَقَةِ»«بیمارانِ خود را با صدقه مداوا کنید.»صَدْقه، نبوَد سوختن درویش را  کور کردن چشمِ حلم‌اندیش(۱۵۶) را گفت شه: نیکوست خیر و موقعش  لیک چون خیری کنی در موضعش موضعِ رُخ شه نهی، ویرانی است  موضعِ شه اسپ هم نادانی است در شریعت، هم عطا هم زَجْر(۱۵۷) هست  شاه را صدر و فَرَس(۱۵۸) را درگه است عدل چه‏‌بْوَد؟ وضع اندر موضعش  ظلم چه‎بْوَد؟ وضع در ناموقعش نیست باطل هر چه یزدان آفرید  از غضب، وز حِلم، وز نُصح(۱۵۹) و مَکید(۱۶۰)قرآن کریم، سورهٔ ص (۳۸)، آیهٔ ۲۷Quran, Saad(#38), Line #27«وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا… .»«ما این آسمان و زمین و آنچه را که میان آنهاست به باطل نیآفریده‌ایم… .»خیرِ مطلق نیست زینها هیچ چیز  شرِّ مطلق نیست زینها هیچ نیز نفع و ضَرِّ هر یکی از مَوضِع است  عِلم ازین رو واجب است و نافع است ای بسا زَجْری که بر مسکین رود  در ثواب از نان و حلوا بِهْ بود  زآنکه حلوا بی‌اَوان(۱۶۱)، صفرا کند  سیلی‌اَش از خُبْث(۱۶۲) مُسْتَنقا(۱۶۳) کند سیلیی در وقت، بر مسکین بزن  که رهانَد آنْش از گردنْ زدن زخم، در معنی، فتد از خویِ بَد  چوب بر گَرد اوفتد، نه بر نمد بزم و زندان هست هر بهرام را  بزم، مخلص را و، زندان خام را شَقّ(۱۶۴) باید ریش را، مرهم کنی  چرک را در ریش، مستحکم کنی تا خورَد مر گوشت را در زیرِ آن  نیم‌سودی باشد، و پَنجَه زیان گفت دلقک: من نمی‌گویم گذار  من همی گویم: تحرّیی(۱۶۵) بیار هین، رهِ صبر و تَأَنّی در مبند  صبر کن، اندیشه می‌کن روز چند در تأنّی بر یقینی برزنی  گوشمالِ من به ایقانی(۱۶۶) کنیدر روِش، یَمْشی مُکِبّاً خود چرا؟  چون همی شاید شدن در اِسْتوا(۱۶۷)وقتی که مثلا می‌توانی شقّ و رقّ و صاف راه بروی، چرا افتان و خمان راه می‌روی؟قرآن کریم، سورهٔ ملک (۶۷)، آیهٔ ۲۲Quran, Al-Mulk(#67), Line #22«أَفَمَن يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّن يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»«آیا آن کس که نگونسار بر روی افتاده راه می‌رود، هدایت یافته‌تر است یا آن که بر پای ایستاده و بر راه راست می‌رود؟»مشورت کن با گروهِ صالحان  بر پیمبر امرِ شٰاوِرْهُمْ بدان با نیکان مشورت کن، این را بدان که حتّی پیامبر(ص) مأمور به مشورت با امّت بود.قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۵۹Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #159«… وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ …»«… و در کارها با ایشان مشورت کن …»اَمْرُهُمْ شُوریٰ برای این بُوَد  کز تَشاوُر، سهو و کژ کمتر رَوَد از آنرو مؤمنان به مشورت در امور دعوت شده‌اند که مشورت باعث می‌شود که اشتباه و کج‌روی کمتر رخ دهد.قرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«… وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ …»«… و کارشان بر پایه مشورت با یکدیگر است. …»این خِرَدها چون مَصابیح(۱۶۸)، انور است  بیست مِصباح از یکی روشن‌تر است بُو که مِصباحی فتد اندر میان  مُشتعِل گشته ز نورِ آسمان غیرتِ حق پَرده‌یی انگیخته‌ست  سِفْلی(۱۶۹) و عِلْوی(۱۷۰) به هم آمیخته‎ست  گفت: سیرُوا(۱۷۱)، می‌طلب اندر جهان  بخت و روزی را همی کن امتحان قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۷Quran, Aal-Imran(#3), Line #137«قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»«پيش از شما سنتهايى بوده است، پس بر روى زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار آنها كه پيامبران را به دروغگويى نسبت مى‌دادند چه بوده است.»در مجالس می‌طلب اندر عقول  آنچنان عقلی که بود اندر رسول زآنکه میراث از رسول آن است و بس  که ببیند غیب‎ها از پیش و پس در بَصَرها می‌طلب هم آن بَصَر(۱۷۲)  که نتابد شرحِ آن این مختصر بهرِ این کرده‌ست منع، آن باشکوه  از تَرَهُّب(۱۷۳)، وز شدن خلوت به کوه حدیث«لا رَهْبانِیَّةَ فِی الْاِسْلامِ.»«در اسلام رهبانیت، یعنی كناره‌گیری از زندگی برای رسیدن به آخرت، اصلاً وجود ندارد.»تا نگردد فوت این نوع اِلْتِقا(۱۷۴)  کآن نظر بخت است و، اکسیرِ بقا در میانِ صالحان، یک اَصْلَحی‎ست  بر سرِ توقیعش(۱۷۵) از سلطان صَحی‎ست(۱۷۶) کآن دعا شد با اجابت مُقْتَرِن(۱۷۷)  کُفوِ(۱۷۸) او نبْود کِبار اِنس و جِن در مِری‌اَش(۱۷۹) آنکه حُلو(۱۸۰) و حامِض(۱۸۱) است  حجّتِ ایشان برِ حق داحِض(۱۸۲) استکه چو ما او را به خود افراشتیم  عذر و حجّت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دستِ حق عِیان  پس، تحرّی(۱۸۳) بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحرّی رُو و سر  که پدید آمد مَعاد و مُسْتَقَر(۱۸۴) یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۱۸۵) شوی  سُخرهٔ(۱۸۶) هر قبلهٔ باطل شوی چون شوی تمییزْدِه(۱۸۷) را ناسپاس  بِجْهَد از تو خَطْرَتِ(۱۸۸) قبله‌شناس گر ازین انبار خواهی بِرّ(۱۸۹) و بُر(۱۹۰)  نیم ساعت هم ز همدردان مَبُرکه در آن دَم که بِبُرّی زین مُعین(۱۹۱)  مبتلی گردی تو با بِئْسَ الْقَرین(۱۹۲) قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»«تا‌ آنگاه که نزد ما آید، می‌گوید: ای کاش دوریِ من و تو دوریِ مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدی بودی.»(۱۰۵) فُجْفُج: پچ‌پچ کردن(۱۰۶) قاهر: چیره، غالب(۱۰۷) مُهلِک: هلاک کننده(۱۰۸) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۱۰۹) دلق: مخفّفِ دلقک(۱۱۰) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است. (۱۱۱) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ(۱۱۲) خوف: ترس(۱۱۳) نَکال: کیفر، عقوبت(۱۱۴) پَلاس: گلیم(۱۱۵) تُرُش: غم‌زده، گرفته(۱۱۶) فرهنگ: در اینجا به معنی طرز رفتار و سلوک است.(۱۱۷) دنگ: کودن، احمق. در اینجا به معنی گیج و مات.(۱۱۸) لاغ: شوخی و هزل(۱۱۹) خوی: عَرَق(۱۲۰) نَکال: کیفر(۱۲۱) خوارمشاه: خوارزمشاه(۱۲۲) سَطْوَت: قهر، حمله، غلبه(۱۲۳) عَنود: ستیزه کار، ستیزنده(۱۲۴) کُنوز: گنجینه‌ها(۱۲۵) زودی: شتاب(۱۲۶) خام‌ریش: احمق، ابله(۱۲۷) مَرْج: چمنزار، چراگاه(۱۲۸) حشیش: گیاه خشک(۱۲۹) اُلاق: پیک، قاصد(۱۳۰) دعوی: ادعا کردن، دعوت کردن(۱۳۱) رسالات: جمعِ رساله، نامه‌ها(۱۳۲) مَزید اندر مَزید: پشت‌سرهم(۱۳۳) لابُد: به ناچار(۱۳۴) سِرار: رازگویی و درگوشی حرف زدن، در اینجا منظور نهان است.(۱۳۵) جِهار: آشکار، رو در رو دیدن(۱۳۶) سُتُن: ستون، تکیه‌گاه(۱۳۷) رای: نظر، رای گشتن یعنی عوض شدنِ نظر(۱۳۸) آب و روغن: تعبیری است از ظاهرسازی و مردم‌فریبی(۱۳۹) برون‌شو: راه خروجی، مَخْلَص، محلّ فرار. برون‌شو کردن یعنی تلاش کردن برای نجات.(۱۴۰) غِمْد: نیام و غلافِ شمشیر(۱۴۱) افشردن: فشار دادن، در اینجا کتک زدن و تنبیه کردن(۱۴۲) جوز: گردو(۱۴۳) غمّاز: آشکار کنندهٔ راز درون، بسیار سخن‌چین(۱۴۴) مُنِمّ: سخن‌چین(۱۴۵) مُعایَن: دیده شده(۱۴۶) زَرق: ریا(۱۴۷) تی: تهی، خالی(۱۴۸) طُمَأنینه: آرامشِ دل(۱۴۹) صدقِ بافروغ: راستیِ روشن(۱۵۰) حِلم:‌ فضاگشایی(۱۵۱) نِقَم: انتقام(۱۵۲) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۱۵۳) مرتضی: خشنود، راضی(۱۵۴) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۱۵۵) سَقام: بیماری(۱۵۶) حلم‌اندیش: فضاگشا(۱۵۷) زَجْر: بازداشتن، منع کردن، تنبیه کردن(۱۵۸) فَرَس: اسب(۱۵۹) نُصح: نصیحت(۱۶۰) مَکید: نیرنگ، خدعه(۱۶۱) بی‌اَوان: بی‌موقع(۱۶۲) خُبْث: پلیدی، ناپاکی(۱۶۳) مُسْتَنقا: پاک شده(۱۶۴) شَقّ: شکافتن(۱۶۵) تحرّی: جستجو(۱۶۶) ایقان: یقین آوردن(۱۶۷) اِسْتوا: راست و معتدل شد(۱۶۸) مَصابیح: چراغ‌ها(۱۶۹) سِفْلی: پایینی، زیرین(۱۷۰) عِلْوی: بالایی، رویین(۱۷۱) سیرُوا: سیر و گردش کنید(۱۷۲) بَصَر: چشم(۱۷۳) تَرَهُّب: پارسایی، رُهبانیّت(۱۷۴) اِلْتِقا: دیدار، ملاقات(۱۷۵) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۱۷۶) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۱۷۷) مُقْتَرِن: قرین(۱۷۸) کُفو: همتا، نظیر(۱۷۹) مِری‌: ستیز و جدال(۱۸۰) حُلو: شیرین(۱۸۱) حامِض: ترش(۱۸۲) داحِض: باطل(۱۸۳) تَحَرّی: جستجو(۱۸۴) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۱۸۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۱۸۶) سُخره: ذلیل و زیردست(۱۸۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.(۱۸۸) خَطْرَت: آنچه که بر دل گذرد، اندیشه (۱۸۹) بِرّ: نیکی(۱۹۰) بُرّ: گندم(۱۹۱) مُعین: یار، یاری کننده(۱۹۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد-------------------------مجموع لغات:(۱) مُهره بُردَن: کنایه از برنده شدن(۲) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا فریب دادن.(۳) اَنبان: کیسۀ بزرگ که از پوست دباغی‌شدۀ بز یا گوسفند درست کنند. توشه‌دان.(۴) بُخل: حسد، رشک، بخیل بودن(۵) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۶) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۷) قوت: غذا(۸) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش(۹) ناموس: خودبینی، تکبّر(۱۰) جَبین: پیشانی(۱۱) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم(۱۲) فتح: گشایش و پیروزی(۱۳) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۴) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۵) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت(۱۶) نَطْع: سفره و فرش چرمین، در اینجا منظور صفحهٔ شطرنج است.(۱۷) مُلک: پادشاهی(۱۸) لقا: دیدار(۱۹) نَشْف: به خود کشیدن و جذب کردن(۲۰) ارکانی: منسوب به ارکان. منظور عناصر اربعه (باد و آب و آتش و خاک) است.(۲۱) سَلیم: سالم(۲۲) نارُالله: آتش خدا، منظور قهر خداست.(۲۳) بوالْحَزَن: اندوهگین(۲۴) طَهور: پاک و پاک کننده(۲۵) عاریَتی: قرضی(۲۶) کلوخ: گِلِ خشک‌‌ شده(۲۷) سَلیم: ساده‌ دل(۲۸) مُقیم‏: ثابت، پابرجا، پیوسته(۲۹) عاریَت: قرض(۳۰) ذَهَب: طلا، زَر(۳۱) زرْاندود: زراندوده، ویژگی فلزی که با لایه‌ای از طلا پوشانده شده، زرنگار(۳۲) ملاحت: جاذبه، جذبه، خوشگلی(۳۳) جمال: زیبایی(۳۴) آبِ حیوان: آبِ حیات(۳۵) ژاژخایی: یاوه‌گویی، سخنان بیهوده گفتن(۳۶) عاریَت: آنچه که داده یا گرفته شود به شرط بازگرداندن، زودگذر، ناپایدار(۳۷) قافیَت: قافیهٔ شعر(۳۸) ضَریر: نابینا، کور (۳۹) مَکْسَب: کسب(۴۰) دُرّ: مروارید(۴۱) تصاریف: جمعِ تصریف، به معنی گردانیدن و تبدیل است.(۴۲) خُم: جامِ شراب(۴۳) نِعْمَ الْاِدام‌‌: نانخورش لطیف، بهترین غذا(۴۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۴۵) از آنِ خود بکن: مالِ خودت بدان، برای خودت کن(۴۶) ذُبال: فتیله، فتیلۀ شمع یا چراغ(۴۷) خوش‌مَساغ: خوش‌رفتار، خوش‌مدار(۴۸) اِفتِکار: اندیشیدن، فکر کردن(۴۹) ظلمت‌دوستدار: آنچه که تاریکی را دوست دارد.(۵۰) ضیا: نور، روشنایی(۵۱) زهیدن: تراوش کردن، نشأت گرفتن(۵۲) نَواله: لقمه و توشه، در اینجا به معنی نعمت و عطا(۵۳) لُدّ: دشمنِ سرسخت، ستیزه‌گر(۵۴) اِکتِئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن(۵۵) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.(۵۶) اَبدان: بدن‌ها(۵۷) قوت: غذا(۵۸) ظلمت: تاریکی(۵۹) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۶۰) کریم: بخشنده(۶۱) آبِ حیوان: آبِ حیات، آبِ عشق و حقیقت(۶۲) باقیاتُ الصّالحات: نیکِ جاودانه(۶۳) جُفت: دو گاو که برای شخم زدنِ زمین، پهلوی هم می‌بندند.(۶۴) قعر: ته، پایین، انتها(۶۵) ظُلمَت: تاریکی(۶۶) صاحب‌رای: صاحب‌نظر(۶۷) نقد: سکّه(۶۸) قلب: تقلّبی، قلّابی(۶۹) فاخته: نوعی پرنده که صدایی همچون «کوکو» دارد.(۷۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۷۱) حَدید: آهن(۷۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۷۳) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۷۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۷۵) فارغ: آسوده، در اینجا یعنی ناآگاه(۷۶) تَصاریف: جمعِ تصریف به معنی تغییر دادن و بالا و پایین کردن. تَصاریفِ ابتلا یعنی انواع و اقسامِ ابتلائات، رویدادها.(۷۷) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.(۷۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۷۹) استماع: شنیدن، گوش دادن(۸۰) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۸۱) واخری: دوباره بخری(۸۲) یَومِ دین: روز جزا، روز رستاخیز(۸۳) رُوبَه‌شانگی: مجازاً حیله و تزویر(۸۴) مَهْل: مهلت دادن، درنگ و آهستگی(۸۵) قوت: غذا(۸۶) ناسزاست: شایسته نیست(۸۷) جَلْدی: چابکی، چالاکی(۸۸) بابُ‎الله: درگاهِ الهی(۸۹) زرّین:‌ طلایی(۹۰) بُوالْحِکَم: کنیهٔ اصلی ابوجهل(۹۱) سَقَر: از نام‌های دوزخ(۹۲) کَپ: گَپ، گفتگو کردن(۹۳) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان: دود بر آتش دلالت دارد.(۹۴) لبیب: خردمند(۹۵) کُمیز: ادرار(۹۶) طاق و طُرُنب: سر و صدا(۹۷) دَلْقک: مُبْدَلِ «تلخک»، یکی از ظُرَفای دربار سلطان محمود غزنوی، کسی که در دربارهای قدیم کارهای خنده‌آور می‌کرد.(۹۸) اُلاق: پیک، قاصد، الاغ(۹۹) مُسْتَتِمّ: تمام کننده، به انجام رساننده(۱۰۰) کُنوز: گنجینه‌ها(۱۰۱) فَرَس: اسب(۱۰۲) نَمَط: طریقه و روش(۱۰۳) مرغِ بی‌هنگام: خروس بی‌محل(۱۰۴) راهِ بی‌رهی: ‌راهِ بدون راه‌رونده، کنایه از بی‌راهه که هیچ‌کس حاضر نیست در آن حرکت کند.(۱۰۵) فُجْفُج: پچ‌پچ کردن(۱۰۶) قاهر: چیره، غالب(۱۰۷) مُهلِک: هلاک کننده(۱۰۸) سَیْرانِ درشت: حرکت و سیر خشن و ناهموار(۱۰۹) دلق: مخفّفِ دلقک(۱۱۰) فُحش: در اینجا به معنی فاحش است. (۱۱۱) فُحشِ اِجتهاد: اِجتهادِ فاحش، تلاشِ بیش از حدّ(۱۱۲) خوف: ترس(۱۱۳) نَکال: کیفر، عقوبت(۱۱۴) پَلاس: گلیم(۱۱۵) تُرُش: غم‌زده، گرفته(۱۱۶) فرهنگ: در اینجا به معنی طرز رفتار و سلوک است.(۱۱۷) دنگ: کودن، احمق. در اینجا به معنی گیج و مات.(۱۱۸) لاغ: شوخی و هزل(۱۱۹) خوی: عَرَق(۱۲۰) نَکال: کیفر(۱۲۱) خوارمشاه: خوارزمشاه(۱۲۲) سَطْوَت: قهر، حمله، غلبه(۱۲۳) عَنود: ستیزه کار، ستیزنده(۱۲۴) کُنوز: گنجینه‌ها(۱۲۵) زودی: شتاب(۱۲۶) خام‌ریش: احمق، ابله(۱۲۷) مَرْج: چمنزار، چراگاه(۱۲۸) حشیش: گیاه خشک(۱۲۹) اُلاق: پیک، قاصد(۱۳۰) دعوی: ادعا کردن، دعوت کردن(۱۳۱) رسالات: جمعِ رساله، نامه‌ها(۱۳۲) مَزید اندر مَزید: پشت‌سرهم(۱۳۳) لابُد: به ناچار(۱۳۴) سِرار: رازگویی و درگوشی حرف زدن، در اینجا منظور نهان است.(۱۳۵) جِهار: آشکار، رو در رو دیدن(۱۳۶) سُتُن: ستون، تکیه‌گاه(۱۳۷) رای: نظر، رای گشتن یعنی عوض شدنِ نظر(۱۳۸) آب و روغن: تعبیری است از ظاهرسازی و مردم‌فریبی(۱۳۹) برون‌شو: راه خروجی، مَخْلَص، محلّ فرار. برون‌شو کردن یعنی تلاش کردن برای نجات.(۱۴۰) غِمْد: نیام و غلافِ شمشیر(۱۴۱) افشردن: فشار دادن، در اینجا کتک زدن و تنبیه کردن(۱۴۲) جوز: گردو(۱۴۳) غمّاز: آشکار کنندهٔ راز درون، بسیار سخن‌چین(۱۴۴) مُنِمّ: سخن‌چین(۱۴۵) مُعایَن: دیده شده(۱۴۶) زَرق: ریا(۱۴۷) تی: تهی، خالی(۱۴۸) طُمَأنینه: آرامشِ دل(۱۴۹) صدقِ بافروغ: راستیِ روشن(۱۵۰) حِلم:‌ فضاگشایی(۱۵۱) نِقَم: انتقام(۱۵۲) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۱۵۳) مرتضی: خشنود، راضی(۱۵۴) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۱۵۵) سَقام: بیماری(۱۵۶) حلم‌اندیش: فضاگشا(۱۵۷) زَجْر: بازداشتن، منع کردن، تنبیه کردن(۱۵۸) فَرَس: اسب(۱۵۹) نُصح: نصیحت(۱۶۰) مَکید: نیرنگ، خدعه(۱۶۱) بی‌اَوان: بی‌موقع(۱۶۲) خُبْث: پلیدی، ناپاکی(۱۶۳) مُسْتَنقا: پاک شده(۱۶۴) شَقّ: شکافتن(۱۶۵) تحرّی: جستجو(۱۶۶) ایقان: یقین آوردن(۱۶۷) اِسْتوا: راست و معتدل شد(۱۶۸) مَصابیح: چراغ‌ها(۱۶۹) سِفْلی: پایینی، زیرین(۱۷۰) عِلْوی: بالایی، رویین(۱۷۱) سیرُوا: سیر و گردش کنید(۱۷۲) بَصَر: چشم(۱۷۳) تَرَهُّب: پارسایی، رُهبانیّت(۱۷۴) اِلْتِقا: دیدار، ملاقات(۱۷۵) توقیع: فرمان شاه، امضای نامه و فرمان(۱۷۶) صَحّ: مخفّفِ صَحَّ به معنی درست است، صحیح است.(۱۷۷) مُقْتَرِن: قرین(۱۷۸) کُفو: همتا، نظیر(۱۷۹) مِری‌: ستیز و جدال(۱۸۰) حُلو: شیرین(۱۸۱) حامِض: ترش(۱۸۲) داحِض: باطل(۱۸۳) تَحَرّی: جستجو(۱۸۴) مُستَقَر: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۱۸۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۱۸۶) سُخره: ذلیل و زیردست(۱۸۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.(۱۸۸) خَطْرَت: آنچه که بر دل گذرد، اندیشه (۱۸۹) بِرّ: نیکی(۱۹۰) بُرّ: گندم(۱۹۱) مُعین: یار، یاری کننده(۱۹۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد--------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبا تو حیات و زندگی بی‌تو فنا و مردنازان که تو آفتابی و بی‌تو بود فسردناخلق بر این بساط‌ها بر کف تو چو مهره‌ایهم ز تو ماه گشتنا هم ز تو مهره بردناگفت دمم چه می‌دهی دم به تو من سپرده‌اممن ز تو بی‌خبر نی‌ام در دم دم سپردناپیش به سجده می‌شدم پست خمیده چون شترخنده‌زنان گشاد لب گفت درازگردنابین که چه خواهی کردنا، بین که چه خواهی کردناگردن دراز کرده‌ای پنبه بخواهی خوردنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبا تو حیات و زندگی بی‌تو فنا و مردنازان که تو آفتابی و بی‌تو بود فسردناخلق بر این بساط‌ها بر کف تو چو مهره‌ایهم ز تو ماه گشتنا هم ز تو مهره بردنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsهیچ نبرده‌ست کسی مهره ز انبان جهانرنجه مشو زان که تو هم مهره ز انبان نبریمهره ز انبان نبرم گوهر ایمان ببرمگر تو به جان بخل کنی جان بر جانان نبریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدست یار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزند مر تو را و مسجدت را برکندعاشقا خروب تو آمد کژی همچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1079لیک گر آن قوت بر وی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ستچون کسی کاو از مرض گل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوت اوست‏قوت اصلی را فرامش کرده استروی در قوت مرض آورده است‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2916بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جد جویی بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌‏نهد  جان تو نه این جهد نه آن جهدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1060افکن این تدبیر خود را پیش دوست  گر چه تدبیرت هم از تدبیر اوست‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترس تا ندزدد از تو آن استاد درسچون بگویی جاهلم تعلیم ده این چنین انصاف از ناموس بهاز پدر آموز ای روشن‌جبینربنا گفت و ظلمنا پیش از اینقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگارِ ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيآمرزى و بر ما رحمت نيآورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #269, Divan e Shamsاسب و رخت راست بر این شه طوافگرچه بر این نطع روی جا به جامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182« وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.»«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.»« و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم.»شاد از غم شو که غم دام لقاستاندرین ره سوی پستی ارتقاستغم ‌یکی‌ گنجی‌ است ‌و رنج تو چو کانلیک کی در گیرد این در کودکانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2595زاحمقان بگریز چون عیسی گریخت  صحبت احمق بسی خون‌ها که ریخت اندک اندک آب را دزدد هوا  دین چنین دزدد هم احمق از شما گرمی‌ات را دزدد و سردی دهد  همچو آن کو زیر کون سنگی نهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #879آب اندر حوض اگر زندانی است باد نشفش می‌‌کند کارکانی است‌‌ می‌‌رهاند می‌‌برد تا معدنش اندک اندک تا نبینی بردنش‌‌ وین نفس جان‌های ما را همچنان اندک اندک دزدد از حبس جهان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کار پنهان کن تو از چشمان خود   تا بود کارت سلیم از چشم بد خویش را تسلیم کن بر دام مزد   وانگه از خود بی‏‌زخود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1332چونکه تو ینظر به نارالله بدی نیکوی را وا ندیدی از بدیقرآن کریم، سورهٔ الهمزة (۱۰۴)، آیهٔ ۶Quran, Al-Humaza(#104), Line #6«نَارُ اللهِ الْـمُوقَدَةُ»«آتش افروختهٔ خداست»اندک اندک آب بر آتش بزنتا شود نار تو نور ای بوال‌حزنتو بزن یا ربنا آب طهورتا شود این نار عالم جمله نورمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #708پرتو خورشید بر دیوار تافت تابش عاریتی دیوار یافت‏ بر کلوخی دل چه بندی ای سلیموا طلب اصلی که تابد او مقیم‏ ای که تو هم عاشقی بر عقل خویش خویش بر صورت‌پرستان دیده بیش‏  پرتو عقل است آن بر حس تو عاریت می‌دان ذهب بر مس تو چون زراندود است خوبی در بشر ورنه چون شد شاهد تو پیره‌خر چون فرشته بود همچون دیو شد کآن ملاحت اندرو عاریه بداندک اندک می‏‌ستاند آن جمال اندک اندک خشک می‏‌گردد نهالرو نعمره ننکسه بخوان دل طلب کن دل منه بر استخوان‏طالب دل باش ای که اهل صورتی بر استخوان دل مبند در طلب زیبایی و جمال ظاهری مباش و طالب حسن و لطافت روح باشقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۶۸Quran, Yaseen(#36), Line #68«وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ.»«هر كه را عمر دراز دهيم، در آفرينش دگرگونش كنيم. چرا تعقل نمى‌كنند؟»کآن جمال دل جمال باقی است دو لبش از آب حیوان ساقی‌ است‏ خود همو آب است و هم ساقی و مست هر سه یک شد چون طلسم تو شکست‏ آن یکی را تو ندانی از قیاس بندگی کن ژاژ کم‌ خا ناشناسمعنی تو صورت است و عاریتبر مناسب شادی و بر قافیت‏ معنی آن باشد که بستاند تو را بی‏‌نیاز از نقش گرداند تو را معنی آن نبود که کور و کر کند مرد را بر نقش عاشق‏‌تر کندکور را قسمت خیال غم‌‌فزاست بهره چشم این خیالات فناست‏ حرف قرآن را ضریران معدن‏‌اند خر نبینند و به پالان بر زنند چون تو بینائی پی خر رو که جست چند پالان‌ دوزی ای پالان‌پرستخر چو هست آید یقین پالان تو را کم نگردد نان چو باشد جان تو را پشت خر دکان و مال و مکسب است در قلبت مایه صد قالب استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2597نکته‌‌ای دیگر تو بشنو ای رفیق همچو جان او سخت پیدا و دقیق‌‌در مقامی هست هم این زهر مار از تصاریف خدایی خوش‌گواردر مقامی زهر و در جایی دوا در مقامی کفر و در جایی روا گرچه آنجا او گزند جان بود چون بدینجا در رسد درمان شود آب در غوره ترش باشد و لیک چون به انگوری رسد شیرین و نیک‌‌ باز در خم او شود تلخ و حرام در مقام سرکگی نعم الادام‌‌حدیث«نِعْمَ الْاِدامُ الخُلّ»«چه خوش نانخورشی است سرکه»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهر خدااندر آن مستعجلی نبود روامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3386 کای خدا‌‌‌‌‌‌ ‌گر آن جوان کژ رفت راه  که نشاید ساختن جز تو پناه تو از آن خود بکن از وی مگیر  گرچه‌ او خواهد خلاص از هر اسیر زآنکه محتاج‌اند این خلقان همه  از گدایی گیر تا سلطان همه قرآن کریم، سورهٔ فاطر (۳۵)، آیهٔ ۱۵Quran, Faatir(#35), Line #15«يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ»«اى مردم، همهٔ شما به خدا نيازمنديد. اوست بى‌نياز و ستودنى.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2389با حضور آفتاب باکمال  رهنمایی جستن از شمع و ذبالبا حضور آفتاب خوش‌مساغروشنایی جستن از شمع و چراغ بی‌گمان ترک ادب باشد ز ما  کفر نعمت باشد و فعل هوالیک اغلب هوش‌ها در افتکارهمچو خفاش‌اند ظلمت‌دوستدار در شب ار خفاش کرمی می‌خورد  کرم را خورشید جان می‌پرورد در شب ار خفاش از کرمی‌ست مست  کرم از خورشید جنبنده شده‌ست مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3395آفتابی که ضیا زو می‌زهددشمن خود را نواله می‌دهد لیک شهبازی که او خفاش نیست  چشم بازش راست‌بین و روشنی‌ست گر به شب جوید چو خفاش او نمو  در ادب خورشید مالد گوش اوگویدش گیرم که آن خفاش لد علتی دارد تو را باری چه شد مالشت بدهم به زجر از اکتئابتا نتابی سر دگر از آفتاب مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خفاشی رفت در کور و کبودباز سلطان‌دیده را باری چه بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #51حس ابدان قوت ظلمت می‌خوردحس جان از آفتابی می‌چردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #33پس کریم آنست کو خود را دهدآب حیوانی که ماند تا ابدباقیات الصالحات آمد کریمرسته از صد آفت و اخطار و بیمگر هزاران‌اند یک کس بیش نیستچون خیالات عدداندیش نیستقرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۷۶Quran, Maryam(#19), Line #76«وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى ۗ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»«و خدا بر هدايت آنان كه هدايت يافته‌اند خواهد افزود و نزد پروردگار تو پاداش و نتيجهٔ كردارهاى شايسته‌اى كه باقى‌ماندنى‌اند بهتر است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2647در بلا هم می‏‌چشم لذات او   مات اویم مات اویم مات اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2083گفت از اقرار عالم فارغمآنکه حق باشد گواه او را چه غممولانا، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsگفتم این چیست بگو زیر و زبر خواهم شدگفت می‌باش چنین زیر و زبر هیچ مگو مولانا، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsجفت ببردند و زمین ماند خامهیچ ندارد جز خار و گیامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعر چه بگزید هرکه عاقل استزآن‌که در خلوت صفاهای دل است‌‌ظلمت چه به که ظلمت‌های خلقسر نبرد آن کس که گیرد پای خلقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سر دودتا شود سرور بدآن خود سر رود سر نخواهی که رود تو پای باش   در پناه قطب صاحب‌رای باش‏  گر چه شاهی خویش فوق او مبین   گر چه شهدی جز نبات او مچین‏ فکر تو نقش است و فکر اوست جان   نقد تو قلب است و نقد اوست کان‏ او تویی خود را بجو در اوی او   کو و کو گو فاخته شو سوی اومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsگفت دمم چه می‌دهی دم به تو من سپرده‌اممن ز تو بی‌خبر نی‌ام در دم دم سپردنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsنیم ز کار تو فارغ همیشه در کارمکه لحظه لحظه تو را من عزیزتر دارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsخاموش کن که همت ایشان پی تو استتأثیر همت‌ است تصاریف ابتلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsنفخت فیه من روحی رسیده‌ستغم بیش و غم کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsامشب استیزه کن و سر منهتا که ببینی ز سعادت عطامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گویی مجویید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2449, Divan e Shamsمن پیش از این می‌خواستم گفتار خود را مشتریواکنون همی‌خواهم ز تو کز گفت خویشم واخریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2654 جان جمله علم‌ها این است این  که بدانی من کی‌ام در یوم دینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #49, Divan e Shamsبین که چه خواهی کردنا بین که چه خواهی کردناگردن دراز کرده‌ای پنبه بخواهی خوردنامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستن ظن افزونی‌ست و کلی کاستنخاصه عمری غرق در بیگانگی در حضور شیر روبه‌شانگی عمر بیشم ده که تا پس‌تر روم مهلم افزون کن که تا کمتر شوم مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای‌ست عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ورنه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیر مردن هیچ فرهنگی دگردر‌نگیرد با خدای ای حیله‌گرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500درگذر از فضل و از جلدی و فن  کار خدمت دارد و خلق حسنبهر این آوردمان یزدان برون  ما خلقت الانس الا یعبدون حضرت حق ما را بدین جهت آفرید که او را عبادت کنیمچنانکه در قرآن کریم فرموده است جنیان و آدمیان را نیافریدم جز آنکه مرا پرستش کنندقرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۵۶Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #56«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ.»«جن و انس را جز براى پرستش خود نيافريده‌ام.»سامری را آن هنر چه سود کرد کآن فن از باب‌اللهش مردود کردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این‌همه رغبت شگفتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2503چه کشید از کیمیا قارون ببین  که فرو بردش به قعر خود زمین بوالحکم آخر چه بربست از هنرسرنگون رفت او ز کفران در سقرخود هنر آن دان که دید آتش عیان  نه کپ دل علی‏‌النارالدخان کسی را باید هنرمند بدانی که آتش را آشکارا ببیندنه آنکه فقط بگوید تصاعد دود دلیل بر وجود آتش استای دلیلت گنده‌تر پیش لبیبدر حقیقت از دلیل آن طبیب چون دلیلت نیست جز این ای پسر  گوه می‌خور در کمیزی می‌نگر ای دلیل تو مثال آن عصا  در کفت دل علی عیب العمیای کسی که دلیل در دست تو مانند عصایی در دست کور است همانطور که عصا دلالت بر کوری فرد می‌کند توسل به عصای استدلال نیز دلیل بر کوردلی توست غلغل و طاق و طرنب و گیر و دار  که نمی‌بینم مرا معذور دار مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2510 منادی کردن سید ملک ترمد که هر که در سه یا چهار روز به سمرقند رود به فلان مهم خلعت و اسب و غلام و کنیزک و چندین زر دهم و شنیدن دلقک خبر این منادی در ده و آمدن به اولاقی نزد شاه که من باری نتوانم رفتنسید ترمد که آنجا شاه بود  مسخره او دلقک آگاه بود داشت کاری در سمرقند او مهم  جست الاقی تا شود او مستتم زد منادی هر که اندر پنج روز  آردم زآنجا خبر بدهم کنوزدلقک اندر ده بد و آن را شنید  برنشست و تا به ترمد می‌دوید مرکبی دو اندر آن ره شد سقط  از دوانیدن فرس را زآن نمط پس به دیوان دردوید از گرد راه  وقت ناهنگام ره جست او به شاه  مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1226مرغ بی‌هنگام و راه بی‌رهیآتشی پر در بن دیگ تهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2516فجفجی در جمله دیوان فتاد  شورشی در وهم آن سلطان فتاد خاص و عام شهر را دل شد ز دستتا چه تشویش و بلا حادث شده‎ست یا عدوی قاهری در قصد ماست  یا بلایی مهلکی از غیب خاستکه زده دلقک به سیران درشتچند اسپی تازی اندر راه کشت جمع گشته بر سرای شاه خلق  تا چرا آمد چنین اشتاب دلق از شتاب او و فحش اجتهاد غلغل و تشویش در ترمد فتادآن یکی دو دست بر زانوزنان  وآن دگر از وهم واویلی‌کنان از نفیر و فتنه و خوف نکال هر دلی رفته به صد کوی خیال هر کسی فالی همی‌زد از قیاس  تا چه آتش اوفتاد اندر پلاسراه جست و راه دادش شاه زود  چون زمین بوسید گفتش هی چه بود هر که می‌پرسید حالی زآن ترش دست بر لب می‌نهاد او که خمش وهم می‌افزود زین فرهنگ او  جمله در تشویش گشته دنگ او کرد اشارت دلق کای شاه کرم  یک دمی بگذار تا من دم زنم تا که باز آید به من عقلم دمی  که فتادم در عجایب‎عالـمی بعد یک ساعت که شه از وهم و ظن  تلخ گشتش هم گلو و هم دهن  که ندیده بود دلقک را چنین  که ازو خوشتر نبودش همنشین دایما دستان و لاغ افراشتی  شاه را او شاد و خندان داشتی آنچنان خندانش کردی در نشست  که گرفتی شه شکم را با دو دست که ز زور خنده خوی کردی تنش  رو در افتادی ز خنده کردنش باز امروز این‎چنین زرد و ترش  دست بر لب می‌زند کای شه خمش وهم در وهم و خیال اندر خیال  شاه را تا خود چه آید از نکالکه دل شه با غم و پرهیز بود  زآنکه خوارمشاه بس خون‌ریز بود بس شهان آن طرف را کشته بود  یا به حیله یا به سطوت آن عنود این شه ترمد ازو در وهم بود  وز فن دلقک خود آن وهمش فزود گفت زوتر بازگو تا حال چیست  این چنین آشوب و شور تو ز کیست گفت من در ده شنیدم آنکه شاه  زد منادی بر سر هر شاه‌راه که کسی خواهم که تازد در سه روز  تا سمرقند و دهم او را کنوز من شتابیدم بر تو بهر آن  تا بگویم که ندارم آن توان این چنین چستی نیاید از چو من  باری این اومید را بر من متن گفت شه لعنت بر این زودیت باد  که دو صد تشویش در شهر اوفتاد  از برای این قدر ای خام‌ریشآتش‎افگندی درین مرج و حشیش همچو این خامان با طبل و علم  که الاقانیم در فقر و عدم لاف شیخی در جهان انداخته  خویشتن را بایزیدی ساخته هم ز خود سالک شده واصل شده  محفلی وا کرده در دعوی‌کده خانه داماد پر آشوب و شر  قوم دختر را نبوده زین خبر ولوله که کار نیمی راست شد  شرط‎هایی که ز سوی ماست شدخانه‌ها را روفتیم آراستیم  زین هوس سرمست و خوش برخاستیم زآن طرف آمد یکی پیغام نی  مرغی آمد این طرف زآن بام نی زین رسالات مزید اندر مزیدیک جوابی ز آن حوالیتان رسیدنی ولیکن یار ما زین آگه است  زآنکه از دل سوی دل لابد ره است پس از آن یاری که اومید شماست  از جواب نامه ره خالی چراست صد نشانست از سرار و از جهارلیک بس کن پرده زین در برمدار باز رو تا قصه آن دلق گول  که بلا بر خویش آورد از فضول پس وزیرش گفت ای حق را ستنبشنو از بنده کمینه یک سخن دلقک از ده بهر کاری آمده‎ست  رای او گشت و پشیمانش شده‎ست  ز آب و روغن کهنه را نو می‌کند  او به مسخرگی برون‌شو می‌کند غمد را بنمود و پنهان کرد تیغ  باید افشردن مر او را بی‌دریغ پسته را یا جوز را تا نشکنی  نی نماید دل نه بدهد روغنیمشنو این دفع وی و فرهنگ او  درنگر در ارتعاش و رنگ او گفت حق سیماهم فی وجههم  زآنکه غمازست سیما و منم چنانکه حضرت حق فرموده است که باطن اشخاص از ظاهر و رخسارشان نمایان است زیرا چهره اشخاص خبردهنده و آشکار کننده استقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ… .»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست… .»این معاین هست ضد آن خبر  که به شر بسرشته آمد این بشر گفت دلقک با فغان و با خروش  صاحبا در خون این مسکین مکوش بس گمان و وهم آید در ضمیر  کآن نباشد حق و صادق ای امیر ان بعض الظن اثم است ای وزیر  نیست استم راست خاصه بر فقیر ای وزیر پاره‌ای از گمان‌ها گناه محسوب می‌شودستم روا نیست به ویژه بر بینوایانقرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ….»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. …»شه نگیرد آنکه می‌رنجاندش  از چه گیرد آنکه می‌خنداندش گفت صاحب پیش شه جاگیر شد  کاشف این مکر و این تزویر شد گفت دلقک را سوی زندان برید  چاپلوس و زرق او را کم خرید می‌زنیدش چون دهل اشکم تهی  تا دهل‌وار او دهدمان آگهی تر و خشک و پر و تی باشد دهل  بانگ او آگه کند ما را ز کل تا بگوید سر خود از اضطرار  آنچنانکه گیرد این دل‎ها قرار  چون طمأنینه‌ست صدق بافروغدل نیآرامد به گفتار دروغ کذب چون خس باشد و دل چون دهان  خس نگردد در دهان هرگز نهان تا در او باشد زبانی می‌زند  تا بدآنش از دهان بیرون کند خاصه که در چشم افتد خس ز باد  چشم افتد در نم و ند و گشاد ما پس این خس را زنیم اکنون لگد  تا دهان و چشم از این خس وارهد گفت دلقک ای ملک آهسته باش  روی حلم و مغفرت را کم خراشحدیث«دَعْ مٰا یَریبُکَ اِلیٰ مٰا لٰا یَریبُکَ فَاِنَّ الصِّدْقَ طُمَأنینَةٌ وَ اِنَّ الْکِذْبَ رَیْبَةٌ.»«رها کن آنچه را که به شکّ اندرت سازد، و بگیر آنچه را که به شکت درنیاورد. زیرا راستی مایهٔ آرامشِ خاطر است، و دروغ مایهٔ شکّ و شبهه.»تا بدین حد چیست تعجیل نقممن نمی‌پرم به دست تو درم آن ادب که باشد از بهر خدا  اندر آن مستعجلی نبود روا وآنچه باشد طبع و خشم عارضی  می‌شتابد تا نگردد مرتضیترسد ار آید رضا خشمش رود  انتقام و ذوق آن فایت شود شهوت کاذب شتابد در طعام  خوف فوت ذوق هست آن خود سقام اشتها صادق بود تأخیر به  تا گواریده شود آن بی‌گره تو پی دفع بلایم می‌زنی  تا ببینی رخنه را بندش کنی تا از آن رخنه برون نآید بلا  غیر آن رخنه بسی دارد قضا چاره دفع بلا نبود ستم  چاره احسان باشد و عفو و کرم   گفت الصدقه مرد للبلا  داو مرضاک بصدقه یافتی پیامبر(ص) فرموده است ای جوان صدقه بلا را دفع می‌کند بیماران خود را با صدقه درمان کنحدیث«داوُوا مَرْضاٰکُمْ بِالصَّدَقَةِ»«بیمارانِ خود را با صدقه مداوا کنید.»صدقه نبود سوختن درویش را  کور کردن چشم حلم‌اندیش را گفت شه نیکوست خیر و موقعش  لیک چون خیری کنی در موضعش موضع رخ شه نهی ویرانی است  موضع شه اسپ هم نادانی است در شریعت هم عطا هم زجر هست  شاه را صدر و فرس را درگه است عدل چه‏‌بود وضع اندر موضعش  ظلم چه‎بود وضع در ناموقعش نیست باطل هر چه یزدان آفرید  از غضب وز حلم وز نصح و مکیدقرآن کریم، سورهٔ ص (۳۸)، آیهٔ ۲۷Quran, Saad(#38), Line #27«وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا… .»«ما این آسمان و زمین و آنچه را که میان آنهاست به باطل نیآفریده‌ایم… .»خیر مطلق نیست زینها هیچ چیز  شر مطلق نیست زینها هیچ نیز نفع و ضر هر یکی از موضع است  علم ازین رو واجب است و نافع است ای بسا زجری که بر مسکین رود  در ثواب از نان و حلوا به بود  زآنکه حلوا بی‌اوان صفرا کند  سیلی‌اش از خبث مستنقا کند سیلیی در وقت بر مسکین بزن  که رهاند آنش از گردن زدن زخم در معنی فتد از خوی بد  چوب بر گرد اوفتد نه بر نمد بزم و زندان هست هر بهرام را  بزم مخلص را و زندان خام را شق باید ریش را مرهم کنی  چرک را در ریش مستحکم کنی تا خورد مر گوشت را در زیر آن  نیم‌سودی باشد و پنجه زیان گفت دلقک من نمی‌گویم گذار  من همی گویم تحریی بیار هین ره صبر و تأنی در مبند  صبر کن اندیشه می‌کن روز چند در تأنی بر یقینی برزنی  گوشمال من به ایقانی کنیدر روش یمشی مکبا خود چرا چون همی شاید شدن در استواوقتی که مثلا می‌توانی شق و رق و صاف راه بروی چرا افتان و خمان راه می‌رویقرآن کریم، سورهٔ ملک (۶۷)، آیهٔ ۲۲Quran, Al-Mulk(#67), Line #22«أَفَمَن يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّن يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»«آیا آن کس که نگونسار بر روی افتاده راه می‌رود، هدایت یافته‌تر است یا آن که بر پای ایستاده و بر راه راست می‌رود؟»مشورت کن با گروه صالحان  بر پیمبر امر شاورهم بدان با نیکان مشورت کن این را بدان که حتی پیامبر(ص) مأمور به مشورت با امت بودقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۵۹Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #159«… وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ …»«… و در کارها با ایشان مشورت کن …»امرهم شوری برای این بود  کز تشاور سهو و کژ کمتر رود از آنرو مومنان به مشورت در امور دعوت شده‌اند که مشورت باعث می‌شود که اشتباه و کج‌روی کمتر رخ دهدقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«… وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ …»«… و کارشان بر پایه مشورت با یکدیگر است. …»این خردها چون مصابیح انور است  بیست مصباح از یکی روشن‌تر است بو که مصباحی فتد اندر میان  مشتعل گشته ز نور آسمان غیرت حق پرده‌یی انگیخته‌ست  سفلی و علوی به هم آمیخته‎ست  گفت سیروا می‌طلب اندر جهان  بخت و روزی را همی کن امتحان قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۷Quran, Aal-Imran(#3), Line #137«قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»«پيش از شما سنتهايى بوده است، پس بر روى زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار آنها كه پيامبران را به دروغگويى نسبت مى‌دادند چه بوده است.»در مجالس می‌طلب اندر عقول  آنچنان عقلی که بود اندر رسول زآنکه میراث از رسول آن است و بس  که ببیند غیب‎ها از پیش و پس در بصرها می‌طلب هم آن بصر که نتابد شرح آن این مختصر بهر این کرده‌ست منع آن باشکوه  از ترهب وز شدن خلوت به کوه حدیث«لا رَهْبانِیَّةَ فِی الْاِسْلامِ.»«در اسلام رهبانیت، یعنی كناره‌گیری از زندگی برای رسیدن به آخرت، اصلاً وجود ندارد.»تا نگردد فوت این نوع التقا کآن نظر بخت است و اکسیر بقا در میان صالحان یک اصلحی‎ست  بر سر توقیعش از سلطان صحی‎ست کآن دعا شد با اجابت مقترن کفو او نبود کبار انس و جن در مری‌اش آنکه حلو و حامض است  حجت ایشان بر حق داحض استکه چو ما او را به خود افراشتیم  عذر و حجت از میان برداشتیم قبله را چون کرد دست حق عیان  پس تحری بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحری رو و سر  که پدید آمد معاد و مستقر یک زمان زین قبله گر ذاهل شوی  سخره هر قبله باطل شوی چون شوی تمییزده را ناسپاس  بجهد از تو خطرت قبله‌شناس گر ازین انبار خواهی بر و بر نیم ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرینقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»«تا‌ آنگاه که نزد ما آید، می‌گوید: ای کاش دوریِ من و تو دوریِ مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدی بودی.»

برنامه شماره ۹۹۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۶  ژانویه  ۲۰۲۴ - ۲۷  دی ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۳ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsگر بِنَخُسبی شبی ای مَه‌لقا(۱)رُو به تو بِنْمایَد گنجِ بقاگرم شوی شب، تو به خورشیدِ غیبچشمِ تو را باز کند توتیا(۲)امشب اِستیزه کُن و سر مَنِهتا که ببینی ز سعادت، عطاجلوه‌گهِ جمله بُتان در شب استنشنود آن کس که بِخُفت «اَلصَّلا»(۳)موسیِ عِمران نه به شب دید نور؟سویِ درختی که بگفتش: «بیا»*رفت به شب بیش ز دَه‌ساله راهدید درختی همه غرقِ ضیانی که به شب، احمد، معراج رفتبُرد بُراقیش(۴) به سویِ سَما(۵)؟** روز، پیِ کسب و شب از بهرِ عشقچشمِ بدی تا که نبیند تو را***خَلق بخُفتند، ولی عاشقانجملهٔ شب، قصّه‌کُنان با خداگفت به داوود، خدایِ کریم:هر که کُند دعویِ سودای ماچون همه‌شب خفت، بُوَد آن، دروغخواب کجا آید مر عشق را؟ز آنکه بُوَد عاشق، خلوت‌طلبتا غمِ دل گوید با دلرباتشنه نَخُسبید، مگر اندکیتشنه کجا، خوابِ گران از کجا؟چونکه بِخُسپید، به خواب، آب دیدیا لبِ جُو، یا که سبو یا سَقاجملهٔ شب می‌رسد از حق، خطاب:خیز غنیمت شُمُر، ای بی‌نوا****ور نه پسِ مرگ، تو حسرت خوریچونکه شود جانِ تو از تن جُدا*****جُفت(۶) بِبُردند و زمین مانْد خامهیچ ندارد جُزِ خار و گیامن شدم از دست، تو باقی بخوانمست شدم، سَر نشناسم ز پاشمسِ حقِ مَفخرِ تبریزیانبستم لب را، تو بیا برگُشا* قرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۹ تا ۱۲Quran, Ta-Ha(#20), Line #9-12«وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ» (۹)«آيا خبر موسى به تو رسيده است؟»«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» (۱۰)«آنگاه كه آتشى ديد و به خانواده خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ» (۱۱)«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» (١٢)«من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينك در وادى مقدسِ طُوىٰ هستى.»** قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱Quran, Al-Israa(#17), Line #1«سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»«منزه است آن خدايى كه بنده خود را شبى از مسجدالحرام به مسجدالاقصى كه گرداگردش را بركت داده‌ايم سير داد، تا بعضى از آيات خود را به او بنماييم، هر آينه او شنوا و بيناست.»*** قرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۷۳Quran, Al-Qasas(#28), Line #73«وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»«و از رحمت او آنكه براى شما شب و روز را پديد آورد تا در آن يک بيآساييد و در اين يک به طلب روزى برخيزيد، باشد كه سپاس گوييد.»**** قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۹Quran, Al-Israa(#17), Line #79«وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»«پاره‌اى از شب را به نمازخواندن زنده بدار. اين نافله خاص تو است. باشد كه پروردگارت، تو را به مقامى پسنديده برساند.»***** قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۳۱Quran, Al-An’aam(#6), Line #31«قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِيهَا… .»«زيان كردند آنهايى كه ديدار با خدا را دروغ پنداشتند. و چون قيامت به ناگهان فرا رسد، گويند: اى حسرتا بر ما به خاطر تقصيرى كه كرديم… .»(۱) مَه‌لقا: ماهرو، زیبا رخسار(۲) توتیا: سرمه، سنگی معدنی که اطبای قدیم آن را در معالجهٔ بیماری‌های چشمی و تقویتِ بینایی به کار می‌بستند.(۳) اَلصَّلا: به هوش باشید(۴) بُراق: مرکوبِ خاصِ حضرت رسول اکرم (ص) در شبِ معراج(۵) سما: سماء، آسمان(۶) جُفت: دو گاو که برای شخم زدنِ زمین، پهلوی هم می‌بندند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsگر بِنَخُسبی شبی ای مَه‌لقارُو به تو بِنْمایَد گنجِ بقامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدست یارِ بَد خَرُّوبِ(۷) هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزند مر تو را و مسجدت را برکَنَد عاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۸)؟خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsامشب اِستیزه کُن و سر مَنِهتا که ببینی ز سعادت، عطامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2640من سبب را ننگرم، کآن حادِث(۹) استزآنکه حادث، حادِثی را باعث استلطفِ سابق را نِظاره می‌کنمهرچه آن حادِث، دوپاره می‌کنم(۹) حادِث: تازه پدیده‌ آمده، جدید، نو------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2220از حَدَث(۱۰) شُستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشو این دوست را(۱۰) حَدَث: مدفوع------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3024این که فردا این کنم یا آن کنماین دلیلِ اختیارست ای صَنَم(۱۱)وآن پشیمانی که خوردی زآن بَدی  ز اختیارِ خویش گشتی مُهْتَدی(۱۲)  جمله قرآن امر و نهی است و وعید  امر کردن سنگِ مرمر را که دید؟ (۱۱) صَنَم: بت، دلبر و معشوق(۱۲) مُهْتٓدی: هدایت شونده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ(۱۳) درویش و، هلاکِ بولهب(۱۳) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۴)(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۵)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۵) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۱۷) که بگویید از طریقِ انبساط (۱۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۱۸) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۱۸) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۹) و سَنی(۲۰)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۹) حَبر: دانشمند، دانا(۲۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1051کار، آن دارد که پیش از تن بُده‌ستبگذر از اینها که نو حادث شده‌ستکار، عارف راست، کو نه اَحوَل(۲۱) استچشمِ او بر کِشت‌های اوّل است‏(۲۱) اَحوَل: لوچ، دو‌بین------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشجوهر آن باشد که قایم با خودست آن عَرَض باشد که فرعِ او شده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ جَریده(۲۲)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۲۲) جَریده: یگانه، تنها------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکه داد او حُسنِ خود را در مَزاد(۲۳)صد قضایِ بد سویِ او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مَشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌دَرنددوستان هم روزگارش می‌بَرند(۲۳) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #930, Divan e Shamsالست گفت حق و جان‌ها بلی گفتندبرای صدقِ بلی حق رهِ بلا بگشادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ما«ولی حضرت آدم گفت: «پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.» و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۲۴)«شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» (۲۴) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174  ما در این دِهلیزِ(۲۵) قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰکه بَلی گفتیم و آن را زامتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیاناز چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۲۶)؟نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟چند در دهلیزِ قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه(۲۷)(۲۵) دهلیز: راهرو(۲۶) تن زدن: ساکت شدن(۲۷) پگاه: صبح زود، سَحَر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #740گفت حق که: کژ مَجُنبان گوش و دُمیَنْفَعَنَّ الصّادقینَ صِدْقُهُمْخداوند می‌فرماید: «گوش و دُمت را کج تکان مده.» زیرا راستگوییِ راستگویان به آنان سود می‌رساند.»قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱۱۹Quran, Al-Ma’ida(#5), Line #119«قَالَ اللَّهُ هَٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ  ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«خدا گفت: اين روزى است كه راستگويان را راستى گفتارشان سود دهد. از آن آنهاست بهشتهايى كه در آن نهرها جارى است. همواره در آن جاويدان خواهند بود. خدا از آنان خشنود است و آنان نيز از خدا خشنودند. و اين كاميابى بزرگى است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحبِ دامی بُوَدهمچو ما احمق که صیدِ خود کند؟!مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهادِ گَر‌م نا‌کر‌ده، که تادل شو‌د صاف و، ببیند ماجَرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1054آنچه آبست(۲۸) است شب، جز آن نزاد  حیله‌ها و مکرها بادَست، بادکِی کُند دل خوش به حیلت‌هایِ گَش(۲۹)  آنکه بیند حیلهٔ‏ حق بر سَرَش؟‏ قرآن کریم، سورهٔ آل‌عمران (۳)، آیهٔ ۵۴Quran, Al-i-Imran(#3), Line #54« وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللهُ وَاللهُ خَيْرُ الْـمَاكِرِينَ.»«آنان مكر كردند، و خدا هم مكر كرد، و خدا بهترينِ مكركنندگان است.»(۲۸) آبست: آبستن(۲۹) گَش: بسیار، فراوان، انبوه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درونِ دام، دامی می‌‏نهد  جانِ تو نَه این جهد، نَه آن جهدگر برویَد، ور بریزد صد گیاه  عاقبت بررویَد آن کِشتهٔ‏ اله‏کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخست  این دوم فانی‌ست و ‌‌آن اوّل دُرُستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده است  تخمِ ثانی فاسد و پوسیده است‏افکن این تدبیرِ خود را پیشِ دوست  گر چه تدبیرت هم از تدبیرِ اوست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2458, Divan e Shamsپیش ز زندانِ جهان با تو بُدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جان‌هایِ خَلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امرِ اِهْبِطُوا(۳۰) بندی(۳۱) شدندحبسِ خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»(۳۰) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۳۱) بندی: اسیر، به بند درآمده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #947, Divan e Shamsخدای گفت: «قُمِ اللَّیْل»(۳۲) و از گزاف نگفتز شب‌رُوی‌ست فرّ و قَدِّ زُهره و فَرقَد(۳۳)قرآن کریم، سوره مزمّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2« قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»« شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»(۳۲) قُمِ اللَّیْل: شب را زنده بدار(۳۳) فَرقَد: دو ستاره نزدیک قطب که بِدان راه شناسند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4195تا بدانی عجزِ خویش و جهلِ خویشتا شود ایقانِ(۳۴) تو در غیب، بیش(۳۴) ایقان: یقین------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۳۵) ای پسر(۳۵) فِرو مآ: نایست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۳۶) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۳۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۳۷) نیستلیک تو آیِس(۳۸) مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشکیمیاسازانِ(۳۹) گَردون را ببین بشنو از میناگَران(۴۰) هر دَم طنینقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»(۳۷) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۳۸) آیس: ناامید(۳۹) کیمیاساز: کیمیاگر(۴۰) میناگر: آنکه فلزات مختلف را با لعاب‌های رنگین می‌آراید.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1948, Divan e Shamsبانگ آید هر زمانی زین رواقِ(۴۱) آبگون(۴۲)آیتِ اِنّا بَنَیْنَاهَا وَ اِنّا مُوسِعُونقرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۴۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #47«وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ.»«و آسمان را قدرتمندانه بنا کردیم و ما البته وسعت‌دهنده‌ایم.»(۴۱) رَواق: رواق به معنی عمارتی که سقف قوسی شکل دارد، ایوان، راهرو و مدخل سقف‌دار در داخل عمارت می باشد. در اینجا رواق آبگون به معنی آسمان آبی است.(۴۲) آبگون: آبی، مانند آب------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۴۳) نظرناامیدی‌ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهید(۴۳) اِکسیر: کیمیا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4103گرچه نِسیان(۴۴) لابُد و ناچار بوددر سبب ورزیدن او مختار بود(۴۴) نِسیان: فراموشی------------ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1450راست گفته‌ست آن سپهدارِ بشرکه هر آنکه کرد از دنیا گذرنیستش درد و دریغ و غَبْنِ(۴۵) موتبلکه هستش صد دریغ از بهرِ فوتکه چرا قبله نکردم مرگ را؟مخزن هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری‌هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آن رو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته‌اند.»قبله کردم من همه عمر از حَوَل(۴۶)  آن خیالاتی که گم شد در اَجَل حسرتِ آن مُردگان از مرگ نیستزآنْسْت کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم این که آن نقش است و کفکف ز دریا جُنبَد و یابَد عَلفچونکه بحر افگند کف‌ها را به بَر  تو به گورستان رُو، آن کف‌ها نگر پس بگو کو جُنبش و جُولانِتان؟  بحر افگنده‌ست در بُحرانِتان؟ تا بگویندت، به‌ لب نی، بل به حال  که ز دریا کن، نه از ما، این سؤال نقشِ چون کف کِی بجنبد بی ز موج؟  خاک، بی‌بادی کجا آید بر اوج؟ چون غبارِ نقش دیدی، باد بین  کف چو دیدی، قُلْزُمِ(۴۷) ایجاد بین  هین ببین کز تو نظر آید به کار  باقیَت شَحْمیّ(۴۸) و لَحْمی(۴۹) پود و تار شحمِ تو در شمع‌ها نفْزود تاب  لَحمِ تو مخمور(۵۰) را نآمَد کباب درگداز این جمله تن را در بَصَر  در نظر رُو، در نظر رُو، در نظر (۴۵) غَبن: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد(۴۶) حَوَل: دوبین شدن، در اینجا مراد دیدِ واقع‌بین نداشتن است.(۴۷) قُلْزُم: دریا(۴۸) شَحْم: پیه(۴۹) لَحْم: گوشت(۵۰) مخمور: مست------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3289عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۵۱) و رِمّ(۵۲-۵۳)جمع باید کرد اجزا را به عشقتا شَوی خوش چون سمرقند و دمشقجَوجَوی(۵۴)، چون جمع گردی ز اِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۵۱) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۲) رِمّ: زمین و خاک(۵۳) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۵۴) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108باد، تُند است و چراغم اَبْتَری(۵۵)زو بگیرانم چراغِ دیگریتا بُوَد کز هر دو یک وافی(۵۶) شودگر به باد، آن یک چراغ از جا رَوَدهمچو عارف، کز تنِ ناقص چراغشمعِ دل افروخت از بهرِ فراغتا که روزی کاین بمیرد ناگهانپیشِ چشمِ خود نهد او شمعِ جاناو نکرد این فهم، پس داد از غِرَر(۵۷)شمعِ فانی را به فانیّی دِگرقرآن کریم، سورهٔ  تحریم (۶۶)، آیهٔ ۸Quran, At-Tahrim(#66), Line #8«…يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»«…اى پروردگارِ ما، نور ما را براى ما به كمال رسان و ما را بيامرز، كه تو بر هر كارى توانا هستى.»(۵۵) اَبْتَر: ناقص و به دردنخور(۵۶) وافی: بسنده، کافی، وفاکننده به عهد(۵۷) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبیا گفتند: در دل علّتی‌ست  که از آن در حق‌شناسی آفتی‌ستنعمت از وِی جملگی علّت شود  طعمه در بیمار، کِی قوّت شود؟چند خوش پیشِ تو آمد ای مُصِر(۵۸) جمله ناخوش گشت و، صافِ او کَدِر(۵۸) مُصِر: اصرار‌کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #811تو نِه‌یی این جسم، تو آن دیده‌ییوا‌رهی از جسم، گر جان دیده‌ییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4551کاین جهان جیفه‌‌ست(۵۹) و مُردار و رَخیص(۶۰)بر چنین مُردار، چون باشم حریص؟(۵۹) جیفه: لاشه، مُردارِ بوگرفته(۶۰) رَخیص: کم‌ارزش، ارزان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیرِ آن بیماری‌َستزهرِ او در جمله جُفتان(۶۱) ساریَ‌ست(۶۲)دفعِ آن علّت بباید کرد زودکه شِکَر با آن، حَدَث(۶۳) خواهد نمودهر خوشی کآید به تو، ناخوش شودآبِ حیوان گر رسد، آتش شود(۶۱) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۶۲) ساری: سرایت‌کننده(۶۳) حَدَث: مدفوع------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نَبْوَد بَتَر از ناشناختتو بَرِ یار و، ندانی عشق باختیار را اَغْیار پنداری هَمیشادیی را نامْ بِنْهادی غَمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2909انبیا گفتند کآری، آفرید  وصف‌هایی که نتان زآن سرکشیدوآفرید او وصف‌هایِ عارضی  که کسی مبغوض(۶۴) می‌گردد رَضی(۶۵)حدیث«كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى اَلْفِطْرَةِ حَتَّى يَكُونَ أَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ»«هر فرزندی با فطرت الهی به دنیا می‌آید، پس پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی بار می‌آورند»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-Baqarah(#7), Line #172«… أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ… .»«… آیا من پروردگارِ شما نیستم؟ گفتند: آری… .»سنگ را گویی که زر شو، بیهُده‌ست  مسّ را گویی که زر شو، راه هستریگ را گویی که گِل شو، عاجز است  خاک را گویی که گِل شو، جایز استرنج‌ها داده‌ست کآن را چاره نیست  آن به مثلِ لَنگی و فَطْس(۶۶) و عَمی‌ست(۶۷)رنج‌ها داده‌ست کان را چاره هست  آن به مثلِ لَقْوه(۶۸) و دردِ سَر استاین دواها ساخت بهرِ ائتلاف(۶۹) نیست این درد و دواها از گزاف بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جِدّ جویی، بیآید آن به‌ دست(۶۴) مبغوض: مورد غضب واقع شده، مورد تنفّر قرار گرفته‌ شده(۶۵) رَضی: خشنود(۶۶) فَطْس: پهن شدنِ بینی(۶۷) عمی‌: کوری(۶۸) لَقْوه: کژدهانی، کژرویی. این بیماری موجب فلج و کجیِ عضله‌های چشم و صورت و دهان می‌شود. (۶۹) ائتلاف: سازوار آمدن، سازش------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2917«مکرّر کردنِ کافران، حجت‌هایِ جبریانه را»قوم گفتند: ای گروه این رنجِ ما  نیست زآن رنجی که بپْذیرد دواسال‌ها گفتید زین افسون و پند  سخت‌تر می‌گشت زآن هر لحظه بندگر دوا را این مرض قابل بُدی  آخِر از وَی، ذرّه‌یی زایل شدی(۷۰)سُدّه(۷۱) چون شد، آب ناید در جگر  گر خورد دریا، رود جایی دگر لاجَرَم آماس(۷۲) گیرد دست و پا  تشنگی را نشکند آن اِستقا(۷۳)(۷۰) زایل شدن: از میان رفتن، برطرف شدن(۷۱) سُدّه: نام مرضی است که بر کبد عارض می‌شود. این بیماری اگر در دستگاه گوارش پدید آید، مانع رسیدن آب به جگر می‌شود و نهایتاً فرد دچار استسقا (تشنگی شدید) می‌گردد.(۷۲) آماس: وَرَم، تَوَرُّم(۷۳) اِستقا: آب خواستن و آب نوشیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #66گوش را بندد طَمَع از اِستماعچشم را بندد غَرَض(۷۴) از اِطّلاع(۷۴) غَرَض: قصد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500درگذر از فضل و از جَلْدی(۷۵) و فنکار، خدمت دارد و خُلقِ حَسَن(۷۵) جَلْدی: چابکی، چالاکی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3774چون خیالی در دلت آمد، نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استجز خیالی عارضییّ باطلیکو بُوَد چون صبحِ کاذب(۷۶)، آفِلی(۷۷)من چو صبحِ صادقم(۷۸)، از نورِ رَبکه نگردد گِردِ روزم، هیچ شب(۷۶) صبحِ کاذب: بامدادِ دروغین، صبحی است که قبل از صبح صادق چند لحظه ظاهر و سپس ناپدید می‌شود و دوباره تاریکی همه‌‌جا را می‌پوشاند.(۷۷) آفِل: افول‌کننده، زایل‌شونده، ناپدید‌شونده(۷۸) صبحِ صادق: بامدادِ راستین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2451هیچ کافر را به خواری منگریدکه مسلمان مُردَنش باشد امیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsاین در گمان نبود، در او طعن می‌زدیمدر هیچ آدمی مَنِگر خوار، ای کیا(۷۹)(۷۹) کیا: بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1078گاو و خر را فایده چه در شِکَر؟هست هر جان را یکی قوتی(۸۰) دگرلیک گر آن قوت بر وِی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ست(۸۱)‏چون کسی کاو از مرض گِل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوتِ اوست‏قوتِ اصلی را فرامُش کرده استروی، در قوتِ مرض آورده است‏نوش(۸۲) را بگذاشته، سَم خَورده استقوتِ علّت را چو چَربِش(۸۳) کرده است‏قوتِ اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاست‏لیک از علّت درین افتاد دلکه خورَد او روز و شب زین آب و گِل‏رویْ زرد و، پایْ سُست و، دلْ سَبُک  کو غذایِ وَالسَّما ذاتِ الْحُبُک‏؟قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن، غذایِ خاصِگانِ دولت است  خوردنِ آن، بی‌‏گَلو و آلت است‏شد غذایِ آفتاب از نورِ عرش  مر حسود و دیو را از دودِ فرش(۸۰) قوت: غذا(۸۱) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش(۸۲) نوش: شهد،‌ انگبین(۸۳) چَربِش: چربی، روغن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهرِ خدااندر آن مُسْتَعجِلی(۸۴) نبْود روا وآنچه باشد طبع و خشمِ عارضیمی‌شتابد، تا نگردد مرتضی(۸۵)ترسد ار آید رضا، خشمش رَوَدانتقام و ذوقِ آن، فایِت(۸۶) شود شهوتِ کاذب شتابد در طعامخوفِ فوتِ ذوق، هست آن خود سَقام(۸۷) اِشتها صادق بود، تأخیر بِهْتا گُواریده شود آن بی‌گِرِه(۸۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۸۵) مرتضی: خشنود، راضی(۸۶) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۸۷) سَقام: بیماری------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3703 شهوتِ ناری به راندن کم نشداو به ماندن کم شود، بی هیچ بُد(۸۸)(۸۸) بُد: گزیر، فرار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای‌ست، عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است، ورنه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsموسیِ عِمران نه به شب دید نور؟سویِ درختی که بگفتش: بیارفت به شب بیش ز دَه‌ساله راهدید درختی همه غرقِ ضیاقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۹ تا ۱۲Quran, Ta-Ha(#20), Line #9-12«وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ» (۹)«آيا خبر موسى به تو رسيده است؟»«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» (۱۰)«آنگاه كه آتشى ديد و به خانواده خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ» (۱۱)«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» (١٢)«من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينك در وادى مقدسِ طُوىٰ هستى.» مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549خُطوتَیْنی(۸۹) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَستَت(۹۰) شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام.(۸۹) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۹۰) شَست: قلّاب ماهیگیری------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۹۱) تیه(۹۲)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۹۳)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۹۴)خویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بُعد(۹۵)، سیصد ساله توتا که داری عشقِ آن گوساله تو(۹۱) حَرّ: گرما، حرارت(۹۲) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۹۳) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۹۴) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۹۵) بُعد: دوری------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این همه رغبت شگُفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsنی که به شب، احمد، معراج رفتبُرد بُراقیش به سویِ سما؟قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱Quran, Al-Israa(#17), Line #1«سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»«منزه است آن خدايى كه بنده خود را شبى از مسجدالحرام به مسجدالاقصى كه گرداگردش را بركت داده‌ايم سير داد، تا بعضى از آيات خود را به او بنماييم، هر آينه او شنوا و بيناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانجان که او دنبالۀ زاغان پَرَدزاغ، او را سوی گورستان بَرَدقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3752زاغِ ایشان گر به صورت زاغ بودبازْهِمّت آمد و مازاغ بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #65گر بدیدی حسِّ حیوان شاه راپس بِدیدی گاو و خر اَلله راگر نبودی حسِّ دیگر مر تو را جُز حسِ حیوان، ز بیرونِ هواپس بنی‌آدم مُکَرَّم(۹۶) کِی بُدی؟  کِی به حسِّ مشترک، مَحْرَم شدی؟‏(۹۶) مُکَرَّم: گرامی و ارجمند------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2207حسِّ حیوان گر بدیدی آن صُوَر  بایزیدِ وقت بودی، گاو و خر مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو زِ کَرَّمْناٰ بَنی آدم شَهیهم به خشکی، هم به دریا پا نهیقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»«و ما فرزندانِ آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکب‌ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قُلْ(۹۷) اَعُوذَت(۹۸) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۹۹)، افغان وَز عُقَد(۱۰۰)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۱۰۱) اَلْمُستغاث(۱۰۲) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.(۹۷) قُلْ: بگو(۹۸) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۹۹) نَفّاثات: بسیار دمنده(۱۰۰) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۱۰۱) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۱۰۲) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۱۰۳) اَعْطَیناکَ آویزِ برتقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»(۱۰۳) طُوق: گردنبند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsروز، پیِ کسب و شب از بهرِ عشقچشمِ بدی تا که نبیند تو راقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۷۳Quran, Al-Qasas(#28), Line #73«وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»«و از رحمت او آنكه براى شما شب و روز را پديد آورد تا در آن يک بيآساييد و در اين يک به طلب روزى برخيزيد، باشد كه سپاس گوييد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کارْ پنهان کُن تو از چشمانِ خَودتـا بُوَد کارَت سَلیم از چشمِ بَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsتشنه نَخُسبید، مگر اندکیتشنه کجا، خوابِ گران از کجا؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمام(۰۱۴)شمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»(۱۰۴) هُمام: بزرگ‌مرد، بزرگوار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsچونکه بِخُسپید، به خواب، آب دیدیا لبِ جُو، یا که سبو یا سَقامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت(۱۰۵) شویدتا خطاب ارجعی را بشنویداگر می‌خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیاطلب رها شوید.قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در‌حالی‌که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»   تا به گفت ‌‌وگویِ بیداری دَری تو زگفتِ خواب، بویی کِی بَری‌‌؟سِیرِ بیرون است، قول و فعلِ ما سِیرِ باطن هست، بالایِ سَما(۱۰۶) (۱۰۵) فکرت: اندیشه(۱۰۶) سَما: آسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشمِ تومن حواس و من رضا و خشمِ تورُو که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر(۱۰۷) تویسِر تُوی، چه جایِ صاحب‌سِر تُویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۱۰۸)من تو را باشم که کان اللهُ لَهحدیث«مَنْ کانَ لِلّهَ کانَ اللهُ لَهُ»«هر‌که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گَه توی گویم تو را، گاهی منمهر چه گویم، آفتابِ روشنمهر کجا تابم ز مِشکاتِ(۱۰۹) دَمیحل شد آنجا مشکلاتِ عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشتْ(۱۱۰)(۱۰۷) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۱۰۸) وَلَه: حیرت(۱۰۹) مِشکات: چراغ‌دان(۱۱۰) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsجملهٔ شب می‌رسد از حق، خطاب:خیز غنیمت شُمُر، ای بی‌نواقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۹Quran, Al-Israa(#17), Line #79«وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»«پاره‌اى از شب را به نمازخواندن زنده بدار. اين نافله خاص تو است. باشد كه پروردگارت، تو را به مقامى پسنديده برساند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #966, Divan e Shamsهین خمش کن به اصل راجع شودیدهٔ راجعون(۱۱۱) نمی‌خسبدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #156« ... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.»« ... ما از آن خدا هستيم و به او باز مى‌گرديم.»(۱۱۱) راجعون: برگردندگان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsخوانده‌ای اِنّا اِلَیْهِ راجعونتا بدانی که کجاها می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1118راجِعون ‌گفت ‌و، رجوع این‌سان بُوَدکه گَله وا گردد و، خانه رَوَد-------------------------مجموع لغات:(۱) مَه‌لقا: ماهرو، زیبا رخسار(۲) توتیا: سرمه، سنگی معدنی که اطبای قدیم آن را در معالجهٔ بیماری‌های چشمی و تقویتِ بینایی به کار می‌بستند.(۳) اَلصَّلا: به هوش باشید(۴) بُراق: مرکوبِ خاصِ حضرت رسول اکرم (ص) در شبِ معراج(۵) سما: سماء، آسمان(۶) جُفت: دو گاو که برای شخم زدنِ زمین، پهلوی هم می‌بندند.خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۹) حادِث: تازه پدیده‌ آمده، جدید، نو(۱۰) حَدَث: مدفوع(۱۱) صَنَم: بت، دلبر و معشوق(۱۲) مُهْتٓدی: هدایت شونده(۱۳) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) حَدید: آهن(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۱۸) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۹) حَبر: دانشمند، دانا(۲۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۱) اَحوَل: لوچ، دو‌بین(۲۲) جَریده: یگانه، تنها(۲۳) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.(۲۴) دَنی: فرومایه، پست(۲۵) دهلیز: راهرو(۲۶) تن زدن: ساکت شدن(۲۷) پگاه: صبح زود، سَحَر(۲۸) آبست: آبستن(۲۹) گَش: بسیار، فراوان، انبوه(۳۰) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۳۱) بندی: اسیر، به بند درآمده(۳۲) قُمِ اللَّیْل: شب را زنده بدار(۳۳) فَرقَد: دو ستاره نزدیک قطب که بِدان راه شناسند.(۳۴) ایقان: یقین(۳۵) فِرو مآ: نایست(۳۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۳۷) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۳۸) آیس: ناامید(۳۹) کیمیاساز: کیمیاگر(۴۰) میناگر: آنکه فلزات مختلف را با لعاب‌های رنگین می‌آراید.(۴۱) رَواق: رواق به معنی عمارتی که سقف قوسی شکل دارد، ایوان، راهرو و مدخل سقف‌دار در داخل عمارت می باشد. در اینجا رواق آبگون به معنی آسمان آبی است.(۴۲) آبگون: آبی، مانند آب(۴۳) اِکسیر: کیمیا(۴۴) نِسیان: فراموشی(۴۵) غَبن: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد(۴۶) حَوَل: دوبین شدن، در اینجا مراد دیدِ واقع‌بین نداشتن است.(۴۷) قُلْزُم: دریا(۴۸) شَحْم: پیه(۴۹) لَحْم: گوشت(۵۰) مخمور: مست(۵۱) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۲) رِمّ: زمین و خاک(۵۳) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۵۴) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه(۵۵) اَبْتَر: ناقص و به دردنخور(۵۶) وافی: بسنده، کافی، وفاکننده به عهد(۵۷) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور(۵۸) مُصِر: اصرار‌کننده(۵۹) جیفه: لاشه، مُردارِ بوگرفته(۶۰) رَخیص: کم‌ارزش، ارزان(۶۱) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۶۲) ساری: سرایت‌کننده(۶۳) حَدَث: مدفوع(۶۴) مبغوض: مورد غضب واقع شده، مورد تنفّر قرار گرفته‌ شده(۶۵) رَضی: خشنود(۶۶) فَطْس: پهن شدنِ بینی(۶۷) عمی‌: کوری(۶۸) لَقْوه: کژدهانی، کژرویی. این بیماری موجب فلج و کجیِ عضله‌های چشم و صورت و دهان می‌شود. (۶۹) ائتلاف: سازوار آمدن، سازش(۷۰) زایل شدن: از میان رفتن، برطرف شدن(۷۱) سُدّه: نام مرضی است که بر کبد عارض می‌شود. این بیماری اگر در دستگاه گوارش پدید آید، مانع رسیدن آب به جگر می‌شود و نهایتاً فرد دچار استسقا (تشنگی شدید) می‌گردد.(۷۲) آماس: وَرَم، تَوَرُّم(۷۳) اِستقا: آب خواستن و آب نوشیدن(۷۴) غَرَض: قصد(۷۵) جَلْدی: چابکی، چالاکی(۷۶) صبحِ کاذب: بامدادِ دروغین، صبحی است که قبل از صبح صادق چند لحظه ظاهر و سپس ناپدید می‌شود و دوباره تاریکی همه‌‌جا را می‌پوشاند.(۷۷) آفِل: افول‌کننده، زایل‌شونده، ناپدید‌شونده(۷۸) صبحِ صادق: بامدادِ راستین(۷۹) کیا: بزرگ(۸۰) قوت: غذا(۸۱) رایضی:‌ رام کردنِ اسبِ سرکش(۸۲) نوش: شهد،‌ انگبین(۸۳) چَربِش: چربی، روغن(۸۴) مُسْتَعجِلی: شتابکاری، تعجیل(۸۵) مرتضی: خشنود، راضی(۸۶) فایِت: از میان رفته، فوت شده(۸۷) سَقام: بیماری(۸۸) بُد: گزیر، فرار(۸۹) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۹۰) شَست: قلّاب ماهیگیری(۹۱) حَرّ: گرما، حرارت(۹۲) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۹۳) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۹۴) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۹۵) بُعد: دوری(۹۶) مُکَرَّم: گرامی و ارجمند(۹۷) قُلْ: بگو(۹۸) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۹۹) نَفّاثات: بسیار دمنده(۱۰۰) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۱۰۱) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۱۰۲) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند(۱۰۳) طُوق: گردنبند(۱۰۴) هُمام: بزرگ‌مرد، بزرگوار(۱۰۵) فکرت: اندیشه(۱۰۶) سَما: آسمان(۱۰۷) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۱۰۸) وَلَه: حیرت(۱۰۹) مِشکات: چراغ‌دان(۱۱۰) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز(۱۱۱) راجعون: برگردندگان-------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsگر بنخسبی شبی ای مه‌لقارو به تو بنماید گنج بقاگرم شوی شب تو به خورشید غیبچشم تو را باز کند توتیاامشب استیزه کن و سر منهتا که ببینی ز سعادت عطاجلوه‌گه جمله بتان در شب استنشنود آن کس که بخفت الصلاموسی عمران نه به شب دید نورسوی درختی که بگفتش بیارفت به شب بیش ز ده‌ساله راهدید درختی همه غرق ضیانی که به شب احمد معراج رفتبرد براقیش به سوی سماروز پی کسب و شب از بهر عشقچشم بدی تا که نبیند تو راخلق بخفتند ولی عاشقانجمله شب قصه‌کنان با خداگفت به داوود خدای کریمهر که کند دعوی سودای ماچون همه‌شب خفت بود آن دروغخواب کجا آید مر عشق راز آنکه بود عاشق خلوت‌طلبتا غم دل گوید با دلرباتشنه نخسبید مگر اندکیتشنه کجا خواب گران از کجاچونکه بخسپید به خواب آب دیدیا لب جو یا که سبو یا سقاجمله شب می‌رسد از حق خطابخیز غنیمت شمر ای بی‌نواور نه پس مرگ تو حسرت خوریچونکه شود جان تو از تن جداجفت ببردند و زمین ماند خامهیچ ندارد جز خار و گیامن شدم از دست تو باقی بخوانمست شدم سر نشناسم ز پاشمس حق مفخر تبریزیانبستم لب را تو بیا برگشا* قرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۹ تا ۱۲Quran, Ta-Ha(#20), Line #9-12«وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ» (۹)«آيا خبر موسى به تو رسيده است؟»«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» (۱۰)«آنگاه كه آتشى ديد و به خانواده خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ» (۱۱)«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» (١٢)«من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينك در وادى مقدسِ طُوىٰ هستى.»** قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱Quran, Al-Israa(#17), Line #1«سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»«منزه است آن خدايى كه بنده خود را شبى از مسجدالحرام به مسجدالاقصى كه گرداگردش را بركت داده‌ايم سير داد، تا بعضى از آيات خود را به او بنماييم، هر آينه او شنوا و بيناست.»*** قرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۷۳Quran, Al-Qasas(#28), Line #73«وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»«و از رحمت او آنكه براى شما شب و روز را پديد آورد تا در آن يک بيآساييد و در اين يک به طلب روزى برخيزيد، باشد كه سپاس گوييد.»**** قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۹Quran, Al-Israa(#17), Line #79«وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»«پاره‌اى از شب را به نمازخواندن زنده بدار. اين نافله خاص تو است. باشد كه پروردگارت، تو را به مقامى پسنديده برساند.»***** قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۳۱Quran, Al-An’aam(#6), Line #31«قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِيهَا… .»«زيان كردند آنهايى كه ديدار با خدا را دروغ پنداشتند. و چون قيامت به ناگهان فرا رسد، گويند: اى حسرتا بر ما به خاطر تقصيرى كه كرديم… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsگر بنخسبی شبی ای مه‌لقارو به تو بنماید گنج بقامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدست یار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزند مر تو را و مسجدت را برکند عاشقا خروب تو آمد کژی همچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsامشب استیزه کن و سر منهتا که ببینی ز سعادت عطامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2640من سبب را ننگرم کآن حادث استزآنکه حادث حادثی را باعث استلطف سابق را نظاره می‌کنمهرچه آن حادث دوپاره می‌کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2220از حدث شستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشو این دوست رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3024این که فردا این کنم یا آن کنماین دلیل اختیارست ای صنموآن پشیمانی که خوردی زآن بدی  ز اختیار خویش گشتی مهتدی  جمله قرآن امر و نهی است و وعید  امر کردن سنگ مرمر را که دید مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1051کار آن دارد که پیش از تن بده‌ستبگذر از اینها که نو حادث شده‌ستکار عارف راست کو نه احول استچشم او بر کشت‌های اول است‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشجوهر آن باشد که قایم با خودستآن عرض باشد که فرع او شده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکه داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌درنددوستان هم روزگارش می‌برندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #930, Divan e Shamsالست گفت حق و جان‌ها بلی گفتندبرای صدق بلی حق ره بلا بگشادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیم و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیکه بلی گفتیم و آن را زامتحانفعل و قول ما شهود است و بیاناز چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیمنه که ما بهر گواهی آمدیمچند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #740گفت حق که کژ مجنبان گوش و دمینفعن الصادقین صدقهمخداوند می‌فرماید گوش و دمت را کج تکان مده زیرا راستگویی راستگویان به آنان سود می‌رساندقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱۱۹Quran, Al-Ma’ida(#5), Line #119«قَالَ اللَّهُ هَٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ  ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«خدا گفت: اين روزى است كه راستگويان را راستى گفتارشان سود دهد. از آن آنهاست بهشتهايى كه در آن نهرها جارى است. همواره در آن جاويدان خواهند بود. خدا از آنان خشنود است و آنان نيز از خدا خشنودند. و اين كاميابى بزرگى است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهاد گر‌م نا‌کر‌ده که تادل شو‌د صاف و ببیند ماجرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1054آنچه آبست است شب جز آن نزاد  حیله‌ها و مکرها بادست بادکی کند دل خوش به حیلت‌های گش آنکه بیند حیله حق بر سرش قرآن کریم، سورهٔ آل‌عمران (۳)، آیهٔ ۵۴Quran, Al-i-Imran(#3), Line #54« وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللهُ وَاللهُ خَيْرُ الْـمَاكِرِينَ.»«آنان مكر كردند، و خدا هم مكر كرد، و خدا بهترينِ مكركنندگان است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٠۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1056او درون دام دامی می‌‏نهد  جان تو نه این جهد نه آن جهدگر بروید ور بریزد صد گیاه  عاقبت برروید آن کشته اله‏کشت نو کارید بر کشت نخست  این دوم فانی‌ست و ‌‌آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده است  تخم ثانی فاسد و پوسیده است‏افکن این تدبیر خود را پیش دوست  گر چه تدبیرت هم از تدبیر اوست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2458, Divan e Shamsپیش ز زندان جهان با تو بدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جان‌های خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #947, Divan e Shamsخدای گفت قم اللیل و از گزاف نگفتز شب‌روی‌ست فر و قد زهره و فرقدقرآن کریم، سوره مزمّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2« قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»« شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4195تا بدانی عجز خویش و جهل خویشتا شود ایقان تو در غیب بیشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشکیمیاسازان گردون را ببین بشنو از میناگران هر دم طنینقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1948, Divan e Shamsبانگ آید هر زمانی زین رواق آبگونآیت انا بنیناها و انا موسعونقرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۴۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #47«وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ.»«و آسمان را قدرتمندانه بنا کردیم و ما البته وسعت‌دهنده‌ایم.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی‌ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‌دوا بیرون جهیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4103گرچه نسیان لابد و ناچار بوددر سبب ورزیدن او مختار بود مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1450راست گفته‌ست آن سپهدار بشرکه هر آنکه کرد از دنیا گذرنیستش درد و دریغ و غبن موتبلکه هستش صد دریغ از بهر فوتکه چرا قبله نکردم مرگ رامخزن هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری‌هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آن رو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته‌اند.»قبله کردم من همه عمر از حول آن خیالاتی که گم شد در اجل حسرت آن مردگان از مرگ نیستزآنست کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم این که آن نقش است و کفکف ز دریا جنبد و یابد علفچونکه بحر افگند کف‌ها را به بر  تو به گورستان رو آن کف‌ها نگر پس بگو کو جنبش و جولانتان  بحر افگنده‌ست در بحرانتان تا بگویندت به‌ لب نی بل به حال  که ز دریا کن نه از ما این سوال نقش چون کف کی بجنبد بی ز موج خاک بی‌بادی کجا آید بر اوجچون غبار نقش دیدی باد بین  کف چو دیدی قلزم ایجاد بین  هین ببین کز تو نظر آید به کار  باقیت شحمی و لحمی پود و تار شحم تو در شمع‌ها نفزود تاب  لحم تو مخمور را نآمد کباب درگداز این جمله تن را در بصر  در نظر رو در نظر رو در نظر مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3289عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رمجمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجوجوی چون جمع گردی ز اشتباهپس توان زد بر تو سکه پادشاهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3108باد تند است و چراغم ابتریزو بگیرانم چراغ دیگریتا بود کز هر دو یک وافی شودگر به باد آن یک چراغ از جا رودهمچو عارف کز تن ناقص چراغشمع دل افروخت از بهر فراغتا که روزی کاین بمیرد ناگهانپیش چشم خود نهد او شمع جاناو نکرد این فهم پس داد از غررشمع فانی را به فانیی دگرقرآن کریم، سورهٔ  تحریم (۶۶)، آیهٔ ۸Quran, At-Tahrim(#66), Line #8«…يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»«…اى پروردگارِ ما، نور ما را براى ما به كمال رسان و ما را بيامرز، كه تو بر هر كارى توانا هستى.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبیا گفتند در دل علتی‌ست  که از آن در حق‌شناسی آفتی‌ستنعمت از وی جملگی علت شود  طعمه در بیمار کی قوت شودچند خوش پیش تو آمد ای مصرجمله ناخوش گشت و صاف او کدرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #811تو نه‌یی این جسم تو آن دیده‌ییوا‌رهی از جسم گر جان دیده‌ییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4551کاین جهان جیفه‌‌ست و مردار و رخیصبر چنین مردار چون باشم حریصمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیر آن بیماری‌ستزهر او در جمله جفتان ساری‌ستدفع آن علت بباید کرد زودکه شکر با آن حدث خواهد نمودهر خوشی کآید به تو ناخوش شودآب حیوان گر رسد آتش شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نبود بتر از ناشناختتو بر یار و ندانی عشق باختیار را اغیار پنداری همیشادیی را نام بنهادی غمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2909انبیا گفتند کآری آفرید  وصف‌هایی که نتان زآن سرکشیدوآفرید او وصف‌های عارضی  که کسی مبغوض می‌گردد رضیحدیث«كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى اَلْفِطْرَةِ حَتَّى يَكُونَ أَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ»«هر فرزندی با فطرت الهی به دنیا می‌آید، پس پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی بار می‌آورند»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-Baqarah(#7), Line #172«… أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ… .»«… آیا من پروردگارِ شما نیستم؟ گفتند: آری… .»سنگ را گویی که زر شو بیهده‌ست  مس را گویی که زر شو راه هستریگ را گویی که گل شو عاجز است  خاک را گویی که گل شو جایز استرنج‌ها داده‌ست کآن را چاره نیست  آن به مثل لنگی و فطس و عمی‌سترنج‌ها داده‌ست کان را چاره هست  آن به مثل لقوه و درد سر استاین دواها ساخت بهر ائتلاف نیست این درد و دواها از گزاف بلکه اغلب رنج‌ها را چاره هست  چون به جد جویی بیآید آن به‌ دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2917مکرر کردن کافران حجت‌های جبریانه راقوم گفتند ای گروه این رنج ما  نیست زآن رنجی که بپذیرد دواسال‌ها گفتید زین افسون و پند  سخت‌تر می‌گشت زآن هر لحظه بندگر دوا را این مرض قابل بدی  آخر از وی ذره‌یی زایل شدیسده چون شد آب ناید در جگر  گر خورد دریا رود جایی دگر لاجرم آماس گیرد دست و پا  تشنگی را نشکند آن استقامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #66گوش را بندد طمع از استماعچشم را بندد غرض از اطلاعمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2500درگذر از فضل و از جلدی و فنکار خدمت دارد و خلق حسنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3774چون خیالی در دلت آمد نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استجز خیالی عارضیی باطلیکو بود چون صبح کاذب آفلیمن چو صبح صادقم از نور ربکه نگردد گرد روزم هیچ شبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2451هیچ کافر را به خواری منگریدکه مسلمان مردنش باشد امیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsاین در گمان نبود در او طعن می‌زدیمدر هیچ آدمی منگر خوار ای کیامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1078گاو و خر را فایده چه در شکرهست هر جان را یکی قوتی دگرلیک گر آن قوت بر وی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ستچون کسی کاو از مرض گل داشت دوستگرچه پندارد که آن خود قوت اوست‏قوت اصلی را فرامش کرده استروی در قوت مرض آورده است‏نوش را بگذاشته سم خورده استقوت علت را چو چربش کرده است‏قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاست‏لیک از علت درین افتاد دلکه خورد او روز و شب زین آب و گل‏روی زرد و پای سست و دل سبک  کو غذای والسما ذات الحبک‏قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن غذای خاصگان دولت است  خوردن آن بی‌‏گلو و آلت است‏شد غذای آفتاب از نور عرش  مر حسود و دیو را از دود فرشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2583آن ادب که باشد از بهر خدااندر آن مستعجلی نبود روا وآنچه باشد طبع و خشم عارضیمی‌شتابد تا نگردد مرتضیترسد ار آید رضا خشمش رودانتقام و ذوق آن فایت شود شهوت کاذب شتابد در طعامخوف فوت ذوق هست آن خود سقام اشتها صادق بودتأخیر بهتا گواریده شود آن بی‌گرهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3703 شهوت ناری به راندن کم نشداو به ماندن کم شود بی هیچ بدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای‌ست عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ورنه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsموسی عمران نه به شب دید نورسوی درختی که بگفتش بیارفت به شب بیش ز ده‌ساله راهدید درختی همه غرق ضیاقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۹ تا ۱۲Quran, Ta-Ha(#20), Line #9-12«وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ» (۹)«آيا خبر موسى به تو رسيده است؟»«إِذْ رَأَىٰ نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى» (۱۰)«آنگاه كه آتشى ديد و به خانواده خود گفت: درنگ كنيد، كه من از دور آتشى مى‌بينم، شايد برايتان پاره‌‌ای از آن آتش بياورم يا در روشنايى آن راهى بيابم.»«فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِيَ يَا مُوسَىٰ» (۱۱)«چون نزد آتش آمد، ندا داده شد: اى موسى،»«إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى» (١٢)«من پروردگار تو هستم. پاى‌افزارت را بيرون كن كه اينك در وادى مقدسِ طُوىٰ هستى.» مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549خطوتینی بود این ره تا وصالمانده‌ام در ره ز شستت شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌اممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هرروز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بعد سیصد ساله توتا که داری عشق آن گوساله تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این همه رغبت شگفتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsنی که به شب احمد معراج رفتبرد براقیش به سوی سماقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱Quran, Al-Israa(#17), Line #1«سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»«منزه است آن خدايى كه بنده خود را شبى از مسجدالحرام به مسجدالاقصى كه گرداگردش را بركت داده‌ايم سير داد، تا بعضى از آيات خود را به او بنماييم، هر آينه او شنوا و بيناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ‌البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرعقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانجان که او دنبال زاغان پردزاغ او را سوی گورستان بردقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3752زاغ ایشان گر به صورت زاغ بودبازهمت آمد و مازاغ بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #65گر بدیدی حس حیوان شاه راپس بدیدی گاو و خر الله راگر نبودی حس دیگر مر تو را جز حس حیوان ز بیرون هواپس بنی‌آدم مکرم کی بدی  کی به حس مشترک محرم شدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2207حس حیوان گر بدیدی آن صور  بایزید وقت بودی گاو و خر مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو ز کرمنا بنی آدم شهیهم به خشکی هم به دریا پا نهیقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»«و ما فرزندانِ آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکب‌ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قل اعوذت خواند باید کای احدهین ز نفاثات افغان وز عقددر اینصورت باید سوره قل اعوذ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانهبه فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌هامی‌دمند اندر گره آن ساحراتالغیاث المستغاث از برد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند ای خداوند دادرس به فریادم رس از غلبه دنیا و مقهور شدنم به دست دنیامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱Quran, Al-Kawthar(#108), Line #1«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsروز پی کسب و شب از بهر عشقچشم بدی تا که نبیند تو راقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۷۳Quran, Al-Qasas(#28), Line #73«وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»«و از رحمت او آنكه براى شما شب و روز را پديد آورد تا در آن يک بيآساييد و در اين يک به طلب روزى برخيزيد، باشد كه سپاس گوييد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کار پنهان کن تو از چشمان خودتـا بود کارت سلیم از چشم بدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsتشنه نخسبید مگر اندکیتشنه کجا خواب گران از کجامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قم اللیل که شمعی ای همامشمع اندر شب بود اندر قیامبهوش باش ای بزرگ‌مرد شب هنگام برخیززیرا که شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان استقرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsچونکه بخسپید به خواب آب دیدیا لب جو یا که سبو یا سقامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شویدتا خطاب ارجعی را بشنویداگر می‌خواهید خطاب به سوی من برگردید حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواس ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیاطلب رها شویدقرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام‌گرفته و اطمینان‌یافته. به سوی پروردگارت در‌حالی‌که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، بازگرد.»   تا به گفت ‌‌وگوی بیداری دری تو زگفت خواب بویی کی بری‌‌سیر بیرون است قول و فعل ما سیر باطن هست بالای سمامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله لهحدیث«مَنْ کانَ لِلّهَ کانَ اللهُ لَهُ»«هر‌که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گه توی گویم تو را گاهی منمهر چه گویم آفتاب روشنمهر کجا تابم ز مشکات دمیحل شد آنجا مشکلات عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #258, Divan e Shamsجمله شب می‌رسد از حق خطابخیز غنیمت شمر ای بی‌نواقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۹Quran, Al-Israa(#17), Line #79«وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»«پاره‌اى از شب را به نمازخواندن زنده بدار. اين نافله خاص تو است. باشد كه پروردگارت، تو را به مقامى پسنديده برساند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #966, Divan e Shamsهین خمش کن به اصل راجع شودیده راجعون نمی‌خسبدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #156« ... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.»« ... ما از آن خدا هستيم و به او باز مى‌گرديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsخوانده‌ای انا الیه راجعونتا بدانی که کجاها می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1118راجعون ‌گفت ‌و رجوع این‌سان بودکه گَله وا گردد و خانه رود

برنامه شماره ۹۹۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۹  ژانویه  ۲۰۲۴ - ۲۰  دی ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۲ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsچرخِ فلک با همه کار و کیا(۱)گِردِ خدا گَردد چُون آسیاگِردِ چُنین کعبه کُن ای جان، طوافگِردِ چُنین مایده(۲) گَرد ای گدابر مَثَلِ گوی، به میدانْش گَردچونکه شدی سرخوشِ بی‌دست و پااسب و رُخَت راست بر این شَهْ طوافگرچه بر این نَطْع(۳) رَوی جا به جاخاتمِ شاهیت در انگشت کردتا که شوی حاکم و فرمانروا*هر که به گِردِ دل، آرَد طوافجانِ جهانی شود و دلرباهمرهِ پروانه شود دل‌شدهگَردد بر گِردِ سرِ شمع‌هاز آنکه تنش خاکی و دل، آتشی‌ستمیل، سویِ جنس بُوَد جنس راگِردِ فلک گَردد هر اختریز آنکه بُوَد جنسِ صفا باصفاگِردِ فنا گردد جانِ فقیربر مَثَلِ آهن و آهن‌رباز آنکه وجود است فنا پیشِ اوشُسته نظر از حَوَل(۴) و از خطامست همی‌کرد وضو از کُمیز(۵)کز حَدَثم(۶) باز رهان رَبَّناگفت: نَخُستین تو حَدَث را بدانکژمژ(۷) و مقلوب(۸) نباید دعاز آنکه کلید است، چو کژ شد کلیدوا شدنِ قفل، نیابی عطاخامُش کردم، همگان برجهیدقامتِ چون سروِ بُتم زد صلاخسروِ تبریز، شَهَم شمسِ دینبَستم لب را، تو بیا بَرگُشا* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #30«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»«و چون پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در زمين خليفه‌اى مى آفرينم»، گفتند: «آيا كسى را مى‌آفرينى كه در آنجا فساد كند و خونها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح مى‌گوييم و تو را تقديس مى‌كنيم؟» گفت: «من آن دانم كه شما نمى‌دانيد.»»(۱) کار و کیا: کار و بزرگی و اهمیت آن کار، قدرت و سلطنت، توانایی و فرمانروایی(۲) مایده: مائده، خوان، سفره(۳) نَطْع: سفره و فرش چرمین، در اینجا منظور صفحهٔ شطرنج است.(۴) حَوَل: لوچی و دوبین بودن(۵) کُمیز: ادرار، سرگین(۶) حَدَث: ادرار، سرگین(۷) کژمژ: کج و ناراست(۸) مقلوب: وارونه و واژگون------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsچرخِ فلک با همه کار و کیاگِردِ خدا گَردد چُون آسیاگِردِ چُنین کعبه کُن ای جان، طوافگِردِ چُنین مایده گَرد ای گدابر مَثَلِ گوی، به میدانْش گَردچونکه شدی سرخوشِ بی‌دست و پامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلی، ایمن از رَیبُ‌الْمَنُون(۹)(۹) رَیبُ الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های(۱۰) حکمِ کُنْ فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکان(۱۰) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گویِ مخصوصی را می‌زنند.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1085رویْ زرد و، پایْ سُست و، دلْ سَبُککو غذایِ وَالسَّما ذاتِ الْحُبُک‏؟قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن، غذایِ خاصِگانِ دولت استخوردنِ آن، بی‌‏گَلو و آلت است‏شد غذایِ آفتاب از نورِ عرشمر حسود و دیو را از دودِ فرشجان‌هایِ خَلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امرِ اِهْبِطُوا(۱۱) بندی(۱۲) شدندحبسِ خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»(۱۱) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۱۲) بندی: اسیر، به بند درآمده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۳)(۱۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۴) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۱۶)  که بگویید از طریقِ انبساط (۱۶) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست» تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۱۷) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۱۷) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۸) و سَنی(۱۹)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۸) حَبر: دانشمند، دانا(۱۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2369 ای بسا علم و ذَکاوات(۲۰) و فِطَن(۲۱)  گشته رهرو را چو غول و راهزن بیشتر اصحابِ جَنَّت ابله‌اند  تا ز شرِّ فیلسوفی می‌رهند خویش را عریان کن از فَضل و فُضول  تا کند رحمت به تو هر دَم نزول زیرکی ضدِّ شکست است و نیاز  زیرکی بگذار و با گولی(۲۲) بساز زیرکی دان دامِ بُرد و طمْع و کاز(۲۳)  تا چه خواهد، زیرکی را پاک‌باز زیرکان، با صنعتی قانع شده  ابلهان، از صُنْع(۲۴) در صانع(۲۵) شده (۲۰) ذَکاوات: جمعِ ذَکاوت، تیزهوشی‌ها، هوشیاری‌ها(۲۱) فِطَن: جمعِ فِطنَت، زیرکی‌ها(۲۲) گولی: حماقت، در اینجا بلاهتِ عارفانه، جهل نسبت به منافعِ دنیایی(۲۳) کاز: فریب‌کاری(۲۴) صُنْع: قدرت آفریدگاری(۲۵) صانع: آفریدگار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۲۶)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۲۷)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۲۸)؟عاشقِ صُنعِ(۲۹) خدا با فَر(۳۰) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۳۱) او کافر بُوَد(۲۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۸) گبر: کافر(۲۹) صُنع: آفرینش(۳۰) فَر: شکوهِ ایزدی(۳۱) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای مرغ آسمانی، آمد گهِ پریدنوی آهوی معانی، آمد گهِ چریدنای عاشقِ جَریده(۳۲)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۳۲) جَریده: یگانه، تنها------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیزِ دیگر ماند، اما گفتنشبا تو، روحُ‌الْقُدْس گوید بی‌مَنَشنی، تو گویی هم به گوشِ خویشتننی من و، نی غیرِ من، ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2375زآنکه طفلِ خُرد را مادر نَهار(۳۳)  دست و پا باشد نهاده بر کنار  (۳۳) نَهار: روز------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3110دست و پایِ ما، میِ آن واحد است  دستِ ظاهر، سایه است و کاسِد(۳۴) است  (۳۴) کاسِد: بی‌رونق، بی‌آب و تاب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1690 دستِ ما و، پایِ ما و، مغز و پوست  باد ای والی فِدایِ حُکمِ دوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3168دست و پایش مانْد از رفتن به راه  زلزله افگند در جانَش اِلهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2255گر رهانَد پایِ خود از دستِ گِل  گِل بمانَد خشک و، او شد مستقلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2152دست و پای او جماد و جانِ او هرچه گوید، آن دو در فرمانِ اومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2376 «حکایتِ آن سه مسافر مسلمان و ترسا و جهود که به منزل قوتی یافتند و ترسا و جهود سیر بودند، گفتند این قوت را فردا خوریم مسلمان صایم بود، گرسنه ماند از آنکه مغلوب بود» یک حکایت بشنو اینجا، ای پسر  تا نگردی مُمْتَحَن(۳۵) اندر هنر آن جهود و مؤمن و ترسا مگر  همرهی کردند با هم در سفر با دو گمره همره آمد مؤمنی  چون خِرَد با نَفْس و با آهِرمَنی(۳۶) مَرْغَزی(۳۷) و رازی افتند از سفر  همره و همسفره پیشِ همدگر در قفس افتند زاغ و چُغد و باز  جفت شد در حبس، پاک و بی‌نماز کرده منزل شب به یک کاروانسرا  اهلِ شرق و اهلِ غرب و ماوَرا مانده در کاروانسرا خُرد و شِگَرف  روزها با هم ز سرما و ز برف چون گشاده شد ره و بگشاد بند  بِسکُلَند و هر یکی جایی روند چون قفس را بشکند شاهِ خِرَد  جمعِ مرغان هر یکی سویی پَرَد پَر گشاید پیش از این پُر شوق و باد  در هوایِ جنسِ خود، سویِ معاد پَر گشاید هر دَمی با اشک و آه  لیک پَرّیدن ندارد روی و راه راه شُد، هر یک پَرَد مانندِ باد  سویِ آن کز یادِ آن پَر می‌گشاد آن طرف که بود اشک و آهِ او  چونکه فرصت یافت، باشد راهِ او در تنِ خود بنْگر، این اجزایِ تن  از کجاها گِرد آمد در بدن آبی و خاکی و بادی وآتشی  عرشی و فرشی و رومیّ و کَشی(۳۸)از امیدِ عَوْد(۳۹) هریک بسته طَرْف  اندر این کاروانسرا از بیمِ برف برفِ گوناگون جُمودِ هر جَماد  در شِتایِ بُعدِ(۴۰) آن خورشیدِ داد چون بتابَد تَفِّ(۴۱) آن خورشیدِ خشم  کوه گردد گاه ریگ و گاه پشم  قرآن کریم، سورهٔ القارعة (۱۰۱)، آیهٔ ۵ Quran, Al-Qari’a(#101), Line #5«وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ»«و کوه‌ها چون پشمِ زده شده.»در گداز آید جماداتِ گِران  چون گدازِ تن به وقتِ نقلِ جان چون رسیدند این سه همره منزلی  هدیه‌شان آورد حلوا مُقبلیِ(۴۲) بُرد حلوا پیشِ آن هر سه غریب  مُحسنی(۴۳) از مطبخِ اِنّی قَریب(۴۴) قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #186«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ… .»«چون بندگان من درباره من از تو بپرسند، بگو كه من نزديكم… .»نانِ گرم و صَحْنِ(۴۵) حلوای عسل  بُرد آنکه در ثوابش بود اَمَل(۴۶)اَلْکِیٰاسَة وَالْاَدَب لَاهْلِ الْـمَدَر(۴۷)  اَلضِّیافة وَالْقِریٰ(۴۸) لَاهْلِ الْوَبَر(۴۹)زیرکی و ادب از ویژگی‌های شهرنشینان است. و مهمانی دادن و ضیافت برپا کردن نیز از ویژگی‌های بادیه نشینان است.اَلضِّیافَة لِلْغَریبِ وَالْقِریٰ  اَوْدَعَ الرَّحْمٰنُ فی أهْلِ‎الْقُریٰ «خداوند مهربان، غریب نوازی و مهمان دوستی را در خویِ روستائیان به ودیعت نهاده است.»خبر«اَلضِّيٰافَةُ عَلىٰ اَهْلِ الْوَبَرِ وَ لَيْسَتْ عَلىٰ اَهْلِ الْـمَدَر»«مهمان‌نوازی از خوی بادیه‌نشینان است نه از خوی شهرنشینان.»کُلَّ یَوْمٍ فِی الْقُریٰ ضَیْفٌ حَدیث   مٰا لَهُ غَیْرُ الْاِلٰهِ مِنْ مُغیث(۵۰)«در روستاها هر روز مهمانی تازه از راه می‌رسد که جز خداوند فریادرسی ندارد.» کُلَّ لَیْلٍ فِی‌الْقُری وَفُدٌ(۵۱) جَدید  مٰا لَهُمْ ثَمَّ(۵۲) سِوَی‎اللهِ مَحید(۵۳) هر شب در روستاها مهمانان تازه‌واردی به سر برند که در آنجا بجز خداوند پشت و پناهی ندارند.تُخْمه(۵۴) بودند آن دو بیگانه، ز خَور  بود صایِم(۵۵) روز آن مؤمن مگر چون نمازِ شام، آن حلوا رسید  بود مؤمِن مانده در جوعِ(۵۶) شدید آن دو کس گفتند: ما از خور پُریم  امشبش بِنْهیم و فردایش خوریم صبر گیریم، امشب از خور تن زنیم  بهرِ فردا لوت(۵۷) را پنهان کنیم گفت مؤمن: امشب این خورده شود  صبر را بِنْهیم تا فردا بُوَد پس بدو گفتند: زین حِکمت‌گری  قصدِ تو آنست تا تنها خوری گفت: ای یاران نه که ما سه تن‎ایم؟  چون خلاف افتاد، تا قسمت کنیم هر که خواهد، قسمِ خود بر جان زند  هر که خواهد، قسمِ خود پنهان کند آن دو گفتندش: ز قسمت درگذر  گوش کُن قَسّامُ فِی‌النّار(۵۸) از خبر  گفت: قَسّام آن بُوَد کو خویش را  کرد قسمت بر هوا و بر خدا مُلکِ حقّ و جمله قِسمِ اوستی  قِسم، دیگر را دَهی دوگوستی این اسد(۵۹) غالب شدی هم بر سگان  گر نبودی نوبتِ آن بَدرَگان(۶۰) قصدِشان آن کان مسلمان غم خورد  شب بر او در بی‌نوایی بگذرد بود مغلوب او به تسلیم و رضا  گفت: سَمْعاً طاعةً(۶۱) اَصْحٰابُنٰا(۶۲) پس بخفتند آن شب و برخاستند  بامدادان خویش را آراستند  روی شُستند و دهان و، هر یکی  داشت اندر وِرد، راه و مسلکی یک زمانی هر کسی آورد رو  سویِ وِردِ خویش از حق، فضل‌جو  مؤمن و ترسا، جهود و گبر(۶۳) و مُغ(۶۴)  جمله را رو سویِ آن سُلطان‌اُلُغ(۶۵)بلکه سنگ و خاک و کوه و آب را  هست واگشتِ نهانی با خدا(۳۵) مُمْتَحَن: به رنج و محنت افتاده(۳۶) آهِرمَن: اهریمن، دیو(۳۷) مَرْغَزی: مروَزی. رازی و مروَزی: دو چیز دور از هم و مخالف(۳۸) کَشی: منسوب به کَش، شهری در ماوراءالنهر نزدیک سمرقند(۳۹) عَوْد: بازگشت(۴۰) شِتایِ بُعد: زمستانِ دوری(۴۱) تَف: حرارت، گرما(۴۲) مُقبل: خوشبخت(۴۳) مُحسن: نیکوکار(۴۴) اِنّی قَریب: همانا من نزدیکم(۴۵) صَحْن: بشقاب(۴۶) اَمَل: آرزو(۴۷) مَدَر: گِل، کلوخ، در اینجا یعنی شهر(۴۸) قِریٰ: مهمانی، آنچه پیشِ مهمان نهند(۴۹) اَهلِ الْوَبَر: بادیه‌نشینان، صحراییان(۵۰) مُغیث:‌ فریادرس(۵۱) وَفْد: گروه، دسته(۵۲) ثَمَّ: آنجا، آن سو(۵۳) مَحید: در اینجا یعنی پناه(۵۴) تُخْمه: نوعی بیماری معده است که بر اثر پرخوری و عدم رعایت ترتیب در خوردن غذا عارض می‌شود.(۵۵) صایِم: روزه‌دار(۵۶) جوع: گرسنگی(۵۷) لوت: غذا(۵۸) قَسّامُ فِی‌النّار: تقسیم کننده در آتش است.(۵۹) اسد: شیر(۶۰) بَدرَگ: بد‌ ذات؛ بد طینت(۶۱) سَمْعاً طاعةً: چشم، اطاعت می‌کنم(۶۲) اَصْحٰاب: یاران(۶۳) گبر: کافر(۶۴) مُغ: مجوسی، زرتشتی(۶۵) سُلطان‌اُلُغ: سلطانِ بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #838باد و خاک و آب و آتش بنده‌‌اند با من و تو مُرده، با حق زنده‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2421این سخن پایان ندارد هر سه یار  رو به هم کردند آن دَم یارْوار آن یکی گفتا که هر یک خوابِ خویش  آنچه دید او دوش، گو آور به پیش هر که خوابش بهتر، این را او خورد  قِسمِ هر مَفضول(۶۶) را افضل بَرَد آنکه اندر عقل بالاتر رود  خوردنِ او خوردنِ جمله بود فوق آمد جانِ پُرانوارِ او  باقیان را بس بُوَد تیمارِ او  عاقلان را چون بقا آمد ابد  پس به معنی این جهان باقی بود پس جهود آورد آنچه دیده بود  تا کجا شب روحِ او گردیده بود گفت: در ره موسی‌ام آمد به پیش  گُربه بیند دنبه اندر خوابِ خویشدر پیِ موسی شدم تا کوهِ طور  هر سه‌مان گشتیم ناپیدا ز نور هر سه سایه محو شد زآن آفتاب  بعد از آن، زآن نور شد یک فتحِ باب نورِ دیگر از دلِ آن نور رُست  پس ترقّی جُست آن ثانیش چُست هم من و هم موسی و هم کوهِ طور  هر سه گُم گشتیم زآن اِشراقِ(۶۷) نور بعد از آن دیدم که کُهْ سه شاخ شد  چونکه نورِ حق در او نَفّاخ(۶۸) شد وصفِ هَیْبَت چون تجلّی زد بر او  می‌سُکُست(۶۹) از هم، همی‌شد سو به سو آن یکی شاخِ کُه آمد سویِ یَم(۷۰)  گشت شیرین آبِ تلخِ همچو سَم آن یکی شاخش فرو شُد در زمین  چشمهٔ دارو برون آمد مَعین(۷۱) که شفایِ جمله رنجوران شد آب  از همایونیِّ وَحیِ مُستطاب(۷۲) آن یکی شاخِ دگر پَرّید زود  تا جِوارِ(۷۳) کعبه، که عَرْفات بود باز از آن صَعْقه(۷۴) چو با خود آمدم  طور برجا بُد نه افزون و نه کم لیک زیرِ پایِ موسی همچو یخ  می‌گُدازید او، نماندش شاخ(۷۵) و شخ(۷۶)با زمین هموار شد کُهْ از نَهیب(۷۷)  گشت بالایش از آن هَیْبَت نشیب باز با خود آمدم زآن اِنتشار  باز دیدم طور و موسی برقرار وآن بیابان سَر به سَر در ذیلِ(۷۸) کوه  پُر خلایق، شکلِ موسی در وُجوه چون عصا و خرقهٔ او خرقه‌شان  جمله سویِ طور خوش دامنْ‌کَشان جمله کف‎ها در دعا افراخته  نغمهٔ اَرْنی(۷۹) به هم در ساخته قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»باز آن غِشْیان(۸۰) چو از من رفت، زود  صورتِ هریک دگرگونم نمودانبیا بودند ایشان، اهلِ وُدّ(۸۱)  اتّحادِ انبیااَم فهم شد باز اَملاکی همی دیدم شِگَرف  صورتِ ایشان بُد از اَجرامِ برف حلقهٔ دیگر ملایک مُستعین(۸۲)  صورتِ ایشان به جمله آتشین زین نَسَق(۸۳) می‌گفت آن شخصِ جهود  بس جهودی کآخرش محمود بود هیچ کافر را به خواری منگرید  که مسلمان مُردَنش باشد امید چه خبر داری ز ختمِ عُمرِ او؟  که بگردانی از او یکباره رُوقرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۳۴Quran, Luqman(#31), Line #34«إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»«خداست كه مى‌داند كه قيامت چه وقت مى‌آيد. اوست كه باران مى‌باراند و از آنچه در رَحِمهاست آگاه است. و هيچ كس نمى‌داند كه فردا چه چيز به دست خواهد آورد و كسى نمى‌داند كه در كدام زمين خواهد مرد. خدا دانا و آگاه است.»(۶۶) مَفضول: کسی که در فضیلت از دیگری کمتر باشد.(۶۷) اِشراق: تابش، درخشیدن(۶۸) نَفّاخ: بسیار دمنده، در اینجا به معنی افاضه کننده آمده است.(۶۹) می‌سُکُست: می‌گسست، متلاشی می‌شد.(۷۰) یَم:‌ دریا(۷۱) مَعین: آب روانِ روشن و پاک(۷۲) مُستطاب: پاک(۷۳) جِوار: همسایگی(۷۴) صَعْقه: اصابت صاعقه، در اصطلاح فنای در حق به واسطهٔ تجلیِّ ذاتی او(۷۵) شاخ: پاره، قسمتی از هر چیز(۷۶) شَخ: کوه، دامنه(۷۷) نَهیب: بیم، ترس(۷۸) ذیل: زیر، دامنه(۷۹) اَرْنی: اَرِنی، به من نشان بده(۸۰) غِشْیان: بیهوشی، در اینجا مراد حالت بی‌خویشی عارفانه است.(۸۱) وُدّ: دوستی و وحدت(۸۲) مُستعین: مدد جوینده(۸۳) نَسَق: روش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2174 چون یقین گشتش که غیرِ پیر نیست گفت در ظلمت، دلِ روشن، بسی است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2453 بعد از آن ترسا درآمد در کلام  که مسیحم رو نمود اندر مَنام(۸۴) من شدم با او به چارُم آسمان  مرکز و مَثوایِ(۸۵) خورشیدِ جهان خود عجب‌های قِلاعِ(۸۶) آسمان  نسبتش نبْود به آیاتِ جهانهر کسی دانند ای فَخْرُالْبَنین(۸۷)  که فزون باشد فنِ چرخ از زمین (۸۴) مَنام: خواب(۸۵) مَثویٰ: جایگاه، منزل، قرارگاه(۸۶) قِلاع: جمعِ قلعه، دژها(۸۷) فَخْرُالْبَنین: افتخارِ آدمیزادگان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2457 «حکایتِ اُشتر و گاو و قُچ که در راه بند گیاه یافتند هر یکی می‌گفت: من خورم» اُشتر و گاو و قُچی(۸۸) در پیشِ راه  یافتند اندر رَوِش، بندی(۸۹) گیاه گفت قُچ: بخش ار کنیم این را، یقین  هیچ کس از ما نگردد سیر از این لیک عُمرِ هر که باشد بیشتر  این علف او راست اولیٰ، گو بخَور که اَکابر را مقدَّم داشتن  آمده‎ست از مصطفیٰ اندر سُنَن حدیث«إنَّ مِن إجلالِي تَوْقيرُ الشَّيْخِ مِنْ اُمَّتي»«از جمله موارد بزرگداشت من، احترام نهادن به پیران امّتم است.»گرچه پیران را در این دورِ لِئام(۹۰)  در دو موضع پیش می‌دارند عام یا در آن لوتی(۹۱) که آن سوزان بود  یا برآن پُل کز خَلَل ویران بود خدمتِ شیخی، بزرگی، قایدی  عامّ نآرد بی قرینهٔ(۹۲) فاسدی خیرشان اینست، چه‎بْوَد شرِّشان  قُبحشان(۹۳) را بازدان از فَرِّشان(۹۴)(۸۸) قُچ: مخفّفِ قوچ(۸۹) بَنْد: دسته، بسته(۹۰) لِئام: فرومایگان(۹۱) لوت: غذا(۹۲) قرینه: قصد، دلیل(۹۳) قُبح: زشتی، بدی(۹۴) فَرّ: خوبی، شکوه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2465 مَثَل سویِ جامع می‌شد آن یک شهریارخلق را می‌زد نَقیب(۹۵) و چوبدار(۹۶) آن یکی را سر شکستی چوب‌زنوآن دگر را بر دریدی پیرهن در میانه بیدلی(۹۷) دَه چوب خَوردبی‌گناهی که برُو از راه بَرد(۹۸)خون‌چکان رو کرد با شاه و بگفتظلمِ ظاهر بین، چه پرسی از نهفت؟ خیرِ تو اینست، جامع می‌رویتا چه باشد شرّ و وِزْرت(۹۹) ای غَوی(۱۰۰) یک سلامی نشنود پیر از خسی(۱۰۱)تا نپیچد عاقبت از وی بسیگُرگ دریابد ولی را، بِهْ بود  زآنکه دریابد ولی را نَفْسِ بَد زآنکه گرگ ارچه که بس اِستمگریست  لیکَش آن فرهنگ و کِید(۱۰۲) و مکر نیست ورنه کِی اندر فتادی او به‎ دام؟مکر اندر آدمی باشد تمامگفت قُچ با گاو و اُشتر ای رِفاق(۱۰۳)  چون چنین افتاد ما را اتّفاق هر یکی تاریخِ عُمر اِبدا(۱۰۴) کنید  پیرتر اولیٰ‌ست باقی تن زنید گفت قچ: مَرجِ(۱۰۵) من اندر آن عهود(۱۰۶)  با قُچِ قربانِ اسماعیل بود گاو گفتا: بوده‌ام من سالخَورد  جفتِ آن گاوی کِش آدم جفت کرد جفتِ آن گاوم کِش آدم، جَدِّ خلق  در زراعت بر زمین می‌کرد فَلْق(۱۰۷) چون شنید از گاو و قُچ اُشتر، شگفت  سر فرو آورد و آن‎ را برگرفت در هوا برداشت آن بندِ قَصیل(۱۰۸)  اُشترِ بُختی(۱۰۹)، سبک بی‌قال و قیل که مرا خود حاجتِ تاریخ نیست  کاین چنین جسمی و عالی‌گردنی‌ست خود همه کس داند، ای جانِ پدر  که نباشم از شما من خُردترداند این را هر که ز اصحابِ نُهیٰ(۱۱۰-۱۱۱) است  که نهادِ(۱۱۲) من فزون‌تر از شماست جملگان دانند کاین چرخِ بلند  هست صد چندان که این خاکِ نَژَند(۱۱۳) کو گُشاد رُقعه‌هایِ(۱۱۴) آسمان؟  کو نهادِ بُقعه‌هایِ(۱۱۵) خاکدان؟  (۹۵) نَقیب: مهترِ قوم، رئیس قوم، در اینجا مراد گارد امنیتی حاکم است.(۹۶) چُوبدار: چُماقدار(۹۷) بیدل: آزرده، دلتنگ، عاشق، در اینجا مناسبِ معنی مفلس و بیچاره است.(۹۸) بَرد: دور شو(۹۹) وِزْر: گناه، بار سنگین. در اینجا مراد اعمالی است که به گناه آلوده باشد.(۱۰۰) غَوی: گمراه(۱۰۱) خَس: فرومایه(۱۰۲) کِید: حیله(۱۰۳) رِفاق: دوستان، رفیقان(۱۰۴) اِبدا: مخفّفِ اِبداء به معنی آشکار کردن(۱۰۵) مَرج: چمنزار، چراگاه(۱۰۶) عهود: عهدها، روزگاران(۱۰۷) فَلْق: شکافتن، در اینجا مراد شیار کردن و شُخم زدن زمین است.(۱۰۸) قَصیل: بوتهٔ سبزِ جو که به چهارپا می‌دهند. مراد همان دستهٔ علف است.(۱۰۹) بُختی: شتر قوی‌ هیکل(۱۱۰) نُهیٰ: عقل(۱۱۱) اصحابِ نُهیٰ: خردمندان(۱۱۲) نهاد: سرشت، خلقت. در اینجا مراد جثّه و هیکل است.(۱۱۳) نَژَند: افسرده، پژمرده(۱۱۴) رقعه‌: نوشته، مکتوب، صفحه. در اینجا مراد طبقات مختلف آسمان است.(۱۱۵) بُقعه‌: جا، محلّ، مکان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2486 جواب گفتنِ مسلمان، آنچه دید، به یارانش جهود و ترسا و حسرت خوردنِ ایشان  پس مسلمان گفت: ای یارانِ من  پیشم آمد مصطفی، سلطانِ من  پس مرا گفت: آن یکی بر طُور تاخت  با کَلیمِ حَقّ و، نردِ عشق باخت و آن دگر را عیسیِ صاحب‌قِران(۱۱۶)بُرد بر اوجِ چهارم آسمانخیز، ای پس‎ماندهٔ دیده ضَرَر  باری، آن حلوا و یَخنی(۱۱۷) را بخور آن هنرمندانِ پُرفن راندند  نامهٔ اقبال و منصب خواندند آن دو فاضل فضلِ خود دریافتند  با مَلایک از هنر دربافتندای سلیمِ گولِ واپس‎مانده هین  برجِهْ و بر کاسهٔ حلوا نشین پس بگفتندش که آنگه تو حریص  ای عجب خوردی ز حلوا و خَبیص(۱۱۸)؟ گفت: چون فرمود آن شاهِ مُطاع(۱۱۹)  من که بودم تا کنم زآن امتناع؟تو جهود از امرِ موسی سرکشی؟  گر بخوانَد در خوشی یا ناخوشی تو مسیحی هیچ از امرِ مسیح  سر توانی تافت؟ در خیر و قبیح من، ز فخرِ انبیا سر چون کَشَم؟  خورده‌ام حلوا و، این دَم سرخوشمپس بگفتندش که وَالـلَّه خوابِ راست  تو بدیدی، وین بِهْ‌ از صد خوابِ ماست خوابِ تو بیداری است، ای بُوبَطَر(۱۲۰)که به بیداری عیانستش اثر درگذر از فضل و از جَلْدی(۱۲۱) و فن  کار، خدمت دارد و خُلقِ حَسَن  بهرِ این آوردمان یزدان بُرون  ماٰ خَلَقْتُ‎الْاِنسَ اِلّا یَعْبُدُون حضرت حق ما را بدین جهت آفرید که او را عبادت کنیم. چنانکه در قرآن کریم فرموده است: (جنیان و) آدمیان را نیافریدم جز آنکه مرا پرستش کنند.قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۵۶Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #56«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ.»«جن و انس را جز براى پرستش خود نيافريده‌ام.»سامری را آن هُنر چه سود کرد؟  کآن فن از بابُ‎اللَّهَش(۱۲۲) مردود کرد چه کشید از کیمیا قارون؟ ببین  که فرو بردش به قعرِ خود زمین بُوالْحِکَم(۱۲۳) آخِر چه بربست از هنر؟  سرنگون رفت او ز کفران در سَقَر(۱۲۴) خود هنر آن دان که دید آتش عِیان  نه کَپِ(۱۲۵) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان(۱۲۶) کسی را باید هنرمند بدانی که آتش را آشکارا ببیند، نه آنکه فقط بگوید تصاعدِ دود دلیل بر وجود آتش است.ای دلیلت گَنْده‌تر پیشِ لبیب(۱۲۷)  در حقیقت از دلیلِ آن طبیب چون دلیلت نیست جز این، ای پسر  گوه می‌خور، در کُمیزی(۱۲۸) می‌نگر ای دلیلِ تو مثالِ آن عصا  در کَفَت دَلَّ عَلیٰ عَیْبِ الْعَمیٰای کسی که دلیل در دست تو مانند عصایی در دست کور است. همانطور که عصا دلالت بر کوری فرد می‌کند، توسل به عصای استدلال نیز دلیل بر کوردلی توست. غُلْغُل و طاق و طُرُنب(۱۲۹) و گیر و دار  که نمی‌بینم، مرا معذور دار (۱۱۶) صاحب‌قِران: پادشاهِ پیروز(۱۱۷) یَخنی: نوعی غذا شبیه آبگوشت که از گوشت‌های چربی‌دار می‌پختند.(۱۱۸) خَبیص: حلوایی که با روغن و خرما و یا عسل می‌پزند.(۱۱۹) مُطاع: فرمانبرداری شده، کسی که از او اطاعت شود.(۱۲۰) بُوبَطَر: سرمست، مغرور(۱۲۱) جَلْدی: چابکی، چالاکی(۱۲۲) بابُ‎الله: درگاهِ الهی(۱۲۳) بُوالْحِکَم: کنیهٔ اصلی ابوجهل(۱۲۴) سَقَر: از نام‌های دوزخ(۱۲۵) کَپ: گَپ، گفتگو کردن(۱۲۶) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان: دود بر آتش دلالت دارد.(۱۲۷) لبیب: خردمند(۱۲۸) کُمیز: ادرار(۱۲۹) طاق و طُرُنب: سر و صدا-------------------------مجموع لغات:(۱) کار و کیا: کار و بزرگی و اهمیت آن کار، قدرت و سلطنت، توانایی و فرمانروایی(۲) مایده: مائده، خوان، سفره(۳) نَطْع: سفره و فرش چرمین، در اینجا منظور صفحهٔ شطرنج است.(۴) حَوَل: لوچی و دوبین بودن(۵) کُمیز: ادرار، سرگین(۶) حَدَث: ادرار، سرگین(۷) کژمژ: کج و ناراست(۸) مقلوب: وارونه و واژگون(۹) رَیبُ الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار(۱۰) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گویِ مخصوصی را می‌زنند.(۱۱) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۱۲) بندی: اسیر، به بند درآمده(۱۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۴) حَدید: آهن(۱۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۶) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۱۷) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۸) حَبر: دانشمند، دانا(۱۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۰) ذَکاوات: جمعِ ذَکاوت، تیزهوشی‌ها، هوشیاری‌ها(۲۱) فِطَن: جمعِ فِطنَت، زیرکی‌ها(۲۲) گولی: حماقت، در اینجا بلاهتِ عارفانه، جهل نسبت به منافعِ دنیایی(۲۳) کاز: فریب‌کاری(۲۴) صُنْع: قدرت آفریدگاری(۲۵) صانع: آفریدگار(۲۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۸) گبر: کافر(۲۹) صُنع: آفرینش(۳۰) فَر: شکوهِ ایزدی(۳۱) مصنوع: آفریده، مخلوق(۳۲) جَریده: یگانه، تنها(۳۳) نَهار: روز(۳۴) کاسِد: بی‌رونق، بی‌آب و تاب(۳۵) مُمْتَحَن: به رنج و محنت افتاده(۳۶) آهِرمَن: اهریمن، دیو(۳۷) مَرْغَزی: مروَزی. رازی و مروَزی: دو چیز دور از هم و مخالف(۳۸) کَشی: منسوب به کَش، شهری در ماوراءالنهر نزدیک سمرقند(۳۹) عَوْد: بازگشت(۴۰) شِتایِ بُعد: زمستانِ دوری(۴۱) تَف: حرارت، گرما(۴۲) مُقبل: خوشبخت(۴۳) مُحسن: نیکوکار(۴۴) اِنّی قَریب: همانا من نزدیکم(۴۵) صَحْن: بشقاب(۴۶) اَمَل: آرزو(۴۷) مَدَر: گِل، کلوخ، در اینجا یعنی شهر(۴۸) قِریٰ: مهمانی، آنچه پیشِ مهمان نهند(۴۹) اَهلِ الْوَبَر: بادیه‌نشینان، صحراییان(۵۰) مُغیث:‌ فریادرس(۵۱) وَفْد: گروه، دسته(۵۲) ثَمَّ: آنجا، آن سو(۵۳) مَحید: در اینجا یعنی پناه(۵۴) تُخْمه: نوعی بیماری معده است که بر اثر پرخوری و عدم رعایت ترتیب در خوردن غذا عارض می‌شود.(۵۵) صایِم: روزه‌دار(۵۶) جوع: گرسنگی(۵۷) لوت: غذا(۵۸) قَسّامُ فِی‌النّار: تقسیم کننده در آتش است.(۵۹) اسد: شیر(۶۰) بَدرَگ: بد‌ ذات؛ بد طینت(۶۱) سَمْعاً طاعةً: چشم، اطاعت می‌کنم(۶۲) اَصْحٰاب: یاران(۶۳) گبر: کافر(۶۴) مُغ: مجوسی، زرتشتی(۶۵) سُلطان‌اُلُغ: سلطانِ بزرگ(۶۶) مَفضول: کسی که در فضیلت از دیگری کمتر باشد.(۶۷) اِشراق: تابش، درخشیدن(۶۸) نَفّاخ: بسیار دمنده، در اینجا به معنی افاضه کننده آمده است.(۶۹) می‌سُکُست: می‌گسست، متلاشی می‌شد.(۷۰) یَم:‌ دریا(۷۱) مَعین: آب روانِ روشن و پاک(۷۲) مُستطاب: پاک(۷۳) جِوار: همسایگی(۷۴) صَعْقه: اصابت صاعقه، در اصطلاح فنای در حق به واسطهٔ تجلیِّ ذاتی او(۷۵) شاخ: پاره، قسمتی از هر چیز(۷۶) شَخ: کوه، دامنه(۷۷) نَهیب: بیم، ترس(۷۸) ذیل: زیر، دامنه(۷۹) اَرْنی: اَرِنی، به من نشان بده(۸۰) غِشْیان: بیهوشی، در اینجا مراد حالت بی‌خویشی عارفانه است.(۸۱) وُدّ: دوستی و وحدت(۸۲) مُستعین: مدد جوینده(۸۳) نَسَق: روش(۸۴) مَنام: خواب(۸۵) مَثویٰ: جایگاه، منزل، قرارگاه(۸۶) قِلاع: جمعِ قلعه، دژها(۸۷) فَخْرُالْبَنین: افتخارِ آدمیزادگان(۸۸) قُچ: مخفّفِ قوچ(۸۹) بَنْد: دسته، بسته(۹۰) لِئام: فرومایگان(۹۱) لوت: غذا(۹۲) قرینه: قصد، دلیل(۹۳) قُبح: زشتی، بدی(۹۴) فَرّ: خوبی، شکوه(۹۵) نَقیب: مهترِ قوم، رئیس قوم، در اینجا مراد گارد امنیتی حاکم است.(۹۶) چُوبدار: چُماقدار(۹۷) بیدل: آزرده، دلتنگ، عاشق، در اینجا مناسبِ معنی مفلس و بیچاره است.(۹۸) بَرد: دور شو(۹۹) وِزْر: گناه، بار سنگین. در اینجا مراد اعمالی است که به گناه آلوده باشد.(۱۰۰) غَوی: گمراه(۱۰۱) خَس: فرومایه(۱۰۲) کِید: حیله(۱۰۳) رِفاق: دوستان، رفیقان(۱۰۴) اِبدا: مخفّفِ اِبداء به معنی آشکار کردن(۱۰۵) مَرج: چمنزار، چراگاه(۱۰۶) عهود: عهدها، روزگاران(۱۰۷) فَلْق: شکافتن، در اینجا مراد شیار کردن و شُخم زدن زمین است.(۱۰۸) قَصیل: بوتهٔ سبزِ جو که به چهارپا می‌دهند. مراد همان دستهٔ علف است.(۱۰۹) بُختی: شتر قوی‌ هیکل(۱۱۰) نُهیٰ: عقل(۱۱۱) اصحابِ نُهیٰ: خردمندان(۱۱۲) نهاد: سرشت، خلقت. در اینجا مراد جثّه و هیکل است.(۱۱۳) نَژَند: افسرده، پژمرده(۱۱۴) رقعه‌: نوشته، مکتوب، صفحه. در اینجا مراد طبقات مختلف آسمان است.(۱۱۵) بُقعه‌: جا، محلّ، مکان(۱۱۶) صاحب‌قِران: پادشاهِ پیروز(۱۱۷) یَخنی: نوعی غذا شبیه آبگوشت که از گوشت‌های چربی‌دار می‌پختند.(۱۱۸) خَبیص: حلوایی که با روغن و خرما و یا عسل می‌پزند.(۱۱۹) مُطاع: فرمانبرداری شده، کسی که از او اطاعت شود.(۱۲۰) بُوبَطَر: سرمست، مغرور(۱۲۱) جَلْدی: چابکی، چالاکی(۱۲۲) بابُ‎الله: درگاهِ الهی(۱۲۳) بُوالْحِکَم: کنیهٔ اصلی ابوجهل(۱۲۴) سَقَر: از نام‌های دوزخ(۱۲۵) کَپ: گَپ، گفتگو کردن(۱۲۶) دَلَّ عَلَی‏‌النّٰارِالدُّخٰان: دود بر آتش دلالت دارد.(۱۲۷) لبیب: خردمند(۱۲۸) کُمیز: ادرار(۱۲۹) طاق و طُرُنب: سر و صدا-------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsچرخ فلک با همه کار و کیاگرد خدا گردد چون آسیاگرد چنین کعبه کن ای جان طوافگرد چنین مایده گرد ای گدابر مثل گوی به میدانش گردچونکه شدی سرخوش بی‌دست و پااسب و رخت راست بر این شه طوافگرچه بر این نطع روی جا به جاخاتم شاهیت در انگشت کردتا که شوی حاکم و فرمانرواهر که به گرد دل آرد طوافجان جهانی شود و دلرباهمره پروانه شود دل‌شدهگردد بر گرد سر شمع‌هاز آنکه تنش خاکی و دل آتشی‌ستمیل سوی جنس بود جنس راگرد فلک گردد هر اختریز آنکه بود جنس صفا باصفاگرد فنا گردد جان فقیربر مثل آهن و آهن‌رباز آنکه وجود است فنا پیش اوشسته نظر از حول و از خطامست همی‌کرد وضو از کمیزکز حدثم باز رهان ربناگفت نخستین تو حدث را بدانکژمژ و مقلوب نباید دعاز آنکه کلید است چو کژ شد کلیدوا شدن قفل نیابی عطاخامش کردم همگان برجهیدقامت چون سرو بتم زد صلاخسرو تبریز شهم شمس دینبستم لب را تو بیا برگشا* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #30«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»«و چون پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در زمين خليفه‌اى مى آفرينم»، گفتند: «آيا كسى را مى‌آفرينى كه در آنجا فساد كند و خونها بريزد، و حال آنكه ما به ستايش تو تسبيح مى‌گوييم و تو را تقديس مى‌كنيم؟» گفت: «من آن دانم كه شما نمى‌دانيد.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #260, Divan e Shamsچرخ فلک با همه کار و کیاگرد خدا گردد چون آسیاگرد چنین کعبه کن ای جان طوافگرد چنین مایده گرد ای گدابر مثل گوی به میدانش گَردچونکه شدی سرخوش بی‌دست و پامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب‌المنونمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های حکم کن فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1085روی زرد و پای سست و دل سبککو غذای والسما ذات الحبک‏قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن غذای خاصگان دولت استخوردن آن بی‌‏گَلو و آلت است‏شد غذای آفتاب از نور عرشمر حسود و دیو را از دود فرشجان‌های خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2369 ای بسا علم و ذکاوات و فطن  گشته رهرو را چو غول و راهزن بیشتر اصحاب جنت ابله‌اند  تا ز شر فیلسوفی می‌رهند خویش را عریان کن از فضل و فضول  تا کند رحمت به تو هر دم نزول زیرکی ضد شکست است و نیاز  زیرکی بگذار و با گولی بساز زیرکی دان دام برد و طمع و کاز تا چه خواهد زیرکی را پاک‌باز زیرکان با صنعتی قانع شده  ابلهان از صنع در صانع شده مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای مرغ آسمانی آمد گه پریدنوی آهوی معانی آمد گه چریدنای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند اما گفتنشبا تو روح‌القدس گوید بی‌منشنی تو گویی هم به گوش خویشتننی من و نی غیر من ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2375زآنکه طفل خرد را مادر نهاردست و پا باشد نهاده بر کنار  مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3110دست و پای ما می آن واحد است  دست ظاهر سایه است و کاسد است  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1690 دست ما و پای ما و مغز و پوست  باد ای والی فدای حکم دوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3168دست و پایش ماند از رفتن به راه  زلزله افگند در جانش الهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2255گر رهاند پای خود از دست گل  گل بماند خشک و او شد مستقلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2152دست و پای او جماد و جان او هرچه گوید آن دو در فرمان اومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2376 حکایت آن سه مسافر مسلمان و ترسا و جهود که به منزل قوتی یافتند و ترسا و جهود سیر بودند گفتند این قوت را فردا خوریم مسلمان صایم بود گرسنه ماند از آنکه مغلوب بود یک حکایت بشنو اینجا ای پسر  تا نگردی ممتحن اندر هنر آن جهود و مومن و ترسا مگر  همرهی کردند با هم در سفر با دو گمره همره آمد مومنی  چون خرد با نفس و با آهرمنی مرغزی و رازی افتند از سفر  همره و همسفره پیش همدگر در قفس افتند زاغ و چغد و باز  جفت شد در حبس پاک و بی‌نماز کرده منزل شب به یک کاروانسرا  اهل شرق و اهل غرب و ماورا مانده در کاروانسرا خرد و شگرف  روزها با هم ز سرما و ز برف چون گشاده شد ره و بگشاد بند  بسکند و هر یکی جایی روند چون قفس را بشکند شاه خرد  جمع مرغان هر یکی سویی پرد پر گشاید پیش از این پر شوق و باد  در هوای جنس خود سوی معاد پر گشاید هر دمی با اشک و آه  لیک پریدن ندارد روی و راه راه شد هر یک پرد مانند باد  سوی آن کز یاد آن پر می‌گشاد آن طرف که بود اشک و آه او  چونکه فرصت یافت باشد راه او در تن خود بنگر این اجزای تن  از کجاها گرد آمد در بدن آبی و خاکی و بادی وآتشی  عرشی و فرشی و رومی و کشیاز امید عود هریک بسته طرف  اندر این کاروانسرا از بیم برف برف گوناگون جمود هر جماد  در شتای بعد آن خورشید داد چون بتابد تف آن خورشید خشم  کوه گردد گاه ریگ و گاه پشم  قرآن کریم، سورهٔ القارعة (۱۰۱)، آیهٔ ۵ Quran, Al-Qari’a(#101), Line #5«وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ»«و کوه‌ها چون پشمِ زده شده.»در گداز آید جمادات گران  چون گداز تن به وقت نقل جان چون رسیدند این سه همره منزلی  هدیه‌شان آورد حلوا مقبلی برد حلوا پیش آن هر سه غریب  محسنی از مطبخ انی قریبقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #186«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ… .»«چون بندگان من درباره من از تو بپرسند، بگو كه من نزديكم… .»نان گرم و صحن حلوای عسل  برد آنکه در ثوابش بود املالکیاسه والادب لاهل الـمدر الضیافه والقری لاهل الوبرزیرکی و ادب از ویژگی‌های شهرنشینان استو مهمانی دادن و ضیافت برپا کردن نیز از ویژگی‌های بادیه نشینان استالضیافه للغریب والقری اودع الرحمن فی اهل‌القری خداوند مهربان غریب نوازی و مهمان دوستی را در خوی روستائیان به ودیعت نهاده استخبر«اَلضِّيٰافَةُ عَلىٰ اَهْلِ الْوَبَرِ وَ لَيْسَتْ عَلىٰ اَهْلِ الْـمَدَر»«مهمان‌نوازی از خوی بادیه‌نشینان است نه از خوی شهرنشینان.»کل یوم فی القری ضیف حدیث  ما له غیر الاله من مغیث«در روستاها هر روز مهمانی تازه از راه می‌رسد که جز خداوند فریادرسی ندارد.» کل لیل فی‌القری وفد جدید ما لهم ثم سوی‎الله محیدهر شب در روستاها مهمانان تازه‌واردی به سر برند که در آنجا بجز خداوند پشت و پناهی ندارندتخمه بودند آن دو بیگانه ز خور  بود صایم روز آن مومن مگر چون نماز شام آن حلوا رسید  بود مومن مانده در جوع شدید آن دو کس گفتند ما از خور پریم  امشبش بنهیم و فردایش خوریم صبر گیریم امشب از خور تن زنیم  بهر فردا لوت را پنهان کنیم گفت مومن امشب این خورده شود  صبر را بنهیم تا فردا بود پس بدو گفتند زین حکمت‌گری  قصد تو آنست تا تنها خوری گفت ای یاران نه که ما سه تن‎ایم چون خلاف افتاد تا قسمت کنیم هر که خواهد قسم خود بر جان زند  هر که خواهد قسم خود پنهان کند آن دو گفتندش ز قسمت درگذر  گوش کن قسام فی‌النار از خبر  گفت قسام آن بود کو خویش را  کرد قسمت بر هوا و بر خدا ملک حق و جمله قسم اوستی  قسم دیگر را دهی دوگوستی این اسد غالب شدی هم بر سگان  گر نبودی نوبت آن بدرگانقصدشان آن کان مسلمان غم خورد  شب بر او در بی‌نوایی بگذرد بود مغلوب او به تسلیم و رضا  گفت سمعا طاعه اصحابنا پس بخفتند آن شب و برخاستند  بامدادان خویش را آراستند  روی شستند و دهان و هر یکی  داشت اندر ورد راه و مسلکی یک زمانی هر کسی آورد رو  سوی ورد خویش از حق فضل‌جو  مومن و ترسا جهود و گبر و مغجمله را رو سوی آن سلطان‌الغبلکه سنگ و خاک و کوه و آب را  هست واگشت نهانی با خدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #838باد و خاک و آب و آتش بنده‌‌اند با من و تو مرده با حق زنده‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2421این سخن پایان ندارد هر سه یار  رو به هم کردند آن دم یاروار آن یکی گفتا که هر یک خواب خویش  آنچه دید او دوش گو آور به پیش هر که خوابش بهتر این را او خورد  قسم هر مفضول را افضل برد آنکه اندر عقل بالاتر رود  خوردن او خوردن جمله بود فوق آمد جان پرانوار او  باقیان را بس بود تیمار او  عاقلان را چون بقا آمد ابد  پس به معنی این جهان باقی بود پس جهود آورد آنچه دیده بود  تا کجا شب روح او گردیده بود گفت در ره موسی‌ام آمد به پیش  گربه بیند دنبه اندر خواب خویشدر پی موسی شدم تا کوه طور  هر سه‌مان گشتیم ناپیدا ز نور هر سه سایه محو شد زآن آفتاب  بعد از آن زآن نور شد یک فتح باب نورِ دیگر از دل آن نور رست  پس ترقی جست آن ثانیش چست هم من و هم موسی و هم کوه طور  هر سه گم گشتیم زآن اشراق نور بعد از آن دیدم که که سه شاخ شد  چونکه نور حق در او نفاخ شد وصف هیبت چون تجلی زد بر او  می‌سکست از هم همی‌شد سو به سو آن یکی شاخ که آمد سوی یمگشت شیرین آب تلخ همچو سم آن یکی شاخش فرو شد در زمین  چشمه دارو برون آمد معین که شفای جمله رنجوران شد آب  از همایونی وحی مستطابآن یکی شاخ دگر پرید زود  تا جوار کعبه که عرفات بود باز از آن صعقه چو با خود آمدم  طور برجا بد نه افزون و نه کم لیک زیر پای موسی همچو یخ  می‌گدازید او نماندش شاخ و شخبا زمین هموار شد که از نهیبگشت بالایش از آن هیبت نشیب باز با خود آمدم زآن انتشار  باز دیدم طور و موسی برقرار وآن بیابان سر به سر در ذی کوه  پر خلایق شکل موسی در وجوه چون عصا و خرقه او خرقه‌شان  جمله سوی طور خوش دامن‌کشان جمله کف‎ها در دعا افراخته  نغمه ارنی به هم در ساخته قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»باز آن غشیان چو از من رفت زود  صورت هریک دگرگونم نمودانبیا بودند ایشان اهل ود اتحاد انبیاام فهم شد باز املاکی همی دیدم شگرف  صورت ایشان بد از اجرام برف حلقه دیگر ملایک مستعینصورت ایشان به جمله آتشین زین نسق می‌گفت آن شخص جهود  بس جهودی کآخرش محمود بود هیچ کافر را به خواری منگرید  که مسلمان مردنش باشد امید چه خبر داری ز ختم عمر او  که بگردانی از او یکباره روقرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۳۴Quran, Luqman(#31), Line #34«إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»«خداست كه مى‌داند كه قيامت چه وقت مى‌آيد. اوست كه باران مى‌باراند و از آنچه در رَحِمهاست آگاه است. و هيچ كس نمى‌داند كه فردا چه چيز به دست خواهد آورد و كسى نمى‌داند كه در كدام زمين خواهد مرد. خدا دانا و آگاه است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2174 چون یقین گشتش که غیر پیر نیست گفت در ظلمت دل روشن بسی است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2453 بعد از آن ترسا درآمد در کلام  که مسیحم رو نمود اندر منام من شدم با او به چارم آسمان  مرکز و مثوای خورشید جهان خود عجب‌های قلاع آسمان  نسبتش نبود به آیات جهانهر کسی دانند ای فخرالبنین که فزون باشد فن چرخ از زمین مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2457 حکایت اشتر و گاو و قچ که در راه بند گیاه یافتند هر یکی می‌گفت من خورم اشتر و گاو و قچی در پیش راه  یافتند اندر روش بندی گیاه گفت قچ بخش ار کنیم این را یقین  هیچ کس از ما نگردد سیر از این لیک عمر هر که باشد بیشتر  این علف او راست اولی گو بخور که اکابر را مقدم داشتن  آمده‎ست از مصطفی اندر سنن حدیث«إنَّ مِن إجلالِي تَوْقيرُ الشَّيْخِ مِنْ اُمَّتي»«از جمله موارد بزرگداشت من، احترام نهادن به پیران امّتم است.»گرچه پیران را در این دور لئام در دو موضع پیش می‌دارند عام یا در آن لوتی که آن سوزان بود  یا برآن پل کز خلل ویران بود خدمت شیخی بزرگی قایدی  عام نآرد بی قرینه فاسدی خیرشان اینست چه‎بود شرشان  قبحشان را بازدان از فرشانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2465 مثل سوی جامع می‌شد آن یک شهریارخلق را می‌زد نقیب و چوبدار آن یکی را سر شکستی چوب‌زنوآن دگر را بر دریدی پیرهن در میانه بیدلی ده چوب خوردبی‌گناهی که برو از راه بردخون‌چکان رو کرد با شاه و بگفتظلم ظاهر بین چه پرسی از نهفت خیر تو اینست جامع می‌رویتا چه باشد شر و وزرت ای غوی یک سلامی نشنود پیر از خسیتا نپیچد عاقبت از وی بسیگرگ دریابد ولی را به بود  زآنکه دریابد ولی را نفس بد زآنکه گرگ ارچه که بس استمگریست  لیکش آن فرهنگ و کید و مکر نیست ورنه کی اندر فتادی او به‎ داممکر اندر آدمی باشد تمامگفت قچ با گاو و اشتر ای رفاق  چون چنین افتاد ما را اتفاق هر یکی تاریخ عمر ابدا کنید  پیرتر اولی‌ست باقی تن زنید گفت قچ مرج من اندر آن عهودبا قچ قربان اسماعیل بود گاو گفتا بوده‌ام من سالخورد  جفت آن گاوی کش آدم جفت کرد جفت آن گاوم کش آدم جد خلق  در زراعت بر زمین می‌کرد فلق چون شنید از گاو و قچ اشتر شگفت  سر فرو آورد و آن‎ را برگرفت در هوا برداشت آن بند قصیلاشتر بختی سبک بی‌قال و قیل که مرا خود حاجت تاریخ نیست  کاین چنین جسمی و عالی‌گردنی‌ست خود همه کس داند ای جان پدر  که نباشم از شما من خردترداند این را هر که ز اصحاب نهی است  که نهاد من فزون‌تر از شماست جملگان دانند کاین چرخ بلند  هست صد چندان که این خاک نژند کو گشاد رقعه‌های آسمان  کو نهاد بقعه‌های خاکدان مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۴۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2486 جواب گفتن مسلمان آنچه دید به یارانش جهود و ترسا و حسرت خوردن ایشان  پس مسلمان گفت ای یاران من  پیشم آمد مصطفی سلطان من  پس مرا گفت آن یکی بر طور تاخت  با کلیم حق و نرد عشق باخت و آن دگر را عیسی صاحب‌قرانبرد بر اوج چهارم آسمانخیز ای پس‎مانده دیده ضرر  باری آن حلوا و یخنی را بخور آن هنرمندان پرفن راندند  نامه اقبال و منصب خواندند آن دو فاضل فضل خود دریافتند  با ملایک از هنر دربافتندای سلیم گول واپس‎مانده هین  برجه و بر کاسه حلوا نشین پس بگفتندش که آنگه تو حریص  ای عجب خوردی ز حلوا و خبیص گفت چون فرمود آن شاه مطاع من که بودم تا کنم زآن امتناعتو جهود از امر موسی سرکشی گر بخواند در خوشی یا ناخوشی تو مسیحی هیچ از امر مسیح  سر توانی تافت در خیر و قبیح من ز فخر انبیا سر چون کشم خورده‌ام حلوا و این دم سرخوشمپس بگفتندش که والـله خواب راست  تو بدیدی وین به از صد خواب ماست خواب تو بیداری است ای بوبطرکه به بیداری عیانستش اثر درگذر از فضل و از جلدی و فن  کار خدمت دارد و خلق حسن  بهر این آوردمان یزدان برون  ما خلقت‌الانس الا یعبدون حضرت حق ما را بدین جهت آفرید که او را عبادت کنیم چنانکه در قرآن کریم فرموده است جنیان و آدمیان را نیافریدم جز آنکه مرا پرستش کنندقرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۵۶Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #56«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ.»«جن و انس را جز براى پرستش خود نيافريده‌ام.»سامری را آن هنر چه سود کرد  کآن فن از باب‌اللهش مردود کرد چه کشید از کیمیا قارون ببین  که فرو بردش به قعر خود زمین بوالحکم آخر چه بربست از هنر  سرنگون رفت او ز کفران در سقرخود هنر آن دان که دید آتش عیان  نه کپ دل علی‏‌النارالدخان کسی را باید هنرمند بدانی که آتش را آشکارا ببیند نه آنکه فقط بگوید تصاعد دود دلیل بر وجود آتش استای دلیلت گنده‌تر پیش لبیب در حقیقت از دلیل آن طبیب چون دلیلت نیست جز این ای پسر  گوه می‌خور در کمیزی می‌نگر ای دلیل تو مثال آن عصا  در کفت دل علی عیب العمیای کسی که دلیل در دست تو مانند عصایی در دست کور است همانطور که عصا دلالت بر کوری فرد می‌کند توسل به عصای استدلال نیز دلیل بر کوردلی توست غلغل و طاق و طرنب و گیر و دار  که نمی‌بینم مرا معذور دار 

برنامه شماره ۹۹۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۱  دسامبر  ۲۰۲۳ - ۱  دی ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۱ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد، ز طمع برتر آحفظِ دِماغ، آنِ مُدَمَّغ(۱) بُوَدچونکه سَهَر(۲) باید یارِ مراهست دِماغِ تو چو زَیتِ(۳) چراغهست چراغِ تنِ ما بی‌وفاگر دَبِه(۴) پُر زَیت بُوَد، سود نیستصبح شود، گشت چراغت فنادعوتِ خورشید بِهْ از زَیتِ توچند چراغ ارزد آن یک صلا؟چشمِ خوشش را ابدا خواب نیست*مست کند چشمِ همه خلق راجمله بِخُسپند(۵) و تبسّم کندچشم خوشش بر خَـلَلِ(۶) چشم‌هاپس «لِـمَن الْـمُلکُ»(۷) برآید به چرخ **کو مَلِکانِ(۸) خوشِ زَرّین‌قبا؟کو اُمَرا؟ کو وُزَرا؟ کو مِهان(۹)؟بهرِ بلادُاللَّـه(۱۰) حافظ کجا؟اهلِ عَلَم(۱۱) چون شد و اهلِ قَلَم؟دیو نیابی تو به دیوان‌سرا(۱۲)خانه و تن‌شان شده تاریک و تنگ چونکه بِبُردیم یکی دَم، ضیا(۱۳)گَرد که بادش بِرَوَد چون شود؟افتد بر خاکِ سِیَه، بی‌نواچون بِجَهند از حُجُبِ(۱۴) خوابِ خویشباز بمالند سِبالِ(۱۵) جَفااَه چه فراموش‌گَرَند(۱۶) این گروهدانش‌شان هیچ ندارد بقازود فراموش شود سوزِ شمعبر دلِ پروانه ز جهل و عَما(۱۷)باز بیاید به پرِ نیم‌سوزباز بسوزد چو دلِ ناسزانذر تو کُن، حکم تو کُن، حاکمیبر شب و بر روز و سَحَر ای خدا* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #255«اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ …»«اللّه خدايى است كه هيچ خدايى جز او نيست. زنده و پاينده است. نه خواب سبک او را فرا مى‌گيرد و نه خواب سنگين …»** قرآن کریم، سورهٔ مؤمن (۴۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-Ghaafir(#40), Line #16«يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ ۖ لَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ ۚ لِـمَنِ الْـمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»«آن روز كه همگان آشكار شوند. هيچ چيز از آنها بر خدا پوشيده نماند. در آن روز فرمانروايى از آن كيست؟ از آن خداى يكتاى قهار.»(۱) مُدَمَّغ: گول و احمق(۲) سَهَر: بیداری(۳) زَیت: روغن(۴) دَبِه: دَبِّه، ظرف روغن و لبنیّات(۵) خُسپیدن: خوابیدن(۶) خَـلَل: ضعف، کاهش، تباهی در کار(۷) لِـمَن الْـمُلکُ: فرمانروايى از آن كيست؟ اشاره به آیهٔ ۱۶ سورهٔ مؤمن (۴۰).(۸) مَلِکان: شاهان(۹) مِهان: بزرگان(۱۰) بلادُاللَّـه: قلمرو خدا(۱۱) اهلِ عَلَم: لشکریان، نظامیان(۱۲) دیوان‌سرا: عدالت‌خانه، سرای داوری و قضاوت(۱۳) ضیا: نور، روشنایی(۱۴) حُجُب: حجاب‌ها(۱۵) سِبال: سبیل. سِبال مالیدن: پرداختن به کاری(۱۶) فراموش‌گَر: فراموش‌کار(۱۷) عَما: عَمیٰ، کوری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد، ز طمع برتر آحفظِ دِماغ، آنِ مُدَمَّغ بُوَدچونکه سَهَر باید یارِ مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2707, Divan e Shamsکفِ دریاست صورت‌هایِ عالمز کف بگذر، اگر اهلِ صفاییدلم کف کرد، کاین نقشِ سخن شدبهل نقش و به دل رو، گر ز ماییبرآ ای شمسِ تبریزی ز مشرقکه اصلِ اصلِ اصلِ هر ضیایی(۱۸)(۱۸) ضیا: نور------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخِرش دَه می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #579هر که را باشد طمع، اَلْکَن(۱۹) شود با طمع کَی چشم و دل روشن شود؟پیشِ چشمِ او خیالِ جاه و زر همچنان باشد که موی، اندر بصر جُز مگر مستی که از حق پُر بُوَد گرچه بدْهی گنج‌ها او حُر(۲۰) بُوَدهر که از دیدار، برخوردار شد این جهان، در چشمِ او مُردار شدلیک آن صوفی ز مستی دُور بود لاجَرَم در حرص، او شب‌کور بودصد حکایت بشنود مدهوشِ حرصدر نیآید نکته‌ای در گوشِ حرص(۱۹) اَلکَن: کسی که زبانش هنگام حرف زدن می‌گیرد، کُند زبان(۲۰) حُر: آزاده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1078گاو و خر را فایده چه در شِکَر؟ هست هر جان را یکی قوتی(۲۱) دگرلیک گر آن قوت بر وِی عارضی‌ست(۲۲)  پس نصیحت کردن او را رایضی‌ست‏چون کسی کاو از مرض گِل داشت دوست  گرچه پندارد که آن خود قوتِ اوست‏ قوتِ اصلی را فرامُش کرده است  روی، در قوتِ مرض آورده است‏نوش(۲۳) را بگذاشته، سَم خَورده استقوتِ علّت را چو چَربِش(۲۴) کرده است‏قوتِ اصلیِّ بشر، نورِ خداست  قوتِ حیوانی مر او را ناسزاست‏لیک از علّت درین افتاد دلکه خورَد او روز و شب زین آب و گِل‏روی، زرد و پای، سُست و دل، سَبُک  کو غذایِ وَالسَّما ذاتِ الْحُبُک‏؟قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن، غذایِ خاصِگانِ دولت است  خوردنِ آن، بی‌‏گَلو و آلت است‏شد غذایِ آفتاب از نورِ عرش  مر حسود و دیو را از دودِ فرش(۲۱) قوت: غذا(۲۲) رایضی:‌ رام کردن اسب سرکش(۲۳) نوش: شهد،‌ انگبین(۲۴) چَربِش: چربی، روغن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #541این چه ناشُکری و چه بی‌باکی است؟ تو نمی‌دانی که نقّاشش کی است؟یا همی‌ دانی و نازی می‌کنی؟ قاصدا(۲۵) قَلعِ(۲۶) طِرازی(۲۷) می‌کنی؟ای بسا نازا که گردد آن گناه افگنَد مر بنده را از چشمِ شاه ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَر لیک، کم خایَش(۲۸)، که دارد صد خطر ایمن‌آبادست آن راهِ نیاز ترک نازش گیر و، با آن ره بساز ای بسا نازآوری زد پَرّ و بال آخِرُالْـاَمر، آن بر آن کس شد وَبال خوشیِ ناز ار دمی بفْرازَدَت بیم و ترسِ مُضْمَرَش(۲۹) بگدازدت وین نیاز، ار چه که لاغر می‌کند صَدر(۳۰) را چون بدرِ انور می‌کند چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشد هر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۳۱) چون ز زنده مُرده بیرون می‌کند نفسِ زنده سویِ مرگی می‌تند(۳۲) مُرده شُو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ‌الصَّمَد(۳۳) زنده‌یی زین مُرده بیرون آوردقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-An’aam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ  يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ  ذَٰلِكُمُ اللَّهُ  فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ.»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورَد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورَد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»دِی(۳۴) شوی، بینی تو اِخراجِ بهار لیل(۳۵) گردی، بینی ایلاجِ(۳۶) نهار(۳۷) قرآن کریم، سورۀ حج (۲۲)، آیۀ ۶۱Quran, Al-Hajj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.»«اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»برمَکن آن پَر که نپْذیرد رفو روی، مَخراش از عزا ای خوب‌رو آن‌چنان رویی که چون شمسِ ضُحاست آن‌چنان رُخ را خراشیدن خطاست قرآن کریم، سورهٔ شمس (۹۱)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Shams(#91), Line #1«وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»زخمِ ناخن بر چنان رخ کافری‌ست که رُخِ مَه در فراقِ او گریست یا نمی‌بینی تو رویِ خویش را ترک کُن خویِ لجاج‌اندیش(۳۸) را (۲۵) قاصدا: از روی قصد، عمداً(۲۶) قَلع: مصدر عربی به‌معنی کندن(۲۷) طِراز: زینت و‌ نقش و‌ نگار جامه، جامهٔ فاخر(۲۸) خایَش:‌ از مصدر خاییدن، یعنی جویدن(۲۹) مُضْمَر: پوشیده و پنهان شده(۳۰) صَدر: سینه، قلب(۳۱) رَشَد: به راه راست رفتن(۳۲) می‌تند: از مصدر تنیدن. در این‌جا یعنی می‌گراید(۳۳) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون‌آورندهٔ زنده(۳۴) دِی: زمستان(۳۵) لیل: شب(۳۶) ایلاج: وارد کردن، درآوردنِ چیزی در چیزِ دیگر(۳۷) نهار: روز(۳۸) لجاج‌اندیش: ستیزه‌اندیش------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ١٨٩٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1899این ترازو بهرِ این بنهاد حقتا رَود انصاف ما را در سَبَق(۳۹)از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنم(۳۹) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همهٔ امکانات------------ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مُضمَرست(۴۰) اندر خزاندر بهارست آن خزان، مگْریز از آنهمرهِ غم باش، با وحشت بسازمی‌طلب در مرگِ خود عُمرِ درازآنچه گوید نفسِ تو کاینجا بَدستمَشْنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستتو خلافش کُن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیّت در جهانمشورت در کارها واجب شودتا پشیمانی در آخِر کم بُوَد(۴۰) مُضمَر: پنهان کرده شده، پوشیده‌.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکه داد او حُسنِ خود را در مَزاد(۴۱)صد قضایِ بد سویِ او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مَشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌دَرنددوستان هم روزگارش می‌بَرند(۴۱) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد، ز طمع برتر آمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsتو همه طَمْع بر آن نِه، که دَرو نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #65هیچ در گوشِ کسی زایشان نرفتکاین طَمَع آمد حجابِ ژرف و زَفت(۴۲)گوش را بندد طَمَع از اِستماع(۴۳)چشم را بندد غَرَض(۴۴) از اِطّلاع (۴۲) زَفت: سِتَبر؛ درشت؛ فربه(۴۳) اِستماع:‌ شنیدن(۴۴) غَرَض: قصد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsز شاه تا به گدا در کشاکشِ طمع‌اندبه عشق، باز رَهَد جان ز طَمْع و مطلب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3230پوزبندِ وسوسه عشق است و بسورنه کِی وسواس را بسته است کَس؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1493چون ترازو دید خصمِ(۴۵) پُرطَمَعسرکشی بگذارد و گردد تَبَعور ترازو نیست، گر افزون دهیشاز قِسَم(۴۶) راضی نگردد آگهیش(۴۵) خصم: دشمنی(۴۶) قِسَم: قسمت‌ها------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1373چون امیدت لاست، زو پرهیز چیست؟با انیسِ(۴۷) طَمْعِ خود اِستیز چیست؟ چون انیسِ طَمْعِ تو آن نیستی استاز فنا و نیست، این پرهیز چیست؟(۴۷) انیس: مونس، همدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدار؟که رختِ عمر ز که باز می‌برد طرّار(۴۸)؟(۴۸) طرّار: دزد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsگردن ز طمع خیزد، زر خواهد و خون ریزداو عاشقِ گِل خوردن(۴۹)، همچون زنِ آبستن(۴۹) گِل خوردن: اشاره به عادتی است که بعضی زنان باردار گِل می‌خورند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsحفظِ دِماغ، آنِ مُدَمَّغ بُوَدچونکه سَهَر باید یارِ مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3087ای ز غم مُرده که دست از نان تُهی‌ستچون غفورَست و رحیم، این ترس چیست‏؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsهست دِماغِ تو چو زَیتِ چراغهست چراغِ تنِ ما بی‌وفامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #425شب به هر خانه چراغی می‌نهندتا به نورِ آن ز ظُلمت می‌رهند آن چراغ این تن بُوَد، نورش چو جانهست محتاجِ فَتیل و این و آن آن چراغِ شش فَتیلۀ‌ این حواسجملگی بر خواب و خور دارد اساسبی‌خور و بی‌خواب نَزْیَد نیم دَمبا خور و با خواب نَزْیَد نیز هم بی‌فَتیل و روغنش نَبْوَد بقابا فَتیل و روغن، او هم بی‌وفا زآنکه نورِ علّتی‎‌اش(۵۰) مرگ‌جوستچون زیَد؟ که روزِ روشن(۵۱) مرگِ اوست جمله حسّ‌های بَشَر هم بی‌بقاستزآنکه پیشِ نورِ روزِ حَشْر(۵۲)، لاست(۵۰) عِلّتی‎‌: مریض(۵۱) روزِ روشن: در اینجا به معنی اجل و فرارسیدن لحظه‌ای است که باید شبِ دنیا را ترک گفت و قدم به عرصهٔ روشن نشئهٔ دیگر نهاد.(۵۲) روزِ حَشْر: روزِ رَستاخیر------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهایِ خَلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امرِ اِهْبِطُوا(۵۳) بندی(۵۴) شدندحبسِ خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»(۵۳) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۵۴) بندی: اسیر، به بند درآمده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsتو چنین لرزانِ او باشی و او سایهٔ تُوَستآخر او نقشیست جسمانی و تو جانی چرا؟او همه عیبِ تو گیرد تا بپوشد عیبِ خودتو بَرو از غیب جان ریزی و می‌دانی چرا؟خشمِ یاران فرع باشد، اصلشان عشقِ نُوَستاز برایِ خشمِ فرعی اصل را رانی چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز بَرجه کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروز روشن، هر که او جوید چراغعین جُستن، کوریَش دارد بلاغ(۵۵)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باشدر میان روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوبِ(۵۶) رحمت استوین نشان جُستن، نشانِ علّت استأنصِتُوا بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۵۵) بلاغ: دلالت(۵۶) جَذوب: بسیار جذب کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جَذْبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۵۷)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم ها چون شد گُذاره(۵۸)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۵۹) راقرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۵۷) عُشّ: آشیانۀ پرندگان(۵۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.  (۵۹) بحر: دریا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsدعوتِ خورشید بِهْ از زَیتِ توچند چراغ ارزد آن یک صلا؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فَسادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علّتی، عالِم کندعلم را علّت، کژ و ظالم کندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1878این همه گفتیم لیک اندر بسیچ بی‌‌عنایاتِ خدا هیچیم هیچمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آیدتو یکی نِه‌ای هزاری، تو چراغِ خود برافروزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsچشمِ خوشش را ابدا خواب نیستمست کند چشمِ همه خلق رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیت من خارج نمی‌شود.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Ar-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsجمله بِخُسپند و تبسّم کندچشم خوشش بر خَـلَلِ چشم‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٠٣٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3039شیر با این فکر می‌‌زد خنده فاشبر تبسّم‌هایِ شیر، ایمن مباش‌‌مالِ دنیا شد تبسّم‌هایِ حقکرد ما را مست و مغرور و خَلَق‌‌(۶۰) فقر و رنجوری به استت ای سَنَد(۶۱)کآن تبسّم، دامِ خود را بر کَنَد(۶۰) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۶۱) سَنَد: شخص مورد اعتماد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsپس «لِـمَن الْـمُلکُ» برآید به چرخکو مَلِکانِ خوشِ زَرّین‌قبا؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوانِ من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2986لیک بعضی زین صَدا کَرتر شدندباز بعضی صافی و برتر شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsاهلِ عَلَم چون شد و اهلِ قَلَم؟دیو نیابی تو به دیوان‌سرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۶۲)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» (۶۲) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: «پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.» و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsخانه و تن‌شان شده تاریک و تنگ چونکه بِبُردیم یکی دَم، ضیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3340ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بُعدِ(۶۳) تو مرگی‌ست با درد و نَکال(۶۴)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَالْوِصال(۶۵)(۶۳) بُعد: دوری(۶۴) نَكال: عقوبت، كيفر(۶۵) بَعْدَالْوِصال: پس از وصلت، بعد از رسیدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsگَرد که بادش بِرَوَد چون شود؟افتد بر خاکِ سِیَه، بی‌نوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2901خاک را دیدی برآمد در هوادر میانِ خاک بنگر باد رادیگ‌هایِ فکر می‌بینی به جوشاندر آتش هم نظر می‌کن، به هوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد، روپوش است و بَسدر دو عالَم غیرِ یزدان نیست کَسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جُنبد، بدانبادجُنبانی‌ست اینجا بادرانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #603ما همه شیران، ولی شیرِ عَلَمحمله‌شان از باد باشد دَم ‌به دَمحمله‌شان پیدا و، ناپیداست بادجان فدای آن‌که ناپیداست بادبادِ ما و بودِ ما از دادِ توستهستیِ ما جمله از ایجادِ توستقرآن کریم، سورهٔ یونس (۱۰)، آیهٔ ۴۹Quran, Yunus(#10), Line #49«قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلَا نَفْعًا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ  لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً  وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ.»«بگو: من درباره خود -جز آنچه خدا بخواهد- مالک هيچ سود و زيانى نيستم. مرگ هر امتى را زمانى معين است. چون زمانشان فرارسد، نه يک ساعت تأخير كنند و نه يک ساعت پيش افتند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsنه تن به صحبتِ جان، خوب‌روی و خوش‌فعل‌ است؟چه می‌شود تنِ مسکین چو شد ز جان عَذرا(۶۶)؟(۶۶) عَذرا: دوشیزه، باکره، در اینجا به معنی تنها و جدا------------مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1459نقشِ چون کف کی بجنبد بی ز موج؟خاک، بی بادی کجا آید بر اوج؟ چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ(۶۷) ایجاد بین(۶۷) قُلْزُم: دریا-------------------------مجموع لغات:(۱) مُدَمَّغ: گول و احمق(۲) سَهَر: بیداری(۳) زَیت: روغن(۴) دَبِه: دَبِّه، ظرف روغن و لبنیّات(۵) خُسپیدن: خوابیدن(۶) خَـلَل: ضعف، کاهش، تباهی در کار(۷) لِـمَن الْـمُلکُ: فرمانروايى از آن كيست؟ اشاره به آیهٔ ۱۶ سورهٔ مؤمن (۴۰).(۸) مَلِکان: شاهان(۹) مِهان: بزرگان(۱۰) بلادُاللَّـه: قلمرو خدا(۱۱) اهلِ عَلَم: لشکریان، نظامیان(۱۲) دیوان‌سرا: عدالت‌خانه، سرای داوری و قضاوت(۱۳) ضیا: نور، روشنایی(۱۴) حُجُب: حجاب‌ها(۱۵) سِبال: سبیل. سِبال مالیدن: پرداختن به کاری(۱۶) فراموش‌گَر: فراموش‌کار(۱۷) عَما: عَمیٰ، کوری(۱۸) ضیا: نور(۱۹) اَلکَن: کسی که زبانش هنگام حرف زدن می‌گیرد، کُند زبان(۲۰) حُر: آزاده(۲۱) قوت: غذا(۲۲) رایضی:‌ رام کردن اسب سرکش(۲۳) نوش: شهد،‌ انگبین(۲۴) چَربِش: چربی، روغن(۲۵) قاصدا: از روی قصد، عمداً(۲۶) قَلع: مصدر عربی به‌معنی کندن(۲۷) طِراز: زینت و‌ نقش و‌ نگار جامه، جامهٔ فاخر(۲۸) خایَش:‌ از مصدر خاییدن، یعنی جویدن(۲۹) مُضْمَر: پوشیده و پنهان شده(۳۰) صَدر: سینه، قلب(۳۱) رَشَد: به راه راست رفتن(۳۲) می‌تند: از مصدر تنیدن. در این‌جا یعنی می‌گراید(۳۳) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون‌آورندهٔ زنده(۳۴) دِی: زمستان(۳۵) لیل: شب(۳۶) ایلاج: وارد کردن، درآوردنِ چیزی در چیزِ دیگر(۳۷) نهار: روز(۳۸) لجاج‌اندیش: ستیزه‌اندیش(۳۹) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همهٔ امکانات(۴۰) مُضمَر: پنهان کرده شده، پوشیده‌.(۴۱) مَزاد: مزایده و به معرض فروش گذاشتن.(۴۲) زَفت: سِتَبر؛ درشت؛ فربه(۴۳) اِستماع:‌ شنیدن(۴۴) غَرَض: قصد(۴۵) خصم: دشمنی(۴۶) قِسَم: قسمت‌ها(۴۷) انیس: مونس، همدم(۴۸) طرّار: دزد(۴۹) گِل خوردن: اشاره به عادتی است که بعضی زنان باردار گِل می‌خورند.(۵۰) عِلّتی‎‌: مریض(۵۱) روزِ روشن: در اینجا به معنی اجل و فرارسیدن لحظه‌ای است که باید شبِ دنیا را ترک گفت و قدم به عرصهٔ روشن نشئهٔ دیگر نهاد.(۵۲) روزِ حَشْر: روزِ رَستاخیر(۵۳) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۵۴) بندی: اسیر، به بند درآمده(۵۵) بلاغ: دلالت(۵۶) جَذوب: بسیار جذب کننده(۵۷) عُشّ: آشیانۀ پرندگان(۵۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.  (۵۹) بحر: دریا(۶۰) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۶۱) سَنَد: شخص مورد اعتماد(۶۲) دَنی: فرومایه، پست(۶۳) بُعد: دوری(۶۴) نَكال: عقوبت، كيفر(۶۵) بَعْدَالْوِصال: پس از وصلت، بعد از رسیدن(۶۶) عَذرا: دوشیزه، باکره، در اینجا به معنی تنها و جدا(۶۷) قُلْزُم: دریا----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد ز طمع برتر آحفظ دماغ آن مدمغ بودچونکه سهر باید یار مراهست دماغ تو چو زیت چراغهست چراغ تن ما بی‌وفاگر دبه پر زیت بود سود نیستصبح شود گشت چراغت فنادعوت خورشید به از زیت توچند چراغ ارزد آن یک صلاچشم خوشش را ابدا خواب نیستمست کند چشم همه خلق راجمله بخسپند و تبسم کندچشم خوشش بر خـلل چشم‌هاپس لـمن الـملک برآید به چرخ کو ملکان خوش زرین‌قباکو امرا کو وزرا کو مهانبهر بلاداللـه حافظ کجااهل علم چون شد و اهل قلمدیو نیابی تو به دیوان‌سراخانه و تن‌شان شده تاریک و تنگ چونکه ببردیم یکی دم ضیاگرد که بادش برود چون شودافتد بر خاک سیه بی‌نواچون بجهند از حجب خواب خویشباز بمالند سبال جفااه چه فراموش‌گرند این گروهدانش‌شان هیچ ندارد بقازود فراموش شود سوز شمعبر دل پروانه ز جهل و عماباز بیاید به پر نیم‌سوزباز بسوزد چو دل ناسزانذر تو کن حکم تو کن حاکمیبر شب و بر روز و سحر ای خدا* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #255«اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ …»«اللّه خدايى است كه هيچ خدايى جز او نيست. زنده و پاينده است. نه خواب سبک او را فرا مى‌گيرد و نه خواب سنگين …»** قرآن کریم، سورهٔ مؤمن (۴۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-Ghaafir(#40), Line #16«يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ ۖ لَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ ۚ لِـمَنِ الْـمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»«آن روز كه همگان آشكار شوند. هيچ چيز از آنها بر خدا پوشيده نماند. در آن روز فرمانروايى از آن كيست؟ از آن خداى يكتاى قهار.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد ز طمع برتر آحفظ دماغ آن مدمغ بودچونکه سهر باید یار مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2707, Divan e Shamsکف دریاست صورت‌های عالمز کف بگذر اگر اهل صفاییدلم کف کرد کاین نقش سخن شدبهل نقش و به دل رو گر ز ماییبرآ ای شمس تبریزی ز مشرقکه اصل اصل اصل هر ضیاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش ده می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #579هر که را باشد طمع الکن شود با طمع کی چشم و دل روشن شودپیش چشم او خیال جاه و زر همچنان باشد که موی اندر بصر جز مگر مستی که از حق پر بود گرچه بدهی گنج‌ها او حر بودهر که از دیدار برخوردار شد این جهان در چشم او مردار شدلیک آن صوفی ز مستی دور بود لاجرم در حرص او شب‌کور بودصد حکایت بشنود مدهوش حرصدر نیآید نکته‌ای در گوش حرصمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1078گاو و خر را فایده چه در شکر هست هر جان را یکی قوتی دگرلیک گر آن قوت بر وی عارضی‌ستپس نصیحت کردن او را رایضی‌ست‏چون کسی کاو از مرض گل داشت دوست  گرچه پندارد که آن خود قوت اوست‏ قوت اصلی را فرامش کرده است  روی در قوت مرض آورده است‏نوش را بگذاشته سم خورده استقوت علت را چو چربش کرده است‏قوت اصلی بشر نور خداست  قوت حیوانی مر او را ناسزاست‏لیک از علت درین افتاد دلکه خورد او روز و شب زین آب و گل‏روی زرد و پای سست و دل سبک  کو غذای والسما ذات الحبک‏قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۷Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #7«وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُكِ.»«سوگند به آسمان كه دارای راه‌هاست.»آن غذای خاصگان دولت است  خوردن آن بی‌‏گلو و آلت است‏شد غذای آفتاب از نور عرش  مر حسود و دیو را از دود فرشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #541این چه ناشکری و چه بی‌باکی استتو نمی‌دانی که نقاشش کی استیا همی‌ دانی و نازی می‌کنی قاصدا قلع طرازی می‌کنیای بسا نازا که گردد آن گناه افگند مر بنده را از چشم شاه ناز کردن خوش‌تر آید از شکر لیک کم خایش که دارد صد خطر ایمن‌آبادست آن راه نیاز ترک نازش گیر و با آن ره بساز ای بسا نازآوری زد پر و بال آخرالامر آن بر آن کس شد وبال خوشی ناز ار دمی بفرازدت بیم و ترس مضمرش بگدازدت وین نیاز ار چه که لاغر می‌کند صدر را چون بدر انور می‌کند چون ز مرده زنده بیرون می‌کشد هر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کند نفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی‌الصمدزنده‌یی زین مرده بیرون آوردقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-An’aam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ  يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ  ذَٰلِكُمُ اللَّهُ  فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ.»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورَد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورَد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»دی شوی بینی تو اخراج بهار لیل گردی بینی ایلاج نهار قرآن کریم، سورۀ حج (۲۲)، آیۀ ۶۱Quran, Al-Hajj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.»«اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»برمکن آن پر که نپذیرد رفو روی مخراش از عزا ای خوب‌رو آن‌چنان رویی که چون شمس ضحاست آن‌چنان رخ را خراشیدن خطاست قرآن کریم، سورهٔ شمس (۹۱)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Shams(#91), Line #1«وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»زخم ناخن بر چنان رخ کافری‌ست که رخ مه در فراق او گریست یا نمی‌بینی تو روی خویش را ترک کن خوی لجاج‌اندیش را مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ١٨٩٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1899این ترازو بهر این بنهاد حقتا رود انصاف ما را در سبقاز ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مضمرست اندر خزاندر بهارست آن خزان مگریز از آنهمره غم باش با وحشت بسازمی‌طلب در مرگ خود عمر درازآنچه گوید نفس تو کاینجا بدستمشنوش چون کار او ضد آمده‌ستتو خلافش کن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیت در جهانمشورت در کارها واجب شودتا پشیمانی در آخر کم بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٨٣۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکه داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌درنددوستان هم روزگارش می‌برندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsنذر کند یار که امشب تو راخواب نباشد ز طمع برتر آمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsتو همه طمع بر آن نه که درو نیست امیدتکه ز نومیدی اول تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #65هیچ در گوش کسی زایشان نرفتکاین طمع آمد حجاب ژرف و زفتگوش را بندد طمع از استماعچشم را بندد غرض از اطلاع مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsز شاه تا به گدا در کشاکش طمع‌اندبه عشق باز رهد جان ز طمع و مطلب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3230پوزبند وسوسه عشق است و بسورنه کی وسواس را بسته است کسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1493چون ترازو دید خصم پرطمعسرکشی بگذارد و گردد تبعور ترازو نیست گر افزون دهیشاز قسم راضی نگردد آگهیشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1373چون امیدت لاست زو پرهیز چیستبا انیس طمع خود استیز چیست چون انیس طمع تو آن نیستی استاز فنا و نیست این پرهیز چیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدارکه رخت عمر ز که باز می‌برد طرارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsگردن ز طمع خیزد زر خواهد و خون ریزداو عاشق گل خوردن همچون زن آبستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsحفظ دماغ آن مدمغ بودچونکه سهر باید یار مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3087ای ز غم مرده که دست از نان تهی‌ستچون غفورست و رحیم این ترس چیست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsهست دماغ تو چو زیت چراغهست چراغ تن ما بی‌وفامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #425شب به هر خانه چراغی می‌نهندتا به نور آن ز ظلمت می‌رهند آن چراغ این تن بود نورش چو جانهست محتاج فتیل و این و آن آن چراغ شش فتیله این حواسجملگی بر خواب و خور دارد اساسبی‌خور و بی‌خواب نزید نیم دمبا خور و با خواب نزید نیز هم بی‌فتیل و روغنش نبود بقابا فتیل و روغن او هم بی‌وفا زآنکه نور علتی‎‌اش مرگ‌جوستچون زید که روز روشن مرگ اوست جمله حس‌های بشر هم بی‌بقاستزآنکه پیش نور روز حشر لاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsتو چنین لرزان او باشی و او سایه توستآخر او نقشیست جسمانی و تو جانی چرااو همه عیب تو گیرد تا بپوشد عیب خودتو برو از غیب جان ریزی و می‌دانی چراخشم یاران فرع باشد اصلشان عشق نوستاز برای خشم فرعی اصل را رانی چرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsدعوت خورشید به از زیت توچند چراغ ارزد آن یک صلامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فسادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علتی عالم کندعلم را علت کژ و ظالم کندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1878این همه گفتیم لیک اندر بسیچ بی‌‌عنایات خدا هیچیم هیچمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آیدتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsچشم خوشش را ابدا خواب نیستمست کند چشم همه خلق رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ‌البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کل اصباح لنا شان جدیدکل شیء عن مرادی لایحیددر هر بامداد کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی‌شودقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Ar-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsجمله بخسپند و تبسم کندچشم خوشش بر خـلل چشم‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٠٣٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3039شیر با این فکر می‌‌زد خنده فاشبر تبسم‌های شیر ایمن مباش‌‌مال دنیا شد تبسم‌های حقکرد ما را مست و مغرور و خلق‌‌ فقر و رنجوری به استت ای سندکان تبسم دام خود را بر کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsپس لـمن الـملک برآید به چرخکو ملکان خوش زرین‌قبامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2986لیک بعضی زین صدا کرتر شدندباز بعضی صافی و برتر شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsاهل علم چون شد و اهل قلمدیو نیابی تو به دیوان‌سرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsخانه و تن‌شان شده تاریک و تنگ چونکه ببردیم یکی دم ضیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3340ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز ورای تن به یزدان می‌زی‌ایممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بعد تو مرگی‌ست با درد و نکالخاصه بعدی که بود بعدالوصالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #252, Divan e Shamsگرد که بادش برود چون شودافتد بر خاک سیه بی‌نوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2901خاک را دیدی برآمد در هوادر میان خاک بنگر باد رادیگ‌های فکر می‌بینی به جوشاندر آتش هم نظر می‌کن به هوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد روپوش است و بسدر دو عالم غیر یزدان نیست کسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جنبد بدانبادجنبانی‌ست اینجا بادرانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #603ما همه شیران ولی شیر علمحمله‌شان از باد باشد دم ‌به دمحمله‌شان پیدا و ناپیداست بادجان فدای آن‌که ناپیداست بادباد ما و بود ما از داد توستهستی ما جمله از ایجاد توستقرآن کریم، سورهٔ یونس (۱۰)، آیهٔ ۴۹Quran, Yunus(#10), Line #49«قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلَا نَفْعًا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ  لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً  وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ.»«بگو: من درباره خود -جز آنچه خدا بخواهد- مالک هيچ سود و زيانى نيستم. مرگ هر امتى را زمانى معين است. چون زمانشان فرارسد، نه يک ساعت تأخير كنند و نه يک ساعت پيش افتند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsنه تن به صحبت جان خوب‌روی و خوش‌فعل‌ استچه می‌شود تن مسکین چو شد ز جان عذرامولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1459نقش چون کف کی بجنبد بی ز موجخاک بی بادی کجا آید بر اوج چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بین

برنامه شماره ۹۹۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۳  دسامبر  ۲۰۲۳ - ۲۳  آذر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۹۰ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیارِ ما، دلدارِ ما، عالِمِ اسرارِ مایوسُفِ دیدارِ(۱) ما، رونقِ بازارِ مابر دَمِ امسالِ(۲) ما، عاشق آمد پارِ(۳) مامُفلسانیم و تویی گنجِ ما، دینارِ ماکاهلانیم و تویی حجِّ ما، پیکارِ ماخفتگانیم و تویی دولتِ بیدارِ ماخستگانیم(۴) و تویی مَرهمِ بیمارِ ماما خرابیم و تویی از کَرَم، معمارِ مادوش گفتم عشق را: ای شهِ عیّار(۵) ماسر مکش، مُنکر مشو، بُرده‌ای دستارِ(۶) ماپس جوابم داد او: کز تو است این کارِ ماهرچه گویی وادهد چون صدا کهسارِ ماگفتمش: خود ما کُهیم، این صَدا گفتارِ ماز آنکه کُه را اختیاری نَبْوَد، ای مختارِ ماگفت: بشنو اوّلاً شَمّه‌ای ز اسرارِ ماهر سُتوری لاغری کی کشانَد بارِ ما؟گفتمش: از ما بِبَر زحمتِ اخبارِ مابُلبلی، مستی بِکُن، هم ز بوتیمارِ(۷) ماهستیِ تو فخرِ ما، هستیِ ما عارِ مااحمد و صدّیق(۸) بین در دلِ چون غارِ مامی‌ننوشد هر میی مستِ دُردی‌خوارِ(۹) ماخور ز دستِ شَه خورَد، مرغِ خوش‌منقارِ ماچون بخسپد در لَحَد قالَبِ مردارِ مارَسته گردد زین قفس، طوطیِ طیّارِ(۱۰) ماخود شناسد جایِ خود، مرغِ زیرکسارِ مابَعدِ ما پیدا کُنی، در زمین آثارِ ماگر به بُستان بی‌توایم، خار شد گلزارِ ماور به زندان با توایم، گُل بروید خارِ ماگر در آتش با توایم، نور گردد نارِ ماور به جنّت بی‌توایم، نار شد انوارِ مااز تو شد بازِ سپید، زاغِ ما و سارِ(۱۱) مابس کُن و دیگر مگو: کاین بُوَد گفتارِ ما(۱) یوسُفِ دیدار: یوسُفِ آشکار و پیدا(۲) دَمِ امسال: لحظات امسال، زمان حال(۳) پار: پارسال، زمان گذشته(۴) خسته: زخمی(۵) عیّار: جوانمرد، زیرک(۶) دستار بُردن: بی‌خویش کردن، هستیِ مجازی را محو کردن(۷) بوتیمار: نام مرغی است که او را غم‌‌خورک نیز گویند.(۸) صدّیق: لقبِ ابوبکر، صحابی حضرت رسول(۹) دُردی‌خوار: آنکه ته‌نشین شراب را خورد.(۱۰) طیّار: پرواز کننده(۱۱) سار: پرنده‌ای است سیاه و خوش آواز که خال‌های سفید ریزه دارد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیارِ ما، دلدارِ ما، عالِمِ اسرارِ مایوسُفِ دیدارِ ما، رونقِ بازارِ مابر دَمِ امسالِ ما، عاشق آمد پارِ مامُفلسانیم و تویی گنجِ ما، دینارِ ماکاهلانیم و تویی حجِّ ما، پیکارِ ماخفتگانیم و تویی دولتِ بیدارِ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #707کُشتن و مُردن که بر نقشِ تن استچون انار و سیب را بشکستن است‌‌آنچه شیرین است، او شد ناردانگ(۱۲)وآنکه پوسیده ا‌ست، نَبْوَد غیرِ بانگآنچه با معنی است، خود پیدا شودوآنچه پوسیده‌ است، آن رسوا شودرُو به معنی کوش ای صورت‌پرستزآنکه معنی، بر تنِ صورت، ‌پَرَستهمنشینِ اهلِ معنی باش تاهم عطا یابیّ و هم باشی فَتیٰ(۱۳)جانِ بی‌معنی در این تَن، بی‌خِلافهست همچون تیغِ چوبین در غِلافتا غِلاف اندر بُوَد، با قیمت استچون برون شد، سوختن را آلت استتیغِ چوبین را مَبَر در کارزار(۱۴)بنگر اوّل، تا نگردد کار، زار(۱۵)گر بُوَد چوبین، برو دیگر طلبور بُوَد الماس، پیش آ با طَرَبتیغ، در زَرّادخانهٔ(۱۶) اولیاستدیدنِ ایشان، شما را کیمیاستجمله دانایان همین گفته، همینهست دانا رَحمَةً لِلْعالَمیناین دانایان برای همه جهانیان رحمت و برکت هستند.قرآن کریم، سوره انبیا (۲۱)، آیه ۱۰۷Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #107«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ.»«و نفرستاديم تو را، جز آنكه مى‌خواستيم به مردم جهان رحمتى ارزانى داريم.»(۱۲) ناردانگ: آب انار، شربت ترش و شیرین خوشمزه(۱۳) فَتیٰ: جوان‌مرد(۱۴) کارزار: جنگ و نبرد(۱۵) زار: خراب و نابسامان(۱۶) زَرّادخانه: کارگاه اسلحه سازی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #760حق، فِشانْد آن نور را بر جان‌هامُقبِلان(۱۷) برداشته دامان‌هاو آن نثارِ نور را او یافته روی، از غیرِ خدا برتافته‌‌هر که را دامانِ عشقی نا بُده ز آن نثارِ نور، بی‌‌بهره شده‌‌(۱۷) مُقبِل: نیک‌بخت------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1713غیرت آن باشد که او غیرِ همه‌ستآنکه افزون از بیان و دَمدَمه‌ست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #123هرکه با ناراستان هَمسَنگ(۱۸) شددر کمی افتاد و، عقلش دَنگ(۱۹) شدرُو اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّار باشخاک بر دلداریِ اَغیار پاشبرو نسبت به کافران، سخت و با صلابت باش و بر سر عشق و دوستی نامحرمانِ بَدنَهاد، خاک بپاش.قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«… أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ…»«… بر کافران سختگیر و با خود شفیق و مهربان …»بر سرِ اَغیار چون شمشیر باشهین مکُن روباه‌بازی، شیر باش‏(۱۸) هَمسَنگ: هم‌وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۱۹) دَنگ: احمق، بیهوش------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۲۰)لیکَش این دانش و کِفایَت نیست(۲۰) کَفیٰ بِالله: خداوند کفایت میکند.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمالِ(۲۱) خود، دو‌ اسبه تاخت(۲۲)(۲۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۲۲) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ(۲۳) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۲۳) صُنع: آفرینش، آفریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۴)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۵)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۲۴) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۵) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حقِّ ذاتِ پاکِ اللهُ الصَّمَد(۲۶)که بُوَد بِهْ مارِ بَد از یارِ بَدمارِ بَد جانی ستاند از سَلیم(۲۷)یارِ بَد آرَد سویِ نارِ مقیماز قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ او(۲۶) صَمَد: بی‌نياز، از صفات خداوند(۲۷) سَلیم: سالم، درست، بی‌عیب------------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۸۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem(Robaaiaat) # 1873, Divan e Shamsدلدارْ مرا گفت: زِ هر دلداریگر بوسه‌ خری، بوسه ز من خر باری(۲۸)گفتم که به زر؟ گفت که زر را چه کنم؟گفتم که به جان؟ گفت که آری، آری!(۲۸) باری: سرانجام------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچ سویِ آن دانه نداری پیچ‌ پیچ(۲۹)(۲۹) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جَوالِ(۳۰) زر بیآری ای غَنیحق بگوید دل بیار ای مُنحَنی(۳۱)(۳۰) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۳۱) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برایِ آن دلِ پُر نور و بِر(۳۲)هست آن سلطانِ دل‌ها منتظر(۳۲) بِرّ: نیکی، نیکویی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3567با خود آمد، گفت: ای بحرِ خوشی  ای نهاده هوش‌ها در بی‌هُشی خواب در بنهاده‌یی بیداریی  بسته‌یی در بی‌دلی دلداریی توانگری پنهان کنی در ذُلِّ(۳۳) فقر  طوقِ(۳۴) دولت بسته اندر غُلِّ(۳۵) فقر ضِدّ اندر ضِد، پنهان مُندَرَج(۳۶)  آتش اندر آبِ سوزان مُنْدَرَج  روضه(۳۷) اندر آتشِ نَمرود، دَرج(۳۸)  دخل‌ها رویان شده از بذل و خرج تا بگفتهٔ مصطفی شاهِ نَجاح(۳۹)اَلسَّماحُ یاٰ اُولِی‌النَّعْمیٰ رَباحای صاحبان نعمت، بخشندگی مایهٔ سودمندی استحدیث«اَلسَّماحُ رَباحٌ وَ العُسرُ شُؤمٌ؛»«بخشندگی، مایهٔ سودمندی است و تنگ‌چشمی مایهٔ ناخجستگی»مٰا نَقَص مالٌ مِنَ الصَّدْقاتِ قَطاِنَّمَا‌الْخَیْراتُ نِعْم‌َالْـمُرْتَبَطهرگز ثروت از دادنِ صدقات، کاستی نمی‌گیرد. همانا دادنِ خیرات و مَبَرّات، با صاحب خود نکو‌پیوندی دارد.جوشش و افزونیِ زر، در زکاتعصمت از فحشاء و مُنْکَر، در صَلات(۴۰)قرآن کریم، سورهٔ عنکبوت (۲۹)، آیهٔ ۴۵Quran, Al-Ankaboot(#29), Line #45 «… إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ …» «… همانا نماز آدمی را از تبهکاری و زشتی باز‌می‌دارد …»آن زکاتت کیسه‌ات را پاسبانوآن صَلاتت هم ز گرگانت شبانمیوهٔ شیرین نهان در شاخ و برگ  زندگیِّ جاودان در زیرِ مرگ زِبْل(۴۱)، گشته قوتِ خاک از شیوه‌ای  زآن غذا، زاده زمین را میوه‌ای در عدم پنهان شده موجودییدر سرشتِ ساجدی، مسجودییآهن و سنگ از برونش مُظْلِمی(۴۲)  اندرون نوریّ و، شمعِ عالَمی دَرْج در خوفی هزاران ایمنی  در سوادِ چشم، چندان روشنی  اندرونِ گاوِ تن، شه‌زاده‌ییگنج در ویرانه‌یی بنهاده‌ییتا خری پیری گریزد زآن نفیسگاو بیند شاه نی، یعنی بِلیس(۴۳)(۳۳) ذُلّ: خواری(۳۴) طُوق: گردنبند(۳۵) غُلّ: زنجیر(۳۶) مُندَرَج: درج شده، نهفته شده(۳۷) روضه: باغ(۳۸) دَرج: چیزی را در چیز دیگر پیچیدن، نهفتن(۳۹) نَجاح: رستگاری، پیروزی(۴۰) صلات: صلاة، نماز(۴۱) زِبْل: کود، مدفوع، سرگین(۴۲) مُظْلِم:‌ تاریک(۴۳) بِلیس: ابلیس، شیطان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2784فکرها را اخترانِ چرخ‎ دان  دایر اندر چرخِ دیگر آسمان سعد دیدی، شُکر کن، ایثار کن  نحس دیدی، صَدْقه وَاستغفار کن  ما کی‌ایم این را؟ بیا ای شاهِ من  طالعم مُقبِل کن و، چرخی بزن روح را تابان کن از انوارِ ماه  که ز آسیبِ ذَنَب(۴۴)، جان شد سیاه از خیال و وَهْم و ظَن، بازش رَهان  از چَهْ و جَورِ رَسَن، بازش رَهان تا ز دلداریِّ خوبِ تو، دلی  پَر بر آرَد، بر پَرَد ز آب و گِلی ای عزیزِ مصر و در پیمانْ دُرُست  یوسفِ مظلوم در زندانِ توست  در خَلاصِ او یکی خوابی ببین  زود، کَاللهُ یُحِبُّ‎الْمُحْسِنین قرآن کریم، سورهٔ آل‌عمران (۳)، آیهٔ ۱۴۸Quran, Al-i-Imran(#3), Line #148«فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ  وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«خدا پاداش اين‌جهانى و پاداش نيک آن‌جهانى را به ايشان ارزانى داشت و خدا نيكوكاران را دوست دارد.»(۴۴) ذَنَب: از اصطلاحات نجومی است، ولی در این‌جا مراد هشیارِ جسمی‌ است------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4637 شه نوازیدش که هستی یادگارکرد او را هم بدین پرسش شکاراز نوازِ شاه، آن زارِ حَنید(۴۵)در تنِ خود، غیرِ جان، جانی بدیددر دلِ خود، دید عالی غُلغُلهکه نیابد صوفی آن در صد چِله(۴۶)(۴۵) حَنید: دل‌‌سوخته، داغ‌دیده(۴۶) چِله: چِلّه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2252چون پیمبر دید آن بیمار راخوش نوازش کرد یارِ غار رازنده شد او چون پیمبر را بدیدگوییا آن دَم مر او را آفریدگفت: بیماری، مرا این بخت دادکآمد این سلطان برِ من بامدادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4643در نظرها چرخ، بس کهنه و قَدید(۴۷)  پیشِ چشمش هر دَمی خَلْقٌ جَدید قرآن کریم، سورۀ واقعه (۵۶)، آیات ۶۰ تا ۶۳Quran, Al-Waaqia(#56), Line #60-63«نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ. عَلَىٰ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ. وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَىٰ فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ. أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ.»«ما مرگ را بر شما مقدّر ساختيم و ناتوان از آن نيستيم كه‌ به جاى شما قومى همانندِ شما بياوريم و شما را به صورتى كه از آنم بى‌خبريد از نو بيافرينيم. شما از آفرينشِ نخست آگاهيد؛ چرا به يادش نياوريد؟ آيا چيزى را كه مى‌كاريد ديده‌ايد؟»  قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیات ۱۵ و ۱۶Quran, Qaaf(#50), Line #15-16«أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ. وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ  وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«آيا از آفرينشِ نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينشِ تازه در شَک‌اند. ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نَفْسِ او آگاه هستيم، زيرا از رگِ گردنش به او نزديک‌تريم.» قرآن کریم، سورۀ الرحمن (۵۵)، آیۀ ۲۹Quran, Al-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ  كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»  «هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل [و محتاجِ] درگاهِ اوست، و او هر روز در كارى [جدید] است.» (۴۷) قَدید: گوشتی که در قدیم می‌خشکاندند و در زمستان مصرف می‌کردند. در اینجا مناسب معنی کهنه و فرسوده است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر برویَد، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ‏ اله‏کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4644روحِ زیبا چونکه وا‌رَست از جسد  از قضا بی‌شک چنین چشمش رسد قرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۲۲Quran, Qaaf(#50), Line #22«لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَٰذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ.»«تو از اين غافل بودى. ما پرده از برابرت برداشتيم و امروز چشمانت تيزبين شده است.»صد هزاران غیب، پیشش شد پدید  آنچه چشمِ محرمان بیند، بدید  آنچه او اندر کتب بر‌خوانده بود  چشم را در صورتِ آن بر‌گشود از غبارِ مَرکبِ آن شاهِ نر  یافت او کُحلِ عُزیزی(۴۸) در بَصَر بر چنین گُلزار دامن می‌کشید  جزو جزوش نعره‌زن: هَلْ مِنْ مَزید؟(۴۹)َگُلشنی کز بَقْل(۵۰) رویَد، یک دَم است  گُلشنی کز عقل رویَد، خُرّم است گُلشنی کز گِل دمد، گردد تباه  گُلشنی کز دل دمد، وافَرْحَتٰاه(۵۱)  علم‌هایِ با‌مزهٔ‌ دانسته‌مان  زآن گلستان یک دو سه گلدسته دان زآن زبونِ این دو سه گُلدسته‌ایم  که درِ گُلزار بر خود بسته‌ایم آنچنان مِفتاح‌ها هر دمَ به نان  می‌فُتَد، ای جان دریغا از بَنان(۵۲)(۴۸) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم(۴۹) هلْ مِنْ مَزید؟: آیا بیشتر هم هست؟(۵۰) بَقْل: سبزه و گیاهی که از زمین بروید.(۵۱) وافَرْحَتٰاهُ: کلمه‌ای است که در مقام اظهار شادی گویند؛ خوشا(۵۲) بَنان: سرِ انگشت------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4525گفت: ای ستّار، برمَگْشای راز  سر بِبَسته می‌خرم، با من بساز  سَتْر کن تا بر تو سَتّاری کنند  تا نبینی ایمنی، بر کس مَخَند بس درین صندوق چون تو مانده‌اند  خویش را اندر بلا بنشانده‌اند آنچه بر تو خواهِ آن باشد پسند  بر دگر کس آن کن، از رنج و گزند زآنکه بر مِرصاد(۵۳)، حق و اندر کمین  می‌دهد پاداش پیش از یومِ دین قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-Fajr(#89), Line #14«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ.»«زيرا پروردگارت به كمينگاه است.»آن عظیم‌ُالْعَرش(۵۴)، عرشِ او محیطتختِ دادش(۵۵) بر همهٔ جان‌ها بسیط(۵۶)  گوشه‌ٔ عرشش به تو پیوسته است  هین مَجُنبان جز به دین و داد(۵۷) دست تو مراقب باش بر احوالِ خویش  نوش بین در داد و، بعد از ظلم، نیش گفت: آری، این‌چه کردم، اِستم(۵۸) است  لیک هم می‌دان که بادی(۵۹) اَظْلَم(۶۰) است ضرب‌المثل عربی«اَلْبٰادی اَظْلَمُ»«آغازگر ستم، ستمکارتر است.»گفت نایب: یک به یک ما بادی‌ا‌یم  با سوادِ وجه(۶۱) اندر شادی‌ایم   همچو زنگی کو بُوَد شادان و خَوش  او نبیند، غیرِ او بیند رُخَش  ماجرا بسیار شد در مَنْ یَزید(۶۲)  داد صد دینار و آن از وی خریدهر دَمی صندوقیی، ای بَدپَسند  هاتفان و غیبیانَت می‌خرند (۵۳) مِرصاد: کمین‌گاه(۵۴) عظیم‌ُالْعَرش: صاحب عرش عظیم، منظور خداوند است(۵۵) تختِ داد:‌ عدالتی که همچون عرش بر همه‌کس احاطه دارد.(۵۶) بسیط: فراخ‌یافته، در اینجا یعنی عامّ و شامل(۵۷) داد: عدل و انصاف(۵۸) اِستم: ستم(۵۹) بادی: آغاز‌کننده(۶۰) اَظْلَم: ستمکار‌تر(۶۱) سوادِ وجه: سیاهی چهره، سیاه‌رویی(۶۲) مَنْ یَزید: چه کسی می‌افزاید؟------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4483من چه دارم غیرِ آن صندوق، کآن  هست مایهٔ ‌تُهمت و پایهٔ‌ گُمان؟ خلق پندارند زر دارم درون  داد واگیرند از من، زین ظُنون(۶۳)صورتِ صندوق بس زیباست، لیک  از عُروض(۶۴) و سیم و زر خالی است نیک  چون تنِ زَرّاقِ(۶۵) خوب و باوقار  اندر آن سَلّه(۶۶) نیابی غیرِ مار من بَرَم صندوق را فردا به کو  پس بسوزم در میانِ چارسو(۶۷) تا ببیند مؤمن و گبر و جهود  که درین صندوق جز لعنت نبود (۶۳) ظُنون: جمع ظنّ، شک‌ و گمان‌ها(۶۴) عُروض: کالاهای قیمتی،‌ جمع عَرض(۶۵) زَرّاق:‌ بسیار حیله‌گر(۶۶) سَلّه: سَبَد(۶۷) چارسو: چهارسُوق، چهار‌راهِ میانِ بازار------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4436حد ندارد این مثل، کم جو سخن   تو برو، تحصیلِ استعداد کن بهرِ استعداد تا اکنون نشست  شوق از حد رفت و آن نآمد به دست گفت: استعداد هم از شَه رسد  بی ز جان کی مستعد گردد جسد؟ لطف‌هایِ شَه غمش را در‌نَوَشت(۶۸)  شد که صیدِ شَه کند، او صید گشت هر که در اِشکارِ چون تو صید شد  صید را ناکرده قید، او قید شد  هر که جویایِ امیری شد، یقین  پیش از آن او در اسیری شد رَهین(۶۹)عکس می‌دان نقشِ دیباجهٔ‌ جهان  نامِ هر بندهٔ‌ جهان، خواجهٔ ‌جهان ای تنِ کژ‌فکرتِ(۷۰) معکوس‌رُو(۷۱)  صد هزار آزاد را کرده گرو مدّتی بگذار این حیلت‌پَزی(۷۲)  چند دَم پیش از اجل آزاد زی(۷۳)ور در آزادیت چون خر، راه نیست  همچو دَلْوَت سِیر جز در چاه نیست  مدّتی رو ترک جانِ من بگو  رَو حریفِ دیگری جز من بجونوبتِ من شد(۷۴) مرا آزاد کن  دیگری را غیرِ من داماد کنای تنِ صد کاره، ترکِ من بگو  عمرِ من بُردی، کسی دیگر بجو(۶۸) در‌نَوَشت: طی کرد، در‌نوردید، در هم پیچید(۶۹) رَهین: مرهون، گرو نهاده شده(۷۰) کژ‌فکرت: کج‌اندیش (۷۱) معکوس‌رُو: وارونه‌کار، کسی که معکوس حرکت می‌کند.(۷۲) حیلت‌پَزی: نیرنگ آوردن، حیله انگیختن، نیرنگ‌بازی کردن  (۷۳) زی: زندگی کن(۷۴) شد:‌ رفت، گذشت، سپری شد.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷۵)(۷۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۷۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۷۶) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۷۷)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۷۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۷۸) که بگویید از طریقِ انبساط (۷۸) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۷۹) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۷۹) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ جَریده(۸۰)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۸۰) جَریده: یگانه، تنها------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیارِ ما، دلدارِ ما، عالِمِ اسرارِ مایوسُفِ دیدارِ ما، رونقِ بازارِ مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263دل، تو این آلوده را پنداشتیلاجَرَم دل ز اهلِ دل برداشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #444رو بخواهم کرد آخِر در لَحَد(۸۱)آن بِهْ آید که کنم خو با اَحَد(۸۱) لَحَد: قبر، گور------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #4, Divan e Shamsای یارِ ما عَیّارِ ما، دامِ دلِ خَمّارِ ماپا وامکش از کارِ ما، بِسْتان گرو دستارِ مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٣۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیزِ دیگر ماند، اما گفتنشبا تو، روحُ‌الْقُدْس گوید بی‌مَنَشنی، تو گویی هم به گوشِ خویشتننی من و، نی غیرِ من، ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشمِ تومن حواس و من رضا و خشمِ تورُو که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر(۸۲) تویسِر تُوی، چه جایِ صاحب‌سِر تُوی(۸۲) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #343, Divan e Shamsشما را بی‌شما می‌خوانَد آن یارشما را این شمایی مصلحت نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2631که در آن دَم که بِبُرّی زین مُعین(۸۳)مبتلا گردی تو با بِئْسَ الْقَرین(۸۴)قرآن کریم، سوره زُخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»«تا آن‌گاه که نزد ما آید، می‌گوید: «ای‌کاش دوریِ من و تو، دوریِ‌ مشرق و مغرب بود و تو چه همراه بدی بودی.»»(۸۳) مُعین: یار، یاری کننده(۸۴) بِئْسَ الْقَرین: هم‌نشینِ بد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۸۵)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ سِنین(۸۶)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: مرا نزد مولاى خود ياد كن. اما شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»(۸۵) مُعین: یار، یاری‌کننده(۸۶) بِضْعَ سِنین: چند سال------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsکاهلانیم و تویی حجِّ ما، پیکارِ ماخفتگانیم و تویی دولتِ بیدارِ مامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهادِ گَر‌م نا‌کر‌ده، که تادل شو‌د صاف و، ببیند ماجَرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نَفْسِ تو کاینجا بَد استمَشنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستتو خلافش کُن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیّت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1365میلِ شهوت، کر کند دل را و کورتا نماید خر چو یوسف، نار نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2955گر ندانی ره، هر آنچه خر بخواستعکسِ آن کن، خود بُوَد آن راهِ راستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2363غفلت و کفرست مایهٔ جادُویمَشعَلهٔ(۸۷) دین‌ است جانِ موسوی(۸۷) مَشعَله: مَشعل------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4069چه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سِحرِ خویش، صد چندان کندسِحْر، کاهی را به صنعت کُه کندباز، کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز(۸۸) گرداند به فنّنغزها را زشت گرداند به ظنّکارِ سِحر اینست کو دَم می‌زندهر نَفَس، قلبِ(۸۹) حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را، و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواس سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.(۸۸) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۸۹) قلب: تغییر دادن و دیگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsخستگانیم و تویی مَرهمِ بیمارِ ماما خرابیم و تویی از کَرَم، معمارِ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: «پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.» و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۹۰)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: «پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»»(۹۰) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۹۱) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۹۱) وادی: بیابان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsزهی جهان و زهی نظمِ نادر و ترتیبهزار شور درافکنْد در مُرتَّب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsدوش گفتم عشق را: ای شهِ عیّار ماسر مکش، مُنکر مشو، بُرده‌ای دستارِ مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #711جان فدا کردن برایِ صیدِ غیرکفرِ مطلق دان و نومیدی ز خیرهین مشو چون قند پیشِ طوطیانبلکه زَهری شو شو، ایمن از زیانیا برایِ شادباشی(۹۲) در خطابخویش چون مُردار کن پیشِ کِلاب(۹۳)(۹۲) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد  بودن یعنی خوش باش، آفرین(۹۳) کِلاب: سگان، جمع کَلب------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #408چون شکارِ خوک آمد صیدِ عامرنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حرامآن‌که ارزد صید را، عشق است و بسلیک او کِی گنجد اندر دامِ کس؟تو مگر آییّ و صیدِ او شَویدام بگْذاری، به دامِ او رَویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsپس جوابم داد او: کز تو است این کارِ ماهرچه گویی وادهد چون صدا کهسارِ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۹۴)که بگویید از طریقِ اِنبساط(۹۴) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsگفت: بشنو اوّلاً شَمّه‌ای ز اسرارِ ماهر سُتوری لاغری کی کشانَد بارِ ما؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخِرَد نداند و حیران شود ز مذهبِ عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #65گر بدیدی حسِّ حیوان شاه راپس بِدیدی گاو و خر اَلله راگر نبودی حسِّ دیگر مر تو را جُز حسِ حیوان، ز بیرونِ هوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsهستیِ تو فخرِ ما، هستیِ ما عارِ مااحمد و صدّیق بین در دلِ چون غارِ مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsاین سینه را چون غار دان، خلوتگهِ آن یار دانگر یارِ غاری(۹۵)، هین بیا، در غار شو، در غار شو(۹۵) یارِ غار: مجازاً دوست بسیار صمیمی-------------------------مجموع لغات:(۱) یوسُفِ دیدار: یوسُفِ آشکار و پیدا(۲) دَمِ امسال: لحظات امسال، زمان حال(۳) پار: پارسال، زمان گذشته(۴) خسته: زخمی(۵) عیّار: جوانمرد، زیرک(۶) دستار بُردن: بی‌خویش کردن، هستیِ مجازی را محو کردن(۷) بوتیمار: نام مرغی است که او را غم‌‌خورک نیز گویند.(۸) صدّیق: لقبِ ابوبکر، صحابی حضرت رسول(۹) دُردی‌خوار: آنکه ته‌نشین شراب را خورد.(۱۰) طیّار: پرواز کننده(۱۱) سار: پرنده‌ای است سیاه و خوش آواز که خال‌های سفید ریزه دارد.(۱۲) ناردانگ: آب انار، شربت ترش و شیرین خوشمزه(۱۳) فَتیٰ: جوان‌مرد(۱۴) کارزار: جنگ و نبرد(۱۵) زار: خراب و نابسامان(۱۶) زَرّادخانه: کارگاه اسلحه سازی(۱۷) مُقبِل: نیک‌بخت(۱۸) هَمسَنگ: هم‌وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۱۹) دَنگ: احمق، بیهوش(۲۰) کَفیٰ بِالله: خداوند کفایت میکند.(۲۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۲۲) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۲۳) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۴) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۵) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۲۶) صَمَد: بی‌نياز، از صفات خداوند(۲۷) سَلیم: سالم، درست، بی‌عیب(۲۸) باری: سرانجام(۲۹) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده(۳۰) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۳۱) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده(۳۲) بِرّ: نیکی، نیکویی(۳۳) ذُلّ: خواری(۳۴) طُوق: گردنبند(۳۵) غُلّ: زنجیر(۳۶) مُندَرَج: درج شده، نهفته شده(۳۷) روضه: باغ(۳۸) دَرج: چیزی را در چیز دیگر پیچیدن، نهفتن(۳۹) نَجاح: رستگاری، پیروزی(۴۰) صلات: صلاة، نماز(۴۱) زِبْل: کود، مدفوع، سرگین(۴۲) مُظْلِم:‌ تاریک(۴۳) بِلیس: ابلیس، شیطان(۴۴) ذَنَب: از اصطلاحات نجومی است، ولی در این‌جا مراد هشیارِ جسمی‌ است(۴۵) حَنید: دل‌‌سوخته، داغ‌دیده(۴۶) چِله: چِلّه(۴۷) قَدید: گوشتی که در قدیم می‌خشکاندند و در زمستان مصرف می‌کردند. در اینجا مناسب معنی کهنه و فرسوده است.(۴۸) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم(۴۹) هلْ مِنْ مَزید؟: آیا بیشتر هم هست؟(۵۰) بَقْل: سبزه و گیاهی که از زمین بروید.(۵۱) وافَرْحَتٰاهُ: کلمه‌ای است که در مقام اظهار شادی گویند؛ خوشا(۵۲) بَنان: سرِ انگشت(۵۳) مِرصاد: کمین‌گاه(۵۴) عظیم‌ُالْعَرش: صاحب عرش عظیم، منظور خداوند است(۵۵) تختِ داد:‌ عدالتی که همچون عرش بر همه‌کس احاطه دارد.(۵۶) بسیط: فراخ‌یافته، در اینجا یعنی عامّ و شامل(۵۷) داد: عدل و انصاف(۵۸) اِستم: ستم(۵۹) بادی: آغاز‌کننده(۶۰) اَظْلَم: ستمکار‌تر(۶۱) سوادِ وجه: سیاهی چهره، سیاه‌رویی(۶۲) مَنْ یَزید: چه کسی می‌افزاید؟(۶۳) ظُنون: جمع ظنّ، شک‌ و گمان‌ها(۶۴) عُروض: کالاهای قیمتی،‌ جمع عَرض(۶۵) زَرّاق:‌ بسیار حیله‌گر(۶۶) سَلّه: سَبَد(۶۷) چارسو: چهارسُوق، چهار‌راهِ میانِ بازار(۶۸) در‌نَوَشت: طی کرد، در‌نوردید، در هم پیچید(۶۹) رَهین: مرهون، گرو نهاده شده(۷۰) کژ‌فکرت: کج‌اندیش (۷۱) معکوس‌رُو: وارونه‌کار، کسی که معکوس حرکت می‌کند.(۷۲) حیلت‌پَزی: نیرنگ آوردن، حیله انگیختن، نیرنگ‌بازی کردن  (۷۳) زی: زندگی کن(۷۴) شد:‌ رفت، گذشت، سپری شد.(۷۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۷۶) حَدید: آهن(۷۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۷۸) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۷۹) نَفَخْتُ: دمیدم(۸۰) جَریده: یگانه، تنها(۸۱) لَحَد: قبر، گور(۸۲) بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۸۳) مُعین: یار، یاری کننده(۸۴) بِئْسَ الْقَرین: هم‌نشینِ بد(۸۵) مُعین: یار، یاری‌کننده(۸۶) بِضْعَ سِنین: چند سال(۸۷) مَشعَله: مَشعل(۸۸) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۸۹) قلب: تغییر دادن و دیگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی(۹۰) دَنی: فرومایه، پست(۹۱) وادی: بیابان(۹۲) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد  بودن یعنی خوش باش، آفرین(۹۳) کِلاب: سگان، جمع کَلب(۹۴) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره(۹۵) یارِ غار: مجازاً دوست بسیار صمیمی----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیار ما دلدار ما عالم اسرار مایوسف دیدار ما رونق بازار مابر دم امسال ما عاشق آمد پار مامفلسانیم و تویی گنج ما دینار ماکاهلانیم و تویی حج ما پیکار ماخفتگانیم و تویی دولت بیدار ماخستگانیم و تویی مرهم بیمار ماما خرابیم و تویی از کرم معمار مادوش گفتم عشق را ای شه عیار ماسر مکش منکر مشو برده‌ای دستار ماپس جوابم داد او کز تو است این کار ماهرچه گویی وادهد چون صدا کهسار ماگفتمش خود ما کهیم این صدا گفتار ماز آنکه که را اختیاری نبود ای مختار ماگفت بشنو اول شمه‌ای ز اسرار ماهر ستوری لاغری کی کشاند بار ماگفتمش از ما ببر زحمت اخبار مابلبلی مستی بکن هم ز بوتیمار ماهستی تو فخر ما هستی ما عار مااحمد و صدیق بین در دل چون غار مامی‌ننوشد هر میی مست دردی‌خوار ماخور ز دست شه خورد مرغ خوش‌منقار ماچون بخسپد در لحد قالب مردار مارسته گردد زین قفس طوطی طیار ماخود شناسد جای خود مرغ زیرکسار مابعد ما پیدا کنی در زمین آثار ماگر به بستان بی‌توایم خار شد گلزار ماور به زندان با توایم گل بروید خار ماگر در آتش با توایم نور گردد نار ماور به جنت بی‌توایم نار شد انوار مااز تو شد باز سپید زاغ ما و سار مابس کن و دیگر مگو کاین بود گفتار مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیار ما دلدار ما عالم اسرار مایوسف دیدار ما رونق بازار مابر دم امسال ما عاشق آمد پار مامفلسانیم و تویی گنج ما دینار ماکاهلانیم و تویی حج ما پیکار ماخفتگانیم و تویی دولت بیدار مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #707کشتن و مردن که بر نقش تن استچون انار و سیب را بشکستن است‌‌آنچه شیرین است او شد ناردانگوآنکه پوسیده ا‌ست نبود غیر بانگآنچه با معنی است خود پیدا شودوآنچه پوسیده‌ است آن رسوا شودرو به معنی کوش ای صورت‌پرستزآنکه معنی بر تن صورت ‌پرستهمنشین اهل معنی باش تاهم عطا یابی و هم باشی فتیجان بی‌معنی در این تن بی‌خلافهست همچون تیغ چوبین در غلافتا غلاف اندر بود با قیمت استچون برون شد سوختن را آلت استتیغ چوبین را مبر در کارزاربنگر اول تا نگردد کار زارگر بود چوبین برو دیگر طلبور بود الماس پیش آ با طربتیغ در زرادخانه اولیاستدیدن ایشان شما را کیمیاستجمله دانایان همین گفته همینهست دانا رحمه للعالمیناین دانایان برای همه جهانیان رحمت و برکت هستندقرآن کریم، سوره انبیا (۲۱)، آیه ۱۰۷Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #107«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ.»«و نفرستاديم تو را، جز آنكه مى‌خواستيم به مردم جهان رحمتى ارزانى داريم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #760حق فشاند آن نور را بر جان‌هامقبلان برداشته دامان‌هاو آن نثار نور را او یافته روی از غیر خدا برتافته‌‌هر که را دامان عشقی نا بده ز آن نثار نور بی‌‌بهره شده‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1713غیرت آن باشد که او غیر همه‌ستآنکه افزون از بیان و دمدمه‌ست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #123هرکه با ناراستان همسنگ شددر کمی افتاد و عقلش دنگ شدرو اشداء علی الکفار باشخاک بر دلداری اغیار پاشبرو نسبت به کافران سخت و با صلابت باش و بر سر عشق و دوستی نامحرمان بدنهاد خاک بپاشقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Fath(#48), Line #29«… أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ…»«… بر کافران سختگیر و با خود شفیق و مهربان …»بر سر اغیار چون شمشیر باشهین مکن روباه‌بازی شیر باش‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو‌ اسبه تاختمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حق ذات پاک الله الصمدکه بود به مار بد از یار بدمار بد جانی ستاند از سلیمیار بد آرد سوی نار مقیماز قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۸۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem(Robaaiaat) # 1873, Divan e Shamsدلدار مرا گفت ز هر دلداریگر بوسه‌ خری بوسه ز من خر باریگفتم که به زر گفت که زر را چه کنمگفتم که به جان گفت که آری آریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ‌ پیچمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جوال زر بیآری ای غنیحق بگوید دل بیار ای منحنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برای آن دل پر نور و برهست آن سلطان دل‌ها منتظرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3567با خود آمد گفت ای بحر خوشی  ای نهاده هوش‌ها در بی‌هشی خواب در بنهاده‌یی بیداریی  بسته‌یی در بی‌دلی دلداریی توانگری پنهان کنی در ذل فقر  طوق دولت بسته اندر غل فقر ضد اندر ضد پنهان مندرج  آتش اندر آب سوزان مندرج  روضه اندر آتش نمرود درجدخل‌ها رویان شده از بذل و خرج تا بگفته مصطفی شاه نجاحالسماح یا اولی‌النعمی رباحای صاحبان نعمت بخشندگی مایه سودمندی استحدیث«اَلسَّماحُ رَباحٌ وَ العُسرُ شُؤمٌ؛»«بخشندگی، مایهٔ سودمندی است و تنگ‌چشمی مایهٔ ناخجستگی»ما نقص مال من الصدقات قطانما‌الخیرات نعم‌الـمرتبطهرگز ثروت از دادن صدقات کاستی نمی‌گیرد همانا دادن خیرات و مبرات با صاحب خود نکو‌پیوندی داردجوشش و افزونی زر در زکاتعصمت از فحشاء و منکر در صلاتقرآن کریم، سورهٔ عنکبوت (۲۹)، آیهٔ ۴۵Quran, Al-Ankaboot(#29), Line #45 «… إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ …» «… همانا نماز آدمی را از تبهکاری و زشتی باز‌می‌دارد …»آن زکاتت کیسه‌ات را پاسبانوآن صلاتت هم ز گرگانت شبانمیوه شیرین نهان در شاخ و برگ  زندگی جاودان در زیر مرگ زبل گشته قوت خاک از شیوه‌ای  زآن غذا زاده زمین را میوه‌ای در عدم پنهان شده موجودییدر سرشت ساجدی مسجودییآهن و سنگ از برونش مظلمی اندرون نوری و شمع عالمی درج در خوفی هزاران ایمنی  در سواد چشم چندان روشنی  اندرون گاو تن شه‌زاده‌ییگنج در ویرانه‌یی بنهاده‌ییتا خری پیری گریزد زآن نفیسگاو بیند شاه نی یعنی بلیسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2784فکرها را اختران چرخ‎ دان  دایر اندر چرخ دیگر آسمان سعد دیدی شکر کن ایثار کن  نحس دیدی صدقه واستغفار کن  ما کی‌ایم این را بیا ای شاه من  طالعم مقبل کن و چرخی بزن روح را تابان کن از انوار ماه  که ز آسیب ذنب جان شد سیاه از خیال و وهم و ظن بازش رهان  از چه و جور رسن بازش رهان تا ز دلداری خوب تو دلی  پر بر آرد بر پرد ز آب و گلی ای عزیز مصر و در پیمان درست  یوسف مظلوم در زندان توست  در خلاص او یکی خوابی ببین  زود کالله یحب‌المحسنین قرآن کریم، سورهٔ آل‌عمران (۳)، آیهٔ ۱۴۸Quran, Al-i-Imran(#3), Line #148«فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ  وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«خدا پاداش اين‌جهانى و پاداش نيک آن‌جهانى را به ايشان ارزانى داشت و خدا نيكوكاران را دوست دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4637شه نوازیدش که هستی یادگارکرد او را هم بدین پرسش شکاراز نواز شاه آن زار حنیددر تن خود غیر جان جانی بدیددر دل خود دید عالی غلغلهکه نیابد صوفی آن در صد چلهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2252چون پیمبر دید آن بیمار راخوش نوازش کرد یار غار رازنده شد او چون پیمبر را بدیدگوییا آن دم مر او را آفریدگفت بیماری مرا این بخت دادکآمد این سلطان بر من بامدادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4643در نظرها چرخ بس کهنه و قدیدپیش چشمش هر دمی خلق جدید قرآن کریم، سورۀ واقعه (۵۶)، آیات ۶۰ تا ۶۳Quran, Al-Waaqia(#56), Line #60-63«نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ. عَلَىٰ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ. وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَىٰ فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ. أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ.»«ما مرگ را بر شما مقدّر ساختيم و ناتوان از آن نيستيم كه‌ به جاى شما قومى همانندِ شما بياوريم و شما را به صورتى كه از آنم بى‌خبريد از نو بيافرينيم. شما از آفرينشِ نخست آگاهيد؛ چرا به يادش نياوريد؟ آيا چيزى را كه مى‌كاريد ديده‌ايد؟»  قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیات ۱۵ و ۱۶Quran, Qaaf(#50), Line #15-16«أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ. وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ  وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«آيا از آفرينشِ نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينشِ تازه در شَک‌اند. ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نَفْسِ او آگاه هستيم، زيرا از رگِ گردنش به او نزديک‌تريم.» قرآن کریم، سورۀ الرحمن (۵۵)، آیۀ ۲۹Quran, Al-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ  كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»  «هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل [و محتاجِ] درگاهِ اوست، و او هر روز در كارى [جدید] است.» مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته اله‏کشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4644روح زیبا چونکه وا‌رست از جسد  از قضا بی‌شک چنین چشمش رسد قرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۲۲Quran, Qaaf(#50), Line #22«لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَٰذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ.»«تو از اين غافل بودى. ما پرده از برابرت برداشتيم و امروز چشمانت تيزبين شده است.»صد هزاران غیب پیشش شد پدید  آنچه چشم محرمان بیند بدید  آنچه او اندر کتب بر‌خوانده بود  چشم را در صورت آن بر‌گشود از غبار مرکب آن شاه نر  یافت او کحل عزیزی در بصر بر چنین گلزار دامن می‌کشید  جزو جزوش نعره‌زن هل من مزیدگلشنی کز بقل روید یک دم است  گلشنی کز عقل روید خرم است گلشنی کز گل دمد گردد تباه  گلشنی کز دل دمد وافرحتاه  علم‌های با‌مزه دانسته‌مان  زآن گلستان یک دو سه گلدسته دان زآن زبون این دو سه گلدسته‌ایم  که در گلزار بر خود بسته‌ایم آنچنان مفتاح‌ها هر دم به نان  می‌فتد ای جان دریغا از بنانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4525گفت ای ستار برمگشای راز  سر ببسته می‌خرم با من بساز  ستر کن تا بر تو ستاری کنند  تا نبینی ایمنی بر کس مخند بس درین صندوق چون تو مانده‌اند  خویش را اندر بلا بنشانده‌اند آنچه بر تو خواه آن باشد پسند  بر دگر کس آن کن از رنج و گزند زآنکه بر مرصاد حق و اندر کمین  می‌دهد پاداش پیش از یوم دین قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیهٔ ۱۴Quran, Al-Fajr(#89), Line #14«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ.»«زيرا پروردگارت به كمينگاه است.»آن عظیم‌العرش عرش او محیطتخت دادش بر همه جان‌ها بسیط  گوشه‌ٔ عرشش به تو پیوسته است  هین مجنبان جز به دین و داد دست تو مراقب باش بر احوال خویش  نوش بین در داد و بعد از ظلم نیش گفت آری این‌چه کردم استم است  لیک هم می‌دان که بادی اظلم است ضرب‌المثل عربی«اَلْبٰادی اَظْلَمُ»«آغازگر ستم، ستمکارتر است.»گفت نایب یک به یک ما بادی‌ا‌یم  با سواد وجه اندر شادی‌ایم   همچو زنگی کو بود شادان و خوش  او نبیند غیر او بیند رخش  ماجرا بسیار شد در من یزید  داد صد دینار و آن از وی خریدهر دمی صندوقیی ای بدپسند  هاتفان و غیبیانت می‌خرند مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4483من چه دارم غیر آن صندوق کآن  هست مایه ‌تهمت و پایه گمان خلق پندارند زر دارم درون  داد واگیرند از من زین ظنونصورت صندوق بس زیباست لیک  از عروض و سیم و زر خالی است نیک  چون تن زراق خوب و باوقار  اندر آن سله نیابی غیر مار من برم صندوق را فردا به کو  پس بسوزم در میان چارسوتا ببیند مؤمن و گبر و جهود  که درین صندوق جز لعنت نبود مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4436حد ندارد این مثل کم جو سخن  تو برو تحصیل استعداد کن بهر استعداد تا اکنون نشست  شوق از حد رفت و آن نآمد به دست گفت استعداد هم از شه رسد  بی ز جان کی مستعد گردد جسد لطف‌های شه غمش را در‌نوشت شد که صید شه کند او صید گشت هر که در اشکار چون تو صید شد  صید را ناکرده قید او قید شد  هر که جویای امیری شد یقین  پیش از آن او در اسیری شد رهینعکس می‌دان نقش دیباجه جهان  نام هر بنده جهان خواجه ‌جهان ای تن کژ‌فکرت معکوس‌رو  صد هزار آزاد را کرده گرو مدتی بگذار این حیلت‌پزی  چند دم پیش از اجل آزاد زیور در آزادیت چون خر راه نیست  همچو دلوت سیر جز در چاه نیست  مدتی رو ترک جان من بگو  رو حریف دیگری جز من بجونوبت من شد مرا آزاد کن  دیگری را غیر من داماد کنای تن صد کاره ترک من بگو  عمر من بردی کسی دیگر بجومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساط که بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsیار ما دلدار ما عالم اسرار مایوسف دیدار ما رونق بازار مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263دل تو این آلوده را پنداشتیلاجرم دل ز اهل دل برداشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #444رو بخواهم کرد آخر در لحدآن به آید که کنم خو با احدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #4, Divan e Shamsای یار ما عیار ما دام دل خمار ماپا وامکش از کار ما بستان گرو دستار مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٣۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند اما گفتنشبا تو روح‌القدس گوید بی‌منشنی تو گویی هم به گوش خویشتننی من و نی غیر من ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #343, Divan e Shamsشما را بی‌شما می‌خواند آن یارشما را این شمایی مصلحت نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2631که در آن دم که ببری زین معینمبتلا گردی تو با بئس القرینقرآن کریم، سوره زُخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»«تا آن‌گاه که نزد ما آید، می‌گوید: «ای‌کاش دوریِ من و تو، دوریِ‌ مشرق و مغرب بود و تو چه همراه بدی بودی.»»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزای آنکه دید او را معینماند یوسف حبس در بضع سنینقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: مرا نزد مولاى خود ياد كن. اما شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsکاهلانیم و تویی حج ما پیکار ماخفتگانیم و تویی دولت بیدار مامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3635اجتهاد گر‌م نا‌کر‌ده که تادل شو‌د صاف و ببیند ماجرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفس تو کاینجا بد استمشنوش چون کار او ضد آمده‌ستتو خلافش کن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1365میل شهوت کر کند دل را و کورتا نماید خر چو یوسف نار نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2955گر ندانی ره هر آنچه خر بخواستعکس آن کن خود بود آن راه راستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2363غفلت و کفرست مایه جادویمشعله دین‌ است جان موسویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4069چه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سحر خویش صد چندان کندسحر کاهی را به صنعت که کندباز کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز گرداند به فننغزها را زشت گرداند به ظنکار سحر اینست کو دم می‌زندهر نفس قلب حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsخستگانیم و تویی مرهم بیمار ماما خرابیم و تویی از کرم معمار مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: «پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsزهی جهان و زهی نظم نادر و ترتیبهزار شور درافکند در مرتب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsدوش گفتم عشق را ای شه عیار ماسر مکش منکر مشو برده‌ای دستار مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #711جان فدا کردن برای صید غیرکفر مطلق دان و نومیدی ز خیرهین مشو چون قند پیش طوطیانبلکه زهری شو شو ایمن از زیانیا برای شادباشی در خطابخویش چون مردار کن پیش کلابمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #408چون شکار خوک آمد صید عامرنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرامآن‌که ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsپس جوابم داد او کز تو است این کار ماهرچه گویی وادهد چون صدا کهسار مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsگفت بشنو اولا شمه‌ای ز اسرار ماهر ستوری لاغری کی کشاند بار مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخرد نداند و حیران شود ز مذهب عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #65گر بدیدی حس حیوان شاه راپس بدیدی گاو و خر الله راگر نبودی حس دیگر مر تو را جز حس حیوان ز بیرون هوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان استاما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #237, Divan e Shamsهستی تو فخر ما هستی ما عار مااحمد و صدیق بین در دل چون غار مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsاین سینه را چون غار دان خلوتگه آن یار دانگر یار غاری هین بیا در غار شو در غار شو

برنامه شماره ۹۸۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۶  دسامبر  ۲۰۲۳ - ۱۶  آذر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۹ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید) تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی، بِپُرس از شب‌هابِپُرس از رخِ زرد و ز خشکیِ لب‌هاچُنانکه آب حکایت کند ز اختر و ماهز عقل و روح حکایت کنند قالب‌هاهزار گونه ادب، جان ز عشق آموزدکه آن ادب نَتَوان یافتن ز مکتب‌هامیانِ صد کس عاشق چنان پدید بُوَدکه بر فَلَک، مَهِ تابان میانِ کوکب‌هاخِرَد نداند و حیران شود ز مذهبِ عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هاخَضِرْدلی که ز آبِ حیاتِ عشق چشیدکساد شد برِ آن کس، زُلالِ مَشْرَب‌ها(۱)به باغ رنجه مشو، در درونِ عاشق بیندمشق و غُوطه(۲) و گلزارها و نَیْرَب‌ها(۳)دمشقِ چه؟ که بهشتی پر از فرشته و حُورعُقول، خیره در آن چهره‌ها و غَبغَب‌هانه از نبیذِ(۴) لذیذش شکوفه‌ها(۵) و خُمارنه از حَلاوتِ حلواش، دُمَّل(۶) و تب‌هاز شاه تا به گدا در کشاکشِ طمع‌اندبه عشق، باز رَهَد جان ز طَمْع و مطلب‌هاچه فخر باشد مَر عشق را ز مشتریان؟چه پشت(۷) باشد مَر شیر را ز ثَعْلَب‌ها(۸)؟فرازِ نخلِ جهان، پخته‌ای نمی‌یابمکه کُند شد همه دندانم از مُذَنَّب‌ها(۹)به پَرِّ عشق بپر در هوا و بر گردونچو آفتاب، مُنَزَّه ز جمله مَرْکَب‌هانه وحشتی دلِ عشّاق را چو مُفْرَدها(۱۰)نه خوفِ قطع و جُدایی‌ست چون مُرَکَّب‌هاعنایتش بگُزیده‌ست از پیِ جان‌هامُسَبِّبَش(۱۱) بخریده‌ست از مُسَبَّب‌ها(۱۲)وکیلِ عشق درآمد به صدرِ قاضیِ کاب(۱۳)که تا دلش بِرَمَد از قضا و از گَب‌ها(۱۴)زهی جهان و زهی نظمِ نادر و ترتیبهزار شور درافکنْد در مُرتَّب‌هاگدایِ عشق شُمر هرچه در جهان طَرَبی‌ستکه عشق چون زَرِ کان است و آن مُذَهَّب‌ها(۱۵)سَلَبْتَ قَلْبِیَ یٰا عِشْقُ خُدْعَةً و دَهاًکَذَبْتُ حٰاشٰا لٰکِنْ مَلٰاحَةً وَ بَهٰا*اُریدُ ذِکْرَکَ یا عِشْقُ شاکِراً لٰکِنْوَ لِهْتُ فیکَ وَ شَوَّشْتَ فِکْرتی وَ نُها**به صد هزار لغت گر مَدیحِ عشق کنمفزون‌تر است جمالش ز جملهٔ دَب‌ها(۱۶)* ای عشق، دلِ مرا با نیرنگ و زیرکی ربودی. دروغ گفتم، دور بادا، بلکه با ظرافت و زیبایی دلم را گرفتی.** می‌خواهم ای عشق با سپاس از تو یاد کنم، ولی در تو حیرانم و اندیشه و خِرَدم را به آشوب کشیده‌ای.(۱) مَشْرَب‌: جای آب خوردن، آبشخور، چشم (۲) غُوطه: باغ‌های انبوهی است که دمشق را احاطه کرده است.(۳) نَیْرَب‌: یکی از مناطق سرسبز اطراف دمشق(۴) نبیذ: شراب(۵) شکوفه‌: استفراغ (۶) دُمَّل: آبسه، زخم(۷) پشت: حمایت، پشتیبانی (۸) ثَعْلَب‌: روباه(۹) مُذَنَّب‌: ستارهٔ دنباله‌دار، در اینجا به معنی میوهٔ کال و نارسیده است.(۱۰) مُفْرَد: تنها، جداافتاده(۱۱) مُسَبِّب: سبب‌ساز(۱۲) مُسَبَّب‌: سبب(۱۳) کاب: شهرکی در آسیای صغیر(۱۴) گَب‌: گپ، گفتگو(۱۵) مُذَهَّب‌: زراندود(۱۶) دَب‌: مخفّفِ دَأب، راه و رسم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی، بِپُرس از شب‌هابِپُرس از رخِ زرد و ز خشکیِ لب‌هاچُنانکه آب حکایت کند ز اختر و ماهز عقل و روح حکایت کنند قالب‌هاهزار گونه ادب، جان ز عشق آموزدکه آن ادب نَتَوان یافتن ز مکتب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادبنارِ شهوت را از آن گشتی حَطَب‏(۱۷)(۱۷) حَطَب‏: هیزم------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #359کی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلا؟بنده را کی زَهره باشد کز فُضولامتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرَد هر دَمی با بندگانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #610, Divan e Shamsنان‌پاره ز من بِستان، جان، پاره نخواهد شدآوارهٔ عشقِ ما آواره نخواهد شدآن را که منم خرقه، عریان نشود هرگزوآن را که منم چاره، بیچاره نخواهد شدآن را که منم منصب(۱۸)، معزول(۱۹) کجا گردد؟آن خاره که شد گوهر، او خاره نخواهد شدآن قبلهٔ مشتاقان ویران نشود هرگزوآن مُصحَفِ(۲۰) خاموشان سی‌پاره نخواهد شداز اشک شود ساقی این دیدهٔ من، لیکنبی‌نرگسِ مخمورش(۲۱) خمّاره نخواهد شدبیمار شود عاشق، اما بنمی‌میردماه ارچه که لاغر شد، استاره نخواهد شدخاموش کن و چندین، غمخواره مشُو آخرآن نَفْس که شد عاشق، امّاره(۲۲) نخواهد شد(۱۸) منصب: مقام، مرتبه، پایگاه(۱۹) معزول: عزل‌ شده(۲۰) مُصحَف: قرآن، در اینجا منظور کتابِ دینی است(۲۱) مخمور: مست(۲۲) امّاره: امر کننده به بدی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsشراب داد خدا مر مرا، تو را سِرکا(۲۳)چو قسمت است، چه جنگ است مر مرا و تو را؟شراب، آنِ گُل است و خُمار، حِصّهٔ(۲۴) خارشناسد او همه را و سزا دهد به سزاشِکَر ز بهرِ دلِ تو تُرُش نخواهد شدکه هست جا و مقامِ شِکَر، دلِ حلوا(۲۳) سِرکا: سرکه(۲۴) حِصّه: نصیب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٢۶٧٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساط(۲۵)که بگویید از طریقِ اِنبساط(۲۵) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۲۶) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۲۷) مشو(۲۶) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۲۷) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییاننیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شِکَرفروش دارم که به من شِکَر فروشدکه نگفت عُذر روزی که برو شِکَر ندارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #604, Divan e Shamsهرکآتشِ من دارد او خرقه ز من داردزخمی چو حسینستش، جامی چو حَسَن داردغم نیست اگر ماهش افتاد در آن چاهشزیرا رَسَنِ(۲۸) زلفش در دست رسن داردنَفْس ارچه که زاهد شد، او راست نخواهد شدگر راستیی خواهی آن سروِ چمن دارد(۲۸) رَسَن: ریسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسفِ حُسنیّ و، این عالَم چو چاهوین رَسَن صبرست بر امرِ الهیوسفا، آمد رَسَن، درزَن دو دستاز رَسَن غافل مشُو، بیگه شده‌ستحمد لـِلَّه، کاین رَسَن آویختندفضل و رحمت را به هم آمیختندتا ببینی عالَمِ جانِ جدیدعالَمِ بس آشکارا ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3620 چو‌ن شکم پُر گشت و بر نعمت ز‌د‌‌ند و‌آن ضر‌و‌ر‌ت ر‌فت پس طاغی(۲۹) شدند  نَفْس، فر‌عو‌نی‌ست، هان سیر‌ش مَکُن تا نیآ‌‌ر‌د یاد از آن کفرِ کَهُنبی‌ تَفِ آتش نگر‌دد نَفْس، خو‌ب تا نشد آهن چو اخگر(۳۰)، هین مکوب بی‌مَجاعت(۳۱) نیست تن جُنبش‌کُنان آهنِ سَر‌د‌ی‌ست می‌کو‌بی بدآن گر بگر‌ید، و‌‌ر بنالد زا‌ر زار او نخو‌اهد شد مسلمان، هوش‌‌ دار(۲۹) طاغی: طغیان‌گر، سرکش(۳۰) اخگر: آتش(۳۱) مَجاعت: گرسنگی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3703شهوتِ ناری به راندن کم نشداو به ماندن کم شود، بی هیچ بُد(۳۲)تا که هیزم می‌نهی بر آتشیکِی بمیرد آتش از هیزم‌کَشی؟چونکه هیزم باز گیری، نار، مُردز آنکه، تَقْوی، آب، سویِ نار بُردکِی سیَه گردد به آتش رویِ خوب؟کو نَهد گُل‌گونه از تَقوَی القُلوب؟قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Hajj(#22), Line #32«ذَٰلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ.»«آری، و هرکه محترم داند شعائر خدا را، بدان که این کار از تقوای دل سرچشمه می گیرد.»(۳۲) بُد: گزیر------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نَفْسِ تو کاینجا بَد استمَشنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستتو خلافش کُن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیّت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3625او چو فرعو‌نست در قحط آنچنان پیشِ مو‌سی سَر نهد لا‌به‌‌کنان  چو‌نکه مُستغنی(۳۳) شد او، طاغی شو‌د خر چو بار انداخت اِسْکیزه ز‌ند(۳۴) پس فرامو‌شش شو‌د چون ر‌فت پیش کارِ او ز‌آن آه و زار‌ی‌هایِ خو‌یشسال‌ها مر‌دی که در شهر‌ی بُوَدیک زمان که چشم در خوابی رَوَد شهرِ دیگر بیند او پُر نیک و بد هیچ در یادش نیآ‌ید شهرِ خَو‌د که من آن‌جا بو‌ده‌ام این شهرِ نو نیست آنِ من، در‌‌ینجااَم گِر‌و بل چنان داند که خو‌د پیوسته او هم در‌ین شهر‌ش بُدست ‌اِبداع و خو چه عجب گر ر‌و‌ح، مو‌طن‌هایِ خو‌یش که بُدستش مَسکن و میلا‌د(۳۵)، پیش می‌نیآر‌د یاد، کاین دنیا چو خو‌اب می‌فر‌وپو‌شد، چو اختر را سحابخاصه چندین شهر‌ها را کو‌فته گَر‌دها از در‌کِ او ناروفته اجتهادِ گَر‌م نا‌کر‌ده، که تا دل شو‌د صاف و، ببیند ماجَرا  سَر بُر‌و‌ن آ‌رَد دلش از بُخْشِ(۳۶) راز اوّل و آخِر ببیند چشمِ باز(۳۳) مُستغنی: ثروتمند، توانگر(۳۴) اِسْکیزه زدن: جفتک انداختن، لگد پراندن چهارپایان(۳۵) میلاد: زمانِ تولّد، روزِ تولّد(۳۶) بُخْش: سوراخ، منفذ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3063کآن کِسا(۳۷) از نور، صبری یافته‎ست  نورِ جان در تار و پودش تافته‎ست  جز چنین خِرقه نخواهد شد صِوان(۳۸)  نورِ ما را برنتابد غیرِ آن کوهِ قاف ار پیش آید، بِهْرَسد(۳۹)  همچو کوهِ طور نورَش بردَرَد(۳۷) کِسا: لباس(۳۸) صِوان: حِفاظ، جامه‌دان(۳۹) بِهْرَسد: بهراسد، بترسد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670در دلت خوف افکند از موضعی  تا نباشد غیرِ آنَت مَطْمَعی(۴۰)  در طَمَع فایدهٔ‌ دیگر نهد  وآن مُرادت از کسی دیگر دهد  ای طَمَع در بسته در یک جای، سخت  کآیدم میوه از آن عالی‌درختآن طَمَع زآنجا نخواهد شد وفا  بل ز‌ جایِ دیگر آید آن عطا  آن طَمَع را، پس چرا در تو نهاد؟  چون نخواستت زآنطرف آن چیز داد   از برایِ حکمتی و صنعتی  نیز تا باشد دلت در حَیْرتی تا دلت حَیْران بُوَد، ای مُسْتَفید(۴۱)  که مرادم از کجا خواهد رسید؟  تا بدانی عجزِ خویش و جهلِ خویش  تا شود ایقانِ تو در غیب، بیش   هم دلت حیران بُوَد در مُنْتَجَع(۴۲)  که چه رویانَد مُصرِّف(۴۳) زین‌ طَمَع؟ (۴۰) مَطْمَع: موردِ طمع، آنچه بدآن طَمَع ورزند.(۴۱) مُسْتَفید: فایده‌طلب، خواهان منفعت(۴۲) مُنْتَجَع: جایی پُر آب و علف، جایی که نیکی از آن انتظار رود، مَرتَع(۴۳) مُصرِّف: دگرگون کننده، گرداننده، در اینجا منظور خداوند است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462 عزم‌ها و قصدها در ماجَراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۴۴) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۴۵) کِی کاشتی؟ور نکاریدی اَمَل، از عوری‌اشکِی شدی پیدا بَرو مَقهُوری‌اش(۴۶)؟(۴۴) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۴۵) اَمَل: آرزو(۴۶) مَقهُور: خوار شده؛ مغلوب.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکِی نَهَد دل بر سبب‌های جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۷) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #793از مُبَدِّل بین، وسایط را بمان(۴۸)کز وسایط دور گردی ز اصلِ آنواسطه هر جا فزون شد وصل، جَستواسطه کم، ذوقِ وصل افزون‌تر استاز سبب‌دانی شود کم حیرتتحیرتِ تو ره دهد در حضرتت(۴۸) بمان: ترک کن، رها کن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1407زیرَکی بفروش و حیرانی بخرزیرکی ظنّ‌ست و حیرانی نظرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3049, Divan e Shamsربود عقل و دلم را جمالِ آن عربیدرونِ غمزهٔ(۴۹) مستش هزار بوالعجبی(۵۰)هزار عقل و ادب داشتم من، ای خواجهکنون چو مست و خرابم، صلایِ(۵۱) بی‌ادبیمسبّبِ سبب اینجا درِ سبب بربستتو آن ببین که سبب می‌کشد ز بی‌سببی(۴۹) غمزه: عشوه و نازِ معشوق(۵۰) بوالعجبی: چیز‌های شگفت‌انگیز(۵۱) صلا: دعوتِ عمومی------------ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2418گفت: ای شه با چنین عقل و ادب   این چه شِیدست۵۲۱)؟ این چه فعل‌ست؟ ای عجب‏ تو وَرایِ عقلِ کُلّی در بیان   آفتابی، در جنون چونی نهان؟‏ گفت: این اُوباش، رأیی می‏‌زنند   تا درین شهرِ خودم قاضی کنند دفع می‏‌گفتم، مرا گفتند: نی   نیست چون تو عالِـمی، صاحب‌فَنی‏ با وجودِ تو حرام است و خبیث   که کم از تو در قضا گوید حدیث‏ در شریعت نیست دستوری که ما   کمتر از تو شَه کنیم و پیشوازین ضرورت گیج و دیوانه شدم   لیک در باطن همانم که بُدم‏ عقلِ من گنج است و من ویرانه‏‌ام   گنج اگر پیدا کنم، دیوانه‏‌ام‏ اوست دیوانه که دیوانه نشد   این عَسَس(۵۳) را دید و، در خانه نشددانشِ من، جوهر آمد نه عَرَضاین بهایی نیست بهرِ هر غَرَض کانِ قندم، نیْسِتانِ شِکَّرمهم ز من می‏‌روید و، من می‏‌خورم‏علمِ تقلیدی و تعلیمی است آنکَز نُفورِ(۵۴) مُسْتَمِع دارد فَغان‏(۵۲) شِید: حیله‌گری، نیرنگ‌بازی(۵۳) عَسَس: داروغه، گزمه(۵۴) نُفور: رمیدن، نفرت------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2330هر که بستاید تو را، دُشنام دِهسود و سرمایه به مُفْلِس(۵۵) وام دِه(۵۵) مُفْلِس: تهی‌دست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۵۶)(۵۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۵۷) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۵۸)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۵۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس تا ندزدد از تو آن اُستاد، درسچون بگویی: جاهلم، تعلیم دِه این چنین انصاف از ناموس(۵۹) بِهاز پدر آموز ای روشن‌جَبین(۶۰) رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا(۶۱) پیش از اینقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: «اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»»(۵۹) ناموس: خودبینی، تکبّر(۶۰) جَبین: پیشانی(۶۱) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1601آن‌که خواهی کز غمش خسته کنی راهِ زاری بر دلش بسته کنی  تا فرو آید بلا بی‌دافعی چون نباشد از تضرّع(۶۲) شافعی(۶۳) وآنکه خواهی کز بلایش واخَری جانِ او را در تضرّع آوری  گُفته‌یی اندر نُبی(۶۴)، کآن اُمَّتان که بر ایشان آمد آن قهرِ گران  چون تضرّع می‌نکردند آن نَفَس؟ تا بلا زیشان بگشتی باز پس لیک دل‌هاشان چو قاسی(۶۵) گشته بود آن گنه‌هاشان عبادت می‌نمودتا نداند خویش را مُجْرم عَنید(۶۶) آب از چشمش کجا داند دوید؟ قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیات ۴۲ و ۴۳Quran, Al-An’aam(#6), Line #42-43«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَىٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ»«هر آينه بر امتهايى كه پيش از تو بودند پيامبرانى فرستاديم و آنان را به سختيها و آفتها دچار كرديم تا مگر زارى كنند.»«فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَٰكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»«پس چرا هنگامى كه عذاب ما به آنها رسيد زارى نكردند؟ زيرا دلهايشان را قساوت فراگرفته و شيطان اعمالشان را در نظرشان آراسته بود.»(۶۲) تضرّع: زاری کردن(۶۳) شافع: شفاعت کننده(۶۴) نُبی: قرآن کریم(۶۵) قاسی: سخت، سفت(۶۶) عَنید: ستیزه‌گر------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۶۷) که بگویید از طریقِ انبساط (۶۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۶۸) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۶۸) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی، بِپُرس از شب‌هابِپُرس از رخِ زرد و ز خشکیِ لب‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2501نَک جهان در شب بمانده میخ‌دوز(۶۹)منتظر، موقوفِ خورشیدست روز(۶۹) میخ‌دوز: دوخته به میخ، کسی که او را با میخ به زمین می‌بستند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3072, Divan e Shamsبه من نگر که به جز من به هرکه درنِگَرییقین شود که ز عشقِ خدای بی‌خبریبدان رُخی بنگر کاو نمک ز حق داردبُوَد که ناگه از آن رُخ تو دولتی بِبَریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3327گر همی ‌جو‌‌یید دُرِّ(۷۰) بی‌‌بهااُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِها(۷۱)می‌زن آن حلقۀ دَر و بر باب(۷۲) بیستاز سو‌یِ بامِ فلکْتان راه نیستنیست حاجتْتان بدین راهِ د‌ر‌ا‌زخاکی‌ای را داده‌ایم اسر‌ا‌رِ ر‌از(۷۰) دُرّ: مروارید(۷۱) اُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِها: به خانه‌ها از طریقِ درهایشان وارد شوید.(۷۲) باب:‌ در------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsهزار گونه ادب، جان ز عشق آموزدکه آن ادب نَتَوان یافتن ز مکتب‌هاحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۷Hafez Poem(Qazal) #167, Divan e Qazaliatنگارِ من که به مکتب نرفت و خط ننوشتبه غمزه(۷۳) مسئله‌آموزِ صد مُدَرِّس شد(۷۳) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsمیانِ صد کس عاشق چنان پدید بُوَدکه بر فَلَک، مَهِ تابان میانِ کوکب‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1400حق پدید است از میانِ دیگرانهم‌چو ماه اندر میانِ اَختران(۷۴)(۷۴) اَختران: ستارگان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن ادب بر ظاهر استکه خدا زیشان نهان را ساتِر(۷۵) استپیشِ اهلِ دل ادب بر باطن استزآن‌که دلْ‌شان بر سَرایر(۷۶) فاطِن(۷۷) است‏(۷۵) ساتر: پوشاننده، پنهان‌کننده(۷۶) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۷۷) فاطِن: دانا و زیرک------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخِرَد نداند و حیران شود ز مذهبِ عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1770ملّتِ عشق از همه دین‌ها جداستعاشقان را ملّت و مذهب خداست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #631, Divan e Shamsخامش کن و خامش کن، زیرا که ز امرِ کُن(۷۸)آن سکتهٔ حیرانی بر گفت مزید آمد«آن آرامشی که در نتیجه حیرت روی می دهد افزون تر از سخن و حدِّ گفتار است.»(۷۸) امرِ کُن: فرمانِ بشو و می‌شودِ خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخَضِرْدلی که ز آبِ حیاتِ عشق چشیدکساد شد برِ آن کس، زُلالِ مَشْرَب‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٢٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال(۷۹)، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهان(۷۹) اقبال: نیک‌بختی------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #405گرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر(۸۰) شد(۸۰) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsدمشقِ چه؟ که بهشتی پر از فرشته و حُورعُقول، خیره در آن چهره‌ها و غَبغَب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخرزمان کرد طَرَب‌سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsنه از نبیذِ لذیذش شکوفه‌ها و خُمارنه از حَلاوتِ حلواش، دُمَّل و تب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsز شرابِ خوش‌بَخورش، نه شکوفه و نه شورشنه به دوستان نیازی، نه ز دشمن انتقامیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده‌ستکه بدآن مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4108گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ تو پشت‌دارت(۸۱) بودی او و عذرخواهمن غلامِ زَلَّتِ(۸۲) مستِ اِلٰه(۸۱) پشت‌دار: پشتیبان، حامی(۸۲) زَلَّت: لغزش------------‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsز شاه تا به گدا در کشاکشِ طمع‌اندبه عشق، باز رَهَد جان ز طَمْع و مطلب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3230پوزبندِ وسوسه عشق است و بسورنه کِی وسواس را بسته است کَس؟-------------------------مجموع لغات:(۱) مَشْرَب‌: جای آب خوردن، آبشخور، چشم (۲) غُوطه: باغ‌های انبوهی است که دمشق را احاطه کرده است.(۳) نَیْرَب‌: یکی از مناطق سرسبز اطراف دمشق(۴) نبیذ: شراب(۵) شکوفه‌: استفراغ (۶) دُمَّل: آبسه، زخم(۷) پشت: حمایت، پشتیبانی (۸) ثَعْلَب‌: روباه(۹) مُذَنَّب‌: ستارهٔ دنباله‌دار، در اینجا به معنی میوهٔ کال و نارسیده است.(۱۰) مُفْرَد: تنها، جداافتاده(۱۱) مُسَبِّب: سبب‌ساز(۱۲) مُسَبَّب‌: سبب(۱۳) کاب: شهرکی در آسیای صغیر(۱۴) گَب‌: گپ، گفتگو(۱۵) مُذَهَّب‌: زراندود(۱۶) دَب‌: مخفّفِ دَأب، راه و رسم(۱۷) حَطَب‏: هیزم(۱۸) منصب: مقام، مرتبه، پایگاه(۱۹) معزول: عزل‌ شده(۲۰) مُصحَف: قرآن، در اینجا منظور کتابِ دینی است(۲۱) مخمور: مست(۲۲) امّاره: امر کننده به بدی(۲۳) سِرکا: سرکه(۲۴) حِصّه: نصیب(۲۵) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۶) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۲۷) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۲۸) رَسَن: ریسمان(۲۹) طاغی: طغیان‌گر، سرکش(۳۰) اخگر: آتش(۳۱) مَجاعت: گرسنگی(۳۲) بُد: گزیر(۳۳) مُستغنی: ثروتمند، توانگر(۳۴) اِسْکیزه زدن: جفتک انداختن، لگد پراندن چهارپایان(۳۵) میلاد: زمانِ تولّد، روزِ تولّد(۳۶) بُخْش: سوراخ، منفذ(۳۷) کِسا: لباس(۳۸) صِوان: حِفاظ، جامه‌دان(۳۹) بِهْرَسد: بهراسد، بترسد(۴۰) مَطْمَع: موردِ طمع، آنچه بدآن طَمَع ورزند.(۴۱) مُسْتَفید: فایده‌طلب، خواهان منفعت(۴۲) مُنْتَجَع: جایی پُر آب و علف، جایی که نیکی از آن انتظار رود، مَرتَع(۴۳) مُصرِّف: دگرگون کننده، گرداننده، در اینجا منظور خداوند است.(۴۴) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۴۵) اَمَل: آرزو(۴۶) مَقهُور: خوار شده؛ مغلوب.(۴۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۸) بمان: ترک کن، رها کن(۴۹) غمزه: عشوه و نازِ معشوق(۵۰) بوالعجبی: چیز‌های شگفت‌انگیز(۵۱) صلا: دعوتِ عمومی(۵۲) شِید: حیله‌گری، نیرنگ‌بازی(۵۳) عَسَس: داروغه، گزمه(۵۴) نُفور: رمیدن، نفرت(۵۵) مُفْلِس: تهی‌دست(۵۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۵۷) حَدید: آهن(۵۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۵۹) ناموس: خودبینی، تکبّر(۶۰) جَبین: پیشانی(۶۱) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم(۶۲) تضرّع: زاری کردن(۶۳) شافع: شفاعت کننده(۶۴) نُبی: قرآن کریم(۶۵) قاسی: سخت، سفت(۶۶) عَنید: ستیزه‌گر(۶۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۶۸) نَفَخْتُ: دمیدم(۶۹) میخ‌دوز: دوخته به میخ، کسی که او را با میخ به زمین می‌بستند.(۷۰) دُرّ: مروارید(۷۱) اُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِها: به خانه‌ها از طریقِ درهایشان وارد شوید.(۷۲) باب:‌ در(۷۳) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق(۷۴) اَختران: ستارگان(۷۵) ساتر: پوشاننده، پنهان‌کننده(۷۶) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۷۷) فاطِن: دانا و زیرک(۷۸) امرِ کُن: فرمانِ بشو و می‌شودِ خداوند(۷۹) اقبال: نیک‌بختی(۸۰) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی.(۸۱) پشت‌دار: پشتیبان، حامی(۸۲) زَلَّت: لغزش---------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی بپرس از شب‌هابپرس از رخ زرد و ز خشکی لب‌هاچنانکه آب حکایت کند ز اختر و ماهز عقل و روح حکایت کنند قالب‌هاهزار گونه ادب جان ز عشق آموزدکه آن ادب نتوان یافتن ز مکتب‌هامیان صد کس عاشق چنان پدید بودکه بر فلک مه تابان میان کوکب‌هاخرد نداند و حیران شود ز مذهب عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هاخضردلی که ز آب حیات عشق چشیدکساد شد بر آن کس زلال مشرب‌هابه باغ رنجه مشو، در درون عاشق بیندمشق و غوطه و گلزارها و نیرب‌هادمشق چه که بهشتی پر از فرشته و حورعقول خیره در آن چهره‌ها و غبغب‌هانه از نبیذ لذیذش شکوفه‌ها و خمارنه از حلاوت حلواش دمل و تب‌هاز شاه تا به گدا در کشاکش طمع‌اندبه عشق باز رهد جان ز طمع و مطلب‌هاچه فخر باشد مر عشق را ز مشتریانچه پشت باشد مر شیر را ز ثعلب‌هافراز نخل جهان پخته‌ای نمی‌یابمکه کند شد همه دندانم از مذنب‌هابه پر عشق بپر در هوا و بر گردونچو آفتاب منزه ز جمله مرکب‌هانه وحشتی دل عشاق را چو مفردهانه خوف قطع و جدایی‌ست چون مرکب‌هاعنایتش بگزیده‌ست از پی جان‌هامسببش بخریده‌ست از مسبب‌هاوکیل عشق درآمد به صدر قاضی کابکه تا دلش برمد از قضا و از گب‌هازهی جهان و زهی نظم نادر و ترتیبهزار شور درافکند در مرتب‌هاگدای عشق شمر هرچه در جهان طربی‌ستکه عشق چون زر کان است و آن مذهب‌هاسلبت قلبی یا عشق خدعه و دهاکذبت حاشا لکن ملاحه و بهاارید ذکرک یا عشق شاکرا لکنو لهت فیک و شوشت فکرتی و نهابه صد هزار لغت گر مدیح عشق کنمفزون‌تر است جمالش ز جمله دب‌هاای عشق دل مرا با نیرنگ و زیرکی ربودیدروغ گفتم دور بادا بلکه با ظرافت و زیبایی دلم را گرفتیمی‌خواهم ای عشق با سپاس از تو یاد کنمولی در تو حیرانم و اندیشه و خردم را به آشوب کشیده‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی بپرس از شب‌هابپرس از رخ زرد و ز خشکی لب‌هاچنانکه آب حکایت کند ز اختر و ماهز عقل و روح حکایت کنند قالب‌هاهزار گونه ادب جان ز عشق آموزدکه آن ادب نتوان یافتن ز مکتب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3222پیش بینایان کنی ترک ادبنار شهوت را از آن گشتی حطب‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #359کی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلابنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #610, Divan e Shamsنان‌پاره ز من بستان جان پاره نخواهد شدآواره عشق ما آواره نخواهد شدآن را که منم خرقه عریان نشود هرگزوآن را که منم چاره بیچاره نخواهد شدآن را که منم منصب معزول کجا گرددآن خاره که شد گوهر او خاره نخواهد شدآن قبله مشتاقان ویران نشود هرگزوآن مصحف خاموشان سی‌پاره نخواهد شداز اشک شود ساقی این دیده من لیکنبی‌نرگس مخمورش خماره نخواهد شدبیمار شود عاشق اما بنمی‌میردماه ارچه که لاغر شد استاره نخواهد شدخاموش کن و چندین غمخواره مشو آخرآن نفس که شد عاشق اماره نخواهد شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsشراب داد خدا مر مرا تو را سرکاچو قسمت است چه جنگ است مر مرا و تو راشراب آن گل است و خمار حصه خارشناسد او همه را و سزا دهد به سزاشکر ز بهر دل تو ترش نخواهد شدکه هست جا و مقام شکر دل حلوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٢۶٧٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راهروآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییاننیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شکرفروش دارم که به من شکر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شکر ندارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #604, Divan e Shamsهرکآتش من دارد او خرقه ز من داردزخمی چو حسینستش جامی چو حسن داردغم نیست اگر ماهش افتاد در آن چاهشزیرا رسن زلفش در دست رسن داردنفس ارچه که زاهد شد او راست نخواهد شدگر راستیی خواهی آن سرو چمن داردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسف حسنی و این عالم چو چاهوین رسن صبرست بر امر الهیوسفا آمد رسن درزن دو دستاز رسن غافل مشو بیگه شده‌ستحمد لـله کاین رسن آویختندفضل و رحمت را به هم آمیختندتا ببینی عالم جان جدیدعالم بس آشکارا ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3620 چو‌ن شکم پر گشت و بر نعمت ز‌د‌‌ند و‌آن ضر‌و‌ر‌ت ر‌فت پس طاغی شدند  نفس فر‌عو‌نی‌ست هان سیر‌ش مکن تا نیآ‌‌ر‌د یاد از آن کفر کهنبی‌ تف آتش نگر‌دد نفس خو‌ب تا نشد آهن چو اخگر هین مکوب بی‌مجاعت نیست تن جنبش‌کنان آهن سر‌د‌ی‌ست می‌کو‌بی بدآن گر بگر‌ید و‌‌ر بنالد زا‌ر زار او نخو‌اهد شد مسلمان هوش‌‌ دارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3703شهوت ناری به راندن کم نشداو به ماندن کم شود بی هیچ بدتا که هیزم می‌نهی بر آتشیکی بمیرد آتش از هیزم‌کشیچونکه هیزم باز گیری نار مردز آنکه تقوی آب سوی نار بردکی سیه گردد به آتش روی خوبکو نهد گل‌گونه از تقوی القلوبقرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Hajj(#22), Line #32«ذَٰلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ.»«آری، و هرکه محترم داند شعائر خدا را، بدان که این کار از تقوای دل سرچشمه می گیرد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفس تو کاینجا بد استمشنوش چون کار او ضد آمده‌ستتو خلافش کن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3625او چو فرعو‌نست در قحط آنچنان پیش مو‌سی سر نهد لا‌به‌‌کنان  چو‌نکه مستغنی شد او طاغی شو‌د خر چو بار انداخت اسکیزه ز‌ند پس فرامو‌شش شو‌د چون ر‌فت پیش کار او ز‌آن آه و زار‌ی‌های خو‌یشسال‌ها مر‌دی که در شهر‌ی بودیک زمان که چشم در خوابی رود شهر دیگر بیند او پر نیک و بد هیچ در یادش نیآ‌ید شهر خو‌د که من آن‌جا بو‌ده‌ام این شهر نو نیست آن من در‌‌ینجاام گر‌و بل چنان داند که خو‌د پیوسته او هم در‌ین شهر‌ش بدست ‌ابداع و خو چه عجب گر ر‌و‌ح مو‌طن‌های خو‌یش که بدستش مسکن و میلا‌د پیش می‌نیآر‌د یاد کاین دنیا چو خو‌اب می‌فر‌وپو‌شد چو اختر را سحابخاصه چندین شهر‌ها را کو‌فته گر‌دها از در‌ک او ناروفته اجتهاد گر‌م نا‌کر‌ده که تا دل شو‌د صاف و ببیند ماجرا  سر بر‌و‌ن آ‌رد دلش از بخش راز اول و آخر ببیند چشم بازمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3063کآن کسا از نور صبری یافته‎ست  نور جان در تار و پودش تافته‎ست  جز چنین خرقه نخواهد شد صواننور ما را برنتابد غیر آن کوه قاف ار پیش آید بهرسد  همچو کوه طور نورش بردردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670در دلت خوف افکند از موضعی  تا نباشد غیر آنت مطمعی  در طمع فایده دیگر نهد  وآن مرادت از کسی دیگر دهد  ای طمع در بسته در یک جای سخت  کآیدم میوه از آن عالی‌درختآن طمع زآنجا نخواهد شد وفا  بل ز‌ جای دیگر آید آن عطا  آن طمع را پس چرا در تو نهاد چون نخواستت زآنطرف آن چیز داد   از برای حکمتی و صنعتی  نیز تا باشد دلت در حیرتی تا دلت حیران بود ای مستفیدکه مرادم از کجا خواهد رسید  تا بدانی عجز خویش و جهل خویش  تا شود ایقان تو در غیب بیش   هم دلت حیران بود در منتجع  که چه رویاند مصرف زین‌ طمعمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندور به کلی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید امل کی کاشتیور نکاریدی امل از عوری‌اشکی شدی پیدا برو مقهوری‌اشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #793از مبدل بین وسایط را بمانکز وسایط دور گردی ز اصل آنواسطه هر جا فزون شد وصل جستواسطه کم ذوق وصل افزون‌تر استاز سبب‌دانی شود کم حیرتتحیرت تو ره دهد در حضرتتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1407زیرکی بفروش و حیرانی بخرزیرکی ظن‌ست و حیرانی نظرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3049, Divan e Shamsربود عقل و دلم را جمال آن عربیدرون غمزه مستش هزار بوالعجبیهزار عقل و ادب داشتم من ای خواجهکنون چو مست و خرابم صلای بی‌ادبیمسبب سبب اینجا در سبب بربستتو آن ببین که سبب می‌کشد ز بی‌سببیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2418گفت ای شه با چنین عقل و ادب   این چه شیدست این چه فعل‌ست ای عجب‏ تو ورای عقل کلی در بیان   آفتابی در جنون چونی نهان گفت این اوباش رأیی می‏‌زنند   تا درین شهر خودم قاضی کنند دفع می‏‌گفتم مرا گفتند نی   نیست چون تو عالـمی صاحب‌فنی‏ با وجود تو حرام است و خبیث   که کم از تو در قضا گوید حدیث‏ در شریعت نیست دستوری که ما   کمتر از تو شه کنیم و پیشوازین ضرورت گیج و دیوانه شدم   لیک در باطن همانم که بدم‏ عقل من گنج است و من ویرانه‏‌ام   گنج اگر پیدا کنم دیوانه‏‌ام‏ اوست دیوانه که دیوانه نشد   این عسس را دید و در خانه نشددانش من جوهر آمد نه عرضاین بهایی نیست بهر هر غرض کان قندم نیستان شکرمهم ز من می‏‌روید و من می‏‌خورم‏علم تقلیدی و تعلیمی است آنکز نفور مستمع دارد فغان‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2330هر که بستاید تو را دشنام دهسود و سرمایه به مفلس وام دهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1387خویش مجرم دان و مجرم گو مترس تا ندزدد از تو آن استاد درسچون بگویی جاهلم تعلیم ده این چنین انصاف از ناموس بهاز پدر آموز ای روشن‌جبین ربنا گفت و ظلمنا پیش از اینقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: «اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1601آن‌که خواهی کز غمش خسته کنی راه زاری بر دلش بسته کنی  تا فرو آید بلا بی‌دافعی چون نباشد از تضرع شافعیوآنکه خواهی کز بلایش واخری جان او را در تضرع آوری  گفته‌یی اندر نبی کآن امتان که بر ایشان آمد آن قهر گران  چون تضرع می‌نکردند آن نفس تا بلا زیشان بگشتی باز پس لیک دل‌هاشان چو قاسی گشته بود آن گنه‌هاشان عبادت می‌نمودتا نداند خویش را مجرم عنیدآب از چشمش کجا داند دویدقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیات ۴۲ و ۴۳Quran, Al-An’aam(#6), Line #42-43«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَىٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ»«هر آينه بر امتهايى كه پيش از تو بودند پيامبرانى فرستاديم و آنان را به سختيها و آفتها دچار كرديم تا مگر زارى كنند.»«فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَٰكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»«پس چرا هنگامى كه عذاب ما به آنها رسيد زارى نكردند؟ زيرا دلهايشان را قساوت فراگرفته و شيطان اعمالشان را در نظرشان آراسته بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsچو عشق را تو ندانی بپرس از شب‌هابپرس از رخ زرد و ز خشکی لب‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2501نک جهان در شب بمانده میخ‌دوزمنتظر موقوف خورشیدست روزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3072, Divan e Shamsبه من نگر که به جز من به هرکه درنگرییقین شود که ز عشق خدای بی‌خبریبدان رخی بنگر کاو نمک ز حق داردبود که ناگه از آن رخ تو دولتی ببریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3327گر همی ‌جو‌‌یید در بی‌‌بهاادخلوا الابیات من ابوابهامی‌زن آن حلقه در و بر باب بیستاز سو‌ی بام فلکتان راه نیستنیست حاجتتان بدین راه د‌ر‌ا‌زخاکی‌ای را داده‌ایم اسر‌ا‌ر ر‌ازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsهزار گونه ادب جان ز عشق آموزدکه آن ادب نتوان یافتن ز مکتب‌هاحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۷Hafez Poem(Qazal) #167, Divan e Qazaliatنگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشتبه غمزه مسئله‌آموز صد مدرس شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsمیان صد کس عاشق چنان پدید بودکه بر فلک مه تابان میان کوکب‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1400حق پدید است از میان دیگرانهم‌چو ماه اندر میان اخترانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهر استکه خدا زیشان نهان را ساتر استپیش اهل دل ادب بر باطن استزآن‌که دل‌شان بر سرایر فاطن است‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخرد نداند و حیران شود ز مذهب عشقاگرچه واقف باشد ز جمله مذهب‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1770ملت عشق از همه دین‌ها جداستعاشقان را ملت و مذهب خداست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #631, Divan e Shamsخامش کن و خامش کن زیرا که ز امر کنآن سکته حیرانی بر گفت مزید آمدآن آرامشی که در نتیجه حیرت روی می دهد افزون تر از سخن و حد گفتار استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان استاما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsخضردلی که ز آب حیات عشق چشیدکساد شد بر آن کس زلال مشرب‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٢٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #405گرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsدمشق چه که بهشتی پر از فرشته و حورعقول خیره در آن چهره‌ها و غبغب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخرزمان کرد طرب‌سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsنه از نبیذ لذیذش شکوفه‌ها و خمارنه از حلاوت حلواش دمل و تب‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsز شراب خوش‌بخورش نه شکوفه و نه شورشنه به دوستان نیازی نه ز دشمن انتقامیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده‌ستکه بدآن مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4108گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد تو پشت‌دارت بودی او و عذرخواهمن غلام زلت مست الهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #232, Divan e Shamsز شاه تا به گدا در کشاکش طمع‌اندبه عشق باز رهد جان ز طمع و مطلب‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3230پوزبند وسوسه عشق است و بسورنه کی وسواس را بسته است کس

برنامه شماره ۹۸۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۸  نوامبر  ۲۰۲۳ - ۸  آذر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۸ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت PDF (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید) تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه ریز مناسب پرینت)تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF (نسخه درشت مناسب خواندن با موبایل) خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsرَویم و خانه بگیریم پهلویِ دریاکه دادِ اوست جواهر، که خویِ اوست سَخابدان که صحبت، جان را همی‌کُنَد همرنگز صحبتِ فلک آمد ستاره، خوش‌سیمانه تن به صحبتِ جان، خوب‌روی و خوش‌فعل‌ است؟چه می‌شود تنِ مسکین چو شد ز جان عَذرا(۱)؟چو دست مُتّصلِ توست، بس هنر داردچو شد ز جسم جدا، اوفتاد اندر پاکجاست آن هنرِ تو؟ نه که همان دستی؟نه این زمانِ فِراق‌ است و آن زمانِ لقا؟پس الله الله، زنهار(۲)، نازِ یار بِکَشکه نازِ یار بُوَد صد هزار مَن حلوافراق را بِنَدیدی، خدات مَنما یادکه این دعاگو بِهْ ز این نداشت هیچ دعاز نَفْسِ کُلّی چون نَفْسِ جزوِ ما بِبُریدبه اِهْبِطُوا(۳) و فرود آمد از چُنان بالا*مثالِ دستِ بُریده ز کارِ خویش بمانْدکه گشت طعمهٔ گُربه، زِهی ذلیل و بلاز دستِ او همه شیران شِکسته‌پَنجه بُدندکه گُربه می‌کَشَدش سو به سو ز دستِ قضاامیدِ وصل بُوَد تا رگیش می‌جُنبد(۴)که یافت دولتِ وَصلت هزار دستِ جدامدار این عجب از شهریارِ خوش‌پیوند(۵)که پاره پارهٔ دود از کَفَش شده‌ست سما(۶) **شَهِ جهانی و هم پاره‌دوز استادیبکن نظر سویِ اجزایِ پاره پارهٔ ماچو چنگِ ما بشکستی، بساز و کَش سویِ خودز الست زخمه(۷) همی‌زن، همی‌پذیر بلابلا(۸) کنیم ولیکن بلیِّ اوّل کو؟که آن چو نعرهٔ روح است و این ز کوه، صَداچو نایِ ما بشکستی شکسته را بَربَندنیازِ این نیِ ما را ببین بدان دم‌هاکه نایِ پارهٔ ما پاره(۹) می‌دهد صد جانکه کی دَمَم دهد او تا شَوَم لطیف‌ادا(۱۰)* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرو شويد؛ پس اگر از جانب من راهنمايى برايتان آمد، بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند بيمى نخواهد بود و خود اندوهناک نمى‌شوند.»**‌ قرآن کریم، سورهٔ فُصِّلَت (۴۱)، آیهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»(۱) عَذرا: دوشیزه، باکره، در اینجا به معنی تنها و جدا(۲) زنهار: آگاه باش(۳) اِهْبِطُوا: فرود آیید. اشاره به آیهٔ ۳۸ سورهٔ بقره(۴) جنبیدنِ رگ: کنایه از لطف و عنایت کردن(۵) خوش‌پیوند: آن کس که به خوبی و شایستگی، جدایی‌ها را پیوند می‌دهد.(۶) سما: سماء، آسمان(۷) زخمه: مضراب(۸) بلا: بلیٰ، بلی(۹) پاره: پولی که به عنوان رشوه می‌دهند تا کارشان بر وفق مراد انجام گیرد.(۱۰) لطیف‌ادا: خوش‌نوا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsرَویم و خانه بگیریم پهلویِ دریاکه دادِ اوست جواهر، که خویِ اوست سَخابدان که صحبت، جان را همی‌کُنَد همرنگز صحبتِ فلک آمد ستاره، خوش‌سیمانه تن به صحبتِ جان، خوب‌روی و خوش‌فعل‌ است؟چه می‌شود تنِ مسکین چو شد ز جان عَذرا؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیالـلَّه الـلَّه، گِردِ دریابار(۱۱) گَردگرچه باشند اهلِ دریابار زردتا که آید لطفِ بخشایشگریسرخ گردد رویِ زرد از گوهری(۱۱) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2234سوی دریا عزم کُن زین آبگیربحر جو و تَرکِ این گِرداب گیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارۀ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsبه مبارکی و شادی بِسِتان ز عشق جامیکه ندا کند شَرابش که کجاست تلخ‌کامی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #163, Divan e Shamsبه مبارکی و شادی چو نگارِ من درآیدبنشین نظاره می‌کن، تو عجایبِ خدا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsبتِ من ز در درآمد، به مبارکی و شادیبه مرادِ دل رسیدم، به جهانِ بی‌مرادی مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #762بر کَنَم من میخِ این منحوس‌دام از پیِ کامی نباشم تلخ‌کام مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۶۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #764 بِسکُل(۱۲) این حبلی(۱۳) که حرص است و حسد یاد کن: فی جیدِهٰا حَبْلٌ مَسَد قرآن کریم، سورهٔ لهب (۱۱۱)، آیات ۳ تا ۵Quran, Al-Masad(#111), Line #3-5 سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ (٣)زودا كه به آتشى شعله‌ور درافتد.وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ (۴)و زنش هيزم‌كش است.فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ (۵)و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.(۱۲) بِسکُل: بگسل، پاره کن(۱۳) حَبْل: ریسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1960همچو مُسْتَسقی(۱۴) کز آبش سیر نیستبر هر آنچه یافتی بِالله مَایستبی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بُگذار، صدرِ توست راه(۱۴) مُسْتَسقی: آنکه بیماری استسقا دارد و هرچقدر آب می‌نوشد، تشنگی‌اش برطرف نمی‌گردد.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3010پس تو هم اَلْجارُ ثُمَّ الدّار(۱۵) گوگر دلی داری، برو دلدار جو«پس تو نیز به حقیقت این ضرب‌المثل ایمان آور و آن را بخوان: «اول همسایه، بعد خانه.» بنابراین تو که از جنس هشیاری حضور هستی، ببین که اکنون همسایه‌ات یک من‌ذهنی‌ست یا خدا، مولانا و فضای گشوده‌شده؟»(۱۵) اَلْجارُ ثُمَّ الدّار: اوّل همسایه بعد خانه (مَثَل)------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۱۶) نیستلیک تو آیِس(۱۷) مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۱۶) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۱۷) آیس: ناامید، مایوس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788 همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۱۸) تیه(۱۹)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۲۰)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۲۱)خویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بُعد(۲۲)، سیصد ساله توتا که داری عشقِ آن گوساله تو(۱۸) حَرّ: گرما، حرارت(۱۹) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۲۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۲۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۲۲) بُعد: دوری------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۳)(۲۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۴) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۲۶)  که بگویید از طریقِ انبساط (۲۶) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۲۷) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۲۷) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417 چون ز بی‌صبری قرینِ غیر شد  در فِراقش پُر غم و بی‌خیر(۲۸) شد  صُحبتت چون هست زَرِّ دَهْدَهی(۲۹)  پیشِ خاین چون امانت می‌نهی؟  خوی با او کن کامانتهایِ تو  ایمن آید از اُفول و از عُتُو(۳۰)با کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدّی در امان باشد.خوی با او کن که خُو را آفرید  خوی‌های انبیا را پَرورید(۲۸) بی‌خیر: بی‌بهره(۲۹) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب(۳۰) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3576چون دوم‌بار آدمیزاده، بزاد  پایِ خود بر فرقِ علّت‌ها نهادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مُطَّلِع  هم از او حبلِ(۳۱) سبب‌ها مُنْقَطِع‏(۳۱) حبل: ریسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علّتی، عالِم کندعلم را علّت، کژ و ظالم کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsچو دست مُتّصلِ توست، بس هنر داردچو شد ز جسم جدا، اوفتاد اندر پاکجاست آن هنرِ تو؟ نه که همان دستی؟نه این زمانِ فِراق‌ است و آن زمانِ لقا؟پس الله الله، زنهار، نازِ یار بِکَشکه نازِ یار بُوَد صد هزار مَن حلوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بُعدِ تو مرگی‌ست با درد و نَکال(۳۲)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَ‌الْوِصال(۳۲) نَكال: عقوبت، كيفر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsفراق را بِنَدیدی، خدات مَنما یادکه این دعاگو بِهْ ز این نداشت هیچ دعاز نَفْسِ کُلّی چون نَفْسِ جزوِ ما بِبُریدبه اِهْبِطُوا و فرود آمد از چُنان بالامثالِ دستِ بُریده ز کارِ خویش بمانْدکه گشت طعمهٔ گُربه، زِهی ذلیل و بلامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بَدَست(۳۳) از جمع رفتن یک زمانمَکر شیطان باشد، این نیکو بدان(۳۳) یک بَدَست: یک وجب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد، بیکار شدعضو از تن قطع شد، مُردار شدتا نپیوندد به کل بارِ دِگَرمُرده باشد، نبودش از جان خبرور بجنبد، نیست آن را خود سَنَدعضوِ نوبُبْریده هم جنبش کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsز دستِ او همه شیران شِکسته‌پَنجه بُدندکه گُربه می‌کَشَدش سو به سو ز دستِ قضامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۳۴) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»که مراداتت همه اشکسته‌پاستپس کسی باشد که کامِ او رَواست؟پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکستِ عاشقان؟عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11« ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»(۳۴) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1400دیو چون عاجز شود در اِفتِتان(۳۵)اِستِعانَت(۳۶) جوید او زین اِنسیان(۳۷)که شما یارید با ما، یاری‌ایجانبِ مایید جانب داری‌ای(۳۵) افتِتان: گمراه‌ کردن(۳۶) استِعانَت: یاری‌ خواستن(۳۷) اِنسیان: آدمیان------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قُلْ(۳۸) اَعُوذَت(۳۹) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۴۰)، افغان وَز عُقَد(۴۱)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۴۲) اَلْمُستغاث(۴۳) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.لیک برخوان از زبانِ فعل نیزکه زبانِ قول سُست است ای عزیز(۳۸) قُلْ: بگو(۳۹) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۴۰) نَفّاثات: بسیار دمنده(۴۱) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۴۲) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۴۳) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۴۴)که اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیمِ بانگِ آن دیوِ لعینواگُریزی در ضَلالت(۴۵) از یقین(۴۴) غَوی: گمراه(۴۵) ضَلالت: گمراهی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1418صحبتت چون هست زَرِّ دَه‌دهی(۴۶)پیشِ خاین(۴۷) چون امانت می‌نهی؟خوی با او کن کاَمانت‌هایِ توایمن آید از اُفول و از عُتُو(۴۸)با کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدّی در امان باشد.خوی با او کن که خو را آفریدخوی‌های انبیا را پَرورید(۴۶) زَرِّ دَه‌دهی: طلای خالص(۴۷) خاین: خیانت‌کار(۴۸) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعرِ چَهْ بگْزید هرکه عاقل استزآن‌که در خلوت، صفاهایِ دل است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #444رو بخواهم کرد آخِر در لَحَد(۴۹)آن بِهْ آید که کنم خو با اَحَد(۴۹) لَحَد: قبر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2015چونکه اخوان را دلِ کینه‌ور استیوسفم را قعرِ چاه اَولیٰ‌تر استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2232نیست وقتِ مشورت، هین راه کُنچون علی تو آه اندر چاه کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2014چون بخواهم کز سِرَت آهی کنمچون علی سَر را فرو چاهی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #623, Divan e Shamsاز هر دو جهان بگذر، تنها زن و تنها خَورتا مُلک و مَلَک گویند: تنهات مبارک بادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٣٠٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1300ظُلْمَتِ چَهْ، بِهْ که ظلمت‌هایِ خلقسر نَبُرْد آن کس که گیرد پایِ خلقمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1536وایِ آن زنده که با مُرده نشستمُرده گشت و زندگی از وی بجَستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #124رُو اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّار باشخاک بر دلداریِ اَغیار پاشبرو نسبت به کافران، سخت و با صلابت باش و بر سر عشق و دوستی نامحرمانِ بَدنَهاد، خاک بپاش.قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Farh(#48), Line #29«… أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ…»«… بر کافران سختگیر و با خود شفیق و مهربان …»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1491چون بکاری، در زمینِ اصل کار تا برویَد هر یکی را صد هزار مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #586کار، او دارد که حق را شد مُریدبهرِ کارِ او زِ هر کاری بُرید مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است، ای مشتاقِ مستکاندر آن کار، اَر رسد مرگت خوش استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2120تا بدانی هر که را یزدان بخوانداز همه کارِ جهان، بی‌‌کار ماندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رُو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده استمحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما(۵۰)، قدر تو باری(۵۱) صنماما همه پابستهٔ(۵۲) تو، شیرشکاری صنما(۵۰) صنم: بت، دلبر، معشوق. صنما: ای معشوق(۵۱) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۵۲) پابسته: اسیر، محبوس------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2121هر که را باشد ز یزدان، کار و بار یافت بار آنجا، بیرون شد ز کارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری، که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری، که شدستی همه‌کارهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #263در زمینِ مردمان، خانه مکُن کارِ خود کن، کارِ بیگانه مکُن‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #123هرکه با ناراستان هَمْسَنگ(۵۳) شد در کمی افتاد و، عقلش دَنْگ(۵۴) شد(۵۳) هَمسَنگ: هم وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۵۴) دَنگ: احمق، بیهوش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۵۵)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»(۵۵) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1413هرکه مُسْتَوحِش(۵۶) بُوَد، پُر غصّه جان  کرده باشد با دَغایی(۵۷) اِقتران(۵۸)(۵۶) مُسْتَوْحِش: بيمناک(۵۷) دَغا: مكار، حيله گر(۵۸) اِقتران: همنشین شدن، قرین شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان در میانِ زاغ و بازحِلمِ(۵۹) حق شو، با همۀ مرغان بساز(۵۹) حِلم: فضاگشایی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #251آدمی‌خوارند اغلب مردمان از سلامْ عَلّیکِ‏شان کم جو امانخانهٔ دیو است دل‌هایِ همه کم‌ پذیر از دیوْ مردم دَمْدَمه(۶۰)(۶۰) دَمدَمه: مکر، فریب، گول زدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2596اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۶۱)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ سِنین(۶۲)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: مرا نزد مولاى خود ياد كن. اما شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»(۶۱) مُعین: یار، یاری‌کننده(۶۲) بِضْعَ سِنین: چند سال------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2631که در آن دَم که بِبُرّی زین مُعین(۶۳)مبتلا گردی تو با بِئْسَ الْقَرین(۶۴)قرآن کریم، سوره زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ؛»«تا آن‌گاه که نزد ما آید، می‌گوید: «ای‌کاش دوریِ من و تو، دوریِ‌ مشرق و مغرب بود و تو چه همراه بدی بودی.»»(۶۳) مُعین: یار، یاری کننده(۶۴) بِئْسَ الْقَرین: هم‌نشینِ بد------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4067طُمطراقِ(۶۵) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیز(۶۵) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناس  صحبتِ این خلق را طوفان شناس  کم گُریز از شیر و اژدرهایِ نر  ز آشنایان و ز خویشان کن حذر در تلاقی روزگارت می‌برند  یادهاشان غایبی‌ات می‌چرند مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌ سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بودکَژرُو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۶۶) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد(۶۶) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۶۷)(۶۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حقِّ ذاتِ پاکِ اللهُ الصَّمَد(۶۸)که بُوَد بِهْ مارِ بَد از یارِ بَدمارِ بَد جانی ستاند از سَلیمیارِ بَد آرَد سویِ نارِ مقیم(۶۸) صَمَد: بی‌نياز، از صفات خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #399ای برادر دوستان افراشتی با دو صد دلداری و، بگْذاشتی حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۵Hafez Poem(Qazal) #5, Divan e Qazaliatآسایشِ دو گیتی، تفسیرِ این دو حرف استبا دوستان مروّت(۶۹)، با دشمنان مدارا(۶۹) مروّت: جوانمردی، نرم‌دلی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #400کارت این بوده‌ست از وقتِ وِلاد(۷۰)صیدِ مردم کردن از دامِ وِداد(۷۱)(۷۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد(۷۱) وِداد: دوستی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴٠۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #408چون شکارِ خوک آمد صیدِ عامرنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حراممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #805یک زمان تنها بمانی تو ز خلق در غم و اندیشه مانی تا به حلق مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1498عاقبت زینها بخواهی ماندن هین که را خواهی در آن دَم خواندن؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1384یارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #136باز، اگر باشد سپید و بی‌نظیرچونکه صیدش موش باشد شد حقیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1385برکَن از بیخش، که گر سَر برزند مر تو را و مسجدت را برکَنَدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجد است آن دل که جسمش ساجد استیارِ بَد خَرُّوبِ(۷۲) هر جا مسجد است(۷۲) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #806این تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدی(۷۳) که خوش و زیبا و سرمستِ خودیمرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویش صدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش(۷۳) اَوْحَد: یگانه، یکتا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #587غیرِ معشوق ار تماشایی بُوَد عشق نَبْوَد، هرزه سودایی بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #711جان فدا کردن برایِ صیدِ غیر کفرِ مطلق دان و نومیدی ز خیرهین مشو چون قند پیشِ طوطیان بلکه زَهری شو، شو ایمن از زیان یا برایِ شادباشی(۷۴) در خطاب خویش چون مُردار کن پیشِ کِلاب(۷۵)(۷۴) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد  بودن یعنی خوش باش، آفرین(۷۵) کِلاب: سگان، جمع کَلب------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #866بس سرایِ پُر ز جمع و اَنْبُهی  پیشِ چشمِ عاقبت‌بینان تُهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3039داده بودش صُنعِ حق جمعیّتی  که همی زد یک تنه بر اُمَّتی چشمِ من چون دید رویِ آن قُباد  کَثرتِ اَعداد از چشمم فتاد اختران بسیار و، خورشید ار یکی‌ست  پیشِ او بنیادِ ایشان مُنْدَکی‌ست(۷۶) گر هزاران موش پیش آرند سَر  گربه را نه ترس باشد نه حذر کی به پیش آیند موشان؟ ای فلان  نیست جمعیّت درونِ جانشان هست جمعیّت به‏ صورت‎ها فُشار(۷۷)  جمعِ معنی‎ خواه، هین از کردگارنیست جمعیت ز بسیاریِّ جسم  جسم را بر باد قایم دان، چو اسم   در دلِ موش ار بُدی جمعیّتی  جمع گشتی چند موش از حَمْیَتی(۷۸) بر زدندی چون فدایی حمله‌ای  خویش را بر گربهٔ بی‌مُهله‌ای(۷۹)آن یکی چشمش بکَندی از ضِراب(۸۰)  وآن دگر گوشش دریدی هم به ناب(۸۱) وآن دگر سوراخ کردی پهلوَش  از جماعت گم شدی بیرونْ‎شُوَش(۸۲) لیک جمعیّت ندارد جانِ موش  بِجْهَد از جانش به بانگِ گربه هوش  خشک گردد موش زآن گربهٔ عیار(۸۳)  گر بُوَد اعدادِ موشان صد هزار(۷۶) مُنْدَک: متلاشی شده(۷۷) فُشار: بیهوده، سخن یاوه(۷۸) حَمْیَت: غیرت(۷۹) بی‌مُهله‌: بدون معطّلی(۸۰) ضِراب: زد و خورد، حمله(۸۱) ناب: دندان نیش(۸۲) بیرونْ‎شُو: مَخْلَص، محلّ خروج، گریزگاه(۸۳) عیار: مخفّفِ عیّار به معنی حیله گر، زیرک، چالاک و گُربُز-------------------------مجموع لغات:(۱) عَذرا: دوشیزه، باکره، در اینجا به معنی تنها و جدا(۲) زنهار: آگاه باش(۳) اِهْبِطُوا: فرود آیید. اشاره به آیهٔ ۳۸ سورهٔ بقره(۴) جنبیدنِ رگ: کنایه از لطف و عنایت کردن(۵) خوش‌پیوند: آن کس که به خوبی و شایستگی، جدایی‌ها را پیوند می‌دهد.(۶) سما: سماء، آسمان(۷) زخمه: مضراب(۸) بلا: بلیٰ، بلی(۹) پاره: پولی که به عنوان رشوه می‌دهند تا کارشان بر وفق مراد انجام گیرد.(۱۰) لطیف‌ادا: خوش‌نوا(۱۱) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا(۱۲) بِسکُل: بگسل، پاره کن(۱۳) حَبْل: ریسمان(۱۴) مُسْتَسقی: آنکه بیماری استسقا دارد و هرچقدر آب می‌نوشد، تشنگی‌اش برطرف نمی‌گردد.(۱۵) اَلْجارُ ثُمَّ الدّار: اوّل همسایه بعد خانه (مَثَل)(۱۶) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۱۷) آیس: ناامید، مایوس(۱۸) حَرّ: گرما، حرارت(۱۹) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۲۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۲۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۲۲) بُعد: دوری(۲۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۴) حَدید: آهن(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۶) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۷) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۸) بی‌خیر: بی‌بهره(۲۹) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب(۳۰) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز(۳۱) حبل: ریسمان(۳۲) نَكال: عقوبت، كيفر(۳۳) یک بَدَست: یک وجب(۳۴) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۳۵) افتِتان: گمراه‌ کردن(۳۶) استِعانَت: یاری‌ خواستن(۳۷) اِنسیان: آدمیان(۳۸) قُلْ: بگو(۳۹) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۴۰) نَفّاثات: بسیار دمنده(۴۱) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۴۲) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۴۳) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند(۴۴) غَوی: گمراه(۴۵) ضَلالت: گمراهی(۴۶) زَرِّ دَه‌دهی: طلای خالص(۴۷) خاین: خیانت‌کار(۴۸) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز(۴۹) لَحَد: قبر(۵۰) صنم: بت، دلبر، معشوق. صنما: ای معشوق(۵۱) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۵۲) پابسته: اسیر، محبوس(۵۳) هَمسَنگ: هم وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۵۴) دَنگ: احمق، بیهوش(۵۵) دَنی: فرومایه، پست(۵۶) مُسْتَوْحِش: بيمناک(۵۷) دَغا: مكار، حيله گر(۵۸) اِقتران: همنشین شدن، قرین شدن(۵۹) حِلم: فضاگشایی(۶۰) دَمدَمه: مکر، فریب، گول زدن(۶۱) مُعین: یار، یاری‌کننده(۶۲) بِضْعَ سِنین: چند سال(۶۳) مُعین: یار، یاری کننده(۶۴) بِئْسَ الْقَرین: هم‌نشینِ بد(۶۵) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۶۶) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۶۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۶۸) صَمَد: بی‌نياز، از صفات خداوند(۶۹) مروّت: جوانمردی، نرم‌دلی(۷۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد(۷۱) وِداد: دوستی(۷۲) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۷۳) اَوْحَد: یگانه، یکتا(۷۴) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد  بودن یعنی خوش باش، آفرین(۷۵) کِلاب: سگان، جمع کَلب(۷۶) مُنْدَک: متلاشی شده(۷۷) فُشار: بیهوده، سخن یاوه(۷۸) حَمْیَت: غیرت(۷۹) بی‌مُهله‌: بدون معطّلی(۸۰) ضِراب: زد و خورد، حمله(۸۱) ناب: دندان نیش(۸۲) بیرونْ‎شُو: مَخْلَص، محلّ خروج، گریزگاه(۸۳) عیار: مخفّفِ عیّار به معنی حیله گر، زیرک، چالاک و گُربُز----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsرویم و خانه بگیریم پهلوی دریاکه داد اوست جواهر که خوی اوست سخابدان که صحبت جان را همی‌کند همرنگز صحبت فلک آمد ستاره خوش‌سیمانه تن به صحبت جان خوب‌روی و خوش‌فعل‌ استچه می‌شود تن مسکین چو شد ز جان عذراچو دست متصل توست بس هنر داردچو شد ز جسم جدا اوفتاد اندر پاکجاست آن هنر تو نه که همان دستینه این زمان فراق‌ است و آن زمان لقاپس الله الله زنهار ناز یار بکشکه ناز یار بود صد هزار من حلوافراق را بندیدی خدات منما یادکه این دعاگو به ز این نداشت هیچ دعاز نفس کلی چون نفس جزو ما ببریدبه اهبطوا و فرود آمد از چنان بالامثال دست بریده ز کار خویش بماندکه گشت طعمه گربه زهی ذلیل و بلاز دست او همه شیران شکسته‌پنجه بدندکه گربه می‌کشدش سو به سو ز دست قضاامید وصل بود تا رگیش می‌جنبدکه یافت دولت وصلت هزار دست جدامدار این عجب از شهریار خوش‌پیوندکه پاره پاره دود از کفش شده‌ست سماشه جهانی و هم پاره‌دوز استادیبکن نظر سوی اجزای پاره پاره ماچو چنگ ما بشکستی بساز و کش سوی خودز الست زخمه همی‌زن همی‌پذیر بلابلا کنیم ولیکن بلی اول کوکه آن چو نعره روح است و این ز کوه صداچو نای ما بشکستی شکسته را بربندنیاز این نی ما را ببین بدان دم‌هاکه نای پاره ما پاره می‌دهد صد جانکه کی دمم دهد او تا شوم لطیف‌ادا* قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرو شويد؛ پس اگر از جانب من راهنمايى برايتان آمد، بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند بيمى نخواهد بود و خود اندوهناک نمى‌شوند.»**‌ قرآن کریم، سورهٔ فُصِّلَت (۴۱)، آیهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsرویم و خانه بگیریم پهلوی دریاکه داد اوست جواهر که خوی اوست سخابدان که صحبت جان را همی‌کند همرنگز صحبت فلک آمد ستاره خوش‌سیمانه تن به صحبت جان خوب‌روی و خوش‌فعل‌ استچه می‌شود تن مسکین چو شد ز جان عذرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیالـله الـله گرد دریابار گردگرچه باشند اهل دریابار زردتا که آید لطف بخشایشگریسرخ گردد روی زرد از گوهریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2234سوی دریا عزم کن زین آبگیربحر جو و ترک این گرداب گیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارۀ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsبه مبارکی و شادی بستان ز عشق جامیکه ندا کند شرابش که کجاست تلخ‌کامیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #163, Divan e Shamsبه مبارکی و شادی چو نگار من درآیدبنشین نظاره می‌کن تو عجایب خدا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsبت من ز در درآمد به مبارکی و شادیبه مراد دل رسیدم به جهان بی‌مرادی مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #762بر کنم من میخ این منحوس‌دام از پی کامی نباشم تلخ‌کام مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۶۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #764 بسکل این حبلی که حرص است و حسد یاد کن فی جیدها حبل مسد قرآن کریم، سورهٔ لهب (۱۱۱)، آیات ۳ تا ۵Quran, Al-Masad(#111), Line #3-5 سيصلى نارا ذات لهبزودا كه به آتشى شعله‌ور درافتدوامراتته حماله الحطبو زنش هيزم‌كش استفی جيدها حبل من مسدو بر گردن ريسمانى از ليف خرما داردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1960همچو مستسقی کز آبش سیر نیستبر هر آنچه یافتی بالله مایستبی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3010پس تو هم الجار ثم الدار گوگر دلی داری برو دلدار جوپس تو نیز به حقیقت این ضرب‌المثل ایمان آور و آن را بخوان اول همسایه بعد خانه بنابراین تو که از جنس هشیاری حضور هستیببین که اکنون همسایه‌ات یک من‌ذهنی‌ست یا خدا مولانا و فضای گشوده‌شدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788 همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هرروز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بعد سیصد ساله توتا که داری عشق آن گوساله تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417 چون ز بی‌صبری قرین غیر شد  در فراقش پر غم و بی‌خیر شد  صحبتت چون هست زر دهدهی پیش خاین چون امانت می‌نهی خوی با او کن کامانتهای تو  ایمن آید از افول و از عتوبا کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدی در امان باشدخوی با او کن که خو را آفرید  خوی‌های انبیا را پروریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3576چون دوم‌بار آدمیزاده بزاد  پای خود بر فرق علت‌ها نهادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مطلع  هم از او حبل سبب‌ها منقطع‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علتی عالم کندعلم را علت کژ و ظالم کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsچو دست متصل توست بس هنر داردچو شد ز جسم جدا اوفتاد اندر پاکجاست آن هنر تو نه که همان دستینه این زمان فراق‌ است و آن زمان لقاپس الله الله زنهار ناز یار بکشکه ناز یار بود صد هزار من حلوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بعد تو مرگی‌ست با درد و نکالخاصه بعدی که بود بعدالوصالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsفراق را بندیدی خدات منما یادکه این دعاگو به ز این نداشت هیچ دعاز نفس کلی چون نفس جزو ما ببریدبه اهبطوا و فرود آمد از چنان بالامثال دست بریده ز کار خویش بماندکه گشت طعمه گربه زهی ذلیل و بلامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد بیکار شدعضو از تن قطع شد مردار شدتا نپیوندد به کل بار دگرمرده باشد نبودش از جان خبرور بجنبد نیست آن را خود سندعضو نوببریده هم جنبش کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #222, Divan e Shamsز دست او همه شیران شکسته‌پنجه بدندکه گربه می‌کشدش سو به سو ز دست قضامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»که مراداتت همه اشکسته‌پاستپس کسی باشد که کام او رواستپس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکست عاشقانعاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان است اما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: «خواه يا ناخواه بياييد.» گفتند: «فرمانبردار آمديم.»»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1400دیو چون عاجز شود در افتتاناستعانت جوید او زین انسیانکه شما یارید با ما یاری‌ایجانب مایید جانب داری‌ایمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قل اعوذت خواند باید کای احدهین ز نفاثات افغان وز عقددر اینصورت باید سوره قل اعوذ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌هامی‌دمند اندر گره آن ساحراتالغیاث المستغاث از برد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند ای خداوند دادرس به فریادم رس از غلبه دنیا و مقهور شدنم به دست دنیالیک برخوان از زبان فعل نیزکه زبان قول سست است ای عزیزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو، بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیو لعینواگریزی در ضلالت از یقینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1418صحبتت چون هست زر ده‌دهیپیش خاین چون امانت می‌نهیخوی با او کن کامانت‌های توایمن آید از افول و از عتوبا کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدی در امان باشدخوی با او کن که خو را آفریدخوی‌های انبیا را پروریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعر چه بگزید هرکه عاقل استزآن‌که در خلوت صفاهای دل است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #444رو بخواهم کرد آخر در لحدآن به آید که کنم خو با احدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2015چونکه اخوان را دل کینه‌ور استیوسفم را قعر چاه اولی‌تر استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2232نیست وقت مشورت هین راه کنچون علی تو آه اندر چاه کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2014چون بخواهم کز سرت آهی کنمچون علی سر را فرو چاهی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #623, Divan e Shamsاز هر دو جهان بگذر تنها زن و تنها خورتا ملک و ملک گویند تنهات مبارک بادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٣٠٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1300ظلمت چه به که ظلمت‌های خلقسر نبرد آن کس که گیرد پای خلقمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1536وای آن زنده که با مرده نشستمرده گشت و زندگی از وی بجستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #124رو اشداء علی الکفار باشخاک بر دلداری اغیار پاشبرو نسبت به کافران سخت و با صلابت باش و بر سر عشق و دوستی نامحرمان بدنهاد خاک بپاشقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Farh(#48), Line #29«… أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ…»«… بر کافران سختگیر و با خود شفیق و مهربان …»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1491چون بکاری در زمین اصل کار تا بروید هر یکی را صد هزار مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #586کار او دارد که حق را شد مریدبهر کار او ز هر کاری برید مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2120تا بدانی هر که را یزدان بخوانداز همه کار جهان بی‌‌کار ماندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود من جعل الـهموم همااز لفظ رسول خوانده استمحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما قدر تو باری صنماما همه پابسته تو شیرشکاری صنمامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2121هر که را باشد ز یزدان کار و بار یافت بار آنجا بیرون شد ز کارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری که شدستی همه‌کارهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #263در زمین مردمان خانه مکن کار خود کن کار بیگانه مکن‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #123هرکه با ناراستان همسنگ شد در کمی افتاد و عقلش دنگ شدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان، دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1413هرکه مستوحش بود پر غصه جان  کرده باشد با دغایی اقترانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان در میان زاغ و بازحلم حق شو با همه مرغان بسازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #251آدمی‌خوارند اغلب مردمان از سلام علیکشان کم جو امانخانه دیو است دل‌های همه کم‌ پذیر از دیو مردم دمدمهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2596اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزای آنکه دید او را معینماند یوسف حبس در بضع سنینقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: مرا نزد مولاى خود ياد كن. اما شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2631که در آن دم که ببری زین معینمبتلا گردی تو با بئس القرینقرآن کریم، سوره زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ؛»«تا آن‌گاه که نزد ما آید، می‌گوید: «ای‌کاش دوریِ من و تو، دوریِ‌ مشرق و مغرب بود و تو چه همراه بدی بودی.»»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4067طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناس  صحبت این خلق را طوفان شناس  کم گریز از شیر و اژدرهای نر  ز آشنایان و ز خویشان کن حذر در تلاقی روزگارت می‌برند  یادهاشان غایبی‌ات می‌چرند مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌ سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بودکژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حق ذات پاک الله الصمدکه بود به مار بد از یار بدمار بد جانی ستاند از سلیمیار بد آرد سوی نار مقیممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #399ای برادر دوستان افراشتی با دو صد دلداری و بگذاشتی حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۵Hafez Poem(Qazal) #5, Divan e Qazaliatآسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف استبا دوستان مروت با دشمنان مدارامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #400کارت این بوده‌ست از وقت ولادصید مردم کردن از دام ودادمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴٠۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #408چون شکار خوک آمد صید عامرنج بی‌حد لقمه خوردن زو حراممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #805یک زمان تنها بمانی تو ز خلق در غم و اندیشه مانی تا به حلق مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1498عاقبت زینها بخواهی ماندن هین که را خواهی در آن دم خواندنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1384یار بد چون رست در تو مهر او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #136باز اگر باشد سپید و بی‌نظیرچونکه صیدش موش باشد شد حقیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1385برکن از بیخش که گر سر برزند مر تو را و مسجدت را برکندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجد است آن دل که جسمش ساجد استیار بد خروب هر جا مسجد استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #806این تو کی باشی که تو آن اوحدی که خوش و زیبا و سرمست خودیمرغ خویشی صید خویشی دام خویش صدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #587غیر معشوق ار تماشایی بود عشق نبود هرزه سودایی بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #711جان فدا کردن برای صید غیر کفر مطلق دان و نومیدی ز خیرهین مشو چون قند پیش طوطیان بلکه زهری شو شو ایمن از زیان یا برای شادباشی در خطاب خویش چون مردار کن پیش کلابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #866بس سرای پر ز جمع و انبهی  پیش چشم عاقبت‌بینان تهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3039داده بودش صنع حق جمعیتی  که همی زد یک تنه بر امتی چشم من چون دید روی آن قباد  کثرت اعداد از چشمم فتاد اختران بسیار و خورشید ار یکی‌ست  پیش او بنیاد ایشان مندکی‌ست گر هزاران موش پیش آرند سر  گربه را نه ترس باشد نه حذر کی به پیش آیند موشان ای فلان  نیست جمعیت درون جانشان هست جمعیت به‏ صورت‎ها فشار  جمع معنی‎ خواه هین از کردگارنیست جمعیت ز بسیاری جسم  جسم را بر باد قایم دان چو اسم   در دل موش ار بدی جمعیتی  جمع گشتی چند موش از حمیتی بر زدندی چون فدایی حمله‌ای  خویش را بر گربه بی‌مهله‌ایآن یکی چشمش بکندی از ضراب  وآن دگر گوشش دریدی هم به ناب وآن دگر سوراخ کردی پهلوش  از جماعت گم شدی بیرون‌شوش لیک جمعیت ندارد جان موش  بجهد از جانش به بانگ گربه هوش  خشک گردد موش زآن گربه عیارگر بود اعداد موشان صد هزار

برنامه شماره ۹۸۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۱  نوامبر  ۲۰۲۳ - ۱  آذر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۷ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsاسیرِ شیشه کن آن جنّیانِ(۱) دانا رابریز خونِ دل آن خونیانِ صَهبا(۲) راربوده‌اند کلاهِ(۳) هزار خسرو(۴) راقبایِ لعل(۵) ببخشیده چهرهٔ ما رابه گاهِ جلوه چو طاووس، عقل‌ها بُردهگشاده چون دلِ عشّاق، پرِّ رعنا راز عکس‌شان فلکِ سبز رنگ، لعل شودقیاس کن که چگونه کنند دل‌ها را؟درآورند به رقص و طرب به یک جُرعههزار پیرِ ضعیفِ بمانده بر جا راچه جایِ پیر که آبِ حیاتِ خلّاق‌اندکه جان دهند به یک غَمزه، جمله اشیا راشکرفروشِ چنین چُست هیچ کس دیده‌ست؟سخن‌شناس کند طوطیِ شِکَرخا رازِهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریقِ بالا(۶) راصلا زدند همه عاشقانِ طالب راروان شوید به میدان پیِ تماشا رااگر خزینهٔ قارون به ما فرو ریزندز مغزِ ما نتوانند بُرد سودا رابیار ساقیِ باقی که جانِ جان‌هاییبریز بر سرِ سودا شرابِ حَمرا(۷) رادلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبَر او گمار دمی آن شرابِ گیرا(۸) رازهی شراب که عشقش به دستِ خود پخته‌ستزهی گهر که نبوده‌ست هیچ دریا راز دستِ زُهره(۹) به مرّیخ(۱۰) اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه، خشم و صفرا راتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما را؟ولیک غیرتِ لالاست(۱۱) حاضر و ناظرهزار عاشق کُشتی، برایِ لالا رابه نفیِ لا، لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردنِ لا را، بیار الّا رابده به لالا جامی، از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزهٔ شوخت(۱۲) به سویِ او بنگرکه غمزهٔ تو حیاتی‌ست ثانی اَحیا رابه آب دِه تو غبارِ غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا راخدایْ عشق فرستاد تا دَرو پیچیمکه نیست لایقِ پیچش(۱۳) مَلَک تعالی رابماند نیم غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رابرآ، بتاب بر افلاک شمسِ تبریزیبه مغزِ نغز بیارای برجِ جوزا(۱۴) را(۱) جنّیان: جمعِ جنّی، و جنّی به معنی منسوب به جنّ، دیو زده و پری است.(۲) صَهبا: میِ سرخ(۳) ربودن کلاه از سر: کنایه از غالب آمدن(۴) خسرو: پادشاه(۵) قبایِ لعل: جامه و ردای سرخ و قیمتی(۶) طریقِ بالا: راه و منازل سلوک به سویِ حق تعالی(۷) حَمرا: سرخ(۸) گیرا: مؤثّر، گیرندهٔ هوش و توانایی(۹) زهره یا ناهید: نزد احکامیان زهره سعد اصغر و مشتری سعد اکبر است.(۱۰) مریخ یا بهرام: منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است.(۱۱) لالا: لَـلِه، مرّبی کودک(۱۲) شوخ: زیبا(۱۳) پیچيدن: در آغوش کشیدن، آویختن(۱۴) برجِ جوزا: ستارهٔ دو پیکر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsاسیرِ شیشه کن آن جنّیانِ دانا رابریز خونِ دل آن خونیانِ صَهبا راربوده‌اند کلاهِ هزار خسرو راقبایِ لعل ببخشیده چهرهٔ ما رابه گاهِ جلوه چو طاووس، عقل‌ها بُردهگشاده چون دلِ عشّاق، پرِّ رعنا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1466, Divan e Shamsدر عشقِ سلیمانی من همدمِ مرغانمهم عشقِ پَری دارم، هم مردِ پری‌خوانم(۱۵)هر کس که پری‌خوتر، در شیشه کنم زودتربرخوانم افسونش، حُرّاقه(۱۶) بجنبانمزین واقعه مدهوشم، باهوشم و بی‌هوشمهم ناطق و خاموشم، هم لوحِ خموشانم(۱۵) پری‌خوان: افسونگر(۱۶) حُرّاقه: پنبه و پارچهٔ کهنه که جرقهٔ آتش از چخماق بدآن می‌گرفتند. پارچه‌ای آتشین بوده که معرکه‌گیران برای جلب تماشاگران به کار می‌بردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتُواتا زبانْ‌تان من شوم در گفت‌و‌گومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان در میانِ زاغ و بازحِلمِ(۱۷) حق شو، با همۀ مرغان بساز(۱۷) حِلم: فضاگشایی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #14مَحرمِ این هوش جز بی‌‌هوش نیست مَر، زبان را مشتری جز گوش نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #650جسم‌ها چون کوزه‌هایِ بسته ‌سرتا که در هر کوزه چِه‌بْوَد؟ آن نگرکوزهٔ آن تن پُر از آبِ حیاتکوزهٔ این تن پُر از زهرِ مَمات(۱۸)گر به مظروفش(۱۹) نظر داری، شهیور به ظرفش بنگری تو گمرهی(۱۸) مَمات:‌ مرگ(۱۹) مظروف: چیزی که در ظرف گذاشته شده، محتوای ظرف------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شَرع بَهرِ دَفعِ شَرّ رایی زَنَد(۲۰)دیو را در شیشهٔ حُجَّت کُند(۲۰) رای‌ زدن: تدبیر اندیشیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1490که ترازویِ حق است و کَیْله‌اش(۲۱) مَخْلص(۲۲) است از مکرِ دیو و حیله‌اش هست او مِقراض(۲۳) اَحقاد(۲۴) و جِدال  قاطعِ جنگِ دو خصم و قیل و قال دیو در شیشه کند افسونِ او  فتنه‌ها ساکن کند قانونِ او چون ترازو دید خصمِ پُر طَمَع  سرکشی بگذارَد و گردد تَبَع ور ترازو نیست، گر افزون دهیش  از قِسَم(۲۵) راضی نگردد آگهیش (۲۱) کَیْله‌: پیمانه، در اینجا یعنی معیار و میزان(۲۲) مَخْلص: محل خلاصی و رهایی(۲۳) مِقراض: قیچی(۲۴) اَحقاد: کینه‌ها(۲۵) قِسَم: قسمت‌ها، سهم‌ها------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2650, Divan e Shamsتو آن ماهی که در گردون نگنجیتو آن آبی که در جیحون نگنجیچه خوانم من فسون؟ ای شاهِ پریانکه تو در شیشه و افسون نگنجیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجبِ من این استکاو نگنجد به میان، چون به میان می‌آید؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1575مکر می‏‌سازند قومی حیله‏‌مندتا که شَه را در فُقاعی(۲۶) در کُنند(۲۷)پادشاهی بس عظیمی بی‏‌کَراندر فُقاعی کِی بگنجد ای خران؟‏از برایِ شاه، دامی دوختندآخر این تدبیر از او آموختند(۲۶) فُقاع: شیشه، پیاله، کوزه(۲۷) در فُقاع کردن: کنایه از با حیله در مخمصه انداختن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نَفْسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417چون ز بی‌صبری قرینِ غیر شد  در فِراقش پُر غم و بی‌خیر(۲۸) شد  صُحبتت چون هست زَرِّ دَهْدَهی(۲۹) پیشِ خاین چون امانت می‌نهی؟  خوی با او کن کامانتهایِ تو  ایمن آید از اُفول و از عُتُو(۳۰) با کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدّی در امان باشد.خوی با او کن که خُو را آفرید  خوی‌های انبیا را پَرورید بَرّه‌یی بدْهی، رمه(۳۱) بازَت دهد  پرورنده‌ٔ هر صفت خود رَب بُوَد بَرّه پیشِ گرگ امانت می‌نهی  گرگ و یوسف را مَفَرْما همرهی گرگ اگر با تو نماید روبَهی  هین مکن باور، که نآید زو بِهی  جاهل ار با تو نماید هم‌دلی  عاقبت زخمت زند از جاهلی(۲۸) بی‌خیر: بی‌بهره(۲۹) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب(۳۰) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز(۳۱) رمه: گلّهٔ جانوران------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبت نُطقِ موسی بُد بر اندازه، ولیکهم فزون آمد ز گفتِ یارِ نیک‏آن فزونی با خَضِر آمد شِقاق(۳۲)گفت: رُو تو مُکْثِری(۳۳) هذاٰ فِراق‏قرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ … .»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميانِ من و توست… .»موسیا، بسیار گویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۳۴)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییچون حَدَث کردی تو ناگه در نمازگویدت: سویِ طهارت رُو بتازوَر نرفتی، خشک، جُنبان می‏‌شویخود نمازت رفت پیشین(۳۵) ای غَوی(۳۶)‏(۳۲) شِقاق: جدایی و دشمنی(۳۳) مُکْثِر:‌ پُرگو(۳۴) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۳۵) پیشین: از پیش(۳۶) غَوی: گمراه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق(۳۷) زد(۳۷) آفاق: جمع اُفُق------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شَه نشیند بر زمینخویشتن بشْناس و، نیکوتر نشینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آبِ حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشمِ حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که رَوَم، به گلسِتانمتا صورتِ تو قرینِ دل شدبر خاک نِیَم، بر آسمانمگر سایۀ من درین جهانَستغم نیست، که من در آن جهانممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٨٨٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قومِ دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانْشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رامِ آن کِرام(۳۸)جُستنِ دفعِ قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحُسنِ ظَنّی بر دلِ ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامۀ کبود(۳۸) کِرام: جمع کریم به معنی بزرگوار، بخشنده، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیازرد، شیخ و واعظِ توستکه نیست مهرِ جهان را چو نقشِ آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140بس دعاها کآن زیان است و هلاکوَز کَرَم می‌نَشْنَود یزدانِ پاکمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهان گر بدانی، گنجِ زر آمد نهان مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۳۹) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۳۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدت  راستی آری، سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۴۰)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۴۱)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۴۲)؟عاشقِ صُنعِ(۴۳) خدا با فَر(۴۴) بُوَدعاشقِ مصنوعِ(۴۵) او کافر بُوَد(۴۰) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۴۱) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۲) گبر: کافر(۴۳) صُنع: آفرینش(۴۴) فَر: شکوهِ ایزدی(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3803خاک را زرْبخش که‌بْوَد؟ آفتابزر ازو در کان و، گنج اندر خرابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیرِ خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مَنْدیش و مَایستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۴۶)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۴۷) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس(۴۶) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۴۷) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا دِه ای عَیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر(۴۸) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۴۹) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۵۰)(۴۸) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۴۹) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۰) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد، سلامٌ عَلَیْکُما(۵۱)آنجا که شه نشیند و آن وقتِ مرتضا(۵۲)(۵۱) سلامٌ عَلَیْکُما: سلام بر شما(۵۲) مُرتَضا: پسندیده، مورد رضایت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsبرگِ تمام یابد از او باغِ عشرتیهم با نوا شود ز طرب، چَنگُلِ(۵۳) دوتا(۵۴)در رقص گشته تن ز نواهایِ تَن تَنَن(۵۵)جان خود خراب و مست در آن محو و آن فنا(۵۳) چَنگُل: چنگال(۵۴) دوتا: خمیده(۵۵) تَن تَنَن: صوتی است برای سنجش وزن موسیقایی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1295, Divan e Shamsبه زیرِ پای بکوبید هر چه غیرِ وی استسماع از آنِ شما و شما از آنِ سماعمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsارکان(۵۶) به خانه خانه بگشته چو بیذَقی(۵۷)از بهرِ عشقِ شاه، نه از لهو، چون شما(۵۶) ارکان: جمعِ رُکن به معنی ستون و پایه(۵۷) بیذَق: مهرهٔ پیادهٔ شطرنج------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمجموع چون نباشم(۵۸) در راه، پس ز منمجموع چون شوند رفیقانِ باوفا؟(۵۸) مجموع شدن: خاطر جمع شدن، آرامش و جمعیّتِ خاطر پیدا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مَخُسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌، مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذرِ خود از شه بخواه ای پُرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق: چشمِ خُفاشِ بدخِصال  بسته‌ام من ز آفتابِ بی‌مثالشاپور عبودیقبله کرد او از لئیمی(۵۹) و عَمی(۶۰)آفلین و نجمه‌های بی‌هدی(۵۹) لئیم:‌ پست(۶۰) عمیٰ: کوری------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالِشت بِدْهم به زَجر، از اِکتئاب(۶۱) تا نتابی سر دگر از آفتاب(۶۱) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶۲)(۶۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۶۳)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۶۳) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶۴)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۶۵) که بگویید از طریقِ انبساط (۶۵) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۶۶) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۶۶) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417 چون ز بی‌صبری قرینِ غیر شد  در فِراقش پُر غم و بی‌خیر شد مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3576چون دوم‌بار آدمیزاده، بزاد  پایِ خود بر فرقِ علّت‌ها نهادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1111, Divan e Shamsشمس باشد بر سبب‌ها مُطَّلِع  هم از او حبلِ(۶۷) سبب‌ها مُنْقَطِع‏(۶۷) حبل: ریسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علّتی، عالِم کندعلم را علّت، کژ و ظالم کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsبه نفیِ لا، لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردنِ لا را، بیار الّا رابده به لالا جامی، از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزهٔ شوخت به سویِ او بنگرکه غمزهٔ تو حیاتی‌ست ثانی اَحیا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1876, Divan e Shamsچون سلطنتِ الّا خواهی، برِ لالا شوجاروب ز لا بستان، فرّاشیِ اشیا کنگر عزمِ سفر داری، بر مرکبِ معنی روور زانکه کنی مسکن، بر طارَمِ خضرا(۶۸) کنمی‌باش چو مستسقی(۶۹)، کو را نَبُوَد سیریهر چند شوی عالی، تو جهد به اعلا کن(۶۸) طارَمِ خضرا: گنبدِ سبز، مجازاً آسمان(۶۹) مستسقی: کسی که بیماری استسقا (احساس تشنگی دایم و مفرط) دارد.------------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۵۲Poem (Qazal) #152, Divan e Hafezجلوه‌ای کرد رُخَت، دید مَلَک عشق نداشتعینِ آتش شد از این غیرت و بر آدم زدحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴Poem (Qazal) #184, Divan e Hafezآسمان بارِ امانت نتوانست کشیدقرعهٔ کار به نامِ من دیوانه زدندقرآن کریم، سور‌هٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #72إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سر باز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟خورشیدی را که همه کائنات به وسیلهٔ نور او می‌بینند و به ما گرمی و انرژی می‌دهد و باعث روشنایی می‌شود را به علت غلط‌بینی خودمان و دید هشیاری جسمی نمی‌بینیم، و از آن محروم هستیم و این نعمت بزرگ را بر خود روا نمی‌داریم.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمتِ خود، خود بریدی تو ز جهلقسمتِ خود را فزاید مردِ اَهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #295هر که را مُشکِ نصیحت سود نیستلاجَرَم با بُویِ بَد خُو کردنی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تُون زاد و، پاکی را ندیدبویِ مُشک آرَد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا، همراهِ اوستکه مَر او را، اوفتادن، طبع و خوستاگر خورشید را نمی‌بینیم نقطهٔ اشتراکی با خفاش داریم که از روشنایی گریزان است. ما هم در قعر تاریک چاه ذهن گرفتار و زندانی شده‌ایم .شاپور عبودیچون بود نورِ خدا قوتِ بشرنیست جایت تیرگی زآنجا بپرظلم بر خود می‌کنی تا در شبیدر میان نیمه‌شب کُن یاربیتا رهی زین چاه تاریکِ خیالتا نباشد جانِ تو اندر وَبالمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3392لیک اغلب هوش‌ها در افتکار(۷۰) همچو خفّاش‌اند ظلمت‌دوستدار (۷۰) افتکار: اندیشیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2695شب‌پَران(۷۱) را گر نظر و آلت بُدی روزشان جَوْلان و خوش‌حالت بُدی‌‌ (۷۱) شب‌پَره: خفّاش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3655اَعْمَشی(۷۲) کو، ماه را هم برنتافت  اختر اندر رهبری بر وی بتافت‌‌ (۷۲) اَعْمَش: آنکه به سبب بیماری چشم، از دیدگانش آب فرو ریزد.------------شاپور عبودیقبله کرد او از لئیمی(۷۳) و عَمی(۷۴)آفلین و نجمه‌های بی‌هدی(۷۳) لئیم:‌ پست(۷۴) عمیٰ: کوری------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3648چون خُفاشی کو تَفِ(۷۵) خورشید را  برنتابد، بِسکُلَد(۷۶) اومید را(۷۵) تَف: گرمی و پرتو(۷۶) بِسکُلَد: بگسلد، پاره کند، گسسته کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3213پیشِ این خورشید کِی تابَد هلال؟  با چنان رُستم چه باشد زورِ زال(۷۷)؟ (۷۷) زال: پیرزن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2825تا ابد از ظلمتی در ظلمتی  می‌روند و، نیست غَوْثی(۷۸)، رحمتی (۷۸) غَوْث: فریادرَس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق: چشمِ خُفاشِ بدخِصال  بسته‌ام من زآفتابِ بی‌مثال(۷۹)(۷۹) بی‌مثال: بی‌نظیر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #10ذَمِّ خورشیدِ جهان، ذَمِّ(۸۰) خود استکه دو چشمم کور و تاریک و بَد است(۸۰) ذَمّ: بدگویی کردن، در مقابلِ مدح------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #26سُست‌چشمانی که شب جَوْلان کنند کِی طوافِ مَشعلهٔ(۸۱) ایمان کنند؟(۸۱) مَشعله: مَشعل------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3747همچو جُغدان، دشمنِ بازان شدیم  لاجَرَم واماندهٔ‏ ویران شدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4796این جهان پُرآفتاب و نورِ ماه  او بهشته(۸۲)، سر فرو بُرده به چاهکه اگر حق است، پس کو روشنی؟ سَر ز چَه بردار و، بنگر ای دَنی(۸۳)جمله عالم، شرق و غرب آن نور یافت  تا تو در چاهی، نخواهد بر تو تافت(۸۲) بهشته: رها کرده(۸۳) دَنی: پست و فرومایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #64کاین ‌جهان چاهی‌ است بس ‌تاریک و‌‌ تنگهست بیرون، عالَمی بی‌بو و رنگمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3925خویشتن را نیک از این آگاه کن  صبح آمد، خواب را کوتاه کن[ای انسان] به‌خوبی این نکته را دریاب که شب ذهن برای بشریت تمام شده و صبح حضور دمیده، پس در هر سنی که هستی خواب ذهن را کوتاه کن و هرچه سریع‌تر از این خواب برخیز.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مَخُسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌، مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذرِ خود از شه بخواه ای پُرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد وآنکه در ظلمت برانَد بارگی(۸۴)برکنَد زآن نور، دل یکبارگی(۸۴) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4085هین برو، جَلدی مکن، سودا مپزکه نتان پیمود کیوان را به گز(۸۵) (۸۵) گز: ذِراع، واحد طول------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خُفاشی رفت در کور و کبود(۸۶)  بازِ سلطان‌دیده را باری چه بود؟ (۸۶) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3398گویدش: گیرم که آن خُفّاشِ لُد(۸۷)علّتی دارد تو را باری چه شد؟(۸۷) لُد: ستیزه‌گر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3411عام اگر خُفّاش‌طبع‌اند و مَجاز(۸۸)یوسفا، داری تو آخِر چشمِ باز(۸۸) مَجاز: غیرواقعی، ذهنی، در مقابلِ عین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالِشت بِدْهم به زَجر، از اِکتئاب(۸۹) تا نتابی سر دگر از آفتاب(۸۹) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جُستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1353آدمی چون نور گیرد از خداهست مسجودِ ملایک ز اجتبا(۹۰)(۹۰) اجتبا: مخففِ اجتباء، به معنی برگزیدن، انتخاب کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشمِ روشن ای صاحب‌نظر مر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3333پاسبانِ آفتابند اولیا  در بشر واقف ز اَسرارِ خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #451زآنکه نورِ انبیا خورشید بودنورِ حسِّ ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد، نه بیم او را، نه شرمهرکسی که پشتوانه‌اش خورشید عالم‌تاب، پروردگار عالَم، باشد با‌روحیه و قوی‌دل می‌شود. چنین کسی از انداختن همانیدگی نه می‌هراسد و نه شرم و خجالتی دارد.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4660سایه‌هایی که بُوَد جویایِ نورنیست گردد چون کند نورش ظهورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #443در صفاتِ حق، صفاتِ جمله‌شانهمچو اختر، پیشِ آن خور بی‌نشانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4623سایه‌ییّ و عاشقی بر آفتابشمس آید، سایه لا گردد شتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4669چون به خانهٔ مرغ، اُشتر پا نهادخانه ویران گشت و، سقف اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2111عقل، سایهٔ‌ حق بُوَد، حق، آفتابسایه را با آفتابِ او چه تاب؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3808شمع، چو‌ن دعو‌ت کند و‌قتِ فر‌و‌ز جانِ پر‌و‌انه نپر‌هیز‌د ز سو‌زمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4636چون برآمد نور، ظلمت نیست شدظلم را ظلمت بُوَد اصل و عَضُد(۹۱)(۹۱) عَضُد: یاور------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1942ظلمتی را کآفتابش بر‌نداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشت(۹۲)‌‌(۹۲) چاشت‌‌: هنگام روز و نیمروز------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3189همرهِ خورشید را شَب‌پَر(۹۳) مخوان  آنکه او مسجود شد، ساجد مدان (۹۳) شَب‌پَر: شَب‌‌پَره، خفّاش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مُطَّلِع  هم از او حبلِ(۹۴) سبب‌ها مُنْقَطِع‏(۹۴) حبل: ریسمان-------------------------مجموع لغات:(۱) جنّیان: جمعِ جنّی، و جنّی به معنی منسوب به جنّ، دیو زده و پری است.(۲) صَهبا: میِ سرخ(۳) ربودن کلاه از سر: کنایه از غالب آمدن(۴) خسرو: پادشاه(۵) قبایِ لعل: جامه و ردای سرخ و قیمتی(۶) طریقِ بالا: راه و منازل سلوک به سویِ حق تعالی(۷) حَمرا: سرخ(۸) گیرا: مؤثّر، گیرندهٔ هوش و توانایی(۹) زهره یا ناهید: نزد احکامیان زهره سعد اصغر و مشتری سعد اکبر است.(۱۰) مریخ یا بهرام: منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است.(۱۱) لالا: لَـلِه، مرّبی کودک(۱۲) شوخ: زیبا(۱۳) پیچيدن: در آغوش کشیدن، آویختن(۱۴) برجِ جوزا: ستارهٔ دو پیکر(۱۵) پری‌خوان: افسونگر(۱۶) حُرّاقه: پنبه و پارچهٔ کهنه که جرقهٔ آتش از چخماق بدآن می‌گرفتند. پارچه‌ای آتشین بوده که معرکه‌گیران برای جلب تماشاگران به کار می‌بردند.(۱۷) حِلم: فضاگشایی(۱۸) مَمات:‌ مرگ(۱۹) مظروف: چیزی که در ظرف گذاشته شده، محتوای ظرف(۲۰) رای‌ زدن: تدبیر اندیشیدن(۲۱) کَیْله‌: پیمانه، در اینجا یعنی معیار و میزان(۲۲) مَخْلص: محل خلاصی و رهایی(۲۳) مِقراض: قیچی(۲۴) اَحقاد: کینه‌ها(۲۵) قِسَم: قسمت‌ها، سهم‌ها(۲۶) فُقاع: شیشه، پیاله، کوزه(۲۷) در فُقاع کردن: کنایه از با حیله در مخمصه انداختن(۲۸) بی‌خیر: بی‌بهره(۲۹) زَرِّ دَهْدَهی: طلای ناب(۳۰) عُتُو: مخففِ عُتُوّ به معنی تعدّی و تجاوز(۳۱) رمه: گلّهٔ جانوران(۳۲) شِقاق: جدایی و دشمنی(۳۳) مُکْثِر:‌ پُرگو(۳۴) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۳۵) پیشین: از پیش(۳۶) غَوی: گمراه(۳۷) آفاق: جمع اُفُق(۳۸) کِرام: جمع کریم به معنی بزرگوار، بخشنده، جوانمرد(۳۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۰) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۴۱) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۲) گبر: کافر(۴۳) صُنع: آفرینش(۴۴) فَر: شکوهِ ایزدی(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۶) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۴۷) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۴۸) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۴۹) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۰) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت(۵۱) سلامٌ عَلَیْکُما: سلام بر شما(۵۲) مُرتَضا: پسندیده، مورد رضایت(۵۳) چَنگُل: چنگال(۵۴) دوتا: خمیده(۵۵) تَن تَنَن: صوتی است برای سنجش وزن موسیقایی(۵۶) ارکان: جمعِ رُکن به معنی ستون و پایه(۵۷) بیذَق: مهرهٔ پیادهٔ شطرنج(۵۸) مجموع شدن: خاطر جمع شدن، آرامش و جمعیّتِ خاطر پیدا کردن(۵۹) لئیم:‌ پست(۶۰) عمیٰ: کوری(۶۱) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن(۶۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶۳) حَدید: آهن(۶۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۶۵) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۶۶) نَفَخْتُ: دمیدم(۶۷) حبل: ریسمان(۶۸) طارَمِ خضرا: گنبدِ سبز، مجازاً آسمان(۶۹) مستسقی: کسی که بیماری استسقا (احساس تشنگی دایم و مفرط) دارد.(۷۰) افتکار: اندیشیدن(۷۱) شب‌پَره: خفّاش(۷۲) اَعْمَش: آنکه به سبب بیماری چشم، از دیدگانش آب فرو ریزد.(۷۳) لئیم:‌ پست(۷۴) عمیٰ: کوری(۷۵) تَف: گرمی و پرتو(۷۶) بِسکُلَد: بگسلد، پاره کند، گسسته کند.(۷۷) زال: پیرزن(۷۸) غَوْث: فریادرَس(۷۹) بی‌مثال: بی‌نظیر(۸۰) ذَمّ: بدگویی کردن، در مقابلِ مدح(۸۱) مَشعله: مَشعل(۸۲) بهشته: رها کرده(۸۳) دَنی: پست و فرومایه(۸۴) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب(۸۵) گز: ذِراع، واحد طول(۸۶) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.(۸۷) لُد: ستیزه‌گر(۸۸) مَجاز: غیرواقعی، ذهنی، در مقابلِ عین(۸۹) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن(۹۰) اجتبا: مخففِ اجتباء، به معنی برگزیدن، انتخاب کردن(۹۱) عَضُد: یاور(۹۲) چاشت‌‌: هنگام روز و نیمروز(۹۳) شَب‌پَر: شَب‌‌پَره، خفّاش(۹۴) حبل: ریسمان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsاسیر شیشه کن آن جنیان دانا رابریز خون دل آن خونیان صهبا راربوده‌اند کلاه هزار خسرو راقبای لعل ببخشیده چهره ما رابه گاه جلوه چو طاووس عقل‌ها بردهگشاده چون دل عشاق پر رعنا راز عکس‌شان فلک سبز رنگ لعل شودقیاس کن که چگونه کنند دل‌ها رادرآورند به رقص و طرب به یک جرعههزار پیر ضعیف بمانده بر جا راچه جای پیر که آب حیات خلاق‌اندکه جان دهند به یک غمزه جمله اشیا راشکرفروش چنین چست هیچ کس دیده‌ستسخن‌شناس کند طوطی شکرخا رازهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریق بالا راصلا زدند همه عاشقان طالب راروان شوید به میدان پی تماشا رااگر خزینه قارون به ما فرو ریزندز مغز ما نتوانند برد سودا رابیار ساقی باقی که جان جان‌هاییبریز بر سر سودا شراب حمرا رادلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبر او گمار دمی آن شراب گیرا رازهی شراب که عشقش به دست خود پخته‌ستزهی گهر که نبوده‌ست هیچ دریا راز دست زهره به مریخ اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه خشم و صفرا راتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما راولیک غیرت لالاست حاضر و ناظرهزار عاشق کشتی برای لالا رابه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردن لا را بیار الا رابده به لالا جامی از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزه شوخت به سوی او بنگرکه غمزه تو حیاتی‌ست ثانی احیا رابه آب ده تو غبار غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا راخدای عشق فرستاد تا درو پیچیمکه نیست لایق پیچش ملک تعالی رابماند نیم غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رابرآ بتاب بر افلاک شمس تبریزیبه مغز نغز بیارای برج جوزا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsاسیر شیشه کن آن جنیان دانا رابریز خون دل آن خونیان صهبا راربوده‌اند کلاه هزار خسرو راقبای لعل ببخشیده چهره ما رابه گاه جلوه چو طاووس عقل‌ها بردهگشاده چون دل عشاق پر رعنا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1466, Divan e Shamsدر عشق سلیمانی من همدم مرغانمهم عشق پری دارم هم مرد پری‌خوانمهر کس که پری‌خوتر در شیشه کنم زودتربرخوانم افسونش حراقه بجنبانمزین واقعه مدهوشم باهوشم و بی‌هوشمهم ناطق و خاموشم هم لوح خموشانممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌و‌گومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #779ای سلیمان در میان زاغ و بازحلم حق شو با همه مرغان بسازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #14محرم این هوش جز بی‌‌هوش نیست مر زبان را مشتری جز گوش نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #650جسم‌ها چون کوزه‌های بسته ‌سرتا که در هر کوزه چه‌بود آن نگرکوزه آن تن پر از آب حیاتکوزه این تن پر از زهر مماتگر به مظروفش نظر داری شهیور به ظرفش بنگری تو گمرهیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شرع بهر دفع شر رایی زنددیو را در شیشه حجت کندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1490که ترازوی حق است و کیله‌اشمخلص است از مکر دیو و حیله‌اش هست او مقراض احقاد و جدال  قاطع جنگ دو خصم و قیل و قال دیو در شیشه کند افسون او  فتنه‌ها ساکن کند قانون او چون ترازو دید خصم پر طمع  سرکشی بگذارد و گردد تبع ور ترازو نیست گر افزون دهیش  از قسم راضی نگردد آگهیش مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2650, Divan e Shamsتو آن ماهی که در گردون نگنجیتو آن آبی که در جیحون نگنجیچه خوانم من فسون ای شاه پریانکه تو در شیشه و افسون نگنجیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجب من این استکاو نگنجد به میان چون به میان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1575مکر می‏‌سازند قومی حیله‏‌مندتا که شه را در فقاعی در کنندپادشاهی بس عظیمی بی‏‌کراندر فقاعی کی بگنجد ای خراناز برای شاه دامی دوختندآخر این تدبیر از او آموختندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417چون ز بی‌صبری قرین غیر شد  در فراقش پر غم و بی‌خیر شد  صحبتت چون هست زر دهدهیپیش خاین چون امانت می‌نهی  خوی با او کن کامانتهای تو  ایمن آید از افول و از عتو با کسی الفت و دوستی داشته باش که امانت‌های تو از فقدان و تعدی در امان باشدخوی با او کن که خو را آفرید  خوی‌های انبیا را پرورید بره‌یی بدهی رمه بازت دهد  پرورنده‌ٔ هر صفت خود رب بد بره پیش گرگ امانت می‌نهی  گرگ و یوسف را مفرما همرهی گرگ اگر با تو نماید روبهی  هین مکن باور که نآید زو بهی  جاهل ار با تو نماید هم‌دلی  عاقبت زخمت زند از جاهلیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبت نطق موسی بد بر اندازه ولیکهم فزون آمد ز گفت یار نیک‏آن فزونی با خضر آمد شقاقگفت رو تو مکثری هذا فراق‏قرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ … .»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميانِ من و توست… .»موسیا بسیار گویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییچون حدث کردی تو ناگه در نمازگویدت سوی طهارت رو بتازور نرفتی خشک جنبان می‏‌شویخود نمازت رفت پیشین ای غویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآن‌که اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و نیکوتر نشینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آب حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که روم به گلستانمتا صورت تو قرین دل شدبر خاک نیم بر آسمانمگر سایه من درین جهانستغم نیست که من در آن جهانممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٨٨٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قوم دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رام آن کرامجستن دفع قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحسن ظنی بر دل ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامه کبودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsتو را هر آنکه بیازرد شیخ و واعظ توستکه نیست مهر جهان را چو نقش آب قرارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140بس دعاها کآن زیان است و هلاکوز کرم می‌نشنود یزدان پاکمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهان گر بدانی گنج زر آمد نهان مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی جف القلم کژ آیدت  راستی آری سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3803خاک را زربخش که‌بود آفتابزر ازو در کان و گنج اندر خرابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیر خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مندیش و مایستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا ده ای عیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد سلام علیکماآنجا که شه نشیند و آن وقت مرتضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsبرگ تمام یابد از او باغ عشرتیهم با نوا شود ز طرب چنگل دوتادر رقص گشته تن ز نواهای تن تننجان خود خراب و مست در آن محو و آن فنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1295, Divan e Shamsبه زیر پای بکوبید هر چه غیر وی استسماع از آن شما و شما از آن سماعمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsارکان به خانه خانه بگشته چو بیذقیاز بهر عشق شاه نه از لهو چون شمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمجموع چون نباشم در راه پس ز منمجموع چون شوند رفیقان باوفامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مخسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌ مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذر خود از شه بخواه ای پرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق چشم خفاش بدخصال  بسته‌ام من ز آفتاب بی‌مثالشاپور عبودیقبله کرد او از لئیمی و عمیآفلین و نجمه‌های بی‌هدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالشت بدهم به زجر از اکتئابتا نتابی سر دگر از آفتابمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا نآید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1417 چون ز بی‌صبری قرین غیر شد  در فراقش پر غم و بی‌خیر شد مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3576چون دوم‌بار آدمیزاده بزاد  پای خود بر فرق علت‌ها نهادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1111, Divan e Shamsشمس باشد بر سبب‌ها مطلع  هم از او حبل سبب‌ها منقطع‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2752جهل را بی‌‏علتی عالم کندعلم را علت کژ و ظالم کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #212, Divan e Shamsبه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردن لا را بیار الا رابده به لالا جامی از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزه شوخت به سوی او بنگرکه غمزه تو حیاتی‌ست ثانی احیا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1876, Divan e Shamsچون سلطنت الا خواهی بر لالا شوجاروب ز لا بستان فراشی اشیا کنگر عزم سفر داری بر مرکب معنی روور زانکه کنی مسکن بر طارم خضرا کنمی‌باش چو مستسقی کو را نبود سیریهر چند شوی عالی تو جهد به اعلا کنحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۵۲Poem (Qazal) #152, Divan e Hafezجلوه‌ای کرد رخت دید ملک عشق نداشتعین آتش شد از این غیرت و بر آدم زدحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴Poem (Qazal) #184, Divan e Hafezآسمان بار امانت نتوانست کشیدقرعه کار به نام من دیوانه زدندقرآن کریم، سور‌هٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #72إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سر باز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشید جهان باشی ز چشم ما نهان باشیتو خود این را روا داری و آنگه این روا باشدخورشیدی را که همه کائنات به وسیلهٔ نور او می‌بینند و به ما گرمی و انرژی می‌دهد و باعث روشنایی می‌شود را به علت غلط‌بینی خودمان و دید هشیاری جسمی نمی‌بینیم و از آن محروم هستیم و این نعمت بزرگ را بر خود روا نمی‌داریممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمت خود خود بریدی تو ز جهلقسمت خود را فزاید مرد اهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #295هر که را مشک نصیحت سود نیستلاجرم با بوی بد خو کردنی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تون زاد و پاکی را ندیدبوی مشک آرد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا همراه اوستکه مر او را اوفتادن طبع و خوستاگر خورشید را نمی‌بینیم نقطه اشتراکی با خفاش داریم که از روشنایی گریزان استما هم در قعر تاریک چاه ذهن گرفتار و زندانی شده‌ایم شاپور عبودیچون بود نور خدا قوت بشرنیست جایت تیرگی زآنجا بپرظلم بر خود می‌کنی تا در شبیدر میان نیمه‌شب کن یاربیتا رهی زین چاه تاریک خیالتا نباشد جان تو اندر وبالمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3392لیک اغلب هوش‌ها در افتکار همچو خفاش‌اند ظلمت‌دوستدار مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2695شب‌پران را گر نظر و آلت بدی روزشان جولان و خوش‌حالت بدی‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3655اعمشی کو ماه را هم برنتافت اختر اندر رهبری بر وی بتافت‌‌ شاپور عبودیقبله کرد او از لئیمی و عمیآفلین و نجمه‌های بی‌هدیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3648چون خفاشی کو تف خورشید را برنتابد بسکلد اومید رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3213پیش این خورشید کی تابد هلال  با چنان رستم چه باشد زور زال مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2825تا ابد از ظلمتی در ظلمتی  می‌روند و نیست غوثی رحمتی مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق چشم خفاش بدخصال  بسته‌ام من زآفتاب بی‌مثالمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #10ذم خورشید جهان ذم خود استکه دو چشمم کور و تاریک و بد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #26سست‌چشمانی که شب جولان کنند کی طواف مشعله ایمان کنندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3747همچو جغدان دشمن بازان شدیم  لاجرم وامانده ویران شدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4796این جهان پرآفتاب و نور ماه  او بهشته سر فرو برده به چاهکه اگر حق است پس کو روشنی سر ز چه بردار و بنگر ای دنیجمله عالم شرق و غرب آن نور یافت  تا تو در چاهی نخواهد بر تو تافتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #64کاین ‌جهان چاهی‌ است بس ‌تاریک و‌‌ تنگهست بیرون عالمی بی‌بو و رنگمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3925خویشتن را نیک از این آگاه کن  صبح آمد خواب را کوتاه کنای انسان به‌خوبی این نکته را دریاب که شب ذهن برای بشریت تمام شده و صبح حضور دمیده پس در هر سنی که هستی خواب ذهن را کوتاه کن و هرچه سریع‌تر از این خواب برخیزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مخسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌ مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذر خود از شه بخواه ای پرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد وآنکه در ظلمت براند بارگیبرکند زآن نور دل یکبارگیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4085هین برو جلدی مکن،سودا مپزکه نتان پیمود کیوان را به گزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خفاشی رفت در کور و کبودباز سلطان‌دیده را باری چه بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3398گویدش گیرم که آن خفاش لدعلتی دارد تو را باری چه شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3411عام اگر خفاش‌طبع‌اند و مجازیوسفا داری تو آخر چشم بازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالشت بدهم به زجر از اکتئابتا نتابی سر دگر از آفتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1353آدمی چون نور گیرد از خداهست مسجود ملایک ز اجتبامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشم روشن ای صاحب‌نظر مر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3333پاسبان آفتابند اولیا  در بشر واقف ز اسرار خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #451زآنکه نور انبیا خورشید بودنور حس ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد نه بیم او را نه شرمهرکسی که پشتوانه‌اش خورشید عالم‌تاب پروردگار عالم باشد با‌روحیه و قوی‌دل می‌شود چنین کسی از انداختن همانیدگی نه می‌هراسد و نه شرم و خجالتی داردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4660سایه‌هایی که بود جویای نورنیست گردد چون کند نورش ظهورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #443در صفات حق صفات جمله‌شانهمچو اختر پیش آن خور بی‌نشانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4623سایه‌یی و عاشقی بر آفتابشمس آید سایه لا گردد شتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4669چون به خانه مرغ اشتر پا نهادخانه ویران گشت و سقف اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2111عقل سایه حق بود حق آفتابسایه را با آفتاب او چه تابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3808شمع چو‌ن دعو‌ت کند و‌قت فر‌و‌ز جان پر‌و‌انه نپر‌هیز‌د ز سو‌زمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4636چون برآمد نور ظلمت نیست شدظلم را ظلمت بود اصل و عضدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1942ظلمتی را کآفتابش بر‌نداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3189همره خورشید را شب‌پر مخوان  آنکه او مسجود شد ساجد مدان مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مطلع  هم از او حبل سبب‌ها منقطع‏

برنامه شماره ۹۸۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۴  نوامبر  ۲۰۲۳ - ۲۴  آبان ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۶ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد، سلامٌ عَلَیْکُما(۱)آنجا که شه نشیند و آن وقتِ مرتضا(۲)دل ایستاده پیشش، بسته دو دستِ خویشتا دستِ شاه بخشد پایان، زر و عطاجان مستِ کاس(۳) و تا اَبَدالدَّهر(۴) گه گهیبر خوانِ جسم کاسه نهد دل، نصیبِ ماتا ز آن نصیب، بخشد دستِ مسیحِ عشقمر مُرده را سعادت و بیمار را دوابرگِ تمام یابد از او باغِ عشرتیهم با نوا شود ز طرب، چَنگُلِ(۵) دوتا(۶)در رقص گشته تن ز نواهایِ تَن تَنَن(۷)جان خود خراب و مست در آن محو و آن فنازندان شده بهشت ز نای و ز نوشِ عشققاضیِّ عقل، مست در آن مَسنَدِ قضاسویِ مُدَرِّسِ خِرَد آیند در سؤالکاین فتنهٔ عظیم در اسلام شد چرا؟مُفتیِّ عقلِ کلّ به فَتویٰ دهد جوابکاین دم قیامت‌ است، روا کو و ناروا؟در عیدگاهِ(۸) وصل برآمد خطیبِ عشق با ذوالفقار و گفت مر آن شاه را ثنا(۹)از بحرِ لامکان، همه جان‌هایِ گوهریکرده نثار، گوهر و مرجانِ جان‌هاخاصانِ خاصّ و پَردگیانِ(۱۰) سرایِ عشقصف صف نشسته در هوسش بر درِ سراچون از شکافِ پرده بر ایشان نظر کندبس نعره‌هایِ عشق برآید که: مرحبامی‌خواست سینه‌اش که سَنایی(۱۱) دهد به چرخسینایِ سینه‌اش بِنگُنجید در سَماهر چار عُنصرند در این جوش، همچو دیگنی نار برقرار و نه خاک و نَم و هواگه خاک در لباسِ گیا رفت از هوسگه آب، خود هوا شد از بهرِ این وَلـااز راهِ روغْناس(۱۲) شده آب آتشیآتش شده ز عشق، هوا هم در این فضا*ارکان(۱۳) به خانه خانه بگشته چو بیذَقی(۱۴)از بهرِ عشقِ شاه، نه از لهو، چون شماای بی‌خبر برو که تو را آبِ روشنی‌ستتا وارَهد ز آب و گِلت، صَفوَتِ(۱۵) صفا(۱۶)زیرا که طالبِ صفتِ صَفوَت‌ است آبو آن نیست جز وصالِ تو با قُلزُمِ(۱۷) ضیا(۱۸)ز آدم اگر بگردی، او بی‌خدای نیستابلیس‌وار سنگ خوری از کفِ خداآری خدای نیست، و لیکن خدای رااین سنّتی‌ست رفته در اسرارِ کبریاچون پیشِ آدم از دل و جان و بدن کُنییک سجده‌ای به امرِ حق از صدقِ بی‌ریاهر سو که تو بگردی از قبله بعد از آنکعبه بگردد آن سو بهرِ دلِ تو رامجموع(۱۹) چون نباشم در راه، پس ز منمجموع چون شوند رفیقانِ باوفا؟دیوارهایِ خانه چو مجموع شد به نظمآنگاه اهلِ خانه در او جمع شد دلاچون کیسه جمع نَبوَد، باشد دریده درزپس سیم، جمع چون شود از وی؟ یکی بیامجموع چون شَوَم؟ چو به تبریز شد مقیمشمس‌ُ الْحَقی که او شد سَرجمعِ(۲۰) هر عُلا(۲۱)* قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۰Quran, Yassen(#36), Line #80«الَّذِي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ»«آن خدايى كه از درخت سبز برايتان آتش پديد آورد و شما از آن آتش مى‌افروزيد.»(۱) سلامٌ عَلَیْکُما: سلام بر شما(۲) مُرْتَضا: پسندیده، مورد رضایت(۳) کاس: کأس، جام(۴) اَبَدالدَّهر: همیشه، جاودان(۵) چَنگُل: چنگال(۶) دوتا: خمیده، چَنگُلِ دوتا: در اینجا منظور پژمردگان و مرده‌دلان است.(۷) تَن تَنَن: صوتی است برای سنجش وزن موسیقایی(۸) عیدگاه: جایی که نماز عید در آنجا اقامه می‌شود.(۹) ثنا: مدح و ستایش(۱۰) پردگیان: پرده‌نشینان، پوشیدگان، اولیای مستور(۱۱) سَنا: نور، روشنایی(۱۲) روغْناس: روناس، گیاهی است که ریشهٔ سرخ دارد و از آن برای رنگرزی استفاده می‌کنند. در اینجا منظور مطلق درخت است.(۱۳) ارکان: جمعِ رُکن به معنی ستون و پایه(۱۴) بیذَق: مهرهٔ پیادهٔ شطرنج(۱۵) صَفوَت: خلوص، پاکی(۱۶) صفا: پاکی، روشنی(۱۷) قُلزُم: دریا(۱۸) ضیا: نور(۱۹) مجموع شدن: خاطر جمع شدن، آرامش و جمعیّتِ خاطر پیدا کردن(۲۰) سَرجمع: خلاصه، گزیده، اصل(۲۱) عُلا: بلندی، بزرگی، شکوه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد، سلامٌ عَلَیْکُماآنجا که شه نشیند و آن وقتِ مرتضادل ایستاده پیشش، بسته دو دستِ خویشتا دستِ شاه بخشد پایان، زر و عطاجان مستِ کاس و تا اَبَدالدَّهر گه گهیبر خوانِ جسم کاسه نهد دل، نصیبِ مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی، بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۲۲)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۲۳)منصبِ تعلیم نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت است(۲۲) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۲۳) استماع: شنیدن، گوش دادن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس تو گوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُوا مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتُواتا زبانْ‌تان من شوم در گفت‌و‌گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است، خامُش، کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پیِ تو، تو، مَکوشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۲۴) نو آید دوانهین مگو کاین مانند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۲۴) ضَیف: مهمان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۲۵)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۲۶) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس(۲۵) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۲۶) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1895 سهم(۲۷) آن مارِ سیاهِ زشتِ زَفت(۲۸)  چون بدید، آن دردها از وی برفت‏ گفت: خود تو جبرئیلِ رحمتی   یا خدائی که ولیِّ نعمتی‏ای مبارک‌ساعتی که دیدیَم   مُرده بودم، جانِ نُو بخشیدیَم‏تو مرا جویان، مثالِ مادران   من گُریزان از تو مانندِ خَران‏ خر گُریزد از خداوند از خری   صاحبش در پی ز نیکو‌گوهری‏نه از پیِ سود و زیان می‏جویَدَش   بلکه تا گُرگش نَدَرّد یا دَدَش‏(۲۹)ای خُنُک(۳۰) آن را که بیند رویِ تو   یا درافتد ناگهان در کویِ تو(۲۷) سهم: هیبت، ترس(۲۸) زَفت: بزرگ(۲۹) دَد: حیوان درّنده و وحشی(۳۰) خُنُک: خوشا------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1266کاله‌ای که هیچ خلقش ننگریداز خَلاقَت(۳۱) آن کریم آن را خریدهیچ قلبی(۳۲) پیشِ او مردود نیستزآن‌که قصدش از خریدن سود نیست(۳۱) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی(۳۲) قلب: تقلّبی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهایِ خَلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امرِ اِهْبِطُوا(۳۳) بندی(۳۴) شدندحبسِ خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»(۳۳) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۳۴) بندی: اسیر، به بند درآمده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #923طفل تا گیرا(۳۵) و تا پویا(۳۶) نبودمَرکَبش جز گردنِ بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عَنا(۳۷) افتاد و در کور و کبود(۳۸)(۳۵) گیرا: گیرنده، قوی(۳۶) پویا: راه‌رونده، پوینده(۳۷) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۳۸) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3836 ناامیدی را خدا گردن زده‌ستچون گناه و معصیت طاعت شده‌ست‌‌قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»«بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»چون مبدّل می‌‌کند او سیّئات  طاعتی‌‌اش می‌‌کند رغمِ وُشات‌‌(۳۹)قرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»(۳۹) وُشات‌‌: جمع واشی به معنی سخن‌چین، دروغگو؛ منکران، رغمِ وُشات‌‌ یعنی برخلاف میل مخالفان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3004سَیِّئاتَم‌ شد همه طاعات، شُکرهَزْل شد فانیّ و جِدّ اثبات، شُکرسیّئاتم چون وسیلت شد به حقپس مَزَن بر سیّئاتم هیچ دَق‏(۴۰)(۴۰) دَق: کوفتن، طعنه زدن، نکوهش کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3838زین شود مرجومْ(۴۱) شیطانِ رجیم(۴۲)وز حسد او بِطْرَقَد(۴۳)، گردد دو نیم‌‌او بکوشد تا گناهی پرورد ز آن گُنه، ما را به چاهی آورد  چون ببیند کآن گُنه شد طاعتی گردد او را نامبارک‌ساعتی‌‌  اندر آ من در گشادم مر تو را تُف زدی و تحفه دادم مر تو را مر جَفاگر را چنین‌ها می‌‌دهم پیشِ پایِ چپ، چه‌سان سَر می‌‌نهم‌‌؟ پس وفاگر را چه بخشم؟ تو بدان گنج‌ها و مُلک‌هایِ جاودان‌‌(۴۱) مرجوم: رانده شده، سنگسار شده، مطرود(۴۲) رَجیم: رانده شده، مطرود، ملعون(۴۳) بِطْرَقَد: بترکد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3799 حکایتِ صدرِ جهانِ بخارا که، هر سایلی که به زبان بخواستی، از صدقهٔ عامّ، بی‌دریغ او محروم شدی، و آن دانشمندِ درویش به فراموشی و فرطِ حرص و تعجیل، به زبان بخواست در مَوْکِب، صدرِ جهان از وی رو بگردانید، و او هر روز حیلهٔ نو ساختی و خود را گاه زن کردی زیر چادر و گاه نابینا کردی و چشم و روی خود بسته به فراستش بشناختی، اِلیٰ آخِرِهِ در بخارا خویِ آن خواجیم اَجَل(۴۴)  بود با خواهندگان حُسنِ عمل  دادِ بسیار و عطایِ بی‌شمار  تا به شب بودی ز جودش زر نثار   زر به کاغذپاره‌ها پیچیده بود  تا وجودش بود، می‌افشاند جود همچو خورشید و چو ماهِ پاکباز  آنچه گیرند از ضیا، بِدْهند باز خاک را زرْبخش که‌بْوَد؟ آفتاب  زر ازو در کان و، گنج اندر خراب  هر صباحی یک گُرُه را راتبه(۴۵) تا نمانَد اُمّتی زو خایبه(۴۶) مبتلایان را بُدی روزی عطا  روزِ دیگر بیوگان را آن سَخا   روزِ دیگر بر عَلَوْیانِ مُقِل(۴۷)  با فقیهانِ فقیرِ مُشْتَغِل  روزِ دیگر بر تُهی‌دستانِ عام  روزِ دیگر بر گرفتارانِ وام شرطِ او آن بود که کس با زبان  زر نخواهد هیچ، نگشاید لبان  لیک خامُش بر حوالیِّ رَهَش  ایستاده مُفْلِسان، دیوارْوَش  هر که کردی ناگهان با لب سؤال  زو نبردی زین گُنَه یک حبّه مال  مَنْ صَمَت مِنْکُم نَجٰا بُد یاسِه‌اش(۴۸)  خامُشان را بود کیسه و کاسه‌اش  حدیث    «مَنْ صَمَتَ نَجا»    «هر که خموشی گُزید رستگار شد»نادرا روزی یکی پیری بگفت  دِه زکاتم که منم با جوع جفت  منع کرد از پیر و پیرش جِد گرفت  مانده خلق از جدِّ پیر اندر شگفت گفت: بس بی‌شرم پیری، ای پدر  پیر گفت: از من توی بی‌شرم‌تر   کاین جهان خوردی و خواهی تو ز طَمْع  کآن جهان با این جهان گیری به جمع   خنده‌ش آمد، مال داد آن پیر را  پیر تنها بُرد آن توفیر(۴۹) را غیرِ آن پیر ایچ خواهنده ازو  نیم حَبّه زر ندید و، نه تَسو(۵۰)  نوبتِ روزِ فقیهان ناگهان  یک فقیه از حرص آمد در فغان  کرد زاری‌ها بسی، چاره نبود  گفت هر نوعی، نبودش هیچ سود روزِ دیگر با رُگُو(۵۱) پیچید پا  ناکِس(۵۲) اندر صفِّ قومِ مبتلا   تخته‌ها بر ساق بست از چپّ و راست  تا گُمان آید که او اِشکسته ‌پاست  دیدش و بشناختش، چیزی نداد  روزِ دیگر رو بپوشید از لُباد(۵۳) هم بدانستش ندادش آن عزیز  از گناه و جُرم گفتن، هیچ چیز  چونکه عاجز شد ز صد گونه مَکید(۵۴)  چون زنان او چادری بر سر کشید  در میانِ بیوگان رفت و نشست  سر فرو افکند و پنهان کرد دست  هم شناسیدش، ندادش صَدْقه‌ای  در دلش آمد ز حِرمان حُرقه‌ای(۵۵) رفت او پیشِ کَفَنْ‌خواهی، پگاه  که بپیچم در نمد، نِهْ پیشِ راه  هیچ مگشا لب، نشین و می‌نگر  تا کند صدرِ جهان اینجا گذر بو که بیند مُرده پندارد، به ظن  زر در اندازد پیِ وجهِ کفن  هر چه بدْهد، نیمِ آن بدْهم به تو  همچنان کرد آن فقیرِ صِلّه‌جو(۵۶)   در نمد پیچید و بر راهش نهاد  مَعبرِ(۵۷) صدر جهان آنجا فتادزر در اندازید بر رویِ نمد  دست بیرون کرد از تعجیلِ خود  تا نگیرد آن کفن‌خواه آن صِله(۵۸)   تا نهان نکْند ازو آن دَه ‌دله(۵۹) مُرده از زیرِ نمد بر کرد دست  سر بُرون آمد پیِ دستش ز پست گفت با صدرِ جهان چون بستدم؟  ای ببسته بر من ابوابِ کرم   گفت: لیکن، تا نُمردی ای عَنود  از جَنابِ(۶۰) من نَبُردی هیچ جود  سِرِّ مُوتُوا قَبْلَ مَوْتٍ این بُوَد  کز پسِ مُردن، غنیمت‌ها رسد حدیث    «مُوتُوا قَبْلَ اَن تَمُوتُوا»    «بمیرید پیش از آنکه بمیرید»غیرِ مُردن هیچ فرهنگی دگر  در نگیرد با خدای، ای حیله‌گر یک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهاد  جهد را خوف است از صد گون فَساد    وآن عنایت هست موقوفِ مَمات  تجربه کردند این رَه را ثِقات(۶۱)  بلکه مرگش، بی‌عنایت نیز نیست  بی‌عنایت، هان و هان جایی مَایست  آن زُمُرُّد باشد این افعیِّ پیر  بی زُمُرُّد کی شود افعی ضَریر(۶۲)؟ (۴۴) خواجیم اَجَل: خواجهٔ مهین، سرورِ بزرگوار(۴۵) راتبه: وظیفه، مقرّری، عطیّه (۴۶) خایبه: نومید، ناکام(۴۷) مُقِل: درویش، فقیر(۴۸) یاسه‌: یاسا، قاعده، قانون(۴۹) توفیر: در اینجا به معنی عطیهٔ فراوان است. اما در اصل به معنی افزودن و اندوختن مال و حق کسی را تمام دادن است.(۵۰) تَسو: پول خُرد، پشیز(۵۱) رُگُو: جامهٔ کهنه و فرسوده (۵۲) ناکِس: سر فرود افکنده(۵۳) لُباد: جامهٔ پشمی یا نمدی (۵۴) مَکید: حیله و نیرنگ(۵۵) حُرقه‌: سوزش، گرمی و حرارت(۵۶) صِلّه‌جو: عطاخواه كسى كه چشم به عطا و انعام دیگران دارد.(۵۷) مَعبر: عبور، گذر، محلّ عبور(۵۸) صِله: عطا و بخشش(۵۹) دَه‌ دله: دو دل، دم دمی مزاج، غیر قابل اعتماد(۶۰) جَناب: آستانه، درگاه(۶۱) ثِقات: كسانی که در قول و فعل مورد اعتماد دیگران باشند(۶۲) ضَریر: کور------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #387گر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی، نباشد هیچ غمچون عنایاتت بُوَد با ما مقیمکِی بُوَد بیمی از آن دزد لئیم(۶۳)(۶۳) لئیم: پست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1879بی‌‌عنایاتِ حق و خاصانِ حق گر مَلَک باشد، سیاهستش ورق‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَر لیک، کم خایش، که دارد صد خطر مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آن‌چنانکه حق ز گوشت و استخوان  از شهان بابِ صغیری ساخت هان اهلِ دنیا سجدهٔ ایشان کنند  چونک سجدهٔ کبریا را دشمن‌اند ساخت سِرگین دانکی، مِحرابشان  نامِ آن محراب، میر و پهلوان مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۶۴)ز آنکه جَبّاران(۶۵) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۶۴) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۵) جَبّار: ستمگر، ظالم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶۶)(۶۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۶۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۶۷) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶۸)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۶۹)  که بگویید از طریقِ انبساط (۶۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۷۰) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۷۰) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمُفتیِّ عقلِ کلّ به فَتویٰ دهد جوابکاین دم قیامت‌ است، روا کو و ناروا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فصل داند از علومجانِ خود را می‌نداند آن ظَلوم(۷۱)داند او خاصیّتِ هر جوهریدر بیانِ جوهرِ خود چون خَریکه همی‌دانم یَجُوز و لایَجُوزخود ندانی تو یَجُوزی یا عَجُوز(۷۲)این روا، و آن ناروا دانی، و لیک  تو روا یا ناروایی بین تو نیک قیمتِ هر کاله(۷۳) می‌دانی که چیست  قیمتِ خود را ندانی، احمقی‌ست  سعدها و نحس‌ها دانسته‌یی  ننگری تو سَعدی یا ناشُسته‌یی(۷۴)جانِ جمله علم‌ها این است، این  که بدانی من کی‌ام در یَوْمِ دین آن اصولِ دین بدانستی تو، لیک  بنگر اندر اصلِ خود، گر هست نیک از اُصولَیْنَت، اصولِ خویش بِهْ  که بدانی اصلِ خود، ای مردِ مِه(۷۵)(۷۱) ظَلوم: بسیار ستمگر(۷۲) عَجُوز: پیرزن(۷۳) کاله: کالا(۷۴) ناشُسته‌: ناپاک(۷۵) مردِ مِه: مردِ بزرگ، بزرگ‌مرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsچون پیشِ آدم از دل و جان و بدن کُنییک سجده‌ای به امرِ حق از صدقِ بی‌ریاهر سو که تو بگردی از قبله بعد از آنکعبه بگردد آن سو بهرِ دلِ تو رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد، سلامٌ عَلَیْکُماآنجا که شه نشیند و آن وقتِ مرتضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsبازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک(۷۶)، ای مَه و مَه‌پارهٔ(۷۷) ماسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای همه ایّامِ تو خوشسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای دَمِ یُحْیِی الْـمَوْتیٰ(۷۸)قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ»«و پروردگار تو از پشت بنى‌آدم فرزندانشان را بيرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد: آيا من پروردگارتان نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‌دهيم. تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى‌خبر بوديم.»قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللهَ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»(۷۶) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۷۷) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۷۸) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsدل ایستاده پیشش، بسته دو دستِ خویشتا دستِ شاه بخشد پایان، زر و عطامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیمِ توستای مسلمان بایدت تسلیم جُستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsجان مستِ کاس و تا اَبَدالدَّهر گه گهیبر خوانِ جسم کاسه نهد دل، نصیبِ مامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلامِ تو، رطلِ(۷۹) گران سلامِ توچون شنوند نامِ تو، یاوه کنند پا و سَر(۷۹) رطل: سطل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1345, Divan e Shamsتو مرا مِی بِده و مست بخوابان و بِهِل(۸۰)چون رسد نوبتِ خدمت، نشوم هیچ خجِل(۸۰) هِلیدن: گذاشتن، اجازه دادن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsاوّل بگیر آن جامِ مِهْ(۸۱)، بر کفّهٔ(۸۲) آن پیر نِهْچون مست گردد پیرِ دِه، رُو سویِ مستان، ساقیا(۸۱) مِه: بزرگ(۸۲) کفّه: كفِ دست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsتا ز آن نصیب، بخشد دستِ مسیحِ عشقمر مُرده را سعادت و بیمار را دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۸۳) ای پسر(۸۳) فِرو مآ:‌ مَایست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsبرگِ تمام یابد از او باغِ عشرتیهم با نوا شود ز طرب، چَنگُلِ دوتامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگِ بی‌‏برگی، تو را چون برگ شدجانِ باقی یافتیّ و، مرگ شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsسویِ مُدَرِّسِ خِرَد آیند در سؤالکاین فتنهٔ عظیم در اسلام شد چرا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدار؟که رختِ عمر ز که باز می‌برد طرّار(۸۴)؟(۸۴) طرّار: دزد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمُفتیِّ عقلِ کلّ به فَتویٰ دهد جوابکاین دم قیامت‌ است، روا کو و ناروا؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2310نامِ من در نامۀ پاکان نوشتدوزخی بودم ببخشیدم بهشتآه کردم، چون رَسَن(۸۵) شد آهِ منگشت آویزان رَسَن در چاهِ منآن رَسَن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زَفْت(۸۶) و فَربِه و گُلگُون شدم(۸۵) رَسَن: ریسمان، طناب(۸۶) زَفْت: بزرگ، ستبر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsاین باید و آن باید، از شرکِ خفی زایدآزاد بُوَد بنده، زین وسوسه چون سوسنآن باید کو آرَد، او جمله گُهَر باردیارَب که چه‌ها دارد آن ساقیِ شیرین‌فنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsدر عیدگاهِ وصل برآمد خطیبِ عشق با ذوالفقار و گفت مر آن شاه را ثنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsتویی شاها و دیرینه، مقامِ(۸۷) توست این سینهنمی‌گویی کجا بودی؟ که جان بی‌تو نزار(۸۸) آمدشهم گوید در این دشتم، تو پنداری که گم گشتمنمی‌دانی که صبرِ من غلافِ ذوالفقار آمد(۸۷) مقام: محل اقامت(۸۸) نزار: ضعیف، ناتوان-------------------------مجموع لغات:(۱) سلامٌ عَلَیْکُما: سلام بر شما(۲) مُرْتَضا: پسندیده، مورد رضایت(۳) کاس: کأس، جام(۴) اَبَدالدَّهر: همیشه، جاودان(۵) چَنگُل: چنگال(۶) دوتا: خمیده، چَنگُلِ دوتا: در اینجا منظور پژمردگان و مرده‌دلان است.(۷) تَن تَنَن: صوتی است برای سنجش وزن موسیقایی(۸) عیدگاه: جایی که نماز عید در آنجا اقامه می‌شود.(۹) ثنا: مدح و ستایش(۱۰) پردگیان: پرده‌نشینان، پوشیدگان، اولیای مستور(۱۱) سَنا: نور، روشنایی(۱۲) روغْناس: روناس، گیاهی است که ریشهٔ سرخ دارد و از آن برای رنگرزی استفاده می‌کنند. در اینجا منظور مطلق درخت است.(۱۳) ارکان: جمعِ رُکن به معنی ستون و پایه(۱۴) بیذَق: مهرهٔ پیادهٔ شطرنج(۱۵) صَفوَت: خلوص، پاکی(۱۶) صفا: پاکی، روشنی(۱۷) قُلزُم: دریا(۱۸) ضیا: نور(۱۹) مجموع شدن: خاطر جمع شدن، آرامش و جمعیّتِ خاطر پیدا کردن(۲۰) سَرجمع: خلاصه، گزیده، اصل(۲۱) عُلا: بلندی، بزرگی، شکوه(۲۲) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۲۳) استماع: شنیدن، گوش دادن(۲۴) ضَیف: مهمان(۲۵) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۲۶) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۲۷) سهم: هیبت، ترس(۲۸) زَفت: بزرگ(۲۹) دَد: حیوان درّنده و وحشی(۳۰) خُنُک: خوشا(۳۱) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی(۳۲) قلب: تقلّبی(۳۳) اِهْبِطُوا: فرودآیید، هُبوط کنید.(۳۴) بندی: اسیر، به بند درآمده(۳۵) گیرا: گیرنده، قوی(۳۶) پویا: راه‌رونده، پوینده(۳۷) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۳۸) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن(۳۹) وُشات‌‌: جمع واشی به معنی سخن‌چین، دروغگو؛ منکران، رغمِ وُشات‌‌ یعنی برخلاف میل مخالفان(۴۰) دَق: کوفتن، طعنه زدن، نکوهش کردن(۴۱) مرجوم: رانده شده، سنگسار شده، مطرود(۴۲) رَجیم: رانده شده، مطرود، ملعون(۴۳) بِطْرَقَد: بترکد(۴۴) خواجیم اَجَل: خواجهٔ مهین، سرورِ بزرگوار(۴۵) راتبه: وظیفه، مقرّری، عطیّه (۴۶) خایبه: نومید، ناکام(۴۷) مُقِل: درویش، فقیر(۴۸) یاسه‌: یاسا، قاعده، قانون(۴۹) توفیر: در اینجا به معنی عطیهٔ فراوان است. اما در اصل به معنی افزودن و اندوختن مال و حق کسی را تمام دادن است.(۵۰) تَسو: پول خُرد، پشیز(۵۱) رُگُو: جامهٔ کهنه و فرسوده (۵۲) ناکِس: سر فرود افکنده(۵۳) لُباد: جامهٔ پشمی یا نمدی (۵۴) مَکید: حیله و نیرنگ(۵۵) حُرقه‌: سوزش، گرمی و حرارت(۵۶) صِلّه‌جو: عطاخواه كسى كه چشم به عطا و انعام دیگران دارد.(۵۷) مَعبر: عبور، گذر، محلّ عبور(۵۸) صِله: عطا و بخشش(۵۹) دَه‌ دله: دو دل، دم دمی مزاج، غیر قابل اعتماد(۶۰) جَناب: آستانه، درگاه(۶۱) ثِقات: كسانی که در قول و فعل مورد اعتماد دیگران باشند(۶۲) ضَریر: کور(۶۳) لئیم: پست(۶۴) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۵) جَبّار: ستمگر، ظالم(۶۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶۷) حَدید: آهن(۶۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۶۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۷۰) نَفَخْتُ: دمیدم(۷۱) ظَلوم: بسیار ستمگر(۷۲) عَجُوز: پیرزن(۷۳) کاله: کالا(۷۴) ناشُسته‌: ناپاک(۷۵) مردِ مِه: مردِ بزرگ، بزرگ‌مرد(۷۶) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۷۷) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۷۸) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.(۷۹) رطل: سطل(۸۰) هِلیدن: گذاشتن، اجازه دادن(۸۱) مِه: بزرگ(۸۲) کفّه: كفِ دست(۸۳) فِرو مآ:‌ مَایست(۸۴) طرّار: دزد(۸۵) رَسَن: ریسمان، طناب(۸۶) زَفْت: بزرگ، ستبر(۸۷) مقام: محل اقامت(۸۸) نزار: ضعیف، ناتوان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد سلام علیکماآنجا که شه نشیند و آن وقت مرتضادل ایستاده پیشش بسته دو دست خویشتا دست شاه بخشد پایان زر و عطاجان مست کاس و تا ابدالدهر گه گهیبر خوان جسم کاسه نهد دل نصیب ماتا ز آن نصیب بخشد دست مسیح عشقمر مرده را سعادت و بیمار را دوابرگ تمام یابد از او باغ عشرتیهم با نوا شود ز طرب چنگل دوتادر رقص گشته تن ز نواهای تن تننجان خود خراب و مست در آن محو و آن فنازندان شده بهشت ز نای و ز نوش عشققاضی عقل مست در آن مسند قضاسوی مدرس خرد آیند در سوالکاین فتنه عظیم در اسلام شد چرامفتی عقل کل به فتوی دهد جوابکاین دم قیامت‌ است روا کو و ناروادر عیدگاه وصل برآمد خطیب عشق با ذوالفقار و گفت مر آن شاه را ثنااز بحر لامکان همه جان‌های گوهریکرده نثار گوهر و مرجان جان‌هاخاصان خاص و پردگیان سرای عشقصف صف نشسته در هوسش بر در سراچون از شکاف پرده بر ایشان نظر کندبس نعره‌های عشق برآید که مرحبامی‌خواست سینه‌اش که سنایی دهد به چرخسینای سینه‌اش بنگنجید در سماهر چار عنصرند در این جوش همچو دیگنی نار برقرار و نه خاک و نم و هواگه خاک در لباس گیا رفت از هوسگه آب خود هوا شد از بهر این ولـااز راه روغناس شده آب آتشیآتش شده ز عشق هوا هم در این فضاارکان به خانه خانه بگشته چو بیذقیاز بهر عشق شاه نه از لهو چون شماای بی‌خبر برو که تو را آب روشنی‌ستتا وارهد ز آب و گلت صفوت صفازیرا که طالب صفت صفوت‌ است آبو آن نیست جز وصال تو با قلزم ضیاز آدم اگر بگردی او بی‌خدای نیستابلیس‌وار سنگ خوری از کف خداآری خدای نیست و لیکن خدای رااین سنتی‌ست رفته در اسرار کبریاچون پیش آدم از دل و جان و بدن کنییک سجده‌ای به امر حق از صدق بی‌ریاهر سو که تو بگردی از قبله بعد از آنکعبه بگردد آن سو بهر دل تو رامجموع چون نباشم در راه، پس ز منمجموع چون شوند رفیقان باوفادیوارهای خانه چو مجموع شد به نظمآنگاه اهل خانه در او جمع شد دلاچون کیسه جمع نبود باشد دریده درزپس سیم جمع چون شود از وی یکی بیامجموع چون شوم چو به تبریز شد مقیمشمس‌ُ الحقی که او شد سرجمع هر علا* قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۰Quran, Yassen(#36), Line #80«الَّذِي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ»«آن خدايى كه از درخت سبز برايتان آتش پديد آورد و شما از آن آتش مى‌افروزيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد سلام علیکماآنجا که شه نشیند و آن وقت مرتضادل ایستاده پیشش بسته دو دست خویشتا دست شاه بخشد پایان زر و عطاجان مست کاس و تا ابدالدهر گه گهیبر خوان جسم کاسه نهد دل نصیب مامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمنصب تعلیم نو‌ع شهو‌ت استهر خیال شهو‌تی در ره بت استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان، نی جنس تو گوش‌ها را حق بفرمود انصتوا مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌و‌گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است خامش کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پی تو تو مکوشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کاین مانند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف است او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1895 سهم آن مار سیاه زشت زفت  چون بدید آن دردها از وی برفت‏ گفت خود تو جبرئیل رحمتی   یا خدائی که ولی نعمتی‏ای مبارک‌ساعتی که دیدیم   مرده بودم جان نو بخشیدیم‏تو مرا جویان مثال مادران   من گریزان از تو مانند خران‏ خر گریزد از خداوند از خری   صاحبش در پی ز نیکو‌گوهری‏نه از پی سود و زیان می‏جویدش   بلکه تا گرگش ندرد یا ددش‏ای خنک آن را که بیند روی تو   یا درافتد ناگهان در کوی تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1266کاله‌ای که هیچ خلقش ننگریداز خلاقت آن کریم آن را خریدهیچ قلبی پیش او مردود نیستزآن‌که قصدش از خریدن سود نیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ٣٨Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا  فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرودآیید، پس اگر هدایتی از من به‌سویِ شما رسید، آن‌ها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بيمى دارند و نه اندوهی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #923طفل تا گیرا و تا پویا نبودمرکبش جز گردن بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عنا افتاد و در کور و کبودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3836 ناامیدی را خدا گردن زده‌ستچون گناه و معصیت طاعت شده‌ست‌‌قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»«بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»چون مبدل می‌‌کند او سیئات طاعتی‌‌اش می‌‌کند رغم وشات‌‌قرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣٠٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3004سیئاتم‌ شد همه طاعات شکرهزل شد فانی و جد اثبات شکرسیئاتم چون وسیلت شد به حقپس مزن بر سیئاتم هیچ دق‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3838زین شود مرجوم شیطان رجیموز حسد او بطرقد گردد دو نیم‌‌او بکوشد تا گناهی پرورد ز آن گنه ما را به چاهی آورد  چون ببیند کآن گنه شد طاعتی گردد او را نامبارک‌ساعتی‌‌  اندر آ من در گشادم مر تو را تف زدی و تحفه دادم مر تو را مر جفاگر را چنین‌ها می‌‌دهم پیش پای چپ چه‌سان سر می‌‌نهم‌‌ پس وفاگر را چه بخشم تو بدان گنج‌ها و ملک‌های جاودان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3799 حکایت صدر جهانِ بخارا که هر سایلی که به زبان بخواستی از صدقه عام بی‌دریغ او محروم شدی و آن دانشمند درویش به فراموشی و فرط حرص و تعجیل به زبان بخواست در موکب صدر جهان از وی رو بگردانید و او هر روز حیله نو ساختی و خود را گاه زن کردی زیر چادر و گاه نابینا کردی و چشم و روی خود بسته به فراستش بشناختی الی آخره در بخارا خوی آن خواجیم اجل  بود با خواهندگان حسن عمل  داد بسیار و عطای بی‌شمار  تا به شب بودی ز جودش زر نثار   زر به کاغذپاره‌ها پیچیده بود  تا وجودش بود می‌افشاند جود همچو خورشید و چو ماه پاکباز  آنچه گیرند از ضیا بدهند باز خاک را زربخش که‌بود آفتاب  زر ازو در کان و گنج اندر خراب  هر صباحی یک گره را راتبه تا نماند امتی زو خایبهمبتلایان را بدی روزی عطا  روز دیگر بیوگان را آن سخا   روز دیگر بر علویان مقل  با فقیهان فقیر مشتغل  روز دیگر بر تهی‌دستان عام  روز دیگر بر گرفتاران وام شرط او آن بود که کس با زبان  زر نخواهد هیچ نگشاید لبان  لیک خامش بر حوالی رهش  ایستاده مفلسان دیواروش  هر که کردی ناگهان با لب سؤال  زو نبردی زین گنه یک حبه مال  من صمت منکم نجا بد یاسه‌اش  خامشان را بود کیسه و کاسه‌اش  حدیث    «مَنْ صَمَتَ نَجا»    «هر که خموشی گُزید رستگار شد»نادرا روزی یکی پیری بگفت  ده زکاتم که منم با جوع جفت  منع کرد از پیر و پیرش جد گرفت  مانده خلق از جد پیر اندر شگفت گفت بس بی‌شرم پیری ای پدر  پیر گفت از من توی بی‌شرم‌تر   کاین جهان خوردی و خواهی تو ز طمع  کآن جهان با این جهان گیری به جمع   خنده‌ش آمد مال داد آن پیر را  پیر تنها برد آن توفیر را غیر آن پیر ایچ خواهنده ازو  نیم حبه زر ندید و نه تسو  نوبت روز فقیهان ناگهان  یک فقیه از حرص آمد در فغان  کرد زاری‌ها بسی چاره نبود  گفت هر نوعی نبودش هیچ سود روز دیگر با رگو پیچید پا  ناکس اندر صف قوم مبتلا   تخته‌ها بر ساق بست از چپ و راست  تا گمان آید که او اشکسته ‌پاست  دیدش و بشناختش چیزی نداد  روز دیگر رو بپوشید از لبادهم بدانستش ندادش آن عزیز  از گناه و جرم گفتن هیچ چیز  چونکه عاجز شد ز صد گونه مکید چون زنان او چادری بر سر کشید  در میان بیوگان رفت و نشست  سر فرو افکند و پنهان کرد دست  هم شناسیدش ندادش صدقه‌ای  در دلش آمد ز حرمان حرقه‌ایرفت او پیش کفن‌خواهی پگاه  که بپیچم در نمد نه پیش راه  هیچ مگشا لب نشین و می‌نگر  تا کند صدر جهان اینجا گذر بو که بیند مرده پندارد به ظن  زر در اندازد پی وجه کفن  هر چه بدهد نیم آن بدهم به تو  همچنان کرد آن فقیر صله‌جو   در نمد پیچید و بر راهش نهاد  معبر صدر جهان آنجا فتادزر در اندازید بر روی نمد  دست بیرون کرد از تعجیل خود  تا نگیرد آن کفن‌خواه آن صله تا نهان نکند ازو آن ده ‌دله مرده از زیر نمد بر کرد دست  سر برون آمد پی دستش ز پست گفت با صدر جهان چون بستدم ای ببسته بر من ابواب کرم   گفت لیکن تا نمردی ای عنود  از جناب من نبردی هیچ جود  سر موتوا قبل موت این بود  کز پس مردن غنیمت‌ها رسد حدیث    «مُوتُوا قَبْلَ اَن تَمُوتُوا»    «بمیرید پیش از آنکه بمیرید»غیر مردن هیچ فرهنگی دگر  در نگیرد با خدای ای حیله‌گر یک عنایت به ز صد گون اجتهاد  جهد را خوف است از صد گون فساد    وآن عنایت هست موقوف ممات  تجربه کردند این ره را ثقات بلکه مرگش بی‌عنایت نیز نیست  بی‌عنایت هان و هان جایی مایست  آن زمرد باشد این افعی پیر  بی زمرد کی شود افعی ضریرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #387گر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی نباشد هیچ غمچون عنایاتت بود با ما مقیمکی بود بیمی از آن دزد لئیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1879بی‌‌عنایات حق و خاصان حق گر ملک باشد سیاهستش ورق‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکر لیک کم خایش که دارد صد خطر مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آن‌چنانکه حق ز گوشت و استخوان  از شهان باب صغیری ساخت هان اهل دنیا سجده ایشان کنند  چونک سجده کبریا را دشمن‌اند ساخت سرگین دانکی محرابشان  نام آن محراب میر و پهلوان مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرز آنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمفتی عقل کل به فتوی دهد جوابکاین دم قیامت‌ است روا کو و ناروامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فصل داند از علومجان خود را می‌نداند آن ظلومداند او خاصیت هر جوهریدر بیان جوهر خود چون خریکه همی‌دانم یجوز و لایجوزخود ندانی تو یجوزی یا عجوزاین روا و آن ناروا دانی و لیک  تو روا یا ناروایی بین تو نیک قیمت هر کاله می‌دانی که چیست  قیمت خود را ندانی احمقی‌ست  سعدها و نحس‌ها دانسته‌یی  ننگری تو سعدی یا ناشسته‌ییجان جمله علم‌ها این است این  که بدانی من کی‌ام در یوم دین آن اصول دین بدانستی تو لیک  بنگر اندر اصل خود گر هست نیک از اصولینت اصول خویش به  که بدانی اصل خود ای مرد مهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsچون پیش آدم از دل و جان و بدن کنییک سجده‌ای به امر حق از صدق بی‌ریاهر سو که تو بگردی از قبله بعد از آنکعبه بگردد آن سو بهر دل تو رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsهر روز بامداد سلام علیکماآنجا که شه نشیند و آن وقت مرتضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsبازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسلم الله علیک ای مه و مه‌پاره ماسلم الله علیک ای همه ایام تو خوشسلم الله علیک ای دم یحیی الـموتیقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ»«و پروردگار تو از پشت بنى‌آدم فرزندانشان را بيرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد: آيا من پروردگارتان نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‌دهيم. تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى‌خبر بوديم.»قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللهَ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsدل ایستاده پیشش بسته دو دست خویشتا دست شاه بخشد پایان زر و عطامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsجان مست کاس و تا ابدالدهر گه گهیبر خوان جسم کاسه نهد دل نصیب مامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلام تو رطل گران سلام توچون شنوند نام تو یاوه کنند پا و سرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1345, Divan e Shamsتو مرا می بده و مست بخوابان و بهلچون رسد نوبت خدمت نشوم هیچ خجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsاول بگیر آن جام مه بر کفه آن پیر نهچون مست گردد پیر ده رو سوی مستان ساقیامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsتا ز آن نصیب بخشد دست مسیح عشقمر مرده را سعادت و بیمار را دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsبرگ تمام یابد از او باغ عشرتیهم با نوا شود ز طرب چنگل دوتامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگ بی‌‏برگی تو را چون برگ شدجان باقی یافتی و مرگ شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsسوی مدرس خرد آیند در سوالکاین فتنه عظیم در اسلام شد چرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدارکه رخت عمر ز که باز می‌برد طرارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsمفتی عقل کل به فتوی دهد جوابکاین دم قیامت‌ است روا کو و ناروامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2310نام من در نامه پاکان نوشتدوزخی بودم ببخشیدم بهشتآه کردم، چون رسن شد آه منگشت آویزان رسن در چاه منآن رسن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زفت و فربه و گلگون شدممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsاین باید و آن باید از شرک خفی زایدآزاد بود بنده زین وسوسه چون سوسنآن باید کو آرد او جمله گهر باردیارب که چه‌ها دارد آن ساقی شیرین‌فنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsدر عیدگاه وصل برآمد خطیب عشق با ذوالفقار و گفت مر آن شاه را ثنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #202, Divan e Shamsتویی شاها و دیرینه مقام توست این سینهنمی‌گویی کجا بودی که جان بی‌تو نزار آمدشهم گوید در این دشتم تو پنداری که گم گشتمنمی‌دانی که صبر من غلاف ذوالفقار آمد

برنامه شماره ۹۸۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۷  نوامبر  ۲۰۲۳ - ۱۷  آبان ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۵ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدار؟که رختِ عمر ز که باز می‌برد طرّار(۱)؟چرا ز خواب و ز طرّار می‌نیازاری؟چرا از او که خبر می‌کند کنی آزار؟تو را هر آنکه بیازرد، شیخ و واعظِ توستکه نیست مهرِ جهان را چو نقشِ آب قراریکی همیشه همی‌گفت راز با خانهمشو خراب به ناگه، مرا بکن اِخبار(۲)شبی به ناگه خانه بر او فرود آمدچه گفت؟ گفت: کجا شد وصیّتِ بسیار؟نگفتمت خبرم کن تو پیش از افتادن؟که چاره سازم من با عیالِ خود به فرارخبر نکردی ای خانه، کو حقِ صحبت؟فروفتادی و کشتی مرا به زاری زارجواب گفت مر او را فَصیح(۳) آن خانهکه چند چند خبر کردمت به لیل و نَهار(۴)بدان طرف که دهان را گشادمی به شکافکه قوّتم برسیده‌ست، وقت شد، هُش دارهمی‌زدی به دهانم ز حرص مشتی گِلشکاف‌ها همه بستی سراسرِ دیوارز هر کجا که گشادم دهان، فروبستینَهِشتی‌ام(۵) که بگویم، چه گویم؟ ای معماربدان که خانه تنِ توست و رنج‌ها چو شکافشکافِ رنج به دارو گرفتی ای بیمارمثالِ کاه و گل است آن مُزَوَّره(۶) و معجونهلا تو کاه‌گل اندر شکاف می‌افشاردهان گشاید تن تا بگویدت: رفتمطبیب آید و بندد بر او رهِ گفتارخمارِ دردِ سرت از شرابِ مرگ شناسمده شرابِ بنفشه، بهل شرابِ اناروگر دهی تو به عادت دهش که روپوش استچه روی پوشی زان کاوست عالِمُ الاَسرار؟بخور شرابِ اِنابَت(۷)، بساز قرصِ وَرَع(۸)ز توبه ساز تو معجون، غذا ز استغفاربگیر نبض دل و دینِ خود، ببین چونینگاه کن تو به قارورهٔ(۹) عمل یک باربه حق گریز که آبِ حیات او داردتو زینهار(۱۰) از او خواه هر نَفَس، زنهار(۱۱)اگر کسی‌ات بگوید که: خواست فایده نیستبگو که: خواست از او خاست، چون بُوَد بی‌کار؟مرید چیست؟ به تازی(۱۲) مرید خواهندهمرید از آنِ مرادست و صید از آنِ شکاراگر نخواست مرا پس چرام خواهان کرد؟که زرد کرد رخم را فراقِ آن رخساروگر نه غمزهٔ او زد به تیغِ عشق مراچراست این دلِ من خون و چشمِ من خونبار؟خزان مریدِ بهارست زرد و آه کناننه عاقبت به سرِ او رسید شیخِ بهار؟چو زنده گشت مریدِ بهار و مرده نماندمریدِ حق ز چه مانَد میانِ ره مردار؟به سویِ باغ بیا و جزایِ فعل ببینشکوفه لایقِ هر تخمِ پاک در اظهار چو واعظانِ خُضَرکِسوهٔ(۱۳) بهار، ای جانزبانِ حال گشا و خموش باش ای یار(۱) طرّار: دزد(۲) اِخبار: خبر دادن، آگاه کردن(۳) فَصیح: ویژگی کسی که خوب سخن بگوید و کلامش بدون ابهام باشد.(۴) لیل و نَهار: شب و روز(۵) هِشتَن: گذاشتن، رها کردن(۶) مُزَوَّره: غذایی که برای بیمار سازند که در واقع برای فریب بیمار است.(۷) اِنابَت: توبه(۸)  وَرَع: پرهیزکاری، پارسایی (۹) قاروره: نمونهٔ ادرار(۱۰) زینهار: پناه خواستن(۱۱) زنهار: آگاه باش (۱۲) تازی: عربی(۱۳) خُضَرکِسوه: سبزپوش، سبز لباس------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدار؟که رختِ عمر ز که باز می‌برد طرّار؟چرا ز خواب و ز طرّار می‌نیازاری؟چرا از او که خبر می‌کند کنی آزار؟تو را هر آنکه بیازرد، شیخ و واعظِ توستکه نیست مهرِ جهان را چو نقشِ آب قرارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsو آن کس که کس بُوَد او، ناخورده و چشیدهگَه می‌گزد زبان را، گَه می‌زند دهان رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1324چون به قعرِ خویِ خود اندر رسی  پس بدانی کز تو بود آن ناکسی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #257صد هزار ابلیسِ لاحَوْل آر بین آدما، ابلیس را در مار بین‏ دَم دهد(۱۴) گوید تو را: ای جان و دوست  تا چو قصّابی کَشَد از دوست، پوست دَم دهد، تا پوستت بیرون کَشَد  وایِ او کز دشمنان، اَفیون چَشَدسَر نهد بر پایِ تو، قصّابْ‏وار  دَم دهد تا خونْت ریزد زارِ زار  همچو شیری، صَیدِ خود را خویش کُن  ترکِ عِشوهٔ اجنبیّ و، خویش کُن‏ همچو خادم دان مُراعاتِ خَسانبی‏‌کسی بهتر، ز عِشوهٔ‏ ناکَسان‏در زمین مردمان، خانه مکُن کارِ خود کن، کارِ بیگانه مکُن‏ کیست بیگانه؟ تنِ خاکیِّ تو  کز برایِ اوست غمناکیِّ تو تا تو تن را چرب و شیرین می‏دهی  جوهرِ خود را نبینی فَرْبِهی‏ (۱۴) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا یعنی فریب دادن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #637این سزایِ آن که شد یارِ خَسانیا کسی کرد از برایِ ناکسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۳۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1633تا بجویند اصلِ آن را این خَسان خود برین قانع شدند این ناکَسان سعدی، گلستان، باب اول، در سیرت پادشاهانSa'adi Poem, Golestan, Chapter 1,  The Manners of Kingsبنی‌آدم اعضای یکدیگرندکه در آفرینش ز یک گوهرندچو عضوی به درد آوَرَد روزگاردگر عضوها را نمانَد قرارتو کز مِحنَتِ(۱۵) دیگران بی‌غمینشاید که نامت نهند آدمی(۱۵) مِحنَت: رنج------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۶)(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۷) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۸)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۱۹)که بگویید از طریقِ انبساط (۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۲۰) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۲۰) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی ‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۱) و سَنی(۲۲)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۱) حَبر: دانشمند، دانا(۲۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۲۳) و در چَهی ای قَلتَبان(۲۴)دست وادار از سِبالِ(۲۵) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۲۳) گَو: گودال(۲۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۵) سِبال: سبیل------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #409هر که بیدار است، او در خواب‌تر هست بیداریش، از خوابش بَتَر چون به حق بیدار نَبْوَد جانِ ما هست بیداری، چو در بندانِ(۲۶) ما  جان، همه روز از لگدکوبِ(۲۷) خیال وز زیان و سود، وز خوفِ زوال نی صفا می‌‌مانَدَش، نی لطف و فَر نی به سویِ آسمان، راهِ سفر خفته آن باشد که او از هر خیال دارد اومید و کند با او مَقال(۲۸)‌‌دیو را چون حُور بیند او به خواب پس ز شهوت ریزد او با دیو، آب‌‌ چونکه تخمِ نسلِ او در شوره ریخت او به خویش آمد، خیال از وی گریخت‌‌  ضعفِ سَر بیند از آن و تن پلید آه از آن نقشِ پدیدِ ناپدید مرغ، بر بالا پَران و سایه‌‌اش می‌‌دود بر خاک، پَرّان مرغ‌وَش‌‌ ابلهی، صیّادِ آن سایه شود می‌‌دود چندانکه بی‌‌مایه شود بی‌‌خبر کآن عکسِ آن، مرغِ هواست بی‌‌خبر که اصلِ آن سایه کجاست‌‌تیر اندازد به سویِ سایه او تَرْکَشَش(۲۹) خالی شود از جستجو تَرکَشِ عمرش تهی شد، عُمر رفت از دویدن در شکارِ سایه، تَفْت‌‌(۳۰)سایهٔ یزدان چو باشد دایه‌‌اش(۳۱) وارهانَد از خیال و سایه‌‌اش‌‌سایهٔ‌‌ یزدان(۳۲) بود بندهٔ خدا مردهٔ این عالم و زندهٔ خدا دامنِ او گیر زودتر بی‌‌گُمان تا رهی در دامنِ آخِرزمان‌‌(۲۶) در بندان: عملِ بستنِ در، در محاصره ماندن، مجازاً بسته شدن راهِ وصول به حق(۲۷) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و‌ آفت(۲۸) مَقال‌‌: گفتار و گفتگو(۲۹) تَرْکَش: تیردان، جعبه ای که جنگاوران در آن تیر می‌نهادند و با خود حمل می‌کردند.(۳۰) تَفْت: گرم، سوزان، شتابان(۳۱) دایه: زنی که طفل را با شیر خود پرورش دهد.(۳۲) سایهٔ‌‌ یزدان: کنایه از ولیِّ خداست.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsبندهٔ آنم که مرا، بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی، در زیانی، در زیانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُردلان(۳۳) هم بَردَرَدنه رَوَد ره، نه غمِ کاری خَورَد(۳۳) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نَفْس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نَفْس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۳۴) مُقتَضی(۳۵) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طُمطراقِ(۳۶) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیزبر تو او، از بهرِ دنیا و نبرد  آن عذابِ سَرمَدی(۳۷) را سهل کرد چه عجب گر مرگ را آسان کند  او ز سِحرِ خویش، صد چندان کند(۳۴) عَوان: مأمور(۳۵) مُقتَضی: خواهش‌گر(۳۶) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۳۷) سَرمَدی: همیشگی، جاودانه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قُلْ(۳۸) اَعُوذَت(۳۹) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۴۰)، افغان وَز عُقَد(۴۱)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۴۲) اَلْمُستغاث(۴۳) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.(۳۸) قُلْ: بگو(۳۹) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۴۰) نَفّاثات: بسیار دمنده(۴۱) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۴۲) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۴۳) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283چون ز عطرِ وَحی کژ گشتند و گُمبُد فَغانْشان که تَطَیَّرْنَا بِکُمْاز آن رو كه حق‌ستيزان از بوی دلاویز وحی و رایحه جان‌بخش الهی گمراه و منحرف شدند، فریاد برداشتند که: ما به شما فال بد می‌زنیم.قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»رنج و بیماری‌ست ما را این مقالنیست نیکو وَعْظتان ما را به فالگر بیآغازید نُصْحی(۴۴) آشکارما کنیم آن دَم شما را سنگسارما به لَغْو(۴۵) و لَهْو(۴۶)، فربه گشته‌ایمدر نصیحت خویش را نَسْرِشته‌ایمهست قُوتِ ما دروغ و لاف و لاغ(۴۷)شورشِ معده‌ست ما را زین بَلاغ(۴۸)رنج را صدتُو و افزون می‌کنیدعقل را دارو به اَفْیُون(۴۹) می‌کنید(۴۴) نُصْح: پند دادن، پند و اندرز(۴۵) لَغْو: باطل، بی فایده(۴۶) لَهو: بازی ‌کردن، سرگرمی(۴۷) لاغ: بازی، شوخی، مسخرگی(۴۸) بَلاغ: پیام‌رسانی(۴۹) اَفیون: تریاک------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsز هر کجا که گشادم دهان، فروبستینَهِشتی‌ام که بگویم، چه گویم؟ ای معمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۵۰) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۵۰) وادی: بیابان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدار؟که رختِ عمر ز که باز می‌برد طرّار؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۵۱)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۵۲)منصبِ تعلیم نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت است(۵۱) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۵۲) استماع: شنیدن، گوش دادن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1252باغبان را خار چون در پای، رفت دزد، فرصت یافت کالا بُرد تَفْت‌‌چون ز حیرت رَست، باز آمد به راه دید بُرده دزد، رخت از کارگاه‌‌رَبَّنٰا اِنّٰا ظَلَمْنٰا(۵۳) گفت و آه یعنی آمد ظُلْمت و گُم گشت راه‌‌(۵۳) رَبَّنٰا اِنّٰا ظَلَمْنٰا: پروردگارا، همانا ما به خودمان ظلم کردیم.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز خواب و ز طرّار می‌نیازاری؟چرا از او که خبر می‌کند کنی آزار؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1033دیده‌یی کاندر نُعاسی(۵۴) شد پدیدکِی توانَد جز خیال و نیست دید؟(۵۴) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان(۵۵) کی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»(۵۵) نسیان: فراموشی-------------------------مجموع لغات:(۱) طرّار: دزد(۲) اِخبار: خبر دادن، آگاه کردن(۳) فَصیح: ویژگی کسی که خوب سخن بگوید و کلامش بدون ابهام باشد.(۴) لیل و نَهار: شب و روز(۵) هِشتَن: گذاشتن، رها کردن(۶) مُزَوَّره: غذایی که برای بیمار سازند که در واقع برای فریب بیمار است.(۷) اِنابَت: توبه(۸)  وَرَع: پرهیزکاری، پارسایی (۹) قاروره: نمونهٔ ادرار(۱۰) زینهار: پناه خواستن(۱۱) زنهار: آگاه باش (۱۲) تازی: عربی(۱۳) خُضَرکِسوه: سبزپوش، سبز لباس(۱۴) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا یعنی فریب دادن(۱۵) مِحنَت: رنج(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۷) حَدید: آهن(۱۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۰) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۱) حَبر: دانشمند، دانا(۲۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۳) گَو: گودال(۲۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۵) سِبال: سبیل(۲۶) در بندان: عملِ بستنِ در، در محاصره ماندن، مجازاً بسته شدن راهِ وصول به حق(۲۷) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و‌ آفت(۲۸) مَقال‌‌: گفتار و گفتگو(۲۹) تَرْکَش: تیردان، جعبه ای که جنگاوران در آن تیر می‌نهادند و با خود حمل می‌کردند.(۳۰) تَفْت: گرم، سوزان، شتابان(۳۱) دایه: زنی که طفل را با شیر خود پرورش دهد.(۳۲) سایهٔ‌‌ یزدان: کنایه از ولیِّ خداست.(۳۳) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت(۳۴) عَوان: مأمور(۳۵) مُقتَضی: خواهش‌گر(۳۶) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۳۷) سَرمَدی: همیشگی، جاودانه(۳۸) قُلْ: بگو(۳۹) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۴۰) نَفّاثات: بسیار دمنده(۴۱) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۴۲) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۴۳) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند(۴۴) نُصْح: پند دادن، پند و اندرز(۴۵) لَغْو: باطل، بی فایده(۴۶) لَهو: بازی ‌کردن، سرگرمی(۴۷) لاغ: بازی، شوخی، مسخرگی(۴۸) بَلاغ: پیام‌رسانی(۴۹) اَفیون: تریاک(۵۰) وادی: بیابان(۵۱) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۵۲) استماع: شنیدن، گوش دادن(۵۳) رَبَّنٰا اِنّٰا ظَلَمْنٰا: پروردگارا، همانا ما به خودمان ظلم کردیم.(۵۴) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب(۵۵) نسیان: فراموشی----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدارکه رخت عمر ز که باز می‌برد طرارچرا ز خواب و ز طرار می‌نیازاریچرا از او که خبر می‌کند کنی آزارتو را هر آنکه بیازرد شیخ و واعظ توستکه نیست مهر جهان را چو نقش آب قراریکی همیشه همی‌گفت راز با خانهمشو خراب به ناگه مرا بکن اخبارشبی به ناگه خانه بر او فرود آمدچه گفت گفت کجا شد وصیت بسیارنگفتمت خبرم کن تو پیش از افتادنکه چاره سازم من با عیال خود به فرارخبر نکردی ای خانه کو حقِ صحبتفروفتادی و کشتی مرا به زاری زارجواب گفت مر او را فصیح آن خانهکه چند چند خبر کردمت به لیل و نهاربدان طرف که دهان را گشادمی به شکافکه قوتم برسیده‌ست وقت شد هش دارهمی‌زدی به دهانم ز حرص مشتی گلشکاف‌ها همه بستی سراسر دیوارز هر کجا که گشادم دهان فروبستینهشتی‌ام که بگویم چه گویم ای معماربدان که خانه تن توست و رنج‌ها چو شکافشکاف رنج به دارو گرفتی ای بیمارمثال کاه و گل است آن مزوره و معجونهلا تو کاه‌گل اندر شکاف می‌افشاردهان گشاید تن تا بگویدت رفتمطبیب آید و بندد بر او ره گفتارخمار درد سرت از شراب مرگ شناسمده شراب بنفشه بهل شراب اناروگر دهی تو به عادت دهش که روپوش استچه روی پوشی زان کاوست عالم الاسراربخور شراب انابت بساز قرص ورعز توبه ساز تو معجون غذا ز استغفاربگیر نبض دل و دین خود ببین چونینگاه کن تو به قاروره عمل یک باربه حق گریز که آب حیات او داردتو زینهار از او خواه هر نفس زنهاراگر کسی‌ات بگوید که خواست فایده نیستبگو که خواست از او خاست چون بود بی‌کارمرید چیست به تازی مرید خواهندهمرید از آن مرادست و صید از آن شکاراگر نخواست مرا پس چرام خواهان کردکه زرد کرد رخم را فراق آن رخساروگر نه غمزه او زد به تیغ عشق مراچراست این دل من خون و چشم من خونبارخزان مرید بهارست زرد و آه کناننه عاقبت به سر او رسید شیخ بهارچو زنده گشت مرید بهار و مرده نماندمرید حق ز چه ماند میان ره مرداربه سوی باغ بیا و جزای فعل ببینشکوفه لایق هر تخم پاک در اظهار چو واعظان خضرکسوه بهار ای جانزبان حال گشا و خموش باش ای یارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدارکه رخت عمر ز که باز می‌برد طرارچرا ز خواب و ز طرار می‌نیازاریچرا از او که خبر می‌کند کنی آزارتو را هر آنکه بیازرد شیخ و واعظ توستکه نیست مهر جهان را چو نقش آب قرارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsو آن کس که کس بود او ناخورده و چشیدهگه می‌گزد زبان را گه می‌زند دهان رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1324چون به قعر خوی خود اندر رسی پس بدانی کز تو بود آن ناکسی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #257صد هزار ابلیس لاحول آر بین آدما ابلیس را در مار بین‏ دم دهد گوید تو را ای جان و دوست  تا چو قصابی کشد از دوست پوست دم دهد تا پوستت بیرون کشد  وای او کز دشمنان افیون چشدسر نهد بر پای تو قصابوار  دم دهد تا خونت ریزد زار زار  همچو شیری صید خود را خویش کن  ترک عشوه اجنبی و خویش کن‏ همچو خادم دان مراعات خسانبی‏‌کسی بهتر ز عشوه ناکسان‏در زمین مردمان خانه مکن کار خود کن کار بیگانه مکن‏ کیست بیگانه تن خاکی تو  کز برای اوست غمناکی تو تا تو تن را چرب و شیرین می‏دهی  جوهر خود را نبینی فربهی‏ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #637این سزای آن که شد یار خسانیا کسی کرد از برای ناکسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۳۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1633تا بجویند اصل آن را این خسان خود برین قانع شدند این ناکسان سعدی، گلستان، باب اول، در سیرت پادشاهانSa'adi Poem, Golestan, Chapter 1,  The Manners of Kingsبنی‌آدم اعضای یکدیگرندکه در آفرینش ز یک گوهرندچو عضوی به درد آورد روزگاردگر عضوها را نماند قرارتو کز محنت دیگران بی‌غمینشاید که نامت نهند آدمیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی ‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #409هر که بیدار است او در خواب‌تر هست بیداریش از خوابش بتر چون به حق بیدار نبود جان ما هست بیداری چو در بندان ما  جان همه روز از لگدکوب خیال وز زیان و سود وز خوف زوال نی صفا می‌‌ماندش نی لطف و فر نی به سوی آسمان راه سفر خفته آن باشد که او از هر خیال دارد اومید و کند با او مقالدیو را چون حور بیند او به خواب پس ز شهوت ریزد او با دیو آب‌‌ چونکه تخم نسل او در شوره ریخت او به خویش آمد خیال از وی گریخت‌‌  ضعف سر بیند از آن و تن پلید آه از آن نقش پدید ناپدید مرغ بر بالا پران و سایه‌‌اش می‌‌دود بر خاک پران مرغ‌وش‌‌ ابلهی صیاد آن سایه شود می‌‌دود چندانکه بی‌‌مایه شود بی‌‌خبر کآن عکس آن مرغ هواست بی‌‌خبر که اصل آن سایه کجاست‌‌تیر اندازد به سوی سایه او ترکشش خالی شود از جستجو ترکش عمرش تهی شد عمر رفت از دویدن در شکار سایه تفت‌‌سایه یزدان چو باشد دایه‌‌اشوارهاند از خیال و سایه‌‌اش‌‌سایه یزدان بود بنده خدا مرده این عالم و زنده خدا دامن او گیر زودتر بی‌‌گمان تا رهی در دامن آخرزمان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsبنده آنم که مرا بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی در زیانی در زیانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود گر گویم به راستشرح آن دشمن که در جان شماستزهره‌های پردلان هم بردردنه رود ره نه غم کاری خوردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل‌ست و خصم جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزبر تو او از بهر دنیا و نبرد  آن عذاب سرمدی را سهل کرد چه عجب گر مرگ را آسان کند  او ز سحر خویش صد چندان کندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا نآید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵٢١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1042قل اعوذت خواند باید کای احدهین ز نفاثات افغان وز عقددر اینصورت باید سوره قل اعوذ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانهبه فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌هامی‌دمند اندر گره آن ساحراتالغیاث المستغاث از برد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند ای خداوند دادرس به فریادم رس از غلبه دنیا و مقهور شدنم به دست دنیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283چون ز عطر وحی کژ گشتند و گمبد فغانشان که تطیرنا بکماز آن رو كه حق‌ستيزان از بوی دلاویز وحی و رایحه جان‌بخش الهی گمراه و منحرف شدند فریاد برداشتند که ما به شما فال بد می‌زنیمقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»رنج و بیماری‌ست ما را این مقالنیست نیکو وعظتان ما را به فالگر بیآغازید نصحی آشکارما کنیم آن دم شما را سنگسارما به لغو و لهو فربه گشته‌ایمدر نصیحت خویش را نسرشته‌ایمهست قوت ما دروغ و لاف و لاغشورش معده‌ست ما را زین بلاغرنج را صدتو و افزون می‌کنیدعقل را دارو به افیون می‌کنیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsز هر کجا که گشادم دهان فروبستینهشتی‌ام که بگویم چه گویم ای معمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز قافله یک کس نمی‌شود بیدارکه رخت عمر ز که باز می‌برد طرارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمنصب تعلیم نو‌ع شهو‌ت استهر خیال شهو‌تی در ره بت استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1252باغبان را خار چون در پای رفتدزد فرصت یافت کالا برد تفت‌‌چون ز حیرت رست باز آمد به راهدید برده دزد رخت از کارگاه‌‌ربنا انا ظلمنا گفت و آهیعنی آمد ظلمت و گم گشت راه‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1134, Divan e Shamsچرا ز خواب و ز طرار می‌نیازاریچرا از او که خبر می‌کند کنی آزارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1033دیده‌یی کاندر نعاسی شد پدیدکی تواند جز خیال و نیست دیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»

برنامه شماره ۹۸۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۴  اکتبر  ۲۰۲۳ - ۳  آبان ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۴ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنامِ شتر به تُرکی چه بْوَد؟ بگو: «دَوا»(۱)نامِ بچه‌ش چه باشد؟ او خود پی‌اش دوا(۲)ما زادهٔ قضا و، قضا مادرِ همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پیِ قضاما شیر از او خوریم و همه در پی‌اش پَریمگر شرق و غرب تازد، ور جانبِ سما(۳)طبلِ سفر زده‌ست، قدم در سفر نهیمدر حفظ و در حمایت و در عصمتِ(۴) خدادر شهر و در بیابان، همراهِ آن مَهیمای جان غلام و بندهٔ آن ماهِ خوش‌لقاآنجاست شهر کآن شَهِ ارواح می‌کَشَدآنجاست خان و مان که بگوید خدا: «بیا»کوته شود بیابان، چون قبله او بُوَدپیش و سپس چمن بُوَد و سروِ دلرباکوهی که در ره آید، هم پُشت خَم دهدکِای قاصدانِ معدنِ اجلال(۵)، مرحباهمچون حریر، نرم شود سنگلاخِ راهچون او بُوَد قلاوزِ(۶) آن راه و پیشواما سایه‌وار در پیِ آن مه، دوان شدیمای دوستانِ همدل و همراه، اَلصَّلادل را رفیقِ ما کند آن‌کس که عذر هستزیرا که دل سبک بُوَد و چُست(۷) و تیزپا(۸)دل مصر می‌رود که به کشتیش وهم نیستدل مکّه می‌رود که نجوید مِهاره(۹) رااز لنگیِ تن است و ز چالاکیِ دل استکز تن نَجُست حقّ و ز دل جُست آن وفاامّا کجاست آن تنِ همرنگِ جان شده؟آب و گِلی شده‌ست بر ارواح، پادشاارواح خیره مانده که این شوره خاک بیناز حدِّ ما گذشت و مَلِک گشت و مُقتَداچه جای مقتدا؟ که بدان‌جا که او رسیدگر پا نهیم پیش، بسوزیم در شَقا(۱۰)این در گمان نبود، در او طعن می‌زدیمدر هیچ آدمی مَنِگر خوار، ای کیا(۱۱)ما همچو آب در گُل و ریحان، روان شویمتا خاک‌هایِ تشنه ز ما بردهد گیابی دست و پاست خاک، جگرگرم(۱۲) بهرِ آبزین رو دوان دوان رَوَد آن آب جوی‌هاپستانِ آب می‌خَلَد، ایرا(۱۳) که دایه اوستطفلِ نبات را طَلَبد دایه جا به‌ جاما را ز شهرِ روح، چنین جذبه‌ها کشیددر صد هزار منزل، تا عالمِ فناباز از جهانِ روح، رسولان همی‌رسندپنهان و آشکارا، بازآ به اَقرِبا(۱۴)یارانِ نو گرفتی و ما را گذاشتیما بی‌تو ناخوشیم، اگر تو خوشی ز ماای خواجه این ملالتِ تو ز آهِ اَقرِباستبا هر که جُفت گردی، آنَت کند جداخاموش کن که همّتِ ایشان پیِ تو استتأثیرِ همّت‌ است تَصاریفِ ابتلا(۱۵)(۱) دَوا: دَوَه واژه‌ای ترکی به معنی شتر(۲) دَوا: دوان، دونده(۳) سما: سماء، آسمان(۴) عصمت: نگهداری و حفاظت(۵) اجلال:‌ جلال و شکوه زندگی(۶) قلاوز: قلاووز، راهنما، پیشاهنگ(۷) چُست: چالاک(۸) تیزپا: تندرو، بادپا(۹) مِهاره: جمعِ مُهر به معنی کُرّهٔ اسب، در اینجا هر مرکوب اهلی و رام شده.(۱۰) شَقا: بدبختی(۱۱) کیا: بزرگ(۱۲) جگرگرم: مجازاً تشنه(۱۳) ایرا: زیرا(۱۴) اَقرِبا: اَقرِباء، جمعِ قریب، نزدیکان، خویشان(۱۵) تَصاریف: جمعِ تصریف به معنی تغییر دادن و بالا و پایین کردن. تَصاریفِ ابتلا یعنی انواع و اقسامِ ابتلائات، رویدادها.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنامِ شتر به تُرکی چه بْوَد؟ بگو: «دَوا»نامِ بچه‌ش چه باشد؟ او خود پی‌اش دواما زادهٔ قضا و، قضا مادرِ همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پیِ قضاما شیر از او خوریم و همه در پی‌اش پَریمگر شرق و غرب تازد، ور جانبِ سمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۱۶) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۱۶) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگان‌هایِ حُکمِ کُن‌فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستی(۱۷) که، منم این، واللَّـه آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خَلقدر غم و اندیشه مانی تا به حَلقاین تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدی(۱۸)که خوش و زیبا و سرمستِ خودی(۱۷) بیستی: باِیستی(۱۸) اَوْحَد: یگانه، یکتا------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3460خویش را صافی کن از اوصافِ خود تا ببینی ذاتِ پاک صافِ خود مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۹)(۱۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۰)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۰) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۲۲) که بگویید از طریقِ انبساط (۲۲) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۲۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ علل(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsطبلِ سفر زده‌ست، قدم در سفر نهیمدر حفظ و در حمایت و در عصمتِ خدادر شهر و در بیابان، همراهِ آن مَهیمای جان غلام و بندهٔ آن ماهِ خوش‌لقاآنجاست شهر کآن شَهِ ارواح می‌کَشَدآنجاست خان و مان که بگوید خدا: «بیا»پرسیدنِ معشوقی از عاشقِ غریبِ خود که از شهرها کدام شهر را خوشتر یافتی و انبوه‌‌تر و محتشم‌تر و پُر نعمت‌تر و دل‌گشاتر؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3808گفت معشوقی به عاشق کِای فَتیٰ  تو به غُربت دیده‌یی بس شهرها پس کدامین شهر زآنها خوشتر است؟  گفت: آن شهری که در وَی دلبر استهر کجا باشد شَهِ ما را بِساط  هست صحرا، گر بُوَد سَمُّ الْخِیاط(۲۴)  هر کجا که یوسفی باشد چو ماه  جنّت است، ارچه که باشد قعرِ چاه(۲۴) سَمُّ الخِیاط: سوراخ سوزن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsکوته شود بیابان، چون قبله او بُوَدپیش و سپس چمن بُوَد و سروِ دلرباکوهی که در ره آید، هم پُشت خَم دهدکِای قاصدانِ معدنِ اجلال، مرحباهمچون حریر، نرم شود سنگلاخِ راهچون او بُوَد قلاوزِ آن راه و پیشوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دستِ حق عِیان  پس، تحرّی(۲۵) بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحرّی رُو و سر  که پدید آمد مَعاد و مُسْتَقَر(۲۶) یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۲۷) شوی  سُخرهٔ(۲۸) هر قبلهٔ باطل شوی (۲۵) تَحَرّی: جستجو(۲۶) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۲۷) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۲۸) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی‌مزد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۲۹) تیه(۳۰) مانده‌یی بر جای، چل سال ای سفیه(۳۱) می‌روی هر روز تا شب هَروَله(۳۲)  خویش می‌بینی در اوّل مرحله  نگذری زین بُعد، سیصد ساله تو  تا که داری عشقِ آن گوساله تو  (۲۹) حَرّ: گرما، حرارت(۳۰) تیه: بیابان شن‌زار و بی‌ آب‌ و علف، صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۳۱) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۳۲) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2051چشم دزدیدی ز نورِ ذُالْجَلال   اینْت(۳۳) جهلِ وافر و، عینِ ضَلال ‏شُه(۳۴) بر آن عقل و، گُزینش که تو راست   چون تو کانِ جهل را کُشتن سزاست‏ گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟   کاحمقان را این همه رغبت شگُفت‏(۳۳) اینْت: این تو را(۳۴) شُه: کلمه‌ای است برای اظهار نفرت و کراهت.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مؤمنان در حشر گویند: ای مَلَک   نَی که دوزخ بود راهِ مُشْتَرَک؟‏ مؤمن و کافر بر او یابد گذار   ما ندیدیم اندرین رَه، دود و نار(۳۵) نَک بهشت و بارگاهِ ایمنی   پس کجا بود آن گذرگاهِ دَنی(۳۶)؟‏پس مَلَک گوید که آن رَوْضۀ‏(۳۷) خُضَر(۳۸)   که فلان جا دیده‏‌اید اندر گُذَر دوزخ آن بود و، سیاستگاهِ سخت   بر شما شد باغ و بُستان و درخت‏(۳۵) نار: آتش(۳۶) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۳۷) رَوضه: باغ، بهشت(۳۸) خُضَر: سبز------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1360گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اوّل بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2173کز همه نومید گشتم ای خدا  اول و آخِر توییّ و منتهامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما سایه‌وار در پیِ آن مه، دوان شدیمای دوستانِ همدل و همراه، اَلصَّلادل را رفیقِ ما کند آن‌کس که عذر هستزیرا که دل سبک بُوَد و چُست و تیزپادل مصر می‌رود که به کشتیش وهم نیستدل مکّه می‌رود که نجوید مِهاره رااز لنگیِ تن است و ز چالاکیِ دل استکز تن نَجُست حقّ و ز دل جُست آن وفامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #188تفرقه در روحِ حیوانی بُوَد   نَفْسِ واحد، روحِ انسانی بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #411جانِ حیوانی ندارد اتّحادتو مَجو این اتّحاد از روحِ بادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن، هی پیر خَر، ای پیرْ خَرغیرِ پیر، استاد و سرلشکر مبادپیرِ گردون(۳۹) نی، ولی پیرِ رَشاد(۴۰)در زمان، چون پیر را شُد زیردست  روشنایی دید آن ظلمت‌ْپَرَست شرط، تسلیم است، نه کارِ دراز  سود نَبْوَد در ضَلالت(۴۱) تُرک‌تاز   من نجویم زین سپس راهِ اثیر(۴۲)  پیر جویم، پیر جویم، پیر، پیر  پیر، باشد نردبانِ آسمان  تیر، پَرّان از که گردد؟ از کمان  نه ز ابراهیم، نمروِد گران(۴۳)  کرد با کرکس سفر بر آسمان؟  از هوا، شد سویِ بالا او بسی  لیک بر گردون نَپَرَّد کرکسی  گفتش ابراهیم: ای مردِ سفر  کرکست من باشم، اینت خوب‌تر  چون ز من سازی به بالا نردبان  بی‌پریدن بَر رَوی بر آسمان  آنچنانکه می‌رود تا غرب و شرق  بی ز زاد و راحِله(۴۴)، دل همچو برق  (۳۹) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۴۰) رَشاد: هدایت(۴۱) ضَلالت: گمراهی(۴۲) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۴۳) گران: سنگین، غلیظ، قوی، در اینجا مراد گران‌جان (فرومایه) است.(۴۴) راحِله: مرکوب، بار و بنهٔ مسافر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsامّا کجاست آن تنِ همرنگِ جان شده؟آب و گِلی شده‌ست بر ارواح، پادشامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل، که جسمش ساجدست یارِ بَد خَرُّوبِ(۴۵) هر جا مسجدست(۴۵) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #385چون چنین وسواس دیدی، زود زودبا خدا گَرد و، درآ اندر سجودسَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روانکِای خدا تو وارَهانَم زین گمانآن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما همچو آب در گُل و ریحان، روان شویمتا خاک‌هایِ تشنه ز ما بردهد گیابی دست و پاست خاک، جگرگرم بهرِ آبزین رو دوان دوان رَوَد آن آب جوی‌هاپستانِ آب می‌خَلَد، ایرا که دایه اوستطفلِ نبات را طَلَبد دایه جا به‌ جامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1741تشنگان گر آب جویند از جهان آب جوید هم به عالَم تشنگان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsباز از جهانِ روح، رسولان همی‌رسندپنهان و آشکارا، بازآ به اَقرِبایارانِ نو گرفتی و ما را گذاشتیما بی‌تو ناخوشیم، اگر تو خوشی ز ماای خواجه این ملالتِ تو ز آهِ اَقرِباستبا هر که جُفت گردی، آنَت کند جدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1725, Divan e Shamsنگفتمت مرو آنجا که آشنات منمدر این سرابِ فنا چشمهٔ حیات منموگر به خشم روی صد هزار سال ز منبه عاقبت به من آیی که منتهات منمنگفتمت که به نقشِ جهان مشو راضیکه نقش‌بندِ سراپردهٔ رضات منممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنامِ شتر به تُرکی چه بْوَد؟ بگو: «دَوا»نامِ بچه‌ش چه باشد؟ او خود پی‌اش دوامولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۴۶)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی.او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانتبه کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم.و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»(۴۶) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما زادهٔ قضا و، قضا مادرِ همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پیِ قضامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۴۷) و ایمن(۴۸) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو، شَه کند بس جستجو(۴۷) فارِغ: راحت و آسوده(۴۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشمِ روشن ای صاحب‌نظرمر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهایِ حُکمِ کُن‌فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2921گفت موسی را به وحیِ دل خدا کای گُزیده دوست می‌دارم تو راگفت چه خِصلت بُوَد ای ذوالْکَرَم(۴۹) موجبِ آن؟ تا من آن افزون کنمگفت: چون طفلی به پیش‌ِ والِده(۵۰)وقت قهرش دست هم در وَی زده(۴۹) ذوالْکَرَم:‌ صاحبِ  کرم و بخشش(۵۰) والِده: مادر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #135طفلِ یک ‌روزه همی‌داند طریقکه بگریم تا رسد دایهٔ شفیق(۵۱)تو نمی‌دانی که دایهٔ دایگانکم‌ دهد بی‌گریه شیر او رایگان؟گفت فَلْیَبْکُوا کَثیراً، گوش دارتا بریزد شیرِ فضلِ کردگار برای زنده شدن به من زیاد گریه کنید تا لطیف شوید. پس این سخن را گوش کن تا شیرِ فضل و رحمت خداوند جاری شود.قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۸۲Quran, At-Tawba(#9), Line #82«فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيَبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ.»«به سزاى اعمالى كه انجام داده‌اند بايد كه اندك بخندند و فراوان بگريند.»گریهٔ ابرست و سوزِ آفتاباُستن(۵۲) دنیا، همین دو رشته تاب(۵۳)(۵۱) شفیق:‌ مهربان(۵۲) اُستُن: ستون(۵۳) تاب: فعل امر از مصدر تابیدن، یعنی به این دو امر توسّل جو.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsهزار ابرِ عنایت بر آسمانِ رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1952دایه و مادر، بهانه‌جو بُوَدتا که کِی آن طفلِ او گریان شودطفلِ حاجاتِ شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت: اُدعُوا(۵۴) الله، بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ  أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ  وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید (ذات یکتای او را خوانده‌اید) نیکوترینِ نام‌ها (که این دو نام هم از آن‌هاست) فقط ویژهٔ اوست. و نمازِ خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو (صدا) راهی میانه بجوی.»(۵۴) اُدْعُوا: بخوانید------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غُصّه‌های دم به دماین بود معنی قَد جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2973اُشتُری گُم کرده‌ای ای مُعْتَمدهر‌کسی زاُشْتُر نشانَت می‌دهدتو‌ نمی‌دانی که آن اُشتر کجاستلیک دانی کاین نشانی‌ها خطاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #701من نخواهم دایه، مادر خوشتر استموسی‌ام من، دایهٔ من مادر استمن نخواهم لطفِ مَه از واسطهکه هلاکِ قوم شد این رابطهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1640طفلِ جان، از شیرِ شیطان باز کُنبعد از آنَش با مَلَک انباز کُنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsلب را ز شیرِ شیطان می‌کوش تا بشوییچون شسته شد، توانی پستانِ دل مکیدنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1252باغبان را خار چون در پای، رفت دزد، فرصت یافت کالا بُرد تَفْت‌‌چون ز حیرت رَست، باز آمد به راه دید بُرده دزد، رخت از کارگاه‌‌رَبَّنٰا اِنّٰا ظَلَمْنٰا گفت و آه یعنی آمد ظُلْمت و گُم گشت راه‌‌پس قضا(۵۵) ابری بُوَد خورشیدپوش شیر و اژدرها شود زو، همچو موشمن اگر دامی نبینم گاهِ حکم من نه تنها جاهلم در راهِ حکم‌‌ای خُنُک(۵۶) آن کو نکوکاری گرفتزور را بگذاشت، او زاری گرفتگر قضا پوشد سیه، هم‌چون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زَنَدبر فرازِ چرخ، خرگاهت زنداز کرم دان این‌ که می‌ترساندتتا به مُلک ایمنی بنشاندت(۵۵) قضا: تقدیر و حُکمِ الهی(۵۶) خُنُک: خوشا(۵۷) خرگاه: خیمه ‌بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1634اندر آن کُه بود اشجار(۵۸) و ثِمار(۵۹)بس مُرودِ(۶۰) کوهی آنجا، بی‌شمارگفت آن درویش: یا رب با تو منعهد کردم زین نچینم در زَمَن(۶۱)جز از آن میوه که باد انداختشمن نچینم از درختِ مُنتعش(۶۲)مدتی بر نذرِ خود بودش وفاتا درآمد امتحاناتِ قضازین سبب فرمود: استثنا کنید(۶۳)گر خدا خواهد به پیمان برزنیدهر زمان دل را دگر مَیلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نهمکُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیت من خارج نمی‌شود.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»در حدیث ‌آمد که ‌دل ‌همچون پَری‌ستدر بیابانی اسیرِ صرصری‌ست(۶۴)باد، پَر را هر طرف رانَد گِزافگَه چپ ‌و، گَه ‌راست با صد اختلافحدیث«إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»«این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیثِ دیگر این دل دان چنانکآبِ جوشان زآتش اندر قازغان(۶۵)هر زمان دل را دگر رایی بُوَدآن نَه از وَی، لیک از جایی بُوَد(۵۸) اَشجار: جمعِ شجر، به‌معنی درختان(۵۹) ثِمار: جمعِ ثمر، به‌معنی میوه‌ها(۶۰) مُرود: مخفّف اِمرود، به‌معنی گلابی(۶۱) زَمَن: زمین(۶۲) مُنتعش: سرزنده، بانشاط، سالم(۶۳) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۶۴) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۶۵) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل-------------------------مجموع لغات:(۱) دَوا: دَوَه واژه‌ای ترکی به معنی شتر(۲) دَوا: دوان، دونده(۳) سما: سماء، آسمان(۴) عصمت: نگهداری و حفاظت(۵) اجلال:‌ جلال و شکوه زندگی(۶) قلاوز: قلاووز، راهنما، پیشاهنگ(۷) چُست: چالاک(۸) تیزپا: تندرو، بادپا(۹) مِهاره: جمعِ مُهر به معنی کُرّهٔ اسب، در اینجا هر مرکوب اهلی و رام شده.(۱۰) شَقا: بدبختی(۱۱) کیا: بزرگ(۱۲) جگرگرم: مجازاً تشنه(۱۳) ایرا: زیرا(۱۴) اَقرِبا: اَقرِباء، جمعِ قریب، نزدیکان، خویشان(۱۵) تَصاریف: جمعِ تصریف به معنی تغییر دادن و بالا و پایین کردن. تَصاریفِ ابتلا یعنی انواع و اقسامِ ابتلائات، رویدادها.(۱۶) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۷) بیستی: باِیستی(۱۸) اَوْحَد: یگانه، یکتا(۱۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۰) حَدید: آهن(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۲) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۴) سَمُّ الخِیاط: سوراخ سوزن(۲۵) تَحَرّی: جستجو(۲۶) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۲۷) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۲۸) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی‌مزد(۲۹) حَرّ: گرما، حرارت(۳۰) تیه: بیابان شن‌زار و بی‌ آب‌ و علف، صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۳۱) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۳۲) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۳۳) اینْت: این تو را(۳۴) شُه: کلمه‌ای است برای اظهار نفرت و کراهت.(۳۵) نار: آتش(۳۶) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۳۷) رَوضه: باغ، بهشت(۳۸) خُضَر: سبز(۳۹) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۴۰) رَشاد: هدایت(۴۱) ضَلالت: گمراهی(۴۲) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۴۳) گران: سنگین، غلیظ، قوی، در اینجا مراد گران‌جان (فرومایه) است.(۴۴) راحِله: مرکوب، بار و بنهٔ مسافر(۴۵) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.(۴۶) دَنی: فرومایه، پست(۴۷) فارِغ: راحت و آسوده(۴۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۴۹) ذوالْکَرَم:‌ صاحبِ  کرم و بخشش(۵۰) والِده: مادر(۵۱) شفیق:‌ مهربان(۵۲) اُستُن: ستون(۵۳) تاب: فعل امر از مصدر تابیدن، یعنی به این دو امر توسّل جو.(۵۴) اُدْعُوا: بخوانید(۵۵) قضا: تقدیر و حُکمِ الهی(۵۶) خُنُک: خوشا(۵۷) خرگاه: خیمه ‌بزرگ(۵۸) اَشجار: جمعِ شجر، به‌معنی درختان(۵۹) ثِمار: جمعِ ثمر، به‌معنی میوه‌ها(۶۰) مُرود: مخفّف اِمرود، به‌معنی گلابی(۶۱) زَمَن: زمین(۶۲) مُنتعش: سرزنده، بانشاط، سالم(۶۳) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۶۴) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۶۵) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنام شتر به ترکی چه بود بگو دوانام بچه‌ش چه باشد او خود پی‌اش دواما زاده قضا و قضا مادر همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پی قضاما شیر از او خوریم و همه در پی‌اش پریمگر شرق و غرب تازد ور جانب سماطبل سفر زده‌ست قدم در سفر نهیمدر حفظ و در حمایت و در عصمت خدادر شهر و در بیابان همراه آن مهیمای جان غلام و بنده آن ماه خوش‌لقاآنجاست شهر کآن شه ارواح می‌کشدآنجاست خان و مان که بگوید خدا بیاکوته شود بیابان چون قبله او بودپیش و سپس چمن بود و سرو دلرباکوهی که در ره آید هم پشت خم دهدکای قاصدان معدن اجلال مرحباهمچون حریر نرم شود سنگلاخ راهچون او بود قلاوز آن راه و پیشواما سایه‌وار در پی آن مه دوان شدیمای دوستان همدل و همراه الصلادل را رفیق ما کند آن‌کس که عذر هستزیرا که دل سبک بود و چست و تیزپادل مصر می‌رود که به کشتیش وهم نیستدل مکه می‌رود که نجوید مهاره رااز لنگی تن است و ز چالاکی دل استکز تن نجست حق و ز دل جست آن وفااما کجاست آن تن همرنگ جان شدهآب و گلی شده‌ست بر ارواح پادشاارواح خیره مانده که این شوره خاک بیناز حد ما گذشت و ملک گشت و مقتداچه جای مقتدا که بدان‌جا که او رسیدگر پا نهیم پیش بسوزیم در شقااین در گمان نبود در او طعن می‌زدیمدر هیچ آدمی منگر خوار ای کیاما همچو آب در گل و ریحان روان شویمتا خاک‌های تشنه ز ما بردهد گیابی دست و پاست خاک جگرگرم بهر آبزین رو دوان دوان رود آن آب جوی‌هاپستان آب می‌خلد ایرا که دایه اوستطفل نبات را طلبد دایه جا به‌ جاما را ز شهر روح چنین جذبه‌ها کشیددر صد هزار منزل تا عالم فناباز از جهان روح رسولان همی‌رسندپنهان و آشکارا بازآ به اقربایاران نو گرفتی و ما را گذاشتیما بی‌تو ناخوشیم اگر تو خوشی ز ماای خواجه این ملالت تو ز آه اقرباستبا هر که جفت گردی آنت کند جداخاموش کن که همت ایشان پی تو استتأثیر همت‌ است تصاریف ابتلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنام شتر به ترکی چه بود بگو دوانام بچه‌ش چه باشد او خود پی‌اش دواما زاده قضا و قضا مادر همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پی قضاما شیر از او خوریم و همه در پی‌اش پریمگر شرق و غرب تازد ور جانب سمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های حکم کن‌فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این واللـه آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلقاین تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3460خویش را صافی کن از اوصاف خود تا ببینی ذات پاک صاف خود مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساط که بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsطبل سفر زده‌ست قدم در سفر نهیمدر حفظ و در حمایت و در عصمت خدادر شهر و در بیابان همراه آن مهیمای جان غلام و بنده آن ماه خوش‌لقاآنجاست شهر کآن شه ارواح می‌کشدآنجاست خان و مان که بگوید خدا بیاپرسیدن معشوقی از عاشق غریب خود که از شهرها کدام شهر را خوشتر یافتی و انبوه‌‌تر و محتشم‌تر و پر نعمت‌تر و دل‌گشاترمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3808گفت معشوقی به عاشق کای فتی تو به غربت دیده‌یی بس شهرها پس کدامین شهر زآنها خوشتر است  گفت آن شهری که در وی دلبر استهر کجا باشد شه ما را بساط  هست صحرا گر بود سم الخیاط هر کجا که یوسفی باشد چو ماه  جنت است ارچه که باشد قعر چاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsکوته شود بیابان چون قبله او بودپیش و سپس چمن بود و سرو دلرباکوهی که در ره آید هم پشت خم دهدکای قاصدان معدن اجلال مرحباهمچون حریر نرم شود سنگلاخ راهچون او بود قلاوز آن راه و پیشوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دست حق عیان  پس تحری بعد ازین مردود دان هین بگردان از تحری رو و سر  که پدید آمد معاد و مستقر یک زمان زین قبله گر ذاهل شوی  سخره هر قبله باطل شوی مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیه می‌روی هر روز تا شب هروله خویش می‌بینی در اول مرحله  نگذری زین بعد سیصد ساله تو  تا که داری عشق آن گوساله تو  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2051چشم دزدیدی ز نور ذالجلال   اینت جهل وافر و عین ضلال ‏شه بر آن عقل و گزینش که تو راست   چون تو کان جهل را کشتن سزاست‏ گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفت   کاحمقان را این همه رغبت شگفت‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مومنان در حشر گویند ای ملک   نی که دوزخ بود راه مشترک مومن و کافر بر او یابد گذار   ما ندیدیم اندرین ره دود و نار نک بهشت و بارگاه ایمنی   پس کجا بود آن گذرگاه دنی‏پس ملک گوید که آن روضه خضر که فلان جا دیده‏‌اید اندر گذر دوزخ آن بود و سیاستگاه سخت   بر شما شد باغ و بستان و درخت‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1360گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اول بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2173کز همه نومید گشتم ای خدا  اول و آخر تویی و منتهامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما سایه‌وار در پی آن مه دوان شدیمای دوستان همدل و همراه الصلادل را رفیق ما کند آن‌کس که عذر هستزیرا که دل سبک بود و چست و تیزپادل مصر می‌رود که به کشتیش وهم نیستدل مکه می‌رود که نجوید مهاره رااز لنگی تن است و ز چالاکی دل استکز تن نجست حق و ز دل جست آن وفامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #188تفرقه در روح حیوانی بود   نفس واحد روح انسانی بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #411جان حیوانی ندارد اتحادتو مجو این اتحاد از روح بادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن هی پیر خر ای پیر خرغیر پیر استاد و سرلشکر مبادپیر گردون نی ولی پیر رشاددر زمان چون پیر را شد زیردست  روشنایی دید آن ظلمت‌پرست شرط تسلیم است نه کار دراز  سود نبود در ضلالت ترک‌تاز   من نجویم زین سپس راه اثیرپیر جویم پیر جویم پیر پیر  پیر باشد نردبان آسمان  تیر پران از که گردد از کمان  نه ز ابراهیم نمرود گرانکرد با کرکس سفر بر آسمان از هوا شد سوی بالا او بسی  لیک بر گردون نپرد کرکسی  گفتش ابراهیم ای مرد سفر  کرکست من باشم اینت خوب‌تر  چون ز من سازی به بالا نردبان  بی‌پریدن بر روی بر آسمان  آنچنانکه می‌رود تا غرب و شرق  بی ز زاد و راحله دل همچو برق  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsاما کجاست آن تن همرنگ جان شدهآب و گلی شده‌ست بر ارواح پادشامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1383مسجدست آن دل که جسمش ساجدست یار بد خروب هر جا مسجدستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #385چون چنین وسواس دیدی زود زودبا خدا گَرد و درآ اندر سجودسجده‌گه را تر کن از اشک روانکای خدا تو وارهانم زین گمانآن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما همچو آب در گل و ریحان روان شویمتا خاک‌‌های تشنه ز ما بردهد گیابی دست و پاست خاک جگرگرم بهر آبزین رو دوان دوان رود آن آب جوی‌هاپستان آب می‌خلد ایرا که دایه اوستطفل نبات را طلبد دایه جا به‌ جامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1741تشنگان گر آب جویند از جهان آب جوید هم به عالم تشنگان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsباز از جهان روح رسولان همی‌رسندپنهان و آشکارا بازآ به اقربایاران نو گرفتی و ما را گذاشتیما بی‌تو ناخوشیم اگر تو خوشی ز ماای خواجه این ملالت تو ز آه اقرباستبا هر که جفت گردی آنت کند جدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1725, Divan e Shamsنگفتمت مرو آنجا که آشنات منمدر این سراب فنا چشمه حیات منموگر به خشم روی صد هزار سال ز منبه عاقبت به من آیی که منتهات منمنگفتمت که به نقش جهان مشو راضیکه نقش‌بند سراپرده رضات منممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsنام شتر به ترکی چه بود بگو دوانام بچه‌ش چه باشد او خود پی‌اش دوامولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردیاو گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانتبه کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #200, Divan e Shamsما زاده قضا و قضا مادر همه‌ستچون کودکان دوان شده‌ایم از پی قضامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو شه کند بس جستجومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشم روشن ای صاحب‌نظرمر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن‌فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2921گفت موسی را به وحی دل خدا کای گزیده دوست می‌دارم تو راگفت چه خصلت بود ای ذوالکرم موجب آن تا من آن افزون کنمگفت چون طفلی به پیش‌ِ والدهوقت قهرش دست هم در وی زدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #135طفل یک ‌روزه همی‌داند طریقکه بگریم تا رسد دایه شفیقتو نمی‌دانی که دایه دایگانکم‌ دهد بی‌گریه شیر او رایگانگفت فلیبکوا کثیرا گوش دارتا بریزد شیر فضل کردگاربرای زنده شدن به من زیاد گریه کنید تا لطیف شویدپس این سخن را گوش کن تا شیر فضل و رحمت خداوند جاری شودقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۸۲Quran, At-Tawba(#9), Line #82«فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيَبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ.»«به سزاى اعمالى كه انجام داده‌اند بايد كه اندك بخندند و فراوان بگريند.»گریه ابرست و سوز آفتاباستن دنیا همین دو رشته تابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1952دایه و مادر بهانه‌جو بودتا که کی آن طفل او گریان شودطفل حاجات شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت ادعوا الله بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ  أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ  وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید (ذات یکتای او را خوانده‌اید) نیکوترینِ نام‌ها (که این دو نام هم از آن‌هاست) فقط ویژهٔ اوست. و نمازِ خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو (صدا) راهی میانه بجوی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم به دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2973اشتری گم کرده‌ای ای معتمدهر‌کسی زاشتر نشانت می‌دهدتو‌ نمی‌دانی که آن اشتر کجاستلیک دانی کاین نشانی‌ها خطاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #701من نخواهم دایه مادر خوشتر استموسی‌ام من دایه من مادر استمن نخواهم لطف مه از واسطهکه هلاک قوم شد این رابطهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1640طفل جان از شیر شیطان باز کنبعد از آنش با ملک انباز کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsلب را ز شیر شیطان می‌کوش تا بشوییچون شسته شد توانی پستان دل مکیدنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1252باغبان را خار چون در پای رفتدزد فرصت یافت کالا برد تفت‌‌چون ز حیرت رست باز آمد به راهدید برده دزد رخت از کارگاه‌‌ربنا انا ظلمنا گفت و آهیعنی آمد ظلمت و گم گشت راه‌‌پس قضا ابری بود خورشیدپوششیر و اژدرها شود زو همچو موشمن اگر دامی نبینم گاه حکممن نه تنها جاهلم در راه حکم‌‌ای خنک آن کو نکوکاری گرفتزور را بگذاشت او زاری گرفتگر قضا پوشد سیه هم‌چون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زنداز کرم دان این‌ که می‌ترساندتتا به ملک ایمنی بنشاندتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1634اندر آن که بود اشجار و ثماربس مرود کوهی آنجا بی‌شمارگفت آن درویش یا رب با تو منعهد کردم زین نچینم در زمنجز از آن میوه که باد انداختشمن نچینم از درخت منتعشمدتی بر نذر خود بودش وفاتا درآمد امتحانات قضازین سبب فرمود استثنا کنیدگر خدا خواهد به پیمان برزنیدهر زمان دل را دگر میلی دهمهر نفس بر دل دگر داغی نهمک اصباح لنا شان جدیدکل شیء عن مرادی لایحیددر هر بامداد کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی‌شودقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹Quran, Al-Rahman(#55), Line #29«يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»«هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»در حدیث ‌آمد که ‌دل ‌همچون پری‌ستدر بیابانی اسیر صرصری‌ستباد پر را هر طرف راند گزافگه چپ ‌و گه ‌راست با صد اختلافحدیث«إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»«این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیث دیگر این دل دان چنانکآب جوشان زآتش اندر قازغانهر زمان دل را دگر رایی بودآن نه از وی لیک از جایی بود

برنامه شماره ۹۸۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۷  اکتبر  ۲۰۲۳ - ۲۶  مهر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۳ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsای میرِ آب بُگشا آن چشمهٔ روان راتا چشمه‌ها گشاید ز اشکوفه، بوستان راآبِ حیاتِ لطفت در ظلمتِ دو چشم استز آن مَردُمک چو دریا کرده‌ست دیدگان راهرگز کسی نرقصد، تا لطفِ تو نبیندکاندر شکم ز لطفت، رقص است کودکان رااندر شکم چه باشد؟ و اندر عدم چه باشد؟کاندر لَحَد ز نورت، رقص است استخوان رابر پرده‌هایِ دنیا، بسیار رقص کردیمچابک شوید یاران، مر رقصِ آن جهان راجان‌ها چو می‌برقصد، با کُنده‌هایِ قالبخاصه چو بگسلانَد(۱) این کُندهٔ گران راپس ز اوّلِ ولادت، بودیم پای‌کوباندر ظلمتِ رَحِم‌ها از بهرِ شُکرِ جان راپس جمله صوفیانیم، از خانقَه رسیدهرقصان و شُکرگویان، این لوتِ(۲) رایگان رااین لوت را اگر جان، بدْهیم رایگان استخود چیست جانِ صوفی، این گنجِ شایگان(۳) را؟چون خوانِ این جهان را، سرپوش آسمان استاز خوانِ حق چه گویم؟ زَهره بُوَد زبان را؟ما صوفیانِ راهیم، ما طبل‌خوارِ(۴) شاهیمپاینده دار یا رَب، این کاسه را و خوان رادر کاسه‌های شاهان، جز کاسه‌شُستِ(۵) ما نیهر خام درنیابد این کاسه را و نان رااز کاسه‌های نعمت، تا کاسهٔ مُلَوَّث(۶)پیشِ مگس چه فرق است؟ آن ننگِ میزبان راو آن کس که کس بُوَد او، ناخورده و چشیدهگَه می‌گزد زبان را، گَه می‌زند دهان را(۱) بگسلاند: پاره کند(۲) لوت: غذا، طعام(۳) شایگان: شاهانه، عظیم(۴) طبل‌خوار: روزی‌خوار(۵) کاسه‌شُست: باقی ماندهٔ طعام در ظرف، مجازاً غذای ناچیز(۶) مُلَوَّث: آلوده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsای میرِ آب بُگشا آن چشمهٔ روان راتا چشمه‌ها گشاید ز اشکوفه، بوستان راآبِ حیاتِ لطفت در ظلمتِ دو چشم استز آن مَردُمک چو دریا کرده‌ست دیدگان راهرگز کسی نرقصد، تا لطفِ تو نبیندکاندر شکم ز لطفت، رقص است کودکان رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2455اصل و سرچشمۀ‏ خوشی، آن است آن   زود تَجْری تَحْتَهَاالْاَنهار خوان‏ قرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیهٔ ۱۱Quran, Al-Buruj(#85), Line #11«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ.»«براى كسانى كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند بهشتهايى است كه در آن نهرها جارى است و آن كاميابى بزرگى است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷)(۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------قصۀ رُستن خَرّوب در گوشۀ مسجدِ اقْصیٰ و غمگین شدنِ سلیمان علیه‌السّلام از آن، چون به سخن آمد با او و خاصیّت و نامِ خود بگفتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373پس سلیمان دید اندر گوشه‌ای نوگیاهی رُسته همچون خوشه‌ایدید بس نادرگیاهی(۸) سبز و تَر می‌رُبود آن سبزیَش نور از بَصَرپس سلامش کرد در حال آن حشیش(۹) او جوابش گفت و بِشْگِفت از خوشیش گفت: نامت چیست؟ برگو بی‌دهان گفت: خَرّوب(۱۰) است ای شاهِ جهانگفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟ گفت: من رُستَم، مکان ویران شودمن که خَرّوبم، خرابِ منزلم هادمِ بنیادِ این آب و گِلمپس سلیمان آن زمان دانست زود که اَجَل آمد، سفر خواهد نمودگفت: تا من هستم، این مسجد یقین در خَلَل نآید ز آفاتِ زمین تا که من باشم، وجودِ من بود مسجدِ اَقصیٰ مُخَلْخَل(۱۱) کِی شود؟پس که هَدْمِ(۱۲) مسجدِ ما بی‌گمان نَبْوَد اِلّا بعدِ مرگِ ما، بِدانمسجدست آن دل، که جسمش ساجدست یارِ بَد خَرُّوبِ هر جا مسجدستیارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکَن از بیخش، که گر سَر برزند مر تو را و مسجدت را برکَنَد عاشقا، خَرّوبِ تو آمد کژی همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی(۱۳)؟خویش مُجرِم دان و مُجرِم گو، مترس تا ندزدد از تو آن اُستاد، درسچون بگویی: جاهلم، تعلیم دِه این چنین انصاف از ناموس(۱۴) بِهاز پدر آموز ای روشن‌جَبین(۱۵) رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا(۱۶) پیش از اینقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، [با من‌ذهنی] به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»نه بهانه کرد و، نه تزویر ساخت نه لِوایِ(۱۷) مکر و حیلت بر فراخت باز آن ابلیس، بحث آغاز کرد که بُدَم من سُرخ‌رُو، کردیم زردرنگ، رنگِ توست، صَبّاغم(۱۸) تویی اصلِ جُرم و آفت و داغم توییهین بخوان: رَبِّ بِمٰا اَغْوَیْتَنی تا نگردی جبری و، کژ کم تنیقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ.»«گفت: حال که مرا گمراه ساخته‌ای، من هم ایشان را از راه راست تو منحرف می‌کنم.»[ما به‌عنوان من‌ذهنی هم خودمان را گمراه می‌کنیم و هم به هرکسی که می‌رسیم او را به واکنش درمی‌آوریم.] بر درختِ جبر تا کِی برجهی اختیارِ خویش را یکسو نهی؟همچو آن ابلیس و ذُرّیاتِ(۱۹) او با خدا در جنگ و اندر گفت و گو چون بَوُد اِکراه(۲۰) با چندان خوشی که تو در عِصیان همی دامن کشی(۲۱)؟آنچنان خوش، کس رود در مُکْرَهی(۲۲)؟ کس چنان رقصان دَوَد در گمرهی؟بیست مَرده جنگ می‌کردی در آن کِت(۲۳) همی‌ دادند پند آن دیگرانکه صواب اینست و، راه اینست و بس کی زند طعنه مرا؟ جز هیچکسکِی چنین گوید کسی کو مُکْرَه است؟ چون چنین جنگد کسی کو بی‌ره است؟ هرچه نَفْست خواست، داری اختیار هرچه عقلت خواست، آری اضطرارداند او کو نیکبخت و مَحْرَم است زیرکی ز ابلیس و، عشق از آدم استزیرکی، سَبّاحی(۲۴) آمد در بِحار کم رهَد، غرق است او پایانِ کارهِلْ(۲۵) سِباحت(۲۶) را، رها کن کبر و کین نیست جیحون(۲۷)، نیست جو، دریاست اینوآنگهان دریایِ ژرفِ بی‌پناه در رُباید هفت دریا را چو کاه عشق، چون کَشتی بُوَد بهرِ خواص کم بُوَد آفت، بُوَد اغلب خلاصزیرَکی بفْروش و حیرانی بخر زیرکی ظنّ‌ست و حَیرانی نظرعقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیٰ حَسْبِیَ‎الله گُو که الله‌ام کَفیٰقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Al-Zumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … .»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»همچو کَنعان سر ز کشتی وا مَکَش که غرورش، داد نَفْسِ زیرَکَشکه برآیم بر سرِ کوهِ مَشید(۲۸) مِنّتِ نوحم چرا باید کشید؟ چون رَمى از مِنَّتش اى بی‌رَشَد(۲۹)؟ كه خدا هم مِنّتِ او مى‌كشدچون نباشد مِنَّتش بر جانِ ما چونکه شکر و مِنَّتش گوید خدا؟تو چه دانی ای غَرارۀ(۳۰)‌ پُر حسد؟ مِنّتِ او را خدا هم می‌کَشَدکاشکی او آشنا نآموختی تا طمع در نوح و کَشتی دوختیکاش چون طفل از حِیَل(۳۱) جاهل بُدی تا چو طفلان چنگ در مادر زدی یا به علمِ نَقْل کم بودی مَلی(۳۲) علمِ وحیِ دل، ربودی از ولیبا چنین نوری، چو پیش آری کتاب جانِ وحی‌آسایِ تو، آرَد عِتاب(۳۳)چون تیمّم با وجودِ آب، دان علمِ نَقْلی با دَمِ قطبِ زمانخویش ابله کن، تَبَع(۳۴) می‌رو سپس رَستگی زین ابلهی یابی و بساَکْثَر اهلِ الْجَنَّةِ الْبُلْه، ای پدر بهرِ این گفته‌ست سلطانُ الْبَشَرحدیث نبوی«اَكْثَرُ اَهْلِ الْجَنَّةِ الْبُلْه»«بیشترِ اهلِ بهشت،‌ ابلهان‌اند»زیرکی چون کِبر و بادانگیزِ توست ابلهی شو تا بمانَد دل دُرُستابلهی نَه کو به مَسخَرْگی دوتُوست ابلهی کو والِه و حیرانِ هوستابلهانند آن زنانِ دست‌بُر از کف، ابله وز رخِ یوسف نُذُر(۳۵)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱Quran, Yusuf(#12), Line #31«فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ  فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ.»«چون افسونشان را شنيد، نزدشان كس فرستاد و براى هر يك تا تكيه دهد متكايى ترتيب داد و به هر يک كاردى داد، و گفت: بيرون آى تا تو را بنگرند. چون او را ديدند، بزرگش شمردند و دست خويش ببريدند و گفتند: معاذ الله، اين آدمى نيست، اين جز فرشته‌اى بزرگوار نيست.» عقل را قربان کن اندر عشقِ دوستعقل‌ها باری(۳۶) از آن سوی است کوستعقل‌ها آن سو فرستاده عقول مانده این‏‌سو که نه معشوق است، گول زین سَر از حیرت گر این عقلت رود هر سَرِ مویت، سَر و عقلی شودنیست آن سو رنجِ فکرت بر دِماغ(۳۷)که دِماغ و عقل رویَد دشت و باغسویِ دشت، از دشت نکته بشنوی سویِ باغ آیی، شود نخلت رَوی(۳۸)اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۳۹)تا قلاووزت(۴۰) نجنبد، تو مَجُنبهر که او بی سَر بجنبد، دُم بُوَد جُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود کَژرو و شبکور و زشت و زهرناک پیشۀ او خَستنِ(۴۱) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَد خُلق و خویِ مستمرّش این بُوَدخود صلاحِ اوست آن سَرکوفتن تا رهد جان‌ریزه‌اش ز آن شوم‌تنواسِتان از دستِ دیوانه سلاح تا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه، ببند دستِ او را، ورنه آرَد صد گزند(۸) نادرگیاه: در این‌جا یعنی گیاه عجیب(۹) حشیش: گیاهِ خشک، علف.(۱۰) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۱۱) مُخَلْخَل: دارای رخنه و شکاف(۱۲) هَدْم: ویران کردن،‌ ویرانی(۱۳) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۱۴) ناموس: خودبینی، تکبّر(۱۵) جَبین: پیشانی(۱۶) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم(۱۷) لِوا: پرچم(۱۸) صَبّاغ: رنگرز(۱۹) ذُرّیّات: جمعِ ذُرِّیَّه به معنی فرزند، نسل(۲۰) اِکراه: کاری را به اجبار انجام دادن(۲۱) دامن کشی: می‌خرامی، با تکبّر راه می‌روی(۲۲) مُکْرَه: اسم مفعول از مصدر اکراه؛ مُکْرَهی: اکراه و اجبار(۲۳) کِت: مخفَّفِ که تو را(۲۴) سَبّاحی: شنا کردن(۲۵) هِلْ: ترک کن، رها کن(۲۶) سِباحت: شنا کردن در آب، شناوری(۲۷) جیحون: در این‌جا رودخانه به‌طور مطلق(۲۸) مَشید: استوار و بلند(۲۹) رَشَد: هدایت(۳۰) غَراره: غفلت، در این‌جا یعنی مغرور(۳۱) حِیَل: حیله‌ها(۳۲) مَلی: مخفف مَلی‌ء، به‌معنی پُر(۳۳) عِتاب: نکوهش(۳۴) تَبَع: تابع(۳۵) نُذُر: جمع نذیر، هم به‌معنی ترساننده هست و هم ترسانده‌ شده؛ آگاه(۳۶) باری: به هر نحو که باشد.(۳۷) دِماغ:‌ مغز(۳۸) رَویّ: سیراب(۳۹) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۴۰) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما(۴۱) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #262همچو خادم دان مُراعاتِ خَسانبی‌‏کسی بهتر، ز عِشوهٔ‏ ناکَساندر زمینِ مردمان، خانه مکُنکارِ خود کن، کارِ بیگانه مکُنکیست بیگانه؟ تنِ خاکیِّ توکز برای اوست غمناکیِّ توتا تو تن را چرب و شیرین می‌‏دهیجوهرِ خود را نبینی فَربِهی‏گر میانِ مُشک تن را جا شودروزِ مُردن گَندِ او پیدا شودمُشک را بر تن مزن، بر دل بمالمُشک چه‌بْوَد؟ نامِ پاکِ ذو‌الْجَلال‏(۴۲)آن منافق مُشک بر تن می‏‌نهدروح را در قعرِ گُلْخَن(۴۳) می‌‏نهدبر زبان، نام حق و، در جانِ اوگَندها از فکرِ بی‌ایمانِ اوذکر، با او همچو سبزه‏ گُلْخَن استبر سرِ مَبْرَز(۴۴) گُل است و، سوسن است‏حدیث«اِيّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ»«از سبزه‌های دمیده در سِرگین‌زار(۴۵) بپرهیزید»آن نبات آنجا یقین، عاریّت استجایِ آن گُل، مجلس است و عشرت استطیّبات آید به سویِ طیّبینلِلْخَبیثینَ الْخَبیثاتست هینقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ  وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ  لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ.»«زنان ناپاك براى مردان ناپاك و مردان ناپاك براى زنان ناپاك و زنان پاك براى مردان پاك و مردان پاك براى زنان پاك. آنها از آنچه در باره‌شان مى‌گويند منزهند. آمرزش و رزق نيكو براى آنهاست.»کین مدار آنها که از کین گُمْرَهندگورشان پهلویِ کین‌داران نهنداصلِ کینه دوزخ است و، کینِ تو  جزوِ آن کُلّ است و، خصمِ دینِ توچون تو جزوِ دوزخی، پس هوش دار  جزو، سویِ کُلِّ خود گیرد قرارتلخ با تلخان یقین مُلحَق شودکَی دَمِ باطل قرینِ حق شود؟ای برادر تو همآن اندیشه‌‌ییمابقی تو استخوان و ریشه‌ییگر گُل است اندیشهٔ‏ تو، گُلْشنیور بُوَد خاری، تو هیمهٔ(۴۶)‏ گُلْخَنیگر گلابی، بر سر و جَیبت زنندور تو چون بَوْلی(۴۷) بُرونت افکنندطبله‌‏ها(۴۸) در پیشِ عَطّاران ببینجنس را با جنسِ خود کرده قرینجنس‌ها با جنس‌ها آمیختهزین تجانس(۴۹)، زینتی انگیخته‏گر درآمیزند عُود و شِکَّرشبرگزیند یَک یَک از یکدیگرشطبله‌‏ها بشکست و جان‌ها ریختندنیک و بد در همدگر آمیختندحق، فرستاد انبیا را با وَرَق(۵۰)تا گُزید این دانه‌‏ها را بر طَبَقپیش ازین ما اُمَّتِ واحد بُدیمکس ندانستی که ما نیک و بَدیمقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۱۳Quran, Al-Baqarah(#2), Line #213«كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ  وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ  فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ  وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ.»«مردم يك امّت بودند، پس خدا پيامبران بشارت‌دهنده و ترساننده را بفرستاد، و بر آنها كتاب بر حق نازل كرد تا آن كتاب در آنچه مردم اختلاف دارند ميانشان حكم كند، ولى جز كسانى كه كتاب بر آنها نازل شده و حجّتها آشكار گشته بود از روى حسدى كه نسبت به هم مى ورزيدند در آن اختلاف نكردند. و خدا مؤمنان را به اراده خود در آن حقيقتى كه اختلاف مى‌كردند راه نمود، كه خدا هر كس را كه بخواهد به راه راست هدايت مى‌كند.»قلب(۵۱) و نیکو، در جهان بودی روانچون همه شب بود و، ما چون شبروان‏تا برآمد آفتابِ انبیاگفت: ای غِش(۵۲) دور شو، صافی بیاچشم، داند فرق کردن رنگ راچشم، داند لعل را و، سنگ راچشم، داند گوهر و، خاشاک راچشم را زآن می‏‌خلد خاشاک‌هادشمنِ روزند، این قَلّابکان(۵۳)عاشقِ روزند، آن زرهایِ کان‏زآنکه روزست آینهٔ‏ تعریفِ اوتا ببیند اشرفی، تشریفِ اوحق، قیامت را لقب زآن روز کردروز بنماید جمالِ سُرخ و زردپس حقیقت، روز سرِّ اولیاستروز، پیش ماهشان چون سایه‏‌‌هاست‏عکسِ رازِ مردِ حق دانید روز عکسِ ستّاریش، شامِ چشم‌دوزقرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Hajj(#22), Line #17«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ  إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ.»«خدا ميان آنان كه ايمان آورده‌اند و آنان كه كيش يهود يا صابئان يا نصارى يا مجوس برگزيده‌اند و آنان كه مشرك شده‌اند، در روز قيامت حكم مى‌كند. زيرا او بر هر كارى ناظر است.»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۵۹Quran, Yaseen(#36), Line #59«وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ.»«اى گناهكاران، امروز كنارى گيريد.»زآن سبب فرمود یزدان: وَالضُّحیٰ  وَالضُحیٰ‏ نورِ ضمیرِ مُصْطَفیٰقولِ دیگر کاین ضُحیٰ را خواست دوست هم برای آنکه این هم عکسِ اوست‏قرآن کریم، سورهٔ ضحی (۹۳)، آیات ۱ تا ۳Quran, Ad-Dhuha(#93), Line #1-3«وَالضُّحَىٰ.»«سوگند به آغاز روز.»«وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَىٰ.»«و سوگند به شب چون آرام و در خود شود.»«مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَىٰ.»«كه پروردگارت تو را ترك نكرده و بر تو خشم نگرفته است.»ورنه بر فانی قَسَم گفتن، خطاستخود فنا چه لایقِ گفتِ خداست؟‏(۴۲) ذو‌الْجَلال‏: دارندهٔ شکوه(۴۳) گُلْخَن: تون و آتش‌خانهٔ حمام(۴۴) مَبْرَز: مستراح، آبریز(۴۵) سِرگین‌: مدفوع(۴۶) هیمه: هیزم(۴۷) بُول: ادرار(۴۸) طبله‌‏: صندوق کوچک، صندوقچه(۴۹) تجانس: هم‌جنس بودن(۵۰) فرستادنِ‌ وَرَق: در این‌جا یعنی نازل کردن کتاب‌های آسمانی(۵۱) قلب: تقلّبی(۵۲) غِش: ناخالصی، در این‌جا یعنی تقلّبی(۵۳) قَلّاب: آن‌که سکه‌های تقلّبی بزند.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #298از خلیلی، لٰا اُحِبُّ الآفِلینپس فنا چون خواست ربُّ‌العالَمین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱-۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #298-1لٰا اُحِبُّ الآفِلین گفت آن خَلیلکی فنا خواهد ازین ربِّ جَلیلقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«…فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ»«…پس آنگاه که غروب کرد گفت: من افول‌کنندگان را دوست نمی‌دارم»باز وَاللَّیل است ستّاریِّ اووآن تنِ خاکیِّ زَنگاریِ(۵۴) اوآفتابش چون برآمد زآن فلکبا شبِ تن گفت: هین ما وَدَّعَک(۵۵)قرآن کریم، سوره الضحی (۹۳)، آیه ۳Quran, Ad-Dhuha(#93), Line #3«مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَىٰ» «پروردگارت تو را رها نکرده و تو را دشمن نداشته است.»وصل، پیدا گشت از عینِ بلازآن حلاوت شد عبارت ما قَلا(۵۶)هر عبارت خود نشانِ حالتی استحال، چون دست و، عبارت آلتی استآلتِ زرگر به دستِ کفشگرهمچو دانهٔ کِشت کرده ریگ در آلتِ اِسکاف(۵۷) پیشِ برزگرپیشِ سگ کَه، استخوان در پیشِ خَربود اَنَا الْحق در لبِ منصور، نوربود اَنَاللّه در لبِ فرعون زور(۵۸)شد عصا اندر کفِ موسی گواشد عصا اندر کفِ ساحر هَبا(۵۹)زین سبب عیسی بدان همراهِ خَوددر نیآموزید آن اسمِ صَمَد(۶۰)کو، نداند نقص بر آلت نهدسنگ بر گِل زن تو، آتش کِی جهد؟دست و آلت همچو سنگ و آهن استجفت باید، جفت، شرطِ زادن استآنکه بی جُفت است و بی آلت، یکی‌ستدر عدد شکّ است و آن یک بی‌شکی‌ستآنکه دو گفت و، سه گفت و، بیش ازینمُتَّفِق باشند در واحد، یقیناَحْوَلی(۶۱) چون دفع شد، یکسان شونددو سه گویان(۶۲) هم، یکی گویان(۶۳) شوندگر یکی گُویی تو در میدانِ اوگِرد بر می‌گرد از چوگانِ اوگوی، آنگه راست و بی‌نقصان شودکو ز زخمِ دستِ شه، رقصان شودگوش دار، ای اَحوَل اینها را به هوشدارویِ دیده بکَش از راهِ گوشپس کلامِ پاک در دل های کورمی‌نپاید، می‌رود تا اصلِ نورحدیث«خُذِ الْحِكْمَةَ أَنَّى كَانَتْ؛ فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِي صَدْرِ الْمُنَافِقِ، فَتَلَجْلَجُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ فَتَسْكُنَ إِلَى صَوَاحِبِهَا فِي صَدْرِ الْمُؤْمِنِ.»«حکمت را هرجا که هست بگیر زیرا که حکمت در سینه منافق آنقدر می‌جنبد که سرانجام در سینه مومن جای گیرد.»وآن فسونِ دیو در دل هایِ کژمی‌رود چون کفشِ کژ در پایِ کژگرچه حکمت را به تکرار آوریچون تو نااهلی، شود از تو بَری(۶۴)ورچه بنْویسی نشانش می‌کنیورچه می‌لافی بیانش می‌کنیاو ز تو رو در کَشَد ای پُرستیزبندها را بگسَلَد وز تو گُریزور نخوانی و، ببیند سوزِ توعِلم باشد مرغِ دست‌آموزِ تواو نپاید پیشِ هر نااُوستاهمچو طاووسی به خانهٔ روستا(۵۴) زنگاری: منسوب به زنگار، زنگار، زنگِ فلّزات و جزآن است که به سبب رنگِ سبز آنها به این نام موسوم شده است.(۵۵) ما وَدَّعَکَ: تو را ترک نکرد. از مصدر تودیع.(۵۶) ما قَلا: ترک نکرد و دشمن نداشت. قِلْی به معنی بغض شدید و ترک کردن است.(۵۷) اِسکاف: کفشگر.(۵۸) زور: دروغ و حرف یاوه.(۵۹) هَبا: مخفّفِ هَباء در اصل به معنی گرد و غباری که در پرتو آفتاب دیده شود در اینجا به معنی چیز بی ارزش و ناکار آمد.(۶۰) صَمَد: بی نیاز.(۶۱) اَحوَل: دوبین(۶۲) دو سه گوی: معتقد و قائل به شرک و ثنویّت.(۶۳) یکی گوی: معتقد و قائل به توحید.(۶۴) بَری: فراری،‌ گریزان-------------------------مجموع لغات:(۱) بگسلاند: پاره کند(۲) لوت: غذا، طعام(۳) شایگان: شاهانه، عظیم(۴) طبل‌خوار: روزی‌خوار(۵) کاسه‌شُست: باقی ماندهٔ طعام در ظرف، مجازاً غذای ناچیز(۶) مُلَوَّث: آلوده(۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۸) نادرگیاه: در این‌جا یعنی گیاه عجیب(۹) حشیش: گیاهِ خشک، علف.(۱۰) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.(۱۱) مُخَلْخَل: دارای رخنه و شکاف(۱۲) هَدْم: ویران کردن،‌ ویرانی(۱۳) می‌غژی: فعل مضارع از غژیدن، به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۱۴) ناموس: خودبینی، تکبّر(۱۵) جَبین: پیشانی(۱۶) ظَلَمْنٰا: ستم کردیم(۱۷) لِوا: پرچم(۱۸) صَبّاغ: رنگرز(۱۹) ذُرّیّات: جمعِ ذُرِّیَّه به معنی فرزند، نسل(۲۰) اِکراه: کاری را به اجبار انجام دادن(۲۱) دامن کشی: می‌خرامی، با تکبّر راه می‌روی(۲۲) مُکْرَه: اسم مفعول از مصدر اکراه؛ مُکْرَهی: اکراه و اجبار(۲۳) کِت: مخفَّفِ که تو را(۲۴) سَبّاحی: شنا کردن(۲۵) هِلْ: ترک کن، رها کن(۲۶) سِباحت: شنا کردن در آب، شناوری(۲۷) جیحون: در این‌جا رودخانه به‌طور مطلق(۲۸) مَشید: استوار و بلند(۲۹) رَشَد: هدایت(۳۰) غَراره: غفلت، در این‌جا یعنی مغرور(۳۱) حِیَل: حیله‌ها(۳۲) مَلی: مخفف مَلی‌ء، به‌معنی پُر(۳۳) عِتاب: نکوهش(۳۴) تَبَع: تابع(۳۵) نُذُر: جمع نذیر، هم به‌معنی ترساننده هست و هم ترسانده‌ شده؛ آگاه(۳۶) باری: به هر نحو که باشد.(۳۷) دِماغ:‌ مغز(۳۸) رَویّ: سیراب(۳۹) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۴۰) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما(۴۱) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۴۲) ذو‌الْجَلال‏: دارندهٔ شکوه(۴۳) گُلْخَن: تون و آتش‌خانهٔ حمام(۴۴) مَبْرَز: مستراح، آبریز(۴۵) سِرگین‌: مدفوع(۴۶) هیمه: هیزم(۴۷) بُول: ادرار(۴۸) طبله‌‏: صندوق کوچک، صندوقچه(۴۹) تجانس: هم‌جنس بودن(۵۰) فرستادنِ‌ وَرَق: در این‌جا یعنی نازل کردن کتاب‌های آسمانی(۵۱) قلب: تقلّبی(۵۲) غِش: ناخالصی، در این‌جا یعنی تقلّبی(۵۳) قَلّاب: آن‌که سکه‌های تقلّبی بزند.(۵۴) زنگاری: منسوب به زنگار، زنگار، زنگِ فلّزات و جزآن است که به سبب رنگِ سبز آنها به این نام موسوم شده است.(۵۵) ما وَدَّعَکَ: تو را ترک نکرد. از مصدر تودیع.(۵۶) ما قَلا: ترک نکرد و دشمن نداشت. قِلْی به معنی بغض شدید و ترک کردن است.(۵۷) اِسکاف: کفشگر.(۵۸) زور: دروغ و حرف یاوه.(۵۹) هَبا: مخفّفِ هَباء در اصل به معنی گرد و غباری که در پرتو آفتاب دیده شود در اینجا به معنی چیز بی ارزش و ناکار آمد.(۶۰) صَمَد: بی نیاز.(۶۱) اَحوَل: دوبین(۶۲) دو سه گوی: معتقد و قائل به شرک و ثنویّت.(۶۳) یکی گوی: معتقد و قائل به توحید.(۶۴) بَری: فراری،‌ گریزان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsای میر آب بگشا آن چشمه روان راتا چشمه‌ها گشاید ز اشکوفه بوستان راآب حیات لطفت در ظلمت دو چشم استز آن مردمک چو دریا کرده‌ست دیدگان راهرگز کسی نرقصد تا لطف تو نبیندکاندر شکم ز لطفت رقص است کودکان رااندر شکم چه باشد و اندر عدم چه باشدکاندر لحد ز نورت رقص است استخوان رابر پرده‌های دنیا بسیار رقص کردیمچابک شوید یاران مر رقص آن جهان راجان‌ها چو می‌برقصد با کنده‌های قالبخاصه چو بگسلاند این کنده گران راپس ز اول ولادت بودیم پای‌کوباندر ظلمت رحم‌ها از بهر شکر جان راپس جمله صوفیانیم از خانقه رسیدهرقصان و شکرگویان این لوت رایگان رااین لوت را اگر جان بدهیم رایگان استخود چیست جان صوفی این گنج شایگان راچون خوان این جهان را سرپوش آسمان استاز خوان حق چه گویم زهره بود زبان راما صوفیان راهیم ما طبل‌خوار شاهیمپاینده دار یا رب این کاسه را و خوان رادر کاسه‌های شاهان جز کاسه‌شست ما نیهر خام درنیابد این کاسه را و نان رااز کاسه‌های نعمت تا کاسه ملوثپیش مگس چه فرق است آن ننگ میزبان راو آن کس که کس بود او ناخورده و چشیدهگه می‌گزد زبان را گه می‌زند دهان رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #186, Divan e Shamsای میر آب بگشا آن چشمه روان راتا چشمه‌ها گشاید ز اشکوفه بوستان راآب حیات لطفت در ظلمت دو چشم استز آن مردمک چو دریا کرده‌ست دیدگان راهرگز کسی نرقصد تا لطف تو نبیندکاندر شکم ز لطفت رقص است کودکان رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2455اصل و سرچشمه خوشی آن است آن   زود تجری تحتهاالانهار خوان‏ قرآن کریم، سورهٔ بروج (۸۵)، آیهٔ ۱۱Quran, Al-Buruj(#85), Line #11«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ.»«براى كسانى كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند بهشتهايى است كه در آن نهرها جارى است و آن كاميابى بزرگى است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالقصه رستن خروب در گوشه مسجد اقصی و غمگین شدن سلیمان علیه‌السلام از آن چون به سخن آمد با او و خاصیت و نام خود بگفتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373پس سلیمان دید اندر گوشه‌ای نوگیاهی رسته همچون خوشه‌ایدید بس نادرگیاهی سبز و تر می‌ربود آن سبزیش نور از بصرپس سلامش کرد در حال آن حشیش او جوابش گفت و بشگفت از خوشیش گفت نامت چیست برگو بی‌دهان گفت خروب است ای شاه جهانگفت اندر تو چه خاصیت بود گفت من رستم مکان ویران شودمن که خروبم خراب منزلم هادم بنیاد این آب و گلمپس سلیمان آن زمان دانست زود که اجل آمد سفر خواهد نمودگفت تا من هستم این مسجد یقین در خلل نآید ز آفات زمین تا که من باشم وجود من بود مسجد اقصی مخلخل کی شودپس که هدم مسجد ما بی‌گمان نبود الا بعد مرگ ما بدانمسجدست آن دل که جسمش ساجدست یار بد خروب هر جا مسجدستیار بد چون رست در تو مهر او هین ازو بگریز و کم کن گفت‌وگوبرکن از بیخش که گر سر برزند مر تو را و مسجدت را برکند عاشقا خروب تو آمد کژی همچو طفلان سوی کژ چون می‌غژیخویش مجرم دان و مجرم گو مترس تا ندزدد از تو آن استاد درسچون بگویی جاهلم تعلیم ده این چنین انصاف از ناموس بهاز پدر آموز ای روشن‌جبین ربنا گفت و ظلمنا پیش از اینقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، [با من‌ذهنی] به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»نه بهانه کرد و نه تزویر ساخت نه لوای مکر و حیلت بر فراخت باز آن ابلیس بحث آغاز کرد که بدم من سرخ‌رو کردیم زردرنگ رنگ توست صباغم تویی اصل جرم و آفت و داغم توییهین بخوان رب بما اغویتنی تا نگردی جبری و کژ کم تنیقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ.»«گفت: حال که مرا گمراه ساخته‌ای، من هم ایشان را از راه راست تو منحرف می‌کنم.»[ما به‌عنوان من‌ذهنی هم خودمان را گمراه می‌کنیم و هم به هرکسی که می‌رسیم او را به واکنش درمی‌آوریم.] بر درخت جبر تا کی برجهی اختیار خویش را یکسو نهیهمچو آن ابلیس و ذریات او با خدا در جنگ و اندر گفت و گو چون بود اکراه با چندان خوشی که تو در عصیان همی دامن کشیآنچنان خوش کس رود در مکرهیکس چنان رقصان دود در گمرهیبیست مرده جنگ می‌کردی در آن کت همی‌ دادند پند آن دیگرانکه صواب اینست و راه اینست و بس کی زند طعنه مرا جز هیچکسکی چنین گوید کسی کو مکره استچون چنین جنگد کسی کو بی‌ره استهرچه نفست خواست داری اختیار هرچه عقلت خواست آری اضطرارداند او کو نیکبخت و محرم است زیرکی ز ابلیس و عشق از آدم استزیرکی سباحی آمد در بحار کم رهد غرق است او پایان کارهل سباحت را رها کن کبر و کین نیست جیحون نیست جو دریاست اینوآنگهان دریای ژرف بی‌پناه در رباید هفت دریا را چو کاه عشق چون کشتی بود بهر خواص کم بود آفت بود اغلب خلاصزیرکی بفروش و حیرانی بخر زیرکی ظن‌ست و حیرانی نظرعقل قربان کن به پیش مصطفی حسبی‌الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Al-Zumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … .»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»همچو کنعان سر ز کشتی وا مکش که غرورش داد نفس زیرکشکه برآیم بر سر کوه مشیدمنت نوحم چرا باید کشید چون رمى از منتش اى بی‌رشد كه خدا هم منت او مى‌كشدچون نباشد منتش بر جان ما چونکه شکر و منتش گوید خداتو چه دانی ای غراره پر حسد منت او را خدا هم می‌کشدکاشکی او آشنا نآموختی تا طمع در نوح و کشتی دوختیکاش چون طفل از حیل جاهل بدی تا چو طفلان چنگ در مادر زدی یا به علم نقل کم بودی ملی علم وحی دل ربودی از ولیبا چنین نوری چو پیش آری کتاب جان وحی‌آسای تو آرد عتابچون تیمم با وجود آب دان علم نقلی با دم قطب زمانخویش ابله کن تبع می‌رو سپس رستگی زین ابلهی یابی و بساکثر اهل الجنه البله ای پدر بهر این گفته‌ست سلطان البشرحدیث نبوی«اَكْثَرُ اَهْلِ الْجَنَّةِ الْبُلْه»«بیشترِ اهلِ بهشت،‌ ابلهان‌اند»زیرکی چون کبر و بادانگیز توست ابلهی شو تا بماند دل درستابلهی نه کو به مسخرگی دوتوست ابلهی کو واله و حیران هوستابلهانند آن زنان دست‌بر از کف ابله وز رخ یوسف نذرقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۳۱Quran, Yusuf(#12), Line #31«فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ  فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ.»«چون افسونشان را شنيد، نزدشان كس فرستاد و براى هر يك تا تكيه دهد متكايى ترتيب داد و به هر يک كاردى داد، و گفت: بيرون آى تا تو را بنگرند. چون او را ديدند، بزرگش شمردند و دست خويش ببريدند و گفتند: معاذ الله، اين آدمى نيست، اين جز فرشته‌اى بزرگوار نيست.» عقل را قربان کن اندر عشق دوستعقل‌ها باری از آن سوی است کوستعقل‌ها آن سو فرستاده عقول مانده این‏‌سو که نه معشوق است گول زین سر از حیرت گر این عقلت رود هر سر مویت سر و عقلی شودنیست آن سو رنج فکرت بر دماغکه دماغ و عقل روید دشت و باغسوی دشت از دشت نکته بشنوی سوی باغ آیی شود نخلت رویاندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهر که او بی سر بجنبد دم بود جنبشش چون جنبش کژدم بود کژرو و شبکور و زشت و زهرناک پیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بود خلق و خوی مستمرش این بودخود صلاح اوست آن سرکوفتن تا رهد جان‌ریزه‌اش ز آن شوم‌تنواستان از دست دیوانه سلاح تا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه ببند دست او را ورنه آرد صد گزندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #262همچو خادم دان مراعات خسانبی‌‏کسی بهتر ز عشوه ناکساندر زمین مردمان خانه مکنکار خود کن کار بیگانه مکنکیست بیگانه تن خاکی توکز برای اوست غمناکی توتا تو تن را چرب و شیرین می‌‏دهیجوهر خود را نبینی فربهی‏گر میان مشک تن را جا شودروز مردن گند او پیدا شودمشک را بر تن مزن بر دل بمالمشک چه‌بود نام پاک ذو‌الجلال‏آن منافق مشک بر تن می‏‌نهدروح را در قعر گلخن می‌‏نهدبر زبان نام حق و در جان اوگندها از فکر بی‌ایمان اوذکر با او همچو سبزه‏ گلخن استبر سر مبرز گل است و سوسن است‏حدیث«اِيّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ»«از سبزه‌های دمیده در سِرگین‌زار بپرهیزید»آن نبات آنجا یقین عاریت استجای آن گل مجلس است و عشرت استطیبات آید به سوی طیبینللخبیثین الخبیثاتست هینقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ  وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ  لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ.»«زنان ناپاك براى مردان ناپاك و مردان ناپاك براى زنان ناپاك و زنان پاك براى مردان پاك و مردان پاك براى زنان پاك. آنها از آنچه در باره‌شان مى‌گويند منزهند. آمرزش و رزق نيكو براى آنهاست.»کین مدار آنها که از کین گمرهندگورشان پهلوی کین‌داران نهنداصل کینه دوزخ است و کین تو  جزو آن کل است و خصم دین توچون تو جزو دوزخی پس هوش دار  جزو سوی کل خود گیرد قرارتلخ با تلخان یقین ملحق شودکی دم باطل قرین حق شودای برادر تو همآن اندیشه‌‌ییمابقی تو استخوان و ریشه‌ییگر گل است اندیشه تو گلشنیور بود خاری تو هیمه گلخنیگر گلابی بر سر و جیبت زنندور تو چون بولی برونت افکنندطبله‌‏ها در پیش عطاران ببینجنس را با جنس خود کرده قرینجنس‌ها با جنس‌ها آمیختهزین تجانس زینتی انگیخته‏گر درآمیزند عود و شکرشبرگزیند یک یک از یکدیگرشطبله‌‏ها بشکست و جان‌ها ریختندنیک و بد در همدگر آمیختندحق فرستاد انبیا را با ورقتا گزید این دانه‌‏ها را بر طبقپیش ازین ما امت واحد بدیمکس ندانستی که ما نیک و بدیمقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۱۳Quran, Al-Baqarah(#2), Line #213«كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ  وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ  فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ  وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ.»«مردم يك امّت بودند، پس خدا پيامبران بشارت‌دهنده و ترساننده را بفرستاد، و بر آنها كتاب بر حق نازل كرد تا آن كتاب در آنچه مردم اختلاف دارند ميانشان حكم كند، ولى جز كسانى كه كتاب بر آنها نازل شده و حجّتها آشكار گشته بود از روى حسدى كه نسبت به هم مى ورزيدند در آن اختلاف نكردند. و خدا مؤمنان را به اراده خود در آن حقيقتى كه اختلاف مى‌كردند راه نمود، كه خدا هر كس را كه بخواهد به راه راست هدايت مى‌كند.»قلب و نیکو در جهان بودی روانچون همه شب بود و ما چون شبروان‏تا برآمد آفتاب انبیاگفت ای غش دور شو صافی بیاچشم داند فرق کردن رنگ راچشم داند لعل را و سنگ راچشم داند گوهر و خاشاک راچشم را زآن می‏‌خلد خاشاک‌هادشمن روزند این قلابکانعاشق روزند آن زرهای کان‏زآنکه روزست آینه تعریف اوتا ببیند اشرفی تشریف اوحق قیامت را لقب زآن روز کردروز بنماید جمال سرخ و زردپس حقیقت روز سر اولیاستروز پیش ماهشان چون سایه‏‌‌هاست‏عکس راز مرد حق دانید روز عکس ستاریش شام چشم‌دوزقرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Hajj(#22), Line #17«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ  إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ.»«خدا ميان آنان كه ايمان آورده‌اند و آنان كه كيش يهود يا صابئان يا نصارى يا مجوس برگزيده‌اند و آنان كه مشرك شده‌اند، در روز قيامت حكم مى‌كند. زيرا او بر هر كارى ناظر است.»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۵۹Quran, Yaseen(#36), Line #59«وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ.»«اى گناهكاران، امروز كنارى گيريد.»زآن سبب فرمود یزدان والضحی  والضحی نور ضمیر مصطفیقول دیگر کاین ضحی را خواست دوست هم برای آنکه این هم عکس اوست‏قرآن کریم، سورهٔ ضحی (۹۳)، آیات ۱ تا ۳Quran, Ad-Dhuha(#93), Line #1-3«وَالضُّحَىٰ.»«سوگند به آغاز روز.»«وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَىٰ.»«و سوگند به شب چون آرام و در خود شود.»«مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَىٰ.»«كه پروردگارت تو را ترك نكرده و بر تو خشم نگرفته است.»ورنه بر فانی قسم گفتن خطاستخود فنا چه لایق گفت خداستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #298از خلیلی لا احب الآفلینپس فنا چون خواست رب‌العالمینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱-۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #298-1لا احب الآفلین گفت آن خلیلکی فنا خواهد ازین رب جلیلقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«…فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ»«…پس آنگاه که غروب کرد گفت: من افول‌کنندگان را دوست نمی‌دارم»باز واللیل است ستاری اووآن تن خاکی زنگاری اوآفتابش چون برآمد زآن فلکبا شب تن گفت هین ما ودعکقرآن کریم، سوره الضحی (۹۳)، آیه ۳Quran, Ad-Dhuha(#93), Line #3«مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَىٰ» «پروردگارت تو را رها نکرده و تو را دشمن نداشته است.»وصل پیدا گشت از عین بلازآن حلاوت شد عبارت ما قلاهر عبارت خود نشان حالتی استحال چون دست و عبارت آلتی استآلت زرگر به دست کفشگرهمچو دانه کشت کرده ریگ درآلت اسکاف پیش برزگرپیش سگ که استخوان در پیش‌ خربود انا الحق در لب منصور نوربود انالله در لب فرعون زورشد عصا اندر کف موسی گواشد عصا اندر کف ساحر هبازین سبب عیسی بدان همراه خوددر نیآموزید آن اسم صمدکو نداند نقص بر آلت نهدسنگ بر گل زن تو آتش کی جهددست و آلت همچو سنگ و آهن استجفت باید جفت شرط زادن استآنکه بی جفت است و بی آلت یکی‌ستدر عدد شک است و آن یک بی‌شکی‌ستآنکه دو گفت و سه گفت و بیش ازینمتفق باشند در واحد یقیناحولی چون دفع شد یکسان شونددو سه گویان هم یکی گویان شوندگر یکی گویی تو در میدان اوگرد بر می‌گرد از چوگان اوگوی آنگه راست و بی‌نقصان شودکو ز زخم دست شه رقصان شودگوش دار ای احول اینها را به هوشداروی دیده بکش از راه گوشپس کلام پاک در دل های کورمی‌نپاید می‌رود تا اصل نورحدیث«خُذِ الْحِكْمَةَ أَنَّى كَانَتْ؛ فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِي صَدْرِ الْمُنَافِقِ، فَتَلَجْلَجُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ فَتَسْكُنَ إِلَى صَوَاحِبِهَا فِي صَدْرِ الْمُؤْمِنِ.»«حکمت را هرجا که هست بگیر زیرا که حکمت در سینه منافق آنقدر می‌جنبد که سرانجام در سینه مومن جای گیرد.»وآن فسون دیو در دل های کژمی‌رود چون کفش کژ در پای کژگرچه حکمت را به تکرار آوریچون تو نااهلی شود از تو بریورچه بنویسی نشانش می‌کنیورچه می‌لافی بیانش می‌کنیاو ز تو رو در کشد ای پرستیزبندها را بگسلد وز تو گریزور نخوانی و ببیند سوز توعلم باشد مرغ دست‌آموز تواو نپاید پیش هر نااوستاهمچو طاووسی به خانه روستا

برنامه شماره ۹۸۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۰  اکتبر  ۲۰۲۳ - ۱۹  مهر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۲ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳جانا قبول گردان این جست و جویِ ما رابنده و مُریدِ عشقیم، برگیر مویِ(۱) ما رابی ساغر(۲) و پیاله دَردِه میی چو لالهتا گُل سُجود آرَد سیمایِ رویِ ما رامخمور(۳) و مست گردان، امروز چشمِ ما رارشکِ بهشت گردان، امروز کویِ ما راما کانِ زَرّ و سیمیم، دشمن کجاست زر را؟*از ما رَسَد سعادت، یار و عَدویِ ما راشمعِ طَراز(۴) گشتیم، گردن‌دراز(۵) گشتیمفَحل(۶) و فراخ کردی زین می گلویِ ما راای آبِ زندگانی، ما را رُبود سیلَتاکنون حلال بادت، بشکن سبویِ ما راگر خویِ ما ندانی، از لطفِ باده واجو(۷)هم‌خویِ خویش کرده‌ست، آن باده خویِ ما راگر بحر می‌بریزی، ما سیر و پُر نگردیمزیرا نِگون نهادی در سَر کدویِ ما را(۸)مهمانِ دیگر آمد، دیگی دگر به کف کن(۹)کاین دیگ بس نیاید، یک کاسه‌شویِ(۱۰) ما رانک جوق جوقِ(۱۱) مستان، در می‌رسند بُستانمخمور چون نیاید، چون یافت بویِ ما را؟ترکِ هنر بگوید، دفتر همه بِشویَدگر بشنود عُطارِد(۱۲) این طَرِّقویِ(۱۳) ما راسیلی خورند چون دف، در عشق فخرجویانزخمه به چنگ آور، می‌زن سه‌تویِ(۱۴) ما رابس کن، که تلخ گردد دنیا بر اهلِ دنیاگر بشنوند ناگه، این گفت و گویِ ما را* حدیث«النّاسُ مَعادِنٌ كَمَعادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّة»«مردم، همچون معادن زر و سیم‌اند.»(۱) برگرفتنِ موی: نشانهٔ بندگی و ارادت بوده است.(۲) ساغر: جام، پیالهٔ شراب(۳) مخمور: مست، خمارآلوده(۴) طَراز: شهری در شرق ایران قدیم که مردمش زیبا بوده‌اند. شمعِ طَراز: کنایه از خوب‌رو.(۵) گردن‌دراز: کنایه از سرافراز و افتخار کننده(۶) فَحل: نر، در اینجا: نیرومند(۷) واجو: بازجوی، بپرس(۸) کدو را وارونه نهادن: پیمانه را واژگون و معکوس گذاردن که هرگز در آن چیزی جمع نمی‌شود و پُر نمی‌گردد.(۹) به کف کن: به دست بگیر، تدارک ببین، مجازاً به جوش بیاور(۱۰) کاسه‌شوی: ظرف‌شوی، مجازاً دارای شغل حقیر، مجازاً شوینده ظرف ذهن(۱۱) جوق جوق: دسته دسته(۱۲) عُطارِد: خدای دبیری و کتابت در یونان باستان، در اینجا نمادِ عقلِ جزئی.(۱۳) طَرِّقوا: راه باز کنید، راه و روش قرار دهید.(۱۴) سه‌ تو: سه تا، سازِ تنبور که سه سیم دارد، در اینجا مطلقِ ساز.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳جانا قبول گردان این جست و جویِ ما رابنده و مُریدِ عشقیم، برگیر مویِ ما رابی ساغر و پیاله دَردِه میی چو لالهتا گُل سُجود آرَد سیمایِ رویِ ما رامخمور و مست گردان، امروز چشمِ ما رارشکِ بهشت گردان، امروز کویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم زَاوّل بند و پایان را نگرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹بازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک(۱۵)، ای مَه و مَه‌پارهٔ(۱۶) ماسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای همه ایّامِ تو خوشسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای دَمِ یُحْیِی الْـمَوْتیٰ(۱۷)قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ»«و پروردگار تو از پشت بنى‌آدم فرزندانشان را بيرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد: آيا من پروردگارتان نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‌دهيم. تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى‌خبر بوديم.»قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۱۵«كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ»«حقا، كه اگر بازنايستد موى پيش سرش را مى‌گيريم و مى‌كشيم.»قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۷«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ ۖ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ ۖ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَٰلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا»«خدا رؤياى پيامبرش را به صدق پيوست كه گفته بود: اگر خدا بخواهد، ايمن، گروهى سرتراشيده و گروهى موى كوتاه كرده، بى هيچ بيمى به مسجدالحرام داخل مى‌شويد. او چيزها مى‌دانست كه شما نمى‌دانستيد. و جز آن در همين نزديكى فتحى نصيب شما كرده بود.»(۱۵) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۱۶) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۱۷) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳تو خوش و خوبی و، کانِ هر خوشی  تو چرا خود منّتِ باده ‌کَشی؟تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطَوقِ(۱۸) اَعْطَیناکَ آویزِ برتجوهرست انسان و، چرخ او را عَرَض  جمله فرع و پایه‌اند و او غرض  (۱۸) طَوق: گردنبند------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۱۹)قرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیهٔ ۱ «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ.»«ما كوثر را به تو عطا كرديم.»(۱۹) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۲۰) بود(۲۰) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استافکن این تدبیرِ خود را پیشِ دوست  گر چه تدبیرت هم از تدبیرِ اوست‏  کار، آن دارد که حق افراشته است  آخر آن روید که اوّل کاشته است‏ هر چه کاری، از برایِ او بکار  چون اسیرِ دوستی ای دوستدارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱ اوّل و آخِر تو‌یی ما در میان هیچ هیچی که نیاید در بیانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵چشمِ او مانده‌ست در جُویِ روان  بی‏‌خبر از ذوقِ آبِ آسمان‏ مَرْکبِ هِمّت سویِ اسباب راند  از مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عیان  کِی نهد دل بر سبب‌هایِ جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۲۱)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها ز آن مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۲۲) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۲۳)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستقرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨  « بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»« بلکه آنچه را که زین پیش پوشیده می‌داشتند بر آنان آشکار شود، و اگر آنان بدین جهان باز آورده شوند، دوباره بدانچه از آن نهی شده اند بازگردند. و البته ایشان‌اند دروغ زنان.»لیک من آن ننگرم، رحمت کنم  رحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطا  از کرم، این دَم چو می‌خوانی مرا (۲۱) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۲۲) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۲۵)زآنکه جَبّاران(۲۶) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۲۵) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزار دهنده(۲۶) جَبّار: ستمگر، ظالم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۷)(۲۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن آبادست آن راهِ نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۸) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۷مدتی بر نذرِ خود بودش وفاتا درآمد امتحاناتِ قضازین سبب فرمود: استثنا کنید(۲۹)گر خدا خواهد به پیمان بر زنیدهر زمان دل را دگر مَیلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نهمکُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیت من خارج نمی‌شود.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹« يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»« هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»(۲۹) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷هر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه‌ی پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۱در حدیث ‌آمد که ‌دل ‌همچون پَری‌ستدر بیابانی اسیرِ صرصری‌ست(۳۰)باد، پَر را هر طرف رانَد گِزافگَه چپ ‌و، گَه ‌راست با صد اختلافحدیث«إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»«این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیثِ دیگر این دل دان چنانکآبِ جوشان زآتش اندر قازغان(۳۱)حدیث«لَقَلْبُ الْـمؤمِنِ اَشَدُّ تَقَلُّباً مِنَ الْقُدورِ فی غَلَیانِها.»«مَثَلِ قلب مؤمن در دگرگونی‌هایش همانند دیگِ در حال جوش است.»هر زمان دل را دگر رایی بُوَدآن نَه از وَی، لیک از جایی بُوَد(۳۰) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۳۱) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۳۲) نو آید دوانهین مگو کین مانند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۳۲) ضَیف: مهمان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۳۳)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۳۴) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس(۳۳) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۳۴) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴چونکه قَبضی(۳۵) آیدت ای راه‌روآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۳۶) مشو(۳۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲ قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٢۶٧٠حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساط(۳۷)که بگویید از طریقِ اِنبساط(۳۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------هلال پنداشتن آن شخص، خیال را در عهد عمر (رض)مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۲ ماهِ روزه گشت در عهدِ عُمَر  بر سرِ کوهی دویدند آن نَفَر تا هِلالِ روزه را گیرند فال  آن یکی گفت: ای عُمَر، اینک هلال‏ چون عُمَر بر آسمان، مَه را ندید  گفت کاین مَه از خیالِ تو دمیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۶در خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدیٰ عَدُوتو این پند و اندرز خوب را که در یکی از احادیثِ شریف آمده بشنو و به آن عمل کن. سرسخت‌ترین دشمن شما یا همان من‌ذهنی، در درون شماست.حدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ.»«سرسخت‌ترين دشمنِ تو، نَفْسِ تو است كه در ميانِ دو پهلویت (درونت) جا دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُردلان(۳۸) هم بَردَرَدنه رود ره، نه غمِ کاری خَورَد(۳۸) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کِی بُدی؟زان عَوانِ(۳۹) مُقتَضی(۴۰) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راه(۳۹) عَوان: داروغه، مأمور(۴۰) مُقتَضی: اقتضا کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۵ور نه من بیناترم اَفلاک را  چُون نمی‏بینم هِلالِ پاک را؟ گفت: تر کُن دست بر ابرو بمال  آنگهان تو بر نگر سویِ هِلال‏ چون که او تر کرد ابرو، مَه ندید  گفت: ای شه، نیست مَه، شد ناپدیدگفت: آری، مویِ ابرو شد کمانسویِ تو افکند تیری از گُمان چونکه مویی کژ شد، او را راه زدتا به دعوی، لافِ دیدِ ماه زد مویِ کژ چون پردهٔ‏ گردون بُوَدچون همه اجزات کژ شد چون بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۹۳صبحِ کاذب صد هزاران کاروان داد بر بادِ هلاکت ای جوانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۵میلِ شهوت، کر کند دل را و کورتا نماید خر چو یوسف، نار نورای بسا سرمستِ نار و نارجوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ ناریه(۴۱)در طریقت نیست اِلّا عاریه(۴۲)(۴۱) نارِیه: آتشین(۴۲) عاریه: قرضی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۱ راست کُن اَجزات را از راستانسر مَکَش ای راست‌رو، زآن آستان هم ترازو را ترازو راست کردهم ترازو را ترازو کاست کرد هرکه با ناراستان هَمسَنگ(۴۳) شددر کمی افتاد و، عقلش دَنگ(۴۴) شد(۴۳) هَمسَنگ: هم وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۴۴) دَنگ: احمق، بیهوش------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رو ذکر کنذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۴۵)ذکر را خورشیدِ این افسرده سازاصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۴۶)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۴۵) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۴۶) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳۷آب، ذکرِ حقّ و، زنبور این زمانهست یادِ آن فلانه وآن فلاندَم بخور در آبِ ذکر و صبر کنتا رَهی از فکر و وسواسِ کُهُنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دل‌ها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۴رُو اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّار باشخاک بر دلداریِ اَغیار پاشبرو نسبت به کافران، سخت و با صلابت باش و بر سر عشق و دوستی نامحرمانِ بَدنَهاد، خاک بپاش.قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹«… أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ…»«… بر کافران سختگیر و با خود شفیق و مهربان …»بر سرِ اَغیار چون شمشیر باش هین مکُن روباه‌بازی، شیر باش‏ تا ز غیرت از تو یاران نَسْکُلند(۴۷)  زآنکه آن خاران، عدوِّ این گُلَند آتش اندر زن به گُرگان چون سپند  زآنکه آن گُرگان، عدوِّ یوسفند(۴۷) سِکُلیدن: پاره کردن، بُریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلی، ایمن از رَیبُ‌الْمَنُون(۴۸)(۴۸) رَیبُ‌الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۸ جانِ بابا گویدت ابلیس هین  تا به دَمْ بفْریبدت دیوِ لعین‏ این چنین تَلْبیس(۴۹) با بابات کرد  آدمی را این سیه‌رُخ، مات کرد بر سرِ شِطرنج چُست(۵۰) است این غُراب(۵۱)  تو مَبین بازی به چشمِ نیم‌خوابقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ»«پس شيطان آن دو را وسوسه كرد، تا شرمگاهشان را كه از آنها پوشيده بود در نظرشان آشكار كند. و گفت: پروردگارتان شما را از اين درخت منع كرد تا مباد از فرشتگان يا جاويدانان شويد.»(۴۹) تَلْبیس: نیرنگ ساختن، پنهان کردن حقیقت، پنهان کردن مکر خویش(۵۰) چُست: چابک، چالاک(۵۱) غُراب: کلاه سیاه، زاغ------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم. و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۵۲)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.» (۵۲) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۴۵کوه بود آدم، اگر پُر مار شد  کانِ تِریاق(۵۳) است و بی‌اِضرار(۵۴) شد (۵۳) تِریاق: پادزهر‌(۵۴) اِضرار:‌ ضرر کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲قُلْ(۵۵) اَعُوذَت(۵۶) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۵۷)، افغان وَز عُقَد(۵۸)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۵۹) اَلْمُستغاث(۶۰) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.لیک برخوان از زبانِ فعل نیزکه زبانِ قول سُست است ای عزیز(۵۵) قُلْ: بگو  (۵۶) اَعُوذُ: پناه می‌برم  (۵۷) نَفّاثات: بسیار دمنده(۵۸) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۵۹) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۶۰) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۱زآنکه فرزین‌بندها(۶۱) داند بسی  که بگیرد در گلویت چون خسی‏ در گلو مانَد خسِ(۶۲) او، سال‌ها چیست آن خس؟ مِهرِ جاه و مال‌ها مال، خس باشد، چو هست ای بی‏ثَبات  در گلویت مانعِ آبِ حیات‏(۶۱) فرزین: مهره‌ای در شطرنج که امروزه به آن وزیر هم می‌گویند.(۶۲) خَس: خار و خاشاک------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴ صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش دَه می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲ کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۶۳) عشق این باشد بگو(۶۳) مقتضا: لازمه، اقتضاشده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱گوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بِستان، باقیان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدآن مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستجز به اندازۀ ضرورت، زین مگیر تا نگردد غالب و، بر تو امیر مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶گوش را بندد طَمَع از اِستماعچشم را بندد غَرَض(۶۴) از اِطّلاع همچنانکه آن جَنین را طمْعِ خونکآن غذایِ اوست در اوطانِ(۶۵) دون(۶۶)از حدیثِ این جهان، محجوب کردغیرِ خون، او می‌نداند چاشت خَورد(۶۴) غَرَض: قصد(۶۵) اوطانِ: وطن‌ها(۶۶) دون:‌ پست و فرومایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۶۷)(۶۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وَی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهْمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۵به جز از عشق مُجرَّد(۶۸)، به هر آن نقش که رفتمبِنَه‌اَرزید خوشی‌هاش، به تلخیِ ندامت(۶۹)(۶۸) مُجرَّد:‌ تنها، یکتا(۶۹) ندامت: پشیمانی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴٩۶چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۷۰) آسان بِجِه(۷۱)(۷۰) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۷۱) آسان بجه: به آسانی فرار کن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲در «لااُحِبُّ الآفِلین»(۷۲)، پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌هایِ غیب‌بین، هر دَم ز تو تِمثال‌ها(۷۳)قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»(۷۲) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم»، اشاره به آیهٔ ۷۶، سورهٔ انعام(۶).(۷۳) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۶٧لعبِ معکوس(۷۴) است و فَرزین‌بندِ سخت حیله کم کن کارِ اقبال است و بخت(۷۴) لعبِ معکوس: بازیِ وارونه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٣٩۶هرکه را هست از هوس‌ها جانِ پاکزود بیند حضرت و ایوانِ پاکمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۵۱هین مبادا که هَوَسْتان ره زند  که فُتید اندر شَقاوت(۷۵) تا ابد (۷۵) شَقاوت: بدبختی------------ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۴۳هرکه خود را از هوا خو باز کردچشمِ خود را آشنایِ راز کردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۵نفسِ شهوانی ز حق کَرَّست و کورمن به دل، کوریت می‌دیدم ز دورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۱۲دان‌ که هر شهوت چو خَمْر است و چو بَنگپردهٔ هوش است و، عاقل زوست دَنگ(۷۶)(۷۶) دَنگ: احمق، بی‌هوش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۲تَرکِ شهوت‌ها و لذت‌ها، سَخاستهرکه در شهوت فرو‌شُد، بَرنخاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۰۳ شهوتِ ناری به راندن کم نشداو به ماندن کم شود، بی هیچ بُد(۷۷)(۷۷) بُد: گزیر، فرار------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۴ گر بَرَد مالت عدُوّی(۷۸) پُرفنی  رَه‌زنی را بُرده باشد رَه‌زنی‏(۷۸) عدُوّ: دشمن------------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۷۱در طریقت هر چه پیشِ سالِک آید خیرِ اوستدر صراطِ مستقیم ای دل کسی گمراه نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳جانا قبول گردان این جست و جویِ ما رابنده و مُریدِ عشقیم، برگیر مویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱جست و جویی از ورای جست‌و‌جومن نمی‌دانم، تو می‌دانی، بگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳بی ساغر و پیاله دَردِه میی چو لالهتا گُل سُجود آرَد سیمایِ رویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۱۶ کارگاه و گنجِ حق در نیستی‌ست  غِرِّهٔ‌ هستی، چه ‌دانی ‌نیست چیست؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰کارگاهِ صُنع حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۷۹) ای پسر(۷۹) فِرو مآ: نَایست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳ما کانِ زَرّ و سیمیم، دشمن کجاست زر را؟از ما رَسَد سعادت، یار و عَدویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۹۵۱مال، چون مارست و آن جاه اژدها سایهٔ مردان، زُمُرّد این دو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳شمعِ طَراز گشتیم، گردن‌دراز گشتیمفَحل و فراخ کردی زین می گلویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵وآنکه اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳ای آبِ زندگانی، ما را رُبود سیلَتاکنون حلال بادت، بشکن سبویِ ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴ دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۸۰) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ است، نه موقوفِ علل(۸۰) نَفَخْتُ: دمیدم------------ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۱۵آن سبویِ آب را در پیش داشت تخمِ خدمت را در آن حضرت بکاشت‌‌ گفت: این هَدْیه بدان سلطان بَرید سائلِ شه را ز حاجت وا خرید آبِ شیرین و سبویِ سبز و نَوْ(۸۱) ز آبِ بارانی که جمع آمد به گَوْ(۸۲)خنده می‌‌آمد نَقیبان را از آن لیک پذْرفتند آن را همچو جان‌‌ ز آنکه لطفِ شاهِ خوبِ با خبر کرده بود اندر همه ارکان اثر خویِ شاهان در رَعیَّت جا کند چرخِ اَخْضَر(۸۳)، خاک را خَضْرا(۸۴) کند (۸۱) سبویِ سبز و نو: به عقیدهٔ عامّه، سفال سبز، آب را خنک نگه می‌دارد.(۸۲) گَوْ: گودال(۸۳) چرخِ اَخْضَر: کنایه از سپهر و آسمان(۸۴) خَضْرا: سبز------------  مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۴۸آن سبویِ آب، دانش‌هایِ ماست و آن خلیفه، دَجلهٔ‌‌ علمِ خداست‌‌ ما سبوها پُر به دَجلهٔ می‌‌بریم گرنه خر دانیم خود را، ما خریم‌‌ باری، اعرابی بدان معذور بود کو ز دَجْله، بیخبر بود و ز رود گر ز دَجْله با خبر بودی چو ما او نَبُردی آن سبو را جابجا بلکه از دَجْله اگر واقف بُدی آن سبو را بر سرِ سنگی زدی‌‌ قبول کردن خلیفه، هَدیه را و عطا فرمودن با کمالِ بی‌‌نیازی از آن هَدیه و از آن سبو مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۵۳چون خلیفه دید و احوالش شنید آن سبو را پُر ز زر کرد و مَزید آن عرب را داد از فاقه(۸۵) خلاص داد بخشش‌ها و خِلعت‌هایِ خاص‌‌ کین سبو پُر زر به دستِ او دهید چونکه واگردد سویِ دَجْله‌‌ش بَرید از رهِ خشک آمده‌ست و از سفر از رهِ آبش بُوَد نزدیکتر چون به کشتی درنشست و دَجْله دید سَجْده می‌‌کرد از حیا و می‌‌خمید کای عجب لطف، آن شهِ وَهّاب(۸۶) را وین عجب‌تر کو سِتَد آن آب راچون پذیرفت از من آن دریایِ جود این چنین نقدِ دَغَل(۸۷) را زود زود؟کلِّ عالَم را سبو دان ای پسر کو بُوَد از علم و خوبی تا به سر  قطره‌‌ای از دجلهٔ خوبیِّ اوست کآن نمی‌‌گنجد ز پُرّی زیرِ پوست‌‌گنجِ مخفی بُد، ز پُرّی چاک کرد خاک را تابان‌تر از افلاک کرد گنجِ مخفی بُد ز پُرّی جوش کرد خاک را سلطانِ اَطلَس‌پوش(۸۸) کرد ور بدیدی شاخی(۸۹) از دجلهٔ خدا آن سبو را او فنا کردی فنا(۸۵) فاقه: نیازمندی و تهیدستی(۸۶) وَهّاب: بسیار بخشنده(۸۷) نقدِ دَغَل: سکّهٔ تقلّبی(۸۸) اَطلَس‌پوش: پوشندهٔ اطلس(۸۹) شاخ: جویباری که از رودخانه یا نهری بزرگ منشعب می‌شود.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳گر خویِ ما ندانی، از لطفِ باده واجوهم‌خویِ خویش کرده‌ست، آن باده خویِ ما رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۴در چه کاری تو، و بهر چِت خرند؟  تو چه مرغیّ و، تو را با چه خورند؟ -------------------------مجموع لغات:(۱) برگرفتنِ موی: نشانهٔ بندگی و ارادت بوده است.(۲) ساغر: جام، پیالهٔ شراب(۳) مخمور: مست، خمارآلوده(۴) طَراز: شهری در شرق ایران قدیم که مردمش زیبا بوده‌اند. شمعِ طَراز: کنایه از خوب‌رو.(۵) گردن‌دراز: کنایه از سرافراز و افتخار کننده(۶) فَحل: نر، در اینجا: نیرومند(۷) واجو: بازجوی، بپرس(۸) کدو را وارونه نهادن: پیمانه را واژگون و معکوس گذاردن که هرگز در آن چیزی جمع نمی‌شود و پُر نمی‌گردد.(۹) به کف کن: به دست بگیر، تدارک ببین، مجازاً به جوش بیاور(۱۰) کاسه‌شوی: ظرف‌شوی، مجازاً دارای شغل حقیر، مجازاً شوینده ظرف ذهن(۱۱) جوق جوق: دسته دسته(۱۲) عُطارِد: خدای دبیری و کتابت در یونان باستان، در اینجا نمادِ عقلِ جزئی.(۱۳) طَرِّقوا: راه باز کنید، راه و روش قرار دهید.(۱۴) سه‌ تو: سه تا، سازِ تنبور که سه سیم دارد، در اینجا مطلقِ ساز.(۱۵) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۱۶) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۱۷) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.(۱۸) طَوق: گردنبند(۱۹) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۲۰) تَفتیق: شکافتن(۲۱) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۲۲) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.(۲۵) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزار دهنده(۲۶) جَبّار: ستمگر، ظالم(۲۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۹) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۳۰) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۳۱) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل(۳۲) ضَیف: مهمان(۳۳) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۳۴) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۳۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۳۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۳۸) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت(۳۹) عَوان: داروغه، مأمور(۴۰) مُقتَضی: اقتضا کننده(۴۱) نارِیه: آتشین(۴۲) عاریه: قرضی(۴۳) هَمسَنگ: هم وزن، همتایی، در اینجا مصاحبت(۴۴) دَنگ: احمق، بیهوش(۴۵) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۴۶) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۴۷) سِکُلیدن: پاره کردن، بُریدن(۴۸) رَیبُ‌الْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار(۴۹) تَلْبیس: نیرنگ ساختن، پنهان کردن حقیقت، پنهان کردن مکر خویش(۵۰) چُست: چابک، چالاک(۵۱) غُراب: کلاه سیاه، زاغ(۵۲) دَنی: فرومایه، پست(۵۳) تِریاق: پادزهر‌(۵۴) اِضرار:‌ ضرر کردن(۵۵) قُلْ: بگو  (۵۶) اَعُوذُ: پناه می‌برم  (۵۷) نَفّاثات: بسیار دمنده(۵۸) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۵۹) اَلْغیاث: کمک، فریاد رسی(۶۰) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند(۶۱) فرزین: مهره‌ای در شطرنج که امروزه به آن وزیر هم می‌گویند.(۶۲) خَس: خار و خاشاک(۶۳) مقتضا: لازمه، اقتضاشده(۶۴) غَرَض: قصد(۶۵) اوطانِ: وطن‌ها(۶۶) دون:‌ پست و فرومایه(۶۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۶۸) مُجرَّد:‌ تنها، یکتا(۶۹) ندامت: پشیمانی(۷۰) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۷۱) آسان بجه: به آسانی فرار کن(۷۲) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم»، اشاره به آیهٔ ۷۶، سورهٔ انعام(۶).(۷۳) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق(۷۴) لعبِ معکوس: بازیِ وارونه(۷۵) شَقاوت: بدبختی(۷۶) دَنگ: احمق، بی‌هوش(۷۷) بُد: گزیر، فرار(۷۸) عدُوّ: دشمن(۷۹) فِرو مآ: نَایست(۸۰) نَفَخْتُ: دمیدم(۸۱) سبویِ سبز و نو: به عقیدهٔ عامّه، سفال سبز، آب را خنک نگه می‌دارد.(۸۲) گَوْ: گودال(۸۳) چرخِ اَخْضَر: کنایه از سپهر و آسمان(۸۴) خَضْرا: سبز(۸۵) فاقه: نیازمندی و تهیدستی(۸۶) وَهّاب: بسیار بخشنده(۸۷) نقدِ دَغَل: سکّهٔ تقلّبی(۸۸) اَطلَس‌پوش: پوشندهٔ اطلس(۸۹) شاخ: جویباری که از رودخانه یا نهری بزرگ منشعب می‌شود.

برنامه شماره ۹۸۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۳  اکتبر  ۲۰۲۳ - ۱۲  مهر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsرو تُرُش کن که همه روتُرُشانند(۱) اینجاکور شو، تا نخوری از کفِ هر کور عصالنگ رو، چونکه در این کوی، همه لنگانندلَته(۲) بر پای بپیچ و کژ و مژ کن سر و پازعفران بر رُخِ خود مال، اگر مَه‌روییرویِ خوب ار بنمایی، بخوری زخمِ قَفا(۳)آینه زیرِ بغل زن، چو ببینی زشتیورنه بدنام کُنی آینه را، ای مولاتا که هشیاری و باخویش، مُدارا می‌کُنچونکه سرمست شدی، هر چه که بادا، باداساغری چند بخور از کفِ ساقیِّ وصالچونکه بر کار شدی، برجِه و در رقص درآگردِ آن نقطه چو پرگار همی‌زن چرخیاین چُنین چرخ، فریضه‌ست(۴) چُنین دایره رابازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک(۵)، ای مَه و مَه‌پارهٔ(۶) ماسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای همه ایّامِ تو خوشسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای دَمِ یُحْیِی الْـمَوْتیٰ(۷) *چشمِ بَد دور از آن رو که چو بِربود دلیهیچ سودش نکند چاره و لاحَوْلَ وَ لا(۸)ما به دریوزهٔ(۹) حُسنِ تو ز دور آمده‌ایمماه را از رخِ پرنور بُوَد جود و سخا(۱۰)ماه بشنود دعایِ من و کف‌ها برداشتپیشِ ماهِ تو و می‌گفت: مرا نیز، مَهامَه و خورشید و فلک‌ها و معانیّ و عقولسویِ ما محتشمان‌اند و به سویِ تو گداغیرتت لب بِگَزید(۱۱) و به دلم گفت: «خموش»دلِ من تن زد(۱۲) و بنشست و بیفکند لِوا(۱۳)* قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»* قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»(۱) روتُرُش: عبوس، اخمو(۲) لَته: پارچهٔ کهنه، ژنده. لَته بر پای پیچیدن: خود را پای‌ شکسته وانمود کردن.(۳) قَفا: پسِ گردن(۴) فریضه: امرِ واجب(۵) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۶) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۷) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.(۸) لاحَوْلَ وَ لا: لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بالله: هیچ نیرو و قدرت (یا جنبشی) نیست مگر به ارادهٔ خداوند. این ذکر معمولاً در مقام بیم و هراس و حیرت گفته می‌شود. (۹) دریوزه: گدایی(۱۰) جود و سخا: بخشش و کَرَم(۱۱) لب گزیدن: اظهار غضب، دعوت کردن به سکوت(۱۲) تن زدن: خاموش شدن(۱۳) لِوا: مخفّفِ لِواء به معنی پرچم، بیرق. «افکندنِ لِوا» کنایه از تسلیم شدن و سازگاری کردن است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsزعفران بر رُخِ خود مال، اگر مَه‌روییرویِ خوب ار بنمایی، بخوری زخمِ قَفاآینه زیرِ بغل زن، چو ببینی زشتیورنه بدنام کُنی آینه را، ای مولاحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۷۹Poem(Qazal)#379, Divan e Hafezعبوسِ زهد به وجهِ خُمار ننشیند مریدِ خرقهٔ دُردی‌کشانِ خوش‌خویَممولوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1093مکرهایِ جبریانم بسته کرد  تیغِ چوبینْشان تَنَم را خسته کرد(۱۴) زین سپس من نشنوم آن دَمْدَمه(۱۵) بانگِ دیوان است و غولان، آن همه‌‌ بَر دَران ای دل، تو ایشان را مَایست  پوستْشان بَرکَن، کِشان(۱۶) جز پوست نیست‌‌پوست، چِه بْوَد؟ گفته‌هایِ رنگْ‌رنگ  چون زِرِه(۱۷) بر آب، کِش نَبْوَد درنگ‌‌این سخن چون پوست و معنی، مغز دان  این سخن چون نقش و، معنی همچو جان‌‌ پوست باشد مغزِ بد را عیب‌پوش  مغزِ نیکو را ز غیرت، غیب‌پوش‌‌چون قلم از باد بُد، دفتر ز آب  هر چه بنویسی، فنا گردد شتاب‌ نقشِ آب است ار وفا جویی از آن  باز گردی، دست‌هایِ خود گَزان‌‌  باد در مردم، هوا و آرزوست  چون هوا بگذاشتی، پیغامِ هُوست‌‌(۱۴) خسته کرد: زخمی نمود، مجروح کرد(۱۵) دَمْدَمه: مکر و فریب(۱۶) کِشان: که ایشان(۱۷) زِرِه: در اینجا مراد حلقه‌ها و دوایری که بر سطح آب نمایان می‌شود.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1833دانه باشی، مرغکانت برچنندغنچه باشی، کودکانت برکَننددانه پنهان کن، بکلّی دام شوغنچه پنهان کن، گیاهِ بام شوهر که داد او، حُسنِ خود را در مَزاد(۱۸)صد قضایِ بَد، سویِ او رُو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مَشک‌هادشمنان، او را ز غیرت می‌دَرنددوستان هم، روزگارش می‌بَرند(۱۸) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۹) و سَنی(۲۰)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۹) حَبر: دانشمند، دانا(۲۰) سَنی: رفیع، بلندمرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعرِ چَهْ بگْزید هرکه عاقل استزآنکه در خلوت، صفاهایِ دل است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کارْ پنهان کُن تو از چشمانِ خَودتـا بُوَد کارَت سلیم از چشمِ بَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsهنرِ خویش بپوشم ز همه، تا نخرندمبه دو صد عیب بِلَنگم، که خَرَد جز تو امیرم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsچراغَست این دلِ بیدار به زیرِ دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر، هوایش شور و شر داردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت: من آیینه‌ام، مَصْقُولِ(۲۱) دستتُرک و هندو در من آن بیند که هست(۲۱) مَصْقُول: صیقل‌یافته------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsهر جا که بینی شاهدی(۲۲)، چون آینه پیشش نشینهر جا که بینی ناخوشی، آیینه درکش در نَمَد(۲۳)(۲۲) شاهد: زیبارو(۲۳) آیینه در نمد کشیدن: منظور روی تافتن و چشم بر هم نهادن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۴)(۲۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۶) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsتا که هشیاری و باخویش، مُدارا می‌کُنچونکه سرمست شدی، هر چه که بادا، باداساغری چند بخور از کفِ ساقیِّ وصالچونکه بر کار شدی، برجِه و در رقص درآگردِ آن نقطه چو پرگار همی‌زن چرخیاین چُنین چرخ، فریضه‌ست چُنین دایره رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2880 هر چه گوید مردِ عاشق، بویِ عشق از دهانَش می‌‌جهد در کویِ عشق‌‌ گر بگوید فقه، فقر آید همه بویِ فقر آید از آن خوش‌دَمْدَمه‌‌ور بگوید کُفر، دارد بویِ دین ور به شک گوید، شکش گردد یقین‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است، ای مشتاقِ مستکاندر آن کار، اَر رسد مرگت خوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت(۲۷) بُدَم کار درآورد مراطوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مرا(۲۷) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار(۲۸) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارَهان(۲۸) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن‌ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کاو کشاند ابرِ سَعد(۲۹)چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرکبِ همّت سوی اسباب رانداز مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکِی نَهَد دل بر سبب‌های جهان؟(۲۹) سَعد: خجسته، مبارک؛ مقابلِ نحس------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۹۳Poem(Qazal)#193, Divan e Hafezعاقلان نقطهٔ پرگارِ وجودند ولیعشق داند که در این دایره سرگردانندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۹۳Poem(Qazal)#493, Divan e Hafezدر دایرهٔ قسمت ما نقطهٔ تسلیمیملطف آنچه تو اندیشی، حکم آنچه تو فرماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsبازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای مَه و مَه‌پارهٔ ماسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای همه ایّامِ تو خوشسَلَّمَ اللهُ عَلَیْک، ای دَمِ یُحْیِی الْـمَوْتیٰقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #172«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ»«و پروردگار تو از پشت بنى‌آدم فرزندانشان را بيرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد: آيا من پروردگارتان نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‌دهيم. تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى‌خبر بوديم.»قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهرکه مُرده گشت، او دارد رَشَد(۳۰)چون زِ زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنَفْسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمُرده شو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ(۳۱) الصَّمَدزنده‌ای زین مُرده بیرون آورَد(۳۰) رَشَد: به راه راست رفتن(۳۱) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون‌آورندهٔ زنده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بيت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1019یُخرِجُ الحَیِّ مِنَ المَیِّت بدانکه عدم آمد امیدِ عابدانقرآن کريم، سورهٔ روم (۳۰)، آيهٔ ۱۹Quran, Ar-Room(#30), Line #19«یُخرِجُ الحَیِّ مِنَ المَیِّتِ و یُخْرِجُ‌ الْمَيِتِ مِنَ الحَیِّ و یُحْیِی الْاَرْضَ بَعْدَمُوتِها وَ کَذلِکَ تُخرِجُونْ.»«زنده را از مُرده بيرون می‌آورد و مرده را از زنده، و زمین را پس از مردگی‌اش زنده می‌کند و این گونه (از قبرها) بیرون آورده می‌شوید.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsچشمِ بَد دور از آن رو که چو بِربود دلیهیچ سودش نکند چاره و لاحَولَ وَ لاما به دریوزهٔ حُسنِ تو ز دور آمده‌ایمماه را از رخِ پرنور بُوَد جود و سخامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #205گفت خادم را که در آخُر بروراست کُن بهرِ بهیمه(۳۲) کاه و جوگفت: لاحَوْل، این چه افزونْ گفتن است؟از قدیم این کارها کارِ من است‏(۳۲) بهیمه: حیوانِ چهارپا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsماه بشنود دعایِ من و کف‌ها برداشتپیشِ ماهِ تو و می‌گفت: مرا نیز، مَهامَه و خورشید و فلک‌ها و معانیّ و عقولسویِ ما محتشمان‌اند و به سویِ تو گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی مُنَجِّم گفت: دیدم طالعی داری تو سَعد(۳۳)گفتمش: آری ولیک از ماهِ روزافزونِ خویشمَه که باشد با مَهِ ما؟ کز جمال و طالعشنَحسِ اکبر، سَعدِ اکبر گشت بر گردونِ خویش(۳۳) سَعد: خجسته، مبارک------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsغیرتت لب بِگَزید و به دلم گفت: «خموش»دلِ من تن زد و بنشست و بیفکند لِوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1534میلِ مجنون پیشِ آن لیلی روانمیلِ ناقه(۳۴) پس، پیِ کُرّه دوانیک دَم ار مجنون ز خود غافل بُدیناقه گردیدیّ و واپس آمدی(۳۴) ناقه: شترِ ماده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsآینه زیرِ بغل زن، چو ببینی زشتیورنه بدنام کُنی آینه را، ای مولامَه و خورشید و فلک‌ها و معانیّ و عقولسویِ ما محتشمان‌اند و به سویِ تو گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3065, Divan e Shamsجهان چو آینه پرنقشِ توست، اما کو  به رویِ خوبِ تو بی‌آینه تماشایی؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #93نقشِ جانِ خویش می‏‌جُستم بسیهیچ می‏‌ننمود نقشم از کسی‏گفتم آخر آینه از بهرِ چیست؟تا بداند هر کسی کو چیست و کیست؟آینهٔ‏ آهن برای پوستهاستآینهٔ‏ سیمایِ جان، سنگی‌بهاست‏ آینهٔ‏ جان نیست اِلّـا رویِ یار رویِ آن یاری که باشد ز آن دیارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات، دانی چرا غمّاز نیست؟زآنکه زنگار از رُخَش ممتاز نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #72آینهٔ دل، چون شود صافی و پاک  نقش‌ها بینی بُرون از آب و خاک‏«رجوع به قصّه رنجور»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1321 بازگرد و قصّهٔ‌ رنجور گو  با طبیبِ آگهِ سَتّارخو  نبضِ او بگرفت و واقف شد ز حال  که امیدِ صحّتِ او بُد مُحال گفت: هر چِت دل بخواهد، آن بکن  تا رود از جسمت این رنجِ کهنهرچه خواهد خاطرِ تو، وامَگیر  تا نگردد صبر و پرهیزت زَحیر صبر و پرهیز این مرض را، دان زیان  هرچه خواهد دل، درآرَش در میان این چنین رنجور را، گفت ای عمو  حق تَعالیٰ، اِعْمَلُوا ماٰ شِئتُمُقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۴۰Quran, Fussilat(#41), Line #40«… مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«… هر چه مى‌خواهيد بكنيد، او به كارهايتان بيناست.»گفت: رُو هین خیر بادَت جانِ عَم  من تماشایِ لبِ جو می‌روم  بر مرادِ دل همی ‌گشت او بر آب  تا که صحّت را بیابد فتحِ باب  بر لبِ جُو صوفیی بنشسته بود  دست و رُو می‌شُست و پاکی می‌فزود او قفااَش دید، چون تخییلی‌ای(۳۵)  کرد او را آرزوی سیلی‌ای بر قفایِ صوفیِ حمزه‌پَرَست(۳۶)راست می‌کرد از برایِ صَفعْ(۳۷) دست کآرزو را، گر نرانم تا رَوَدآن طبیبم گفت کآن علّت شودسیلی‌اش اندر بَرَم در معرکهزآنکه لاٰتُلْقُوا بِاَیْدیٰ تَهْلُکَه قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #195«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»تَهْلُکَه‌ست این صبر و پرهیز ای فلانخوش بکوبَش، تن مزن چون دیگران چون زدش سیلی، برآمد یک طَراق(۳۸)گفت صوفی: هَی‌هَی ای قَوّادِ عاق(۳۹)خواست صوفی تا دو سه مُشتش زندسَبْلَت و ریشش یکایک بَرکَنَد خلق، رنجورِ دِق و بیچاره‌اندوز خِداعِ(۴۰) دیو، سیلی‌باره‌اند(۴۱) جمله در ایذایِ(۴۲) بی‌جُرمان حریصدر قفایِ(۴۳) همدگر جویان نَقیص(۴۴) (۳۵) تخییلی: آدم خیالاتی(۳۶) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکم‌باره است.(۳۷) صَفع: پس‌گردنی(۳۸) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۳۹) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۴۰) خِداع: حیله‌گری(۴۱) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۴۲) ایذا: اذیت کردن(۴۳) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۴۴) نَقیص: عیب‌جویی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1355گر چه آن صوفی پُر آتش شد ز خشم  لیک او بر عاقبت انداخت چشم اوّلِ صف بر کسی مانَد به کام  کو نگیرد دانه، بیند بندِ دام  حَبَّذا(۴۵) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۴۶) که نگه دارند تن را از فَساد (۴۵) حَبَّذا:‌ خوشا(۴۶) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1339 ای زننده بی‌گناهان را قفا  در قفایِ خود نمی‌بینی جزا؟  ای هوا را طبِّ خود پنداشته  بر ضعیفان صَفْع(۴۷) را بگماشته   بر تو خندید آنکه گفتت: این دَواست  اوست کآدَم را به گندم رهنماست که خورید این دانه ای دو مُسْتَعین  بهرِ دارو، تا تَکُوناٰ خالِدین «شیطان گفت ای دو یاری طلب (آدم و حوّا) به عنوان دوا از دانهٔ گندم بخورید تا جاودانه مانید.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰Quran, Al-A’raaf(#7), Line #20«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ»«پس شيطان آن دو را وسوسه كرد، تا شرمگاهشان را كه از آنها پوشيده بود در نظرشان آشكار كند. و گفت: پروردگارتان شما را از اين درخت منع كرد تا مباد از فرشتگان يا جاويدانان شويد.»اوش لغزانید و او را زد قفا  آن قفا واگشت و، گشت این را جزا  اوش لغزانید سخت اندر زَلَق(۴۸) لیک پشت و دستگیرش بود حقکوه بود آدم، اگر پُر مار شد  کانِ تِریاق(۴۹) است و بی‌اِضرار شد تو که تِریاقی نداری ذرّه‌ای  از خلاصِ خود چرایی غرّه‌ای؟ آن توکُّل کو خلیلانه تو را  و آن کرامت چون کلیمت از کجا؟  تا نبرّد تیغت اسمٰعیل را  تا کُنی شَهْراه(۵۰)، قعرِ نیل را  گر سعیدی از مَناره اوفتید  بادش اندر جامه افتاد و رهید چون یقینت نیست آن بخت، ای حسن  تو چرا بر باد دادی خویشتن؟   زین مَناره صد هزاران همچو عاد  درفتادند و سَر و سِر باد داد  سرنگون افتادگان را زین مَنار  می‌نگر تو صد هزار اندر هزار  تو رَسَن ‌بازی نمی‌دانی یقین  شُکرِ پاها گُوی و می‌رُو بر زمین  پَر مساز از کاغذ و از کُه مَپَر  که در آن سودا بسی رفته‌ست سَر (۴۷) صَفْع: سیلی(۴۸) زَلَق: لغزیدن(۴۹) تِریاق: پادزهر(۵۰) شَهْراه: شاهراه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1378فعل آتش را نمی‌دانی تو، بَرْد(۵۱)گِردِ آتش با چنین دانش مگردعلم دیگ و آتش ار نبود تو رااز شَرَر نه دیگ مانَد، نه اَبا(۵۲)آب، حاضر باید و فرهنگ نیزتا پزد آن دیگ سالم در اَزیز(۵۳)(۵۱) بَرْد: دورباش(۵۲) اَبا: آش(۵۳) اَزیز: به جوش آمدن دیگ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1355گرچه آن صوفی پُر آتش شد ز خشملیک او بر عاقبت انداخت چشم اوّلِ صف بر کسی مانَد به کامکو نگیرد دانه، بیند بندِ دام حَبَّذا(۵۴) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۵۵)که نگه دارند تن را از فَسادآن ز پایان‌دیدِ احمد بود کودید دوزخ را همینجا مو به مو دید عرش و کرسی و جَنّات راتا درید او پَردهٔ غَفْلات(۵۶) را گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اوّل بند و پایان را نگرتا عدم‌ها ار ببینی جمله هستهست‌ها را بنگری محسوس، پست این ببین باری که هر کِش عقل هستروز و شب در جستجویِ نیست است در گدایی طالبِ جودی که نیستبَر دکانها طالبِ سودی که نیستدر مزارع طالبِ دخلی که نیست  در مَغارِس(۵۷) طالبِ نخلی که نیست  در مدارس طالبِ علمی که نیست  در صَوامِع(۵۸) طالبِ حِلْمی که نیست   هست‌ها را سویِ پس افگنده‌اند  نیست‌ها را طالب‌اند و بنده‌اند زآنکه کان و مَخْزنِ صُنعِ خدا  نیست غیرِ نیستی در اِنجلا(۵۹)  پیش ازین رَمزی بگُفتستیم از این  این و آن را تو یکی بین، دو مَبین  گفته شد که هر صِناعت‌گر(۶۰) که رُست(۶۱)  در صِناعت جایگاهِ نیست جُست جُست بَنّا موضعی ناساخته  گشته ویران، سقفها انداخته   جُست سَقّا کوزه‌ای کِش آب نیست  وآن دُروگر(۶۲)، خانه‌ای کِش باب نیست وقتِ صید اندر عدم بُد حمله‌شان  از عدم آنگه گریزان جمله‌شان چون امیدت لاست، زو پرهیز چیست؟  با انیسِ طَمْعِ خود اِستیز چیست؟  چون انیسِ طَمْعِ تو آن نیستی است  از فنا و نیست، این پرهیز چیست؟  گر انیسِ «لاٰ» نه‌یی، ای جان به سِر  در کمینِ «لاٰ» چرایی منتظر؟  زآنکه داری، جمله دل برکنده‌ای  شَستِ دل در بحرِ «لاٰ» افکنده‌ای پس گریز از چیست زین بحرِ مراد؟  که به شستت(۶۳) صد هزاران صید داد  از چه نامِ برگ را کردی تو مرگ؟  جادویی بین که نمودت مرگ برگ هر دو چشمت بست سِحرِ صَنعتش  تا که جان را در چَهْ آمد رغبتش  در خیالِ او ز مکرِ کردگار  جمله صحرا فوقِ چَهْ زهر است و مار   لاٰجَرَم چَهْ را پناهی ساخت‌ست  تا که مرگ او را به چاه انداخته‌ست آنچه گفتم از غلطهات، ای عزیز  هم برین بشنو دَمِ عطّار نیز (۵۴) حَبَّذا:‌ خوشا(۵۵) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۵۶) پَردهٔ غَفْلات: پردهٔ هم‌هویت‌شدگی‌ها، پردهٔ پندار(۵۷) مَغارِس: قلمستان و جای نهالکاری(۵۸) صَوامع: جمع صومعه(۵۹) اِنجلا: مخفّفِ اِنجلاء به معنی روشن و آشکار شدن(۶۰) صِناعت‌گر: صاحب حرفه و پیشه و هنر(۶۱) رُست: رویید، در اینجا به ظهور آمد.(۶۲) دُروگر: دُرودگر، نجّار(۶۳) شَست: قلاب ماهیگیری-------------------------مجموع لغات:(۱) روتُرُش: عبوس، اخمو(۲) لَته: پارچهٔ کهنه، ژنده. لَته بر پای پیچیدن: خود را پای‌ شکسته وانمود کردن.(۳) قَفا: پسِ گردن(۴) فریضه: امرِ واجب(۵) سَلَّمَ اللهُ عَلَیْک: سلام خدا بر تو باد. خدا بر تو درود فرستاد.(۶) مَه‌پاره: کنایه از زیبارو(۷) یُحْیِی الْـمَوْتیٰ: زنده می‌کند مردگان را، برگرفته از آياتِ قرآن كريم.(۸) لاحَوْلَ وَ لا: لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بالله: هیچ نیرو و قدرت (یا جنبشی) نیست مگر به ارادهٔ خداوند. این ذکر معمولاً در مقام بیم و هراس و حیرت گفته می‌شود. (۹) دریوزه: گدایی(۱۰) جود و سخا: بخشش و کَرَم(۱۱) لب گزیدن: اظهار غضب، دعوت کردن به سکوت(۱۲) تن زدن: خاموش شدن(۱۳) لِوا: مخفّفِ لِواء به معنی پرچم، بیرق. «افکندنِ لِوا» کنایه از تسلیم شدن و سازگاری کردن است.(۱۴) خسته کرد: زخمی نمود، مجروح کرد(۱۵) دَمْدَمه: مکر و فریب(۱۶) کِشان: که ایشان(۱۷) زِرِه: در اینجا مراد حلقه‌ها و دوایری که بر سطح آب نمایان می‌شود.(۱۸) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.(۱۹) حَبر: دانشمند، دانا(۲۰) سَنی: رفیع، بلندمرتبه(۲۱) مَصْقُول: صیقل‌یافته(۲۲) شاهد: زیبارو(۲۳) آیینه در نمد کشیدن: منظور روی تافتن و چشم بر هم نهادن است.(۲۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۶) حَدید: آهن(۲۷) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۲۸) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۲۹) سَعد: خجسته، مبارک؛ مقابلِ نحس(۳۰) رَشَد: به راه راست رفتن(۳۱) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون‌آورندهٔ زنده(۳۲) بهیمه: حیوانِ چهارپا(۳۳) سَعد: خجسته، مبارک(۳۴) ناقه: شترِ ماده(۳۵) تخییلی: آدم خیالاتی(۳۶) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکم‌باره است.(۳۷) صَفع: پس‌گردنی(۳۸) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۳۹) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۴۰) خِداع: حیله‌گری(۴۱) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۴۲) ایذا: اذیت کردن(۴۳) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۴۴) نَقیص: عیب‌جویی(۴۵) حَبَّذا:‌ خوشا(۴۶) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۴۷) صَفْع: سیلی(۴۸) زَلَق: لغزیدن(۴۹) تِریاق: پادزهر(۵۰) شَهْراه: شاهراه(۵۱) بَرْد: دورباش(۵۲) اَبا: آش(۵۳) اَزیز: به جوش آمدن دیگ(۵۴) حَبَّذا:‌ خوشا(۵۵) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۵۶) پَردهٔ غَفْلات: پردهٔ هم‌هویت‌شدگی‌ها، پردهٔ پندار(۵۷) مَغارِس: قلمستان و جای نهالکاری(۵۸) صَوامع: جمع صومعه(۵۹) اِنجلا: مخفّفِ اِنجلاء به معنی روشن و آشکار شدن(۶۰) صِناعت‌گر: صاحب حرفه و پیشه و هنر(۶۱) رُست: رویید، در اینجا به ظهور آمد.(۶۲) دُروگر: دُرودگر، نجّار(۶۳) شَست: قلاب ماهیگیری----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsرو ترش کن که همه روترشانند اینجاکور شو تا نخوری از کف هر کور عصالنگ رو چونکه در این کوی همه لنگانندلته بر پای بپیچ و کژ و مژ کن سر و پازعفران بر رخ خود مال اگر مه‌روییروی خوب ار بنمایی بخوری زخم قفاآینه زیر بغل زن چو ببینی زشتیورنه بدنام کنی آینه را ای مولاتا که هشیاری و باخویش مدارا می‌کنچونکه سرمست شدی هر چه که بادا باداساغری چند بخور از کف ساقی وصالچونکه بر کار شدی برجه و در رقص درآگرد آن نقطه چو پرگار همی‌زن چرخیاین چنین چرخ فریضه‌ست چنین دایره رابازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسلم الله علیک ای مه و مه‌پاره ماسلم الله علیک ای همه ایام تو خوشسلم الله علیک ای دم یحیی الـموتیچشم بد دور از آن رو که چو بربود دلیهیچ سودش نکند چاره و لاحول و لاما به دریوزه حسن تو ز دور آمده‌ایمماه را از رخ پرنور بود جود و سخاماه بشنود دعای من و کف‌ها برداشتپیش ماه تو و می‌گفت مرا نیز مهامه و خورشید و فلک‌ها و معانی و عقولسوی ما محتشمان‌اند و به سوی تو گداغیرتت لب بگزید و به دلم گفت خموشدل من تن زد و بنشست و بیفکند لوا* قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»* قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsزعفران بر رخ خود مال اگر مه‌روییروی خوب ار بنمایی بخوری زخم قفاآینه زیر بغل زن چو ببینی زشتیورنه بدنام کنی آینه را ای مولاحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۷۹Poem(Qazal)#379, Divan e Hafezعبوس زهد به وجه خمار ننشیند مرید خرقه دردی‌کشان خوش‌خویممولوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1093مکرهای جبریانم بسته کرد تیغ چوبینشان تنم را خسته کرد زین سپس من نشنوم آن دمدمهبانگ دیوان است و غولان آن همه‌‌ بر دران ای دل تو ایشان را مایست پوستشان برکن کشان جز پوست نیست‌‌پوست چه بود گفته‌های رنگ‌رنگ چون زره بر آب کش نبود درنگ‌‌این سخن چون پوست و معنی مغز دان این سخن چون نقش و معنی همچو جان‌‌ پوست باشد مغز بد را عیب‌پوش مغز نیکو را ز غیرت غیب‌پوش‌‌چون قلم از باد بد دفتر ز آب هر چه بنویسی فنا گردد شتاب‌ نقش آب است ار وفا جویی از آن باز گردی دست‌های خود گزان‌‌  باد در مردم هوا و آرزوست چون هوا بگذاشتی پیغام هوست‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1833دانه باشی مرغکانت برچنندغنچه باشی کودکانت برکننددانه پنهان کن بکلی دام شوغنچه پنهان کن گیاه بام شوهر که داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌درنددوستان هم روزگارش می‌برندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1299قعر چه بگزید هرکه عاقل استزآنکه در خلوت صفاهای دل است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501کار پنهان کن تو از چشمان خودتـا بود کارت سلیم از چشم بدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsهنر خویش بپوشم ز همه تا نخرندمبه دو صد عیب بلنگم که خرد جز تو امیرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsچراغست این دل بیدار به زیر دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر هوایش شور و شر داردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت من آیینه‌ام مصقول دستترک و هندو در من آن بیند که هستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsهر جا که بینی شاهدی چون آینه پیشش نشینهر جا که بینی ناخوشی آیینه درکش در نمدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsتا که هشیاری و باخویش مدارا می‌کنچونکه سرمست شدی هر چه که بادا باداساغری چند بخور از کف ساقی وصالچونکه بر کار شدی برجه و در رقص درآگرد آن نقطه چو پرگار همی‌زن چرخیاین چنین چرخ فریضه‌ست چنین دایره رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2880 هر چه گوید مرد عاشق بوی عشق از دهانش می‌‌جهد در کوی عشق‌‌ گر بگوید فقه فقر آید همه بوی فقر آید از آن خوش‌دمدمه‌‌ور بگوید کفر دارد بوی دین ور به شک گوید شکش گردد یقین‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن‌ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کاو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۹۳Poem(Qazal)#193, Divan e Hafezعاقلان نقطه پرگار وجودند ولیعشق داند که در این دایره سرگردانندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۹۳Poem(Qazal)#493, Divan e Hafezدر دایره قسمت ما نقطه تسلیمیملطف آنچه تو اندیشی حکم آنچه تو فرماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsبازگو آنچه بگفتی که فراموشم شدسلم الله علیک ای مه و مه‌پاره ماسلم الله علیک ای همه ایام تو خوشسلم الله علیک ای دم یحیی الـموتیقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #172«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ»«و پروردگار تو از پشت بنى‌آدم فرزندانشان را بيرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد: آيا من پروردگارتان نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‌دهيم. تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى‌خبر بوديم.»قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۶Quran, Al-Hajj(#22), Line #6«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَأَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«و اينها دليل بر آن است كه خدا حق است، مردگان را زنده مى‌سازد و بر هر كارى تواناست.»قرآن کریم، سورهٔ شوریٰ (۴۲)، آیهٔ ۹Quran, Ash-Shura(#42), Line #9«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ ۖ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْـمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«آيا جز خدا را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى خداست. و اوست كه مردگان را زنده مى‌كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهرکه مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی الصمدزنده‌ای زین مرده بیرون آوردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بيت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1019یخرج الحی من المیت بدانکه عدم آمد امید عابدانقرآن کريم، سورهٔ روم (۳۰)، آيهٔ ۱۹Quran, Ar-Room(#30), Line #19«یُخرِجُ الحَیِّ مِنَ المَیِّتِ و یُخْرِجُ‌ الْمَيِتِ مِنَ الحَیِّ و یُحْیِی الْاَرْضَ بَعْدَمُوتِها وَ کَذلِکَ تُخرِجُونْ.»«زنده را از مُرده بيرون می‌آورد و مرده را از زنده، و زمین را پس از مردگی‌اش زنده می‌کند و این گونه (از قبرها) بیرون آورده می‌شوید.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsچشم بد دور از آن رو که چو بربود دلیهیچ سودش نکند چاره و لاحول و لاما به دریوزه حسن تو ز دور آمده‌ایمماه را از رخ پرنور بود جود و سخامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #205گفت خادم را که در آخر بروراست کن بهر بهیمه کاه و جوگفت لاحول این چه افزون گفتن استاز قدیم این کارها کار من است‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsماه بشنود دعای من و کف‌ها برداشتپیش ماه تو و می‌گفت مرا نیز مهامه و خورشید و فلک‌ها و معانی و عقولسوی ما محتشمان‌اند و به سوی تو گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی منجم گفت دیدم طالعی داری تو سعدگفتمش آری ولیک از ماه روزافزون خویشمه که باشد با مه ما کز جمال و طالعشنحس اکبر سعد اکبر گشت بر گردون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsغیرتت لب بگزید و به دلم گفت خموشدل من تن زد و بنشست و بیفکند لوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1534میل مجنون پیش آن لیلی روانمیل ناقه پس پی کره دوانیک دم ار مجنون ز خود غافل بدیناقه گردیدی و واپس آمدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #169, Divan e Shamsآینه زیر بغل زن چو ببینی زشتیورنه بدنام کنی آینه را ای مولامه و خورشید و فلک‌ها و معانی و عقولسوی ما محتشمان‌اند و به سوی تو گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3065, Divan e Shamsجهان چو آینه پرنقش توست اما کو  به روی خوب تو بی‌آینه تماشاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #93نقش جان خویش می‏‌جستم بسیهیچ می‏‌ننمود نقشم از کسی‏گفتم آخر آینه از بهر چیستتا بداند هر کسی کو چیست و کیستآینه آهن برای پوستهاستآینه سیمای جان سنگی‌بهاست‏ آینه جان نیست الـا روی یار روی آن یاری که باشد ز آن دیارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات دانی چرا غماز نیستزآنکه زنگار از رخش ممتاز نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #72آینه دل چون شود صافی و پاک  نقش‌ها بینی برون از آب و خاک‏رجوع به قصه رنجورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1321 بازگرد و قصه رنجور گو  با طبیب آگه ستارخو  نبض او بگرفت و واقف شد ز حال  که امید صحت او بد محال گفت هر چت دل بخواهد آن بکن  تا رود از جسمت این رنج کهنهرچه خواهد خاطر تو وامگیر  تا نگردد صبر و پرهیزت زحیر صبر و پرهیز این مرض را دان زیان  هرچه خواهد دل درآرش در میان این چنین رنجور را گفت ای عمو  حق تعالی اعملوا ما شئتمقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۴۰Quran, Fussilat(#41), Line #40«… مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«… هر چه مى‌خواهيد بكنيد، او به كارهايتان بيناست.»گفت رو هین خیر بادت جان عم  من تماشای لب جو می‌روم  بر مراد دل همی ‌گشت او بر آب  تا که صحت را بیابد فتح باب  بر لب جو صوفیی بنشسته بود  دست و رو می‌شست و پاکی می‌فزود او قفااش دید چون تخییلی‌ای کرد او را آرزوی سیلی‌ای بر قفای صوفی حمزه‌پرستراست می‌کرد از برای صفع دست کآرزو را گر نرانم تا رودآن طبیبم گفت کآن علت شودسیلی‌اش اندر برم در معرکهزآنکه لاتلقوا بایدی تهلکه قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #195«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»تهلکه‌ست این صبر و پرهیز ای فلانخوش بکوبش تن مزن چون دیگران چون زدش سیلی برآمد یک طراقگفت صوفی هی‌هی ای قواد عاقخواست صوفی تا دو سه مشتش زندسبلت و ریشش یکایک برکند خلق رنجور دق و بیچاره‌اندوز خداع دیو سیلی‌باره‌اند جمله در ایذای بی‌جرمان حریصدر قفای همدگر جویان نقیصمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1355گر چه آن صوفی پر آتش شد ز خشم  لیک او بر عاقبت انداخت چشم اول صف بر کسی ماند به کام  کو نگیرد دانه بیند بند دام  حبذا دو چشم پایان‌بین رادکه نگه دارند تن را از فساد مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1339 ای زننده بی‌گناهان را قفا  در قفای خود نمی‌بینی جزا  ای هوا را طب خود پنداشته  بر ضعیفان صفع را بگماشته   بر تو خندید آنکه گفتت این دواست  اوست کآدم را به گندم رهنماست که خورید این دانه ای دو مستعین  بهر دارو تا تکونا خالدین شیطان گفت ای دو یاری طلب آدم و حوا به عنوان دوا از دانه گندم بخورید تا جاودانه مانیدقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰Quran, Al-A’raaf(#7), Line #20«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَٰذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ»«پس شيطان آن دو را وسوسه كرد، تا شرمگاهشان را كه از آنها پوشيده بود در نظرشان آشكار كند. و گفت: پروردگارتان شما را از اين درخت منع كرد تا مباد از فرشتگان يا جاويدانان شويد.»اوش لغزانید و او را زد قفا  آن قفا واگشت و گشت این را جزا  اوش لغزانید سخت اندر زلق لیک پشت و دستگیرش بود حقکوه بود آدم اگر پر مار شد  کان تریاق است و بی‌اضرار شد تو که تریاقی نداری ذره‌ای  از خلاص خود چرایی غره‌ای آن توکل کو خلیلانه تو را  و آن کرامت چون کلیمت از کجا  تا نبرد تیغت اسمعیل را  تا کنی شهراه قعر نیل را  گر سعیدی از مناره اوفتید  بادش اندر جامه افتاد و رهید چون یقینت نیست آن بخت ای حسن  تو چرا بر باد دادی خویشتن   زین مناره صد هزاران همچو عاد  درفتادند و سر و سر باد داد  سرنگون افتادگان را زین منار  می‌نگر تو صد هزار اندر هزار  تو رسن ‌بازی نمی‌دانی یقین  شکر پاها گوی و می‌رو بر زمین  پر مساز از کاغذ و از که مپر  که در آن سودا بسی رفته‌ست سر مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1378فعل آتش را نمی‌دانی تو بردگرد آتش با چنین دانش مگردعلم دیگ و آتش ار نبود تو رااز شرر نه دیگ ماند نه اباآب حاضر باید و فرهنگ نیزتا پزد آن دیگ سالم در ازیزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1355گرچه آن صوفی پر آتش شد ز خشملیک او بر عاقبت انداخت چشم اول صف بر کسی ماند به کامکو نگیرد دانه بیند بند دام حبذا دو چشم پایان‌بین رادکه نگه دارند تن را از فسادآن ز پایان‌دید احمد بود کودید دوزخ را همینجا مو به مو دید عرش و کرسی و جنات راتا درید او پرده غفلات را گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اول بند و پایان را نگرتا عدم‌ها ار ببینی جمله هستهست‌ها را بنگری محسوس پست این ببین باری که هر کش عقل هستروز و شب در جستجوی نیست است در گدایی طالب جودی که نیستبر دکانها طالب سودی که نیستدر مزارع طالب دخلی که نیست  در مغارس طالب نخلی که نیست  در مدارس طالب علمی که نیست  در صوامع طالب حلمی که نیست   هست‌ها را سوی پس افگنده‌اند  نیست‌ها را طالب‌اند و بنده‌اند زآنکه کان و مخزن صنع خدا  نیست غیر نیستی در انجلا پیش ازین رمزی بگفتستیم از این  این و آن را تو یکی بین دو مبین  گفته شد که هر صناعت‌گر که رست در صناعت جایگاه نیست جست جست بنا موضعی ناساخته  گشته ویران سقفها انداخته   جست سقا کوزه‌ای کش آب نیست  وآن دروگر خانه‌ای کش باب نیست وقت صید اندر عدم بد حمله‌شان  از عدم آنگه گریزان جمله‌شان چون امیدت لاست زو پرهیز چیستبا انیس طمع خود استیز چیست چون انیس طمع تو آن نیستی است  از فنا و نیست این پرهیز چیست  گر انیس لا نه‌یی ای جان به سر  در کمین لا چرایی منتظر  زآنکه داری جمله دل برکنده‌ای  شست دل در بحر لا افکنده‌ای پس گریز از چیست زین بحر مراد  که به شستت صد هزاران صید داد  از چه نام برگ را کردی تو مرگ  جادویی بین که نمودت مرگ برگ هر دو چشمت بست سحر صنعتش  تا که جان را در چه آمد رغبتش  در خیال او ز مکر کردگار  جمله صحرا فوق چه زهر است و مار   لاجرم چه را پناهی ساخت‌ست  تا که مرگ او را به چاه انداخته‌ست آنچه گفتم از غلطهات ای عزیز  هم برین بشنو دم عطار نیز 

برنامه شماره ۹۸۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۶  سپتامبر  ۲۰۲۳ - ۵  مهر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۸۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۸۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید. مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۸اِمتزاجِ(۱) روح‌ها در وقتِ صلح و جنگ‌هابا کسی باید که روحش هست صافیِّ صفا(۲)چون تغیّر(۳) هست در جان، وقتِ جنگ و آشتیآن نه یک روح است تنها، بلکه گَشتَستَند جداچون بخواهد دل، سلامِ آن یکی، همچون عروسمر زِفاف(۴) و صحبتِ دامادِ دشمن‌روی راباز چون میلی بُوَد سویی، بدان مانَد که اومیل دارد سویِ دامادِ لطیفِ دلربااز نظرها اِمتزاج و از سخن‌ها اِمتزاجوز حکایت اِمتزاج و از فِکَر آمیزهاهمچنان که امتزاجِ ظاهر است اندر رکوعوز تصافُح(۵) وز عِناق(۶) و قُبله(۷) و مدح و دعابر تفاوت این تمازُج‌ها(۸) ز میل و نیم میلوز سَرِ کُرْه(۹) و کَراهت، وز پیِ ترس و حیاآن رکوعِ با تأنّی(۱۰)، و آن ثنایِ نرمْ نرمهم‌مَراتِب(۱۱) در معانی، در صُوَرها مُجْتبا(۱۲)این همه بازیچه گردد، چون رسیدی در کسیکِش سما سجده‌اش بَرَد، و آن عرش گوید مَرحَباآن خداوندِ لطیفِ بنده‌پرور، شمسِ دینکاو رهانَد مر شما را زین خیالِ بی‌وفابا عدم تا چند باشی خایف(۱۳) و امّیدوار؟این همه تأثیرِ خشمِ اوست تا وقتِ رضاهستیِ جان اوست حقّا، چونکه هستی رو بتافتلاجرم در نیستی می‌ساز با قیدِ هواگه به تسبیعِ(۱۴) هوا و گه به تسبیعِ خیالگه به تسبیعِ کلام و گه به تسبیعِ لقاگه خیالِ خوش بُوَد در طنز، همچون اِحتلام(۱۵)گه خیالِ بد بُوَد همچون که خوابِ ناسزاوانگهی تخییل‌ها(۱۶) خوش‌تر از این قومِ رذیل(۱۷)اینْت هستی کاو بُوَد کمتر ز تخییلِ عَما(۱۸)پس از آن سویِ عدم، بدتر از این، از صد عدماین عدم‌ها بر مَراتِب بود، همچون که بقاتا نیاید ظِلِّ(۱۹) میمونِ خداوندیِّ اوهیچ بندی از تو نَگشاید، یقین می‌دان دلا(۱) اِمتزاج: آمیختگی، آمیخته شدن(۲) صافیِّ صفا: پاکِ پاک، زلالِ زلال(۳) تغیّر: دگرگون شدن، در اینجا به معنی احساس جدایی و غیریّت کردن است.(۴) زِفاف: هم‌بستر شدن(۵) تصافُح: دست دادن(۶) عِناق: در آغوش کشیدن(۷) قُبله: روبوسی(۸) تمازُج‌: درآمیختن، تعامل(۹) کُرْه: اجبار(۱۰) تأنّی: درنگ کردن، آهستگی و تأمّل در انجام کار(۱۱) هم‌مَراتِب: هم‌مرتبه(۱۲) مُجْتبا: مُجْتبیٰ، برگزیده. در اینجا: متفاوت.(۱۳) خایف: ترسان، بیمناک(۱۴) تسبیع: هفت برابر کردن چیزی، مجازاً تکثیر و زیاد کردن(۱۵) اِحتلام: انزال در خواب(۱۶) تخییل‌: خیال‌سازی، خیال‌بافی(۱۷) رذیل: فرومایه(۱۸) عَما: مخفّف اَعمیٰ به معنی کور و نابینا(۱۹) ظِل: سایه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اوّل بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۷حَبَّذا(۲۰) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۲۱)که نگه دارند تن را از فَساد(۲۰) حَبَّذا:‌ خوشا(۲۱) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲  بنگر سویِ حریفان که همه مَست و خَرابند  تو خمش باش و چنان شو، هله ای عَربده‌باره(۲۲)(۲۲) عَربده‌باره: آنکه بسیار بدمستی می کند. عربده جوی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانتان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۵۵ بانگِ سگ اندر شکم، باشد زیان نه شکارانگیز و نه شب پاسبانگرگ نادیده که منعِ او بود دزد نادیده که دفعِ او شود از حریصی(۲۳)، وز هوایِ سَروری در نظر کُنْد و به لافیدن جَری(۲۴)(۲۳) حریص: آزمند، زیاده خواه(۲۴) جَری: گستاخ------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۵۹ماه نادیده نشان‌ها می‌دهد روستایی را بدان کژ می‌نهد مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۶۹ رازها را می‌کند حق آشکار  چون بخواهد رُست، تخمِ بَد مَکار مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌ به‌ دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۱پیشِ بینایان خبر گفتن خطاست کآن دلیلِ غفلت و نقصان ماست پیش بینا، شد خموشی نفعِ تو بهرِ این آمد خطابِ أنْصِتوُا گر بفرماید: بگو، بر گُوی خَوش لیک اندک گُو، دراز اندر مَکَش ور بفرماید که اندر کَش دراز همچنین شَرمین(۲۵) بگو، با امر ساز(۲۶)قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»(۲۵) شَرمین: شرمناک، با حیا(۲۶) با امر ساز: از دستورات اطاعت کن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُوا کودک اوّل چون بزاید شیرْنوش(۲۷) مدّتی خاموش باشد، جمله گوش‌‌ مدّتی می‌‌بایدش لب‌ دوختن از سخن، تا او سخن آموختن‌‌ور نباشد گوش و تی‌‌تی(۲۸) می‌‌کند خویشتن را گُنگِ گیتی می‌‌کند (۲۷) شیرنوش: نوشنده شیر، شیرخوار(۲۸) تی‌تی: کلمه‌ای که مرغان را بدآن خوانند، زبان کودکانه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶گوش را بندد طَمَع از اِستماعچشم را بندد غَرَض(۲۹) از اِطّلاع همچنانکه آن جَنین را طمْعِ خونکآن غذایِ اوست در اوطانِ(۳۰) دون(۳۱)از حدیثِ این جهان، محجوب کردغیرِ خون، او می‌نداند چاشت خَورد(۲۹) غَرَض: قصد(۳۰) اوطانِ: وطن‌ها(۳۱) دون:‌ پست و فرومایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۵هیچ در گوشِ کسی زایشان نرفتکاین طَمَع آمد حجابِ ژرف و زَفت(۳۲)(۳۲) زَفت: سِتَبر؛ درشت؛ فربه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱یک زمان کار است بگزار(۳۳) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۳۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵عاقبت‌بینی مکن، تا عاقبت‌بینی شویتا چو شیرِ حق باشی، در شجاعت لافَتیٰ(۳۴)(۳۴) لافَتیٰ: جوانی نیست.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵سَر نَنَهد چَرخْ تو را، تا که تو‌ بی‌سَر نَشویکَس نَخَرَد نَقدِ تو را، تا سویِ میزان(۳۵) نَبَریتا نشویِ مَستِ خدا، غم نشود از تو جُداتا صِفَتِ گُرگ دَری، یوسُفِ کَنعان نَبَریخیره مَیا، خیره مَرو، جانبِ بازارِ جهانزانکه دَرین بِیْع و شَریٰ(۳۶)، این ندهی، آن نَبَری(۳۵) میزان: ترازو، مقیاس، معیار(۳۶) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش، معامله------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۱ هست احوالم خِلاف همدگرهر یکی با هم مخالف در اثر چونکه هر دَم راهِ خود را می‌زنمبا دگر کس سازگاری چون کنم؟ موجِ لشگرهای احوالم ببینهر یکی با دیگری در جنگ و کینمی‌نگر در خود چنین جنگِ گِرانپس چه مشغولی به جنگِ دیگران؟ یا مگر زین جنگ، حقّت واخَرَددر جهانِ صلحِ یک‌رنگت بَرَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۶مُفترِق(۳۷) شد آفتابِ جان‌هادر درونِ روزنِ ابدان‌هاچون نظر در قُرص داری، خود یکی‌ستوآنکه شد محجوبِ ابدان، در شکی‌ستتفرقه در روحِ حیوانی بُوَدنَفْسِ واحد، روحِ انسانی بُوَدچونکه حق رَشَّ عَلَیْهِم نُورَهُمُفترِق هرگز نگردد نورِ اوچون که حق تعالی، نور خویش را بر این جان‌ها افشانده، نور آن خدا هرگز پراکنده نمی‌گردد.حدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلندمرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیآفرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور برخورَد، به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد، به گمراهی رود.»(۳۷) مُفترِق: پراکنده‌شونده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳دیده‌یی کاندر نُعاسی(۳۸) شد پدیدکِی توانَد جز خیال و نیست دید؟  لاجَرَم سرگشته گشتیم از ضَلالچون حقیقت شد نهان، پیدا خیال این عدم را چون نشاند اندر نظر؟چون نهان کرد آن حقیقت از بصر؟(۳۸) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱زآن سوی کاندازی نظر، آن جنس می‌آید صُوَرپس از نظر آید صُوَر، اَشکال مرد و زن شدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳استخوان و باد، روپوش است و بسدر دو عالَم غیرِ یزدان نیست کسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۱۱جانِ حیوانی ندارد اتّحادتو مَجو این اتّحاد از روحِ باد گر خورَد این نان، نگردد سیر آنور کَشَد بار این، نگردد او گران بلکه این شادی کند از مرگِ اواز حسد میرد، چو بیند برگِ او جانِ گُرگان و سگان هر یک جداستمُتّحد جان‌هایِ شیرانِ خداست جمع گفتم جان‌هاشان من به اسمکآن یکی جان صد بُوَد نِسبَت به جسم همچو آن یک نورِ خورشیدِ سَماصد بُوَد نسبت به صحنِ خانه‌ها لیک یک باشد همۀ انوارشانچونکه برگیری تو دیوار از میانچون نمانَد خانه‌ها را قاعدهمؤمنان مانند، نَفْسِ واحدهحدیث«اَلْـمُؤْمِنُونَ کَنَفْسٍ واحِدَةٍ»«مؤمنان مانند نَفْسی واحدند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۲مستانِ خدا گرچه هزارند، یکی‌اندمستانِ هویٰ جمله دوگانه‌ست و سه‌گانه‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۰ای تو آبِ زندگانی فَاسْقِنٰا(۳۹)ای تو دریایِ معانی فَاسْقِنٰاما سبوهایِ طلب آورده‌ایمسویِ تو ای خِضرِ ثانی فَاسْقِنٰاماهیانِ جانِ ما زنهارخواه(۴۰)از تو ای دریایِ جانی فَاسْقِنٰااز رهِ هَجر(۴۱) آمده و آورده ماعجزِ خود را ارمغانی(۴۲) فَاسْقِنٰاداستانِ خسروان بشنیده‌ایمتو فزون از داستانی، فَاسْقِنٰادر گمان و وسوسه افتاده عقلزآنکه تو فوقِ گمانی، فَاسْقِنٰانیم عاقل چه زند با عشقِ تو؟تو جنونِ عاقلانی، فَاسْقِنٰا کعبهٔ عالم ز تو تبریز شدشمسِ حق رکنِ یمانی(۴۳) فَاسْقِنٰا(۳۹) فَاسْقِنٰا: پس آب دِه ما را.(۴۰) زنهارخواه: پناه‌جو، امان‌خواه(۴۱) هَجر: فراق و هجران(۴۲) ارمغان: سوغات(۴۳) رکنِ یمانی: زاویهٔ جنوب غربی کعبه که به سوی یمن است؛ در اینجا یعنی پایهٔ زندگی، ستونِ دین------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۷۷در ستایش‌هایِ شمس‌الدین نباشم مُفتَتَن(۴۴)تا تو گویی کاین غرض نفیِ من است از لا و لن(۴۵)حق همی‌گوید منم، هش دار ای کوته‌نظرشمسِ حقّ و دین بهانه‌ست اندرین برداشتنهرچه تو با فخرِ تبریز آوری، بی‌خُردگی(۴۶)آن به عینِ ذاتِ من، تو کرده‌ای ای ممتحن(۴۴) مُفتَتَن: مفتون، شیفته(۴۵) لا و لن: دو حرف نفی(۴۶) بی‌خُردگی: ظاهراً بدون عیب و اشکال------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۲بیار مفخرِ تبریز، شمسِ تبریزیمثالِ اصل، که اصلِ وجود و ایجادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰سپاس آن عَدَمی را، که هست ما بِرُبودز عشقِ آن عدم آمد، جهان جان به وجودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۱۳خیزید عاشقان که سویِ آسمان رویمدیدیم این جهان را تا آن جهان رویمنی نی که این دو باغ اگرچه خوش است و خوبزین هر دو بگذریم و بدان باغبان رویمسجده‌کنان رویم سویِ بحر همچو سیلبر رویِ بحر زان پس ما کف‌زنان رویمزین کویِ تعزیت(۴۷) به عروسی سفر کنیمزین رویِ زعفران به رخِ ارغوان رویماز بیمِ اوفتادن لرزان چو برگ و شاخدل‌ها همی‌طپند، به دارُالامان(۴۸) رویماز درد چاره نیست، چو اندر غریبی‌ایموز گرد چاره نیست، چو در خاکدان رویم(۴۷) تعزیت: عزاداری کردن، تسلیت گفتن(۴۸) دارُالامان: جای امن و امان، جای سلامت------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۹آن یار همان است، اگر جامه دگر شدآن جامه به در کرد و دگربار برآمدآن باده همان است، اگر شیشه بدل شدبنگر که چه خوش بر سرِ خمّار برآمدای قومِ گمان‌ برده که آن مشعله‌ها مُردآن مشعله زین روزنِ اسرار برآمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸صلا رندان دگرباره، که آن شاهِ قِمار آمداگر تلبیسِ(۴۹) نو دارد، همانست او که پار(۵۰) آمد(۴۹) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۵۰) پار: پارسال------------منسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴شب که جهان است پر از لولیان(۵۱)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۵۲)(۵۱) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۵۲) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۲قُلْ اَعُوذَت خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۵۳)، افغان وَز عُقَد(۵۴)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانه، به فریاد رس از دست این دمندگان و این گره‌ها.می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۵۵) اَلْمُستغاث(۵۶) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دست دنیا.لیک برخوان از زبانِ فعل نیزکه زبانِ قول سُست است ای عزیز(۵۳) نَفّاثات: دمندگان(۵۴) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۵۵) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۵۶) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷۷گاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سَران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قِشرِ خربزهکه بُوَد افتاده بر ره یا حشیش(۵۷)لایق سَیران(۵۸) گاوی یا خَریش(۵۷) حشیش: گیاهِ خشک، علف.(۵۸) سَیران: همان سَیَرانِ عربی است که فارسیان «یا» را به سکون خوانند. به معنی سیر و گردش. در اینجا به‌ معنی خوش آمدن است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸از هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۵۹)(۵۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۴جانِ جان، چون واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌‌جان تن، بدان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣٢۹۰جَو‌جَوی(۶۰)، چون جمع گردی زاِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۶۰) جَو‌جَو: یک‌‌جو یک‌جو و ذرّه‌ذرّه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶۱)(۶۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰کرده حق ناموس را صد من حَدید(۶۳)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۶۳) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۸چون تغیّر هست در جان، وقتِ جنگ و آشتیآن نه یک روح است تنها، بلکه گَشتَستَند جدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۱بَر خیالی صُلحشان و جنگشانوز خیالی فخرشان و نَنگشانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٩٣خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجۀ تَقلیبِ(۶۴) رب(۶۴) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۶۵) عاشقِ صُنعِ تواَم در شکر و صبر(۶۶)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۶۷)؟عاشقِ صُنعِ(۶۸) خدا با فَر(۶۹) بودعاشقِ مصنوعِ(۷۰) او کافر بود(۶۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن  (۶۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.  (۶۷) گبر: کافر  (۶۸) صُنع: آفرینش  (۶۹) فَر: شکوهِ ایزدی  (۷۰) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶تا کنی مر غیر را حَبْر(۷۱) و سَنی(۷۲)خویش را بدخو و خالی می‌کنی(۷۱) حَبر: دانشمند، دانا(۷۲) سَنی: رفیع، بلند‌مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۸با عدم تا چند باشی خایف و امّیدوار؟این همه تأثیرِ خشمِ اوست تا وقتِ رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰رَهَد(۷۳) ز خویش و ز پیش و ز جانِ مرگ‌اندیش(۷۴)رَهَد ز خوف(۷۵) و رَجا(۷۶) و رَهد ز باد و ز بود(۷۷)  (۷۳) رَهیدن: رها شدن، خلاص شدن(۷۴) مرگ‌اندیش: آنکه پیوسته در اندیشهٔ مردن باشد. مجازاً، من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می‌سازد.(۷۵) خوف: ترس(۷۶) رجا: امید(۷۷) باد و بود: من ذهنی و آثار آن، بود و نبود------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵بیاموز از پیمبر کیمیاییکه هر چِت حق دهد، می‌ده رضاییهمان لحظه درِ جنّت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییرسولِ غم اگر آید بَرِ توکنارش گیر همچون آشناییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳ هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵ تا نیارد سجده‌ای بر خاکِ تبریزِ صفاکم نگردد از جَبینش(۷۸) داغِ نفرینِ خدا(۷۸) جَبین: پیشانی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷گفته او را من زبان و چشمِ تومن حواس و من رضا و خشمِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۸پس از آن سویِ عدم بدتر از این از صد عدماین عدم‌ها بر مَراتِب بود همچون که بقامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُردلان(۷۹) هم بَردَرَدنه رَوَد ره، نه غمِ کاری خَورَد(۷۹) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۲۱رجوع به قصّه رنجور بازگرد و قصّهٔ‌ رنجور گو  با طبیبِ آگهِ سَتّارخو  نبضِ او بگرفت و واقف شد ز حال  که امید صحّتِ او بُد مُحال گفت: هر چِت دل بخواهد، آن بکن  تا رود از جسمت این رنجِ کهنهرچه خواهد خاطرِ تو، وامَگیر  تا نگردد صبر و پرهیزت زَحیر صبر و پرهیز این مرض را، دان زیان  هرچه خواهد دل، درآرَش در میان این چنین رنجور را، گفت ای عمو  حق تَعالیٰ، اِعْمَلُوا ماٰ شِئتُمُقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۴۰«… مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«… هر چه مى‌خواهيد بكنيد، او به كارهايتان بيناست.»گفت: رُو هین خیر بادَت جانِ عَم  من تماشایِ لبِ جو می‌روم  بر مرادِ دل همی ‌گشت او بر آب  تا که صحّت را بیابد فتحِ باب  بر لبِ جُو صوفیی بنشسته بود  دست و رُو می‌شُست و پاکی می‌فزود او قفااَش دید، چون تخییلی‌ای(۸۰) کرد او را آرزوی سیلی‌ای بر قفایِ صوفیِ حمزه‌پَرَست(۸۱)راست می‌کرد از برایِ صَفعْ(۸۲) دست کآرزو را، گر نرانم تا رَوَدآن طبیبم گفت کآن علّت شودسیلی‌اش اندر بَرَم در معرکهزآنکه لاٰتُلْقُوا بِاَیْدیٰ تَهْلُکَه قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»تَهْلُکَه‌ست این صبر و پرهیز ای فلانخوش بکوبَش، تن مزن چون دیگران چون زدش سیلی، برآمد یک طَراق(۸۳)گفت صوفی: هَی‌هَی ای قَوّادِ عاق(۸۴)خواست صوفی تا دو سه مُشتش زند  سَبْلَت و ریشش یکایک بَرکَنَد خلق، رنجورِ دِق و بیچاره‌اند  وز خِداعِ(۸۵) دیو، سیلی‌باره‌اند(۸۶) جمله در ایذایِ(۸۷) بی‌جُرمان حریص  در قفایِ(۸۸) همدگر جویان نَقیص(۸۹)(۸۰) تخییلی: ادم خیالاتی(۸۱) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکمباره است.(۸۲) صَفع: پس‌گردنی(۸۳) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۸۴) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۸۵) خِداع: حیله‌گری(۸۶) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۸۷) ایذا: اذیت کردن(۸۸) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۸۹) نَقیص: عیب‌جویی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵گر چه آن صوفی پُر آتش شد ز خشم  لیک او بر عاقبت انداخت چشم اوّلِ صف بر کسی مانَد به کام  کو نگیرد دانه، بیند بندِ دام  حَبَّذا(۹۰) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۹۱)  که نگه دارند تن را از فَساد (۹۰) حَبَّذا:‌ خوشا(۹۱) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد-------------------------مجموع لغات:(۱) اِمتزاج: آمیختگی، آمیخته شدن(۲) صافیِّ صفا: پاکِ پاک، زلالِ زلال(۳) تغیّر: دگرگون شدن، در اینجا به معنی احساس جدایی و غیریّت کردن است.(۴) زِفاف: هم‌بستر شدن(۵) تصافُح: دست دادن(۶) عِناق: در آغوش کشیدن(۷) قُبله: روبوسی(۸) تمازُج‌: درآمیختن، تعامل(۹) کُرْه: اجبار(۱۰) تأنّی: درنگ کردن، آهستگی و تأمّل در انجام کار(۱۱) هم‌مَراتِب: هم‌مرتبه(۱۲) مُجْتبا: مُجْتبیٰ، برگزیده. در اینجا: متفاوت.(۱۳) خایف: ترسان، بیمناک(۱۴) تسبیع: هفت برابر کردن چیزی، مجازاً تکثیر و زیاد کردن(۱۵) اِحتلام: انزال در خواب(۱۶) تخییل‌: خیال‌سازی، خیال‌بافی(۱۷) رذیل: فرومایه(۱۸) عَما: مخفّف اَعمیٰ به معنی کور و نابینا(۱۹) ظِل: سایه(۲۰) حَبَّذا:‌ خوشا(۲۱) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۲۲) عَربده‌باره: آنکه بسیار بدمستی می کند. عربده جوی(۲۳) حریص: آزمند، زیاده خواه(۲۴) جَری: گستاخ(۲۵) شَرمین: شرمناک، با حیا(۲۶) با امر ساز: از دستورات اطاعت کن(۲۷) شیرنوش: نوشنده شیر، شیرخوار(۲۸) تی‌تی: کلمه‌ای که مرغان را بدآن خوانند، زبان کودکانه(۲۹) غَرَض: قصد(۳۰) اوطانِ: وطن‌ها(۳۱) دون:‌ پست و فرومایه(۳۲) زَفت: سِتَبر؛ درشت؛ فربه(۳۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۳۴) لافَتیٰ: جوانی نیست.(۳۵) میزان: ترازو، مقیاس، معیار(۳۶) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش، معامله(۳۷) مُفترِق: پراکنده‌شونده(۳۸) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.(۳۹) فَاسْقِنٰا: پس آب دِه ما را.(۴۰) زنهارخواه: پناه‌جو، امان‌خواه(۴۱) هَجر: فراق و هجران(۴۲) ارمغان: سوغات(۴۳) رکنِ یمانی: زاویهٔ جنوب غربی کعبه که به سوی یمن است؛ در اینجا یعنی پایهٔ زندگی، ستونِ دین(۴۴) مُفتَتَن: مفتون، شیفته(۴۵) لا و لن: دو حرف نفی(۴۶) بی‌خُردگی: ظاهراً بدون عیب و اشکال(۴۷) تعزیت: عزاداری کردن، تسلیت گفتن(۴۸) دارُالامان: جای امن و امان، جای سلامت(۴۹) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۵۰) پار: پارسال(۵۱) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۵۲) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۵۳) نَفّاثات: دمندگان(۵۴) عُقَد: جمعِ عقده، گره‌ها(۵۵) اَلْغیاث: کمک، فریادرسی(۵۶) اَلْمُستغاث: فریادرس، از نام‌های خداوند(۵۷) حشیش: گیاهِ خشک، علف.(۵۸) سَیران: همان سَیَرانِ عربی است که فارسیان «یا» را به سکون خوانند. به معنی سیر و گردش. در اینجا به‌ معنی خوش آمدن است.(۵۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۶۰) جَو‌جَو: یک‌‌جو یک‌جو و ذرّه‌ذرّه(۶۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۶۳) حَدید: آهن(۶۴) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن(۶۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن  (۶۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.  (۶۷) گبر: کافر  (۶۸) صُنع: آفرینش  (۶۹) فَر: شکوهِ ایزدی  (۷۰) مصنوع: آفریده، مخلوق(۷۱) حَبر: دانشمند، دانا(۷۲) سَنی: رفیع، بلند‌مرتبه(۷۳) رَهیدن: رها شدن، خلاص شدن(۷۴) مرگ‌اندیش: آنکه پیوسته در اندیشهٔ مردن باشد. مجازاً، من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می‌سازد.(۷۵) خوف: ترس(۷۶) رجا: امید(۷۷) باد و بود: من ذهنی و آثار آن، بود و نبود(۷۸) جَبین: پیشانی(۷۹) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت(۸۰) تخییلی: ادم خیالاتی(۸۱) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکمباره است.(۸۲) صَفع: پس‌گردنی(۸۳) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۸۴) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۸۵) خِداع: حیله‌گری(۸۶) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۸۷) ایذا: اذیت کردن(۸۸) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۸۹) نَقیص: عیب‌جویی(۹۰) حَبَّذا:‌ خوشا(۹۱) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد

برنامه شماره ۹۷۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۹  سپتامبر  ۲۰۲۳ - ۲۹  شهریور ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵از فراقِ شمسِ دین افتاده‌ام در تنگنااو مسیحِ روزگار و دردِ چشمم بی‌دوا(۱)*گرچه دردِ عشقِ او خود، راحتِ جان من استخونِ جانم گر بریزد او، بُوَد صد خون‌بهاعقلِ آواره شده، دوش آمد و حلقه بِزَدمن بگفتم: «کیست بر در؟ باز کن در، اندرآ»گفت: «آخِر، چون درآیم؟ خانه، تا سر آتش استمی‌بسوزد، هر دو عالَم را، ز آتش‌هایِ لا»گفتمش: «تو غم مخور، پا اندرون نِهْ مَردوارتا کُنَد پاکت ز هستی، هست گردی ز اِجتبا(۲)»عاقبت‌بینی مکن، تا عاقبت‌بینی شویتا چو شیرِ حق باشی، در شجاعت لافَتیٰ(۳)تا ببینی هستی‌ات چون از عدم سَر برزندروحِ مطلق کامکار و شَهسوارِ هَلْ اَتیٰ(۴) **جمله عشق و جمله لطف و جمله قدرت، جمله دیدگشته در هستی شهید(۵) و، در عدم او مُرْتَضیٰ(۶)آن عدم‌نامی که هستی موج‌ها دارد از اوکز نهیبِ موجِ او گردان شده صد آسیااندر آن موج اندر آیی، چون بِپُرسندت از اینتو بگویی صوفی‌ام، صوفی نخواند مامَضیٰ(۷)از میانِ شمع بینی بَرفروزد شمعِ تونورِ شمعت اندر آمیزد به نورِ اولیامر تو را جایی بَرَد آن موجِ دریا در فنادر رُباید جانْت را او از سزا و ناسزالیک از آسیبِ جانَت، وز صفایِ سینه‌اتبی‌ تو داده باغِ هستی را بسی نشو و نمادر جهانِ محو، باشی هستِ مطلق کامراندر حریمِ محو، باشی پیشوا و مُقْتَدادیده‌هایِ کَوْن(۸) در رویت نیارد بنگریدتا که نَجْهَد دیده‌اش از شَعْشَعهٔ(۹) آن کبریا(۱۰)ناگهان گَردی بخیزد ز آن سویِ محو و فناکه تو را وهمی نبوده ز آن طریقِ ماوراشعله‌هایِ نور بینی از میانِ گَردهامحو گردد نورِ تو از پرتوِ آن شعله‌هازو فرو آ تو ز تخت و سجده‌ای کن، ز آنکه هستآن شعاعِ شمسِ دینِ شهریارِ اَصفیا(۱۱)ور کسی مُنکِر شود، اندر جَبینِ او نگرتا ببینی داغِ فرعونی بر آنجا قَدْ طَغیٰ(۱۲) ***تا نیارد سجده‌ای بر خاکِ تبریزِ صفاکم نگردد از جبینش داغِ نفرینِ خدا* قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۹«وَرَسُولًا إِلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»«و به رسالت بر بنى اسرائيلش مى‌فرستد كه: من با معجزه‌اى از پروردگارتان نزد شما آمده‌ام. برايتان از گل چيزى چون پرنده مى سازم و در آن مى‌دمم، به اذن خدا پرنده‌اى شود، و كور مادرزاد را و برص‌گرفته را شفا مى‌دهم. و به فرمان خدا مرده را زنده مى‌كنم. و به شما مى‌گويم كه چه خورده‌ايد و در خانه‌هاى خود چه ذخيره كرده‌ايد. اگر از مؤمنان باشيد، اينها براى شما نشانه‌هاى حقانيت من است.» ** قرآن کریم، سورهٔ انسان (۷۶)، آیات ۱ و ۲«هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا.»(١)«آیا (جز این است که) مدّت زمانی بر انسان گذشته است و او چیز قابل ذکر (ذکر کردنی با ذهن) نبوده است؟!»«إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا.» (٢)«ما (جسم) انسان را از نطفهٔ آمیخته آفریده‌ایم، و او را (از جنبه و به لحاظ هشیاری عدم یا غیر قابل ذکر) شنوا و بینا، کرده‌ایم. و (هر لحظه) او را می‌آزمائیم، (ببینیم که آیا او می‌خواهد با بینایی ما (عدم) ببیند و با شنوایی ما (سکوت) بشنود.»*** قرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیهٔ ۲۴«اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ»«(موسیا) نزد فرعون برو كه سركشى مى‌كند.»*** قرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیهٔ ۴۳«اذْهَبَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ»«(موسیا و هارونا) به سوى فرعون برويد كه او طغيان كرده است.»(۱) اشاره است بدان که عیسی(ع) به اذن خداوند کور مادرزاد را شفا می‌داد. اشاره به قرآن کریم، آیهٔ ۴۹، سورهٔ آل عمران(۳).(۲) اِجتبا: اِجتباء، برگزیدن(۳) لافَتیٰ: جوانی نیست. (۴) هَلْ اَتیٰ: اشاره به آیهٔ ۱ سورهٔ انسان(۷۶).(۵) شهید: گواه و شاهد و آگاه به امور(۶) مُرْتَضیٰ: پسندیده، مورد رضایت، لقب امام علی(ع)(۷) مامَضیٰ: آنچه گذشت، گذشته(۸) کَوْن: جهان هستی(۹) شَعْشَعه: گسترش انوار بویژه نور خورشید(۱۰) کبریا: بزرگی(۱۱) اَصفیا: اَصفیاء، جمعِ صَفیّ به معنی برگزیده(۱۲) قَدْ طَغیٰ: طغیان کرده‌ است. اشاره به آیات ۲۴ و ۴۳، سورهٔ طه (۲۰).------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵عقلِ آواره شده، دوش آمد و حلقه بِزَدمن بگفتم: «کیست بر در؟ باز کن در، اندرآ»گفت: «آخِر، چون درآیم؟ خانه، تا سر آتش استمی‌بسوزد، هر دو عالَم را، ز آتش‌هایِ لا»گفتمش: «تو غم مخور، پا اندرون نِهْ مَردوارتا کُنَد پاکت ز هستی، هست گردی ز اِجتبا»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١٧۵٩من چو لب گویم، لبِ دریا بوَدمن چو لا گویم، مراد اِلّا بوَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۹۰گشت آزاد از تن و رنجِ جهاندر جهانِ ساده و صحرایِ جان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵از برایِ صلاحِ مجنون رابازخوان ای حکیم افسون رااز برایِ علاجِ بی‌خبریدَرج کُن(۱۳) در نَبیذ(۱۴) افیون(۱۵) راچون نداری خلاص، بی‌چون شوتا ببینی جمالِ بی‌چون را(۱۳) دَرج کردن: داخل کردن(۱۴) نَبیذ: شراب(۱۵) افیون: تریاک------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶٧٨چون به من زنده شود این مُرده‌‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵گمرهی‌هایِ عشق بَردَرّدصد هزاران طریق و قانون را مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۶۷چینیان گفتند: ما نقّاش‌‌تررومیان گفتند: ما را کَرّ و فَرّمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢۴٧٨آهنی کآیینهٔ غیبی بُدیجمله صورت‌ها در او مُرسَل(۱۶) شدیتیره کردی، زنگ دادی در نهاداین بُوَد یَسْعُونَ فی‌الْاَرضِ الْفَسادتا کنون کردی چنین، اکنون مکنتیره کردی آب را، افزون مکنقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۳۳«…وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا…»«… و [کسانی که مرکزشان از جنس جسم است] در زمين به فساد مى‌كوشند [و زندگی‌ِ خود و دیگران را خراب می‌کنند]…»(۱۶) مُرسَل: فرستاده شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱ز درم راه نباشد، ز سرِ بام و دریچهسَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا(۱۷) چه علالایِ(۱۸) تو دارم(۱۷) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۱۸) علالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سر و صدا------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۷حَبَّذا(۱۹) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۲۰)که نگه دارند تن را از فَساد(۱۹) حَبَّذا:‌ خوشا(۲۰) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰گر همی‌ خواهی سلامت از ضررچشم ز اوّل بند و پایان را نگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲حلقِ جان از فکرِ تن خالی شودآنگهان روزیش اِجلالی شودشرط، تبدیلِ مِزاج آمد، بِدانکز مِزاجِ بد بُوَد مرگِ بَدانچون مزاجِ آدمی گِل‌خوار شدزرد و بدْرنگ و سَقیم(۲۱) و خوار شدچون مزاجِ زشتِ او تبدیل یافترفت زشتی از رخش، چون شمع تافت دایه‌یی کو طفلِ شیرآموز راتا به نعمت خوش کند پَدفوز(۲۲) را؟گر ببندد راهِ آن پستان بَر اوبرگُشاید راهِ صد بُستان بَر اوزآنکه پستان شد حجابِ آن ضعیفاز هزاران نعمت و خوان و رَغیف(۲۳)پس حیاتِ ماست موقوفِ فِطاماندک اندک جهد کن تَمَّ الکَلام(۲۴)(۲۱) سَقیم: نادرست، مریض، بیمار(۲۲) پَدفوز: نوزاد و کودک شیرخواره(۲۳) رَغیف: گرده نان، قرص نان(۲۴) تَمَّ الکَلام: سخن به پایان رسید------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣٢۹۰جَو‌جَوی(۲۵)، چون جمع گردی زاِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۲۵) جَو‌جَو: یک‌‌جو یک‌جو و ذرّه‌ذرّه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰چون جَنین بود آدمی، بُد خون غذااز نجس پاکی بَرَد مؤمن، کذا(۲۶)از فِطامِ(۲۷) خون، غذایش شیر شدوز فِطامِ شیر، لقمه‌گیر شدوز فِطامِ لقمه، لقمانی شودطالبِ اِشکارِ پنهانی شود(۲۶) کذا: چنین، چنین است(۲۷) فِطام: از شیر بریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۷سخت‌گیری و تعصّب خامی استتا جَنینی، کارْ خون‌آشامی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۳گر جَنین را کس بگفتی در رَحِمهست بیرون، عالَمی بس مُنتظمیک زمینِ خرّمی با عرض و طولاندرو صد نعمت و چندین اُکُول(۲۸) کوه‌ها و بحرها و دشت‌هابوستان‌ها باغ‌ها و کشت‌هاآسمانی بس بلند و پُر ضیاآفتاب و ماهتاب و صد سُها(۲۹)از جنوب و از شمال و از دَبور(۳۰)باغ‌ها دارد عروسی‌ها و سوردر صفت نآید عجایب‌هایِ آنتو درین ظلمت چه‌یی در امتحان؟ خون خوری در چارمیخِ تنگنادر میانِ حبس و اَنجاس(۳۱) و عَنااو به حکمِ حالِ خود مُنکر بُدیزین رسالت مُعرِض و کافر شدی کاین مُحالست و فریب است و غرورزآنکه تصویری ندارد وهمِ کورجنسِ چیزی چون ندید ادراکِ اونشنود ادراکِ منکرناکِ اوهمچنان که خلقِ عام اندر جهانزآن جهان، اَبدال(۳۲) می‌گویندشان کاین‌ جهان چاهی‌ست بس‌ تاریک و‌‌ تنگهست بیرون، عالَمی بی‌بو و رنگهیچ در گوشِ کسی زایشان نَرَفتکاین طمع آمد حجابِ ژرف و زَفتگوش را بندد طَمَع از اِستماعچشم را بندد غَرَض(۳۳) از اِطّلاع همچنانکه آن جَنین را طمْعِ خونکآن غذایِ اوست در اوطانِ(۳۴) دون(۳۵)از حدیثِ این جهان، محجوب کردغیرِ خون، او می ‌نداند چاشت خَورد(۲۸) اُکُول: جمعِ اُکُل به معنی میوه‌ها، خوردنی‌ها، روزی‌ها(۲۹) سُها: نام ستاره‌ای است خُرد و بسیار پنهان که در قدیم قوّهٔ بینایی را با آن می‌آزمودند.(۳۰) دَبور: بادی که از سمت مغرب می‌وزد، مقابل باد صبا که از مشرق وزان است.(۳۱) اَنجاس: جمعِ نجس به معنی پلید و آلوده(۳۲) اَبدال: بزرگان(۳۳) غَرَض: قصد(۳۴) اوطانِ: وطن‌ها(۳۵) دون:‌ پست و فرومایه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٢۶٧٠حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساط(۳۶)که بگویید از طریقِ اِنبساط(۳۶) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴چونکه قَبضی(۳۷) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۳۸) مشو(۳۷) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۸) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲ قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۷گر شَوَم مشغول اِشکال و جوابتشنگان را کِی توانم داد آب‌‌؟گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَجصبر کن، اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۳۹)‌‌(۳۹) اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلیدِ گشایش است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱این دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمعِ رویِ تو نتان(۴۰) دیدن مرین دو راه را(۴۰) نَتان: نتوان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۹اِحتِما(۴۱) کن، اِحتِما ز اندیشه‌‌هافکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌‌هااِحتِماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونیِّ گَر(۴۲) استاِحتِما، اصلِ دوا آمد یقیناِحتِما کن قوهٔ جان را ببین(۴۱) اِحتِما: پرهیز(۴۲) گَر: کچلی------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳۷آب، ذکرِ حقّ و، زنبور این زمانهست یادِ آن فلانه وآن فلاندَم بخور در آبِ ذکر و صبر کنتا رَهی از فکر و وسواسِ کُهُنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دل‌ها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۴۳) اَعْطَیناکَ آویزِ بَرت ای انسان، خداوند تاج پادشاهی و کرامت الهی را بر فرق سَرت گذاشته‌ و گردن‌بندِ بی‌نهایت فراوانی‌اش را بر سینه‌ات آویزان کرده‌است.(۴۳) طُوق: گردنبند------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟مگر تو آیهٔ «کوثر به تو عطا کردیم» را نخوانده‌ای؟ پس چرا در خشکی و تشنگیِ ذهن گیر افتاده‌ای؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲ قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد زِ بُن(۴۴)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۴۴) بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴چونکه قَبضی(۴۵) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۴۶) مشو(۴۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۴۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸از هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۴۷)(۴۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۳یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۴۸)(۴۸) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۴۹)(۴۹) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷گفت: رُو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳دیده‌ای کاندر نُعاسی(۵۰) شد پدیدکِی توانَد جز خیال و نیست دید؟(۵۰) نُعاس: چُرت، در این‌جا مطلقاً به‌معنی خواب------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٢۶٧٠حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساط(۵۱)که بگویید از طریقِ اِنبساط(۵۱) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۵۲)(۵۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۵۳)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۵۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۵۴) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵عاقبت‌بینی مکن، تا عاقبت‌بینی شویتا چو شیرِ حق باشی، در شجاعت لافَتیٰتا ببینی هستی‌ات چون از عدم سَر برزندروحِ مطلق کامکار و شَهسوارِ هَلْ اَتیٰجمله عشق و جمله لطف و جمله قدرت، جمله دیدگشته در هستی شهید و، در عدم او مُرْتَضیٰمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۷چاره‌ای نَبوَد جز از بیچارگیگرچه حیله می‌کنیم و چاره‌هامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۵۵) نیستلیک تو آیِس(۵۶) مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۵۵) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۵۶) آیس: ناامید، مایوس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۷حَبَّذا دو چشمِ پایانْ‌بینِ راد(۵۷)  که نگه دارند تن را از فَساد (۵۷) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۶۰گر همی‌ خواهی سلامت از ضرر  چشم ز اوّل بند و پایان را نگر  مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۸رُو که بی یَسْمَع و بی یُبصِر(۵۸) تویسِر توی، چه جایِ صاحب‌سِر تویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۵۹)من تو را باشم که کان اللهُ لَه حدیث«مَنْ كانَ لَـلَّه كانَ اللهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»(۵۸) بی یَسْمَع و بی یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۵۹) وَلَه: حیرت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵آن عدم‌نامی که هستی موج‌ها دارد از اوکز نهیبِ موجِ او گردان شده صد آسیا اندر آن موج اندر آیی، چون بِپُرسندت از اینتو بگویی صوفی‌ام، صوفی نخواند مامَضیٰاز میانِ شمع بینی بَرفروزد شمعِ تونورِ شمعت اندر آمیزد به نورِ اولیامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۰۱هست هُشیاری زِ یادِ ما‌مَضیٰ(۶۰)ماضی و مُسْتَقْبَلَت پردهٔ خدا(۶۰) مامَضیٰ: گذشته، روزگارِ گذشته، آن‌چه روی‌داده یا از کسی سَر‌زده‌است.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١٢٩١ای عَجوزه چند کوشی با قَضا؟نَقدْ جو اکنون، رَها کُن مٰامَضیٰ(۶۱)(۶۱) مامَضیٰ: آن‌چه گذشت، گذشته------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۶۲)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۶۳)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۶۴) را(۶۲) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۶۳) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۶۴) بحر: دریا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵مر تو را جایی بَرَد آن موجِ دریا در فنادر رُباید جانْت را او از سزا و ناسزالیک از آسیبِ جانَت، وز صفایِ سینه‌اتبی‌ تو داده باغِ هستی را بسی نشو و نمادر جهانِ محو، باشی هستِ مطلق کامراندر حریمِ محو، باشی پیشوا و مُقْتَدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۶۵)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۶۶)منصبِ تعلیم، نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت است(۶۵) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶۶) استماع: شنیدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵دیده‌هایِ کَوْن در رویت نیارد بنگریدتا که نَجْهَد دیده‌اش از شَعْشَعهٔ آن کبریاناگهان گَردی بخیزد ز آن سویِ محو و فناکه تو را وهمی نبوده ز آن طریقِ ماوراشعله‌هایِ نور بینی از میانِ گَردهامحو گردد نورِ تو از پرتوِ آن شعله‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهعطار، منطق‌الطیرفی التوحید باری تعالی جل و علا، حکایت عیاری که اسیر نان و نمک‌ خورده را نکشتتو مباش اصلاً، کمال این است و بستو ز تو لا شو، وصال این است و بسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۹۳ حکایتِ آن رنجور که طبیب در او امیدِ صحّت ندید آن یکی رنجور شد سویِ طبیبگفت: نبضم را فرو بین ای لَبیب(۶۷) که ز نبض آگه شوی بر حالِ دلکه رگِ دست است با دل متّصل چونکه دل غیب است خواهی زو مثالزو بجو که با دل استش اِتّصالباد، پنهان است از چشم، ای امیندر غبار و جنبشِ برگش ببین کز یمین(۶۸) است او وَزان یا از شِمال(۶۹)جنبشِ برگت بگوید وصفِ حال مستیِ دل را نمی‌دانی که کووصفِ او از نرگسِ مخمور(۷۰) جوچون ز ذاتِ حق بعیدی، وصفِ ذاتباز دانی از رسول و معجزات معجزاتی و کراماتی خَفی(۷۱)بر زند بر دل ز پیرانِ صفی(۷۲) که درونْشان صد قیامت نقد هستکمترین آنکه شود همسایه مستپس جَلیسُ‌الله(۷۳) گشت آن نیکبختکو به پهلویِ سعیدی بُرد رَخت(۷۴) معجزهٔ کآن بر جَمادی زد اثریا عصا، یا بحر، یا شقُّ‌الْقَمَر(۷۵) گر اثر بر جان زند بی‌واسطهمتّصل گردد به پنهان رابطهبر جمادات آن اثرها عاریه(۷۶) ا‌ستآن پیِ روحِ خوشِ مُتْواریه(۷۷) ا‌ست تا از آن جامد اثر گیرد ضمیرحَبَّذا(۷۸) نان بی‌هیولایِ خمیر حَبَّذا خوانِ مسیحی بی ‌کمیحَبَّذا بی‌باغ، میوهٔ مریمیقرآن كريم، سورهٔ آل عمران (۳)، آيهٔ ۳۷«… كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا ۖ قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَٰذَا ۖ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ… .»«… هر وقت كه زكريا به محراب نزد او مى‌رفت، پيش او خوردنى مى‌يافت. مى‌گفت: اى مريم، اينها براى تو از كجا مى‌رسد؟ مريم مى‌گفت: از جانب خدا… .»قرآن كريم، سورهٔ مریم (۱۹)، آيهٔ ۲۵«وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا» «نخل را بجنبان تا خرماى تازه چيده برايت فرو ريزد»برزنَد از جانِ کامل معجزاتبر ضمیرِ جانِ طالب چون حیات معجزه بحر است و ناقص مرغِ خاکمرغِ آبی در وی ایمن از هلاک عَجزبخشِ جانِ هر نامحرمیلیک قدرت‌بخشِ جانِ همدمیچون نیابی این سعادت در ضمیرپس ز ظاهر هر دَم استدلال گیر که اثرها بر مَشاعر(۷۹) ظاهر استوین اثرها از مُؤَثّر مُخْبِر(۸۰) است هست پنهان معنیِ هر داروییهمچو سِحر و صنعتِ هر جادوییچون نظر در فعل و آثارش کنیگرچه پنهان است اظهارش کنی قوّتی کآن اندرونش مُضْمَر(۸۱) استچون به فعل آید عیان و مُظهَر(۸۲) است چون به آثار این همه پیدا شدتچون نشد پیدا ز تأثیر، ایزدت؟نه سبب‌ها و اثرها مغز و پوست؟چون بجویی، جملگی آثارِ اوست دوست گیری چیزها را از اثرپس چرا ز آثاربخشی بی‌خبر؟ از خیالی دوست گیری خلق راچون نگیری شاهِ غرب و شرق را؟این سخن پایان ندارد ای قُباد(۸۳)حرصِ ما را اندر این پایان مباد(۶۷) لَبیب: خردمند، عاقل(۶۸) یمین:‌ راست(۶۹) شِمال: چپ(۷۰) مخمور: مست، خمارآلود(۷۱) خفی: پنهان(۷۲) صفی: برگزیده، ممتاز، باصفا(۷۳) جَلیسُ‌الله: همنشین با خدا(۷۴) رَخت بُردن: منتقل شدن، سفر کردن(۷۵) شقُّ‌الْقَمَر: شکافتن ماه(۷۶) عاریه: قرضی(۷۷) مُتْواریه: پنهان شونده(۷۸) حَبَّذا: خوشا، زهی(۷۹) مَشاعِر: حواسِّ پنجگانه(۸۰) مُخْبِر: خبر دهنده(۸۱) مُضْمَر: پوشیده، پنهان‌شده(۸۲) مُظهَر: آشکار(۸۳) قُباد: بزرگمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۲۱رجوع به قصّه رنجوربازگرد و قصّهٔ‌ رنجور گو  با طبیبِ آگهِ سَتّارخو  نبضِ او بگرفت و واقف شد ز حال  که امید صحّتِ او بُد مُحال گفت: هر چِت دل بخواهد، آن بکن  تا رود از جسمت این رنجِ کهنهرچه خواهد خاطرِ تو، وامَگیر  تا نگردد صبر و پرهیزت زَحیر صبر و پرهیز این مرض را، دان زیان  هرچه خواهد دل، درآرَش در میان این چنین رنجور را، گفت ای عمو  حق تَعالیٰ، اِعْمَلُوا ماٰ شِئتُمُقرآن کریم، سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۴۰«… مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«… هر چه مى‌خواهيد بكنيد، او به كارهايتان بيناست.» گفت: رُو هین خیر بادَت جانِ عَم  من تماشایِ لبِ جو می‌روم  بر مرادِ دل همی ‌گشت او بر آب  تا که صحّت را بیابد فتحِ باب  بر لبِ جُو صوفیی بنشسته بود  دست و رُو می‌شُست و پاکی می‌فزود او قفااَش دید، چون تخییلی‌ای(۸۴)  کرد او را آرزوی سیلی‌ای بر قفایِ صوفیِ حمزه‌پَرَست(۸۵)راست می‌کرد از برایِ صَفعْ(۸۶) دست کآرزو را، گر نرانم تا رَوَدآن طبیبم گفت کآن علّت شودسیلی‌اش اندر بَرَم در معرکهزآنکه لاٰتُلْقُوا بِاَیْدیٰ تَهْلُکَه تَهْلُکَه‌ست این صبر و پرهیز ای فلانخوش بکوبَش، تن مزن چون دیگران قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»چون زدش سیلی، برآمد یک طَراق(۸۷)گفت صوفی: هَی‌هَی ای قَوّادِ عاق(۸۸)خواست صوفی تا دو سه مُشتش زند  سَبْلَت و ریشش یکایک بَرکَنَد خلق، رنجورِ دِق و بیچاره‌اند  وز خِداعِ(۸۹) دیو، سیلی‌باره‌اند(۹۰) جمله در ایذایِ(۹۱) بی‌جُرمان حریص  در قفایِ(۹۲) همدگر جویان نَقیص(۹۳) (۸۴) تخییلی: ادم خیالاتی(۸۵) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکمباره است.(۸۶) صَفع: پس‌گردنی(۸۷) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۸۸) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۸۹) خِداع: حیله‌گری(۹۰) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۹۱) ایذا: اذیت کردن(۹۲) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۹۳) نَقیص:‌ عیب‌جویی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۵۵گر چه آن صوفی پُر آتش شد ز خشم  لیک او بر عاقبت انداخت چشم اوّلِ صف بر کسی مانَد به کام  کو نگیرد دانه، بیند بندِ دام  حَبَّذا(۹۴) دو چشمِ پایان‌بینِ راد(۹۵)  که نگه دارند تن را از فَساد (۹۴) حَبَّذا: ‌خوشا(۹۵) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد-------------------------مجموع لغات:(۱) اشاره است بدان که عیسی(ع) به اذن خداوند کور مادرزاد را شفا می‌داد. اشاره به قرآن کریم، آیهٔ ۴۹، سورهٔ آل عمران(۳).(۲) اِجتبا: اِجتباء، برگزیدن(۳) لافَتیٰ: جوانی نیست. (۴) هَلْ اَتیٰ: اشاره به آیهٔ ۱ سورهٔ انسان(۷۶).(۵) شهید: گواه و شاهد و آگاه به امور(۶) مُرْتَضیٰ: پسندیده، مورد رضایت، لقب امام علی(ع)(۷) مامَضیٰ: آنچه گذشت، گذشته(۸) کَوْن: جهان هستی(۹) شَعْشَعه: گسترش انوار بویژه نور خورشید(۱۰) کبریا: بزرگی(۱۱) اَصفیا: اَصفیاء، جمعِ صَفیّ به معنی برگزیده(۱۲) قَدْ طَغیٰ: طغیان کرده‌ است. اشاره به آیات ۲۴ و ۴۳، سورهٔ طه (۲۰).(۱۳) دَرج کردن: داخل کردن(۱۴) نَبیذ: شراب(۱۵) افیون: تریاک(۱۶) مُرسَل: فرستاده شده(۱۷) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۱۸) علالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سر و صدا(۱۹) حَبَّذا:‌ خوشا(۲۰) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۲۱) سَقیم: نادرست، مریض، بیمار(۲۲) پَدفوز: نوزاد و کودک شیرخواره(۲۳) رَغیف: گرده نان، قرص نان(۲۴) تَمَّ الکَلام: سخن به پایان رسید(۲۵) جَو‌جَو: یک‌‌جو یک‌جو و ذرّه‌ذرّه(۲۶) کذا: چنین، چنین است(۲۷) فِطام: از شیر بریدن(۲۸) اُکُول: جمعِ اُکُل به معنی میوه‌ها، خوردنی‌ها، روزی‌ها(۲۹) سُها: نام ستاره‌ای است خُرد و بسیار پنهان که در قدیم قوّهٔ بینایی را با آن می‌آزمودند.(۳۰) دَبور: بادی که از سمت مغرب می‌وزد، مقابل باد صبا که از مشرق وزان است.(۳۱) اَنجاس: جمعِ نجس به معنی پلید و آلوده(۳۲) اَبدال: بزرگان(۳۳) غَرَض: قصد(۳۴) اوطانِ: وطن‌ها(۳۵) دون:‌ پست و فرومایه(۳۶) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۳۷) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۸) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۳۹) اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلیدِ گشایش است.(۴۰) نَتان: نتوان(۴۱) اِحتِما: پرهیز(۴۲) گَر: کچلی(۴۳) طُوق: گردنبند(۴۴) بُن: ریشه(۴۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۴۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۴۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۴۸) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۴۹) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۵۰) نُعاس: چُرت، در این‌جا مطلقاً به‌معنی خواب(۵۱) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۵۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۵۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۵۴) حَدید: آهن(۵۵) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۵۶) آیس: ناامید، مایوس(۵۷) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد(۵۸) بی یَسْمَع و بی یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۵۹) وَلَه: حیرت(۶۰) مامَضیٰ: گذشته، روزگارِ گذشته، آن‌چه روی‌داده یا از کسی سَر‌زده‌است.(۶۱) مامَضیٰ: آن‌چه گذشت، گذشته(۶۲) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۶۳) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۶۴) بحر: دریا(۶۵) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶۶) استماع: شنیدن(۶۷) لَبیب: خردمند، عاقل(۶۸) یمین:‌ راست(۶۹) شِمال: چپ(۷۰) مخمور: مست، خمارآلود(۷۱) خفی: پنهان(۷۲) صفی: برگزیده، ممتاز، باصفا(۷۳) جَلیسُ‌الله: همنشین با خدا(۷۴) رَخت بُردن: منتقل شدن، سفر کردن(۷۵) شقُّ‌الْقَمَر: شکافتن ماه(۷۶) عاریه: قرضی(۷۷) مُتْواریه: پنهان شونده(۷۸) حَبَّذا: خوشا، زهی(۷۹) مَشاعِر: حواسِّ پنجگانه(۸۰) مُخْبِر: خبر دهنده(۸۱) مُضْمَر: پوشیده، پنهان‌شده(۸۲) مُظهَر: آشکار(۸۳) قُباد: بزرگمرد(۸۴) تخییلی: ادم خیالاتی(۸۵) حمزه‌پَرَست: کسی که آش بلغور را بسیار دوست دارد. در اینجا کنایه از آدم شکمباره است.(۸۶) صَفع: پس‌گردنی(۸۷) طَراق: صدایی که از کوفتن و شکستن چیزی نظیر چوب و استخوان برآید. صدای زدن تازیانه و امثال آن.(۸۸) قَوّادِ عاق: بی‌ناموس نافرمان(۸۹) خِداع: حیله‌گری(۹۰) سیلی‌باره: کسی که میل فراوانی به زدن سیلی دارد. در اینجا مراد کسی است که خوی آزار و تهاجم بسیار داشته باشد.(۹۱) ایذا: اذیت کردن(۹۲) قفا: پشت گردن، پسِ سر(۹۳) نَقیص:‌ عیب‌جویی(۹۴) حَبَّذا: ‌خوشا(۹۵) راد: حکیم، فرزانه، جوانمرد

برنامه شماره ۹۷۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۲  سپتامبر  ۲۰۲۳ - ۲۲  شهریور ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsسَر بُرون کن از دریچهٔ جان، ببین عُشّاق رااز صَبوحی‌های(۱) شاه، آگاه کن فُسّاق(۲) رااز عنایت‌هایِ آن شاهِ حیات‌انگیزِ ماجانِ نو دِه مر جِهاد و طاعت و اِنفاق راچون عنایت‌هایِ ابراهیم باشد دستگیرسر بُریدن کی زیان دارد دلا اسحاق(۳) را؟طاق و ایوانی بدیدم، شاهِ ما در وی چو ماهنقش‌ها می‌رُست(۴) و می‌شد در نهان، آن طاق راغَلْبهٔ جان‌ها در آنجا پشتِ پا بر پشتِ پا(۵)رنگِ رخ‌ها بی‌زبان می‌گفت آن اَذواق(۶) راسرد گشتی باز ذوقِ مستی و نُقل و سماعچون بدیدندی به ناگه ماهِ خوب‌اخلاق راچون بدید آن شاهِ ما بر دَر نشسته بندگانوآن در از شکلی که نومیدی دهد مُشتاق راشاهِ ما دستی بزد، بشکست آن دَر را چنانکچشمِ کس دیگر نبیند بند یا اَغْلاق(۷) راپاره‌هایِ آن درِ بشکسته سبز و تازه شدکآنچه دستِ شه برآمد، نیست مر اِحراق(۸) راجامهٔ جانی که از آبِ دهانش شُسته شد تا چه خواهد کرد دست و مِنّتِ دَقّاق(۹) را؟آن که در حبسش از او پیغامِ پنهانی رسیدمستِ آن باشد نخواهد وعدهٔ اِطلاق(۱۰) رابویِ جانش چون رسد اندر عقیمِ سرمدی(۱۱)زود از لذّت شود شایسته مر اَعْلاق(۱۲) راشاهِ جان است آن خداوندِ دل و سر، شمسِ دینکِش مکان، تبریز شد آن چشمهٔ رَوّاق(۱۳) راای خداوندا برایِ جانْت در هَجرم(۱۴) مکوب همچو گربه می‌نگر آن گوشت بر مِعلاق(۱۵) راورنه از تشنیع(۱۶) و زاری‌ها جهانی پُر کنماز فِراقِ خدمتِ آن شاه، من آفاق راپردهٔ صبرم فراقِ پایدارت خرق کرد(۱۷) خرقِ عادت(۱۸) بود اندر لطف، این مِخراق(۱۹) را(۱) صَبوحی‌: نوشیدن شراب در بامداد(۲) فُسّاق: جمعِ فاسق، بدکاران، بيهوده كاران(۳) اسحاق: پسر ابراهیم (ع) که برخی گویند ابراهیم او را (به جای اسماعیل) قربانی می‌کرد.(۴) رُستن: روییدن، ظاهر شدن، پدید آمدن(۵) پشتِ پا بر پشتِ پا: کنایه از انبوهی و ازدحام جمعیت(۶) اَذواق: جمعِ ذوق(۷) اَغلاق: جمعِ غَلَق به معنی قفل و چفت و کلون. اِغلاق: بستن، دربستن(۸) اِحراق: سوزاندن(۹) دَقّاق: کوبنده، جامه‌شوی که جامه را می‌کوبد.(۱۰) اِطلاق: رها کردن، آزاد کردن(۱۱) عقیمِ سرمدی: نازای فطری، آن کس که طبعاً عقیم است.(۱۲) اَعلاق: جمعِ عِلق به معنی انبان و هر چیز گرانبها، کنایه از حامله شدن.(۱۳) رَوّاق: ناب و خالص، پاک(۱۴) هَجر: فراق، دوری(۱۵) مِعلاق: دستگیره، قَناره، هر چیزی که بدان چیزی را بیاویزند.(۱۶) تشنیع: بدگویی و رسوا کردن، در اینجا سخنان گلایه آمیز و آتشین زدن(۱۷) خرق کردن: پاره کردن، شکافتن(۱۸) خرقِ عادت: خلافِ عادت(۱۹) مِخراق: بزرگوار، سخاوتمند، کاردان و باتجربه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsسَر بُرون کن از دریچهٔ جان، ببین عُشّاق رااز صَبوحی‌های شاه، آگاه کن فُسّاق رااز عنایت‌هایِ آن شاهِ حیات‌انگیزِ ماجانِ نو دِه مر جِهاد و طاعت و اِنفاق راچون عنایت‌هایِ ابراهیم باشد دستگیرسر بُریدن کی زیان دارد دلا اسحاق را؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هَماره روی معشوقه نِگَراین به‌ دستِ توست، بِشْنو ای پدر!مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۲۰) رب(۲۰) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۲۱)(۲۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش دَه می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362 کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۲۲) عشق این باشد بگو(۲۲) مقتضا: لازمه، اقتضاشده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقهٔ‌‌ کوران به چه کار اندرید؟دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3335گر امین آیید سو‌یِ اهلِ ر‌ازوار‌هید از سَر‌کُلَه مانندِ بازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط، تسلیم است، نه کارِ درازسود نَبْوَد در ضَلالت(۲۳) تُرک‌تازمن نجویم زین سپس راهِ اثیر(۲۴)پیر جویم، پیر جویم، پیر، پیر(۲۳) ضَلالت: گمراهی(۲۴) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن، هی پیر خَر، ای پیرْ خَرغیرِ پیر، استاد و سرلشکر مبادپیرِ گردون(۲۵) نی، ولی پیرِ رَشاد(۲۶)(۲۵) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۲۶) رَشاد: هدایت------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پَرده‌هایِ دیده را دارویِ صَبرهم بِسوزد، هَم بِسازد شَرحِ صَدْرقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ» ‎«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کارِ من بی علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۲۷)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۲۷) سَقیم: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهرِ ما بِساط(۲۸)که: بگویید از طریقِ اِنبساط (۲۸) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الَْمنون(۲۹)(۲۹) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۳۰)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۳۱)دور کن آلت، بینداز اختیار(۳۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۳۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فَسادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۳۲) ای پسر(۳۲)‌‌ فِرو مآ: نَایست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی، تو استغفار(۳۳) کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌(۳۳) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رو آرَد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و، جایِ خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsطاق و ایوانی بدیدم، شاهِ ما در وی چو ماهنقش‌ها می‌رُست و می‌شد در نهان، آن طاق راغَلْبهٔ جان‌ها در آنجا پشتِ پا بر پشتِ پارنگِ رخ‌ها بی‌زبان می‌گفت آن اَذواق راسرد گشتی باز ذوقِ مستی و نُقل و سماعچون بدیدندی به ناگه ماهِ خوب‌اخلاق رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #145, Divan e Shamsچون درستیّ و تمامی شاهِ تبریزی بدیددر صفِ نقصان نشست‌ست از حیا مثقال‌ها(۳۴)(۳۴) مثقال‌: واحدِ وزن، کنایه از ناچیزی و بی‌مقداری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsچون بدید آن شاهِ ما بر دَر نشسته بندگانوآن در از شکلی که نومیدی دهد مُشتاق راشاهِ ما دستی بزد، بشکست آن دَر را چنانکچشمِ کس دیگر نبیند بند یا اَغْلاق راپاره‌هایِ آن درِ بشکسته سبز و تازه شدکآنچه دستِ شه برآمد، نیست مر اِحراق رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2111, Divan e Shamsپهلویِ شه آمده‌ای، مات شوماتِ منی، ماتِ منی، ماتِ منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است، خامُش، کم خروشمن همی‌کوشم پیِ تو، تو مَکوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۳۵)(۳۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۳۶) و رِمّ(۳۷-۳۸)جمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجَوجَوی(۳۹)، چون جمع گردی ز اِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۳۶) طِمّ: دریا و آب فراوان(۳۷) رِمّ: زمین و خاک(۳۸) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۳۹) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsپردهٔ صبرم فراقِ پایدارت خرق کردخرقِ عادت بود اندر لطف، این مِخراق رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2326مَکسبِ کوران بُوَد لابه و، دعاجز لبِ نانی نیابند از عطامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1222داستانِ آن عجوزه که رویِ زشتِ خویشتن را جَندَره(۴۰) و گُلگونه می‌ساخت و ساخته نمی‌شد و پذیرا نمی‌آمد.بود کَمپیری نَوَد ساله کَلان  پُر تَشنُّج(۴۱) روی و رنگش زعفران چون سرِ سفره رُخِ او توی توی  لیک در وی بود مانده عشقِ شوی ریخت دندان‌هاش و مو چون شیر شد  قد کمان و هر حِسَش تغییر شد عشقِ شوی و شهوت و حرصش تمام  عشقِ صید و پاره‌پاره گشته دام  مرغِ بی‌هنگام و راهِ بی‌رهی(۴۲)  آتشی پُر در بُنِ دیگِ تهی عاشقِ میدان و اسپ و، پایْ‌ نی  عاشقِ زَمْر(۴۳) و، لب و سُرنایْ(۴۴) نی حرص در پیری، جهودان را مباد  ای شقیّ‌یی که خداش این حرص داد ریخت دندان‌های سگ چون پیر شد  تَرکِ مردم کرد و سِرگین‌گیر شد این سگانِ شصت ساله را نگر  هر دمی دندانِ سگْشان تیزتر  پیر سگ را ریخت پشم از پوستین  این سگانِ پیرِ اطلس‌پوش بین عشقشان و حرصشان در فَرْج(۴۵) و زر  دَم به دَم چون نسلِ سگ، بین بیشتراین‌چنین عمری که مایهٔ دوزخ است  مر قَصابانِ غضب را مَسْلَخ(۴۶) است چون بگویندش که عمرِ تو دراز  می‌شود دلخوش، دهانْش از خنده بازاین‌چنین نفرین، دعا پندارَد او  چشم نگشاید، سری بَر نآرَد او  گر بدیدی یک سرِ موی از مَعاداوش گفتی: این چنین عمرِ تو باد (۴۰) جَندَره: نقش و نگارِ جامه را تازه کرد. در اینجا یعنی موهای زائد صورتش را زدود.(۴۱) تَشنُّج: چین و چروک،‌ آژنگ(۴۲) راهِ بی‌رهی: راه بدون راه‌رونده، کنایه از بی‌راهه که هیچ‌کس حاضر نیست در آن حرکت کند.(۴۳) زَمْر: فلوت زدن، نی نواختن.(۴۴) سُرنا: سازی است بادی که همراهِ دُهُل می‌زنند.(۴۵) فَرْج: آلت تناسلی ماده(۴۶) مَسْلَخ:‌ کشتارگاه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1237«داستانِ آن درویش که آن گیلانی را دعا کرد که خدا تو را به سلامت به خان و مان باز رساناد»گفت یک روزی به خواجهٔ‌ گیلی‌ای  نان‌پرستی(۴۷)، نرگدا(۴۷)، زنبیلی‌ای چون سِتَد زو نان، بگفت: ای مسْتَعان(۴۹)  خوش به خان و مانِ خود بازَش رسانگفت: خان ار آنْسْت که من دیده‌ام  حق تو را آنجا رسانَد ای دُژَم(۵۰) هر مُحَدِّث(۵۱) را خَسان باذِل(۵۲) کنند  حرفش ار عالی بود، نازِل کنند  زانکه قدرِ مستمع آید نَبا(۵۳)  بر قدِ خواجه بُرَد درزی(۵۴) قبا(۴۷) نان‌پرست: مجازاً به‌معنی شکم‌پرست و پُرخور، در این‌جا یعنی حریص(۴۸) نرگدا: گدای سمج(۴۹) مُستعان: کسی که از او یاری خواهند(۵۰) دُژَم: غم‌زده، اندوهگین، در این‌جا یعنی ژولیده(۵۱) مُحَدِّث: گوینده(۵۲) باذِل: بخشنده(۵۳) نَبا: مخفف نَبَأ به‌معنی خبر. در این‌جا یعنی سخن(۵۴) درزی: خیّاط------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1242صفتِ آن عَجوزچونکه مجلس بی‌چنین پِیغاره(۵۵) نیست  از حدیثِ پستِ نازل چاره نیست واسِتان هین این سخن را از گِرو  سویِ افسانهٔ‌ عجوزه(۵۶) باز رو چون مُسِن گشت و در این ره نیست مرد  تو بِنِهْ نامش عجوزِ سالْ‌خَورد(۵۷) نه مر او را رأسِ مال و پایه‌ای  نه پذیرایِ قبولِ مایه‌ای  نه دهنده، نه پذیرندهٔ خوشی  نه در او معنی و نه معنی‌ کشی(۵۸)نه زبان، نه گوش، نه عقل و بصر  نه هُش و نه بیهُشی و نه فِکَر نه نیاز و نه جمالی بهرِ ناز  تو‌ به‌ تویش گَنده مانندِ پیاز نه رهی بُبْریده او، نه پایِ راه  نه تَبِش آن قَحْبه(۵۹) را نه سوز و آه (۵۵) پِیغاره: طعنه، سرزنش و بُهتان(۵۶) عجوزه: پیرزن(۵۷) سال‌خَورد: کهن‌سال(۵۸) معنی‌ کشی: گرفتن معنویت و کمال از دیگران(۵۹) قَحْبه: فاحشه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1250قصهٔ درویش که از آن خانه هرچه می‌خواست، می‌گفت: نیست.سایلی آمد به سوی خانه‌ای  خشک‌نانه خواست یا تَرنانه‌ایگفت صاحبخانه: نان اینجا کجاست؟  خیره‌یی، کی این دکانِ نانباست؟ گفت: باری، اندکی پیهَم(۶۰) بیاب  گفت: آخِر نیست دکّانِ قصابگفت پارهٔ آرد دِه ای کدخدا  گفت: پنداری که هست این آسیا؟ گفت: باری، آب دِه از مَکْرَعه(۶۱) گفت: آخِر نیست جُو یا مَشْرَعه(۶۲) هر چه او درخواست، از نان یا سُبوس  چُربَکی(۶۳) می‌گفت و می‌کردَش فُسوس  آن گدا در رفت و دامن بَرکشید  اندر آن خانه به حِسْبَت(۶۴) خواست رید گفت: هی‌هی، گفت تن زن ای دُژَم(۶۵)  تا درین ویرانه خود فارغ کنم چون در اینجا نیست وجهِ زیستن  در چنین خانه بباید ریستن(۶۶) چون نه‌یی بازی که گیری تو شکار  دست‌آموزِ شکارِ شهریار نیستی طاوسِ با صد نقش بند  که به نقشت چشم‌ها روشن کنند  هم نه‌یی طوطی که چون قندت دهند  گوش، سویِ گفتِ شیرینت نهند هم نه‌یی بلبل که عاشق‌وار زار  خوش بنالی در چمن یا لاله‌زارهم نه‌یی هدهد که پیکی‌ها کنی  نه چو لک‌لک که وطن بالا کنی در چه کاری تو، و بهر چِت خرند؟  تو چه مرغیّ و، تو را با چه خورند؟ زین دکانِ با مِکاسان(۶۷) برتر آ  تا دکانِ فضْل، کِاللهَ اشْتَریٰقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…» کاله‌یی که هیچ خلقش ننگرید  از خَلاقَت(۶۸) آن کریم آن را خرید هیچ قلبی پیشِ او مردود نیست  زآنکه قصدش از خریدن سود نیست (۶۰) پیه: چربی(۶۱) مَکْرَعه: مشک آب(۶۲) مَشْرَعه: آبشخور(۶۳) چُربَک: طنز و لطیفه(۶۴) حِسْبَت: حساب و شمارش، مزد و ثواب.(۶۵) دُژَم: گدا(۶۶) ریستن: ریدن، مدفوع را از اندرون شکم تخلیه کردن(۶۷) مِکاس: چانه زدن در تقلیل بهای چیزی، مَکّاس: باج‌گیر(۶۸) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1268رجوع به داستانِ آن کَمْپیر(۶۹)چون عروسی خواست رفتن آن خریف(۷۰) مویِ ابرو پاک کرد آن مستخیف(۷۱)پیشِ رو آیینه بگْرفت آن عجوز  تا بیآراید رخ و رخسار و پوز چند گُلْگُونه بمالید از بَطَر(۷۲)  سفرهٔ‌ رویش نشد پوشیده‌ترعَشرهایِ(۷۳) مُصْحَف از جا می‌بُرید  می‌بچفسانید بر رُو آن پلید تا که سفره‌ٔ رویِ او پنهان شود  تا نگینِ حلقهٔ‌ خوبان شودعَشْرها بر رویْ هرجا می‌نهاد  چون‌که بر می‌بَست چادر، می‌فتاد باز او آن عَشْرها را با خُدو(۷۴)  می‌بچفسانید(۷۵) بر اطرافِ رُو باز چادر راست کردی آن نگین  عَشْرها افتادی از رُو بر زمینچون بسی می‌کرد فن و، آن می‌فتاد  گفت: صد لعنت بر آن ابلیس باد شد مُصَوَّر آن زمان ابلیس زود  گفت: ای قَحبهٔ‌(۷۶) قدیدِ(۷۷) بی‌ورود(۷۸) من همهٔ عمر این نیندیشیده‌ام  نه ز جُز تو قحبه‌ای این دیده‌ام تخمِ نادر در فضیحت(۷۹) کاشتی  در جهان تو مُصحَفی(۸۰) نگْذاشتی صد بلیسی تو، خَمیس(۸۱) اندر خَمیس  ترکِ من گوی، ای عَجوزهٔ‌ دَردَبیس(۸۲)  چند دزدی عَشر از علمِ کتاب  تا شود رویت مُلَوَّن(۸۳) همچو سیب؟ چند دزدی حرفِ مردانِ خدا  تا فروشی و ستانی مَرحَبا؟ رنگِ بربسته تو را گُلگون نکرد  شاخِ بربسته فَنِ عُرجون(۸۴) نکردعاقبت چون چادرِ مرگت رسد  از رُخَت این عَشرها اندر فتد چون‌که آید خیزخیزانِ رَحیل(۸۵)  گم شود زآن پس فنونِ قال و قیل  عالَمِ خاموشی آید پیش، بیست(۸۶)  وایِ آنکه در درون اُنسیش نیستصیقلی کن یک دو روزی سینه را  دفترِ خود ساز آن آیینه را که ز سایهٔ یوسفِ صاحبْ‌قِران(۸۷) شد زلیخایِ عجوز از سَر جوان می‌شود مُبْدَل(۸۸) به خورشید تَموز(۸۹) آن مِزاجِ بارِدِ بَرْدُالْعَجوز(۹۰) می‌شود مُبْدَل به سوز مریمی  شاخِ لب‌ْخشکی به نخلی خُرّمی قرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۲۵Quran, Maryam(#19), Line #25«وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا.»«نخل را بجنبان تا خرماى تازه چيده برايت فرو ريزد.»ای عَجوزه چند کوشی با قضا؟  نقد جو اکنون، رها کن ماٰ مَضیٰ(۹۱)چون رُخت را نیست در خوبی امید  خواه گُلگونه نِه و، خواهی مِداد(۹۲) (۶۹) کَمْپیر: پیرِ فرتوت(۷۰) خریف: پاییز، در این‌جا استعاره‌ای است از دورهٔ خزان عمر و مرحلهٔ پیری(۷۱) مستخیف: بیم‌ناک(۷۲) بَطَر: غرور داشتن، ناسپاسی کردن، سرمستی و شادی(۷۳) عَشْر: علامتی زرّین در پایان هر ده آیه، تذهیب های قرآنی(۷۴) خُدو: آب دهان، تُف(۷۵) چَفساندن: چسباندن(۷۶) قَحبه: زن بدکاره، روسپی(۷۷) قَدید: گوشت خشک شده(۷۸) بی‌ورود: ناشایست، ناآگاه(۷۹) فَضیحَت: عیب، رسوایی، بدنامی(۸۰) مُصْحَف: قرآن کریم(۸۱) خَمیس: لشکر و قشون، لشکر و سپاه(۸۲) دَردَبیس: گَنده پیر، سختی و بلا، مهره افسون(۸۳) مُلَوَّن: رنگارنگ(۸۴) عُرجون: در اینجا مطلقاً به معنی شاخه طبیعی درخت است.(۸۵) رَحیل: کوچیدن، در اینجا کنایه از مرگ است.(۸۶) بیست: مخفّف بِایست، توقّف کُن(۸۷) صاحِب‌قِران: در اینجا منظور نیکبخت، پیروز و مظفّر است.(۸۸) مُبْدَل: تبدیل شده، عوض شده (۸۹) تَموز: ماه اوّل تابستان، گرمای سخت (۹۰) بَرْدُالْعَجوز: سرمای پیرزن، هفت روز آخر زمستان، سه روز آخر بهمن و چهار روز اول اسفند.(۹۱) مامَضی: آنچه گذشت، گذشته(۹۲) مِداد: مرکّب-------------------------مجموع لغات:(۱) صَبوحی‌: نوشیدن شراب در بامداد(۲) فُسّاق: جمعِ فاسق، بدکاران، بيهوده كاران(۳) اسحاق: پسر ابراهیم (ع) که برخی گویند ابراهیم او را (به جای اسماعیل) قربانی می‌کرد.(۴) رُستن: روییدن، ظاهر شدن، پدید آمدن(۵) پشتِ پا بر پشتِ پا: کنایه از انبوهی و ازدحام جمعیت(۶) اَذواق: جمعِ ذوق(۷) اَغلاق: جمعِ غَلَق به معنی قفل و چفت و کلون. اِغلاق: بستن، دربستن(۸) اِحراق: سوزاندن(۹) دَقّاق: کوبنده، جامه‌شوی که جامه را می‌کوبد.(۱۰) اِطلاق: رها کردن، آزاد کردن(۱۱) عقیمِ سرمدی: نازای فطری، آن کس که طبعاً عقیم است.(۱۲) اَعلاق: جمعِ عِلق به معنی انبان و هر چیز گرانبها، کنایه از حامله شدن.(۱۳) رَوّاق: ناب و خالص، پاک(۱۴) هَجر: فراق، دوری(۱۵) مِعلاق: دستگیره، قَناره، هر چیزی که بدان چیزی را بیاویزند.(۱۶) تشنیع: بدگویی و رسوا کردن، در اینجا سخنان گلایه آمیز و آتشین زدن(۱۷) خرق کردن: پاره کردن، شکافتن(۱۸) خرقِ عادت: خلافِ عادت(۱۹) مِخراق: بزرگوار، سخاوتمند، کاردان و باتجربه(۲۰) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۲۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۲) مقتضا: لازمه، اقتضاشده(۲۳) ضَلالت: گمراهی(۲۴) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۲۵) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۲۶) رَشاد: هدایت(۲۷) سَقیم: بیمار(۲۸) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۹) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار(۳۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۳۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۳۲)‌‌ فِرو مآ: نَایست(۳۳) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی(۳۴) مثقال‌: واحدِ وزن، کنایه از ناچیزی و بی‌مقداری(۳۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۳۶) طِمّ: دریا و آب فراوان(۳۷) رِمّ: زمین و خاک(۳۸) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۳۹) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ ذرّه(۴۰) جَندَره: نقش و نگارِ جامه را تازه کرد. در اینجا یعنی موهای زائد صورتش را زدود.(۴۱) تَشنُّج: چین و چروک،‌ آژنگ(۴۲) راهِ بی‌رهی: راه بدون راه‌رونده، کنایه از بی‌راهه که هیچ‌کس حاضر نیست در آن حرکت کند.(۴۳) زَمْر: فلوت زدن، نی نواختن.(۴۴) سُرنا: سازی است بادی که همراهِ دُهُل می‌زنند.(۴۵) فَرْج: آلت تناسلی ماده(۴۶) مَسْلَخ:‌ کشتارگاه(۴۷) نان‌پرست: مجازاً به‌معنی شکم‌پرست و پُرخور، در این‌جا یعنی حریص(۴۸) نرگدا: گدای سمج(۴۹) مُستعان: کسی که از او یاری خواهند(۵۰) دُژَم: غم‌زده، اندوهگین، در این‌جا یعنی ژولیده(۵۱) مُحَدِّث: گوینده(۵۲) باذِل: بخشنده(۵۳) نَبا: مخفف نَبَأ به‌معنی خبر. در این‌جا یعنی سخن(۵۴) درزی: خیّاط(۵۵) پِیغاره: طعنه، سرزنش و بُهتان(۵۶) عجوزه: پیرزن(۵۷) سال‌خَورد: کهن‌سال(۵۸) معنی‌ کشی: گرفتن معنویت و کمال از دیگران(۵۹) قَحْبه: فاحشه(۶۰) پیه: چربی(۶۱) مَکْرَعه: مشک آب(۶۲) مَشْرَعه: آبشخور(۶۳) چُربَک: طنز و لطیفه(۶۴) حِسْبَت: حساب و شمارش، مزد و ثواب.(۶۵) دُژَم: گدا(۶۶) ریستن: ریدن، مدفوع را از اندرون شکم تخلیه کردن(۶۷) مِکاس: چانه زدن در تقلیل بهای چیزی، مَکّاس: باج‌گیر(۶۸) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی(۶۹) کَمْپیر: پیرِ فرتوت(۷۰) خریف: پاییز، در این‌جا استعاره‌ای است از دورهٔ خزان عمر و مرحلهٔ پیری(۷۱) مستخیف: بیم‌ناک(۷۲) بَطَر: غرور داشتن، ناسپاسی کردن، سرمستی و شادی(۷۳) عَشْر: علامتی زرّین در پایان هر ده آیه، تذهیب های قرآنی(۷۴) خُدو: آب دهان، تُف(۷۵) چَفساندن: چسباندن(۷۶) قَحبه: زن بدکاره، روسپی(۷۷) قَدید: گوشت خشک شده(۷۸) بی‌ورود: ناشایست، ناآگاه(۷۹) فَضیحَت: عیب، رسوایی، بدنامی(۸۰) مُصْحَف: قرآن کریم(۸۱) خَمیس: لشکر و قشون، لشکر و سپاه(۸۲) دَردَبیس: گَنده پیر، سختی و بلا، مهره افسون(۸۳) مُلَوَّن: رنگارنگ(۸۴) عُرجون: در اینجا مطلقاً به معنی شاخه طبیعی درخت است.(۸۵) رَحیل: کوچیدن، در اینجا کنایه از مرگ است.(۸۶) بیست: مخفّف بِایست، توقّف کُن(۸۷) صاحِب‌قِران: در اینجا منظور نیکبخت، پیروز و مظفّر است.(۸۸) مُبْدَل: تبدیل شده، عوض شده (۸۹) تَموز: ماه اوّل تابستان، گرمای سخت (۹۰) بَرْدُالْعَجوز: سرمای پیرزن، هفت روز آخر زمستان، سه روز آخر بهمن و چهار روز اول اسفند.(۹۱) مامَضی: آنچه گذشت، گذشته(۹۲) مِداد: مرکّب----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsسر برون کن از دریچه جان ببین عشاق رااز صبوحی‌های شاه آگاه کن فساق رااز عنایت‌های آن شاه حیات‌انگیز ماجان نو ده مر جهاد و طاعت و انفاق راچون عنایت‌های ابراهیم باشد دستگیرسر بریدن کی زیان دارد دلا اسحاق راطاق و ایوانی بدیدم شاه ما در وی چو ماهنقش‌ها می‌رست و می‌شد در نهان آن طاق راغلبه جان‌ها در آنجا پشت پا بر پشت پارنگ رخ‌ها بی‌زبان می‌گفت آن اذواق راسرد گشتی باز ذوق مستی و نقل و سماعچون بدیدندی به ناگه ماه خوب‌اخلاق راچون بدید آن شاه ما بر در نشسته بندگانوآن در از شکلی که نومیدی دهد مشتاق راشاه ما دستی بزد بشکست آن در را چنانکچشم کس دیگر نبیند بند یا اغلاق راپاره‌های آن در بشکسته سبز و تازه شدکآنچه دست شه برآمد نیست مر احراق راجامه جانی که از آب دهانش شسته شد تا چه خواهد کرد دست و منت دقاق راآن که در حبسش از او پیغام پنهانی رسیدمست آن باشد نخواهد وعده اطلاق رابوی جانش چون رسد اندر عقیم سرمدیزود از لذت شود شایسته مر اعلاق راشاه جان است آن خداوند دل و سر شمس دینکش مکان تبریز شد آن چشمه رواق راای خداوندا برای جانت در هجرم مکوب همچو گربه می‌نگر آن گوشت بر معلاق راورنه از تشنیع و زاری‌ها جهانی پر کنماز فراق خدمت آن شاه من آفاق راپرده صبرم فراق پایدارت خرق کرد خرق عادت بود اندر لطف این مخراق رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsسر برون کن از دریچه جان ببین عشاق رااز صبوحی‌های شاه آگاه کن فساق رااز عنایت‌های آن شاه حیات‌انگیز ماجان نو ده مر جهاد و طاعت و انفاق راچون عنایت‌های ابراهیم باشد دستگیرسر بریدن کی زیان دارد دلا اسحاق رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به‌ دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش ده می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولیای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقه کوران به چه کار اندریددیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3335گر امین آیید سو‌ی اهل ر‌ازوار‌هید از سر‌کله مانند بازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط تسلیم است نه کار درازسود نبود در ضلالت ترک‌تازمن نجویم زین سپس راه اثیرپیر جویم پیر جویم پیر پیرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن هی پیر خر ای پیر خرغیر پیر استاد و سرلشکر مبادپیر گردون نی ولی پیر رشادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پرده‌های دیده را داروی صبرهم بسوزد هم بسازد شرح صدرقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ» ‎«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فسادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و جای خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsطاق و ایوانی بدیدم شاه ما در وی چو ماهنقش‌ها می‌رست و می‌شد در نهان آن طاق راغلبه جان‌ها در آنجا پشت پا بر پشت پارنگ رخ‌ها بی‌زبان می‌گفت آن اذواق راسرد گشتی باز ذوق مستی و نقل و سماعچون بدیدندی به ناگه ماه خوب‌اخلاق رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #145, Divan e Shamsچون درستی و تمامی شاه تبریزی بدیددر صف نقصان نشست‌ست از حیا مثقال‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsچون بدید آن شاه ما بر در نشسته بندگانوآن در از شکلی که نومیدی دهد مشتاق راشاه ما دستی بزد بشکست آن در را چنانکچشم کس دیگر نبیند بند یا اغلاق راپاره‌های آن در بشکسته سبز و تازه شدکآنچه دست شه برآمد نیست مر احراق رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2111, Divan e Shamsپهلوی شه آمده‌ای مات شومات منی مات منی مات منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است، خامش کم خروشمن همی‌کوشم پی تو تو مکوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رمجمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجوجوی چون جمع گردی ز اشتباهپس توان زد بر تو سکه پادشاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #151, Divan e Shamsپرده صبرم فراق پایدارت خرق کردخرق عادت بود اندر لطف این مخراق رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2326مکسب کوران بود لابه و دعاجز لب نانی نیابند از عطامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1222داستان آن عجوزه که روی زشت خویشتن را جندره و گلگونه می‌ساخت و ساخته نمی‌شد و پذیرا نمی‌آمدبود کمپیری نود ساله کلان  پر تشنج روی و رنگش زعفران چون سر سفره رخ او توی توی  لیک در وی بود مانده عشق شوی ریخت دندان‌هاش و مو چون شیر شد  قد کمان و هر حسش تغییر شد عشق شوی و شهوت و حرصش تمام  عشق صید و پاره‌پاره گشته دام  مرغ بی‌هنگام و راه بی‌رهیآتشی پر در بن دیگ تهی عاشق میدان و اسپ و پای نی  عاشق زمر و لب و سرنای نی حرص در پیری جهودان را مباد  ای شقی‌یی که خداش این حرص داد ریخت دندان‌های سگ چون پیر شد  ترک مردم کرد و سرگین‌گیر شد این سگان شصت ساله را نگر  هر دمی دندان سگشان تیزتر  پیر سگ را ریخت پشم از پوستین  این سگان پیر اطلس‌پوش بین عشقشان و حرصشان در فرج و زر  دم به دم چون نسل سگ بین بیشتراین‌چنین عمری که مایه دوزخ است  مر قصابان غضب را مسلخ است چون بگویندش که عمر تو دراز  می‌شود دلخوش دهانش از خنده بازاین‌چنین نفرین دعا پندارد او  چشم نگشاید سری بر نآرد او  گر بدیدی یک سر موی از معاداوش گفتی این چنین عمر تو باد مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1237داستان آن درویش که آن گیلانی را دعا کرد که خدا تو را به سلامت به خان و مان باز رسانادگفت یک روزی به خواجه گیلی‌ای  نان‌پرستی نرگدا زنبیلی‌ای چون ستد زو نان بگفت ای مستعانخوش به خان و مان خود بازش رسانگفت خان ار آنست که من دیده‌ام  حق تو را آنجا رساند ای دژمهر محدث را خسان باذل کنند  حرفش ار عالی بود نازل کنند  زانکه قدر مستمع آید نبا  بر قد خواجه برد درزی قبامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1242صفت آن عجوزچونکه مجلس بی‌چنین پیغاره نیست  از حدیث پست نازل چاره نیست واستان هین این سخن را از گرو  سوی افسانه عجوزه باز رو چون مسن گشت و در این ره نیست مرد  تو بنه نامش عجوز سال‌خوردنه مر او را راس مال و پایه‌ای  نه پذیرای قبول مایه‌ای  نه دهنده نه پذیرنده خوشی  نه در او معنی و نه معنی‌ کشینه زبان نه گوش نه عقل و بصر  نه هش و نه بیهشی و نه فکر نه نیاز و نه جمالی بهر ناز  تو‌ به‌ تویش گَنده مانند پیاز نه رهی ببریده او نه پای راه  نه تبش آن قحبه را نه سوز و آه مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1250قصه درویش که از آن خانه هرچه می‌خواست می‌گفت نیستسایلی آمد به سوی خانه‌ای  خشک‌نانه خواست یا ترنانه‌ایگفت صاحبخانه نان اینجا کجاستخیره‌یی کی این دکان نانباست گفت باری اندکی پیهم بیاب  گفت آخر نیست دکان قصابگفت پاره آرد ده ای کدخدا  گفت پنداری که هست این آسیا گفت باری آب ده از مکرعهگفت آخر نیست جو یا مشرعههر چه او درخواست از نان یا سبوس  چربکی می‌گفت و می‌کردش فسوس  آن گدا در رفت و دامن برکشید  اندر آن خانه به حسبت خواست رید گفت هی‌هی گفت تن زن ای دژم تا درین ویرانه خود فارغ کنم چون در اینجا نیست وجه زیستن  در چنین خانه بباید ریستن چون نه‌یی بازی که گیری تو شکار  دست‌آموز شکار شهریار نیستی طاوس با صد نقش بند  که به نقشت چشم‌ها روشن کنند  هم نه‌یی طوطی که چون قندت دهند  گوش سوی گفت شیرینت نهند هم نه‌یی بلبل که عاشق‌وار زار  خوش بنالی در چمن یا لاله‌زارهم نه‌یی هدهد که پیکی‌ها کنی  نه چو لک‌لک که وطن بالا کنی در چه کاری تو و بهر چت خرند  تو چه مرغی و تو را با چه خورند زین دکان با مکاسان برتر آ  تا دکان فضل کالله اشتریقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…» کاله‌یی که هیچ خلقش ننگرید  از خلاقت آن کریم آن را خرید هیچ قلبی پیش او مردود نیست  زآنکه قصدش از خریدن سود نیست مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1268رجوع به داستان آن کمپیرچون عروسی خواست رفتن آن خریفموی ابرو پاک کرد آن مستخیفپیش رو آیینه بگرفت آن عجوز  تا بیآراید رخ و رخسار و پوز چند گلگونه بمالید از بطر سفره رویش نشد پوشیده‌ترعشرهای مصحف از جا می‌برید  می‌بچفسانید بر رو آن پلید تا که سفره‌ٔ روی او پنهان شود  تا نگین حلقه خوبان شودعشرها بر روی هرجا می‌نهاد  چون‌که بر می‌بست چادر می‌فتاد باز او آن عشرها را با خدو  می‌بچفسانید بر اطراف رو باز چادر راست کردی آن نگین  عشرها افتادی از رو بر زمینچون بسی می‌کرد فن و آن می‌فتاد  گفت صد لعنت بر آن ابلیس باد شد مصور آن زمان ابلیس زود  گفت ای قحبه قدید بی‌ورودمن همه عمر این نیندیشیده‌ام  نه ز جز تو قحبه‌ای این دیده‌ام تخم نادر در فضیحت کاشتی  در جهان تو مصحفی نگذاشتی صد بلیسی تو خمیس اندر خمیس  ترک من گوی ای عجوزه دردبیسچند دزدی عشر از علم کتاب  تا شود رویت ملون همچو سیبچند دزدی حرف مردان خدا  تا فروشی و ستانی مرحبارنگ بربسته تو را گلگون نکرد  شاخ بربسته فن عرجون نکردعاقبت چون چادر مرگت رسد  از رخت این عشرها اندر فتد چون‌که آید خیزخیزان رحیل  گم شود زآن پس فنون قال و قیل  عالم خاموشی آید پیش بیستوای آنکه در درون انسیش نیستصیقلی کن یک دو روزی سینه را  دفتر خود ساز آن آیینه را که ز سایه یوسف صاحب‌قرانشد زلیخای عجوز از سر جوان می‌شود مبدل به خورشید تموزآن مزاج بارد بردالعجوز می‌شود مبدل به سوز مریمی  شاخ لب‌خشکی به نخلی خرمی قرآن کریم، سورهٔ مریم (۱۹)، آیهٔ ۲۵Quran, Maryam(#19), Line #25«وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا.»«نخل را بجنبان تا خرماى تازه چيده برايت فرو ريزد.»ای عجوزه چند کوشی با قضا  نقد جو اکنون رها کن ما مضیچون رخت را نیست در خوبی امید  خواه گلگونه نه و خواهی مداد

برنامه شماره ۹۷۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۵ سپتامبر  ۲۰۲۳ - ۱۵ شهریور ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵ای وصالت یک زمان بوده، فراقت سال‌هاای به زودی بار کرده بر شتر اَحمال‌ها(۱)شب شد و درچین(۲) ز هجرانِ رخِ چون آفتابدرفتاده در شبِ تاریک بس زلزال‌ها(۳)چون همی‌رفتی به سکتهٔ(۴) حیرتی، حیران بُدمچشم باز و من خموش و می‌شد آن اقبال‌هاور نه سکتهٔ بخت بودی مر مرا، خود آن زمانچهره خون‌آلود کردی، بردریدی شال‌ها(۵)بر سرِ ره، جان و صد جان در شفاعت پیشِ تودر زمان، قربان بکردی خود چه باشد مال‌هاتا بِگَشتی در شبِ تاریک ز آتش ناله‌هاتا چو احوالِ قیامت دیده شد اَهوال‌ها(۶)تا بدیدی دل عذابی گونه گونه در فراقسنگ خون گِریَد، اگر زان بشنود احوال‌هاقَدّها چون تیر بوده، گشته در هِجران کماناشک خون‌آلود گشت و جمله دل‌ها دال‌ها(۷)چون درستیّ و تمامی شاهِ تبریزی بدیددر صفِ نقصان نشست‌ست از حیا مثقال‌ها(۸)از برای جانِ پاکِ نورپاشِ(۹) مَه‌وَشت(۱۰)ای خداوند شمسِ دین تا نشکنی آمال‌ها(۱۱)از مَقالِ(۱۲) گوهرینِ بحرِ بی‌پایانِ تولعل گشته سنگ‌ها و مُلک گشته(۱۳) حال‌هاحال‌های کاملانی کآن ورایِ قال‌هاست(۱۴)شرمسار از فرّ(۱۵) و تابِ(۱۶) آن نَوا در(۱۷) قال‌هاذرّه‌هایِ خاک‌ِ هامون(۱۸) گر بیابد بویِ اوهر یکی عَنقا(۱۹) شود تا برگُشاید بال‌هابال‌ها چون برگُشاید، در دو عالم ننگردگِردِ خَرگاهِ(۲۰) تو گردد والهِ(۲۱) اِجمال‌ها(۲۲)دیدهٔ نقصانِ(۲۳) ما را خاکِ تبریزِ صفاکُحل(۲۴) بادا(۲۵)، تا بیابد زان بسی اِکمال‌ها(۲۶)چونکه نورافشان کنی درگاهِ بخشش، روح راخود چه پا دارد(۲۷) در آن دَم رونقِ اَعمال‌ها؟خود همان بخشش که کردی بی‌خبر اندر نهانمی‌کند پنهانِ پنهان جملهٔ اَفعال‌هاناگهان بیضه شکافد، مرغِ معنی بَرپَردتا هُما(۲۸) از سایهٔ آن مرغ گیرد فال‌هاهم تو بنویس ای حُسام‌الدّین و می‌خوان مدحِ اوتا به رغمِ غم ببینی بر سعادت خال‌هاگرچه دست‌افزارِ(۲۹) کارَت شد ز دستت، باک نیستدست شمس‌الدّین دهد مر پات را خَلخال‌ها(۳۰)(۱) اَحمال‌: جمعِ حِمل به معنی بار (۲) درچیدن: هَرَس کردن، در اینجا قطع کردن و پایان دادن(۳) زلزال: زلزله(۴) سَکته: سکوت و خاموشی(۵) شال: نوعی پارچهٔ پشمی که صوفیان پوشند، پارچه‌ای که در کشمیر بافند.(۶) اَهوال‌: جمعِ هول به معنی بیم و ترس(۷) دال گشتن دل‌ها: کنایه از پژمردگی دل‌ها، چون حرفِ «دال» خمیده کمر است.(۸) مثقال‌: واحدِ وزن، کنایه از ناچیزی و بی‌مقداری(۹) نورپاش: نوربخش، نورپاشنده(۱۰) مَه‌وَش: مانندِ ماه(۱۱) آمال‌: آرزوها، امیدها(۱۲) مَقال: گفتار(۱۳) مُلک گشتن: در اختیار و تملّک قرار گرفتن(۱۴) قال: گفتار، سخن(۱۵) فَرّ: شکوه(۱۶) تاب: تابش و درخشش(۱۷) نَوا: برگ، توشه. نَوادر: جمعِ نادره به معنی هر چیز کمیاب و ارزشمند(۱۸) هامون: بیابان، صحرا(۱۹) عَنقا: سیمرغ(۲۰) خَرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده(۲۱) والِه: حیران(۲۲) اِجمال‌: نیک کردن، زیبا گردانیدن(۲۳) نقصان: در اینجا ناقص و معیوب(۲۴) کُحل: سُرمهٔ چشم(۲۵) بادا: باشد، الهی که بشود(۲۶) اِکمال‌: کامل کردن، کمال بخشیدن(۲۷) پا داشتن: تاب داشتن، طاقت داشتن، توان داشتن(۲۸) هُما: پرندهٔ اقبال(۲۹) دست‌افزار: ابزارِ دست(۳۰) خَلخال‌: حلقه‌ای فلزی که زنان برای زینت به مچِ پا می‌انداختند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵چون همی‌رفتی به سکتهٔ حیرتی، حیران بُدمچشم باز و من خموش و می‌شد آن اقبال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۰۹چشم باز و، گوش باز و، این ذَکا(۳۱)خیره‌ام در چشم‌بندیِّ خداقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۹   «…لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ.» «…ايشان را دلهايى است كه بدان نمى‌فهمند و چشمهايى است كه بدان نمى‌بينند و گوشهايى است كه بدان نمى‌شنوند. اينان همانند چارپايانند حتى گمراه‌تر از آنهايند. اينان خود غافلانند.»(۳۱) ذَکا: هوشیاری، تیزی طبع------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۹چشم باز و گوش باز و دام پیشسوی دامی می‌پَرَد با پَرِّ خویشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵گر امین آیید سو‌یِ اهلِ ر‌ازوار‌هید از سَر‌کُلَه مانندِ بازسَرْ کلاهِ چشم‌بندِ گوش‌‌بندکه از‌و بازست مسکین و نَژَند ز‌آن کُلَه مر چشمِ بازان را سَد استکه همه میلش سویِ جنسِ خو‌د استچو‌ن بُر‌ید از جنس، با شَه گشت یاربرگُشایَد چشمِ او را باز‌‌د‌ارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۹چون شوی تمییزدِه(۳۲) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۳۳) قبله‌شناس (۳۲) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.(۳۳) خَطْرَت: قوهٔ تمییز، آن‌چه که بر دل گذرد، اندیشه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵تا بِگَشتی در شبِ تاریک ز آتش ناله‌هاتا چو احوالِ قیامت دیده شد اَهوال‌هاتا بدیدی دل عذابی گونه گونه در فراقسنگ خون گِریَد، اگر زان بشنود احوال‌هاقَدّها چون تیر بوده، گشته در هِجران کماناشک خون‌آلود گشت و جمله دل‌ها دال‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴بُعدِ تو مرگیست با درد و نَکال(۳۴)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَ الْوِصال(۳۴) نَكال: عقوبت، كيفر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵حال‌های کاملانی کآن ورایِ قال‌هاستشرمسار از فرّ و تابِ آن نَوادر قال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۵عاشقی تو بر من و، بر حالتیحالت اندر دست نبود، یا فتیپس نیَم کلّیِ مطلوبِ تو منجزوِ مقصودم تو را اندر زَمَنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵بال‌ها چون برگُشاید، در دو عالم ننگردگِردِ خَرگاهِ تو گردد والهِ اِجمال‌هامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹عقلِ کُلّ را گفت: ما زاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵دیدهٔ نقصانِ ما را خاکِ تبریزِ صفاکُحل بادا، تا بیابد زان بسی اِکمال‌ها مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱دیدهٔ ما چون بسی علّت(۳۵) دروست رَوْ فنا کُن دیدِ خود در دیدِ دوست‌‌ دیدِ ما را دیدِ او نِعْمَ الْعِوَض(۳۶)  یابی اندر دیدِ او کُلِّ غَرَض‌‌(۳۵) علّت: بیماری(۳۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵ناگهان بیضه شکافد، مرغِ معنی بَرپَردتا هُما از سایهٔ آن مرغ گیرد فال‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۰این زمین و این زمان، بیضه‌ست و مرغی کاندر اوستمُظلِم و اِشکسته‌پَر باشد حقیر و مُستَهان(۳۷)کفر و ایمان دان در این بیضه سپید و زرده راواصِل و فارِق میان‌شان بَرْزَخٌ لایَبْغیانبیضه را چون زیرِ پرِّ خویش پَروَرد از کَرَمکفر و دین فانی شد و شد مرغِ وحدت پَرفِشانقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیات ۱۹ و ۲۰«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ» (١٩)«دو دريا را پيش راند تا به هم رسيدند،»«بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ» (٢٠)«ميانشان حجابى است تا به هم در نشوند.»(۳۷) مستهان: خوار و ذلیل------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۳۸)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۳۹)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۴۰) را(۳۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۳۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۰) بحر: دریا------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۵٧ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کَشَد گوشِ تو تا قَعْرِ سُفول(۴۱)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَد(۴۱) سُفول: پستی------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۴۲) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۴۲) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۷ناامیدی‌ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۳۶ناامیدی را خدا گردن زده‌ستچون گناه و معصیت طاعت شده‌ست‌‌قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ  إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.»«بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۲۲انبیا گفتند: نومیدی بَد استفضل و رحمت‌هایِ باری بی‌حد استاز چنین مُحسِن نشاید ناامیددست در فِتراکِ(۴۳) این رحمت زنیدای بسا کارا، که اوّل صَعْب گشتبعد از آن بگشاده شد، سختی گذشتبعدِ نومیدی، بسی امّیدهاستاز پس ظلمت بسی خورشیدهاست(۴۳) فِتراک: تسمه و دَوالی که از پس و پیش زین اسب می‌آویزند و با آن چیزی به ترک می‌بندند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٩٨۴گفت: از رَوْحِ خدا لاتَیْأَسُوا(۴۴)هم‌چو گم‌کرده پسر، رو سو‌به‌سواز رهِ حِسِّ دهان، پرسان شَویدگوش را بر چار‌راهِ آن نهیدقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷«يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ  إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»«اى پسران من، برويد و يوسف و برادرش را بجوييد و از رحمت خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»(۴۴) لاتَیْأَسُوا: ناامید نشوید.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۵هله نومید نباشی که تو را یار برانَدگَرَت امروز براند، نه که فردات بخوانَد؟در اگر بر تو ببندد، مرو و صبر کن آن جاز پسِ صبر تو را او به سَرِ صدر نشانَدو اگر بر تو ببندد همه ره‌ها و گذرهارهِ پنهان بنماید که کس آن راه ندانَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۱۴«حکایتِ آن درویش که در کوه، خلوت کرده بود و بیانِ حلاوتِ انقطاع و خلوت و داخل شدن در این منقبت که اَنَا جَلیُس مَنْ ذَکَرَنی وَ اَنیسُ مَنِ اسْتَأنَسَ بی گر با همه‌ای، چو بی‌منی، بی‌همه‌ایور بی‌همه‌ای، چو با منی، با همه‌ای»بود درویشی به کُهساری مُقیمخلوت او را بود همخواب و نَدیمچون ز خالق می‌رسید او را شَمولبود از اَنفاسِ مرد و زن، ملولهمچنانکه سهل شد ما را حَضَر(۴۵)سهل شد هم قومِ دیگر را سفر(۴۵) حَضَر: اقامت در شهر، منزل، محلّ حضور------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۴بقیهٔ قصه آن زاهدِ کوهی که نذر کرده بود که میوهٔ کوهی از درخت باز نکنم و درخت نفشانم و کسی را نگویم صریح و کنایت که: بیفشان، آن خورم کی باده افگنده باشد از درختاندر آن کُه بود اشجار(۴۶) و ثِمار(۴۷)بس مُرودِ(۴۸) کوهی آنجا، بی‌شمارگفت آن درویش: یا رب با تو منعهد کردم زین نچینم در زَمَن(۴۹)جز از آن میوه که باد انداختشمن نچینم از درختِ مُنتعش(۵۰)مدتی بر نذرِ خود بودش وفاتا درآمد امتحاناتِ قضازین سبب فرمود: استثنا کنید(۵۱)گر خدا خواهد به پیمان بر زنیدهر زمان دل را دگر مَیلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نهمکُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیت من خارج نمی‌شود.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۲۹« يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.»« هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر لحظه در كارى جدید است.»در حدیث ‌آمد که ‌دل ‌همچون پَری‌ستدر بیابانی اسیرِ صرصری‌ست(۵۲)باد، پَر را هر طرف رانَد گِزافگَه چپ ‌و، گَه ‌راست با صد اختلافحدیث« إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»« این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیثِ دیگر این دل دان چنانکآبِ جوشان زآتش اندر قازغان(۵۳)حدیث« لَقَلْبُ الْـمؤمِنِ اَشَدُّ تَقَلُّباً مِنَ الْقُدورِ فی غَلَیانِها.»« مَثَلِ قلب مؤمن در دگرگونی هایش همانند دیگِ در حال جوش است.»هر زمان دل را دگر رایی بُوَدآن نَه از وَی، لیک از جایی بُوَدپس چرا ایمن شوی بر رایِ دلعهد بندی تا شوی آخِر خَجِل؟این هم از تأثیرِ حکم است و قَدَرچاه می‌بینیّ و، نتوانی حَذَر(۵۴)نیست خود از مرغِ پَرّان این عجبکه نبیند دام و افتد در عَطَب(۵۵)این عجب که دام بیند هم وَتَد(۵۶)گر بخواهد، ور نخواهد، می‌فتدچشم باز و گوش باز و دام پیشسویِ دامی می‌پَرَد با پَرِّ خویش(۴۶) اَشجار: جمعِ شجر، به معنی درختان(۴۷) ثِمار: جمعِ ثمر، به معنی میوه‌ها(۴۸) مُرود: مخفّف اِمرود، به معنی گلابی(۴۹) زَمَن: زمین(۵۰) مُنتعش: سرزنده، با نشاط، سالم(۵۱) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۵۲) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۵۳) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل(۵۴) حَذَر: پرهیز کردن، دوری کردن(۵۵) عَطَب: هلاک شدن، هلاکت(۵۶) وَتَد: میخ------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۷۲«مضطر شدن فقیرِ نذر کرده به کندنِ اِمرود از درخت و گوشمالِ حق رسیدن بی‌مهلت» پنج روز آن باد، امرودی نریخت  ز آتشِ جُوعش صبوری می‌گریخت بر سرِ شاخی مُرودی چند دید  باز صبری کرد و، خود را واکَشید باد آمد، شاخ را سَرزیر کرد  طبع را بر خوردنِ آن، چیر کردجوع و ضعف و قوّتِ جذب قضا  کرد زاهد را ز نذرش بی‌وفا چونکه از امرود بُن میوه سُکُست  گشت اندر نذر و عهدِ خویش سُست هم در آن دم گوشمالِ حق رسید  چشمِ او بگشاد و، گوشِ او کَشیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷ گفت: می‌دانم سبب این نیش را  می‌شناسم من گناهِ خویش را من شکستم حرمتِ اَیمانِ او  پس یمینم بُرد دادِستانِ او من شکستم عهد و، دانستم بَدست  تا رسید آن شومیِ جُرأت به دست مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۴۶تیغِ حِلمت(۵۷)، جانِ ما را چاک کرد  آبِ علمت، خاکِ ما را پاک کرد بازگو دانم که این اسرارِ هوست  زآنکه بی‌‌شمشیر کشتن کارِ اوست‌‌ صانعِ بی‌‌آلت و بی‌‌جارحه(۵۸) واهبِ(۵۹) این هَدْیه‌‌هایِ رابحه(۶۰)‌‌صد هزاران می‌‌چشاند هوش را  که خبر نَبْوَد دو چشم و گوش رابازگو، ای بازِ عرشِ خوش‌شکار  تا چه دیدی این زمان از کردِگار؟  چشمِ تو، ادراکِ غیب آموخته  چشم‌هایِ حاضران، بردوخته‌‌آن یکی، ماهی همی ‌‌بیند عیان  و آن یکی، تاریک می‌‌بیند جهان و آن یکی، سه ماه می‌‌بیند به هم  این سه کس، بنشسته یک موضع نَعَم‌‌ چشمِ هر سه باز و گوشِ هر سه تیز  در تو آویزان و، از من در گُریزسِحرِ عین است این، عَجَب لطف خَفی‌ست(۶۱)  بر تو نقشِ گُرگ و، بر من یوسفی‌ست‌‌(۵۷) حِلم: فضاگشایی(۵۸) جارحه: عضو بدن انسان خصوصاً دست(۵۹) واهب: بخشنده(۶۰) رابحه‌‌: دارای سود(۶۱) لطفِ خَفی: آن لطفی که سببش معلوم نباشد.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳۵گر امین آیید سو‌یِ اهلِ ر‌از وا ر‌هید از سَر‌کُلَه مانندِ باز سَرْ کلاهِ چشم‌بندِ گوش‌‌بند که از‌و بازست مسکین و نَژَند ز‌آن کُلَه مر چشمِ بازان را سَد است که همه میلش سویِ جنسِ خو‌د است چو‌ن بُر‌ید از جنس، با شَه گشت یار بر گُشایَد چشمِ او را باز‌‌د‌ارراند دیو‌ان را حق از مِرصادِ(۶۲) خو‌یش عقلِ جُز‌و‌ی را ز استبدادِ خو‌یش قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیهٔ ۱۴«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ»«زيرا پروردگارت به كمينگاه است.»که سَر‌ی کم کن نه‌ای تو مستبِد بلکه شاگر‌دِ دلی و مستعِدرو برِ دل، رو که تو جز‌وِ دلی هین که بنده‌ٔ پادشاهِ عا‌دلی بندگیّ او بِهْ از سلطانی است که اَنا(۶۳) خَیْرٌ(۶۴) د‌مِ شیطانی است قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۲«قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ …»«خدا گفت: وقتى تو را به سجده فرمان دادم، چه چيز تو را از آن بازداشت؟ گفت: من از او بهترم، …»فر‌ق بین و بر‌گُز‌ین تو ای حبیس(۶۵)بندگیِّ آد‌م از کِبرِ بلیسگفت آنکه هست خو‌‌ر‌شیدِ رَه، او حر‌فِ طُو‌بٰی(۶۶) هر که ذَلَّتْ نَفْسُهُ(۶۷) سایهٔ‌ طُو‌‌بی ببین و خو‌ش بخسپ سر بنه در سایه بی‌‌‌ سَرکَش بخسپ ظِلِّ(۶۸) ذَلَّتْ نَفْسُهُ خو‌ش مَضْجَعی‌ست(۶۹) مستعدِّ آن صفا را مَهْجَعی‌ست(۷۰)سايه خاكساری و انکسار نفس، (کوچک کردن من ذهنی)، واقعاً خوابگاه خوبی است، این خوابگاه برای کسی است، که لایق و مستعد آن صفا باشد.خبرخوشا به حال کسی که نفسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزند خود از مردم دور کرده است. گر از‌ین سایه رَو‌‌ی سو‌یِ مَنی ز‌و‌د طاغی(۷۱) گر‌دی و رَه گُم کنی(۶۲) مِرصاد: کمینگاه(۶۳) اَنا: من(۶۴) خَیْر: بهتر(۶۵) حبیس: محبوس (۶۶) طُو‌بٰی: درختی است در بهشت(۶۷) ذَلَّتْ نَفْسُهُ: خار شد نفسِ او(۶۸) ظِلّ: سایه(۶۹) مَضجَع: خوابگاه(۷۰) مَهْجَع: خوابگاه(۷۱) طاغی: سرکش، طغیان‌کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۴۱«بیانِ آنکه عمارت در ویرانی است، و جمعیّت در پراکندگی است، و درستی در شکستگی است، و مراد در بی‌مرادی است، و وجود در عدم است و عَلیٰ هٰذٰا بَقیَّةُ الْاَضدادِ والْاَزْواجِ»آن یکی آمد، زمین را می‌شکافتابلهی فریاد کرد و برنتافتکاین زمین را از چه ویران می‌کنیمی‌شکافی و پریشان می‌کنی؟گفت: ای ابله برو، بر من مَران(۷۲)تو عمارت از خرابی باز دانکی شود گُلزار و گندمزار، اینتا نگردد زشت و ویران این زمین؟کِی شود بُستان و کشت و برگ و بَرتا نگردد نظمِ او زیر و زَبَر؟تا بِنَشکافی به نشتر ریشِ چَغْز(۷۳)کی شود نیکو و کی گردید نغز؟تا نشوید خِلط‌هایت از دواکِی رَوَد شورش، کجا آید شفا؟پاره پاره کرده دَرزی(۷۴) جامه راکس زند آن دَرزیِ عَلّامه را؟که چرا این اطلسِ بگزیده رابَردَریدی؟ چه کنم بِدْریده را؟هر بنایِ کهنه کآبادان کنندنه که اوّل کهنه را ویران کنند؟هم‌چنین نجّار و حدّاد(۷۵) و قصابهستشان پیش از عمارت‌ها خرابآن هلیله، و آن بَلیله(۷۶) کوفتنزآن تَلَف، گردند معموریِّ(۷۷) تنتا نکوبی گندم اندر آسیاکی شود آراسته زآن، خوانِ ما؟آن تقاضا کرد آن نان و نمککه ز شَستت(۷۸) وارَهانَم ای سَمَک(۷۹)گر پذیری پندِ موسی، وارهیاز چنین شَستِ بدِ نامُنْتَهیبس که خود را کرده‌یی بندهٔ هوا(۸۰)کِرمکی را کرده‌یی تو اژدهااژدها را اژدها آورده‌امتا به اصلاح آورم من دَم به دَمتا دَم آن از دَمِ این بشکندمارِ من آن اژدها را برکَنَدگر رضا دادی، رهیدی از دو مارورنه از جانَت برآرد آن، دمار(۸۱)گفت: اَلْحق سخت اُستا جادويیکه در افگندی به مکر اینجا دوییخلقِ یکدِل را تو کردی دو گروهجادویی رخنه کند در سنگ و کوهگفت: هستم غرقِ پیغامِ خداجادویی کی دید با نامِ خدا؟غفلت و کفرست مایهٔ جادُویمَشعَلهٔ(۸۲) دین‌ است جانِ موسویمن به جادویان چه مانَم ای وقیح؟کز دَمم پُررَشک می‌گردد مسیحمن به جادویان چه مانم ای جُنُب(۸۳)؟که ز جانم نور می‌گیرد کُتُبچون تو با پَرِّ هوا بر می‌پَریلاجَرَم(۸۴) بر من گُمان آن می‌بَریهر که را افعالِ دام و دَد بُوَدبر کریمانَش گُمانِ بَد بُوَدچون تو جُزوِ عالمَی هر چون بُوی(۸۵)کُلّ را بر وصفِ خود بینی غَوی(۸۶)گر تو برگردی و برگردد سَرَتخانه را گَردنده بیند مَنظرتور تو در کشتی روی بَر یَم(۸۷) روانساحلِ یَمْ را همی بینی دوانگر تو باشی تنگ‌دل از مَلْحَمه(۸۸)تنگ بینی جوِّ دنیا را همهور تو خوش باشی به کامِ دوستاناین جهان بنمایدت چون گُلْسِتانای بسا کس رفته تا شام و عراقاو ندیده هیچ جز کفر و نفاقوی بسا کس رفته تا هند و هَریٰ(۸۹)او ندیده جز مگر بیع و شِریٰ(۹۰)وی بسا کس رفته ترکستان و چیناو ندیده هیچ جز مکر و کمینچون ندارد مُدرَکی(۹۱) جز رنگ و بوجملهٔ اقلیم‌ها را گو بجوگاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سَران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قِشرِ خربزهکه بُوَد افتاده بر رَه، یا حَشیش(۹۲)لایق سَیران(۹۳) گاوی یا خَریشخشک بر میخِ طبیعت چون قَدید(۹۴)بستهٔ اسباب، جانش لایَزید(۹۵)و آن فضایِ خَرْقِ(۹۶) اسباب و عللهست ارضُ‌الله، ای صدرِ اَجَل(۹۷)قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۱۰«… وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ… .»«… و زمين خدا پهناور است… .»هر زمان مُبْدَل شود چون نقشِ جاننو به نو بیند جهانی در عِیانگر بُوَد فردوس و اَنهارِ(۹۸) بهشتچون فسردهٔ یک صفت شد، گشت زشت(۷۲) بر من مَران: با من مخالفت مكن، عكسِ «با من بران» كه به معنی «با من همراهی و موافقت کن» است.(۷۳) ریشِ چَغْز: زخم سربسته و چرکین(۷۴) دَرزی: خیاط(۷۵) حدّاد: آهنگر(۷۶) هلیله و بَلیله: نوعی میوه که مصرفِ دارویی دارند.(۷۷) معمور: آبادان، تعمیر شده(۷۸) شَست: قلّاب ماهیگیری(۷۹) سَمَک: ماهی(۸۰) هوا: خواسته‌های من ذهنی(۸۱) از جان دمار برآوردن: جان را به عذاب و هلاک دچار کردن(۸۲) مَشعَله: مَشعل(۸۳) جُنُب: کسی که آلوده به نجاست باشد.(۸۴) لاجَرَم: به ناچار(۸۵) بُوی: باشی(۸۶) غَوی: گمراه(۸۷) یَم: دریا(۸۸) مَلْحَمه: جنگِ خانمان برانداز، حادثهٔ ناگوار(۸۹) هَریٰ: هرات(۹۰) بیع و شریٰ: خرید و فروش(۹۱) مُدرَک: ادراک‌شده، در اینجا به معنی مطلوب و مراد است.(۹۲) حَشیش: گیاه خشک، علف(۹۳) سَیران: سیر و گردش، در اینجا به معنی التذاذ و خوش آمدن است.(۹۴) قَدید: گوشت خشکیدهٔ نمک سود(۹۵) لایَزید: افزون نمی‌شود(۹۶) خَرْق: پاره کردن(۹۷) صدرِ اَجَل: وزیر اعظم، بزرگترین وزیر(۹۸) اَنهار: جمعِ نهر به معنی جوی آب------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۶یَوْمِ دین که زُلْزِلَت زِلْزا‌لَ‌هااین زمین باشد گُواهِ حال‌هاروز قیامت که زمین، سخت به لرزه در می‌آید، با این حرکت‌ها و جنبش‌هایش احوالِ بندگان را گُواهی می‌دهد.کو تُحَدِّث جَهْرَةً اَخْبارَهادر سخن آید زمین و خارهازیرا زمین، آشکارا، خبرهای خود را بازگو می‌کند و زمین و خارها به نطق می‌آیند.قرآن كريم، سورهٔ زلزال (۹۹)، آيات ۱ تا ۸«إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا» (١)آنگاه كه زمين لرزانده شود به سخت‌ترين لرزه‌هايش،»«وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا» (٢)«و زمين بارهاى سنگينش را بيرون ريزد،»«وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا» (٣)«و آدمى بگويد كه زمين را چه رسيده است؟»«يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا» (۴)«در اين روز زمين خبرهاى خويش را حكايت مى‌كند»«بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَىٰ لَهَا» (۵)«از آنچه پروردگارت به او وحى كرده است.»«يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ» (۶)«در آن روز مردم پراكنده از قبرها بيرون مى‌آيند تا اعمالشان را به آنها بنمايانند.»«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (۷)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (۸)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»-------------------------مجموع لغات:(۱) اَحمال‌: جمعِ حِمل به معنی بار (۲) درچیدن: هَرَس کردن، در اینجا قطع کردن و پایان دادن(۳) زلزال: زلزله(۴) سَکته: سکوت و خاموشی(۵) شال: نوعی پارچهٔ پشمی که صوفیان پوشند، پارچه‌ای که در کشمیر بافند.(۶) اَهوال‌: جمعِ هول به معنی بیم و ترس(۷) دال گشتن دل‌ها: کنایه از پژمردگی دل‌ها، چون حرفِ «دال» خمیده کمر است.(۸) مثقال‌: واحدِ وزن، کنایه از ناچیزی و بی‌مقداری(۹) نورپاش: نوربخش، نورپاشنده(۱۰) مَه‌وَش: مانندِ ماه(۱۱) آمال‌: آرزوها، امیدها(۱۲) مَقال: گفتار(۱۳) مُلک گشتن: در اختیار و تملّک قرار گرفتن(۱۴) قال: گفتار، سخن(۱۵) فَرّ: شکوه(۱۶) تاب: تابش و درخشش(۱۷) نَوا: برگ، توشه. نَوادر: جمعِ نادره به معنی هر چیز کمیاب و ارزشمند(۱۸) هامون: بیابان، صحرا(۱۹) عَنقا: سیمرغ(۲۰) خَرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده(۲۱) والِه: حیران(۲۲) اِجمال‌: نیک کردن، زیبا گردانیدن(۲۳) نقصان: در اینجا ناقص و معیوب(۲۴) کُحل: سُرمهٔ چشم(۲۵) بادا: باشد، الهی که بشود(۲۶) اِکمال‌: کامل کردن، کمال بخشیدن(۲۷) پا داشتن: تاب داشتن، طاقت داشتن، توان داشتن(۲۸) هُما: پرندهٔ اقبال(۲۹) دست‌افزار: ابزارِ دست(۳۰) خَلخال‌: حلقه‌ای فلزی که زنان برای زینت به مچِ پا می‌انداختند.(۳۱) ذَکا: هوشیاری، تیزی طبع(۳۲) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّهٔ شناخت و معرفت است.(۳۳) خَطْرَت: قوهٔ تمییز، آن‌چه که بر دل گذرد، اندیشه(۳۴) نَكال: عقوبت، كيفر(۳۵) علّت: بیماری(۳۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض(۳۷) مستهان: خوار و ذلیل(۳۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۳۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۰) بحر: دریا(۴۱) سُفول: پستی(۴۲) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۴۳) فِتراک: تسمه و دَوالی که از پس و پیش زین اسب می‌آویزند و با آن چیزی به ترک می‌بندند.(۴۴) لاتَیْأَسُوا: ناامید نشوید.(۴۵) حَضَر: اقامت در شهر، منزل، محلّ حضور(۴۶) اَشجار: جمعِ شجر، به معنی درختان(۴۷) ثِمار: جمعِ ثمر، به معنی میوه‌ها(۴۸) مُرود: مخفّف اِمرود، به معنی گلابی(۴۹) زَمَن: زمین(۵۰) مُنتعش: سرزنده، با نشاط، سالم(۵۱) استثنا کنید: ان‌شاءالله بگویید، اگر خدا بخواهد بگویید.(۵۲) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۵۳) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل(۵۴) حَذَر: پرهیز کردن، دوری کردن(۵۵) عَطَب: هلاک شدن، هلاکت(۵۶) وَتَد: میخ(۵۷) حِلم: فضاگشایی(۵۸) جارحه: عضو بدن انسان خصوصاً دست(۵۹) واهب: بخشنده(۶۰) رابحه‌‌: دارای سود(۶۱) لطفِ خَفی: آن لطفی که سببش معلوم نباشد.(۶۲) مِرصاد: کمینگاه(۶۳) اَنا: من(۶۴) خَیْر: بهتر(۶۵) حبیس: محبوس (۶۶) طُو‌بٰی: درختی است در بهشت(۶۷) ذَلَّتْ نَفْسُهُ: خار شد نفسِ او(۶۸) ظِلّ: سایه(۶۹) مَضجَع: خوابگاه(۷۰) مَهْجَع: خوابگاه(۷۱) طاغی: سرکش، طغیان‌کننده(۷۲) بر من مَران: با من مخالفت مكن، عكسِ «با من بران» كه به معنی «با من همراهی و موافقت کن» است.(۷۳) ریشِ چَغْز: زخم سربسته و چرکین(۷۴) دَرزی: خیاط(۷۵) حدّاد: آهنگر(۷۶) هلیله و بَلیله: نوعی میوه که مصرفِ دارویی دارند.(۷۷) معمور: آبادان، تعمیر شده(۷۸) شَست: قلّاب ماهیگیری(۷۹) سَمَک: ماهی(۸۰) هوا: خواسته‌های من ذهنی(۸۱) از جان دمار برآوردن: جان را به عذاب و هلاک دچار کردن(۸۲) مَشعَله: مَشعل(۸۳) جُنُب: کسی که آلوده به نجاست باشد.(۸۴) لاجَرَم: به ناچار(۸۵) بُوی: باشی(۸۶) غَوی: گمراه(۸۷) یَم: دریا(۸۸) مَلْحَمه: جنگِ خانمان برانداز، حادثهٔ ناگوار(۸۹) هَریٰ: هرات(۹۰) بیع و شریٰ: خرید و فروش(۹۱) مُدرَک: ادراک‌شده، در اینجا به معنی مطلوب و مراد است.(۹۲) حَشیش: گیاه خشک، علف(۹۳) سَیران: سیر و گردش، در اینجا به معنی التذاذ و خوش آمدن است.(۹۴) قَدید: گوشت خشکیدهٔ نمک سود(۹۵) لایَزید: افزون نمی‌شود(۹۶) خَرْق: پاره کردن(۹۷) صدرِ اَجَل: وزیر اعظم، بزرگترین وزیر(۹۸) اَنهار: جمعِ نهر به معنی جوی آب

برنامه شماره ۹۷۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۹ اوت  ۲۰۲۳ - ۸ شهریور ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵از برایِ صلاحِ مجنون رابازخوان ای حکیم افسون رااز برایِ علاجِ بی‌خبریدَرج کُن(۱) در نَبیذ(۲) افیون(۳) راچون نداری خلاص، بی‌چون شوتا ببینی جمالِ بی‌چون رادلِ پُر خون ببین تو ای ساقیدردِه آن جامِ لعلِ چون خون رازآنکه عقل از برایِ مادونی(۴)سجده آرد ز حرص، هر دون راباده‌خواران به نیم جو نخرنداین دو قرصِ دُرُستِ گردون رانَخوَتِ(۵) عشق را ز مجنون پرستا که در سَر، چه‌هاست مجنون راگمرهی‌هایِ عشق بَردَرّدصد هزاران طریق و قانون راای صبا تو برو بگو از مناز کرم بحرِ دُرِّ مکنون(۶) راگرچه از خشم گفته‌ای نَکُنمروح بخش این «حَمآءِ مَسْنون(۷)» را* شمسِ تبریز، موسیِ عهدیدر فراقت مدار هارون(۸) را* قرآن کریم، سورهٔ حجر(۱۵)، آیهٔ ۲۶«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ»«ما آدمى را از گِل خشک، از لجنِ بويناک آفريديم.»(۱) دَرج کردن: داخل کردن(۲) نَبیذ: شراب(۳) افیون: تریاک(۴) مادون: پست‌تر، پایین‌تر(۵) نَخوَت: غرور(۶) مکنون: پوشیده، پنهان(۷) حَمآءِ مَسْنون: لجنِ تیره و بویناک، اشاره به آیهٔ ۲۶، سورهٔ حجر(۱۵)(۸) هارون: برادر بزرگ موسی(ع)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵از برایِ صلاحِ مجنون رابازخوان ای حکیم افسون رااز برایِ علاجِ بی‌خبریدَرج کُن در نَبیذ افیون راچون نداری خلاص، بی‌چون شوتا ببینی جمالِ بی‌چون رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۹۱ جان‌شناسان از عددها فارغند  غرقهٔ دریایِ بی‌چونند و چند جان شو و، از راهِ جان، جان را شناس  یارِ بینش شو، نه فرزندِ قیاس چون مَلَک با عقل یک سَررشته‌اند  بهرِ حکمت را، دو صورت گشته‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۱باید که جمله جان شوی، تا لایقِ جانان شویگر سویِ مستان می‌روی، مستانه شو، مستانه شوقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۶«وَقَالُوا يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ»«و گفتند: اى مردى كه قرآن بر تو نازل شده، حقا كه تو ديوانه‌اى.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۲۶«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ»«ما آدمى را از گل خشك، از لجن بويناك آفريديم.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۲۸ تا ۳۴«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» (۲۸)«و پروردگارت به فرشتگان گفت: مى‌خواهم بشرى از گِل خشک، از لجن بويناک بيآفرينم.»«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ» (۲۹)«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»«فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ» (۳۰)«فرشتگان همگى سجده كردند،»«إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ» (۳۱)«مگر ابليس كه سرباز زد كه با سجده‌كنندگان باشد.»«قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلَّا تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ» (٣٢)«گفت: اى ابليس، چرا تو از سجده‌كنندگان نبودى؟»«قَالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» (٣٣)«گفت: من براى بشرى كه از گِل خشک، از لجن بويناک آفريده‌اى سجده نمى‌كنم.»«قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ» (۳۴)«گفت: از آنجا بيرون شو كه مطرود هستى.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹حلقهٔ‌‌ کوران به چه کار اندرید؟دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸ همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۹) تیه(۱۰)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۱۱)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۱۲)خویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بُعد، سیصد ساله توتا که داری عشقِ آن گوساله تو(۹) حَرّ: گرما، حرارت(۱۰) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۱۱) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۱۲) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲در «لااُحِبُّ الآفِلین»(۱۳)، پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌هایِ غیب‌بین، هر دَم ز تو تِمثال‌ها(۱۴)(۱۳) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم».(۱۴) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۶۵باز باش ای باب رحمت تا ابدبارگاه ما لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۶۶ هر هوا و ذرّه‌‌ای خود مَنْظَری استناگشاده کِی گُوَد(۱۵) آنجا دری است‌‌؟تا بِنَگْشاید دری را دیده‌بان(۱۶) در درون، هرگز نجُنبد این گُمان‌‌ چون گشاده شد دری، حیران شود پَر برویَد بر گُمان، پَرّان شود غافلی، ناگه به ویران گنج یافت سویِ هر ویران از آن پس می‌‌شتافت‌‌ تا ز درویشی نیابی تو گُهَر کِی گُهَر جویی ز درویشی دِگر؟ سالها گر ظن دَوَد با پایِ خویش نگذرد زِ اشکافِ بینی‌هایِ خویش‌‌ تا به بینی نآیدت از غیب بو غیرِ بینی هیچ می‌‌بینی؟ بگو(۱۵) گُوَد: بگوید(۱۶) دیده‌بان: سرباز یا قراولی که روی برجی می‌ایستد و هرچه از دور می‌بیند گزارش می‌دهد.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۰۵آنکه او را چشمِ دل شد دیدباندید خواهد چشمِ او عَینُ‌الْعِیانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۷۳۲زآن همه کارِ تو بی‌نور است و زشتکه تو دوری دور از نورِ سرشتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۱۷)که اسیرِ رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیوِ لعینوا‌‌‌گُریزی در ضلالت(۱۸) از یقین(۱۷) غَوی: گمراه(۱۸) ضَلالَت: گم‌راهی، گم‌گشتگی، انحراف از مسیر‌ درست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵گمرهی‌هایِ عشق بَردَرّدصد هزاران طریق و قانون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰عاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۶۷قصهِٔ مِریٰ کردنِ رومیان و چینیان در علمِ نقّاشی و صورتگری‌‌چینیان گفتند: ما نقّاش‌‌تر رومیان گفتند: ما را کَرّ و فَرّ گفت سلطان: امتحان خواهم در این کز شماها کیست در دعوی گُزین؟‌‌ چینیان و رومیان بحث آمدند رومیان از بحث در مکث آمدندچینیان گفتند: یک خانه به ما خاصه بسپارید و یک آنِ شما بود دو خانه، مقابل در به در ز آن، یکی چینی سِتَد، رومی دگر چینیان، صد رنگ از شَه خواستند شَه، خزینه باز کرد آن تا سِتَندهر صباحی از خزینه، رنگ‌ها چینیان را راتبه(۱۹) بود از عطا رومیان گفتند: نی لون و نه رنگ در خور آید کار را، جز دفعِ زنگ‌‌در فرو بستند و صیقل می‌‌زدند همچو گردون ساده و صافی شدنداز دو صد رنگی(۲۰) به بی‌‌رنگی(۲۱) رهی‌ است رنگ، چون ابر است و بی‌رنگی مَهی‌ است‌‌ هر چه اندر ابر ضو بینی و تاب آن ز اختر دان و ماه و آفتاب‌‌ چینیان چون از عمل فارغ شدند از پی ِشادی، دُهُل‌ها می‌‌زدندشه در آمد دید آن جا نقش‌ها می‌‌ربُود آن عقل را وقتِ لِقابعد از آن آمد به سویِ رومیان پرده را برداشت رومی از میان عکسِ آن تصویر و آن کردارها زد بر این صافی شده دیوارها هر چه آن جا دید، اینجا بِهْ نمود دیده را از دیده خانه می‌‌ربود رومیان آن صوفیان‌اند ای پدر بی ‌‌ز تَکرار و کتاب و بی‌‌هنر لیک، صیقل کرده‌‌اند آن سینه‌‌ها پاک از آز و حرص و بخل و کینه‌‌هاآن صفایِ آینه، لاشک دل است کو نقوشِ بی‌‌عدد را قابل است‌‌ صورتِ بی‌‌صورتِ بی ‌‌حدِّ غیب زآینهٔ‌‌ دل دارد آن موسی به جیب‌‌قرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۳۲«اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ»«دست خود در گريبان ببر تا بيرون آيد سفيد بى‌هيچ آسيبى» گر چه آن صورت نگنجد در فلک نه به عرش و کرسی(۲۲) و نی بر سَمَک‌‌(۲۳)زآنکه محدود است و معدود است آن آینهٔ دل را نباشد حد، بدان‌‌ عقل، اینجا ساکت آمد یا مُضِلّ(۲۴) زآنکه دل با اوست، یا خود اوست دل‌‌ عکسِ هر نقشی نتابد تا ابد جز ز دل، هم با عدد، هم بی‌‌عدد تا ابد هر نقشِ نو کاید بَرو می‌‌نماید بی‌قصوری(۲۵) اندرو اهلِ صیقل رَسته‌‌اند از بو و رنگ هر دَمی بینند خوبی بی‌‌درنگ‌‌ نقش و قِشرِ علم را بگذاشتند رایتِ علم‌الیقین(۲۶) افراشتندرفت فکر و، روشنایی یافتند نَحر(۲۷) و بحرِ آشنایی یافتند مرگ، کین جمله از او در وحشت‌‌اند می‌‌کنند این قوم بر وَی ریشخند کس نیابد بر دلِ ایشان ظَفَر(۲۸) بر صدف آید ضرر، نَی بر گُهَرگر چه نحو و فقه را بگذاشتند لیک، محو و فقر را برداشتند تا نقوشِ هشت‌جَنّت(۲۹) تافته است لوحِ دلْشان را پذیرا یافته است‌‌ برتراند از عرش و کرسی و خَلا ساکنانِ مَقْعَدِ(۳۰) صِدقِ خداقرآن کریم، سورهٔ قمر(۵۴)، آیهٔ ۵۵«فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ»«در جايگاهى پسنديده، نزد فرمانروايى توانا.»(۱۹) راتبه: مستمرّی و وظیفه(۲۰) دو صد رنگی: دویست رنگ زدن، کنایه از کَثَراتِ عالم مادّه(۲۱) بی‌‌رنگی: بی‌‌رنگ بودن(۲۲) عرش و کرسی: کنایه از مجموعهٔ جهان هستی(۲۳) سَمَک‌‌: ماهی، قدما می‌پنداشتند که زمین بر پشت ماهی قرار دارد.(۲۴) مُضِلّ: گمراه کننده(۲۵) بی‌قصور: بدونِ حجاب و آشکارا(۲۶) عِلمُ الیقین: آنکه از مرحلهٔ صورت‌های ذهنی گذشته و به عِین (شهودِ حق) رسیده باشد.(۲۷) نَحر: مقابل هم قرار گرفتن، رویاروی کسی شدن، نزدیکی، قرب(۲۸) ظَفَر: پیروزی، دست یافتن(۲۹) هشت‌جَنّت: هشت‌بهشت، به اعتبارِ این است که برای بهشت هشت در قائل شده‌اند.(۳۰) مَقْعَد: جایگاه، نشست‌گاه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۹بیان آنکه تنِ خاکیِ آدمی همچون آهنِ نیکو جوهر قابلِ آیینه شدن است، تا در او هم در دنیا، بهشت و دوزخ و قیامت و غیرِ آن معاینه بنماید، نه بر طریقِ خیال پس چو آهن گرچه تیره‌هیکلی صیقلی کن، صیقلی کن، صیقلی(۳۱)تا دلت آیینه گردد، پُرصُوَر اندرو هر سو ملیحی سیم‌بَر(۳۲) آهن ار چه تیره و بی‌نور بود صیقلی، آن تیرگی از وی زدودصیقلی دید آهن و خوش کرد رُو تا که صورت‌ها توان دید اندر او گر تنِ خاکی غلیظ و تیره است صیقلش کن، زآنکه صیقل‌گیره(۳۳) است تا در او اَشکالِ غیبی رُو دهد عکسِ حُوری و مَلَک در وَی جهد صیقلِ عقلت بدآن داده‌ست حق که بدو روشن شود دل را ورق  صیقلی را بسته‌یی ای بی‌نماز وآن هوا را کرده‌یی دو دست باز گر هوا را بَند بنهاده شود صیقلی را دست بگشاده شودآهنی کآیینهٔ غیبی بُدیشجمله صورت‌ها درو ُمرسَل شدی تیره کردی، زنگ دادی در نهاد این بُوَد یَسْعُونَ فی الْاَرضِ الْفَسادقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۳۳«… وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا …»«… و در زمين به فساد مى‌كوشند …» تاکنون کردی چنین، اکنون مکن تیره کردی آب را، افزون مکن (۳۱) صیقلی: درخشان و تابان(۳۲) سیمْ‌بَر: کسی که تنی سفید مانند نقره دارد.(۳۳) صیقل‌گیره: صیقل‌ پذیر------------  مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۵زان عَوانِ(۳۴) سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راه(۳۴) عَوان: داروغه، مأمور------------مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۸۱بر مشوران، تا شود این آب، صاف واندرو بین ماه و اختر در طواف زآنکه مردم هست همچون آبِ جُو چون شود تیره، نبینی قعرِ او قعرِ جو پُرگوهر است و، پُر ز دُرّ هین مکن تیره، که هست اوصافِ حُرجانِ مردم هست مانندِ هوا چون به گَرد آمیخت، شد پردهٔ‌ سما مانع آید او ز دیدِ آفتاب چونکه گَردَش رفت، شد صافی و ناب  با کمالِ تیرگی، حق واقعات می‌نمودت، تا رَوی راهِ نجاتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۳۰ مخصوص بودن یعقوب علیه‌السّلام به چشیدنِ جامِ حق از رویِ یوسف و کشیدنِ بویِ حق از بویِ یوسف و حِرمانِ برادران و غیرُهُمْ از این هردو آنچه یعقوب از رخِ یوسف بدیدخاصِ او بُد آن، به اِخوان کِی رسید؟ این ز عشقش‌ خویش‌ در چَهْ می‌کُندوآن به کین از بهرِ او چَهْ می‌کَنَدقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۱۰«قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ لَا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فَاعِلِينَ»«يكى از ايشان گفت: اگر مى‌خواهيد كارى كنيد، يوسف را مكشيد؛ در عمق تاريک چاهش بيفكنيد تا كاروانى او را برگيرد.» سفرهٔ‌ او پیش این از نان تهی‌ستپیش یعقوبست پُر، کو مشتهی‌ست(۳۵)روی‌ناشسته، نبیند روی حورلا صلوةَ گفت اِلّا بِالطَهُورحدیث«لٰا يَقْبِلُ اللهُ صَلوٰةً بِغَيْرِ طُهُورٍ»«خداوند، نماز را جز به طهارت نپذیرد.»عشق باشد لوت و پوتِ(۳۶) جان‌هاجوع(۳۷) ازین روی است قوتِ جان‌ها جوعِ یوسف بود آن یعقوب رابویِ نانش می‌رسید از دور جا(۳۵) مشتهی‌: بااشتها، آن‌که چیزی را می‌خواهد و آن را آرزو می‌کند.(۳۶) لوت و پوت: خوراک، غذا(۳۷) جوع: گرسنگی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۱ بشنو از اَخبارِ آن صَدرِ صُدور(۳۸)لا صَلوةَ تَمَّ اِلّا بِالْحُضورای انسان از آن بزرگ بزرگان یعنی حضرت رسول یاد بگیر که می‌فرماید: هیچ نمازی و هیچ عبادتی بدون «حضور ناظر» یا فضاگشایی کامل و تمام نیست.حدیث« لا صَلوةَ الّا بِالْحُضور الْقَلْب.»« نماز (عبادت)، بدونِ حضور کامل نیست.»(۳۸) صدرِ صُدور:‌ بزرگِ بزرگان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۳۶آنکه بستد پیرهن را، می‌شتافتبویِ پیراهانِ یوسف می‌نیافت وآنکه صد فرسنگ زآن سو بود اوچونکه بُد یعقوب، می‌بویید بوای بسا عالِم ز دانش بی‌نصیبحافظِ علم‌ست آن کس، نی‌ حبیب(۳۹)(۳۹) حبیب: دوست------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۲۳حرف قرآن را ضَریران(۴۰)، معدن‌‌اندخر نبیند و، به پالان برزنند(۴۰) ضریر: نابینا، کور------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۸۹گَرچه مقصود از کتاب، آن فنْ بُوَدگَر تُواَش بالِش کُنی، هم می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۳۹مستمع از وی همی ‌یابد مشامگرچه باشد مستمع از جنسِ عام زآنکه پیراهان به‌ دستش عاریه‌(۴۱) استچون‌ به ‌دست‌ِ آن‌ نخاسی(۴۲)، جاریه ‌است جاریه(۴۳) پیشِ نَخاسی سَرسَری‌ست(۴۴)در کفِ او از برایِ مشتری‌ست(۴۱) عاریه:‌ قرضی(۴۲) نخّاس: برده‌فروش، دلّالِ ستوران و چهارپایان(۴۳) جاریه: کنیز(۴۴) سَرسَری: بی‌معنی و بی‌فایده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷که بیاید به کویِ تو، صنما، جز به بویِ توسببِ جست‌و‌جویِ تو چه بُوَد؟ گلفشانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۴۲قسمتِ حقّ‌ست روزی دادنی  هر یکی را سویِ دیگر راه نیقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۲«… نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَعِيشَتَهُمْ … .»«… حال آنكه ما روزى آنها را در زندگى دنيا ميانشان تقسيم مى‌كنيم … .»یک خیالِ نیک، باغِ آن شده  یک خیالِ زشت، راهِ این زده آن، خدایی کز خیالی باغ ساخت  وز خیالی دوزخ و جایِ گداختپس که داند راه گلشن‌هایِ او؟پس که داند جای گلخن‌هایِ(۴۵) او؟ دیده‌بانِ دل نبیند در مَجال(۴۶)کز کدامین رُکنِ جان آید خیال گر بدیدی مطلعش را، ز احتیال(۴۷)بند کردی راهِ هر ناخوش‌خیالکی رسد جاسوس را آنجا قَدَمکه بُوَد مِرصاد(۴۸) و دربندِ(۴۹) عدم؟ دامنِ فضلش، به کف کن کوروارقبضِ اَعْمیٰ(۵۰) این بُوَد ای شهریار دامن او، امر و فرمانِ وی استنیکبختی که تُقیٰ(۵۱) جانِ وی است آن یکی در مرغزار و جویِ آب  و آن یکی پهلویِ او اندر عذاب او عجب‌ مانده که ‌ذوقِ این‌ ز چیست؟  وآن‌ عجب ‌مانده‌ که‌ این ‌در حبسِ ‌کیست؟هین چرا خشکی؟ که اینجا چشمه‌هاست  هین چرا زردی؟ که اینجا صد دواستهمنشینا هین در آ اندر چمن  گوید: ای جان، من نیارم آمدن(۴۵) گلخن: تون و آتش‌خانهٔ حمام(۴۶) مَجال: میدان، محلّ تاخت و تاز(۴۷) احتیال: حیله کردن(۴۸) مِرصاد: راهِ گشاد و فراخ، کمینگاه(۴۹) دربند: قلعه و حصار، راهِ پُرخطر(۵۰) قبضِ اَعْمیٰ: گرفتن کور(۵۱) تُقیٰ: تقویٰ------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۵۵حکایت امیر و غلامش که نمازباره بود و اُنسِ عظیم داشت در نماز و مناجات با حق.میر شد محتاجِ گرمابه سَحَربانگ زد: سُنقُر، هَلا بردار سَرطاس و مَندیل و گِل از آلتون(۵۲) بگیرتا به گرمابه رَویم ای ناگزیرسُنقُر(۵۳) آن دَم طاس(۵۴) و مَندیلی(۵۵) نکوبرگرفت و رفت با او دو به دومسجدی بر ره بُد و بانگِ صَلا(۵۶)آمد اندر گوشِ سُنقُر در ملابود سُنقر سخت مُولِع(۵۷) در نمازگفت ای میرِ من ای بنده‌نوازتو برین دکّان زمانی صبر کنتا گُزارم فرض و خوانم لَم یَکُنقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»«و نه هیچ کس مثل و مانند و همتای اوست.»قرآن کریم، سورهٔ بیّنه (۹۸)، آیهٔ ۱«لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّىٰ تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ.»«كافران اهل كتاب و مشركان دست برندارند تا برايشان برهانى روشن بيايد.»چون امام و قوم بیرون آمدنداز نماز و وِردها فارغ شدندسُنقر آنجا ماند تا نزدیکِ چاشت(۵۸)میر، سُنقر را زمانی چشم داشتگفت: ای سُنقر چرا نایی بُرون؟گفت: می‌نگذارَدَم این ذُوفُنون(۵۹)صبر کن، نَک آمدم ای روشنینیستم غافل، که در گوشِ منیهفت نوبت صبر کرد و بانگ کردتا که عاجز گشت از تیباشِ(۶۰) مَرد      پاسخش این بود می‌نگذارَدَمتا برون آیم هنوز ای محترمگفت: آخر مسجد اندر، کَس نماندکیت وا می‌دارد؟ آنجا کِت نشاند؟گفت: آنکه بسته ‌استت از برونبسته است او هم مرا در اندرونآنکه نگذارد تو را کآیی درونمی‌بنگذارد مرا کآیم برونآنکه نگذارد کزین سو پا نهیاو بدین سو بست پایِ این رَهی(۶۱)ماهیان را بحر نگذارد برونخاکیان را بحر نگذارد دروناصلِ ماهی آب و حیوان از گِل استحیله و تدبیر اینجا باطل استقفلِ زَفت(۶۲) است و، گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضاذرّه ذرّه گر شود مفتاح‌هااین گشایش نیست جز از کبریا قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۶۳«لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ…»« كليدهاى آسمانها و زمين نزد اوست…»چون فراموشت شود تدبیرِ خویشیابی آن بختِ جوان از پیرِ خویشچون فراموش خودی، یادت کنندبنده گشتی، آنگه آزادت کنند(۵۲) آلتون: زَر، طلا، از نام‌های زنان و کنیزکان ترک.(۵۳) سُنقُر: پرنده‌ای شکاری و خوش‌خط‌ و خال مانند باز‌. در اینجا از اعلام تُرکان و نام غلام است.(۵۴) طاس: نوعی کاسهٔ مسی، لگن(۵۵) مَندیل: حوله(۵۶) صَلا: مخفّف صلاة به معنی نماز(۵۷) مُولِع: حریص، آزمند، مشتاق(۵۸) چاشت: ظهر، میانهٔ روز(۵۹) ذُوفُنون: صاحب فن‌ها، دارای هنرها، منظور خداوند حکیم است.(۶۰) تیباش: عشوه و فریب، در اینجا یعنی تأخیر و درنگ.(۶۱) رَهی: رونده، سالک، غلام و بنده(۶۲) زَفت: ستبر، بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶از سخن‌گویی مجویید ارتفاع(۶۳)منتظر را بهْ ز گفتن، استماع(۶۴)(۶۳) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶۴) استماع: شنیدن، گوش دادن------------قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۶«وَقَالُوا يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ»«و گفتند: اى مردى كه قرآن بر تو نازل شده، حقا كه تو ديوانه‌اى.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۱۰ و ۱۱«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي شِيَعِ الْأَوَّلِينَ» (١٠)«و ما رسولان خود را پيش از تو به ميان اقوام پيشين فرستاده‌ايم.»«وَمَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ» (١١)«هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد، جز آنكه مسخره‌اش كردند.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۱۴ و ۱۵«وَلَوْ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَابًا مِنَ السَّمَاءِ فَظَلُّوا فِيهِ يَعْرُجُونَ» (۱۴)«اگر بر ايشان از آسمان درى بگشاييم كه از آن بالا روند،»«لَقَالُوا إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُونَ» (۱۵)«گويند: چشمان ما را جادو كرده‌اند، بلكه ما مردمى جادوزده هستيم.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۲۲ تا ۲۶«وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ» (٢٢)«و بادهاى آبستن‌كننده را فرستاديم، و از آسمان آبى نازل كرديم و شما را بدان سيراب ساختيم و شما را نرسد كه خازنان آن باشيد.»«وَإِنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ» (٢٣)«هرآينه ما هستيم كه زنده مى‌كنيم و مى‌ميرانيم و بعد از همه باقى مى‌مانيم.»«وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنْكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ» (۲۴)«و مى‌دانيم چه كسانى از شما از اين پيش رفته‌اند و چه كسانى واپس مانده‌اند.»«وَإِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ ۚ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ» (۲۵)«و پروردگار تو همه را محشور مى‌گرداند، زيرا اوست كه حكيم و داناست.»«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» (۲۶)«ما آدمى را از گل خشك، از لجن بويناك آفريديم.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۲۸ تا ۴۳«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» (٢٨)«و پروردگارت به فرشتگان گفت: مى‌خواهم بشرى از گل خشك، از لجن بويناك بيافرينم.»«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ» (٢٩)«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»«فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ» (٣٠)«فرشتگان همگى سجده كردند،»«إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ» (٣١)«مگر ابليس كه سرباز زد كه با سجده‌كنندگان باشد.»«قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلَّا تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ» (٣٢)«گفت: اى ابليس، چرا تو از سجده‌كنندگان نبودى؟»«قَالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» (٣٣)«گفت: من براى بشرى كه از گل خشك، از لجن بويناك آفريده‌اى سجده نمى‌كنم.»«قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ» (۳۴)«گفت: از آنجا بيرون شو كه مطرود هستى.»«وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلَىٰ يَوْمِ الدِّينِ» (۳۵)«تا روز قيامت بر تو لعنت است.»«قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (۳۶)«گفت: اى پروردگار من، مرا تا روزى كه دوباره زنده مى‌شوند مهلت ده.»«قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ» (٣٧)«گفت: تو در شمار مهلت‌يافتگانى.»«إِلَىٰ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» (٣٨)«تا آن روزى كه وقتش معلوم است.»«قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ» (٣٩)«گفت: اى پروردگار من، چون مرا نوميد كردى، در روى زمين بديها را در نظرشان بيارايم و همگان را گمراه كنم،»«إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ» (۴۰)«مگر آنها كه بندگان با اخلاص تو باشند.»«قَالَ هَٰذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ» (۴۱)«گفت: راه اخلاص راه راستى است كه به من مى‌رسد.»«إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ» (۴۲)«تو را بر بندگان من تسلطى نيست، مگر بر آن گمراهانى كه تو را پيروى كنند.»«وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ» (۴۳)«و جهنم ميعادگاه همهٔ آنهاست.»قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۹۸ و ۹۹«فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ» (٩٨)«به ستايش پروردگارت تسبيح كن و از سجده‌كنندگان باش.»«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ» (٩٩)«و پروردگارت را بپرست، تا لحظه مرگت فرا رسد.»-------------------------مجموع لغات:(۱) دَرج کردن: داخل کردن(۲) نَبیذ: شراب(۳) افیون: تریاک(۴) مادون: پست‌تر، پایین‌تر(۵) نَخوَت: غرور(۶) مکنون: پوشیده، پنهان(۷) حَمآءِ مَسْنون: لجنِ تیره و بویناک، اشاره به آیهٔ ۲۶، سورهٔ حجر(۱۵)(۸) هارون: برادر بزرگ موسی(ع)(۹) حَرّ: گرما، حرارت(۱۰) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۱۱) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۱۲) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۱۳) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم».(۱۴) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق(۱۵) گُوَد: بگوید(۱۶) دیده‌بان: سرباز یا قراولی که روی برجی می‌ایستد و هرچه از دور می‌بیند گزارش می‌دهد.(۱۷) غَوی: گمراه(۱۸) ضَلالَت: گم‌راهی، گم‌گشتگی، انحراف از مسیر‌ درست(۱۹) راتبه: مستمرّی و وظیفه(۲۰) دو صد رنگی: دویست رنگ زدن، کنایه از کَثَراتِ عالم مادّه(۲۱) بی‌‌رنگی: بی‌‌رنگ بودن(۲۲) عرش و کرسی: کنایه از مجموعهٔ جهان هستی(۲۳) سَمَک‌‌: ماهی، قدما می‌پنداشتند که زمین بر پشت ماهی قرار دارد.(۲۴) مُضِلّ: گمراه کننده(۲۵) بی‌قصور: بدونِ حجاب و آشکارا(۲۶) عِلمُ الیقین: آنکه از مرحلهٔ صورت‌های ذهنی گذشته و به عِین (شهودِ حق) رسیده باشد.(۲۷) نَحر: مقابل هم قرار گرفتن، رویاروی کسی شدن، نزدیکی، قرب(۲۸) ظَفَر: پیروزی، دست یافتن(۲۹) هشت‌جَنّت: هشت‌بهشت، به اعتبارِ این است که برای بهشت هشت در قائل شده‌اند.(۳۰) مَقْعَد: جایگاه، نشست‌گاه(۳۱) صیقلی: درخشان و تابان(۳۲) سیمْ‌بَر: کسی که تنی سفید مانند نقره دارد.(۳۳) صیقل‌گیره: صیقل‌ پذیر(۳۴) عَوان: داروغه، مأمور(۳۵) مشتهی‌: بااشتها، آن‌که چیزی را می‌خواهد و آن را آرزو می‌کند.(۳۶) لوت و پوت: خوراک، غذا(۳۷) جوع: گرسنگی(۳۸) صدرِ صُدور:‌ بزرگِ بزرگان(۳۹) حبیب: دوست(۴۰) ضریر: نابینا، کور(۴۱) عاریه:‌ قرضی(۴۲) نخّاس: برده‌فروش، دلّالِ ستوران و چهارپایان(۴۳) جاریه: کنیز(۴۴) سَرسَری: بی‌معنی و بی‌فایده(۴۵) گلخن: تون و آتش‌خانهٔ حمام(۴۶) مَجال: میدان، محلّ تاخت و تاز(۴۷) احتیال: حیله کردن(۴۸) مِرصاد: راهِ گشاد و فراخ، کمینگاه(۴۹) دربند: قلعه و حصار، راهِ پُرخطر(۵۰) قبضِ اَعْمیٰ: گرفتن کور(۵۱) تُقیٰ: تقویٰ(۵۲) آلتون: زَر، طلا، از نام‌های زنان و کنیزکان ترک.(۵۳) سُنقُر: پرنده‌ای شکاری و خوش‌خط‌ و خال مانند باز‌. در اینجا از اعلام تُرکان و نام غلام است.(۵۴) طاس: نوعی کاسهٔ مسی، لگن(۵۵) مَندیل: حوله(۵۶) صَلا: مخفّف صلاة به معنی نماز(۵۷) مُولِع: حریص، آزمند، مشتاق(۵۸) چاشت: ظهر، میانهٔ روز(۵۹) ذُوفُنون: صاحب فن‌ها، دارای هنرها، منظور خداوند حکیم است.(۶۰) تیباش: عشوه و فریب، در اینجا یعنی تأخیر و درنگ.(۶۱) رَهی: رونده، سالک، غلام و بنده(۶۲) زَفت: ستبر، بزرگ(۶۳) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶۴) استماع: شنیدن، گوش دادن

برنامه شماره ۹۷۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۲ اوت  ۲۰۲۳ - ۱ شهریور ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید (به زودی آماده خواهد شد).PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایرانِ(۱) قُدس(۲) را عشقت فزوده بال‌هادر حلقهٔ سودایِ تو، روحانیان را حال‌هادر «لااُحِبُّ الآفِلین(۳)»، پاکی ز صورت‌ها یقین*در دیده‌هایِ غیب‌بین، هر دَم ز تو تِمثال‌ها(۴)افلاک از تو سرنگون، خاک از تو چون دریایِ خونماهت نخوانم، ای فزون از ماه‌ها و سال‌هاکوه از غمت بشکافته، وآن غم به دل دَرتافتهیک قطره خونی(۵) یافته از فَضلت این اِفضال‌ها(۶)ای سروران را تو سند(۷)، بشمار ما را زان عدددانی، سران را هم بُوَد اندر تَبَع(۸) دنبال‌هاسازی ز خاکی سیّدی(۹)، بر وی فرشته حاسِدی(۱۰)با نقدِ تو جان، کاسِدی(۱۱)، پامال گشته مال‌هاآن کو تو باشی بالِ او، ای رفعت(۱۲) و اِجلالِ(۱۳) اوآن کو چنین شد حالِ او، بر روی دارد خال‌هاگیرم که خارَم، خارِ بَد، خار از پیِ گُل می‌زِهد(۱۴)صَرّافِ زر هم می‌نهد جو بر سرِ مِثقال‌ها(۱۵)فکری بُده‌ست افعال‌ها، خاکی بُده‌ست این مال‌هاقالی بُده‌ست این حال‌ها، حالی بُده‌ست این قال‌هاآغازِ عالم غُلغله، پایانِ عالم زلزلهعشقیّ و شُکری با گِله، آرام با زِلزال‌ها(۱۶)توقیعِ(۱۷) شمس آمد شَفَق، طُغرایِ(۱۸) دولت عشقِ حقفالِ وصال آرد سَبَق(۱۹)، کان عشق زد این فال‌هااز «رَحْمَةً لِلْعالَـمین(۲۰)» اقبالِ درویشان ببین**چون مَه منوَّر خرقه‌ها، چون گل معطَّر شال‌هاعشق امرِ کل، ما رُقعه‌ای(۲۱)، او قُلزم(۲۲) و، ما جُرعه‌ایاو صد دلیل آورده و، ما کرده استدلال‌هااز عشق گردون مُؤتَلِف(۲۳)، بی‌عشق اختر مُنْخَسِف(۲۴)از عشق گشته دال(۲۵) الف(۲۶)، بی‌عشق الف چون دال‌هاآبِ حیات آمد سَخُن، کآید ز علمِ «مِنْ لَدُن»(۲۷)***جان را ازو خالی مَکُن، تا بر دهد اعمال‌هابر اهلِ معنی شد سخن، اِجمال‌ها(۲۸)، تفصیل‌هابر اهلِ صورت شد سخن، تفصیل‌ها، اِجمال‌هاگر شعرها گفتند پُر، پُر بِهْ بُوَد دریا ز دُرکز ذوقِ شعر، آخِر شتر خوش می‌کَشَد(۲۹) تَرحال‌ها(۳۰)* قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»** قرآن کریم، سورهٔ انبیا (۲۱)، آیهٔ ۱۰۷Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #107«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ»«و نفرستاديم تو را، جز آنكه مى‌خواستيم به مردم جهان رحمتى ارزانى داريم.»*** قرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۶۵Quran, Al-Kahf(#18), Line #65«فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا»«در آنجا بنده‌اى از بندگان ما را كه رحمت خويش بر او ارزانى داشته بوديم و خود بدو دانش آموخته بوديم، بيافتند.»(۱) طایر: پرواز کننده، پرنده(۲) قُدس: پاکی، نامِ جبرئیل(ع)، آستانِ الهی. طایرانِ قدس: فرشتگان، کنایه از انسان‌های به حضور رسیده.(۳) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم»، اشاره به آیهٔ ۷۶، سورهٔ انعام (۶).(۴) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق(۵) قطره خون: اشاره به نطفهٔ انسان است.(۶) اِفضال‌: بخشیدن، بخشش، افزون آمدن(۷) سند: تکیه‌گاه(۸) تَبَع: دنباله، آنچه در پی می‌آید.(۹) سیّد: اشاره به حضرت آدم(ع) و انسان است.(۱۰) حاسِد: حسد بَرَنده(۱۱) کاسِد: بی‌رونق(۱۲) رفعت: بلندمرتبگی(۱۳) اِجلال: بزرگواری(۱۴) می‌زِهد: زاده می‌شود، می‌روید. زِهیدن: زادن(۱۵) مِثقال‌: واحدِ وزن(۱۶) زِلزال‌: زلزله(۱۷) توقیع: مهر با امضای پادشاهان، مجازاً فرمان(۱۸) طُغرا: نام و القاب پادشاه که به نوعی خط تزیینی نوشته شود، مجازاً فرمان، منشور.(۱۹) سَبَق: سبقت گرفتن، پیشی جستن(۲۰) رَحْمَةً لِلْعالَـمین: بخشایشی برای جهانیان، منظور حضرت رسول اکرم است. اشاره به آیهٔ ۱۰۷، سورهٔ انبیا(۲۱).(۲۱) رُقعه‌: صفحه، نامۀ کوچک(۲۲) قُلزم: دریا(۲۳) مُؤتَلِف: الفت یافته، هماهنگ(۲۴) مُنْخَسِف: گرفته، در خسوف، تیره و تاریک(۲۵) دال: خمیده مانند شکلِ حرفِ دال(۲۶) الف: راست مانند شکلِ حرفِ الف(۲۷) مِنْ لَدُن: از جانبِ پروردگار، علمِ مِنْ لَدُن: علمِ الهی و لدّنی که خداوند به بندگان خاص، از راه باطن تعلیم می‌دهد. اشاره به آیهٔ ۶۵، سورهٔ کهف(۱۸).(۲۸) اِجمال‌: خلاصه(۲۹) می‌کَشَد: تحمّل می‌کند(۳۰) تَرحال‌: کوچیدن، بار بستن. شتر به آواز حسّاس است، شتربانان برای آنکه شتران سریع‌تر راه بروند، آوازی میخوانند که آن را حُدیٰ می‌گویند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایرانِ قُدس را عشقت فزوده بال‌هادر حلقهٔ سودایِ تو، روحانیان را حال‌هادر لااُحِبُّ الآفِلین، پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌هایِ غیب‌بین، هر دَم ز تو تِمثال‌هاافلاک از تو سرنگون، خاک از تو چون دریایِ خونماهت نخوانم، ای فزون از ماه‌ها و سال‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۳۱) عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی است‏از پیِ طاق و طُرُم، خواری کَشندبر امیدِ عِزّ در خواری خَوشندبر امیدِ عزِّ ده روزهٔ‏ خُدوک(۳۲)گَردنِ خود کرده‌‏اند از غم، چو دوک(۳۱) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۳۲) خُدوک: پریشانی، پراکندگی خاطر از امورِ ناملایم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقهٔ‌‌ کوران به چه کار اندرید؟ دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۳۳)تا قلاووزت(۳۴) نجنبد تو مَجُنب(۳۳) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۳۴) قلاووز: پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1660آن هنرهایِ دقیق و قال و قیل قومِ فرعون‌اند، اجل چون آبِ نیل رونق و طاق و طُرُنب(۳۵) و سِحرشان گرچه خلقان را کشَد گردن‌کشانسِحرهای ساحران دان جمله را مرگ، چوبی دان که آن گشت اژدهاجادوی‌ها را همه یک لقمه کرد یک جهان پُر شب بُد، آن را صبح خَورد(۳۵) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2949, Divan e Shamsهستی ز غِیب رُسته، بر غیب پرده بستهو آن غیب همچو آتش، در پرده‌هایِ دودیدود ارچه زاد ز آتش، هم دود شد حجابشبگذر ز دودِ هستی، کز دود نیست سودیاز دود گر گذشتی، جان عینِ نور گشتیجان شمع و تَن چو طشتی، جان آب، تَن چو رودیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکارِ تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث «حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»«عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»    حدیث«احْذَرُوا الدُّنْيَا فَإِنَّهَا أَسْحَرُ مِنْ هَارُوتَ وَمَارُوتَ.»«بپرهیزید از دنیا که همانا دنیا جادوگرتر از هاروت و ماروت است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۳۶) عشق این باشد بگو(۳۶) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عَوانِ(۳۷) مُقتَضی(۳۸) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راه(۳۷) عَوان: داروغه، مأمور(۳۸) مُقتَضی: اقتضا کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1411هر که را بینی یکی جامه دُرُستدان که او آن را به صبر و کسب جُستهرکه را دیدی برهنه و بی‌نواهست بر بی‌صبریِ او آن گواهرکه مُسْتَوْحِش(۳۹) بود پُر غصّه جانکرده باشد با دَغایی(۴۰) اِقتران(۴۱)صبر اگر کردی و اِلفِ(۴۲) با وفااز فراق او نخوردی این قَفا(۴۳)خُوی با حق ساختی، چون انگبینبا لَبَن(۴۴) که لا اُحِبُّ الْافِلین(۴۵)«بلکه با حضرت حق الفت می‌کرد، چنانکه شیر و عسل در هم آمیزد. و می‌گفت: «من معبودهای آفل را دوست نمی‌دارم.»لاجَرم تنها نماندی همچنانکآتشی مانده به راه از کاروانچون ز بی‌صبری قرینِ غیر شددر فِراقش پُرغم و بی‌خیر شدصحبتت چون هست زَرِّ دَهدَهی(۴۶)پیشِ خایِن چون امانت می‌نهی؟خوی با او کُن کامانتهایِ توایمن آید از اُفول و از عُتُو(۴۷)خوی با او کن که خُو را آفرید   خوی‌های انبیا را پَرورید(۳۹) مُسْتَوْحِش: بيمناک(۴۰) دَغا: مكار، حيله گر(۴۱) اِقتران: همنشین شدن، قرین شدن(۴۲) اِلف: دوست(۴۳) قفا: پس‌گردنی(۴۴) لَبَن: شیر(۴۵) لا اُحِبُّ الْافِلین: فرو‌شوندگان را دوست ندارم.(۴۶) زَرِ دَهدَهی: طلای ناب(۴۷) عُتُو: تعدّی، تجاوز------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3395گوشِ حسِّ تو به حرف ار درخور استدان که گوشِ غیب‌گیرِ(۴۸) تو کَر است‌‌(۴۸) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #783به سخن آمدن طفل درمیان آتش و تحریض کردن(۴۹) خلق را در افتادن به آتشیک زنی با طفل آورد آن جُهود پیشِ آن بُت، و آتش اندر شعله بودطفل ازو بِسْتَد(۵۰) در آتش در فکند زن بترسید و دل از ایمان بکندخواست تا او سَجده آرد پیشِ بُت بانگ زد آن طفل کِانّی لَمْ اَمُتْ‌‌همین‌که زن خواست که بر آن بُت سجده آورد، کودک فریاد زد: براستی که من نمرده‌ام.اندر آ ای مادر! اینجا من خوشم گر چه در صورت، میانِ آتشم‌‌چشمْ‌بند است آتش از بهرِ حجاب رحمت است این سر برآورده ز جَیْب‌‌(۵۱)اندر آ مادر ببین بُرهانِ حق تا ببینی عشرتِ(۵۲) خاصانِ حق‌‌اندر آ و آب بین آتشْ‌مثال از جهانی کآتش است آبش مثال‌‌اندر آ اسرارِ ابراهیم بین کو در آتش یافت سَرْو و یاسمین‌‌ مرگ می‌‌دیدم گَهِ زادن ز تو سخت خوفم بود افتادن ز توچون بزادم، رَسْتَم از زندانِ تنگ در جهانی خوشْ‌هوایِ خوبرنگ‌‌من جهان را چون رَحِم دیدم کنون چون در این آتش بدیدم این سکون‌‌اندرین آتش بدیدم عالَمی ذرّه ذرّه اندر او عیسی‌دَمی(۵۳)‌‌نک، جهانِ نیست‌شکلِ هستْ‌ذات و آن جهانِ هست‌‌شکلِ بی‌‌ثَبات‌‌اندر آ مادر به حقِّ مادری بین که این آذر(۵۴)‌‌ ندارد آذریاندر آ مادر، که اقبال(۵۵)‌‌ آمده‌ست اندر آ مادر، مَدِه دولت(۵۶)‌‌ ز دست‌‌قدرتِ آن سگ بدیدی، اندر آ تا ببینی قدرتِ  لطفِ خدامن ز رحمت، می‌‌کشانم پایِ تو کز طَرَب خود نیستم پَروایِ تو(۵۷)‌‌اندر آ و دیگران را هم بخوان کاندر آتش شاه بنهاده‌ست خوان(۵۸)‌‌اندر آیید ای مسلمانان همه غیرِ این عَذْبی عذاب است آن همه‌‌قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #132«وَوَصَّىٰ بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.»«ابراهيم به فرزندان خود وصيّت كرد كه در برابر خدا تسليم شوند. و يعقوب به فرزندان خود گفت: اى فرزندان من، خدا براى شما اين دين را برگزيده است، مباد بميريد بى آنكه بدان گردن نهاده باشيد.»اندر آیید ای همه! پروانه‌‌وار اندرین بهره که دارد صد بهاربانگ می‌‌زد در میانِ آن گُروه پُر همی ‌‌شد جانِ خَلْقان(۵۹)‌‌ از شُکوه‌‌خَلْق، خود را بعد از آن بی‌‌خویشتن می‌فکندند اندر آتش مَرد و زن‌‌بی‌‌موکَّل(۶۰)‌‌ بی‌‌کشِش(۶۱)‌‌ از عشقِ دوست زآنکه شیرین کردنِ هر تلخ ازوست‌‌تا چنان شد کآن عوانان(۶۲)‌‌ خلق را منع می‌‌کردند کآتش در میاآن یهودی، شد سِیَه‌ِرو و خَجِل شد پشیمان، زین سبب بیماردل‌‌کاندر ایمان، خلق عاشق‌‌تر شدند در فنایِ جسم، صادق‌‌تر شدندمکرِ شیطان هم در او پیچید، شُکر دیو هم خود را سِیَه‌رُو دید، شُکرقرآن کریم، سورهٔ فاطر (۳۵)، آیهٔ ۴۳Quran, Al-Faatir(#35), Line #43«… وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ ۚ …» «… و اين نيرنگهاى بد جز نيرنگبازان را در بر نگيرد…» آنچه می‌‌مالید در رویِ کَسان جمع شد در چهرهٔ آن ناکس(۶۳)‌‌، آن‌‌ آنکه می‌درید جامهٔ خلق چُست(۶۴)‌‌شد دریده آن او ایشان درستقرآن کریم، سورهٔ مؤمنون (۲۳)، آیهٔ ۹۲Quran, Al-Muminoon(#23), Line #92«عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ»«داناى نهان و آشكارا، از هر چه شريك او مى‌سازند برتر است.»قرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۶Quran, As-Sajdah(#32), Line #6«ذَٰلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ»«اوست كه داناى نهان و آشكار است. پيروزمند و مهربان است.»(۴۹) تحریض کردن: برانگیختن(۵۰) بِسْتَد: گرفت، از مصدر سِتَدَن(۵۱) جَیْب‌‌: گریبان، یقه(۵۲) عشرت: کامرانی، خوش‌گذرانی(۵۳) عیسی‌دَم: صفت مرکّب است. یعنی کسی‌که مانند حضرت عیسی دم و نَفَسی پاک و معجزه‌گر دارد و مُردگان و یا مرده‌سیرتان را به حیات طیّبه زنده می‌کند.(۵۴) آذر: آتش(۵۵)‌‌ اقبال: نیک‌بختی و سعادت(۵۶)‌‌ دولت: گردش نیکی، پیروزی و مال و غنیمت(۵۷)‌‌ پَروا داشتن: در اندیشهٔ کاری بودن، التفات(۵۸)‌‌ خوان: سفرهٔ غذا(۵۹)‌‌ خَلْقان: مردمان‌‌(۶۰)‌‌ موکَّل: مأمور اجرای حکم دیوانی(۶۱)‌‌ کشش: کشیدن(۶۲)‌‌ عوان: داروغه(۶۳)‌‌ ناکس: بی‌قدر، حقیر و بی‌لیاقت، فرومایه، بدسرشت(۶۴)‌‌ چُست: چالاک------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶۵)‌‌(۶۵)‌‌ ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶۶)‌‌گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶۶)‌‌ فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۶۷)‌‌ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۶۷)‌‌ حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۶۸)‌‌ را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۶۸)‌‌ قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۶۹)‌‌ و سَنی(۷۰)‌‌خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۶۹)‌‌ حَبر: دانشمند، دانا(۷۰)‌‌ سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsافلاک از تو سرنگون، خاک از تو چون دریایِ خونماهت نخوانم، ای فزون از ماه‌ها و سال‌هاقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۶۹Quran, Az-Sumar(#39), Line #69«وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا… .»«و زمين به نور پروردگارش روشن شود… .»قرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۳۵Quran, An-Noor(#24), Line #35«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ … .»«خدا نور آسمانها و زمين است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsکوه از غمت بشکافته، وآن غم به دل دَرتافتهیک قطره خونی یافته از فَضلت این اِفضال‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #25جسمِ خاک از عشق بر افلاک شدکوه در رقص آمد و چالاک شدعشق، جانِ طور آمد، عاشقا!طور، مست و خَرَّ مُوسیٰ صٰاعِقا(۷۱)‌‌قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ.»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد.  به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد.  چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»با لبِ دمساز خود گر جُفتمی همچو نی من گفتنی‌ها گفتمی‌‌(۷۱)‌‌ خَرَّ مُوسیٰ صٰاعِقا: موسی بیهوش افتاد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsسازی ز خاکی سیّدی، بر وی فرشته حاسِدیبا نقدِ تو جان، کاسِدی، پامال گشته مال‌هاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #34«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ.»«و به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده كنيد. همه سجده كردند جز ابليس، كه سر باز زد و برترى جست. و او از كافران بود.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نَفْس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsآغازِ عالم غُلغله، پایانِ عالم زلزلهعشقیّ و شُکری با گِله، آرام با زِلزال‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2012گر نبودی عشق، هستی کی بُدی؟کی زدی نان بر تو و کی تو شدی؟نان تو شد از چه؟ ز عشق و اشتهاورنه نان را کی بُدی تا جان رَهی؟عشق، نانِ مرده را می جان کندجان که فانی بود، جاویدان کندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #364کُنْتُ کَنْزاً رَحْمَةً مَخْفِیَّةفَابْتَعَثْتُ اُمَّةً مَهْدیَّةمن گنجینهٔ رحمت و مهربانیِ پنهان بودم. پس امّتی هدایت شده را برانگیختم.مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3028بهرِ اظهارَست این خلقِ جهانتا نمانَد گنجِ حکمت‌ها نهانکُنْتُ کَنزاً گفت مَخْفِیّاً شنوجوهرِ خود گُم مکن، اظهار شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2862گنجِ مخفی بُد ز پُرّی چاک کردخاک را تابان‌تر از افلاک کردگنجِ مخفی بُد ز پُرّی جوش کردخاک را سلطانِ اَطلَس‌پوش کردحدیث«کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَأحبَبْتُ أَن أُعْرَفَ فَخَلَقْتُ الخَلْقَ لِکَیْ أُعرَف.»«گنجی نهان بودم، دوست داشتم شناخته شوم، مخلوق را آفریدم که شناخته شوم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsاز عشق گردون مُؤتَلِف، بی‌عشق اختر مُنْخَسِفاز عشق گشته دال الف، بی‌عشق الف چون دال‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3727آفرین بر عشقِ کلِّ اوستاد  صد هزاران ذرّه را داد اتّحادهمچو خاکِ مُفْترِق(۷۲)‌‌ در ره گذر  یک سبوشان کرد دستِ کوزه‏‌گرکه اتّحادِ جسم‌هایِ آب و طین(۷۳)‌‌  هست ناقص، جان نمی‏‌ماند بدین‏(۷۲)‌‌ مُفْترِق:‌ جداشونده، پراکنده، جدا(۷۳)‌‌ طین: گِل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsآبِ حیات آمد سَخُن، کآید ز علمِ «مِنْ لَدُن»جان را ازو خالی مَکُن، تا بر دهد اعمال‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4668منطقی(۷۴)‌‌ کز وحی نَبْوَد، از هواست  همچو خاکی در هوا و در هَباست(۷۵)‌‌گر نماید خواجه را این دَم غلطز اوّلِ وَالنَّجْم برخوان چند خطتا که مٰا یَنْطِق محمّد عَنْ هَویٰ  اِن هُوَ اِلّٰا بِوَحْیٍ اِحْتَویٰتا برسی به آیه‌ای که می‌گوید محّمد(ص) از روی هوای نفس و خواهش دل سخن نمی‌گوید. هرچه او گوید چیزی جز وحی الهی نیست.قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیات ۱ تا ۴Quran, An-Najm(#53), Line #1-4«وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ. مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ. وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ  يُوحَىٰ.»«قسم به آن ستاره چون پنهان شد، كه يار شما نه گمراه شده و نه به راه كج رفته است. و سخن از روى هوى نمى‌گويد. نيست اين سخن جز آنچه بدو وحى مى‌شود.»(۷۴)‌‌ منطق: سخن، حرف(۷۵)‌‌ هَبا: مخفف هَباء به معنی ذرّات پراکندهٔ گرد و غبار در هوا که در شعاع آفتاب از روزن دیده شود. مجازاً به معنی حقیر و ناچیز.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #78, Divan e Shamsهشیار کجا داند بی‌هوشی مستان را؟بوجهل کجا داند احوالِ صحابی را؟استاد خدا آمد بی‌واسطه صوفی رااستاد کتاب آمد صابی(۷۶)‌‌ و کتابی راچون مَحرمِ حق گشتی، وز واسطه بگذشتیبِربای نقاب از رُخ، خوبانِ نقابی را(۷۶)‌‌ صابی: پیرو فرقۀ صابئین؛ صابئی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2490آسمان شو، ابر شو، باران ببارناودان بارِش کند، نبْود به کارآب اندر ناودان عاریتی‌ستآب اندر ابر و دریا فطرتی‌ستفکر و اندیشه‌‌ست مثلِ ناودانوَحْی(۷۷)‌‌ و مکشوف(۷۸)‌‌ است ابر و آسمانآبِ باران باغِ صد رنگ آوردناودان همسایه در جنگ آورد(۷۷)‌‌ وَحی: کلامی که ادراک آن از حواسِّ ظاهری آدمی پوشیده است. در لفظ به ‌‌معنی اشارهٔ سریع و پنهان است.(۷۸)‌‌ مکشوف: مکاشفاتِ روحی، الهاماتِ ربّانی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایرانِ قُدس را عشقت فزوده بال‌هادر حلقهٔ سودایِ تو، روحانیان را حال‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsرهِ آسمان درون است پَرِ عشق را بجنبانپَرِ عشق چون قوی شد غم نردبان نمانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsهله عاشقان بکوشید که چو جسم و جان نمانَددلتان به چرخ پرَّد چو بدن گران نمانَددل و جان به آبِ حکمت ز غبارها بشوییدهَله تا دو چشمِ حسرت سوی خاکدان نمانَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862من ز حق در خواستم کِای مُسْتَعان(۷۹)‌‌بر قرائت من حریصم همچو جاننیستم حافظ، مرا نوری بدهدر دو دیده وقتِ خواندن، بی‌گره(۸۰)‌‌ باز دِه دو دیده‌ام را آن زمانکه بگیرم مُصْحَف و خوانم عِیانآمد از حضرت ندا کِای مردِکار(۸۱)‌‌ای به هر رنجی به ما امّیدوارحُسنِ ظَنّ است و، امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دَم برتر آهر زمان که قصدِ خواندن باشدتیا ز مُصحف‌ها قِرائت بایدتمن در آن دَم وادَهَم چشمِ تو راتا فرو خوانی، مُعَظَّم جوهرا(۷۹)‌‌ مُستَعان: یاری خواسته شده، یعنی کسی که از او استعانت کنند و یاری خواهند.(۸۰)‌‌ بی‌گره: بدون اشکال(۸۱)‌‌ مردِ‌کار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد‌کار الهی.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsفرشته‌ای کُنَمَت پاک، با دو صد پَر و بالکه در تو هیچ نَمانَد، کدورتِ بَشَریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال بر من می‌تَنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsجهتِ مصلحت بُوَد، نه بَخیلی و مُدخلی(۸۲)‌‌به سویِ بامِ آسمان، پنهان نردبانِ تو(۸۲)‌‌ مُدخل: خسّت و بخل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsدر لااُحِبُّ الآفِلین، پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌هایِ غیب‌بین، هر دَم ز تو تِمثال‌هامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دَردبر کسی تهمت مَنِه، بر خویش گَردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۸۳)‌‌ آیدت ای راه‌روآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۸۴)‌‌ مشو(۸۳)‌‌ قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۸۴)‌‌ آتش‌دل: دل‌سوخته، ناراحت و پریشان‌حال------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید، تو در وی بَسط بینتازه باش و، چین میَفکن در جَبین(۸۵)‌‌(۸۵)‌‌ جَبین: پیشانی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۸۶)‌‌بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۸۶)‌‌ بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #351پیش از آن کاین قبض، زنجیری شوداین که دل‌گیری‌ست، پاگیری شودرنج معقولت شود محسوس و فاشتا نگیری این اشارت را به لاشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2069از پسِ آن محو، قبضِ او نماندپر گشاد و بسط شد، مَرْکَب براندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2811شد صفیرِ بازِ جان در مَرْجِ دیننعره‌های لا اُحِبُّ‌ الْآفِلینشاهبازِ جان در چمنزار دین فریاد برمی‌آورد که من افول کنندگان را دوست ندارم.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1430وآنکه آفِل باشد و، گَه آن و ایننیست دلبر، لا اُحِبُّ‌ الْآفِلینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طَهِّرا بَیْتی(۸۷)‌‌ بیان پاکی ‌استگنجِ نور است، ار طلسمش خاکی است خانهٔ دل را باید از پلیدی ها پاک کرد، کالبد عنصری، گنجینه انوار الهی است، گرچه طلسم آن، جسم خاکی است.قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه‌ام را پاک کنید برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان.»(۸۷)‌‌ طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۸۸)‌‌ ای پسر(۸۸)‌‌ فِرو مآ: نَایست------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1559چون خلیل از آسمانِ هفتمینبگْذرد که لٰا اُحِبُّ الآفِلین‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1526لاجَرَم اَسْفَل(۸۹)‌‌ بُوَد از سافِلینتَرْکِ او‌ کُن، لا اُحِبُّ الْافِلینناگزیر، چنین کسی‌ که در ذهن زندگی می‌کند و چیزهای آفل را در مرکزش نگه می‌دارد، در پست‌ترین مرتبه به‌سر می‌بَرَد. او را رها ‌کن، که من افول‌کنندگان و زوال‌پذیران را دوست ندارم.قرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیهٔ ۵Quran, Al-Tin(#95), Line #5«ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ.»«آنگاه او را فروتر از همه فروتران گردانیدیم.»(۸۹)‌‌ اَسْفَل: پایین‌تر، پست‌------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #340هر بَدی که امرِ او پیش آوردآن ز نیکوهایِ عالم بگذردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsافلاک از تو سرنگون، خاک از تو چون دریایِ خونماهت نخوانم، ای فزون از ماه‌ها و سال‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بُوَد کو سویِ زیرمی‌رود، پندارد او کو هست چیر(۹۰)‌‌(۹۰)‌‌ چیر: چیره، غالب، مسلّط------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #336, Divan e Shamsنه خاک است این زمین، طَشتی‌ست پرخونز خونِ عاشقان و زخمِ شَهمات(۹۱)‌‌(۹۱)‌‌ شَهمات: باخت در بازی شطرنج، همانیدگی‌ها را به زندگی باختن.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #237خود چه پُرسم آنکه او باشد به تُون(۹۲)‌‌که تو چونی؟ چون بُوَد او سرنگون(۹۲)‌‌ تُون: آتش‌خانهٔ حمام، گُلْخَن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلی، ایمن از رَیب‌ُالْـمَنُون(۹۳)‌‌(۹۳)‌‌ رَیب‌ُالْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1414گفت: پس من نیستم معشوقِ تومن به بُلغار و مرادت در قُتو(۹۴)‌‌عاشقی تو بر من و، بر حالتیحالت اندر دست نبود، یا فتیپس نیَم کلّیِ مطلوبِ تو منجزوِ مقصودم تو را اندر زَمَن(۹۵)‌‌(۹۴)‌‌ قُتو:‌ جعبه یا صندوق(۹۵)‌‌ زَمَن: زمان، روزگار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای سروران را تو سند، بشمار ما را زان عدددانی، سران را هم بُوَد اندر تَبَع دنبال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد، نه بیم او را، نه شرممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #228هر عَداوت را سبب باید سَنَدورنه جنسیّت وفا تلقین کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsسازی ز خاکی سیّدی، بر وی فرشته حاسِدیبا نقدِ تو جان، کاسِدی، پامال گشته مال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگِ دیوان، گلّه‌بانِ اشقیاست(۹۶)‌‌بانگِ سلطان، پاسبانِ اولیاستتا نیآمیزد، بدین دو بانگِ دورقطره‌ای از بحرِ خوش با بحرِ شور(۹۶)‌‌ اشقیا: بدبختان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۹۷)‌‌که اسیرِ رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوری(۹۷)‌‌ غَوی: گمراه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهان-------------------------مجموع لغات:(۱) طایر: پرواز کننده، پرنده(۲) قُدس: پاکی، نامِ جبرئیل(ع)، آستانِ الهی. طایرانِ قدس: فرشتگان، کنایه از انسان‌های به حضور رسیده.(۳) لااُحِبُّ الآفِلین: اشاره به سخن حضرت ابراهیم(ع) که گفت «من غروب‌کنندگان را دوست ندارم»، اشاره به آیهٔ ۷۶، سورهٔ انعام (۶).(۴) تِمثال‌: تصویر، صورت، اشاره به تجلیّات حق(۵) قطره خون: اشاره به نطفهٔ انسان است.(۶) اِفضال‌: بخشیدن، بخشش، افزون آمدن(۷) سند: تکیه‌گاه(۸) تَبَع: دنباله، آنچه در پی می‌آید.(۹) سیّد: اشاره به حضرت آدم(ع) و انسان است.(۱۰) حاسِد: حسد بَرَنده(۱۱) کاسِد: بی‌رونق(۱۲) رفعت: بلندمرتبگی(۱۳) اِجلال: بزرگواری(۱۴) می‌زِهد: زاده می‌شود، می‌روید. زِهیدن: زادن(۱۵) مِثقال‌: واحدِ وزن(۱۶) زِلزال‌: زلزله(۱۷) توقیع: مهر با امضای پادشاهان، مجازاً فرمان(۱۸) طُغرا: نام و القاب پادشاه که به نوعی خط تزیینی نوشته شود، مجازاً فرمان، منشور.(۱۹) سَبَق: سبقت گرفتن، پیشی جستن(۲۰) رَحْمَةً لِلْعالَـمین: بخشایشی برای جهانیان، منظور حضرت رسول اکرم است. اشاره به آیهٔ ۱۰۷، سورهٔ انبیا(۲۱).(۲۱) رُقعه‌: صفحه، نامۀ کوچک(۲۲) قُلزم: دریا(۲۳) مُؤتَلِف: الفت یافته، هماهنگ(۲۴) مُنْخَسِف: گرفته، در خسوف، تیره و تاریک(۲۵) دال: خمیده مانند شکلِ حرفِ دال(۲۶) الف: راست مانند شکلِ حرفِ الف(۲۷) مِنْ لَدُن: از جانبِ پروردگار، علمِ مِنْ لَدُن: علمِ الهی و لدّنی که خداوند به بندگان خاص، از راه باطن تعلیم می‌دهد. اشاره به آیهٔ ۶۵، سورهٔ کهف(۱۸).(۲۸) اِجمال‌: خلاصه(۲۹) می‌کَشَد: تحمّل می‌کند(۳۰) تَرحال‌: کوچیدن، بار بستن. شتر به آواز حسّاس است، شتربانان برای آنکه شتران سریع‌تر راه بروند، آوازی میخوانند که آن را حُدیٰ می‌گویند.(۳۱) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۳۲) خُدوک: پریشانی، پراکندگی خاطر از امورِ ناملایم(۳۳) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۳۴) قلاووز: پیشروِ لشکر(۳۵) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۳۶) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده(۳۷) عَوان: داروغه، مأمور(۳۸) مُقتَضی: اقتضا کننده(۳۹) مُسْتَوْحِش: بيمناک(۴۰) دَغا: مكار، حيله گر(۴۱) اِقتران: همنشین شدن، قرین شدن(۴۲) اِلف: دوست(۴۳) قفا: پس‌گردنی(۴۴) لَبَن: شیر(۴۵) لا اُحِبُّ الْافِلین: فرو‌شوندگان را دوست ندارم.(۴۶) زَرِ دَهدَهی: طلای ناب(۴۷) عُتُو: تعدّی، تجاوز(۴۸) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی(۴۹) تحریض کردن: برانگیختن(۵۰) بِسْتَد: گرفت، از مصدر سِتَدَن(۵۱) جَیْب‌‌: گریبان، یقه(۵۲) عشرت: کامرانی، خوش‌گذرانی(۵۳) عیسی‌دَم: صفت مرکّب است. یعنی کسی‌که مانند حضرت عیسی دم و نَفَسی پاک و معجزه‌گر دارد و مُردگان و یا مرده‌سیرتان را به حیات طیّبه زنده می‌کند.(۵۴) آذر: آتش(۵۵)‌‌ اقبال: نیک‌بختی و سعادت(۵۶)‌‌ دولت: گردش نیکی، پیروزی و مال و غنیمت(۵۷)‌‌ پَروا داشتن: در اندیشهٔ کاری بودن، التفات(۵۸)‌‌ خوان: سفرهٔ غذا(۵۹)‌‌ خَلْقان: مردمان‌‌(۶۰)‌‌ موکَّل: مأمور اجرای حکم دیوانی(۶۱)‌‌ کشش: کشیدن(۶۲)‌‌ عوان: داروغه(۶۳)‌‌ ناکس: بی‌قدر، حقیر و بی‌لیاقت، فرومایه، بدسرشت(۶۴)‌‌ چُست: چالاک(۶۵)‌‌ ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶۶)‌‌ فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۶۷)‌‌ حَدید: آهن(۶۸)‌‌ قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۶۹)‌‌ حَبر: دانشمند، دانا(۷۰)‌‌ سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷۱)‌‌ خَرَّ مُوسیٰ صٰاعِقا: موسی بیهوش افتاد.(۷۲)‌‌ مُفْترِق:‌ جداشونده، پراکنده، جدا(۷۳)‌‌ طین: گِل(۷۴)‌‌ منطق: سخن، حرف(۷۵)‌‌ هَبا: مخفف هَباء به معنی ذرّات پراکندهٔ گرد و غبار در هوا که در شعاع آفتاب از روزن دیده شود. مجازاً به معنی حقیر و ناچیز.(۷۶)‌‌ صابی: پیرو فرقۀ صابئین؛ صابئی(۷۷)‌‌ وَحی: کلامی که ادراک آن از حواسِّ ظاهری آدمی پوشیده است. در لفظ به ‌‌معنی اشارهٔ سریع و پنهان است.(۷۸)‌‌ مکشوف: مکاشفاتِ روحی، الهاماتِ ربّانی(۷۹)‌‌ مُستَعان: یاری خواسته شده، یعنی کسی که از او استعانت کنند و یاری خواهند.(۸۰)‌‌ بی‌گره: بدون اشکال(۸۱)‌‌ مردِ‌کار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد‌کار الهی.(۸۲)‌‌ مُدخل: خسّت و بخل(۸۳)‌‌ قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۸۴)‌‌ آتش‌دل: دل‌سوخته، ناراحت و پریشان‌حال(۸۵)‌‌ جَبین: پیشانی(۸۶)‌‌ بُن: ریشه(۸۷)‌‌ طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.(۸۸)‌‌ فِرو مآ: نَایست(۸۹)‌‌ اَسْفَل: پایین‌تر، پست‌(۹۰)‌‌ چیر: چیره، غالب، مسلّط(۹۱)‌‌ شَهمات: باخت در بازی شطرنج، همانیدگی‌ها را به زندگی باختن.(۹۲)‌‌ تُون: آتش‌خانهٔ حمام، گُلْخَن(۹۳)‌‌ رَیب‌ُالْمَنُون: حوادث ناگوار روزگار(۹۴)‌‌ قُتو:‌ جعبه یا صندوق(۹۵)‌‌ زَمَن: زمان، روزگار(۹۶)‌‌ اشقیا: بدبختان(۹۷)‌‌ غَوی: گمراه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایران قدس را عشقت فزوده بال‌هادر حلقه سودای تو روحانیان را حال‌هادر لااحب الافلین پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌های غیب‌بین هر دم ز تو تمثال‌هاافلاک از تو سرنگون خاک از تو چون دریای خونماهت نخوانم ای فزون از ماه‌ها و سال‌هاکوه از غمت بشکافته وآن غم به دل درتافتهیک قطره خونی یافته از فضلت این افضال‌هاای سروران را تو سند بشمار ما را زان عدددانی سران را هم بود اندر تبع دنبال‌هاسازی ز خاکی سیدی بر وی فرشته حاسدیبا نقد تو جان کاسدی پامال گشته مال‌هاآن کو تو باشی بال او ای رفعت و اجلال اوآن کو چنین شد حال او بر روی دارد خال‌هاگیرم که خارم خار بد خار از پی گل می‌زهدصراف زر هم می‌نهد جو بر سر مثقال‌هافکری بده‌ست افعال‌ها خاکی بده‌ست این مال‌هاقالی بده‌ست این حال‌ها حالی بده‌ست این قال‌هاآغاز عالم غلغله پایان عالم زلزلهعشقی و شکری با گله آرام با زلزال‌هاتوقیع شمس آمد شفق طغرای دولت عشقِ حقفال وصال آرد سبق کان عشق زد این فال‌هااز رحمه للعالـمین اقبال درویشان ببینچون مه منور خرقه‌ها چون گل معطر شال‌هاعشق امر کل ما رقعه‌ای او قلزم و ما جرعه‌ایاو صد دلیل آورده و ما کرده استدلال‌هااز عشق گردون موتلف بی‌عشق اختر منخسفاز عشق گشته دال الف بی‌عشق الف چون دال‌هاآب حیات آمد سخن کآید ز علم من لدنجان را ازو خالی مکن تا بر دهد اعمال‌هابر اهل معنی شد سخن اجمال‌ها تفصیل‌هابر اهل صورت شد سخن تفصیل‌ها اجمال‌هاگر شعرها گفتند پر پر به بود دریا ز درکز ذوق شعر آخر شتر خوش می‌کشد ترحال‌ها* قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»** قرآن کریم، سورهٔ انبیا (۲۱)، آیهٔ ۱۰۷Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #107«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ»«و نفرستاديم تو را، جز آنكه مى‌خواستيم به مردم جهان رحمتى ارزانى داريم.»*** قرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۶۵Quran, Al-Kahf(#18), Line #65«فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا»«در آنجا بنده‌اى از بندگان ما را كه رحمت خويش بر او ارزانى داشته بوديم و خود بدو دانش آموخته بوديم، بيافتند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایران قدس را عشقت فزوده بال‌هادر حلقه سودای تو روحانیان را حال‌هادر لااحب الافلین پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌های غیب‌بین هر دم ز تو تمثال‌هاافلاک از تو سرنگون خاک از تو چون دریای خونماهت نخوانم ای فزون از ماه‌ها و سال‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی است‏از پی طاق و طرم خواری کشندبر امید عز در خواری خوشندبر امید عز ده روزه خدوکگردن خود کرده‌‏اند از غم چو دوکمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقه کوران به چه کار اندرید دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1660آن هنرهای دقیق و قال و قیل قوم فرعون‌اند اجل چون آب نیل رونق و طاق و طرنب و سحرشان گرچه خلقان را کشد گردن‌کشانسحرهای ساحران دان جمله را مرگ چوبی دان که آن گشت اژدهاجادوی‌ها را همه یک لقمه کرد یک جهان پر شب بد آن را صبح خوردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2949, Divan e Shamsهستی ز غیب رسته بر غیب پرده بستهو آن غیب همچو آتش در پرده‌های دودیدود ارچه زاد ز آتش هم دود شد حجابشبگذر ز دود هستی کز دود نیست سودیاز دود گر گذشتی جان عین نور گشتیجان شمع و تن چو طشتی جان آب تن چو رودیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیا یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکن زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث «حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»«عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»    حدیث«احْذَرُوا الدُّنْيَا فَإِنَّهَا أَسْحَرُ مِنْ هَارُوتَ وَمَارُوتَ.»«بپرهیزید از دنیا که همانا دنیا جادوگرتر از هاروت و ماروت است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1411هر که را بینی یکی جامه درستدان که او آن را به صبر و کسب جستهرکه را دیدی برهنه و بی‌نواهست بر بی‌صبری او آن گواهرکه مستوحش بود پر غصه جانکرده باشد با دغایی اقترانصبر اگر کردی و الف با وفااز فراق او نخوردی این قفاخوی با حق ساختی چون انگبینبا لبن که لا احب الافلینبلکه با حضرت حق الفت می‌کرد چنانکه شیر و عسل در هم آمیزد و می‌گفت من معبودهای آفل را دوست نمی‌دارملاجرم تنها نماندی همچنانکآتشی مانده به راه از کاروانچون ز بی‌صبری قرین غیر شددر فراقش پرغم و بی‌خیر شدصحبتت چون هست زر دهدهیپیش خاین چون امانت می‌نهیخوی با او کن کامانتهای توایمن آید از افول و از عتوخوی با او کن که خو را آفرید   خوی‌های انبیا را پروریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3395گوش حس تو به حرف ار درخور استدان که گوش غیب‌گیر تو کر است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #783به سخن آمدن طفل درمیان آتش و تحریض کردن خلق را در افتادن به آتشیک زنی با طفل آورد آن جهود پیش آن بت و آتش اندر شعله بودطفل ازو بستد در آتش در فکند زن بترسید و دل از ایمان بکندخواست تا او سجده آرد پیش بت بانگ زد آن طفل کانی لم امتهمین‌که زن خواست که بر آن بت سجده آورد کودک فریاد زد براستی که من نمرده‌اماندر آ ای مادر اینجا من خوشم گر چه در صورت میان آتشم‌‌چشم‌بند است آتش از بهر حجاب رحمت است این سر برآورده ز جیب‌‌اندر آ مادر ببین برهان حق تا ببینی عشرت خاصان حق‌‌اندر آ و آب بین آتش‌مثال از جهانی کآتش است آبش مثال‌‌اندر آ اسرار ابراهیم بین کو در آتش یافت سرو و یاسمین‌‌ مرگ می‌‌دیدم گه زادن ز تو سخت خوفم بود افتادن ز توچون بزادم رستم از زندان تنگ در جهانی خوش‌هوای خوبرنگ‌‌من جهان را چون رحم دیدم کنون چون در این آتش بدیدم این سکون‌‌اندرین آتش بدیدم عالمی ذره ذره اندر او عیسی‌دمینک جهان نیست‌شکل هست‌ذات و آن جهان هست‌‌شکل بی‌‌ثبات‌‌اندر آ مادر به حق مادری بین که این آذر ندارد آذریاندر آ مادر که اقبال آمده‌ست اندر آ مادر مده دولت ز دست‌‌قدرت آن سگ بدیدی اندر آ تا ببینی قدرت لطف خدامن ز رحمت می‌‌کشانم پای تو کز طرب خود نیستم پروای تواندر آ و دیگران را هم بخوان کاندر آتش شاه بنهاده‌ست خواناندر آیید ای مسلمانان همه غیر این عذبی عذاب است آن همه‌‌قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #132«وَوَصَّىٰ بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ.»«ابراهيم به فرزندان خود وصيّت كرد كه در برابر خدا تسليم شوند. و يعقوب به فرزندان خود گفت: اى فرزندان من، خدا براى شما اين دين را برگزيده است، مباد بميريد بى آنكه بدان گردن نهاده باشيد.»اندر آیید ای همه پروانه‌‌وار اندرین بهره که دارد صد بهاربانگ می‌‌زد در میان آن گروه پر همی ‌‌شد جان خلقان از شکوه‌‌خلق خود را بعد از آن بی‌‌خویشتن می‌فکندند اندر آتش مرد و زن‌‌بی‌‌موکل بی‌‌کشش از عشق دوست زآنکه شیرین کردن هر تلخ ازوست‌‌تا چنان شد کآن عوانان خلق را منع می‌‌کردند کآتش در میاآن یهودی شد سیه‌رو و خجل شد پشیمان زین سبب بیماردل‌‌کاندر ایمان خلق عاشق‌‌تر شدند در فنای جسم صادق‌‌تر شدندمکر شیطان هم در او پیچید شکر دیو هم خود را سیه‌رو دید شکرقرآن کریم، سورهٔ فاطر (۳۵)، آیهٔ ۴۳Quran, Al-Faatir(#35), Line #43«… وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ ۚ …» «… و اين نيرنگهاى بد جز نيرنگبازان را در بر نگيرد…» آنچه می‌‌مالید در روی کسان جمع شد در چهره آن ناکس آن‌‌ آنکه می‌درید جامه خلق چستشد دریده آن او ایشان درستقرآن کریم، سورهٔ مؤمنون (۲۳)، آیهٔ ۹۲Quran, Al-Muminoon(#23), Line #92«عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ»«داناى نهان و آشكارا، از هر چه شريك او مى‌سازند برتر است.»قرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۶Quran, As-Sajdah(#32), Line #6«ذَٰلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ»«اوست كه داناى نهان و آشكار است. پيروزمند و مهربان است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsافلاک از تو سرنگون خاک از تو چون دریای خونماهت نخوانم ای فزون از ماه‌ها و سال‌هاقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۶۹Quran, Az-Sumar(#39), Line #69«وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا… .»«و زمين به نور پروردگارش روشن شود… .»قرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۳۵Quran, An-Noor(#24), Line #35«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ … .»«خدا نور آسمانها و زمين است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsکوه از غمت بشکافته وآن غم به دل درتافتهیک قطره خونی یافته از فضلت این افضال‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #25جسم خاک از عشق بر افلاک شدکوه در رقص آمد و چالاک شدعشق جان طور آمد عاشقاطور مست و خر موسی صاعقاقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ.»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد.  به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد.  چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»با لب دمساز خود گر جفتمی همچو نی من گفتنی‌ها گفتمی‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsسازی ز خاکی سیدی بر وی فرشته حاسدیبا نقد تو جان کاسدی پامال گشته مال‌هاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #34«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ.»«و به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده كنيد. همه سجده كردند جز ابليس، كه سر باز زد و برترى جست. و او از كافران بود.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsآغاز عالم غلغله پایان عالم زلزلهعشقی و شکری با گله آرام با زلزال‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2012گر نبودی عشق هستی کی بدیکی زدی نان بر تو و کی تو شدینان تو شد از چه ز عشق و اشتهاورنه نان را کی بدی تا جان رهیعشق نان مرده را می جان کندجان که فانی بود جاویدان کندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #364کنت کنزا رحمه مخفیهفابتعثت امه مهدیهمن گنجینه رحمت و مهربانی پنهان بودم پس امتی هدایت شده را برانگیختممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3028بهر اظهارست این خلق جهانتا نماند گنج حکمت‌ها نهانکنت کنزا گفت مخفیا شنوجوهر خود گم مکن اظهار شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2862گنج مخفی بد ز پری چاک کردخاک را تابان‌تر از افلاک کردگنج مخفی بد ز پری جوش کردخاک را سلطان اطلس‌پوش کردحدیث«کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَأحبَبْتُ أَن أُعْرَفَ فَخَلَقْتُ الخَلْقَ لِکَیْ أُعرَف.»«گنجی نهان بودم، دوست داشتم شناخته شوم، مخلوق را آفریدم که شناخته شوم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsاز عشق گردون موتلف بی‌عشق اختر منخسفاز عشق گشته دال الف بی‌عشق الف چون دال‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3727آفرین بر عشق کل اوستاد  صد هزاران ذره را داد اتحادهمچو خاک مفترق در ره گذر  یک سبوشان کرد دست کوزه‏‌گرکه اتحاد جسم‌های آب و طین هست ناقص جان نمی‏‌ماند بدین‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsآب حیات آمد سخن کآید ز علم من لدنجان را ازو خالی مکن تا بر دهد اعمال‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4668منطقی کز وحی نبود از هواست  همچو خاکی در هوا و در هباستگر نماید خواجه را این دم غلطز اول والنجم برخوان چند خطتا که ما ینطق محمد عن هوی  ان هو الا بوحی احتویتا برسی به آیه‌ای که می‌گوید محمد(ص) از روی هوای نفس و خواهش دل سخن نمی‌گوید هرچه او گوید چیزی جز وحی الهی نیستقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیات ۱ تا ۴Quran, An-Najm(#53), Line #1-4«وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ. مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ. وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ  يُوحَىٰ.»«قسم به آن ستاره چون پنهان شد، كه يار شما نه گمراه شده و نه به راه كج رفته است. و سخن از روى هوى نمى‌گويد. نيست اين سخن جز آنچه بدو وحى مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #78, Divan e Shamsهشیار کجا داند بی‌هوشی مستان رابوجهل کجا داند احوال صحابی رااستاد خدا آمد بی‌واسطه صوفی رااستاد کتاب آمد صابی و کتابی راچون محرم حق گشتی وز واسطه بگذشتیبربای نقاب از رخ خوبان نقابی رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2490آسمان شو ابر شو باران ببارناودان بارش کند نبود به کارآب اندر ناودان عاریتی‌ستآب اندر ابر و دریا فطرتی‌ستفکر و اندیشه‌‌ست مثل ناودانوحی و مکشوف است ابر و آسمانآب باران باغ صد رنگ آوردناودان همسایه در جنگ آوردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای طایران قدس را عشقت فزوده بال‌هادر حلقه سودای تو روحانیان را حال‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsره آسمان درون است پر عشق را بجنبانپر عشق چون قوی شد غم نردبان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsهله عاشقان بکوشید که چو جسم و جان نمانددلتان به چرخ پرد چو بدن گران نمانددل و جان به آب حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862من ز حق در خواستم کای مستعانبر قرائت من حریصم همچو جاننیستم حافظ مرا نوری بدهدر دو دیده وقت خواندن بی‌گره باز ده دو دیده‌ام را آن زمانکه بگیرم مصحف و خوانم عیانآمد از حضرت ندا کای مردکارای به هر رنجی به ما امیدوارحسن ظن است و امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دم برتر آهر زمان که قصد خواندن باشدتیا ز مصحف‌ها قرائت بایدتمن در آن دم وادهم چشم تو راتا فرو خوانی معظم جوهرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsفرشته‌ای کنمت پاک با دو صد پر و بالکه در تو هیچ نماند کدورت بشریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال بر من می‌تنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsجهت مصلحت بود نه بخیلی و مدخلیبه سوی بام آسمان پنهان نردبان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsدر لااحب الافلین پاکی ز صورت‌ها یقیندر دیده‌های غیب‌بین هر دم ز تو تمثال‌هامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دردبر کسی تهمت منه بر خویش گردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راه‌روآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید تو در وی بسط بینتازه باش و چین میفکن در جبینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #351پیش از آن کاین قبض زنجیری شوداین که دل‌گیری‌ست پاگیری شودرنج معقولت شود محسوس و فاشتا نگیری این اشارت را به لاشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2069از پس آن محو قبض او نماندپر گشاد و بسط شد مرکب براندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2811شد صفیر باز جان در مرج دیننعره‌های لا احب الافلینشاهباز جان در چمنزار دین فریاد برمی‌آورد که من افول کنندگان را دوست ندارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1430وآنکه آفل باشد و گه آن و ایننیست دلبر لا احب الافلینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طهرا بیتی بیان پاکی ‌استگنج نور است ار طلسمش خاکی استخانه دل را باید از پلیدی ها پاک کرد کالبد عنصری گنجینه انوار الهی است گرچه طلسم آن جسم خاکی استقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه‌ام را پاک کنید برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1559چون خلیل از آسمان هفتمینبگذرد که لا احب الافلین‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1526لاجرم اسفل بود از سافلینترک او‌ کن لا احب الافلینناگزیر چنین کسی‌ که در ذهن زندگی می‌کند و چیزهای آفل را در مرکزش نگه می‌دارد در پست‌ترین مرتبه به‌سر می‌برد او را رها ‌کن که من افول‌کنندگان و زوال‌پذیران را دوست ندارمقرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیهٔ ۵Quran, Al-Tin(#95), Line #5«ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ.»«آنگاه او را فروتر از همه فروتران گردانیدیم.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #340هر بدی که امر او پیش آوردآن ز نیکوهای عالم بگذردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsافلاک از تو سرنگون خاک از تو چون دریای خونماهت نخوانم ای فزون از ماه‌ها و سال‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بود کو سوی زیرمی‌رود پندارد او کو هست چیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #336, Divan e Shamsنه خاک است این زمین طشتی‌ست پرخونز خون عاشقان و زخم شهماتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #237خود چه پرسم آنکه او باشد به تونکه تو چونی چون بود او سرنگونمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب‌الـمنونمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1414گفت پس من نیستم معشوق تومن به بلغار و مرادت در قتوعاشقی تو بر من و بر حالتیحالت اندر دست نبود یا فتیپس نیم کلی مطلوب تو منجزو مقصودم تو را اندر زمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsای سروران را تو سند بشمار ما را زان عدددانی سران را هم بود اندر تبع دنبال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد نه بیم او را نه شرممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #228هر عداوت را سبب باید سندورنه جنسیت وفا تلقین کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2, Divan e Shamsسازی ز خاکی سیدی بر وی فرشته حاسدیبا نقد تو جان کاسدی پامال گشته مال‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگ دیوان گله‌بان اشقیاستبانگ سلطان پاسبان اولیاستتا نیآمیزد بدین دو بانگ دورقطره‌ای از بحر خوش با بحر شورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهان

برنامه شماره ۹۷۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۵ اوت  ۲۰۲۳ - ۲۵ مرداد ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست، غریبم، سرِ سودایِ تو دارممن و بالایِ مناره(۱)، که تمنّایِ(۲) تو دارمز تو سرمست و خمارم، خبر از خویش ندارمسرِ خود نیز نخارم که تقاضایِ تو دارمدلِ من روشن و مُقبِل(۳) ز چه شد؟ با تو بگویمکه درین آینهٔ دل رخِ زیبایِ تو دارممکن ای دوست ملامت، بنگر روزِ قیامتهمه موجم، همه جوشم، دُرِ دریایِ تو دارممشنو قولِ طبیبان، که شِکَر زاید صفرابه شِکَر دارویِ من کن، چه که صفرایِ تو دارمهله ای گنبدِ گردون، بشنو قصّه‌ام اکنونکه چو تو همرهِ ماهم، بر و پهنایِ تو دارمبرِ دربانِ تو آیم، ندهد راه و براندخبرش نیست که پنهان چه تماشایِ تو دارمز درم راه نباشد، ز سرِ بام و دریچهسَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا(۴) چه علالایِ(۵) تو دارمهله دربانِ عوان‌خو(۶)، مدهم راه و سَقَط(۷) گوچو دفم می‌زن بر رو، دف و سُرنایِ تو دارمچو دف از سیلیِ مطرب هنرم بیش نمایدبزن و تجربه می‌کن، همه هیهایِ تو دارمهله، زین پس نخروشم، نکنم فتنه، نجوشمبه دلم حکم که دارد؟ دلِ گویایِ تو دارم(۱) مناره: جای نور و روشنایی، گلدستهٔ مسجد(۲) تمنّا: خواهش، تقاضا، آرزو(۳) مُقبِل: صاحب‌اقبال، نیک‌بخت(۴) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۵) علالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سر و صدا(۶) عوان‌خو: بدخو، ستمگر(۷) سَقَط: دشنام------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست، غریبم، سرِ سودایِ تو دارممن و بالایِ مناره، که تمنّایِ تو دارمز تو سرمست و خمارم، خبر از خویش ندارمسرِ خود نیز نخارم که تقاضایِ تو دارمدلِ من روشن و مُقبِل ز چه شد؟ با تو بگویمکه درین آینهٔ دل رخِ زیبایِ تو دارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2572, Divan e Shamsجانا به غریبستان چندین به چه می‌مانی؟!بازآ تو از این غربت، تا چند پریشانیصد نامه فرستادم، صد راه نشان دادمیا راه نمی‌دانی، یا نامه نمی‌خوانیگر نامه نمی‌خوانی، خود نامه تو را خواندور راه نمی‌دانی، در پنجهٔ ره‌دانیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۸) تیه(۹)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۱۰)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۱۱)خویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بُعدِ سیصد ساله توتا که داری عشقِ آن گوساله تو(۸) حَرّ: گرما، حرارت(۹) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۱۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۱۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ریوِ(۱۲) خویشتن را مُنکِریاز ترازو و آینه، کِی جان بَری(۱۲) ریو: حیله، حقّه‌بازی، ریا------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۱۳)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم. و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»(۱۳) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دَرْد بر کسی تهمت مَنِه، بر خویش گَردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو ز دیوی نرهی، گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی، چون ز وطن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هَماره روی معشوقه نِگَراین به‌دستِ توست، بِشْنو ای پدر!راه کن در اندرون‌ها خویش رادور کن ادراکِ غیراندیش راکیمیا داری، دوایِ پوست کُندشمنان را زین صِناعت(۱۴) دوست کُن(۱۴) صِناعت: هنر، پیشه، کار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٣۶٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۱۵) عشق این باشد بگو(۱۵) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عَوانِ(۱۶) مُقتَضی(۱۷) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راه(۱۶) عَوان: داروغه، مأمور(۱۷) مُقتَضی: اقتضا کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1976چشم را در روشنایی خوی کُنگر نه خفّاشی، نظر آن سوی کُنفضا را باز کن و چشمانت را به روشناییِ زندگی عادت بده. و اگر خفّاش نیستی، با فضاگشایی به‌ آن‌سو یعنی فضای گشوده‌شده نظر کن.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1567شیخ کو یَنْظُر بِنورِالله شد   از نهایت، وز نخست آگاه شد حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»    «بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشمِ او یَنْظُر بِنُورِ اللَّـه شده   پرده‌‏هایِ جهل را خارِق(۱۸) بُده‏ (۱۸) خارق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2133گرنه بینایان بُدندی و شهان جمله کوران مُرده‌‌اندی در جهان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2132با عصا، کوران اگر ره دیده‌‌اند در پناهِ خلقِ روشن دیده‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقهٔ‌‌ کوران به چه کار اندرید؟ دیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا، همراهِ اوستکه مَر او را، اوفتادن، طبع و خوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #434ما که کورانه عصاها می‏زنیم لاجَرَم قِندیل‌ها را بشکنیمما چو کَرّان ناشنیده یک خِطاب هرزه گویان از قیاسِ خود جواب‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #477آن‌ چه چشم است آنکه بیناییش نیست ز امتحان‌ها جز که رسواییش نیست؟‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #719معنیِ تو صورت است و عاریتبر مناسب شادی و بر قافیتمعنی آن باشد که بستاند تو رابی‌نیاز از نقش گرداند تو رامعنی آن نَبْوَد که کور و کر کندمرد را بر نقش، عاشق‌تر کندکور را قسمت، خیالِ غم‌فزاست بهرهٔ‏ چشم، این خیالاتِ فناست‏حرف قرآن را ضَریران(۱۹)، معدن‏‌اند خر نبینند و، به پالان بر زنند چون تو بینائی، پیِ خَر رَوْ که جَست چند پالان‌دوزی، ای پالانْ‌پرست خر چو هست، آید یقین پالان تو را کم نگردد نان، چو باشد جان تو راپشت خر دُکّان و مال و مَکسب(۲۰) است دُرّ قلبت، مایهٔ صد قالَب است خر برهنه بر نشین ای بوالْفُضول خر برهنه نَه که راکب شد رسول؟(۱۹) ضَریر: کور، نابینا(۲۰) مَکسب: کسب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2731دفعِ این کوری به دستِ خلق نیست  لیک اِکرامِ طبیبان از هدی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #900پس سَخا از چشم آمد نه ز دست  دید دارد کار، جز بینا نَرَست‏ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1298چونکه نورِ حس نمی‌‏بینی ز چشم   چون ببینی نور آن دینی ز چشم‏؟نورِ حِسّ با این غلیظی مُخْتَفی(۲۱) است   چون خفی نَبْوَد ضیایی کآن صفی(۲۲) است؟(۲۱) مُخْتَفی: پنهان(۲۲) صفی: خالص، صاف و پاک------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1607خاک زن در دیدۀ‏ حِس‌بینِ خویش   دیدۀ‏ حس، دشمنِ عقل است و کیشدیدۀ‏ حِس را خدا اَعماش خواند   بُتْ‌پَرَستش گفت و، ضدِّ ماش خواندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌یی کو از عدم آمد پدید  ذاتِ هستی را همه معدوم دید مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4405آنکه او را چشمِ دل شد دیدبان  دید خواهد چشمِ او عَینُ‌الْعِیان  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #99دیدهٔ‏ تو چون دلم را دیده شد شد دلِ نادیده، غرقِ دیده شدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1246چشمِ آدم چون به نورِ پاک دید  جان و سِرِّ نام‌ها، گشتش پدیدچون مَلَک، انوارِ حق در وی بیافت  در سجود افتاد و در خدمت شتافت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3395گوشِ حسِّ تو به حرف، ار در خور است دان که گوشِ غیبْ گیرِ(۲۳) تو کَر است‌‌ (۲۳) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوشِ آنکس نوشد اسرارِ جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #101گوشِ سَر بربند از هَزْل و دروغتا ببینی شهرِ جانِ با فروغمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #566پنبه اندر گوشِ حِسِّ دون کنید(۲۴)بندِ حسّ از چشمِ خود بیرون کنیدپنبهٔ آن گوشِ سِر، گوشِ سَر است تا نگردد این کَر، آن باطن، کَر است‌‌(۲۴) پنبه در گوش کردن: کنایه از بستنِ گوش و ترکِ شنیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1943پنبهٔ وسواس بیرون کن ز گوشتا به گوش‌ات آید از گردون، خروشاز گوشِ مرکزِ خود، پنبۀ وسواس یعنی فکرهای پشتِ سرهمِ این‌جهانی را بیرون کن تا از آسمان، پیغامی پُر خروش به گوشت برسد.مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1459گر نخواهی در تردّد، هوشِ جان  کم فشار این پنبه اندر گوشِ جان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #585دیو را نطقِ تو خامُش می‌‌کند گوشِ ما را گفتِ تو هُش می‌‌کند گوشِ ما هوش است، چون گویا تویی خشکِ ما، بحر است، چون دریا تویی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1028گوشِ خر بفروش و دیگر گوش خر  کاین سخن را در نیابد گوشِ خرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1461پس محل وَحی گردد گوش جانوَحی‌ چه‌بْوَد؟ گفتنی از حس نهاناگر ذهن را ساکت کرده و از فکری به فکر دیگر نپریم گوش جان ما محل دریافت پیغام زندگی می‌شود. «وحی» چیست؟ پیغام زندگی که از پنج حسّ ظاهر و ذهن نمی‌آید و ما را هدایت می‌کند.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2043سَمع شو یکبارگی تو گوش‌وار  تا ز حلقهٔ لعل یابی گوشوار مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3920جهد کن کز گوش در چشمت رود  آنچه کآن باطل بُده‌ست، آن حق شود  زآن سپس گوشَت شود هم‌طبعِ چَشم  گوهری گردد دو گوشِ همچو یَشم(۲۵)(۲۵) یَشم: نوعی سنگ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #72حرف‌گو و حرف‌نوش و حرف‌ها  هر سه جان گردند اندر انتها مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۲گوش جان و چشم جان، جز این حس استگوشِ عقل و گوش ظَن، زین مُفلِس(۲۶) استگوش و چشم ما به‌صورت هشیاری غیر از این پنج حس ظاهری و ذهن است، که گوش و چشم ظاهری و من‌ذهنی از دریافت پیغام‌های هشیاری حضور عاجز و تهی‌دست است.(۲۶) مُفلِس: تنگدست، عاجز، تهی‌دست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت(۲۷) شوید تا خِطابِ اِرْجِعی را بشنوید اگر می‌خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیاطلب رها شوید.قرآن كريم، سورهٔ فجر(۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، باز گرد.»   (۲۷) فکرت: اندیشه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #66گوش را بندد طَمَع از اِستماعچشم را بندد غَرَض از اِطّلاعمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #858«حکایت»همچنان کاینجا مغولِ حیله‌دانگفت: می‌جویم کسی از مصریانمصریان را جمع آرید این طرفتا درآید آنکه می‌باید به کفهر که می‌آمد، بگفتا: نیست اینهین‌ در آ‌ خواجه، در آن گوشه نشین تا بدین شیوه همه جمع آمدندگردنِ ایشان بدین حیله زدندشومیِ آنکه سویِ بانگِ نمازداعی‌الله(۲۸) را نبردندی نیاز(۲۹)دعوتِ مکّارشان اندر کشیدالْحَذَر از مکرِ شیطان ای رشیدبانگِ‌ درویشان‌ و، محتاجان بنوش(۳۰) تا نگیرد بانگِ مُحتالیت(۳۱) گوش(۲۸) داعی‌الله: دعوت کنندهٔ به سوی خدا، مؤذّن(۲۹) نیاز بردن: عرض حاجت کردن، اظهار نیاز کردن(۳۰) بِنوش: مخفّفِ بِنیوش، فعلِ امر از نیوشیدن به معنی گوش کردن، شنیدن(۳۱) مُحتال: حیله‌گر، مکّار------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1659گر نبودی گوش‎هایِ غیب‌گیر     وحی نآوردی ز گردون یک بشیر(۳۲) (۳۲) بشیر: بشارت دهنده، در اینجا مراد پیامبر است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2019صد هزاران گوش‌ها گر صف زنند جمله محتاجانِ چشمِ روشنندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #837چشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رَسته‌اندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #11چشم‌بندِ آن جهان، حلق و دهان‏این دهان بربند، تا بینی عیان مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3747این دهان بستی، دهانی باز شد  کو خورندهٔ لقمه‌هایِ راز شدگر ز شیرِ دیو، تن را وابُری  در فِطامِ(۳۳) او، بسی نعمت خوری(۳۳) فِطام: از شیر گرفتن کودک، جدا کردن چیزی از چیز دیگر.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1086آن، غذایِ خاصِگانِ دولت است  خوردنِ آن، بی‌‏گَلو و آلت است‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1977این نه آن جان است کافزاید ز نان یا گهی باشد چنین، گاهی چنان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3607کارِ دو‌‌ز‌خ می‌کنی در خو‌ر‌د‌نی بهرِ او خو‌د را تو فَر‌بِه می‌کنیقرآن کریم، سورهٔ محمّد (۴۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Muhammad(#47), Line #12«… يَتَمَتَّعُونَ وَيَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَهُمْ»«… از اين جهان متمتع مى‌شوند و چون چارپايان مى‌خورند و جايگاهشان آتش است.»کارِ خو‌د کن ر‌و‌‌ز‌یِ حکمت بچَر تا شو‌د فَر‌بِه دلِ با کَرّ و فَرخو‌ر‌د‌‌نِ تن، مانعِ این خو‌ر‌دن است جان، چو باز‌ر‌گان و، تن چو‌ن رهز‌ن استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۴)(۳۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۳۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۶) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۸) و سَنی(۳۹)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۸) حَبر: دانشمند، دانا(۳۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست، غریبم، سرِ سودایِ تو دارممن و بالایِ مناره، که تمنّایِ تو دارمز تو سرمست و خمارم، خبر از خویش ندارمسرِ خود نیز نخارم که تقاضایِ تو دارمدلِ من روشن و مُقبِل ز چه شد؟ با تو بگویمکه درین آینهٔ دل رخِ زیبایِ تو دارممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2907گر شوم مشغول اِشکال و جوابتشنگان را کَی توانم داد آب‌‌؟گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَجصبر کن، اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج‌‌(۴۰)اِحتِما(۴۱) کن، اِحتِما ز اندیشه‌‌هافکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌‌هااِحتِماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونیِّ گَر استاِحتِما، اصلِ دوا آمد یقیناِحتِما کن قوهٔ جان را ببین(۴۰) اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید گشایش است.(۴۱) احتما: پرهیز------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجۀ تَقلیبِ(۴۲) رب(۴۲) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۴۳) آیدت ای راه‌روآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۴۴) مشو(۴۳) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۴۴) آتش‌دل: دل‌سوخته، ناراحت و پریشان‌حال------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید، تو در وی بَسط بینتازه باش و، چین میَفکن در جَبین(۴۵)(۴۵) جَبین: پیشانی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست ملامت، بنگر روزِ قیامتهمه موجم، همه جوشم، دُرِ دریایِ تو دارممشنو قولِ طبیبان، که شِکَر زاید صفرابه شِکَر دارویِ من کن، چه که صفرایِ تو دارمهله ای گنبدِ گردون، بشنو قصّه‌ام اکنونکه چو تو همرهِ ماهم، بر و پهنایِ تو دارمقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ»«گناهکاران با قیافه‌هایشان شناخته می‌شوند، و ایشان با سرها و پاها گرفتار می‌گردند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #758, Divan e Shamsبه خدا دیوِ ملامت، برهد روزِ قیامتاگر او مِهرِ تو دارد، اگر اقرارِ تو دارد‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٧۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756پس قیامت شو، قیامت را ببیندیدنِ هر‌چیز را شرط است اینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکَز عَدَم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsبرِ دربانِ تو آیم، ندهد راه و براندخبرش نیست که پنهان چه تماشایِ تو دارمز درم راه نباشد، ز سرِ بام و دریچهسَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا چه علالایِ تو دارمهله دربانِ عوان‌خو، مدهم راه و سَقَط گوچو دفم می‌زن بر رو، دف و سُرنایِ تو دارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501 کار، پنهان کن تو از چشمانِ خَودتا بُوَد کارت سَلیم از چشمِ بَدخویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی‏ زخود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر اُستور(۴۶) نیست(۴۶) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک(۴۷) و خَفته‌شکل(۴۸) و بی‌ادبسوی او می‌غیژ(۴۹) و، او را می‌طلب(۴۷) لوک: آن‌ كه به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۴۸) خَفته: خوابیده‌، خمیده(۴۹) غیژیدن: خزیدن‌، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به‌روی زانو نشسته راه رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصلِ دین، ای بنده روزَن کردن استتیشهٔ هر بیشه‌‌ای کم ‌زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هلایا نمی‌دانی که نورِ آفتاب  عکسِ خورشید برون است از حجابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌یی را کِش دریچه‌ست آن طرفدارد از سَیرانِ آن یوسف شرف هین دریچه سویِ یوسف باز کنوز شکافش فُرجه‌یی(۵۰) آغاز کن عشق‌ورزی، آن دریچه کردن استکز جمالِ دوست، سینه روشن است (۵۰) فُرجه: تماشا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsچو دف از سیلیِ مطرب هنرم بیش نمایدبزن و تجربه می‌کن، همه هیهایِ تو دارمهله، زین پس نخروشم، نکنم فتنه، نجوشمبه دلم حکم که دارد؟ دلِ گویایِ تو دارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است، خامُش، کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پیِ تو، تو، مَکوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1500چه عجب که سِرّ ز بَد پنهان کنیاین عجب که سرّ ز خود، پنهان کنی‏ کار، پنهان کن تو از چشمانِ خَودتا بُوَد کارت سَلیم از چشمِ بَد خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی‏‌زخود چیزی بدُزدمی‏‌دهند افیون(۵۱) به مردِ زخم‌مند(۵۲)   تا که پیکان از تنش بیرون کنند وقتِ مرگ از رنج، او را می‏دَرَند   او بدان مشغول شد، جان می‏بَرَند چون به هر فکری که دل خواهی سپرد   از تو چیزی در نهان خواهند بُردهر چه اندیشی و تحصیلی کنیمی‏‌درآید دزد از آن سو کایمنی‏ پس بدان مشغول شو، کآن بهترستتا ز تو چیزی بَرَد کآن کهترست(۵۳)‏ بارِ بازرگان چو در آب اوفتددست اندر کالۀ‏(۵۴) بهتر زندچونکه چیزی فوت خواهد شد در آبترکِ کمتر گوی و، بهتر را بیاب(۵۱) اَفیون: تریاک(۵۲) زخم‌مند: کسی که تنش زخمی و مجروح شده(۵۳) کِهتر: بسیار ناچیزتر و کم ارزش‌تر(۵۴) کاله: کالا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۲۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2287یافته شدن گوهر و حلالی خواستنِ حاجبان و کنیزکان شاهزاده از نَصوح بعد از آن خوفی، هلاکِ جان بُده  مژده‌ها آمد که اینک گم‌شده بانگ آمد ناگهان که رفت بیم  یافت شد گم‌گشته آن دُرِّ یتیم یافت شد، و اندر فرح دربافتیم  مژدگانی دِه، که گوهر یافتیماز غریو(۵۵) و نعره و دَسْتَک زدن(۵۶)  پُر شده حمّام، قَدْ زٰالَ الْحَزَن(۵۷) آن نَصوحِ رفته باز آمد به خویش  دید چشمش تابشِ صد روز بیش می‌حلالی خواست از وی هر کسی  بوسه می‌دادند بر دستش بسیبد گُمان بُردیم و، کن ما را حلال  گوشتِ تو خوردیم اندر قیل و قال قرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. و در كارهاى پنهانى يكديگر جست و جو مكنيد. و از يكديگر غيبت مكنيد. آيا هيچ يک از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش خواهيد داشت. و از خدا بترسيد، زيرا خدا توبه‌پذير و مهربان است.»زآنکه ظنِّ جمله، بر وَی بیش بود  زآنکه در قربت ز جمله پیش بود خاصّ دلّاکش بُد و مَحرم نَصوح  بلکه همچون دو تنی، یک گشته روحگوهر ار بُرده‌ست او برده‌ست و بس  زو مُلازم‌تر(۵۸) به خاتون نیست کس اوّل او را خواست جُستن در نبرد  بهرِ حُرمت داشتن تأخیر کرد تا بُوَد کان را بیندازد به جا  اندرین مهلت رهانَد خویش رااین حلالی‌ها ازو می‌خواستند  وز برایِ عذر برمی‌خاستند گفت: بُد فضلِ خدایِ دادگر  ورنه ز آنچم گفته شد، هستم بَتَر چه حلالی خواست می‌باید ز من؟  که منم مُجرم‌ترِ اهلِ زَمَن(۵۹)آنچه گفتندم ز بَد از صد یکی‌ست  بر من این کشف‌ست، ار کس را شکی‌ست کس چه می‌داند ز من جز اندکی؟  از هزاران جُرم و بَد فعلم یکیمن همی دانم و آن ستّارِ(۶۰) من  جُرم‌ها و زشتیِ کردارِ من  اوّل، ابلیسی مرا استاد بود  بعد از آن، ابلیس پیشم باد بود حق بدید آن جمله را، نادیده کرد  تا نگردم در فضیحت(۶۱) روی‌زرد(۶۲)باز، رحمت پوستین‌دوزیم(۶۳) کرد  توبهٔ‌ شیرین چو جان روزیم کرد هرچه کردم، جمله ناکرده گرفت  طاعتِ ناکرده آورده گرفت همچو سَرو و سوسَنم آزاد کرد  همچو بخت و دولتم دلشاد کردنامِ من در نامهٔ‌ پاکان نوشت  دوزخی بودم ببخشیدم بهشت  آه کردم، چون رَسَن(۶۴) شد آهِ من  گشت آویزان رَسَن در چاهِ من آن رَسَن بگرفتم و بیرون شدم  شاد و زَفْت(۶۵) و فَربِه و گُلگون شدمدر بُنِ چاهی همی ‌بودم زبون  در همهٔ عالَم نمی‌گنجم کنون آفرین‌ها بر تو بادا ای خدا  ناگهان کردی مرا از غم جدا گر سرِ هر مویِ من یابد زبان  شُکرهایِ تو نیآید در بیانمی‌زنم نعره درین روضه(۶۶) و عُیون(۶۷)  خلق را یٰا لَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُون من در میان این بوستانها و چشمه ساران در خطاب به مردم فریاد برمی‌آورم که ای کاش قوم من بدانستندی.قرآن کریم، سورهٔ يس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»(۵۵) غَریو: فریاد(۵۶) دَسْتَک زدن: کف زدن طبق اصول و هماهنگ با حرکات پا(۵۷) قَدْ زٰالَ الْحَزَن: به تحقیق اندوه برطرف شد. حقّا که غم از بین رفت.(۵۸) مُلازم‌: همراه، همنشین(۵۹) زَمَن: زمان، روزگار(۶۰) سَتّار: بسیار‌ پوشاننده(۶۱) فَضیحَت: رسوایی، بدنامی، عیب(۶۲) روی‌زرد: شرمگین و خجالت زده(۶۳) پوستین‌دوزی: وصله زدن بر پوستین، در اینجا به معنی اغماض و چشم پوشی از گناه(۶۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۶۵) زَفْت: بزرگ، ستبر(۶۶) روضه: گلشن، بوستان(۶۷) عُیون: جمع عَین به معنی چشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2317باز خواندنِ شه‌زاده، نَصوح را از بهرِ دلّاکی، بعد از استحکامِ توبه و قبول توبه و بهانه کردنِ او و دفع گفتن بعد از آن آمد کسی کز مرحمت  دخترِ سلطانِ ما می‌خواندت دخترِ شاهت همی ‌خوانَد، بیا  تا سَرَش شویی کنون، ای پارسا جز تو دلّاکی نمی‌خواهد دلش  که بمالد یا بشوید با گِلشگفت: رَوْ رَوْ، دستِ من بیکار شد  وین نَصوحِ تو کنون بیمار شد رَوْ، کسی دیگر بجو اشتاب(۶۸) و تفت(۶۹)  که مرا وَالله دست از کار رفت با دلِ خود گفت: کز حد رفت جُرم  از دلِ من کَی رود آن ترس و گُرم(۷۰)؟من بمُردم یک ره و، باز آمدم  من چشیدم تلخیِ مرگ و عدم توبه‌یی کردم حقیقت با خدا  نشکنم تا جان شدن از تن جدا بعدِ آن مِحنت که را بارِ دگر  پا رود سویِ خطر؟ اِلّا که خر(۶۸) اشتاب: شتاب(۶۹) تَفت: شتابان(۷۰) گُرم: اندوه، دلتنگی-------------------------مجموع لغات:(۱) مناره: جای نور و روشنایی، گلدستهٔ مسجد(۲) تمنّا: خواهش، تقاضا، آرزو(۳) مُقبِل: صاحب‌اقبال، نیک‌بخت(۴) سَتَرَ اللهُ عَلَیْنٰا: خداوند بر ما پوشانید.(۵) علالا: بانگ و فریاد، هیاهو، سر و صدا(۶) عوان‌خو: بدخو، ستمگر(۷) سَقَط: دشنام(۸) حَرّ: گرما، حرارت(۹) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۱۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۱۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۱۲) ریو: حیله، حقّه‌بازی، ریا(۱۳) دَنی: فرومایه، پست(۱۴) صِناعت: هنر، پیشه، کار(۱۵) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده(۱۶) عَوان: داروغه، مأمور(۱۷) مُقتَضی: اقتضا کننده(۱۸) خارق: شکافنده، پاره‌کننده، ازهم‌درنده(۱۹) ضَریر: کور، نابینا(۲۰) مَکسب: کسب(۲۱) مُخْتَفی: پنهان(۲۲) صفی: خالص، صاف و پاک(۲۳) غیب‌گیر: گیرندهٔ پیام‌های غیبی(۲۴) پنبه در گوش کردن: کنایه از بستنِ گوش و ترکِ شنیدن(۲۵) یَشم: نوعی سنگ(۲۶) مُفلِس: تنگدست، عاجز، تهی‌دست(۲۷) فکرت: اندیشه(۲۸) داعی‌الله: دعوت کنندهٔ به سوی خدا، مؤذّن(۲۹) نیاز بردن: عرض حاجت کردن، اظهار نیاز کردن(۳۰) بِنوش: مخفّفِ بِنیوش، فعلِ امر از نیوشیدن به معنی گوش کردن، شنیدن(۳۱) مُحتال: حیله‌گر، مکّار(۳۲) بشیر: بشارت دهنده، در اینجا مراد پیامبر است.(۳۳) فِطام: از شیر گرفتن کودک، جدا کردن چیزی از چیز دیگر.(۳۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۳۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۶) حَدید: آهن(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۸) حَبر: دانشمند، دانا(۳۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۰) اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید گشایش است.(۴۱) احتما: پرهیز(۴۲) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن(۴۳) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۴۴) آتش‌دل: دل‌سوخته، ناراحت و پریشان‌حال(۴۵) جَبین: پیشانی(۴۶) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر(۴۷) لوک: آن‌ كه به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۴۸) خَفته: خوابیده‌، خمیده(۴۹) غیژیدن: خزیدن‌، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به‌روی زانو نشسته راه رفتن(۵۰) فُرجه: تماشا(۵۱) اَفیون: تریاک(۵۲) زخم‌مند: کسی که تنش زخمی و مجروح شده(۵۳) کِهتر: بسیار ناچیزتر و کم ارزش‌تر(۵۴) کاله: کالا(۵۵) غَریو: فریاد(۵۶) دَسْتَک زدن: کف زدن طبق اصول و هماهنگ با حرکات پا(۵۷) قَدْ زٰالَ الْحَزَن: به تحقیق اندوه برطرف شد. حقّا که غم از بین رفت.(۵۸) مُلازم‌: همراه، همنشین(۵۹) زَمَن: زمان، روزگار(۶۰) سَتّار: بسیار‌ پوشاننده(۶۱) فَضیحَت: رسوایی، بدنامی، عیب(۶۲) روی‌زرد: شرمگین و خجالت زده(۶۳) پوستین‌دوزی: وصله زدن بر پوستین، در اینجا به معنی اغماض و چشم پوشی از گناه(۶۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۶۵) زَفْت: بزرگ، ستبر(۶۶) روضه: گلشن، بوستان(۶۷) عُیون: جمع عَین به معنی چشمه(۶۸) اشتاب: شتاب(۶۹) تَفت: شتابان(۷۰) گُرم: اندوه، دلتنگی----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست غریبم سر سودای تو دارممن و بالای مناره که تمنای تو دارمز تو سرمست و خمارم خبر از خویش ندارمسر خود نیز نخارم که تقاضای تو دارمدل من روشن و مقبل ز چه شد با تو بگویمکه درین آینه دل رخ زیبای تو دارممکن ای دوست ملامت بنگر روز قیامتهمه موجم همه جوشم در دریای تو دارممشنو قول طبیبان که شکر زاید صفرابه شکر داروی من کن چه که صفرای تو دارمهله ای گنبد گردون بشنو قصه‌ام اکنونکه چو تو همره ماهم بر و پهنای تو دارمبر دربان تو آیم ندهد راه و براندخبرش نیست که پنهان چه تماشای تو دارمز درم راه نباشد ز سر بام و دریچهستر الله علینا چه علالای تو دارمهله دربان عوان‌خو مدهم راه و سقط گوچو دفم می‌زن بر رو دف و سرنای تو دارمچو دف از سیلی مطرب هنرم بیش نمایدبزن و تجربه می‌کن همه هیهای تو دارمهله زین پس نخروشم نکنم فتنه نجوشمبه دلم حکم که دارد دل گویای تو دارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست غریبم سر سودای تو دارممن و بالای مناره که تمنای تو دارمز تو سرمست و خمارم خبر از خویش ندارمسر خود نیز نخارم که تقاضای تو دارمدل من روشن و مقبل ز چه شد با تو بگویمکه درین آینه دل رخ زیبای تو دارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2572, Divan e Shamsجانا به غریبستان چندین به چه می‌مانیبازآ تو از این غربت تا چند پریشانیصد نامه فرستادم صد راه نشان دادمیا راه نمی‌دانی یا نامه نمی‌خوانیگر نامه نمی‌خوانی خود نامه تو را خواندور راه نمی‌دانی در پنجه ره‌دانیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هرروز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بعد سیصد ساله توتا که داری عشق آن گوساله تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ریو خویشتن را منکریاز ترازو و آینه کی جان بریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز درد بر کسی تهمت منه بر خویش گردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو ز دیوی نرهی گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی چون ز وطن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به‌دست توست بشنو ای پدرراه کن در اندرون‌ها خویش رادور کن ادراک غیراندیش راکیمیا داری دوای پوست کندشمنان را زین صناعت دوست کنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٣۶٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1976چشم را در روشنایی خوی کنگر نه خفاشی نظر آن سوی کنفضا را باز کن و چشمانت را به روشنایی زندگی عادت بده و اگر خفاش نیستی با فضاگشایی به‌ آن‌سو یعنی فضای گشوده‌شده نظر کنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1567شیخ کو ینظر بنورالله شد   از نهایت وز نخست آگاه شد حدیث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْمُؤمِنِ فَاَنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِاللهِ.»    «بترسید از زیرکیِ مؤمن که او با نور ِخدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشم او ینظر بنور اللـه شده   پرده‌‏های جهل را خارق بده‏ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2133گرنه بینایان بدندی و شهان جمله کوران مرده‌‌اندی در جهان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2132با عصا کوران اگر ره دیده‌‌اند در پناه خلق روشن دیده‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2139حلقه کوران به چه کار اندریددیده‌بان را در میانه آوریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا همراه اوستکه مر او را اوفتادن طبع و خوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #434ما که کورانه عصاها می‏زنیم لاجرم قندیل‌ها را بشکنیمما چو کران ناشنیده یک خطاب هرزه گویان از قیاس خود جواب‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #477آن‌ چه چشم است آنکه بیناییش نیست ز امتحان‌ها جز که رسواییش نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #719معنی تو صورت است و عاریتبر مناسب شادی و بر قافیتمعنی آن باشد که بستاند تو رابی‌نیاز از نقش گرداند تو رامعنی آن نبود که کور و کر کندمرد را بر نقش عاشق‌تر کندکور را قسمت خیال غم‌فزاست بهره چشم این خیالات فناست‏حرف قرآن را ضریران معدن‏‌اند خر نبینند و به پالان بر زنند چون تو بینائی پی خر رو که جست چند پالان‌دوزی ای پالان‌پرست خر چو هست آید یقین پالان تو را کم نگردد نان چو باشد جان تو راپشت خر دکان و مال و مکسب است در قلبت مایه صد قالب است خر برهنه بر نشین ای بوالفضول خر برهنه نه که راکب شد رسولمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2731دفع این کوری به دست خلق نیست  لیک اکرام طبیبان از هدی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #900پس سخا از چشم آمد نه ز دست  دید دارد کار جز بینا نرست‏ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1298چونکه نور حس نمی‌‏بینی ز چشم   چون ببینی نور آن دینی ز چشم‏نور حس با این غلیظی مختفی است   چون خفی نبود ضیایی کان صفی استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1607خاک زن در دیده حس‌بین خویش   دیده حس دشمن عقل است و کیشدیده حس را خدا اعماش خواند   بت‌پرستش گفت و ضد ماش خواندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌یی کو از عدم آمد پدید  ذات هستی را همه معدوم دید مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4405آنکه او را چشم دل شد دیدبان  دید خواهد چشم او عین‌العیان  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #99دیده تو چون دلم را دیده شد شد دل نادیده غرق دیده شدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1246چشم آدم چون به نور پاک دید جان و سر نام‌ها گشتش پدیدچون ملک انوار حق در وی بیافت در سجود افتاد و در خدمت شتافت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3395گوش حس تو به حرف ار در خور است دان که گوش غیب گیر تو کر است‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوش آنکس نوشد اسرار جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #101گوش سر بربند از هزل و دروغتا ببینی شهر جان با فروغمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #566پنبه اندر گوش حس دون کنیدبند حس از چشم خود بیرون کنیدپنبه آن گوش سر گوش سر است تا نگردد این کر آن باطن کر است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1943پنبه وسواس بیرون کن ز گوشتا به گوش‌ات آید از گردون خروشاز گوش مرکز خود پنبه وسواس یعنی فکرهای پشت سرهم این‌جهانی را بیرون کن تا از آسمان پیغامی پر خروش به گوشت برسدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1459گر نخواهی در تردد هوش جان کم فشار این پنبه اندر گوش جان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #585دیو را نطق تو خامش می‌‌کند گوش ما را گفت تو هش می‌‌کند گوش ما هوش است چون گویا تویی خشک ما بحر است چون دریا تویی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1028گوش خر بفروش و دیگر گوش خر کاین سخن را در نیابد گوش خرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1461پس محل وحی گردد گوش جانوحی‌ چه‌بود گفتنی از حس نهاناگر ذهن را ساکت کرده و از فکری به فکر دیگر نپریم گوش جان ما محل دریافت پیغام زندگی می‌شودوحی چیست پیغام زندگی که از پنج حس ظاهر و ذهن نمی‌آید و ما را هدایت می‌کندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2043سمع شو یکبارگی تو گوش‌وار  تا ز حلقه لعل یابی گوشوار مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3920جهد کن کز گوش در چشمت رود  آنچه کآن باطل بده‌ست آن حق شود  زآن سپس گوشت شود هم‌طبع چشم  گوهری گردد دو گوش همچو یشممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #72حرف‌گو و حرف‌نوش و حرف‌ها  هر سه جان گردند اندر انتها مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۲گوش جان و چشم جان جز این حس استگوش عقل و گوش ظن زین مفلس استگوش و چشم ما به‌صورت هشیاری غیر از این پنج حس ظاهری و ذهن است که گوش و چشم ظاهری و من‌ذهنی از دریافت پیغام‌های هشیاری حضور عاجز و تهی‌دست استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شوید تا خطاب ارجعی را بشنویداگر می‌خواهید خطاب به سوی من برگردید حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواس ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیاطلب رها شویدقرآن كريم، سورهٔ فجر(۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، باز گرد.»   مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #66گوش را بندد طمع از استماعچشم را بندد غرض از اطلاعمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #858حکایتهمچنان کاینجا مغول حیله‌دانگفت می‌جویم کسی از مصریانمصریان را جمع آرید این طرفتا درآید آنکه می‌باید به کفهر که می‌آمد بگفتا نیست اینهین‌ در آ‌ خواجه در آن گوشه نشین تا بدین شیوه همه جمع آمدندگردن ایشان بدین حیله زدندشومی آنکه سوی بانگ نمازداعی‌الله را نبردندی نیازدعوت مکارشان اندر کشیدالحذر از مکر شیطان ای رشیدبانگ درویشان‌ و محتاجان بنوشتا نگیرد بانگ محتالیت گوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1659گر نبودی گوش‎های غیب‌گیر    وحی نآوردی ز گردون یک بشیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2019صد هزاران گوش‌ها گر صف زنند جمله محتاجان چشم روشنندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #837چشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رسته‌اندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #11چشم‌بند آن جهان حلق و دهان‏این دهان بربند تا بینی عیان مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3747این دهان بستی دهانی باز شد  کو خورنده لقمه‌های راز شدگر ز شیر دیو تن را وابری  در فطام او بسی نعمت خوریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1086آن غذای خاصگان دولت است  خوردن آن بی‌‏گَلو و آلت است‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1977این نه آن جان است کافزاید ز نان یا گهی باشد چنین گاهی چنان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3607کار دو‌‌ز‌خ می‌کنی در خو‌ر‌د‌نی بهر او خو‌د را تو فر‌به می‌کنیقرآن کریم، سورهٔ محمّد (۴۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Muhammad(#47), Line #12«… يَتَمَتَّعُونَ وَيَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَهُمْ»«… از اين جهان متمتع مى‌شوند و چون چارپايان مى‌خورند و جايگاهشان آتش است.»کار خو‌د کن ر‌و‌‌ز‌ی حکمت بچر تا شو‌د فر‌به دل با کر و فرخو‌ر‌د‌‌ن تن مانع این خو‌ر‌دن است جان چو باز‌ر‌گان و تن چو‌ن رهز‌ن استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست غریبم سر سودای تو دارممن و بالای مناره که تمنای تو دارمز تو سرمست و خمارم خبر از خویش ندارمسر خود نیز نخارم که تقاضای تو دارمدل من روشن و مقبل ز چه شد با تو بگویمکه درین آینه دل رخ زیبای تو دارممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2907گر شوم مشغول اشکال و جوابتشنگان را کی توانم داد آب‌‌گر تو اشکالی به کلی و حرجصبر کن الصبر مفتاح الفرج‌‌احتما کن احتما ز اندیشه‌‌هافکر شیر و گور و دلها بیشه‌‌هااحتماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونی گر استاحتما اصل دوا آمد یقیناحتما کن قوه جان را ببینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راه‌روآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید تو در وی بسط بینتازه باش و چین میفکن در جبینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsمکن ای دوست ملامت بنگر روز قیامتهمه موجم همه جوشم در دریای تو دارممشنو قول طبیبان که شکر زاید صفرابه شکر داروی من کن چه که صفرای تو دارمهله ای گنبد گردون بشنو قصه‌ام اکنونکه چو تو همره ماهم بر و پهنای تو دارمقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ»«گناهکاران با قیافه‌هایشان شناخته می‌شوند، و ایشان با سرها و پاها گرفتار می‌گردند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #758, Divan e Shamsبه خدا دیو ملامت برهد روز قیامتاگر او مهر تو دارد اگر اقرار تو دارد‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٧۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #756پس قیامت شو قیامت را ببیندیدن هر‌چیز را شرط است اینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsبر دربان تو آیم ندهد راه و براندخبرش نیست که پنهان چه تماشای تو دارمز درم راه نباشد ز سر بام و دریچهستر الله علینا چه علالای تو دارمهله دربان عوان‌خو مدهم راه و سقط گوچو دفم می‌زن بر رو دف و سرنای تو دارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1501 کار پنهان کن تو از چشمان خودتا بود کارت سلیم از چشم بدخویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی‏ زخود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣۶۴٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ستغیرتش بر دیو و بر استور نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک و خفته‌شکل و بی‌ادبسوی او می‌غیژ و او را می‌طلبمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌‌ای کم ‌زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلایا نمی‌دانی که نور آفتاب  عکس خورشید برون است از حجابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌یی را کش دریچه‌ست آن طرفدارد از سیران آن یوسف شرف هین دریچه سوی یوسف باز کنوز شکافش فرجه‌یی آغاز کن عشق‌ورزی آن دریچه کردن استکز جمال دوست سینه روشن است مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1611, Divan e Shamsچو دف از سیلی مطرب هنرم بیش نمایدبزن و تجربه می‌کن همه هیهای تو دارمهله زین پس نخروشم نکنم فتنه نجوشمبه دلم حکم که دارد دل گویای تو دارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است خامش کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پی تو تو مکوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1500چه عجب که سر ز بد پنهان کنیاین عجب که سر ز خود پنهان کنی‏ کار پنهان کن تو از چشمان خودتا بود کارت سلیم از چشم بد خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی‏‌زخود چیزی بدزدمی‏‌دهند افیون به مرد زخم‌مند تا که پیکان از تنش بیرون کنند وقت مرگ از رنج او را می‏درند   او بدان مشغول شد جان می‏برند چون به هر فکری که دل خواهی سپرد   از تو چیزی در نهان خواهند بردهر چه اندیشی و تحصیلی کنیمی‏‌درآید دزد از آن سو کایمنی‏ پس بدان مشغول شو کآن بهترستتا ز تو چیزی برد کآن کهترست بار بازرگان چو در آب اوفتددست اندر کاله بهتر زندچونکه چیزی فوت خواهد شد در آبترک کمتر گوی و بهتر را بیابمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۲۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2287یافته شدن گوهر و حلالی خواستن حاجبان و کنیزکان شاهزاده از نصوح بعد از آن خوفی هلاک جان بده  مژده‌ها آمد که اینک گم‌شده بانگ آمد ناگهان که رفت بیم  یافت شد گم‌گشته آن در یتیم یافت شد و اندر فرح دربافتیم  مژدگانی ده که گوهر یافتیماز غریو و نعره و دستک زدنپر شده حمام قد زال الحزن آن نصوح رفته باز آمد به خویش  دید چشمش تابش صد روز بیش می‌حلالی خواست از وی هر کسی  بوسه می‌دادند بر دستش بسیبد گمان بردیم و کن ما را حلال  گوشت تو خوردیم اندر قیل و قال قرآن کریم، سورهٔ حجرات (۴۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #12«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از گمان فراوان بپرهيزيد. زيرا پاره‌اى از گمانها در حد گناه است. و در كارهاى پنهانى يكديگر جست و جو مكنيد. و از يكديگر غيبت مكنيد. آيا هيچ يک از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش خواهيد داشت. و از خدا بترسيد، زيرا خدا توبه‌پذير و مهربان است.»زآنکه ظن جمله بر وی بیش بود  زآنکه در قربت ز جمله پیش بود خاص دلاکش بد و محرم نصوح  بلکه همچون دو تنی یک گشته روحگوهر ار برده‌ست او برده‌ست و بس  زو ملازم‌تر به خاتون نیست کس اول او را خواست جستن در نبرد  بهر حرمت داشتن تأخیر کرد تا بود کان را بیندازد به جا  اندرین مهلت رهاند خویش رااین حلالی‌ها ازو می‌خواستند  وز برای عذر برمی‌خاستند گفت بد فضل خدای دادگر  ورنه ز آنچم گفته شد هستم بتر چه حلالی خواست می‌باید ز من  که منم مجرم‌تر اهل زمنآنچه گفتندم ز بد از صد یکی‌ست  بر من این کشف‌ست ار کس را شکی‌ست کس چه می‌داند ز من جز اندکیاز هزاران جرم و بد فعلم یکیمن همی دانم و آن ستار من  جرم‌ها و زشتی کردار من  اول ابلیسی مرا استاد بود  بعد از آن ابلیس پیشم باد بود حق بدید آن جمله را نادیده کرد  تا نگردم در فضیحت روی‌زردباز رحمت پوستین‌دوزیم کرد  توبه شیرین چو جان روزیم کرد هرچه کردم جمله ناکرده گرفت  طاعت ناکرده آورده گرفت همچو سرو و سوسنم آزاد کرد  همچو بخت و دولتم دلشاد کردنام من در نامه پاکان نوشت  دوزخی بودم ببخشیدم بهشت  آه کردم چون رسن شد آه من  گشت آویزان رسن در چاه من آن رسن بگرفتم و بیرون شدم  شاد و زفت و فربه و گلگون شدمدر بن چاهی همی ‌بودم زبون  در همه عالم نمی‌گنجم کنون آفرین‌ها بر تو بادا ای خدا  ناگهان کردی مرا از غم جدا گر سر هر موی من یابد زبان  شکرهای تو نیآید در بیانمی‌زنم نعره درین روضه و عیونخلق را یا لیت قومی یعلمون من در میان این بوستانها و چشمه ساران در خطاب به مردم فریاد برمی‌آورم که ای کاش قوم من بدانستندیقرآن کریم، سورهٔ يس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2317باز خواندن شه‌زاده نصوح را از بهر دلاکی بعد از استحکام توبه و قبول توبه و بهانه کردن او و دفع گفتن بعد از آن آمد کسی کز مرحمت  دختر سلطان ما می‌خواندت دختر شاهت همی ‌خواند بیا  تا سرش شویی کنون ای پارسا جز تو دلاکی نمی‌خواهد دلش  که بمالد یا بشوید با گلشگفت رو رو دست من بیکار شد  وین نصوح تو کنون بیمار شد رو کسی دیگر بجو اشتاب و تفتکه مرا والله دست از کار رفت با دل خود گفت کز حد رفت جرم  از دل من کی رود آن ترس و گرممن بمردم یک ره و باز آمدم  من چشیدم تلخی مرگ و عدم توبه‌یی کردم حقیقت با خدا  نشکنم تا جان شدن از تن جدا بعد آن محنت که را بار دگر  پا رود سوی خطر الا که خر

برنامه شماره ۹۷۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۸ اوت  ۲۰۲۳ - ۱۸ مرداد ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشانِ توخِرَدم راه گم کند ز فراقِ گرانِ توکه بُوَد همنشینِ تو؟ که بیابد گزینِ(۱) تو؟که رهد از کمینِ تو؟ که کشد خود کمانِ تو؟رخم از عشق همچو زر، ز تو بر من هزار اثرصنما، سویِ من نگر که چنانم به جانِ توچو خلیل اندر آتشم، ز تَفِ(۲) آتشت خوشمنه از آنم که سرکشم، ز غمِ بی‌امانِ توبگشا کارِ مشکلم، تو دلم ده که بی‌دلممکن ای دوست منزلم بجز از گلستانِ توکه بیاید به کویِ تو، صنما، جز به بویِ توسببِ جست‌و‌جویِ تو چه بُوَد؟ گلفشانِ تومَلَک و مردم و پری، مَلِک و شاه و لشکریفلک و مهر و مشتری خجل از آستانِ توچو تو سیمرغِ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گهِ امتحانِ توز اشاراتِ عالیَت، ز بشاراتِ(۳) شافیَت(۴)مَلکِی گشته هر گدا به دَمِ ترجمانِ توهمه خلقان چو مورکان(۵)، به سویِ خرمنت دوانهمه عالم نَواله‌ای(۶) ز عطاهایِ خوانِ(۷) توبه نواله قناعتی نکند جانِ آن فتیکه طمع دارد از قضا که شود میهمانِ توچه دواها که می‌کند پی هر رنج گنجِ توچه نواها که می‌دهد به مکان لامکانِ توطمعِ تن نوالِ(۸) تو، طمعِ دل جمالِ تونظرِ تن به نانِ تو، هوسِ دل بنانِ(۹) توجهتِ مصلحت بُوَد، نه بَخیلی و مُدخلی(۱۰)به سویِ بامِ آسمان، پنهان نردبانِ توبه امینان و نیکوان بنمودی تو نردبانکه روان است کاروان به سویِ آسمانِ توخمش ای دل دگر مگو، دگر اسرارِ او مجوکه ندانی نهانِ آن که بداند نهانِ توتو ازین شهره نیشکر مَطَلب مغز اندرونکه خود از قشرِ نیشکر شِکَرین شد لبانِ توشهِ تبریز، شمسِ دین، که به هر لحظه آفرینبرساد از جنابِ حق به مهِ خوش‌قرانِ(۱۱) تو(۱) گزین: انتخاب، گزینش(۲) تف: گرمی، حرارت، روشنی، پرتو(۳) بشارت: مژده، خبر خوش(۴) شافی: شفادهنده، راست و درست(۵) مورک: مورچه(۶) نَواله‌: لقمهٔ خوراکی(۷) خوان: سفره، مهمانی(۸) نَوال: عطا، بهره، نصیب(۹) بَنان: انگشت(۱۰) مُدخل: خسّت و بخل(۱۱) خوش‌قران: خوش‌اقبال، خوش‌یمن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشانِ توخِرَدم راه گم کند ز فراقِ گرانِ توکه بُوَد همنشینِ تو؟ که بیابد گزینِ تو؟که رهد از کمینِ تو؟ که کشد خود کمانِ تو؟رخم از عشق همچو زر، ز تو بر من هزار اثرصنما، سویِ من نگر که چنانم به جانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #20, Divan e Shamsفرمود ربّ العالمین با صابرانم همنشینای همنشینِ صابران افْرِغْ عَلَیْنا صَبْرَنَاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #250«وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ»«چون با جالوت و سپاهش رو به رو شدند، گفتند: اى پروردگار ما، بر ما شكيبايى ببار و ما را ثابت‌قدم گردان و بر كافران پيروز ساز.»قرآن کریم، سورهٔ اَنْفال (۸)، آیهٔ ۴۶Quran, Al-Anfaal(#8), Line #46«… وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ.»«… صبر پيشه گيريد كه خدا همراه صابران است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی‌صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لِربِّه لَکَنودقرآن کریم، سورهٔ عادیات (۱۰۰)، آیهٔ ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #310ناسپاسیّ و فراموشیِّ تویاد نآورد آن عسل‌نوشیِّ تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیاللـَّه‌الـلَّه، گِردِ دریابار(۱۲) گَردگرچه باشند اهلِ دریابار زرد(۱۲) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862من ز حق درخواستم کِای مُسْتَعان(۱۳)  بر قرائت من حریصم همچو جاننیستم حافظ، مرا نوری بده  در دو دیده وقتِ خواندن، بی‌گره(۱۴) باز دِه دو دیده‌ام را آن زمان  که بگیرم مُصْحَف و خوانم عِیانآمد از حضرت ندا کِای مردِکار(۱۵)ای به هر رنجی به ما امّیدوارحُسنِ ظَنّ است و، امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دَم برتر آهر زمان که قصدِ خواندن باشدتیا ز مُصحف‌ها قِرائت بایدتمن در آن دَم وادَهَم چشمِ تو راتا فرو خوانی، مُعَظَّم جوهرا(۱۳) مُستَعان: یاری خواسته شده، یعنی کسی که از او استعانت کنند و یاری خواهند.(۱۴) بی‌گره: بدون اشکال(۱۵) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۶)(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۷)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۸)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۸) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو خلیل اندر آتشم، ز تَفِ آتشت خوشمنه از آنم که سرکشم، ز غمِ بی‌امانِ توبگشا کارِ مشکلم، تو دلم ده که بی‌دلممکن ای دوست منزلم بجز از گلستانِ توکه بیاید به کویِ تو، صنما، جز به بویِ توسببِ جست‌و‌جویِ تو چه بُوَد؟ گلفشانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsاگرم خصم بخندد، وگَرَم شِحنه(۱۹) ببنددتو اگر نیز به قاصد(۲۰) به غضب دست بخاییبه تو سوگند بخوردم، که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم، به خدا و به خدایی(۱۹) شِحنه: داروغه، پاسبان(۲۰) به قاصد: از روی قصد، دانسته------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفلِ زَفتَست(۲۱) و، گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضا(۲۱) زَفت:‌ بزرگ، عظیم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برایِ آن دلِ پُر نور و بِر(۲۲)هست آن سلطانِ دل‌ها منتظر (۲۲) بِرّ: نیکی، نیکویی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جَوْق‌جَوْق(۲۳) و، صف‌‌صف از حرص و شتابمُحْتَرِز(۲۴) زآتش، گُریزان سویِ آبلاجَرَم ز آتش برآوردند سراِعْتبار اَلْاِعتبار ای بی‌خبربانگ می‌زد آتش ای گیجانِ گولمن نی‌ام آتش، منم چشمهٔ قبول چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظردر من آی و هیچ مگریز از شَرَرای خلیل اینجا شَرار و دود نیستجز که سِحر و خُدعهٔ(۲۵) نمرود نیستچون خلیلِ حق اگر فرزانه‌ایآتش آبِ توست و تو پروانه‌ای(۲۳) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۲۴) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۲۵) خُدعه: نیرنگ، حیله------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1239از خلیلِ حق بیاموز این سِیَرکه شد او بیزار اوّل از پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #440بینی آن باشد که او، بویی بَرَدبویْ او را جانبِ کویی بردهر کِه بویش نیست، بی‌بینی بُوَدبویْ آن بویی‌ است کآن دینی بُوَدچونکه بویی بُرد و شُکرِ آن نکردکفرِ نِعمت آمد و بینی‌‌اش خَوردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #86باری، افزون کَش تو این بو را به هوشتا سویِ اصلت بَرَد بگرفته گوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #166بویِ کبر و، بویِ حرص و، بویِ آزدر سخن گفتن بیآید چون پیازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsمَلَک و مردم و پری، مَلِک و شاه و لشکریفلک و مهر و مشتری خجل از آستانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۲۶)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۲۶) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو تو سیمرغِ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گهِ امتحانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین، به کمتر امتحان، خود را مخر(۲۷)(۲۷) خود را مَخَر: خودپسندی نکن، خواهانِ خود مشو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #684چون کند دعویِّ(۲۸) خیّاطی خَسی(۲۹)افکند در پیشِ او شَه، اطلسی که بِبُر این را بَغَلطاقِ(۳۰) فراخز امتحان پیدا شود او را دو شاخ(۲۸) دعوی: ادعا کردن(۲۹) خَس: انسان پست، فرومایه(۳۰) بَغَلطاق: ‌قبا، لباس------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۳۱) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۳۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۳۲)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۳۲) بُن: ریشه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهمجز رحمتِ او نبایدم نُقلجز باده که او دهد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۳۳) نو آید دوانهین مگو کاین مانْد اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ است، او را دار خَوش(۳۳) ضَیف: مهمان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsهمه خلقان چو مورکان، به سویِ خرمنت دوانهمه عالم نَواله‌ای ز عطاهایِ خوانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsدر خرمنت آتشی درانداختکز خرمنِ خود دهد زَکاتت(۳۴)(۳۴) زَکات: قسمتی از مال که به ‌دستور شرع باید در راه خدا بدهند، در اینجا بخشش و ایثار ایزدی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالبِ اویی، نگردد طالبتچون بمُردی طالبت شد مَطْلبت(۳۵)زنده‌یی، کِی مُرده‌شو شویَد تو را؟طالبی کِی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خِرَد ره‌بین بُدیفخرِ رازی رازدانِ دین بُدی(۳۵) مَطْلب: طلب‌شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsبه نواله قناعتی نکند جانِ آن فتیکه طمع دارد از قضا که شود میهمانِ تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۳۶) ای پسر(۳۶) فِرو مآ: نایست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۳۷)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۳۷) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالم ولیککم کسی داند که او مهمانِ کیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچه دواها که می‌کند پی هر رنج گنجِ توچه نواها که می‌دهد به مکان لامکانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2099, Divan e Shamsرنج گوید که: گنج آوردمرنج را باید امتحان کردنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند، یک دَم سیاه خود چه باشد غیرِ این، کارِ اِله؟‌‌  پیشِ چوگانهایِ حُکمِ کُنْ َفکان می‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشانِ توخِرَدم راه گم کند ز فراقِ گرانِ توکه بُوَد همنشینِ تو؟ که بیابد گزینِ تو؟که رهد از کمینِ تو؟ که کشد خود کمانِ تو؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست، نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی، بروی زود، نپاییهله ای دیده و نورم، گهِ آن شد که بشورمپیِ موسیِ تو طورم، شدی از طور، کجایی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵٨٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشمِ او یَنْظُر بِنورِ الله شدهپرده‌هایِ جهل را خارِق(۳۸) بُده(۳۸) خارِق: شكافنده، پاره کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #24شرط، تعظیم است، تا این نورِ خَوشگردد این بی‌دیدگان را سُرمه‌کَشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۹) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۹) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #25نور یابد مستعدِ تیزگوشکو نباشد عاشقِ ظلمت چو موشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #315گوش دار ای اَحْوَل(۴۰) این‌ها را به‌هوشدارویِ دیده بِکَش از راهِ گوش(۴۰) اَحْوَل: لوچ، دوبین------------مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #827این جهانِ منتظم محشر شودگر دو دیده مُبْدَل(۴۱) و انور شود(۴۱) مُبْدَل: تبدیل‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1033دیده‌یی کاندر نُعاسی(۴۲) شد پدیدکِی توانَد جز خیال و نیست دید؟(۴۲) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #609هرچه غیرِ شورش و دیوانگی‌ستاندرین ره دُوری و بیگانگی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1154, Divan e Shamsبه چشمِ نَفْس نشد رویِ ماهِ او دیدنکه نَفْس می‌نگشاید به سویِ شاه نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3045, Divan e Shamsبه چشمِ عشق توان دید رویِ یوسفِ جان راتو چشمِ عشق نداری، تو مردِ وهم و قیاسیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #587غیرِ معشوق ار تماشایی بُوَدعشق نَبْوَد، هرزه سودایی بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٣۶٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۴۳) عشق این باشد بگو(۴۳) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4170دیده کو نَبْوَد ز وصلش در فِرِه(۴۴)آن‌چنان دیده سپید و کور، بِهْ(۴۴) فِرِه: خوب، پسندیده، بسیار زیاد------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دردبر کسی تهمت مَنِه، بر خویش گَردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #229عاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندسعدی، گلستان، باب اوّل، حکایت شمارهٔ ۴Sa'adi Poem, Golestan, Baab 1, Hekaayat #4باران که در لطافتِ طبعش خلاف نیستدر باغ لاله رویَد و در شوره‌بوم(۴۵) خس(۴۵) شوره‌بوم: شوره‌زار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۴۶) و ایمن(۴۷) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۴۶) فارِغ: راحت و آسوده(۴۷) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3089چون شما را حاجتِ طاحون(۴۸) نمانْدآب را در جویِ اصلی باز رانْد(۴۸) طاحون: آسیا------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمتِ خود، خود بریدی تو ز جهلقسمتِ خود را فزاید مردِ اَهلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #466, Divan e Shamsنقشِ وفا وی کند، پشت به ما کی کند؟پشت ندارد چو شمع، او همگی روست روستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هرکه از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد، نه بیم او را، نه شرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پردهٔ شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #328قبلهٔ جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رو جانبی آورده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قِبله را چون کَرد دستِ حق عَیانپس تَحَرّی(۴۹) بَعد از این مردود دان(۴۹) تَحَرّی: جست‌و‌جو------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1906ناز را رویی بباید همچو وَرد(۵۰)چون نداری، گِردِ بدخویی مگرد(۵۰) وَرد: گُل، گُلِ سرخ------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1908پیشِ یوسف، نازِش(۵۱) و خوبی مکنجز نیاز و آهِ یعقوبی مکن(۵۱) نازِش: به خود بالیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3306گر زنی بر نازنین‌تر از خودتدر تگِ هفتم زمین، زیر آرَدَتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #410چون به حق بیدار نَبْوَد جانِ ماهست بیداری، چو دربندانِ(۵۲) ما(۵۲) دَربَندان: در محاصره ماندن، بسته شدن راه وصول به حق، زندان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیدهٔ ما چون بسی علّت(۵۳) دروسترُو فنا کُن دیدِ خود در دیدِ دوست(۵۳) علّت: بیماری------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1510گر به جهل آییم، آن زندانِ اوستور به علم آییم، آن ایوانِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2025خویشتن مشغول می‌‌سازند و غرق چشم می‌‌دزدند ازین لَـمْعان(۵۴) و برق‌‌ (۵۴) لَـمْعان: مخففِ لَـمَعان به معنیِ درخشیدن، درخشندگی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2388مردِ سُفلیٰ، دشمنِ بالا بُوَدمشتریِّ هر مکان، پیدا بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2871پَرِّ فکرت شد گِل‌آلود و گِرانزآنکه گِل‌خواری، تو را گِل شد چو نانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ریوِ(۵۵) خویشتن را مُنکِریاز ترازو و آینه، کِی جان بَری(۵۵) ریو: حیله، حقّه‌بازی، ریا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3959بشکن آن شیشهٔ کبود و زرد راتا شناسی گَرد را و مَرد رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #991خوی کُن بی‌شیشه، دیدن نور راتا که شیشه بشکند نبود عَمیٰ(۵۶)(۵۶) عَمیٰ: کوری------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #276تلخ، با تلخان، یقین مُلحَق شودکی دَمِ باطل، قرینِ حق شود؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2055باطلان را چه رُباید؟ باطلیعاطلان را چه خوش آید؟ عاطلی(۵۷)(۵۷) عاطل: بی‌کار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #279گام زآن سان نِه، که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ، وارهدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #514گام در صحرایِ دل باید نهادزآنکه در صحرایِ گِل نَبْوَد گشادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #835پابرهنه چون رود در خارزار؟جز به وقفه و فکرت و پرهیزگارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1439تو به هر حالی که باشی می‌طلبآب می‌جو دایماً ای خشک‌لبمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3198هین طلب کن خو‌ش‌دَمی عُقده‌گشاراز‌د‌انِ یَفْعَلُ الله مٰا یَشٰاقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #40«... كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«… بدان سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشانِ توخِرَدم راه گم کند ز فراقِ گرانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمتِ خود، خود بریدی تو ز جهلقسمتِ خود را فزاید مردِ اَهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #295هر که را مُشکِ نصیحت سود نیستلاجَرَم با بُویِ بَد خُو کردنی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تُون زاد و، پاکی را ندیدبویِ مُشک آرَد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا، همراهِ اوستکه مَر او را، اوفتادن، طبع و خوستشاپور عبودیShaapour Oboodiچون بود نورِ خدا قوتِ بشرنیست جایت تیرگی زآنجا بپرظلم بر خود می‌کنی تا در شبیدر میان نیمه‌شب کُن یاربیتا رهی زین چاه تاریکِ خیالتا نباشد جانِ تو اندر وَبالمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3392لیک اغلب هوش‌ها در افتکار(۵۸) همچو خفّاش‌اند ظلمت‌دوستدار (۵۸) افتکار: اندیشیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2695شب‌پَران(۵۹) را گر نظر وآلت بُدی روزشان جَوْلان و خوش‌حالت بُدی‌‌ (۵۹) شب‌پَره: خفّاش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3655اَعْمَشی(۶۰) کو، ماه را هم برنتافت  اختر اندر رهبری بر وی بتافت‌‌ (۶۰) اَعْمَش: آنکه به سبب بیماری چشم، از دیدگانش آب فرو ریزد.------------شاپور عبودیShaapour Oboodiقبله کرد او از لئیمی(۶۱) و عَمی(۶۲)آفلین و نجمه‌های بی‌هدی(۶۱) لئیم:‌ پست(۶۲) عمیٰ: کوری------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دستِ حق عَیانپس، تَحَرّی(۶۳) بعد ازین مَردود دانهین بگردان از تَحَرّی رو و سَرکه پدید آمد مَعاد و مُستَقَرّ(۶۴)یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۶۵) شویسُخرهٔ(۶۶) هر قبله باطل شویچون شوی تمییزدِه(۶۷) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۶۸) قبله شناسگر ازین انبار خواهی بِرّ(۶۹) و بُرّ(۷۰)نیم‌ساعت هم ز همدردان مبُرکه در آن دم که بِبُرّی زین مُعین(۷۱)مبتلی گردی تو با بِئسَ الْقَرین(۷۲)   (۶۳) تَحَرّی: جستجو(۶۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۶۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۶۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی‌مزد(۶۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّه شناخت و معرفت است.(۶۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۶۹) بِرّ: نیکی(۷۰) بُرّ: گندم(۷۱) مُعین: یار، یاری کننده (۷۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3648چون خُفاشی کو تَفِ(۷۳) خورشید را  برنتابد، بِسکُلَد(۷۴) اومید را(۷۳) تَف: گرمی و پرتو(۷۴) بِسکُلَد: بگسلد، پاره کند، گسسته کند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3213پیشِ این خورشید کَی تابَد هلال؟  با چنان رُستم چه باشد زورِ زال(۷۵)؟ (۷۵) زال: پیرزن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2825تا ابد از ظلمتی در ظلمتی  می‌روند و، نیست غَوْثی(۷۶)، رحمتی (۷۶) غَوْث: فریادرَس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق: چشمِ خُفاشِ بدخِصال  بسته‌ام من زآفتابِ بی‌مثال(۷۷)(۷۷) بی‌مثال: بی‌نظیر------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #10ذَمِّ خورشیدِ جهان، ذَمِّ(۷۸) خود استکه دو چشمم کور و تاریک و بَد است(۷۸) ذَمّ: بدگویی کردن، در مقابلِ مدح------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #26سُست‌چشمانی که شب جَوْلان کنند کِی طوافِ مَشعلهٔ(۷۹) ایمان کنند؟(۷۹) مَشعله: مَشعل------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3747همچو جُغدان، دشمنِ بازان شدیم  لاجَرَم واماندهٔ‏ ویران شدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4796این جهان پُرآفتاب و نورِ ماه  او بهشته(۸۰)، سر فرو بُرده به چاهکه اگر حق است، پس کو روشنی؟ سَر ز چَه بردار و، بنگر ای دَنی(۸۱)جمله عالم، شرق و غرب آن نور یافت  تا تو در چاهی، نخواهد بر تو تافت(۸۰) بهشته: رها کرده(۸۱) دَنی: پست و فرومایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #64کاین ‌جهان چاهی‌ است بس ‌تاریک و‌‌ تنگهست بیرون، عالَمی بی‌بو و رنگمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2925بعدِ نومیدی، بسی امّیدهاست  از پس ظلمت بسی خورشیدهاست مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مَخُسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌، مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذرِ خود از شه بخواه ای پُرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد وآنکه در ظلمت برانَد بارگی(۸۲)برکنَد زآن نور، دل یکبارگی(۸۲) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4085هین برو، جلدی مکن، سودا مپزکه نتان پیمود کیوان را به گز(۸۳) (۸۳) گز: ذِراع، واحد طول------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خُفاشی رفت در کور و کبود(۸۴) بازِ سلطان‌دیده را باری چه بود؟ (۸۴) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3398گویدش: گیرم که آن خُفّاشِ لُد(۸۵)علّتی دارد تو را باری چه شد؟(۸۵) لُد: ستیزه‌گر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3411عام اگر خُفّاش‌طبع‌اند و مَجاز(۸۶)یوسفا، داری تو آخِر چشمِ باز(۸۶) مَجاز: غیرواقعی، ذهنی، در مقابلِ عین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالِشت بِدْهم به زَجر، از اِکتئاب(۸۷) تا نتابی سر دگر از آفتاب(۸۷) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جُستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1353آدمی چون نور گیرد از خداهست مسجودِ ملایک ز اجتبا(۸۸)(۸۸) اجتبا: مخففِ اجتباء، به معنی برگزیدن، انتخاب کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشمِ روشن ای صاحب‌نظر مر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3333پاسبانِ آفتابند اولیا  در بشر واقف ز اَسرارِ خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #451زآنکه نورِ انبیا خورشید بودنورِ حسِّ ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4660سایه‌هایی که بُوَد جویایِ نورنیست گردد چون کند نورش ظهورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #443در صفاتِ حق، صفاتِ جمله‌شانهمچو اختر، پیشِ آن خور بی‌نشانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4623سایه‌ییّ و عاشقی بر آفتابشمس آید، سایه لا گردد شتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4669چون به خانهٔ مرغ، اُشتر پا نهادخانه ویران گشت و، سقف اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2111عقل، سایهٔ‌ حق بُوَد حق، آفتابسایه را با آفتابِ او چه تاب؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3808شمع، چو‌ن دعو‌ت کند و‌قتِ فر‌و‌ز جانِ پر‌و‌انه نپر‌هیز‌د ز سو‌زمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4636چون برآمد نور، ظلمت نیست شدظلم را ظلمت بُوَد اصل و عَضُد(۸۹)(۸۹) عَضُد: یاور------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1942ظلمتی را کآفتابش بر‌نداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشت‌‌(۹۰)(۹۰) چاشت‌‌: هنگام روز و نیمروز------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3189همرهِ خورشید را شَب‌پَر(۹۱) مخوان  آنکه او مسجود شد، ساجد مدان (۹۱) شَب‌پَر: شَب‌‌پَره، خفّاش------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مُطَّلِع  هم از او حبلِ(۹۲) سبب‌ها مُنْقَطِع‏(۹۲) حبل: ریسمان------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1290نورِ حق بر نورِ حس، راکب شودآنگهی جان، سویِ حق راغب شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #25نور یابد مستعدِ تیزگوش کو نباشد عاشقِ ظلمت چو موشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2501نَک جهان در شب بمانده میخ‌دوز(۹۳) منتظر، موقوفِ خورشیدست روز(۹۳) میخ‌دوز: دوخته به میخ، کسی که او را با میخ به زمین می‌بستند.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3010گر همی‌‌‌خواهی که بفْروزی چو روز هستیِ همچون شبِ خود را بسوز مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #386سَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روان کِای خدا تو وارَهانَم زین گمانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #494گر رهایی بایدت زین چاهِ تنگای برادر رَوْ بر آذر بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سویِ حق گر راستانه خَم شویوارَهی از اختران، مَحْرَم شویمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3432سویِ خود کن این خُفاشان را مَطار(۹۴)  زین خُفاشیشان بخر، ای مُسْتَجار(۹۵) (۹۴) مَطار: پرواز کردن(۹۵) مُسْتَجار: پناه دهنده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #856وآن خُفاشی را که مانْد او بی‌نوا می‌کُنَش با نور، جُفت و آشنامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1457بی‌فروغت، روزِ روشن هم شب است بی‌پناهت شیر اسیرِ اَرْنَب(۹۶) است(۹۶) اَرْنَب: خرگوش------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #29دزد و قَلّاب است خصمِ نور، بس زین دو ای فریادرَس، فریاد رَسشاپور عبودیShaapour Oboodiتا بمیرد تیرگی ای نورِ نورهین بکَش ما را ز تاریکی به نور-------------------------مجموع لغات:(۱) گزین: انتخاب، گزینش(۲) تف: گرمی، حرارت، روشنی، پرتو(۳) بشارت: مژده، خبر خوش(۴) شافی: شفادهنده، راست و درست(۵) مورک: مورچه(۶) نَواله‌: لقمهٔ خوراکی(۷) خوان: سفره، مهمانی(۸) نَوال: عطا، بهره، نصیب(۹) بَنان: انگشت(۱۰) مُدخل: خسّت و بخل(۱۱) خوش‌قران: خوش‌اقبال، خوش‌یمن(۱۲) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا(۱۳) مُستَعان: یاری خواسته شده، یعنی کسی که از او استعانت کنند و یاری خواهند.(۱۴) بی‌گره: بدون اشکال(۱۵) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۸) حَدید: آهن(۱۹) شِحنه: داروغه، پاسبان(۲۰) به قاصد: از روی قصد، دانسته(۲۱) زَفت:‌ بزرگ، عظیم(۲۲) بِرّ: نیکی، نیکویی(۲۳) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۲۴) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۲۵) خُدعه: نیرنگ، حیله(۲۶) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۲۷) خود را مَخَر: خودپسندی نکن، خواهانِ خود مشو(۲۸) دعوی: ادعا کردن(۲۹) خَس: انسان پست، فرومایه(۳۰) بَغَلطاق: ‌قبا، لباس(۳۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۳۲) بُن: ریشه(۳۳) ضَیف: مهمان(۳۴) زَکات: قسمتی از مال که به ‌دستور شرع باید در راه خدا بدهند، در اینجا بخشش و ایثار ایزدی(۳۵) مَطْلب: طلب‌شده(۳۶) فِرو مآ: نایست(۳۷) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۳۸) خارِق: شكافنده، پاره کننده(۳۹) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۴۰) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۴۱) مُبْدَل: تبدیل‌شده(۴۲) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.(۴۳) مقتضا: لازمه، اقتضا‌‌شده(۴۴) فِرِه: خوب، پسندیده، بسیار زیاد(۴۵) شوره‌بوم: شوره‌زار(۴۶) فارِغ: راحت و آسوده(۴۷) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۴۸) طاحون: آسیا(۴۹) تَحَرّی: جست‌و‌جو(۵۰) وَرد: گُل، گُلِ سرخ(۵۱) نازِش: به خود بالیدن(۵۲) دَربَندان: در محاصره ماندن، بسته شدن راه وصول به حق، زندان(۵۳) علّت: بیماری(۵۴) لَـمْعان: مخففِ لَـمَعان به معنیِ درخشیدن، درخشندگی(۵۵) ریو: حیله، حقّه‌بازی، ریا(۵۶) عَمیٰ: کوری(۵۷) عاطل: بی‌کار(۵۸) افتکار: اندیشیدن(۵۹) شب‌پَره: خفّاش(۶۰) اَعْمَش: آنکه به سبب بیماری چشم، از دیدگانش آب فرو ریزد.(۶۱) لئیم:‌ پست(۶۲) عمیٰ: کوری(۶۳) تَحَرّی: جستجو(۶۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۶۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۶۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی‌مزد(۶۷) تمییزدِه: کسی که دهندهٔ قوّه شناخت و معرفت است.(۶۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۶۹) بِرّ: نیکی(۷۰) بُرّ: گندم(۷۱) مُعین: یار، یاری کننده (۷۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد(۷۳) تَف: گرمی و پرتو(۷۴) بِسکُلَد: بگسلد، پاره کند، گسسته کند.(۷۵) زال: پیرزن(۷۶) غَوْث: فریادرَس(۷۷) بی‌مثال: بی‌نظیر(۷۸) ذَمّ: بدگویی کردن، در مقابلِ مدح(۷۹) مَشعله: مَشعل(۸۰) بهشته: رها کرده(۸۱) دَنی: پست و فرومایه(۸۲) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب(۸۳) گز: ذِراع، واحد طول(۸۴) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.(۸۵) لُد: ستیزه‌گر(۸۶) مَجاز: غیرواقعی، ذهنی، در مقابلِ عین(۸۷) اِکتئاب: افسرده شدن، اندوهگین شدن(۸۸) اجتبا: مخففِ اجتباء، به معنی برگزیدن، انتخاب کردن(۸۹) عَضُد: یاور(۹۰) چاشت‌‌: هنگام روز و نیمروز(۹۱) شَب‌پَر: شَب‌‌پَره، خفّاش(۹۲) حبل: ریسمان(۹۳) میخ‌دوز: دوخته به میخ، کسی که او را با میخ به زمین می‌بستند.(۹۴) مَطار: پرواز کردن(۹۵) مُسْتَجار: پناه دهنده(۹۶) اَرْنَب: خرگوش----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشان توخردم راه گم کند ز فراق گران توکه بود همنشین تو که بیابد گزین توکه رهد از کمین تو که کشد خود کمان تورخم از عشق همچو زر ز تو بر من هزار اثرصنما سوی من نگر که چنانم به جان توچو خلیل اندر آتشم ز تف آتشت خوشمنه از آنم که سرکشم ز غم بی‌امان توبگشا کار مشکلم تو دلم ده که بی‌دلممکن ای دوست منزلم بجز از گلستان توکه بیاید به کوی تو صنما جز به بوی توسبب جست‌و‌جوی تو چه بود گلفشان توملک و مردم و پری ملک و شاه و لشکریفلک و مهر و مشتری خجل از آستان توچو تو سیمرغ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گه امتحان توز اشارات عالیت ز بشارات شافیتملکی گشته هر گدا به دم ترجمان توهمه خلقان چو مورکان به سوی خرمنت دوانهمه عالم نواله‌ای ز عطاهای خوان توبه نواله قناعتی نکند جان آن فتیکه طمع دارد از قضا که شود میهمان توچه دواها که می‌کند پی هر رنج گنج توچه نواها که می‌دهد به مکان لامکان توطمع تن نوال تو طمع دل جمال تونظر تن به نان تو هوس دل بنان توجهت مصلحت بود نه بخیلی و مدخلیبه سوی بام آسمان پنهان نردبان توبه امینان و نیکوان بنمودی تو نردبانکه روان است کاروان به سوی آسمان توخمش ای دل دگر مگو دگر اسرار او مجوکه ندانی نهان آن که بداند نهان توتو ازین شهره نیشکر مطلب مغز اندرونکه خود از قشر نیشکر شکرین شد لبان توشه تبریز شمس دین که به هر لحظه آفرینبرساد از جناب حق به مه خوش‌قران تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشان توخردم راه گم کند ز فراق گران توکه بود همنشین تو که بیابد گزین توکه رهد از کمین تو که کشد خود کمان تورخم از عشق همچو زر ز تو بر من هزار اثرصنما سوی من نگر که چنانم به جان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #20, Divan e Shamsفرمود رب العالمین با صابرانم همنشینای همنشین صابران افرغ علینا صبرناقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #250«وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ»«چون با جالوت و سپاهش رو به رو شدند، گفتند: اى پروردگار ما، بر ما شكيبايى ببار و ما را ثابت‌قدم گردان و بر كافران پيروز ساز.»قرآن کریم، سورهٔ اَنْفال (۸)، آیهٔ ۴۶Quran, Al-Anfaal(#8), Line #46«… وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ.»«… صبر پيشه گيريد كه خدا همراه صابران است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی‌صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لربه لکنودقرآن کریم، سورهٔ عادیات (۱۰۰)، آیهٔ ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #310ناسپاسی و فراموشی تویاد ناورد آن عسل‌نوشی تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیالله‌الله گرد دریابار گردگرچه باشند اهل دریابار زردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1862من ز حق درخواستم کای مستعانبر قرائت من حریصم همچو جاننیستم حافظ مرا نوری بده  در دو دیده وقت خواندن بی‌گره باز ده دو دیده‌ام را آن زمان  که بگیرم مصحف و خوانم عیانآمد از حضرت ندا کای مردکارای به هر رنجی به ما امیدوارحسن ظن است و امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دم برتر آهر زمان که قصد خواندن باشدتیا ز مصحف‌ها قرائت بایدتمن در آن دم وادهم چشم تو راتا فرو خوانی معظم جوهرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو خلیل اندر آتشم ز تف آتشت خوشمنه از آنم که سرکشم ز غم بی‌امان توبگشا کار مشکلم تو دلم ده که بی‌دلممکن ای دوست منزلم بجز از گلستان توکه بیاید به کوی تو صنما جز به بوی توسبب جست‌و‌جوی تو چه بود گلفشان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsاگرم خصم بخندد وگرم شحنه ببنددتو اگر نیز به قاصد به غضب دست بخاییبه تو سوگند بخوردم که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم به خدا و به خداییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برای آن دل پر نور و برهست آن سلطان دل‌ها منتظر مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جوق‌جوق و صف‌‌صف از حرص و شتابمحترز زآتش گریزان سوی آبلاجرم ز آتش برآوردند سراعتبار الاعتبار ای بی‌خبربانگ می‌زد آتش ای گیجان گولمن نی‌ام آتش منم چشمه قبول چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظردر من آی و هیچ مگریز از شررای خلیل اینجا شرار و دود نیستجز که سحر و خدعه نمرود نیستچون خلیل حق اگر فرزانه‌ایآتش آب توست و تو پروانه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1239از خلیل حق بیاموز این سیرکه شد او بیزار اول از پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #440بینی آن باشد که او بویی بردبوی او را جانب کویی بردهر که بویش نیست بی‌بینی بودبوی آن بویی‌ است کان دینی بودچونکه بویی برد و شکر آن نکردکفر نعمت آمد و بینی‌‌اش خوردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #86باری افزون کش تو این بو را به هوشتا سوی اصلت برد بگرفته گوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #166بوی کبر و بوی حرص و بوی آزدر سخن گفتن بیاید چون پیازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsملک و مردم و پری ملک و شاه و لشکریفلک و مهر و مشتری خجل از آستان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو تو سیمرغ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گه امتحان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین به کمتر امتحان خود را مخمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #684چون کند دعوی خیاطی خسیافکند در پیش او شه اطلسی که ببر این را بغلطاق فراخز امتحان پیدا شود او را دو شاخمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهمجز رحمت او نبایدم نقلجز باده که او دهد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کاین ماند اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ است او را دار خوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsهمه خلقان چو مورکان به سوی خرمنت دوانهمه عالم نواله‌ای ز عطاهای خوان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsدر خرمنت آتشی درانداختکز خرمن خود دهد زکاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالب اویی نگردد طالبتچون بمردی طالبت شد مطلبتزنده‌یی کی مرده‌شو شوید تو راطالبی کی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خرد ره‌بین بدیفخر رازی رازدان دین بدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsبه نواله قناعتی نکند جان آن فتیکه طمع دارد از قضا که شود میهمان تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالم ولیککم کسی داند که او مهمان کیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچه دواها که می‌کند پی هر رنج گنج توچه نواها که می‌دهد به مکان لامکان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2099, Divan e Shamsرنج گوید که گنج آوردمرنج را باید امتحان کردنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند یک دم سیاه خود چه باشد غیر این کار اله پیش چوگانهای حکم کن فکان می‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشان توخردم راه گم کند ز فراق گران توکه بود همنشین تو که بیابد گزین توکه رهد از کمین تو که کشد خود کمان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی بروی زود نپاییهله ای دیده و نورم گه آن شد که بشورمپی موسی تو طورم شدی از طور کجاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشید جهان باشی ز چشم ما نهان باشیتو خود این را روا داری و آنگه این روا باشدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵٨٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1580چشم او ینظر بنور الله شدهپرده‌های جهل را خارق بدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #24شرط تعظیم است تا این نور خوشگردد این بی‌دیدگان را سرمه‌کشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #25نور یابد مستعد تیزگوشکو نباشد عاشق ظلمت چو موشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #315گوش دار ای احول این‌ها را به‌هوشداروی دیده بکش از راه گوشمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #827این جهان منتظم محشر شودگر دو دیده مبدل و انور شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1033دیده‌یی کاندر نعاسی شد پدیدکی تواند جز خیال و نیست دیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #609هرچه غیر شورش و دیوانگی‌ستاندرین ره دوری و بیگانگی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1154, Divan e Shamsبه چشم نفس نشد روی ماه او دیدنکه نفس می‌نگشاید به سوی شاه نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3045, Divan e Shamsبه چشم عشق توان دید روی یوسف جان راتو چشم عشق نداری تو مرد وهم و قیاسیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #587غیر معشوق ار تماشایی بودعشق نبود هرزه سودایی بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٢٣۶٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4170دیده کو نبود ز وصلش در فرهآن‌چنان دیده سپید و کور بهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دردبر کسی تهمت منه بر خویش گردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #229عاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندسعدی، گلستان، باب اوّل، حکایت شمارهٔ ۴Sa'adi Poem, Golestan, Baab 1, Hekaayat #4باران که در لطافت طبعش خلاف نیستدر باغ لاله روید و در شوره‌بوم خسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3089چون شما را حاجت طاحون نماندآب را در جوی اصلی باز راندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمت خود خود بریدی تو ز جهلقسمت خود را فزاید مرد اهلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #466, Divan e Shamsنقش وفا وی کند پشت به ما کی کندپشت ندارد چو شمع او همگی روست روستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هرکه از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد نه بیم او را نه شرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شومای عدو شرم و اندیشه بیاکه دریدم پرده شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #328قبله جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رو جانبی آورده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد از این مردود دانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1906ناز را رویی بباید همچو وردچون نداری گرد بدخویی مگردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1908پیش یوسف نازش و خوبی مکنجز نیاز و آه یعقوبی مکنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3306گر زنی بر نازنین‌تر از خودتدر تگ هفتم زمین زیر آردتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #410چون به حق بیدار نبود جان ماهست بیداری چو دربندان مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علت دروسترو فنا کن دید خود در دید دوستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1510گر به جهل آییم آن زندان اوستور به علم آییم آن ایوان اوستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2025خویشتن مشغول می‌‌سازند و غرق چشم می‌‌دزدند ازین لـمعان و برق‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2388مرد سفلی دشمن بالا بودمشتری هر مکان پیدا بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2871پر فکرت شد گل‌آلود و گرانزآنکه گل‌خواری تو را گل شد چو نانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ریو خویشتن را منکریاز ترازو و آینه کی جان بریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3959بشکن آن شیشه کبود و زرد راتا شناسی گرد را و مرد رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #991خوی کن بی‌شیشه دیدن نور راتا که شیشه بشکند نبود عمیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #276تلخ با تلخان یقین ملحق شودکی دم باطل قرین حق شودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2055باطلان را چه رباید باطلیعاطلان را چه خوش آید عاطلیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #279گام زآن سان نه که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ وارهدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #514گام در صحرای دل باید نهادزآنکه در صحرای گل نبود گشادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #835پابرهنه چون رود در خارزارجز به وقفه و فکرت و پرهیزگارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1439تو به هر حالی که باشی می‌طلبآب می‌جو دایما ای خشک‌لبمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3198هین طلب کن خو‌ش‌دمی عقده‌گشاراز‌د‌ان یفعل الله ما یشاقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #40«... كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«… بدان سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsقلم از عشق بشکند چو نویسد نشان توخردم راه گم کند ز فراق گران تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsتو خورشید جهان باشی ز چشم ما نهان باشیتو خود این را روا داری و آنگه این روا باشدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمت خود خود بریدی تو ز جهلقسمت خود را فزاید مرد اهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #295هر که را مشک نصیحت سود نیستلاجرم با بوی بد خو کردنی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تون زاد و پاکی را ندیدبوی مشک آرد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #334کور را خود این قضا همراه اوستکه مر او را اوفتادن طبع و خوستشاپور عبودیShaapour Oboodiچون بود نور خدا قوت بشرنیست جایت تیرگی زآنجا بپرظلم بر خود می‌کنی تا در شبیدر میان نیمه‌شب کن یاربیتا رهی زین چاه تاریک خیالتا نباشد جان تو اندر وبالمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3392لیک اغلب هوش‌ها در افتکارهمچو خفاش‌اند ظلمت‌دوستدار مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2695شب‌پران را گر نظر وآلت بدی روزشان جولان و خوش‌حالت بدی‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3655اعمشی کو ماه را هم برنتافت اختر اندر رهبری بر وی بتافت‌‌ شاپور عبودیShaapour Oboodiقبله کرد او از لئیمی و عمیآفلین و نجمه‌های بی‌هدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد ازین مردود دانهین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقریک زمان زین قبله گر ذاهل شویسخره هر قبله باطل شویچون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله شناسگر ازین انبار خواهی بر و برنیم‌ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرین مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3648چون خفاشی کو تف خورشید را برنتابد بسکلد اومید رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3213پیش این خورشید کی تابد هلالبا چنان رستم چه باشد زور زالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2825تا ابد از ظلمتی در ظلمتی  می‌روند و نیست غوثی رحمتی مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #181گفت حق چشم خفاش بدخصال  بسته‌ام من زآفتاب بی‌مثالمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #10ذم خورشید جهان ذم خود استکه دو چشمم کور و تاریک و بد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #26سست‌چشمانی که شب جولان کنند کی طواف مشعله ایمان کنندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3747همچو جغدان دشمن بازان شدیم  لاجرم وامانده ویران شدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4796این جهان پرآفتاب و نور ماه  او بهشته سر فرو برده به چاهکه اگر حق است پس کو روشنیسر ز چه بردار و بنگر ای دنیجمله عالم شرق و غرب آن نور یافت  تا تو در چاهی نخواهد بر تو تافتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #64کاین ‌جهان چاهی‌ است بس ‌تاریک و‌‌ تنگهست بیرون عالمی بی‌بو و رنگمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2925بعد نومیدی بسی امیدهاست  از پس ظلمت بسی خورشیدهاست مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3929شب مخسپ اینجا اگر جان بایدت  ورنه‌ مرگ اینجا‌ کمین بگشایدتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3990عذر خود از شه بخواه ای پرحسد  پیش از آنکه آنچنان روزی رسد وآنکه در ظلمت براند بارگیبرکند زآن نور دل یکبارگیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4085هین برو جلدی مکن سودا مپزکه نتان پیمود کیوان را به گز مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3412گر خفاشی رفت در کور و کبودباز سلطان‌دیده را باری چه بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3398گویدش گیرم که آن خفاش لدعلتی دارد تو را باری چه شدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3411عام اگر خفاش‌طبع‌اند و مجازیوسفا داری تو آخر چشم بازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3399مالشت بدهم به زجر از اکتئابتا نتابی سر دگر از آفتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1353آدمی چون نور گیرد از خداهست مسجود ملایک ز اجتبامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #337پس دو چشم روشن ای صاحب‌نظر مر تو را صد مادرست و صد پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3333پاسبان آفتابند اولیا  در بشر واقف ز اسرار خدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #451زآنکه نور انبیا خورشید بودنور حس ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4660سایه‌هایی که بود جویای نورنیست گردد چون کند نورش ظهورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #443در صفات حق صفات جمله‌شانهمچو اختر پیش آن خور بی‌نشانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4623سایه‌یی و عاشقی بر آفتابشمس آید سایه لا گردد شتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4669چون به خانه مرغ اشتر پا نهادخانه ویران گشت و سقف اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2111عقل سایه حق بود حق آفتابسایه را با آفتاب او چه تابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3808شمع چو‌ن دعو‌ت کند و‌قت فر‌و‌ز جان پر‌و‌انه نپر‌هیز‌د ز سو‌زمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4636چون برآمد نور ظلمت نیست شدظلم را ظلمت بود اصل و عضدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1942ظلمتی را کافتابش بر‌نداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3189همره خورشید را شب‌پر مخوان  آنکه او مسجود شد ساجد مدان مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1111شمس باشد بر سبب‌ها مطلع  هم از او حبل سبب‌ها منقطع‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1290نور حق بر نور حس راکب شودآنگهی جان سوی حق راغب شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #25نور یابد مستعد تیزگوش کو نباشد عاشق ظلمت چو موشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2501نک جهان در شب بمانده میخ‌دوزمنتظر موقوف خورشیدست روزمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3010گر همی‌‌‌خواهی که بفروزی چو روز هست همچون شب خود را بسوز مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #386سجده‌گه را تر کن از اشک روان کای خدا تو وارهانم زین گمانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #494گر رهایی بایدت زین چاه تنگای برادر رو بر آذر بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #583سوی حق گر راستانه خم شویوارهی از اختران محرم شویمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3432سوی خود کن این خفاشان را مطارزین خفاشیشان بخر ای مستجارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #856وآن خفاشی را که ماند او بی‌نوا می‌کنش با نور جفت و آشنامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1457بی‌فروغت روز روشن هم شب است بی‌پناهت شیر اسیر ارنب استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #29دزد و قلاب است خصم نور بس زین دو ای فریادرس فریاد رسشاپور عبودیShaapour Oboodiتا بمیرد تیرگی ای نور نورهین بکش ما را ز تاریکی به نور

برنامه شماره ۹۷۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱ اوت  ۲۰۲۳ - ۱۱ مرداد ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsای وصلِ تو آبِ زندگانیتدبیرِ خلاصِ ما تو دانیاز دیده برون مشو، که نوریوز سینه جدا مشو، که جانیآن دم که نهان شوی ز چشمممی‌نالد جانِ من نهانیمن خود چه کسم که وصل جویم؟از لطف، تواَم همی‌کشانیای دل، تو مرو سویِ خراباتهرچند قلندرِ(۱) جهانیکانجا همه پاک‌باز باشندترسم که تو کم زنی(۲)، بمانیور زآنکه رَوی، مرو تو با خویشدرپوش نشانِ بی‌نشانیمانندِ سپر مپوش سینهگر عاشقِ تیرِ آن کمانیپرسید یکی که عاشقی چیست؟گفتم که مپرس ازین معانیآنگه که چو من شوی ببینیآنگه که بخواندت، بخوانیمردانه درآ، چو شیرمردیدل را چو زنان چه می‌طپانی(۳)؟ای از رخِ گلرخانِ غیبتگشته رخِ سرخ زعفرانیای از هوسِ بهارِ حُسنتدر هر نَفَسم دمِ خزانیای آنکه تو باغ و بوستان رااز جورِ خزان همی‌رهانیای داده تو گوشت پاره‌ای رادر گفت و شنود ترجمانیای داده زبانِ انبیا رابا سِرِّ قدیم همزبانیای داده روانِ اولیا رادر مرگ حیاتِ جاودانیای داده تو عقلِ بدگمان رابر بامِ دماغ(۴)، پاسبانیای آنکه تو هر شبی ز خلقاناین پنج چراغ(۵) می‌ستانیای داده تو چشمِ گلرخان رامخموری(۶) و سِحر و دلستانیای داده دو قطره خونِ دل رااندیشه و فکر و خرده‌دانی(۷)ای داده تو عشق را به قدرتمردی و نَری و پهلوانیاین بود نصیحتِ سناییجان باز، چو طالبِ عیانی(۸)شمسِ تبریز، نورِ محضی(۹)زیرا که چراغِ آسمانی(۱) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور(۲) کم زدن: عجز آوردن، تواضع نشان دادن(۳)‌ طپاندن: مضطرب کردن، ترساندن(۴) دِماغ: مغز(۵) پنج چراغ: پنج حسّ ظاهر(۶) مخموری: مستی(۷) خرده‌دانی: نکته‌دانی، ایرادگیری(۸) عَیان: به چشم ظاهر دیدن، یقین در دیدار، آشکار(۹) مَحض: خالص------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsمن خود چه کسم که وصل جویم؟از لطف تواَم همی‌کشانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۰)(۱۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۲)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۲) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیمِ توستای مسلمان بایدت تسلیم جُستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #884, Divan e Shamsدلبر روزِ الست چیزِ دگر گفت پستهیچ‌کسی هست کو، آرد آن را به یاد؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر برویَد، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ‏ اله‏کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۳)عاشقِ صُنعِ(۱۴) تواَم در شُکر و صبر(۱۵)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۱۶)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر(۱۷) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۱۸) او کافر بُوَد(۱۳) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۴) صُنع: آفرینش(۱۵) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۶) گبر: کافر(۱۷) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۸) مصنوع: آفریده، مخلوق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آردشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوهٔ پیشینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۹)(۱۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۲۰) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بَر(۲۱) دهندلاجَرَم(۲۲) حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۲۳)زآنکه جبّاران(۲۴) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۲۰) لئیم: ناکس، فرومایه(۲۱) بَر: میوه(۲۲) لاجَرَم: به ناچار(۲۳) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۴) جَبّار: ستمگر، ظالم------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پَرّ و بالآخِرُالْاَمر، آن بر آن کس شد وَبالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۵) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ الْنَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #12گفت از بانگ و عَلالایِ(۲۶) سگانهیچ واگردد ز راهی کاروان؟(۲۶) عَلالا: آواز بلند، بانگ، شور و غوغا------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی، و ز آغاز چنان جبّاریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #103, Divan e Shamsخمش کردم، سخن کوتاه خوشترکه این ساعت نمی‌گنجد علالامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۲۷) نو آید دوانهین مگو کاین مانْد اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ است، او را دار خَوش(۲۷) ضَیف: مهمان------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۲۸)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۲۹) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کس(۲۸) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۲۹) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4102زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان(۳۰) در نیاوردی نبرد(۳۰) نسیان: فراموشی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۱) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط، تسلیم است، نه کارِ درازسود نَبْوَد در ضَلالت تُرک‌تازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۳۲)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۳۲) بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساطکه: بگویید از طریقِ انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1416پس نیَم کلّیِ مطلوبِ تو منجزوِ مقصودم تو را اندر زَمَنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #23نورِ حقّیّ و به حق جَذّابِ جانخلق در ظلماتِ وَهم‌اند و گُمانشرط، تعظیم ست، تا این نورِ خَوشگردد این بی‌دیدگان را سُرمه‌کَشنور یابد مستعدِ تیزگوشکو نباشد عاشقِ ظلمت چو موشسُست‌چشمانی که شب جَولان کنندکِی طَوافِ مَشعلهٔ(۳۳) ایمان کنند؟(۳۳) مَشعله: مَشعل------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط، تسلیم است، نه کارِ درازسود نَبْوَد در ضَلالت(۳۴) تُرک‌تازمن نجویَم زین سپس راهِ اثیر(۳۵)پیر جویَم، پیر جویَم، پیر، پیر(۳۴) ضَلالت: گمراهی(۳۵) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتَدبیر کند بنده و تَقدیر نداندتَدبیر به تَقدیرِ خداوند نماندبنده چو بیندیشد، پیداست چه بیندحیلَت(۳۶) بکند، لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهاده‌ستوانگاه که داند که کجاهاش کشاند؟اِستیزه(۳۷) مکن، مملکتِ عشق طلب کنکاین مملکتت از مَلِکُ الْـموُت(۳۸) رهاندباری، تو بِهِل(۳۹) کامِ خود و نورِ خِرَد گیرکاین کام تو را زود به ناکام رسانداِشکاریِ(۴۰) شَه باش و مجو هیچ شکاریکِاشکارِ تو را بازِ اَجَل بازستاند(۳۶) حیلَت: حیله، فکر کردن به وسیله من ذهنی براساس دیدِ هم‌هویت‌شدگی‌ها.(۳۷) اِستیزه: ستیزه، مقاومتِ درونی، در درون با چیزهای بیرونی مسئله داشتن و فضاگشایی نکردن.(۳۸) مَلِکُ الـمْوُت: عزرائیل(۳۹) هِلیدن: هشتن، گذاشتن، اجازه دادن، واگذاشتن(۴۰) اِشکار: شکار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را، عشق است و بسلیک او کَی گنجد اندر دامِ کس؟تو مگر آییّ و صیدِ او شویدام بگذاری، به دامِ او رویعشق می‌گوید به گوشم پست‌پست(۴۱)صید بودن خوشتر از صیّادی استگُولِ(۴۲) من کن خویش را و غِرّه(۴۳) شوآفتابی را رها کن، ذَرّه شو(۴۱) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۴۲) گُول: ابله، نادان(۴۳) غِرّه: فریفته------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالبِ اویی، نگردد طالبتچون بمُردی طالبت شد مَطْلبت(۴۴)زنده‌یی، کِی مُرده‌شو شویَد تو را؟طالبی کِی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خِرَد ره‌بین بُدیفخرِ رازی رازدانِ دین بُدی(۴۴) مَطْلب: طلب‌شده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1026 مثالِ عالَمِ هستِ نیست‌نما، و عالَمِ نیستِ هست‌نمانیست را بنمود هست و محتشم(۴۵) هست را بنمود بر شکلِ عدمبحر را پوشید و کف کرد آشکارباد را پوشید و، بنمودت غبارچون مَنارهٔ خاک پیچان در هوا خاک از خود چون برآید بر عُلا؟خاک را بینی به بالا ای علیل(۴۶)باد را نی، جز به تعریفِ دلیل  کف همی ‌بینی روانه هر طرفکفّ بی‌دریا ندارد مُنصَرف(۴۷) کف به حس بینیّ و، دریا از دلیلفکرْ پنهان، آشکارا قال و قیل نفی را اثبات می‌پنداشتیمدیدهٔ معدوم‌بینی داشتیم دیده‌یی کاندر نُعاسی(۴۸) شد پدیدکَی توانَد جز خیال و نیست دید؟  لاجَرَم سرگشته گشتیم از ضَلالچون حقیقت شد نهان، پیدا خیالاین عدم را چون نشاند اندر نظر؟چون نهان کرد آن حقیقت از بصر؟آفرین ای اوستادِ سِحربافکه نمودی مُعرِضان را دُرد(۴۹)، صافساحران مهتاب پیمایند زودپیشِ بازرگان و، زر گیرند سود  سیم(۵۰) بربایند زین گون پیچ پیچسیم از کف رفته و کرباس هیچ این جهان جادوست، ما آن تاجریمکه ازو مهتابِ پیموده خریمگَز کند(۵۱) کرباس، پانصد گز، شتابساحرانه او ز نورِ ماهتاب  چون سِتد او سیمِ عمرت، ای رَهی(۵۲)سیم شد، کرباس نی، کیسه تهیقُلْ(۵۳) اَعُوذَت(۵۴) خوانْد باید کِای اَحَدهین ز نَفّاثات(۵۵)، افغان وَز عُقَد(۵۶)در اینصورت باید سوره قُل اَعوذُ را بخوانی و بگویی که ای خداوندِ یگانه، به فریا درس از دست این دمندگان و این گره‌ها.قرآن کریم، سورهٔ فلق (۱۱۳)، آیات ۱ تا ۵Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-5«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» (۱)«بگو: به پروردگار صبحگاه پناه مى‌برم،»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» (۲)«از شر آنچه بيافريده است»«وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ» (۳)«و از شر شب چون درآيد»«وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ» (۴)«و از شر جادوگرانى كه در گره‌ها افسون مى‌دمند»«وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» (۵)«از شر حسود چون رشک مى‌ورزد.»می‌دمند اندر گِرِه آن ساحراتاَلْغیاث(۵۷) اَلْـمُستغاث(۵۸) از بُرد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند. ای خداوندِ دادرس به فریادم رس از غلبهٔ دنیا و مقهور شدنم به دستِ دنیا.لیک برخوان از زبانِ فعل نیزکه زبانِ قول سُست است ای عزیزدر زمانه مر تو را سه همرهندآن یکی وافی و این دو غَدرمند(۵۹)آن یکی یاران و، دیگر رخت و مالوآن سَوُم وافی‌ست، آن حُسنُ الْفِعال(۶۰)مال نآید با تو بیرون از قصوریار آید، لیک آید تا به گورچون تو را روزِ اَجَل آید به پیشیار گوید از زبانِ حالِ خویش تا بدینجا بیش همره نیستمبر سرِ گورت زمانی بیستمفعلِ تو وافی‌ست، زو کُن مُلْتَحَد(۶۱) که درآید با تو در قعرِ لَحَد (۴۵) محتشم: باحشمت(۴۶) عَلیل: بیمار(۴۷) مُنصَرف: انصراف و گشتن، حرکت(۴۸) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.(۴۹) دُرد: لِردِ شراب، آنچه که ته‌نشین می‌شود.(۵۰) سیم: نقره، در اینجا مراد پول و سرمایه است.(۵۱) گَز کُنَد: اندازه بگیرد، به اصطلاح مِتر کند.(۵۲) رَهی: غلام، بنده(۵۳) قُلْ: بگو(۵۴) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۵۵) نَفّاثات: بسیار دمنده(۵۶) عُقَد: گره‌ها(۵۷) اَلْغیاث: کمک، یاری، فریادرسی(۵۸) اَلْـمُستغاث: فریادرس، کسی که به فریاد درماندگان رسد.(۵۹) غَدْرمند: فريبكار(۶۰) حُسْنُ الْفِعال: اعمالِ نيک(۶۱) مُلْتَحَد: پناهگاه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرْکبِ هِمّت سویِ اسباب راند  از مُسَبِّب لاجَرَم(۶۲) محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عیان  کِی نهد دل بر سبب‌هایِ جهان؟(۶۲) لاجَرَم: به ناچار------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1939چون شدی مَنْ کانَ لِلَّـهْ از وَلَه(۶۳)من تو را باشم، که کانَ‌ِ اللهُ لَهحدیث«مَنْ کانَ لِلّـهَ کانَ اللهُ لَهُ»«هر‌که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»(۶۳) وَلَه: حیرت------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3837سِرِّ مُوتُوا قَبْلَ مُوْتٍ این بُوَدکَز پسِ مُردن، غنیمت‌ها رسدراز بمیرید قبل از این‌که مرگ طبیعی شما فرا رسد چیست؟ پس از مُردن اختیاری و هشیارانهٔ من‌‌ذهنی، پاداش و غنائم می‌رسد، یعنی به بی‌نهایت خداوند زنده می‌شوید و شادی و آرامش بی‌سبب شما را فرا می‌گیرد، پس حدیث «بمیرید قبل از اين‌که بمیرید» را اجرا کنید.حدیث«مُوتُوا قَبْلَ اَنْ تَمُوتُوا.»«بمیرید پیش از آن‌که بمیرید.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4066در خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدیٰ عَدُوتو این پند و اندرز خوب را که در یکی از احادیثِ شریف آمده بشنو و به آن عمل کن. سرسخت‌ترین دشمن شما یا همان من‌ذهنی، در درون شماست.حدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ.»«سرسخت‌ترين دشمنِ تو، نَفْسِ تو است كه در ميانِ دو پهلویت (درونت) جا دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه، منم این، واللَّـه آن تو نیستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #806این تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدیکه خوش و زیبا و سرمستِ خودیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌‌ای کو از عَدَم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم دیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1438ای دهندهٔ عقل‌ها، فریاد رَستا نخواهی تو نخواهد هیچ کسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsسَحَرَالْعَیْن(۶۴) چه باشد، که جهان خشک نمایدبرِ عام و برِ عارف چو گلستانِ رضاییقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #116«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ.»«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»سَحَرَالْعَیْن: سحر کرد چشم‌ها را، اقتباس از آیه ۱۱۶ سوره اعراف، مجازاً هر چیز بیرونی که به دید ذهن ما، یا به چشم سحر شده ما، ما را از حوادث مصون می‌دارد.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3191چو‌ن درافگند‌‌ت د‌ر این آلو‌ده‌ رو‌ذ(۶۵)د‌م به دم می‌خو‌ان و می‌دَم ‌قُلْ(۶۶) اَعُو‌ذ(۶۷)تا ر‌هی زین جادُویّ و ز‌ین قَلَق(۶۸) اِستعاذ‌‌ت(۶۹) خو‌اه از ربُّ الْفَلَق(۷۰) از پروردگار بامداد پناه بخواه تا از این جادو و اضطراب رها شوی.زآن نَبی دُنیات را سَحّا‌ره(۷۱) خو‌اند کو به افسو‌ن خلق را د‌ر چَه، نشاند حدیث«احْذَرُوا الدُّنْيَا فَإِنَّهَا أَسْحَرُ مِنْ هَارُوتَ وَمَارُوتَ.»«بپرهیزید از دنیا که همانا دنیا جادوگرتر از هاروت و ماروت است.»هین فسو‌نِ گر‌م د‌ا‌ر‌د گَنده‌پیر کرده شاهان را دَ‌مِ گرمش اسیر در در‌و‌نِ سینه نَفّاثات(۷۲)، او‌ستعُقده‌هایِ سِحر را اثبات او‌ست ساحرهٔ‌ دنیا قو‌ی دانا زنی‌ست حَلِّ سِحرِ او به پایِ عامه نیست و‌ر گشا‌د‌ی عَقدِ او را عقل‌ها انبیا را کی فرستاد‌ی خدا؟ هین طلب کن خو‌ش‌دَمی عُقده‌فگشا راز‌د‌انِ یَفْعَلُ الله مٰا یَشٰاقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #40«... كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«… بدان سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»همچو ماهی بسته استَت او به شَسْت(۷۳) شاهزا‌ده مانْد سالیّ و، تو شصت شصت سال از شَسْتِ او در مِحْنَتی(۷۴) نه خو‌شی، نه بر طر‌یقِ سُنَّتی فاسقی(۷۵) بد‌بخت، نه د‌نیات خو‌ب نه رهیده از و‌بال(۷۶) و از ذُ‌‌نو‌ب(۷۷)نفخِ(۷۸) او، این عُقده‌ها را سخت کر‌دپس طلب کُن نَفْخهٔ خَلّا‌قِ فَر‌د تا نَفَخْتُ فیهِ(۷۹) مِنْ رُو‌حی(۸۰) تو راو‌ارهانَد ز‌ین و، گو‌ید: بر‌تر آ قرآن کریم، سورهٔ حِجْر (١۵)، آیهٔ ٢٩Quran, Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»جز به نفخِ حق نسو‌ز‌د نفخِ سِحر نفخِ قهرست این‌‌ و، آن دَم، نفخِ مِهرر‌حمتِ او سابق است از قهرِ او سابقی(۸۱) خواهی، برَو سابِق(۸۲) بِجُوقرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۱۰Quran, Al-Waaqia(#56), Line #10«وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»«سه ديگر، آنها كه سبقت جسته بودند و اينک پيش افتاده‌اند.» تا ر‌سی اند‌ر نفو‌سِ زُ‌وِّجَتْ کِای شَهِ مسحو‌ر(۸۳)، اینک مَخْرَجت(۸۴) قرآن کریم، سورهٔ تکویر (۸۱)، آیهٔ ۷Quran, Al-Takwir(#81), Line #7«وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ.»«و چون روح‌ها با تن‌ها قرين گردند.»با و‌جو‌دِ زال نآید اِنحلا‌ل(۸۵) در شَبیکه(۸۶) و در برِ آن پُر ‌دَلا‌‌ل(۸۷)نه بگفتست آن سِراجِ(۸۸) اُمَّتان این جهان و، آن جهان را ضَرَّتان(۸۹)؟ حدیث«مَثَلُ الدُّنْیٰا وَالْآخِرَةِ کَمَثَلِ ضَرَّتَیْنِ بِقَدْرِ مٰا أرْضَیْتَ اِحْدٰاهُمٰا أسْخَطْتَ الْاُخْری.»«دنیا و آخرت همچون دو هَوو هستند که هر مقدار که آن یکی را خرسند سازی، دیگری را خشمگین کنی.»پس و‌صالِ این، فِراقِ آن بُوَد صحّتِ این تن، سَقامِ(۹۰) جان بُوَد سخت می‌آید فِراقِ این مَمَرّ(۹۱) پس فِراقِ آن مَقر(۹۲)، دان سخت‌‌ترچو‌ن فِراقِ نقش، سخت آید تو راتا چه سخت آید ز نقّاشش جدا ای که صبر‌ت نیست از دنیایِ ‌دو‌ن(۹۳)چو‌نْت صبر‌ست از خدا؟ ‌ای د‌و‌ست، چو‌ن؟ چو‌نکه صبر‌ت نیست ز‌ین آبِ سیاهچو‌ن صبو‌ر‌ی د‌ا‌ر‌ی از چِشمهٔ اله؟چو‌نکه بی این شُر‌ب، کم دا‌ر‌ی سکو‌نچون ز اَبْرا‌ر‌ی(۹۴) جُد‌ا‌ وَز یَشْرَبُو‌ن(۹۵)؟تویی که بدون نوشیدن آبِ سیاه، آرامش نمی‌یابی، چگونه می‌توانی از نیکان و شراب پاکی که می‌نوشند دور باشی؟قرآن کریم، سورهٔ دهر (انسان) (۷۶)، آیهٔ ۵Quran, Al-Insan(#76), Line #5«إِنَّ الْـاَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا.»«همانا نوشند نیکان از جامی لبریز که آمیغِ آن عطرآگین است.»گر ببینی یک نَفَس حُسنِ وَد‌و‌د(۹۶) اند‌ر آتش افگنی جان و و‌جو‌د جیفه(۹۷) بینی بعد از آن این شُر‌ب را چو‌ن ببینی کرّ و فرِّ(۹۸) قُر‌ب(۹۹) راهمچو شهزا‌ده رسی در یارِ خو‌یش پس بر‌و‌ن آر‌ی ز پا تو خارِ خو‌یشجهد کن، در بی‌خو‌د‌ی خو‌د را بیاب ز‌و‌د‌تر، و‌اللهُ اَعْلَم بِالصَّو‌ابدر راهِ خدا چنان بکوش که به مرتبهٔ بی‌خویشی رسی، و در مرتبهٔ بی‌خویشی، منِ حقیقی خود را هر چه سریعتر بیابی. و خدا به راستی و درستی داناتر است.(۶۵) رو‌ذ: رود(۶۶) قُلْ: بگو(۶۷) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۶۸) قَلَق: اضطراب و پریشانی(۶۹) اِستعاذ‌‌ت: اِستعاذَة، پناه خواستن(۷۰) ربُّ الْفَلَق: پروردگار بامداد، پروردگار آفریدگان(۷۱) سَحّا‌ره: بسیار جادو کننده(۷۲) نَفّاثات: جمعِ نَفّاثَة، به معنی بسیار دمنده(۷۳) شَست: قلّاب ماهیگیری(۷۴) مِحنَت: درد، رنج(۷۵) فاسق: گناهکار، تباهکار(۷۶) وَبال: سختی، عذاب(۷۷) ذُنوب: جمعِ ذَنب، به معنی گناه(۷۸) نَفخ: دَم، نفَس(۷۹) نَفَختُ فیه: دمیدم در او(۸۰) رُو‌حی: روحم، روحِ من(۸۱) سابقی: سبقت(۸۲) سابِق: شخصِ پیشتاز، سابِقون: پیشی‌گیرندگان در ایمان و عمل صالح(۸۳) مَسحور: سِحرزده، جادو شده(۸۴) مَخْرَج: محلّ خروج، جای نجات و خلاصی(۸۵) اِنحلال: گشوده شدن گِره(۸۶) شَبیکه: دام و کمند(۸۷) دَلال: ناز و کرشمه(۸۸) سِراج: چراغ(۸۹) ضَرَّة: هَوُو(۹۰) سَقام: بيماری، دردمندی(۹۱) مَمَرّ: محل عبور(۹۲) مَقَر: محل قرار گرفتن(۹۳) دُون: پست، نازل(۹۴) اَبرار: نیکان(۹۵) یَشرَبُون: می نوشند(۹۶) وَدود: بسیار مهربان و دوستدار، از نامهای خداوند(۹۷) جیفه: مردار(۹۸) کَرّ و فَرّ: شکوه و زیبایی(۹۹) قُرب: نزدیکی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حَذَر شوریدنِ شور و شَر است رُو توکّل کن، توکّل بهتر است‌‌با قضا پنجه مَزَن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمُرده باید بود پیشِ حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۱۰۰)(۱۰۰) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کُلّ را گفت: ما زاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۰۱) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۰۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsای وصلِ تو آبِ زندگانیتدبیرِ خلاصِ ما تو دانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsاز دیده برون مشو، که نوریوز سینه جدا مشو، که جانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #435, Divan e Shamsاین عدم خود چه مبارک جایستکه مددهایِ وجود از عدمستمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsنورِ دو دیدهٔ منی، دور مشو ز چشمِ منشعلهٔ سینهٔ منی، کم مکن از شرارِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsآن دم که نهان شوی ز چشمممی‌نالد جانِ من نهانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1863پس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۱۰۲) رضا آشفته است(۱۰۲) سمن‌زار: باغ یاسمن‌ و جای انبوه از درخت یاسمن، آن‌جا که سَمَن رویَد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsمن خود چه کسم که وصل جویم؟از لطف، تواَم همی‌کشانیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۱۰۳) ای پسر  (۱۰۳) فِرو مآ: نایست  ------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است، خامُش، کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پیِ تو، تو، مَکوش-------------------------مجموع لغات:(۱) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور(۲) کم زدن: عجز آوردن، تواضع نشان دادن(۳)‌ طپاندن: مضطرب کردن، ترساندن(۴) دِماغ: مغز(۵) پنج چراغ: پنج حسّ ظاهر(۶) مخموری: مستی(۷) خرده‌دانی: نکته‌دانی، ایرادگیری(۸) عَیان: به چشم ظاهر دیدن، یقین در دیدار، آشکار(۹) مَحض: خالص(۱۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۲) حَدید: آهن(۱۳) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۴) صُنع: آفرینش(۱۵) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۶) گبر: کافر(۱۷) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۸) مصنوع: آفریده، مخلوق(۱۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۲۰) لئیم: ناکس، فرومایه(۲۱) بَر: میوه(۲۲) لاجَرَم: به ناچار(۲۳) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۴) جَبّار: ستمگر، ظالم(۲۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۶) عَلالا: آواز بلند، بانگ، شور و غوغا(۲۷) ضَیف: مهمان(۲۸) فَتیٰ: جوان‌مرد، جوان(۲۹) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادهٔ داماد به عروس یا خانوادهٔ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۳۰) نسیان: فراموشی(۳۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۲) بُن: ریشه(۳۳) مَشعله: مَشعل(۳۴) ضَلالت: گمراهی(۳۵) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۳۶) حیلَت: حیله، فکر کردن به وسیله من ذهنی براساس دیدِ هم‌هویت‌شدگی‌ها.(۳۷) اِستیزه: ستیزه، مقاومتِ درونی، در درون با چیزهای بیرونی مسئله داشتن و فضاگشایی نکردن.(۳۸) مَلِکُ الـمْوُت: عزرائیل(۳۹) هِلیدن: هشتن، گذاشتن، اجازه دادن، واگذاشتن(۴۰) اِشکار: شکار(۴۱) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۴۲) گُول: ابله، نادان(۴۳) غِرّه: فریفته(۴۴) مَطْلب: طلب‌شده(۴۵) محتشم: باحشمت(۴۶) عَلیل: بیمار(۴۷) مُنصَرف: انصراف و گشتن، حرکت(۴۸) نُعاس: چُرت، در اینجا مطلقاً به معنی خواب.(۴۹) دُرد: لِردِ شراب، آنچه که ته‌نشین می‌شود.(۵۰) سیم: نقره، در اینجا مراد پول و سرمایه است.(۵۱) گَز کُنَد: اندازه بگیرد، به اصطلاح مِتر کند.(۵۲) رَهی: غلام، بنده(۵۳) قُلْ: بگو(۵۴) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۵۵) نَفّاثات: بسیار دمنده(۵۶) عُقَد: گره‌ها(۵۷) اَلْغیاث: کمک، یاری، فریادرسی(۵۸) اَلْـمُستغاث: فریادرس، کسی که به فریاد درماندگان رسد.(۵۹) غَدْرمند: فريبكار(۶۰) حُسْنُ الْفِعال: اعمالِ نيک(۶۱) مُلْتَحَد: پناهگاه(۶۲) لاجَرَم: به ناچار(۶۳) وَلَه: حیرتسَحَرَالْعَیْن: سحر کرد چشم‌ها را، اقتباس از آیه ۱۱۶ سوره اعراف، مجازاً هر چیز بیرونی که به دید ذهن ما، یا به چشم سحر شده ما، ما را از حوادث مصون می‌دارد.(۶۵) رو‌ذ: رود(۶۶) قُلْ: بگو(۶۷) اَعُوذُ: پناه می‌برم(۶۸) قَلَق: اضطراب و پریشانی(۶۹) اِستعاذ‌‌ت: اِستعاذَة، پناه خواستن(۷۰) ربُّ الْفَلَق: پروردگار بامداد، پروردگار آفریدگان(۷۱) سَحّا‌ره: بسیار جادو کننده(۷۲) نَفّاثات: جمعِ نَفّاثَة، به معنی بسیار دمنده(۷۳) شَست: قلّاب ماهیگیری(۷۴) مِحنَت: درد، رنج(۷۵) فاسق: گناهکار، تباهکار(۷۶) وَبال: سختی، عذاب(۷۷) ذُنوب: جمعِ ذَنب، به معنی گناه(۷۸) نَفخ: دَم، نفَس(۷۹) نَفَختُ فیه: دمیدم در او(۸۰) رُو‌حی: روحم، روحِ من(۸۱) سابقی: سبقت(۸۲) سابِق: شخصِ پیشتاز، سابِقون: پیشی‌گیرندگان در ایمان و عمل صالح(۸۳) مَسحور: سِحرزده، جادو شده(۸۴) مَخْرَج: محلّ خروج، جای نجات و خلاصی(۸۵) اِنحلال: گشوده شدن گِره(۸۶) شَبیکه: دام و کمند(۸۷) دَلال: ناز و کرشمه(۸۸) سِراج: چراغ(۸۹) ضَرَّة: هَوُو(۹۰) سَقام: بيماری، دردمندی(۹۱) مَمَرّ: محل عبور(۹۲) مَقَر: محل قرار گرفتن(۹۳) دُون: پست، نازل(۹۴) اَبرار: نیکان(۹۵) یَشرَبُون: می نوشند(۹۶) وَدود: بسیار مهربان و دوستدار، از نامهای خداوند(۹۷) جیفه: مردار(۹۸) کَرّ و فَرّ: شکوه و زیبایی(۹۹) قُرب: نزدیکی(۱۰۰) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه(۱۰۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۰۲) سمن‌زار: باغ یاسمن‌ و جای انبوه از درخت یاسمن، آن‌جا که سَمَن رویَد.  (۱۰۳) فِرو مآ: نایست  ----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsای وصل تو آب زندگانیتدبیر خلاص ما تو دانیاز دیده برون مشو که نوریوز سینه جدا مشو که جانیآن دم که نهان شوی ز چشمممی‌نالد جان من نهانیمن خود چه کسم که وصل جویماز لطف توام همی‌کشانیای دل تو مرو سوی خراباتهرچند قلندر جهانیکانجا همه پاک‌باز باشندترسم که تو کم زنی بمانیور زآنکه روی مرو تو با خویشدرپوش نشان بی‌نشانیمانند سپر مپوش سینهگر عاشق تیر آن کمانیپرسید یکی که عاشقی چیستگفتم که مپرس ازین معانیآنگه که چو من شوی ببینیآنگه که بخواندت بخوانیمردانه درآ چو شیرمردیدل را چو زنان چه می‌طپانیای از رخ گلرخان غیبتگشته رخ سرخ زعفرانیای از هوس بهار حسنتدر هر نفسم دم خزانیای آنکه تو باغ و بوستان رااز جور خزان همی‌رهانیای داده تو گوشت پاره‌ای رادر گفت و شنود ترجمانیای داده زبان انبیا رابا سر قدیم همزبانیای داده روان اولیا رادر مرگ حیات جاودانیای داده تو عقل بدگمان رابر بام دماغ پاسبانیای آنکه تو هر شبی ز خلقاناین پنج چراغ می‌ستانیای داده تو چشم گلرخان رامخموری و سحر و دلستانیای داده دو قطره خون دل رااندیشه و فکر و خرده‌دانیای داده تو عشق را به قدرتمردی و نری و پهلوانیاین بود نصیحت سناییجان باز چو طالب عیانیشمس تبریز نور محضیزیرا که چراغ آسمانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsمن خود چه کسم که وصل جویماز لطف توام همی‌کشانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #884, Divan e Shamsدلبر روز الست چیز دگر گفت پستهیچ‌کسی هست کو آرد آن را به یادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته اله‏کشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوه پیشینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پر و بالآخرالامر آن بر آن کس شد وبالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ الْنَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #12گفت از بانگ و علالای سگانهیچ واگردد ز راهی کاروانمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #103, Divan e Shamsخمش کردم سخن کوتاه خوشترکه این ساعت نمی‌گنجد علالامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کاین ماند اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ است او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ١۶۴٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچ‌کسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4102زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط تسلیم است نه کار درازسود نبود در ضلالت ترک‌تازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1416پس نیم کلی مطلوب تو منجزو مقصودم تو را اندر زمنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #23نور حقی و به حق جذاب جانخلق در ظلمات وهم‌اند و گمانشرط تعظیم ست تا این نور خوشگردد این بی‌دیدگان را سرمه‌کشنور یابد مستعد تیزگوشکو نباشد عاشق ظلمت چو موشسست‌چشمانی که شب جولان کنندکی طواف مشعله ایمان کنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط تسلیم است نه کار درازسود نبود در ضلالت ترک‌تازمن نجویم زین سپس راه اثیرپیر جویم پیر جویم پیر پیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندبنده چو بیندیشد پیداست چه بیندحیلت بکند لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهاده‌ستوانگاه که داند که کجاهاش کشانداستیزه مکن مملکت عشق طلب کنکاین مملکتت از ملک الـموت رهاندباری تو بهل کام خود و نور خرد گیرکاین کام تو را زود به ناکام رسانداشکاری شه باش و مجو هیچ شکاریکاشکار تو را باز اجل بازستاندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویعشق می‌گوید به گوشم پست‌پستصید بودن خوشتر از صیادی استگول من کن خویش را و غره شوآفتابی را رها کن ذره شومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالب اویی نگردد طالبتچون بمردی طالبت شد مطلبتزنده‌یی کی مرده‌شو شوید تو راطالبی کی مطلبت جوید تو رااندرین بحث ار خرد ره‌بین بدیفخر رازی رازدان دین بدیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1026 مثال عالم هست نیست‌نما و عالم نیست هست‌نمانیست را بنمود هست و محتشمهست را بنمود بر شکل عدمبحر را پوشید و کف کرد آشکارباد را پوشید و بنمودت غبارچون مناره خاک پیچان در هوا خاک از خود چون برآید بر علاخاک را بینی به بالا ای علیلباد را نی جز به تعریف دلیل  کف همی ‌بینی روانه هر طرفکف بی‌دریا ندارد منصرف کف به حس بینی و دریا از دلیلفکر پنهان آشکارا قال و قیل نفی را اثبات می‌پنداشتیمدیده معدوم‌بینی داشتیم دیده‌یی کاندر نعاسی شد پدیدکی تواند جز خیال و نیست دید  لاجرم سرگشته گشتیم از ضلالچون حقیقت شد نهان پیدا خیالاین عدم را چون نشاند اندر نظرچون نهان کرد آن حقیقت از بصرآفرین ای اوستاد سحربافکه نمودی معرضان را درد صافساحران مهتاب پیمایند زودپیش بازرگان و زر گیرند سود  سیم بربایند زین گون پیچ پیچسیم از کف رفته و کرباس هیچ این جهان جادوست ما آن تاجریمکه ازو مهتاب پیموده خریمگز کند کرباس پانصد گز شتابساحرانه او ز نور ماهتاب  چون ستد او سیم عمرت ای رهیسیم شد کرباس نی کیسه تهیقل اعوذت خواند باید کای احدهین ز نفاثات افغان وز عقددر اینصورت باید سوره قل اعوذ را بخوانی و بگویی که ای خداوند یگانهبه فریا درس از دست این دمندگان و این گره‌هاقرآن کریم، سورهٔ فلق (۱۱۳)، آیات ۱ تا ۵Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-5«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» (۱)«بگو: به پروردگار صبحگاه پناه مى‌برم،»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ» (۲)«از شر آنچه بيافريده است»«وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ» (۳)«و از شر شب چون درآيد»«وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ» (۴)«و از شر جادوگرانى كه در گره‌ها افسون مى‌دمند»«وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» (۵)«از شر حسود چون رشک مى‌ورزد.»می‌دمند اندر گره آن ساحراتالغیاث الـمستغاث از برد و ماتآن زنان جادوگر در گره‌های افسون می‌دمند ای خداوند دادرس به فریادم رس از غلبه دنیا و مقهور شدنم به دست دنیالیک برخوان از زبان فعل نیزکه زبان قول سست است ای عزیزدر زمانه مر تو را سه همرهندآن یکی وافی و این دو غدرمندآن یکی یاران و دیگر رخت و مالوآن سوم وافی‌ست آن حسن الفعالمال ناید با تو بیرون از قصوریار آید لیک آید تا به گورچون تو را روز اجل آید به پیشیار گوید از زبان حال خویش تا بدینجا بیش همره نیستمبر سر گورت زمانی بیستمفعل تو وافی‌ست زو کن ملتحد که درآید با تو در قعر لحد مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب راند  از مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیان  کی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1939چون شدی من کان للـه از ولهمن تو را باشم که کان الله لهحدیث«مَنْ کانَ لِلّـهَ کانَ اللهُ لَهُ»«هر‌که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3837سر موتوا قبل موت این بودکز پس مردن غنیمت‌ها رسدراز بمیرید قبل از این‌که مرگ طبیعی شما فرا رسد چیست پس از مردن اختیاری و هشیارانه من‌‌ذهنی پاداش و غنائم می‌رسد یعنی به بی‌نهایت خداوند زنده می‌شوید و شادی و آرامش بی‌سبب شما را فرا می‌گیرد پس حدیث بمیرید قبل از اين‌که بمیرید را اجرا کنیدحدیث«مُوتُوا قَبْلَ اَنْ تَمُوتُوا.»«بمیرید پیش از آن‌که بمیرید.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4066در خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این پند و اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آن عمل کنسرسخت‌ترین دشمن شما یا همان من‌ذهنی در درون شماستحدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ.»«سرسخت‌ترين دشمنِ تو، نَفْسِ تو است كه در ميانِ دو پهلویت (درونت) جا دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این واللـه آن تو نیستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #806این تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌‌ای کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1438ای دهنده عقل‌ها فریاد رستا نخواهی تو نخواهد هیچ کسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsسحرالعین چه باشد که جهان خشک نمایدبر عام و بر عارف چو گلستان رضاییقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #116«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ.»«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3191چو‌ن درافگند‌‌ت د‌ر این آلو‌ده‌ رو‌ذد‌م به دم می‌خو‌ان و می‌دم ‌قل اعو‌ذتا ر‌هی زین جادوی و ز‌ین قلقاستعاذ‌‌ت خو‌اه از رب الفلق از پروردگار بامداد پناه بخواه تا از این جادو و اضطراب رها شویزآن نبی دنیات را سحا‌ره خو‌اند کو به افسو‌ن خلق را د‌ر چه نشاند حدیث«احْذَرُوا الدُّنْيَا فَإِنَّهَا أَسْحَرُ مِنْ هَارُوتَ وَمَارُوتَ.»«بپرهیزید از دنیا که همانا دنیا جادوگرتر از هاروت و ماروت است.»هین فسو‌ن گر‌م د‌ا‌ر‌د گنده‌پیر کرده شاهان را دم گرمش اسیر در در‌و‌ن سینه نفاثات او‌ستعقده‌های سحر را اثبات او‌ست ساحره دنیا قو‌ی دانا زنی‌ست حل سحر او به پای عامه نیست و‌ر گشا‌د‌ی عقد او را عقل‌ها انبیا را کی فرستاد‌ی خدا هین طلب کن خو‌ش‌دمی عقده‌فگشا راز‌د‌ان یفعل الله ما یشاقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #40«... كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«… بدان سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»همچو ماهی بسته استت او به شستشاهزا‌ده ماند سالی و تو شصت شصت سال از شست او در محنتینه خو‌شی نه بر طر‌یق سنتی فاسقی بد‌بخت نه د‌نیات خو‌ب نه رهیده از و‌بال و از ذنو‌بنفخ او این عقده‌ها را سخت کر‌دپس طلب کن نفخه خلاق فر‌د تا نفخت فیه من رو‌حی تو راو‌ارهاند ز‌ین و گو‌ید بر‌تر آ قرآن کریم، سورهٔ حِجْر (١۵)، آیهٔ ٢٩Quran, Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»جز به نفخ حق نسو‌ز‌د نفخ سحر نفخ قهرست این‌‌ و آن دم نفخ مهرر‌حمت او سابق است از قهر او سابقی خواهی برو سابق بجوقرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۱۰Quran, Al-Waaqia(#56), Line #10«وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»«سه ديگر، آنها كه سبقت جسته بودند و اينک پيش افتاده‌اند.» تا ر‌سی اند‌ر نفو‌س زوجت کای شه مسحو‌ر اینک مخرجت قرآن کریم، سورهٔ تکویر (۸۱)، آیهٔ ۷Quran, Al-Takwir(#81), Line #7«وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ.»«و چون روح‌ها با تن‌ها قرين گردند.»با و‌جو‌د زال ناید انحلا‌لدر شبیکه و در بر آن پر ‌دلا‌‌لنه بگفتست آن سراج امتان این جهان و آن جهان را ضرتان حدیث«مَثَلُ الدُّنْیٰا وَالْآخِرَةِ کَمَثَلِ ضَرَّتَیْنِ بِقَدْرِ مٰا أرْضَیْتَ اِحْدٰاهُمٰا أسْخَطْتَ الْاُخْری.»«دنیا و آخرت همچون دو هَوو هستند که هر مقدار که آن یکی را خرسند سازی، دیگری را خشمگین کنی.»پس و‌صال این فراق آن بود صحت این تن سقام جان بود سخت می‌آید فراق این ممرپس فراق آن مقر دان سخت‌‌ترچو‌ن فراق نقش سخت آید تو راتا چه سخت آید ز نقاشش جدا ای که صبر‌ت نیست از دنیای ‌دو‌نچو‌نت صبر‌ست از خدا ‌ای د‌و‌ست چو‌ن چو‌نکه صبر‌ت نیست ز‌ین آب سیاهچو‌ن صبو‌ر‌ی د‌ا‌ر‌ی از چشمه الهچو‌نکه بی این شر‌ب کم دا‌ر‌ی سکو‌نچون ز ابرا‌ر‌ی جد‌ا‌ وز یشربو‌نتویی که بدون نوشیدن آب سیاه آرامش نمی‌یابی چگونه می‌توانی از نیکان و شراب پاکی که می‌نوشند دور باشیقرآن کریم، سورهٔ دهر (انسان) (۷۶)، آیهٔ ۵Quran, Al-Insan(#76), Line #5«إِنَّ الْـاَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا.»«همانا نوشند نیکان از جامی لبریز که آمیغِ آن عطرآگین است.»گر ببینی یک نفس حسن ود‌و‌داند‌ر آتش افگنی جان و و‌جو‌د جیفه بینی بعد از آن این شر‌ب را چو‌ن ببینی کر و فر قر‌ب راهمچو شهزا‌ده رسی در یار خو‌یش پس بر‌و‌ن آر‌ی ز پا تو خار خو‌یشجهد کن در بی‌خو‌د‌ی خو‌د را بیاب ز‌و‌د‌تر و‌الله اعلم بالصو‌ابدر راه خدا چنان بکوش که به مرتبه بی‌خویشی رسی و در مرتبه بی‌خویشی من حقیقی خود را هر چه سریعتر بیابیو خدا به راستی و درستی داناتر استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حذر شوریدن شور و شر استرو توکل کن توکل بهتر است‌‌با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرعقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsای وصل تو آب زندگانیتدبیر خلاص ما تو دانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsاز دیده برون مشو که نوریوز سینه جدا مشو که جانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #435, Divan e Shamsاین عدم خود چه مبارک جایستکه مددهای وجود از عدمستمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsنور دو دیده منی دور مشو ز چشم منشعله سینه منی کم مکن از شرار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsآن دم که نهان شوی ز چشمممی‌نالد جان من نهانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1863پس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2733, Divan e Shamsمن خود چه کسم که وصل جویماز لطف توام همی‌کشانیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسر مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک‌ است خامش کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پی تو تو مکوش

برنامه شماره ۹۷۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۵ ژوئیه  ۲۰۲۳ - ۴ مرداد ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست، نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی، بروی زود، نپاییهله ای دیده و نورم، گهِ آن شد که بشورمپیِ موسیِ تو طورم، شدی از طور، کجایی؟اگرم خصم بخندد، وگَرَم شِحنه(۱) ببنددتو اگر نیز به قاصد(۲) به غضب دست بخاییبه تو سوگند بخوردم، که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم، به خدا و به خداییبکن ای دوست چراغی، که به از اختر و چرخیبکن ای دوست طبیبی، که به هر درد دواییدلِ ویرانِ من اندر غلط، ار جغد درآیدبزند عکسِ تو بر وی، کند آن جغد هماییهله یک قوم بگریند، و یکی قوم بخندندرهِ عشقِ تو ببندند به استیزه نماییاگر از خشم بجنگی وگر از خصم بلنگیو اگر شیر و پلنگی تو هم از حلقهٔ ماییبه بد و نیکِ زمانه، نجهد عشق ز خانهنَبُوَد عشق فسانه، که سمایی‌ست، سماییچو مرا درد دوا شد، چو مرا جور وفا شدچو مرا ارض سما شد، چه کنم طالَ بقایی(۳)؟سَحَرَالْعَیْن(۴) چه باشد، که جهان خشک نماید* برِ عام و برِ عارف چو گلستانِ رضاییهله این ناز رها کن، نَفَسی روی به ما کننَفَسی ترکِ دغا کن، چه بُوَد مکر و دغایی؟هله خاموش، که تا او لبِ شیرین بگشایدبکند هر دو جهان را خضرِ وقت سقایی* قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #116«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ.»«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»(۱) شِحنه: داروغه، پاسبان(۲) به قاصد: از روی قصد، دانسته(۳) طالَ بقا: عمرش دراز باد(۴) سَحَرَالْعَیْن: سحر کرد چشم‌ها را، اقتباس از آیهٔ ۱۱۶ سوره اعراف، مجازاً هر چیز بیرونی که به دید ذهن ما، یا به چشم سحر شدهٔ ما، ما را از حوادث مصون می‌دارد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست، نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی، بروی زود، نپاییهله ای دیده و نورم، گهِ آن شد که بشورمپیِ موسیِ تو طورم، شدی از طور، کجایی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو، شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و، نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق(۵) زد(۵) آفاق: جمع اُفُق------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانْ‌تان من شَوَم در گفت‌وگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsای وصلِ تو اصلِ شادمانیکان صورتهاست، وین معانییک لحظه مَبُر ز بنده، که نیستبی‌آب سفینه(۶) را روانی(۷)من مصحفِ(۸) باطلم ولیکنتصحیح شوم، چو تو بخوانی(۶) سفینه:‌ کشتی(۷) روانی: روش، راه رفتن، روان بودن(۸) مُصحف: قرآن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش دَه می‌دهند(۹)(۹) دَه‌ دادن: منزجر شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه، منم این، واللَّـه آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خَلقدر غم و اندیشه مانی تا به حَلقاین تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدیکه خوش و زیبا و سرمستِ خودیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsیک یوسفِ بی‌کس است و صد گرگامّا برهد، چو تو شُبانیهر بار بپرسیَم که چونی؟با اشکم و رویِ زعفرانیاین هر دو نشان برایِ عام‌ استپیشت چه نشان، چه بی‌نشانیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2380مُستَمِع(۱۰) چون تازه آمد بی‌مَلالصد زبان گردد به گفتن، گُنگ و لال(۱۰) مُستَمِع: شنونده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsناگفته، حدیث بشنوی توننوشته، قباله(۱۱) را بخوانیبی‌‌خواب تو واقعه نماییبی‌آب سفینه‌ها برانیخاموش، ثنا و لابه کم کنکز غیب رسید لَنْ تَرانی(۱۲)قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»(۱۱) قباله: سند(۱۲) لَنْ تَرانی: اشاره به آیهٔ ۱۴۳، سورهٔ اعراف(۷)------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1791دل که او بستۀ غم و خندیدن استتو مگو کو لایقِ آن دیدن استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جُرم بر خود نِهْ، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۱۳)که اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیمِ بانگِ آن دیوِ لعینواگُریزی در ضَلالت(۱۴) از یقین(۱۳) غَوی: گمراه(۱۴) ضَلالت: گمراهی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگِ دیوان، گلّه‌بانِ اشقیاست(۱۵)بانگِ سلطان، پاسبانِ اولیاستتا نیآمیزد، بدین دو بانگِ دورقطره‌ای از بحرِ خوش با بحرِ شور(۱۵) اشقیا: بدبختان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۱۶)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم. و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»در گُنه، او از ادب پنهانْش کرد زآن گُنَه بر خود زدن، او بَر بخَورد(۱۶) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جَوْق‌جَوْق(۱۷) و، صف‌ صف از حرص و شتابمُحْتَرِز(۱۸) زآتش، گُریزان سویِ آبلاجَرَم ز آتش برآوردند سر اِعْتبار اَلْاِعتبار ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجانِ گول من نی‌ام آتش، منم چشمهٔ قبول  چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظر در من آی و هیچ مگریز از شَرَرای خلیل اینجا شَرار و دود نیست جز که سِحر و خُدعهٔ(۱۹) نمرود نیست چون خلیلِ حق اگر فرزانه‌ای آتش آبِ توست و تو پروانه‌ای (۱۷) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۱۸) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۱۹) خُدعه: نیرنگ، حیله------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زآن عَوانِ(۲۰) مُقتَضی(۲۱) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدیٰ عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت‌ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طُمطراقِ(۲۲) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیزبر تو او، از بهرِ دنیا و نَبَردآن عذابِ سَرمَدی(۲۳) را سهل کردچه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سِحرِ خویش، صد چندان کندسِحْر، کاهی را به صنعت کُه کندباز، کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز(۲۴) گرداند به فنّنغزها را زشت گرداند به ظنّکارِ سِحر اینست کو دَم می‌زندهر نَفَس، قلبِ(۲۵) حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را، و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواس سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.اندر آن عالَم که هست این سِحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رُست این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۲۶) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ او(۲۰) عَوان: مأمور(۲۱) مُقتَضی: خواهش‌گر(۲۲) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۲۳) سَرمَد: جاوید، همیشگی(۲۴) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۲۵) قلب: تغییر دادن و دیگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی(۲۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۲۷)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۲۷) بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3132پس قلم بنوشت که هر کار رالایقِ آن هست تأثیر و جزاکژ روی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsچو مرا درد دوا شد، چو مرا جور وفا شدچو مرا ارض سما شد، چه کنم طالَ بقایی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطَوقِ اَعْطَیناکَ آویزِ برتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsسَحَرَالْعَیْن چه باشد، که جهان خشک نمایدبرِ عام و برِ عارف چو گلستانِ رضاییقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۱۳ تا ۱۲۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #113-122«وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ» (١١٣)«جادوگران نزد فرعون آمدند و گفتند: اگر غلبه يابيم، ما را پاداشى هست؟»«قَالَ نَعَمْ وَإِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ» (١١۴)«گفت: آرى، و شما از مقربان خواهيد بود.»«قَالُوا يَا مُوسَىٰ إِمَّا أَنْ تُلْقِيَ وَإِمَّا أَنْ نَكُونَ نَحْنُ الْمُلْقِينَ» (١١۵)«گفتند: اى موسى، آيا نخست تو مى‌افكنى، يا ما بيفكنيم؟»«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ» (١١۶)«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»«وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ ۖ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ» (١١۷)«و به موسى وحى كرديم كه عصاى خود را بيفكن. به ناگاه ديدند كه همه جادوهايشان را مى‌بلعد.»«فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (١١٨)«پس حق به ثبوت رسيد و كارهاى آنان باطل شد.»«فَغُلِبُوا هُنَالِكَ وَانْقَلَبُوا صَاغِرِينَ» (١١٩)«در همان جا مغلوب شدند، و خوار و زبون بازگشتند.»«وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ» (١٢٠)«جادوگران به سجده وادار شدند.»«قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ» (١٢١)«گفتند: به پروردگار جهانيان ايمان آورديم؛»«رَبِّ مُوسَىٰ وَهَارُونَ» (١٢٢)«پروردگار موسى و هارون.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۹)(۲۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۰)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۳۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۱)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۱) حَدید: آهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۲) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست، نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی، بروی زود، نپاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1414گفت: پس من نیستم معشوقِ تومن به بُلغار و مرادت در قُتو(۳۳)عاشقی تو بر من و، بر حالتیحالت اندر دست نبود، یا فتیپس نیَم کلّیِ مطلوبِ تو منجزوِ مقصودم تو را اندر زَمَن(۳۴)(۳۳) قُتو:‌ جعبه یا صندوق(۳۴) زَمَن: زمان، روزگار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال برمن می‌تَنیآنکه یک دَم کم، دمی کامل بودنیست معبود خلیل، آفِل بودوآنکه آفِل باشد و، گه آن و ایننیست دلبر، لا‌اُحِبُّ الْآفِلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالبِ اویی، نگردد طالبت  چون بمُردی طالبت شد مَطْلبتزنده‌یی، کِی مُرده‌شُو شُویَد تو را؟  طالبی کِی مطلبت جُوید تو را اندرین بحث ار خِرَد رهْ‌بین بُدی  فخرِ رازی رازدانِ دین بُدی مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1897کژ وزیدنِ باد بر سلیمان علیه‌السَّلام به سبب زَلَّتِ او باد بر تختِ سلیمان رفت کژ پس سلیمان گفت: بادا کژ مَغَژ(۳۵) باد هم گفت: ای سیلمان کژ مرو ور روی کژ، از کژم خشمین مشو این ترازو بهرِ این بنهاد حق تا رَوَد انصاف ما را در سَبَق(۳۶) از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنم همچنین تاجِ سلیمان میل کرد(۳۷)روزِ روشن را بر او چون لَیْل کرد گفت: تاجا کژ مشو بر فرقِ منآفتابا کم مشو از شرقِ منراست می‌کرد او به دست آن تاج را باز کژ می‌شد بر او تاج ای فَتیٰ هشت بارش راست کرد و گشت کژ گفت: تاجا چیست آخِر؟ کژ مَغَژ گفت: اگر صد رَه کنی تو راست، من کژ روم، چون کژروی ای مؤتَمَن(۳۸)پس سلیمان اَندرونه راست کرد دل بر آن شهوت که بودش، کرد سرد بعد از آن تاجش همآن دَم راست شد آنچنانکه تاج را می‌خواست شد بعد از آنَش کژ همی کرد او به قصد تاج وا می‌گشت تارَک‌جو(۳۹) به قصد هشت کَرَّت(۴۰) کژ بکرد آن مهترش راست می‌شد تاج بر فرقِ سرش(۳۵) مَغَژ: فعل امر از غژیدن به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۳۶) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همه امکانات، درس یک روزه، مسابقه.(۳۷) میل کرد:‌ کج شد(۳۸) مُؤتَمَن: امین، کسی که مورد اعتماد باشد.(۳۹) تارَک: فرق سر(۴۰) کَرَّت: بار، دفعه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3756لیک بعضی رو سویِ دُم کرده‌اند  گر چه سَر اصل است، سَر گم کرده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۱۸۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1819دوست دارد یار، این آشفتگیکوششِ بیهوده بِهْ از خُفتِگی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را، عشق است و بسلیک او کَی گنجد اندر دامِ کس؟تو مگر آییّ و صیدِ او شویدام بگذاری، به دامِ او رویعشق می‌گوید به گوشم پست‌پست(۴۱)صید بودن خوشتر از صیّادی استگُولِ(۴۲) من کن خویش را و غِرّه(۴۳) شوآفتابی را رها کن، ذَرّه شو(۴۱) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۴۲) گُول: ابله، نادان(۴۳) غِرّه: فریفته------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلاش(۴۴) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۴۴) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کُلّ را گفت: مازاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1254, Divan e Shamsمن تواَم، تو منی ای دوست، مرو از بَرِ خویشخویش را غیر مَیَنگار و مَران از دَرِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsهله ای دیده و نورم، گهِ آن شد که بشورمپیِ موسیِ تو طورم، شدی از طور، کجایی؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حَذَر شوریدنِ شُور و شَر است رَوْ توکّل کن، توکّل بهتر است‌‌با قضا پنجه مَزَن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمُرده باید بود پیشِ حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۴۵)(۴۵) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2162, Divan e Shamsدگرباره بشوریدم بدآن‌سانم به جانِ توکه هر بندی که بربندی، بدرّانم به جانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #562, Divan e Shamsجهان طور است و من موسی، که من بی‌هوش و او رقصان(۴۶)ولیکن این کسی داند که بر میقاتِ(۴۷) من گرددبرآمد آفتابِ جان که خیزید ای گران‌جانانکه گر بر کوه برتابم، کمین ذرّاتِ من گردد(۴۶) رقصان: اشاره به کوه طور و تجّلی خداوند بر آن و شکافتن کوه.(۴۷) میقات: وقت دیدار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsاگرم خصم بخندد، وگَرَم شِحنه ببنددتو اگر نیز به قاصد به غضب دست بخاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۴۸) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۴۹) آن بده(۴۸) مُفتی: فتوا دهنده(۴۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی که ز هر ذرّه طلوعی داریکوه‌ها را جهتِ ذرّه شدن می‌ساییچه لطیفی، و ز آغاز چنان جبّاریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsبه تو سوگند بخوردم، که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم، به خدا و به خداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبرعاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر؟مولوی، مثنوی‌، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فِعلِ توست این غُصّه‌‌های دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ «قَدْ جَفَّ الْقَلَم»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنی جَفَّ القَلَم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بود؟بَل جفا را هم جفا جَفَّ الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ الْقَلَمقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷Quran, Al-Israa#17), Line #7«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ  وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا.»«اگر نيكى كنيد به خود مى‌كنيد، و اگر بدى كنيد به خود مى‌كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3138بلکه معنی آن بُوَد جَفَّ الْقَلَمنیست یکسان پیشِ من عدل و ستممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsای از تو خاکی تن شده، تَن فکرت و گفتن شدهوز گفت و فکرت بس صُوَر در غیب آبستن شدهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداست این نه جبر، این معنیِ جَبّاری استذکرِ جَبّاری، برایِ زاری استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsبکن ای دوست چراغی، که به از اختر و چرخیبکن ای دوست طبیبی، که به هر درد دواییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۵۰) ای پسر(۵۰) فِرو مآ: نایست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۵۱) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۵۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستجز به اندازهٔ ضرورت، زین مگیرتا نگردد غالب و، بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: معذور بودم من ز خَود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیار بیخودی نآمَد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان(۵۲) کِی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»(۵۲) نسیان: فراموشی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsدلِ ویرانِ من اندر غلط، ار جغد درآیدبزند عکسِ تو بر وی، کند آن جغد هماییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌کَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌یی را کِش دریچه‌ست آن طرفدارد از سَیْرانِ آن یوسف شرف هین دریچه سویِ یوسف باز کنوز شکافش فُرجه‌یی(۵۳) آغاز کن عشقْ‌ورزی، آن دریچه کردن استکز جمالِ دوست، سینه روشن است پس هماره رویِ معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدر راه کن در اندرون‌ها خویش رادور کن ادراکِ غیراندیش را کیمیا داری، دوایِ پوست کُندشمنان را زین صِناعت(۵۴) دوست کُن چون شدی زیبا، بدآن زیبا رسیکه رهاند روح را از بی‌کسی(۵۳) فُرجه: تماشا(۵۴) صِناعت: هنر، پیشه، کار------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3416نیست زندانی، وَحِش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر(۵۵) از رَحِمناخوش و تاریک و پُرخون و وَخِم(۵۶) چون گشادت حق دریچه سویِ خویشدر رَحِم هر دَم فزاید تَنْت بیش اندر آن زندان، ز ذوقِ بی‌قیاسخوش شگُفت از غِرْسِ(۵۷) جسمِ تو حواسزآن رَحِم بیرون شدن بر تو درشتمی‌گریزی از زِهارش(۵۸) سویِ پشتراهِ لذّت از درون دان نه از بُرونابلهی دان جُستنِ قصر و حُصون(۵۹)(۵۵) وَحِش: وحشت‌زا(۵۶) وَخِم: ناسازگار، ناموافق، کراهت‌انگیز(۵۷) غِرْسِ: نهال، قلمه(۵۸) زِهار: شرمگاه، در اینجا مراد دهانهٔ رَحِم است.(۵۹) حُصون: جمعِ حِصن به معنی دِژ، قلعه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردم-------------------------مجموع لغات:(۱) شِحنه: داروغه، پاسبان(۲) به قاصد: از روی قصد، دانسته(۳) طالَ بقا: عمرش دراز باد(۴) سَحَرَالْعَیْن: سحر کرد چشم‌ها را، اقتباس از آیهٔ ۱۱۶ سوره اعراف، مجازاً هر چیز بیرونی که به دید ذهن ما، یا به چشم سحر شدهٔ ما، ما را از حوادث مصون می‌دارد.(۵) آفاق: جمع اُفُق(۶) سفینه:‌ کشتی(۷) روانی: روش، راه رفتن، روان بودن(۸) مُصحف: قرآن(۹) دَه‌ دادن: منزجر شدن(۱۰) مُستَمِع: شنونده(۱۱) قباله: سند(۱۲) لَنْ تَرانی: اشاره به آیهٔ ۱۴۳، سورهٔ اعراف(۷)(۱۳) غَوی: گمراه(۱۴) ضَلالت: گمراهی(۱۵) اشقیا: بدبختان(۱۶) دَنی: فرومایه، پست(۱۷) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۱۸) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۱۹) خُدعه: نیرنگ، حیله(۲۰) عَوان: مأمور(۲۱) مُقتَضی: خواهش‌گر(۲۲) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۲۳) سَرمَد: جاوید، همیشگی(۲۴) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۲۵) قلب: تغییر دادن و دیگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی(۲۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.(۲۷) بُن: ریشه(۲۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۳۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۱) حَدید: آهن(۳۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۳) قُتو:‌ جعبه یا صندوق(۳۴) زَمَن: زمان، روزگار(۳۵) مَغَژ: فعل امر از غژیدن به معنی خزیدن بر شکم مانند حرکت خزندگان و اطفال.(۳۶) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همه امکانات، درس یک روزه، مسابقه.(۳۷) میل کرد:‌ کج شد(۳۸) مُؤتَمَن: امین، کسی که مورد اعتماد باشد.(۳۹) تارَک: فرق سر(۴۰) کَرَّت: بار، دفعه(۴۱) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۴۲) گُول: ابله، نادان(۴۳) غِرّه: فریفته(۴۴) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۴۵) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه(۴۶) رقصان: اشاره به کوه طور و تجّلی خداوند بر آن و شکافتن کوه.(۴۷) میقات: وقت دیدار(۴۸) مُفتی: فتوا دهنده(۴۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۵۰) فِرو مآ: نایست(۵۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۵۲) نسیان: فراموشی(۵۳) فُرجه: تماشا(۵۴) صِناعت: هنر، پیشه، کار(۵۵) وَحِش: وحشت‌زا(۵۶) وَخِم: ناسازگار، ناموافق، کراهت‌انگیز(۵۷) غِرْسِ: نهال، قلمه(۵۸) زِهار: شرمگاه، در اینجا مراد دهانهٔ رَحِم است.(۵۹) حُصون: جمعِ حِصن به معنی دِژ، قلعه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی بروی زود نپاییهله ای دیده و نورم گه آن شد که بشورمپی موسی تو طورم شدی از طور کجاییاگرم خصم بخندد وگرم شحنه ببنددتو اگر نیز به قاصد به غضب دست بخاییبه تو سوگند بخوردم که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم به خدا و به خداییبکن ای دوست چراغی که به از اختر و چرخیبکن ای دوست طبیبی که به هر درد دواییدل ویران من اندر غلط ار جغد درآیدبزند عکس تو بر وی کند آن جغد هماییهله یک قوم بگریند و یکی قوم بخندندره عشق تو ببندند به استیزه نماییاگر از خشم بجنگی وگر از خصم بلنگیو اگر شیر و پلنگی تو هم از حلقه ماییبه بد و نیک زمانه نجهد عشق ز خانهنبود عشق فسانه که سمایی‌ست سماییچو مرا درد دوا شد چو مرا جور وفا شدچو مرا ارض سما شد چه کنم طال بقاییسحرالعین چه باشد که جهان خشک نماید بر عام و بر عارف چو گلستان رضاییهله این ناز رها کن نفسی روی به ما کننفسی ترک دغا کن چه بود مکر و دغاییهله خاموش که تا او لب شیرین بگشایدبکند هر دو جهان را خضر وقت سقایی* قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #116«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ.»«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی بروی زود نپاییهله ای دیده و نورم گه آن شد که بشورمپی موسی تو طورم شدی از طور کجاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌وگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsای وصل تو اصل شادمانیکان صورتهاست وین معانییک لحظه مبر ز بنده که نیستبی‌آب سفینه را روانیمن مصحف باطلم ولیکنتصحیح شوم چو تو بخوانیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش ده می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این والله آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلقاین تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsیک یوسف بی‌کس است و صد گرگاما برهد چو تو شبانیهر بار بپرسیم که چونیبا اشکم و روی زعفرانیاین هر دو نشان برای عام‌ استپیشت چه نشان چه بی‌نشانیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2380مستمع چون تازه آمد بی‌ملالصد زبان گردد به گفتن گنگ و لالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2756, Divan e Shamsناگفته حدیث بشنوی توننوشته قباله را بخوانیبی‌‌خواب تو واقعه نماییبی‌آب سفینه‌ها برانیخاموش ثنا و لابه کم کنکز غیب رسید لن ترانیقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #143«وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ»«چون موسى به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، گفت: اى پروردگار من، بنماى، تا در تو نظر كنم. گفت: هرگز مرا نخواهى ديد. به آن كوه بنگر، اگر بر جاى خود قرار يافت، تو نيز مرا خواهى ديد. چون پروردگارش بر كوه تجلى كرد، كوه را خرد كرد و موسى بيهوش بيفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهى، به تو بازگشتم و من نخستين مؤمنانم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1791دل که او بسته غم و خندیدن استتو مگو کو لایق آن دیدن استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جرم بر خود نه که تو خود کاشتیبا جزا و عدل حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیو لعینواگریزی در ضلالت از یقینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگ دیوان گله‌بان اشقیاستبانگ سلطان پاسبان اولیاستتا نیامیزد بدین دو بانگ دورقطره‌ای از بحر خوش با بحر شورمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیم و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»در گنه او از ادب پنهانش کردزآن گنه بر خود زدن او بر بخوردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جوق‌جوق و صف‌ صف از حرص و شتابمحترز زآتش گریزان سوی آبلاجرم ز آتش برآوردند سر اعتبار الاعتبار ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجان گول من نی‌ام آتش منم چشمه قبول  چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظر در من آی و هیچ مگریز از شررای خلیل اینجا شرار و دود نیست جز که سحر و خدعه نمرود نیست چون خلیل حق اگر فرزانه‌ای آتش آب توست و تو پروانه‌ای مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزآن عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت‌ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزبر تو او از بهر دنیا و نبردآن عذاب سرمدی را سهل کردچه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سحر خویش صد چندان کندسحر کاهی را به صنعت که کندباز کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز گرداند به فننغزها را زشت گرداند به ظنکار سحر اینست کو دم می‌زندهر نفس قلب حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استاندر آن عالم که هست این سحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رست این زهر ترنیز روییده‌ست تریاق ای پسرگویدت تریاق از من جو سپرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3132پس قلم بنوشت که هر کار رالایق آن هست تأثیر و جزاکژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتحدیث«جَفَّ القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsچو مرا درد دوا شد چو مرا جور وفا شدچو مرا ارض سما شد چه کنم طال بقاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsسحرالعین چه باشد که جهان خشک نمایدبر عام و بر عارف چو گلستان رضاییقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۱۳ تا ۱۲۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #113-122«وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ كُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِينَ» (١١٣)«جادوگران نزد فرعون آمدند و گفتند: اگر غلبه يابيم، ما را پاداشى هست؟»«قَالَ نَعَمْ وَإِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ» (١١۴)«گفت: آرى، و شما از مقربان خواهيد بود.»«قَالُوا يَا مُوسَىٰ إِمَّا أَنْ تُلْقِيَ وَإِمَّا أَنْ نَكُونَ نَحْنُ الْمُلْقِينَ» (١١۵)«گفتند: اى موسى، آيا نخست تو مى‌افكنى، يا ما بيفكنيم؟»«قَالَ أَلْقُوا ۖ فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِيمٍ» (١١۶)«گفت: شما بيفكنيد. چون افكندند، ديدگان مردم را جادو كردند و آنان را ترسانيدند و جادويى عظيم آوردند.»«وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ ۖ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ» (١١۷)«و به موسى وحى كرديم كه عصاى خود را بيفكن. به ناگاه ديدند كه همه جادوهايشان را مى‌بلعد.»«فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (١١٨)«پس حق به ثبوت رسيد و كارهاى آنان باطل شد.»«فَغُلِبُوا هُنَالِكَ وَانْقَلَبُوا صَاغِرِينَ» (١١٩)«در همان جا مغلوب شدند، و خوار و زبون بازگشتند.»«وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ» (١٢٠)«جادوگران به سجده وادار شدند.»«قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ» (١٢١)«گفتند: به پروردگار جهانيان ايمان آورديم؛»«رَبِّ مُوسَىٰ وَهَارُونَ» (١٢٢)«پروردگار موسى و هارون.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsمکن ای دوست نشاید که بخوانند و نیاییو اگر نیز بیایی بروی زود نپاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1414گفت پس من نیستم معشوق تومن به بلغار و مرادت در قتوعاشقی تو بر من و بر حالتیحالت اندر دست نبود یا فتیپس نیم کلی مطلوب تو منجزو مقصودم تو را اندر زمنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال برمن می‌تنیآنکه یک دم کم دمی کامل بودنیست معبود خلیل آفل بودوآنکه آفل باشد و گه آن و ایننیست دلبر لا‌احب الافلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من.چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4142طالب اویی نگردد طالبت  چون بمردی طالبت شد مطلبتزنده‌یی کی مرده‌شو شوید تو راطالبی کی مطلبت جوید تو را اندرین بحث ار خرد ره‌بین بدی  فخر رازی رازدان دین بدی مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1897کژ وزیدن باد بر سلیمان علیه‌السلام به سبب زلت او باد بر تخت سلیمان رفت کژ پس سلیمان گفت بادا کژ مغژ باد هم گفت ای سیلمان کژ مرو ور روی کژ از کژم خشمین مشو این ترازو بهر این بنهاد حق تا رود انصاف ما را در سبق از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنم همچنین تاج سلیمان میل کردروز روشن را بر او چون لیل کرد گفت تاجا کژ مشو بر فرق منآفتابا کم مشو از شرق منراست می‌کرد او به دست آن تاج را باز کژ می‌شد بر او تاج ای فتی هشت بارش راست کرد و گشت کژ گفت تاجا چیست آخر کژ مغژ گفت اگر صد ره کنی تو راست من کژ روم چون کژروی ای موتمنپس سلیمان اندرونه راست کرد دل بر آن شهوت که بودش کرد سرد بعد از آن تاجش همان دم راست شد آنچنانکه تاج را می‌خواست شد بعد از آنش کژ همی کرد او به قصد تاج وا می‌گشت تارک‌جو به قصد هشت کرت کژ بکرد آن مهترش راست می‌شد تاج بر فرق سرشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3756لیک بعضی رو سوی دم کرده‌اند  گر چه سر اصل است سر گم کرده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۱۸۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1819دوست دارد یار این آشفتگیکوشش بیهوده به از خفتگی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویعشق می‌گوید به گوشم پست‌پستصید بودن خوشتر از صیادی استگول من کن خویش را و غره شوآفتابی را رها کن ذره شومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت مازاغ البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرعقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1254, Divan e Shamsمن توام تو منی ای دوست مرو از بر خویشخویش را غیر مینگار و مران از در خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsهله ای دیده و نورم گه آن شد که بشورمپی موسی تو طورم شدی از طور کجاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #909در حذر شوریدن شور و شر استرو توکل کن توکل بهتر است‌‌با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2162, Divan e Shamsدگرباره بشوریدم بدآن‌سانم به جان توکه هر بندی که بربندی بدرانم به جان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #562, Divan e Shamsجهان طور است و من موسی که من بی‌هوش و او رقصانولیکن این کسی داند که بر میقات من گرددبرآمد آفتاب جان که خیزید ای گران‌جانانکه گر بر کوه برتابم کمین ذرات من گرددمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsاگرم خصم بخندد وگرم شحنه ببنددتو اگر نیز به قاصد به غضب دست بخاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهت ذره شدن می‌ساییچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsبه تو سوگند بخوردم که ازین شیوه نگردمبکنم شور و بگردم به خدا و به خداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرمولوی، مثنوی‌، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنی جف القلم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بودبل جفا را هم جفا جف القلموآن وفا را هم وفا جف القلمقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷Quran, Al-Israa#17), Line #7«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ  وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا.»«اگر نيكى كنيد به خود مى‌كنيد، و اگر بدى كنيد به خود مى‌كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3138بلکه معنی آن بود جف القلمنیست یکسان پیش من عدل و ستممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsای از تو خاکی تن شده تن فکرت و گفتن شدهوز گفت و فکرت بس صور در غیب آبستن شدهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستاین نه جبر این معنی جباری استذکر جباری برای زاری استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsبکن ای دوست چراغی که به از اختر و چرخیبکن ای دوست طبیبی که به هر درد دواییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستجز به اندازه ضرورت زین مگیرتا نگردد غالب و بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیار بیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتؤاخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2817, Divan e Shamsدل ویران من اندر غلط ار جغد درآیدبزند عکس تو بر وی کند آن جغد هماییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌یی را کش دریچه‌ست آن طرفدارد از سیران آن یوسف شرف هین دریچه سوی یوسف باز کنوز شکافش فرجه‌یی آغاز کن عشق‌ورزی آن دریچه کردن استکز جمال دوست سینه روشن است پس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدر راه کن در اندرون‌ها خویش رادور کن ادراک غیراندیش را کیمیا داری دوای پوست کندشمنان را زین صناعت دوست کن چون شدی زیبا بدآن زیبا رسیکه رهاند روح را از بی‌کسیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3416نیست زندانی وحش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از رحمناخوش و تاریک و پرخون و وخم چون گشادت حق دریچه سوی خویشدر رحم هر دم فزاید تنت بیش اندر آن زندان ز ذوق بی‌قیاسخوش شگفت از غرس جسم تو حواسزآن رحم بیرون شدن بر تو درشتمی‌گریزی از زهارش سوی پشتراه لذت از درون دان نه از برونابلهی دان جستن قصر و حصونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردم

برنامه شماره ۹۷۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۸ ژوئیه  ۲۰۲۳ - ۲۸ تیر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۷۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۷۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۷۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب، آن رشکِ(۱) پریکه گریزید ز خود در چمنِ بی‌خبریرو به دل کردم و گفتم که زهی(۲) مژدهٔ خوشکه دهد خاکِ دُژَم(۳) را صفتِ جانوریهمه ارواحِ مقدّس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سویِ جانان نپری؟در مقامی که چنان ماه تو را جلوه کندکفر باشد که ازین سو و از آن سو نگریگر تو چون پشّه به هر باد پراکنده شویپس نشاید که تو خود را ز همایان(۴) شمریبمترسان دلِ خود را تو به تهدیدِ خسانکه نشاید که خسان را به یکی خس بخریحیله می‌کرد دلم، تا ز غمش سَر ببُردگفتم ای ابله اگر سَر ببُری، سِر نبَریشمسِ تبریز، خیالت سویِ من کژ نگریسترفتم از دست و بگفتم که چه شیرین‌نظری(۱) رَشک: حسد، غیرت، حمیت(۲) زِهی: خوشا، چه خوش(۳) دُژَم: سیاه و تیره، اندوهناک(۴) هما: پرنده‌ای دارای جثّه‌ای نسبتاً درشت. قدما این مرغ را موجبِ سعادت می‌دانستند و می‌پنداشتند که سایه‌اش بر سر هرکسی افتد او را خوشبخت کند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب، آن رشکِ پریکه گریزید ز خود در چمنِ بی‌خبریرو به دل کردم و گفتم که زهی مژدهٔ خوشکه دهد خاکِ دُژَم را صفتِ جانوریهمه ارواحِ مقدّس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سویِ جانان نپری؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۵)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۶)منصبِ تعلیم، نوعِ شهوت‌ستهر خیالِ شهوتی در رَه بُت‌ست(۵) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶) استماع: شنیدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری، نانش فطیر(۷) باشد(۷) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1786ای مُعافِ یَفْعَلُ الله ماٰ یَشابی‏‌مُحابا رو زبان را بَر گُشاای که به حکم آیهٔ «خدا کُند آنچه خواهد.» از هرگونه کیفر و عذاب معاف شده‌ای، اینک برو و بی‌هیچ ملاحظه‌ای زبان خود را بگشا و هرچه می‌خواهی بگو.قرآن كريم، سورهٔ ابراهيم (۱۴)، آیهٔ ۲۷Quran, Ibrahim(#14), Line #27«… وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«… خدا هر چه خواهد همان مى‌كند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباش زآنکه تخم است و برویانَد خُداشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جُرم بر خود نِهْ، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرَد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3457یا تو پنداری که تو نان می‌خوریزَهرِ مار و کاهشِ جان می‌خوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۸)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۹)(۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۹) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن------------مولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۱۰) بهشتحُفَّت‌اِلْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّت‌اِلْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۱۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رُو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نَفْس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۱۱)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم. و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»(۱۱) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندنِ خشتِ لَزِب(۱۲)  موجبِ قُربی که وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْقرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»تا که این دیوار، عالی‌گردن است   مانعِ این سر فرود آوردن است‏سجده نتوان کرد بر آبِ حیات   تا نیابم زین تنِ خاکی نجات‏(۱۲) لَزِب: چسبنده------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3605پس تو هر جفتی که می‌خواهی، برو محو و هم‌شکل و صفاتِ دوست شونور خواهی، مستعدِّ نور شو دور خواهی، خویش‌بین و دور شوور رهی خواهی از این سِجْنِ خَرِب(۱۳)سر مکَش از دوست وَاسْجُد وَاقْتَرِب‌‌(۱۳) سِجْنِ خَرِب: زندانِ ویران، مراد جسمِ فانی است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #11گفت: وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ یزدانِ ماقُربِ جان شد سجده اَبدانِ ماحق‌تعالی به ما فرمود: سجده كن و نزديک شو. سجده‌ای که توسّط جسم‌های ما صورت می‌گیرد موجب تقرّب روح ما به خدا می‌شود.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دم را عِوَضتا زِ وَاسْجُدْ واقتَرِبْ یابی غرضدر تمامی کارها چندین مَکوشجز به کاری که بُوَد در دین، مَکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت اَبتر و نانِ تو خاممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۱۴) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۱۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان(۱۵) کِی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناهزآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»(۱۵) نسیان: فراموشی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستجز به اندازهٔ ضرورت، زین مگیرتا نگردد غالب و، بر تو امیرسر کشیدی تو که من صاحبدلمحاجت غیری ندارم، واصِلمآن‌چنانکه آب در گِل سرکَشَدکه منم آب و، چرا جویم مَدَد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: معذور بودم من ز خَود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیار بیخودی نآمَد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۶)(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۷)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۸)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۸) حَدید: آهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۹) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب، آن رشکِ پریکه گریزید ز خود در چمنِ بی‌خبریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوشِ آنکس نوشد(۲۰) اسرارِ جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لال(۲۰) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسروِ منصور(۲۱)نظر به حلقهٔ مردان چه می‌کنید از دور؟چو آفتاب برآمد، چه خفته‌اند این خلق؟نه روح عاشقِ روزست و چشم عاشقِ نور؟(۲۱) منصور: پیروز، چیره، غالب، فاتح، فیروز، نصرت‌یافته، فیروزمند، مظفر؛ در مقابلِ مغلوب و مقهور------------اقبال لاهوری، پیام مشرق، تسخیر فطرت، میلاد آدمEghbal Lahouri Poem, Payam E Mashregh, Taskhire Fetrat, Milad E Adamنعره زد عشق که خونین‌جگری پیدا شدحُسن لرزید که صاحب‌نظری پیدا شدفطرت آشفت که از خاکِ جهانِ مجبورخودگری خودشکنی خودنگری پیدا شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsجسمِ مرا خاک کنی، خاکِ مرا پاک کنیباز مرا نقش کنی، ماه‌عِذاری(۲۲) صنما(۲۲) ماه‌عِذار: ماه‌سیما، ماهرو------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1839, Divan e Shamsچون نکنیم یادِ او، هست سزا و دادِ اوکینه چو از خبر بُوَد، بی‌خبری است دفعِ کینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsخواه شب و خواه سحر، نیستم از هر دو خبرکیست خبر؟ چیست خبر؟ روزشماری صنمامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۲۳) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۲۴) آن بده(۲۳) مُفتی: فتوا دهنده(۲۴) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۵)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش(۲۵) عُش: آشیانهٔ پرندگان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جانها که چند می‌پایید(۲۶)؟به سویِ خانۀ اصلیِّ خویش بازآییدندایِ فَاعْتَبِروا(۲۷) بشنوید اُولُوالْابْصار(۲۸)نه کودکیت، سرِ آستین چه می‌خایید(۲۹)؟قرآن كريم، سورهٔ حشر (۵۹)، آيهٔ ۲Quran, Al-Hashr(#59), Line #2«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»(۲۶) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن(۲۷) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید(۲۸) اُولُوالْابْصار: صاحبانِ بصیرت، مردمان روشن‌بین(۲۹) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsرو به دل کردم و گفتم که زهی مژدهٔ خوشکه دهد خاکِ دُژَم را صفتِ جانوریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلاش(۳۰) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۳۰) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsهمه ارواحِ مقدّس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سویِ جانان نپری؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم بیت ۳۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3520کافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsدر مقامی که چنان ماه تو را جلوه کندکفر باشد که ازین سو و از آن سو نگریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #54, Divan e Shamsاز این سو می‌کشانندت، و زآن سو می‌کشانندتمَرُو ای ناب با دُردی، بِپَر زین دُرد(۳۱)، رُو بالا(۳۱) دُرد: آنچه از مایعات خصوصاً شراب ته‌نشین شود و در تهِ ظرف جا بگیرد، لِرْد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کُلّ را گفت: مازاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3752زاغِ ایشان گر به صورت زاغ بودبازْهِمّت آمد و مازاغ بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۳۲)(۳۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517موسیا، بسیارگویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۳۳)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی(۳۳) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #523, Divan e Shamsچون کرد بر عالَم گذر، سلطانِ مازاغَ الْبَصَرنقشی بدید آخر که او بر نقش‌ها عاشق نشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3604چشمِ ظاهر، ضابطِ حِلیهٔ بشر(۳۴)چشمِ سِرّ، حَیرانِ مٰا زاغَ الْبَصَرچشم ظاهرِ او (انسان کامل) هیأت ظاهریِ بشر را می‌بیند، و چشم باطنی‌اش حیرانِ حق‌بینی است.(۳۴) حِلیهٔ بشر: رنگ و رخسار و شکلِ ظاهری انسان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsگر تو چون پشّه به هر باد پراکنده شویپس نشاید که تو خود را ز همایان شمریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794کَهْ(۳۵) نیَم، کوهم ز حِلم(۳۶) و صبر و دادکوه را کی در رُباید تُندباد؟آنکه از بادی رَوَد از جا، خَسی استزآنکه بادِ ناموافق، خود بسی است‌‌بادِ خشم و بادِ شهوت، بادِ آزبُرد او را که نبود اهلِ نمازکوهم و هستیِّ من، بُنیادِ اوستور شوم چون کاه، بادم بادِ اوستجز به بادِ او نجنبد میلِ مننیست جز عشقِ اَحَد سَرخیلِ(۳۷) منخشم، بر شاهان، شَه و ما را غلامخشم را هم بسته‌ام زیرِ لگام(۳۸)تیغِ حِلمم، گردنِ خشمم زده‌ستخشمِ حق، بر من چو رحمت آمده‌ستغرقِ نورم، گرچه سقفم شد خرابروضه گشتم، گرچه هستم بوتراب(۳۹)(۳۵) کَهْ: مخفّفِ كاه(۳۶) حِلم: فضاگشایی(۳۷) سَرخَیل: سردسته، سرگروه(۳۸) لگام: دهانۀ اسب، افسار(۳۹) بوتراب: ابوتراب، کُنیه‌ای است که حضرت رسول(ص) به حضرت علی(ع) عطا فرمود.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #446, Divan e Shamsکوه است، نیست کَه، که به بادی ز جا رَوَدآن گلّهٔ پشه‌ست که بادیش ره زده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساطکه: بگویید از طریقِ انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۴۰)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۴۰) بُن: ریشه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsبمترسان دلِ خود را تو به تهدیدِ خسانکه نشاید که خسان را به یکی خس بخریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگِ دیوان، گلّه‌بانِ اشقیاست(۴۱)بانگِ سلطان، پاسبانِ اولیاستتا نیآمیزد، بدین دو بانگِ دورقطره‌ای از بحرِ خوش با بحرِ شور(۴۱) اشقیا: بدبختان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه، تا نیزه‌‌ بازی‌ها کنمتا کِی به دستِ هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #639هرکه سَردت کرد، می‏‌دان کو در اوستدیو، پنهان گشته اندر زیرِ پوست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما(۴۲)، قدر تو باری(۴۳) صنماما همه پابستهٔ(۴۴) تو، شیرشکاری صنما(۴۲) صنم: بت، دلبر، معشوق. صنما: ای معشوق(۴۳) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۴۴) پابسته: اسیر، محبوس------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۴۵) عاریّتی‌ستامر را طاق و طُرُم ماهیّتی‌ست‏(۴۵) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۴۶) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۴۷) آن بده(۴۶) مُفتی: فتوا دهنده(۴۷) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsحیله می‌کرد دلم، تا ز غمش سَر ببُردگفتم ای ابله اگر سَر ببُری، سِر نبَریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و، حیله‌‌‌اش دام بود آنکه جان پنداشت، خون‌آشام بوددر بِبَست و دشمن اندر خانه بودحیلهٔ فرعون، زین افسانه بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۴۸)که اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیمِ بانگِ آن دیوِ لعینواگُریزی در ضَلالت(۴۹) از یقین(۴۸) غَوی: گمراه(۴۹) ضَلالت: گمراهی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفسِ تو کاینجا بَد استمَشنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستتو خلافش کُن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیّت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفْزا در صِفتکآن فراق آرَد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsتنِ باسَر نداند سرِّ کُن راتنِ بی‌سر شناسد کاف و نون(۵۰) راقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيآفريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»یکی لحظه بنِه سَر ای برادرچه باشد از برایِ آزمون را؟(۵۰) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس (۳۶)------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564خاصه تقلیدِ چنین بی‌حاصلانخشمِ ابراهیم با بر آفلان(۵۱)(۵۱) خشمِ ابراهیم با بر آفلان: خشمِ ابراهیم بر چیزهای آفل و گذرا باد.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱-۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564-1خاصه تقلیدِ چنین بی‌حاصلانکآبرو را ریختند از بهرِ نانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهدِ بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان، واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد(۵۲)الهی که در این جهان، کسی گرفتارِ تلاشِ بیهوده (کارِ بی‌مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تَفتیق(۵۳) بود(۵۲) سَداد: راستی و درستی(۵۳) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2727گر نخواهی نُکس(۵۴)، پیش این طبیببر زمین زن زرّ و سَر را ای لَبیب(۵۵)(۵۴) نُکس: عود کردنِ بیماری(۵۵) لَبیب: خردمند، عاقل------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلی، ایمن از رَیبُ الْـمَنُون(۵۶)(۵۶) رَیبُ الْـمَنُون: حوادث ناگوار روزگار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsشمسِ تبریز، خیالت سویِ من کژ نگریسترفتم از دست و بگفتم که چه شیرین‌نظریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اَندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش، کرد سردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862زآن جِرایِ روح چون نُقصان(۵۷) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَنْ‌زارِ(۵۸) رضا آشفته است(۵۷) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۸) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ رَوی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدتحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟  در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ای  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و تو بی‌‏خَبَردر سَلاسِل(۵۹) مانده‌‏ای پا تا به سَرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد زاسرارها(۵۹) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1897باد بر تختِ سلیمان رفت کژپس سلیمان گفت: بادا کژ مَغَژباد هم گفت: ای سیلمان کژ مروور روی کژ، از کژم خشمین مشومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جان‌ها که چند می‌پایید(۶۰)؟به سویِ خانۀ اصلیِّ خویش بازآییدچو قافِ قربتِ(۶۱) ما زاد و بودِ(۶۲) اصل شماستبه کوهِ قاف(۶۳) بپّرید خوش، چو عَنقایید(۶۴)ز آب و گِل چو چنین کُنده‌یی‌ست(۶۵) بر پاتانبه جهد کُنده ز پا پاره‌پاره بگشایید(۶۰) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن(۶۱) قربت: نزدیکی(۶۲) زاد و بود: کنایه از هست و نیست و تمام سرمایه و اسباب(۶۳) کوهِ قاف: نام کوهی در افسانه‌ها، که می‌پنداشتند سیمرغ بر فراز آن آشیانه دارد.(۶۴) عَنقا: سیمرغ (۶۵) کُنده: هیزم، قسمت پایین درخت، قطعه چوبی که برای شکنجه به پای زندانیان می‌بستند.-------------------------مجموع لغات:(۱) رَشک: حسد، غیرت، حمیت(۲) زِهی: خوشا، چه خوش(۳) دُژَم: سیاه و تیره، اندوهناک(۴) هما: پرنده‌ای دارای جثّه‌ای نسبتاً درشت. قدما این مرغ را موجبِ سعادت می‌دانستند و می‌پنداشتند که سایه‌اش بر سر هرکسی افتد او را خوشبخت کند.(۵) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۶) استماع: شنیدن(۷) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.(۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۹) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن(۱۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۱) دَنی: فرومایه، پست(۱۲) لَزِب: چسبنده(۱۳) سِجْنِ خَرِب: زندانِ ویران، مراد جسمِ فانی است.(۱۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۵) نسیان: فراموشی(۱۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۸) حَدید: آهن(۱۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۰) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.(۲۱) منصور: پیروز، چیره، غالب، فاتح، فیروز، نصرت‌یافته، فیروزمند، مظفر؛ در مقابلِ مغلوب و مقهور(۲۲) ماه‌عِذار: ماه‌سیما، ماهرو(۲۳) مُفتی: فتوا دهنده(۲۴) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۲۵) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۶) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن(۲۷) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید(۲۸) اُولُوالْابْصار: صاحبانِ بصیرت، مردمان روشن‌بین(۲۹) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن(۳۰) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۳۱) دُرد: آنچه از مایعات خصوصاً شراب ته‌نشین شود و در تهِ ظرف جا بگیرد، لِرْد.(۳۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۳) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۳۴) حِلیهٔ بشر: رنگ و رخسار و شکلِ ظاهری انسان(۳۵) کَهْ: مخفّفِ كاه(۳۶) حِلم: فضاگشایی(۳۷) سَرخَیل: سردسته، سرگروه(۳۸) لگام: دهانۀ اسب، افسار(۳۹) بوتراب: ابوتراب، کُنیه‌ای است که حضرت رسول(ص) به حضرت علی(ع) عطا فرمود.(۴۰) بُن: ریشه(۴۱) اشقیا: بدبختان(۴۲) صنم: بت، دلبر، معشوق. صنما: ای معشوق(۴۳) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۴۴) پابسته: اسیر، محبوس(۴۵) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۴۶) مُفتی: فتوا دهنده(۴۷) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۴۸) غَوی: گمراه(۴۹) ضَلالت: گمراهی(۵۰) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس (۳۶)(۵۱) خشمِ ابراهیم با بر آفلان: خشمِ ابراهیم بر چیزهای آفل و گذرا باد.(۵۲) سَداد: راستی و درستی(۵۳) تَفتیق: شکافتن(۵۴) نُکس: عود کردنِ بیماری(۵۵) لَبیب: خردمند، عاقل(۵۶) رَیبُ الْـمَنُون: حوادث ناگوار روزگار(۵۷) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۸) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۵۹) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۶۰) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن(۶۱) قربت: نزدیکی(۶۲) زاد و بود: کنایه از هست و نیست و تمام سرمایه و اسباب(۶۳) کوهِ قاف: نام کوهی در افسانه‌ها، که می‌پنداشتند سیمرغ بر فراز آن آشیانه دارد.(۶۴) عَنقا: سیمرغ(۶۵) کُنده: هیزم، قسمت پایین درخت، قطعه چوبی که برای شکنجه به پای زندانیان می‌بستند.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب آن رشک پریکه گریزید ز خود در چمن بی‌خبریرو به دل کردم و گفتم که زهی مژده خوشکه دهد خاک دژم را صفت جانوریهمه ارواح مقدس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سوی جانان نپریدر مقامی که چنان ماه تو را جلوه کندکفر باشد که ازین سو و از آن سو نگریگر تو چون پشه به هر باد پراکنده شویپس نشاید که تو خود را ز همایان شمریبمترسان دل خود را تو به تهدید خسانکه نشاید که خسان را به یکی خس بخریحیله می‌کرد دلم تا ز غمش سر ببردگفتم ای ابله اگر سر ببری سر نبریشمس تبریز خیالت سوی من کژ نگریسترفتم از دست و بگفتم که چه شیرین‌نظریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب آن رشک پریکه گریزید ز خود در چمن بی‌خبریرو به دل کردم و گفتم که زهی مژده خوشکه دهد خاک دژم را صفت جانوریهمه ارواح مقدس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سوی جانان نپریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمنصب تعلیم نوع شهوت‌ستهر خیال شهوتی در ره بت‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری نانش فطیر باشدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1786ای معاف یفعل الله ما یشابی‏‌محابا رو زبان را بر گشاای که به حکم آیه خدا کند آنچه خواهد از هرگونه کیفر و عذاب معاف شده‌ای اینک برو و بی‌هیچ ملاحظه‌ای زبان خود را بگشا و هرچه می‌خواهی بگوقرآن كريم، سورهٔ ابراهيم (۱۴)، آیهٔ ۲۷Quran, Ibrahim(#14), Line #27«… وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«… خدا هر چه خواهد همان مى‌كند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی بترس آمن مباش زآنکه تخم است و برویاند خداشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جرم بر خود نه که تو خود کاشتیبا جزا و عدل حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3457یا تو پنداری که تو نان می‌خوریزهر مار و کاهش جان می‌خوریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتگفتی که خمش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتتمولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّت‌اِلْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتگفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی‌خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندن خشت لزب  موجب قربی که واسجد واقتربقرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»تا که این دیوار عالی‌گردن است   مانع این سر فرود آوردن است‏سجده نتوان کرد بر آب حیات   تا نیابم زین تن خاکی نجات‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3605پس تو هر جفتی که می‌خواهی برو محو و هم‌شکل و صفات دوست شونور خواهی مستعد نور شودور خواهی خویش‌بین و دور شوور رهی خواهی از این سجن خربسر مکش از دوست واسجد واقترب‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #11گفت واسجد واقترب یزدان ماقرب جان شد سجده ابدان ماحق‌تعالی به ما فرمود سجده كن و نزديک شو سجده‌ای که توسط جسم‌های ما صورت می‌گیرد موجب تقرب روح ما به خدا می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دم را عوضتا ز واسجد واقترب یابی غرضدر تمامی کارها چندین مکوشجز به کاری که بود در دین مکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت ابتر و نان تو خاممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناهزآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستجز به اندازه ضرورت زین مگیرتا نگردد غالب و بر تو امیرسر کشیدی تو که من صاحبدلمحاجت غیری ندارم واصلمآن‌چنانکه آب در گل سرکشدکه منم آب و چرا جویم مددمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیار بیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsسحری کرد ندایی عجب آن رشک پریکه گریزید ز خود در چمن بی‌خبریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوش آنکس نوشد اسرار جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسرو منصورنظر به حلقه مردان چه می‌کنید از دورچو آفتاب برآمد چه خفته‌اند این خلقنه روح عاشق روزست و چشم عاشق نوراقبال لاهوری، پیام مشرق، تسخیر فطرت، میلاد آدمEghbal Lahouri Poem, Payam E Mashregh, Taskhire Fetrat, Milad E Adamنعره زد عشق که خونین‌جگری پیدا شدحسن لرزید که صاحب‌نظری پیدا شدفطرت آشفت که از خاک جهان مجبورخودگری خودشکنی خودنگری پیدا شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsجسم مرا خاک کنی خاک مرا پاک کنیباز مرا نقش کنی ماه‌عذاری صنمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1839, Divan e Shamsچون نکنیم یاد او هست سزا و داد اوکینه چو از خبر بود بی‌خبری است دفع کینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsخواه شب و خواه سحر نیستم از هر دو خبرکیست خبر چیست خبر روزشماری صنمامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کل اصباح لنا شان جدیدکل شیء عن مرادی لایحیددر هر بامداد کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جانها که چند می‌پاییدبه سوی خان اصلی خویش بازآییدندای فاعتبروا بشنوید اولوالابصارنه کودکیت سر آستین چه می‌خاییدقرآن كريم، سورهٔ حشر (۵۹)، آيهٔ ۲Quran, Al-Hashr(#59), Line #2«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsرو به دل کردم و گفتم که زهی مژده خوشکه دهد خاک دژم را صفت جانوریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsهمه ارواح مقدس چو تو را منتظرندتو چرا جان نشوی و سوی جانان نپریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم بیت ۳۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3520کافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsدر مقامی که چنان ماه تو را جلوه کندکفر باشد که ازین سو و از آن سو نگریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #54, Divan e Shamsاز این سو می‌کشانندت و زآن سو می‌کشانندتمرو ای ناب با دردی بپر زین درد رو بالامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت مازاغ البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرعقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم لغزش نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3752زاغ ایشان گر به صورت زاغ بودبازهمت آمد و مازاغ بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517موسیا بسیارگویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #523, Divan e Shamsچون کرد بر عالم گذر سلطان مازاغ البصرنقشی بدید آخر که او بر نقش‌ها عاشق نشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3604چشم ظاهر ضابط حلیه بشرچشم سر حیران ما زاغ البصرچشم ظاهر او انسان کامل هیات ظاهری بشر را می‌بیند و چشم باطنی‌اش حیران حق‌بینی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsگر تو چون پشه به هر باد پراکنده شویپس نشاید که تو خود را ز همایان شمریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794که نیم کوهم ز حلم و صبر و دادکوه را کی در رباید تندبادآنکه از بادی رود از جا خسی استزآنکه باد ناموافق خود بسی است‌‌باد خشم و باد شهوت باد آزبرد او را که نبود اهل نمازکوهم و هستی من بنیاد اوستور شوم چون کاه بادم باد اوستجز به باد او نجنبد میل مننیست جز عشق احد سرخیل منخشم بر شاهان شه و ما را غلامخشم را هم بسته‌ام زیر لگامتیغ حلمم گردن خشمم زده‌ستخشم حق بر من چو رحمت آمده‌ستغرق نورم گرچه سقفم شد خرابروضه گشتم گرچه هستم بوترابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #446, Divan e Shamsکوه است نیست که که به بادی ز جا رودآن گله پشه‌ست که بادیش ره زده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsبمترسان دل خود را تو به تهدید خسانکه نشاید که خسان را به یکی خس بخریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4343بانگ دیوان گله‌بان اشقیاستبانگ سلطان پاسبان اولیاستتا نیامیزد بدین دو بانگ دورقطره‌ای از بحر خوش با بحر شورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه تا نیزه‌‌ بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #639هرکه سردت کرد می‏‌دان کو در اوستدیو پنهان گشته اندر زیر پوست‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما قدر تو باری صنماما همه پابسته تو شیرشکاری صنمامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی‌ستامر را طاق و طرم ماهیتی‌ست‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsحیله می‌کرد دلم تا ز غمش سر ببردگفتم ای ابله اگر سر ببری سر نبریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و،حیله‌‌‌اش دام بودآنکه جان پنداشت خون‌آشام بوددر ببست و دشمن اندر خانه بودحیله فرعون زین افسانه بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیو لعینواگریزی در ضلالت از یقینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفس تو کاینجا بد استمشنوش چون کار او ضد آمده‌ستتو خلافش کن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsتن باسر نداند سر کن راتن بی‌سر شناسد کاف و نون راقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيآفريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»یکی لحظه بنه سر ای برادرچه باشد از برای آزمون رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564خاصه تقلید چنین بی‌حاصلانخشم ابراهیم با بر آفلانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱-۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564-1خاصه تقلید چنین بی‌حاصلانکابرو را ریختند از بهر نانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهد بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسدادالهی که در این جهان کسی گرفتار تلاش بیهوده کار بی‌مزد یا کوشش بدون موفقیت نشودخداوند به راستی و درستی داناتر استجهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2727گر نخواهی نکس پیش این طبیببر زمین زن زر و سر را ای لبیبمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١١۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب الـمنونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2874, Divan e Shamsشمس تبریز خیالت سوی من کژ نگریسترفتم از دست و بگفتم که چه شیرین‌نظریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش کرد سردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862زآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتحدیث«جَفَّ‌القَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ای  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و تو بی‌‏خبردر سلاسل مانده‌‏ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد تا کور شد زاسرارهامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1897باد بر تخت سلیمان رفت کژپس سلیمان گفت بادا کژ مغژباد هم گفت ای سیلمان کژ مروور روی کژ از کژم خشمین مشومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جان‌ها که چند می‌پاییدبه سوی خان اصلی خویش بازآییدچو قاف قربت ما زاد و بود اصل شماستبه کوه قاف بپرید خوش چو عنقاییدز آب و گل چو چنین کنده‌یی‌ست بر پاتانبه جهد کنده ز پا پاره‌پاره بگشایید

برنامه شماره ۹۶۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۱۱ ژوئیه  ۲۰۲۳ - ۲۱ تیر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما(۱و۲)، قدر تو باری(۳) صنماما همه پابستهٔ(۴) تو، شیرشکاری صنمادلبرِ بی‌کینهٔ ما، شمعِ دلِ سینهٔ مادر دو جهان، در دو سرا، کار تو داری صنماذرّه به ذرّه برِ تو، سجده‌کنان بر درِ توچاکر و یاری‌گرِ(۵) تو، آه چه یاری صنماهر نَفَسی تشنه‌ترم، بستهٔ جوعُ الْبَقَرم(۶)گفت که دریا بخوری؟ گفتم کآری(۷) صنماهر که ز تو نیست جدا، هیچ نمیرد به خداآنگه اگر مرگ بُوَد پیشِ تو باری صنمانیست مرا کار و دکان، هستم بی‌کارِ جهانزان که ندانم جزِ تو کارگزاری صنماخواه شب و خواه سحر، نیستم از هر دو خبرکیست خبر؟ چیست خبر؟ روزشماری صنماروز مرا دیدنِ تو، شب غمِ بُبریدنِ تواز تو شبم روز شود، همچو نهاری(۸) صنماباغِ پُر از نعمتِ من، گلبُنِ(۹) با زینتِ منهیچ ندید و نَبُوَد چون تو بهاری صنماجسمِ مرا خاک کنی، خاکِ مرا پاک کنیباز مرا نقش کنی، ماه‌عِذاری(۱۰) صنمافلسَفیَک(۱۱) کور شود، نور ازو دور شودزو ندمد سنبلِ دین، چون که نَکاری صنمافلسفی این هستیِ من، عارفِ تو مستیِ منخوبیِ این، زشتیِ آن، هم تو نگاری(۱۲) صنما(۱) صنم: بت، دلبر، معشوق (۲) صنما: ای معشوق(۳) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۴) پابسته: اسیر، محبوس(۵) یاری‌گر: یاری‌کننده، مساعد و موافق(۶) جوعُ البَقَر: بیماریی که شخص هرچه بخورد سیر نشود، کنایه از طلبِ بسیار.(۷) کآری: که آری(۸) نَهار: روز(۹) گلبُن: بوتهٔ گل، درختِ گل(۱۰) ماه‌عِذار: ماه‌سیما، ماهرو(۱۱) فلسَفیک: فلسفی حقیر و ناچیز(۱۲) نگاریدن: نگاشتن، نوشتن، رقم زدن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما، قدر تو باری صنماما همه پابستهٔ تو، شیرشکاری صنمادلبرِ بی‌کینهٔ ما، شمعِ دلِ سینهٔ مادر دو جهان، در دو سرا، کار تو داری صنماذرّه به ذرّه برِ تو، سجده‌کنان بر درِ توچاکر و یاری‌گرِ تو، آه چه یاری صنمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۱۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ است، نه موقوفِ علل(۱۳) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‏‌علّت است و مستقیمهست تقدیرم نَه علّت، ای سَقیم(۱۴)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۱۴) سَقیم:‌ بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساطکه: بگویید از طریقِ انبساطمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۱۵) و صانع(۱۶) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۱۷) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنودلاجرم از کارگاهش کور بود(۱۵) صُنع: آفرینش(۱۶) صانع: آفریدگار(۱۷) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۸) بود(۱۸) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #837چشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رَسته‌اندجز عنایت که گشاید چشم را؟جز محبّت که نشاند خشم را؟جهدِ بی توفیق خود کس را مباددر جهان، وَاللهُ اَعلَم بِالسَّداد(۱۹)(۱۹) سَداد: راستی و درستی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبت نُطقِ موسی بُد بر اندازه، ولیکهم فزون آمد ز گفتِ یارِ نیک‏آن فزونی با خَضِر آمد شِقاق(۲۰)گفت: رَوْ تو مُکْثِری(۲۱) هذاٰ فِراق‏قرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨) ، آیهٔ ٧٨Quran, Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ …»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست…»موسیا، بسیار گویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۲۲)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییچون حَدَث کردی تو ناگه در نمازگویدت: سویِ طهارت رَوْ بتازوَر نرفتی، خشک، جُنبان می‏‌شویخود نمازت رفت پیشین(۲۳) ای غَوی(۲۴)‏(۲۰) شِقاق: جدایی و دشمنی(۲۱) مُکْثِر:‌ پُرگو(۲۲) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۲۳) پیشین: از پیش(۲۴) غَوی: گمراه------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنم تا تو با من روشنی، من روشنم مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری، نانش فطیر(۲۵) باشد(۲۵) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #313, Divan e Shamsجوابِ مشکلِ حیوان گیاه آمد و کاهکه تخمِ شهوتِ او شد خمیرمایه خوابخر از کجا و دمِ عشقِ عیسوی ز کجا؟که این گشاد ندادش مُفَتِّحُ الاَبواب(۲۶)که عشق خلعتِ جانست و طوقِ کَرَّمنا(۲۷)برای ملکِ وصال و برای رفعِ حجابقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»«و محققاً ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنها را (بر مرکب) در برّ و بحر سوار کردیم و از غذاهای پاکیزه آنها را روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری بخشیدیم.»(۲۶) مُفَتِّحُ الاَبواب: گشایندهٔ درها، خدای تعالی(۲۷) کَرَّمنا: گرامی داشتیم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsخمیرکردهٔ یزدان کجا بماند خام؟خمیرمایه پذیرم، نه از فَطیرانم(۲۸)فَطیر چون کند او فاطِرُالسَّمٰوات(۲۹) استچو اخترانِ سماوات از مُنیرانم(۳۰)(۲۸) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.(۲۹) فاطِرُالسَّموات: شکافندهٔ آسمانها(۳۰) مُنیر: نور دهنده، درخشنده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتویی فرزندِ جان، کارِ تو عشق استچرا رفتی تو و هر کاره(۳۱) گشتی؟(۳۱) هر کاره: کسی که هر کاری را بر اساس انگیزه‌های من ذهنی‌اش انجام دهد، همه کاره.------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهن صفراییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1294سخت گیرد خام‌ها مر شاخ راز آنکه در خامی، نشاید کاخ راچون بپخت وگشت شیرین، لب‌گزانسست گیرد شاخ‌ها را بعد از آنچون از آن اقبال، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهانسخت‌گیری و تعصّب خامی استتا جَنینی، کار، خون‌آشامی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3991وآنکه در ظلمت برانَد بارَگی(۳۲)  برکنَد زآن نور دل، یکبارگی(۳۲) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2367هر که را افعالِ دام و دَد بُوَد  بر کریمانَش گُمانِ بَد بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۳۳) عاریّتی‌ستامر را طاق و طُرُم ماهیّتی‌ست‏از پیِ طاق و طُرُم، خواری کَشندبر امیدِ عِزّ در خواری خَوشندبر امیدِ عزِّ ده روزهٔ‏ خُدوک(۳۴)گَردنِ خود کرده‌‏اند از غم، چو دوکچون نمی‌‏آیند اینجا که منم؟کاندرین عِزّ، آفتابِ روشنم‏(۳۳) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۳۴) خُدوک: پریشانی، پراکندگی خاطر از امورِ ناملایم------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمالِ(۳۵) خود، دو‌ اسبه تاخت(۳۶)(۳۵) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۳۶) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2065دست می‌دادش(۳۷) سخن، او بی‌خبرکه خبر هرزه بُوَد پیشِ نظراین خبرها از نظر خود نایب استبهرِ حاضر نیست، بهرِ غایب استهر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیشِ او معزول(۳۸) شد(۳۷) دست دادن: حاصل شدن، میّسر گشتن(۳۸) معزول: عزل شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیممولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی که ز هر ذرّه طلوعی داریکوه‌ها را جهتِ ذرّه شدن می‌ساییچه لطیفی، و ز آغاز چنان جبّاریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢١۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدامپَست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۳۹) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بَر(۴۰) دهندلاجَرَم(۴۱) حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۴۲)زآنکه جبّاران(۴۳) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۳۹) لئیم: ناکس، فرومایه(۴۰) بَر: میوه(۴۱) لاجَرَم: به ناچار(۴۲) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۳) جَبّار: ستمگر، ظالم------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت: خُنُک تو را که تو در غمِ ما شدی دوتو(۴۴)کار تو راست در جهان ای بگزیده کارِ من(۴۴) دوتو: خمیده، دولا------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2214عقلِ جُزو، از کلّ گویا نیستیگر تقاضا بر تقاضا نیستی‌‌چون تقاضا بر تقاضا می‌‌رسدموجِ آن دریا بدینجا می‌‌رسدمولوی، دیوان شمس، غزل ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsکاری نداریم ای پدر، جز خدمتِ ساقیِّ خودای ساقی افزون ده قدح، تا وارهیم از نیک و بدهر آدمی را در جهان آورد حق در پیشه‌ایدر پیشهٔ بی‌پیشگی کرده‌ست ما را نام‌زدهرروز همچون ذرّه‌ها رقصان به پیشِ آن ضیا(۴۵)هرشب مثالِ اختران طوّافِ(۴۶) یارِ ماه‌خَد(۴۷)(۴۵) ضيا: نور(۴۶) طوّاف: چرخنده، گردنده(۴۷) ماه‌خَد: ماه‌چهره، زیبا‌ رخسار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابرِ عنایت بر آسمانِ رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از اِلٰه‌گر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْمَأوىٰ(۴۸) و دیدارِ خداقرآن کریم، سورهٔ طلاق (۶۵)، آیهٔ ۳Quran, At-Taghaabun(#65), Line #3«... وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ... .»«... و هركه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است... .»(۴۸) جَنَّتُ‌الْمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشت‌گانه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094 خانه‌یی را کِش دریچه‌ست آن طرف  دارد از سَیْرانِ آن یوسف شرف  هین دریچه سویِ یوسف باز کن  وز شکافش فُرجه‌یی(۴۹) آغاز کن   عشق‌ورزی، آن دریچه کردن است  کز جمالِ دوست، سینه روشن است پس هماره رویِ معشوقه نگر  این به دستِ توست، بشنو ای پدر (۴۹) فُرجه‌: تماشا------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۵۰)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنٰا نَفْسَنٰا او ز فعلِ حق نَبُد غافل چو ماقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.» در گُنه، او از ادب پنهانْش کرد زآن گُنَه بر خود زدن، او بَر بخَورد(۵۰) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1404, Divan e Shamsکارِ مرا چو او کند، کارِ دگر چرا کنم؟چونکه چشیدم از لبش، یادِ شِکَر چرا کنم؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۵۱) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۵۲) آن بده(۵۱) مُفتی: فتوا دهنده(۵۲) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #268حَزْم(۵۳)، سُوء‌الظن(۵۴) گفته‌ست آن رسولهر قَدَم را دام می‌دان ای فَضولرویِ صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ است، کم ران اُوستاخآن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلو(۵۳) حَزْم: دوراندیشی در امری، هوشیاری و آگاهی(۵۴) ظَن: حدس، گمان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #277آن عصایِ حَزْم و استدلال راچون نداری دید، می‌کُن پیشواور عصایِ حَزْم و استدلال نیستبی‌عصا کَش بر سَرِ هر رَه مایستگام زآن سان نِهْ ،که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ، وارهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۵۵)(۵۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١٨٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۵۶)(۵۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۵۷)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۵۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵۸)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۵۸) حَدید: آهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۵۹) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۵۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما، قدر تو باری صنماما همه پابستهٔ تو، شیرشکاری صنمامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4607هرکه دیدِ او نباشد دفعِ مرگ  دوست نَبْوَد، که نه میوه‌ستش، نه برگکار آن کار است، ای مشتاقِ مست کاندر آن کار، اَر رسد مرگت خوش استشد نشانِ صِدقِ ایمان ای جوانآن‌که آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بِجو اِکمالِ دینهر که اندر کارِ تو شد مرگ‌دوستبر دلِ تو، بی‌کراهت دوست، اوستچون کراهت رفت، آن خود مرگ نیستصورتِ مرگ است و نُقلان کردنی‌ست(۶۰)چون کراهت رفت، مُردن نفع شدپس درست آید که مُردن، دفع شد دوست حق است و، کسی کِش گفت اوکه تویی آنِ من و، من آنِ توحدیث«مَنْ كانَ للّٰـهِ كانَ اللّٰـهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گوش دار اکنون که عاشق می‌رسدبسته عشق، او را به حَبْلٍ مِنْ مَسَدقرآن کریم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آیات ۴ و ۵Quran, Al-Masad(#111), Line #4-5«وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ، فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ.» «و زنش هيزم‌كش است. و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»چون بدید او چهرۀ صدرِ جهانگوییا پَرّیدَش از تن، مرغِ جانهمچو چوبِ خشک افتاد آن تنشسرد شد از فرقِ جان تا ناخنشهرچه کردند از بُخور و از گُلابنه بجنبید و، نه آمد در خِطابشاه چون دید آن مُزَعْفَر(۶۱) رویِ اوپس فرود آمد ز مَرکَب، سویِ اوگفت: عاشق دوست می‌جویَد به تَفت(۶۲)چونکه معشوق آمد، آن عاشق برفتعاشقِ حقّی و حق آنست کو چون بیاید، نبود از تو تایِ مو(۶۳) صد چو تو فانی‌ست پیشِ آن نظرعاشقی بر نفیِ خود خواجه مگر؟سایه‌ییّ و، عاشقی بر آفتاب شمس آید، سایه لا گردد شتاب(۶۰) نُقلان کردن: نقل کردن، انتقال یافتن(۶۱) مُزَعْفَر: زرد، زعفرانی(۶۲) تَفت: گرمی و حرارت(۶۳) تایِ مو: تارِ مو-------------------------مجموع لغات:(۱) صنم: بت، دلبر، معشوق (۲) صنما: ای معشوق(۳) باری: می‌بارانی، نازل می‌کنی(۴) پابسته: اسیر، محبوس(۵) یاری‌گر: یاری‌کننده، مساعد و موافق(۶) جوعُ البَقَر: بیماریی که شخص هرچه بخورد سیر نشود، کنایه از طلبِ بسیار.(۷) کآری: که آری(۸) نَهار: روز(۹) گلبُن: بوتهٔ گل، درختِ گل(۱۰) ماه‌عِذار: ماه‌سیما، ماهرو(۱۱) فلسَفیک: فلسفی حقیر و ناچیز(۱۲) نگاریدن: نگاشتن، نوشتن، رقم زدن(۱۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۴) سَقیم:‌ بیمار(۱۵) صُنع: آفرینش(۱۶) صانع: آفریدگار(۱۷) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۱۸) تَفتیق: شکافتن(۱۹) سَداد: راستی و درستی(۲۰) شِقاق: جدایی و دشمنی(۲۱) مُکْثِر:‌ پُرگو(۲۲) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۲۳) پیشین: از پیش(۲۴) غَوی: گمراه(۲۵) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.(۲۶) مُفَتِّحُ الاَبواب: گشایندهٔ درها، خدای تعالی(۲۷) کَرَّمنا: گرامی داشتیم(۲۸) فَطیر: نانی که درست پخته نشده باشد.(۲۹) فاطِرُالسَّموات: شکافندهٔ آسمانها(۳۰) مُنیر: نور دهنده، درخشنده(۳۱) هر کاره: کسی که هر کاری را بر اساس انگیزه‌های من ذهنی‌اش انجام دهد، همه کاره.(۳۲) بارَگی: مطلقِ سُتور، اسب(۳۳) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۳۴) خُدوک: پریشانی، پراکندگی خاطر از امورِ ناملایم(۳۵) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۳۶) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۳۷) دست دادن: حاصل شدن، میّسر گشتن(۳۸) معزول: عزل شده(۳۹) لئیم: ناکس، فرومایه(۴۰) بَر: میوه(۴۱) لاجَرَم: به ناچار(۴۲) قومِ زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۳) جَبّار: ستمگر، ظالم(۴۴) دوتو: خمیده، دولا(۴۵) ضيا: نور(۴۶) طوّاف: چرخنده، گردنده(۴۷) ماه‌خَد: ماه‌چهره، زیبا‌ رخسار(۴۸) جَنَّتُ‌الْمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشت‌گانه(۴۹) فُرجه‌: تماشا(۵۰) دَنی: فرومایه، پست(۵۱) مُفتی: فتوا دهنده(۵۲) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۵۳) حَزْم: دوراندیشی در امری، هوشیاری و آگاهی(۵۴) ظَن: حدس، گمان(۵۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۵۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۵۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۵۸) حَدید: آهن(۵۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۶۰) نُقلان کردن: نقل کردن، انتقال یافتن(۶۱) مُزَعْفَر: زرد، زعفرانی(۶۲) تَفت: گرمی و حرارت(۶۳) تایِ مو: تارِ مو----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما قدر تو باری صنماما همه پابسته تو شیرشکاری صنمادلبر بی‌کینه ما شمع دل سینه مادر دو جهان در دو سرا کار تو داری صنماذره به ذره بر تو سجده‌کنان بر در توچاکر و یاری‌گر تو آه چه یاری صنماهر نفسی تشنه‌ترم بسته جوع البقرمگفت که دریا بخوری گفتم کاری صنماهر که ز تو نیست جدا هیچ نمیرد به خداآنگه اگر مرگ بود پیش تو باری صنمانیست مرا کار و دکان هستم بی‌کار جهانزان که ندانم جز تو کارگزاری صنماخواه شب و خواه سحر نیستم از هر دو خبرکیست خبر چیست خبر روزشماری صنماروز مرا دیدن تو شب غم ببریدن تواز تو شبم روز شود همچو نهاری صنماباغ پر از نعمت من گلبن با زینت منهیچ ندید و نبود چون تو بهاری صنماجسم مرا خاک کنی خاک مرا پاک کنیباز مرا نقش کنی ماه‌عذاری صنمافلسفیک کور شود نور ازو دور شودزو ندمد سنبل دین چون که نکاری صنمافلسفی این هستی من عارف تو مستی منخوبی این زشتی آن هم تو نگاری صنمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما قدر تو باری صنماما همه پابسته تو شیرشکاری صنمادلبر بی‌کینه ما شمع دل سینه مادر دو جهان در دو سرا کار تو داری صنماذره به ذره بر تو سجده‌کنان بر در توچاکر و یاری‌گر تو آه چه یاری صنمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‏‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دیدگی استپس برون کارگه پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعون عنودلاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #837چشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رسته‌اندجز عنایت که گشاید چشم راجز محبت که نشاند خشم راجهد بی توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسدادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبت نطق موسی بد بر اندازه ولیکهم فزون آمد ز گفت یار نیک‏آن فزونی با خضر آمد شقاقگفت رو تو مکثری هذا فراق‏قرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨) ، آیهٔ ٧٨Quran, Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ …»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست…»موسیا بسیار گویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییچون حدث کردی تو ناگه در نمازگویدت سوی طهارت رو بتازور نرفتی خشک جنبان می‏‌شویخود نمازت رفت پیشین ای غویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنم تا تو با من روشنی من روشنم مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #839, Divan e Shamsبی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن راصد سال گرم داری نانش فطیر باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #313, Divan e Shamsجواب مشکل حیوان گیاه آمد و کاهکه تخم شهوت او شد خمیرمایه خوابخر از کجا و دم عشق عیسوی ز کجاکه این گشاد ندادش مفتح الابوابکه عشق خلعت جانست و طوق کرمنابرای ملک وصال و برای رفع حجابقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»«و محققاً ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنها را (بر مرکب) در برّ و بحر سوار کردیم و از غذاهای پاکیزه آنها را روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری بخشیدیم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsخمیرکرده یزدان کجا بماند خامخمیرمایه پذیرم نه از فطیرانمفطیر چون کند او فاطرالسموات استچو اختران سماوات از منیرانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتویی فرزند جان کار تو عشق استچرا رفتی تو و هر کاره گشتیمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1294سخت گیرد خام‌ها مر شاخ راز آنکه در خامی نشاید کاخ راچون بپخت وگشت شیرین لب‌گزانسست گیرد شاخ‌ها را بعد از آنچون از آن اقبال شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهانسخت‌گیری و تعصب خامی استتا جنینی کار خون‌آشامی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3991وآنکه در ظلمت براند بارگی  برکند زآن نور دل یکبارگیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2367هر که را افعال دام و دد بود  بر کریمانش گمان بد بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی‌ستامر را طاق و طرم ماهیتی‌ست‏از پی طاق و طرم خواری کشندبر امید عز در خواری خوشندبر امید عز ده روزه خدوکگردن خود کرده‌‏اند از غم چو دوکچون نمی‌‏آیند اینجا که منمکاندرین عز آفتاب روشنم‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو‌ اسبه تاختمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2065دست می‌دادش سخن او بی‌خبرکه خبر هرزه بود پیش نظراین خبرها از نظر خود نایب استبهر حاضر نیست بهر غایب استهر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیش او معزول شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیممولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهت ذره شدن می‌ساییچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢١۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت خنک تو را که تو در غم ما شدی دوتوکار تو راست در جهان ای بگزیده کار منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2214عقل جزو از کل گویا نیستیگر تقاضا بر تقاضا نیستی‌‌چون تقاضا بر تقاضا می‌‌رسدموج آن دریا بدینجا می‌‌رسدمولوی، دیوان شمس، غزل ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsکاری نداریم ای پدر جز خدمت ساقی خودای ساقی افزون ده قدح تا وارهیم از نیک و بدهر آدمی را در جهان آورد حق در پیشه‌ایدر پیشه بی‌پیشگی کرده‌ست ما را نام‌زدهرروز همچون ذره‌ها رقصان به پیش آن ضیاهرشب مثال اختران طواف یار ماه‌خدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از اله‌گر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌المأوى و دیدار خداقرآن کریم، سورهٔ طلاق (۶۵)، آیهٔ ۳Quran, At-Taghaabun(#65), Line #3«... وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ... .»«... و هركه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است... .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094 خانه‌یی را کش دریچه‌ست آن طرف  دارد از سیران آن یوسف شرف  هین دریچه سوی یوسف باز کن  وز شکافش فرجه‌یی آغاز کن   عشق‌ورزی آن دریچه کردن است  کز جمال دوست سینه روشن است پس هماره روی معشوقه نگر  این به دست توست بشنو ای پدر مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.» در گنه او از ادب پنهانش کردزآن گنه بر خود زدن او بر بخوردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1404, Divan e Shamsکار مرا چو او کند کار دگر چرا کنمچونکه چشیدم از لبش یاد شکر چرا کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #268حزم سوء‌الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فضولروی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ است کم ران اوستاخآن بز کوهی دود که دام کوچون بتازد دامش افتد در گلومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #277آن عصای حزم و استدلال راچون نداری دید می‌کن پیشواور عصای حزم و استدلال نیستبی‌عصا کش بر سر هر ره مایستگام زآن سان نه که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ وارهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٣١٨٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #42, Divan e Shamsکار تو داری صنما قدر تو باری صنماما همه پابسته تو شیرشکاری صنمامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4607هرکه دید او نباشد دفع مرگ  دوست نبود که نه میوه‌ستش نه برگکار آن کار است ای مشتاق مست کاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استشد نشان صدق ایمان ای جوانآن‌که آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمان تو ای جان چنیننیست کامل رو بجو اکمال دینهر که اندر کار تو شد مرگ‌دوستبر دل تو بی‌کراهت دوست اوستچون کراهت رفت آن خود مرگ نیستصورت مرگ است و نقلان کردنی‌ستچون کراهت رفت مردن نفع شدپس درست آید که مردن دفع شد دوست حق است و کسی کش گفت اوکه تویی آن من و من آن توحدیث«مَنْ كانَ للّٰـهِ كانَ اللّٰـهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گوش دار اکنون که عاشق می‌رسدبسته عشق او را به حبل من مسدقرآن کریم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آیات ۴ و ۵Quran, Al-Masad(#111), Line #4-5«وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ، فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ.» «و زنش هيزم‌كش است. و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»چون بدید او چهر صدر جهانگوییا پریدش از تن مرغ جانهمچو چوب خشک افتاد آن تنشسرد شد از فرق جان تا ناخنشهرچه کردند از بخور و از گلابنه بجنبید و نه آمد در خطابشاه چون دید آن مزعفر روی اوپس فرود آمد ز مرکب سوی اوگفت عاشق دوست می‌جوید به تفتچونکه معشوق آمد آن عاشق برفتعاشق حقی و حق آنست کو چون بیاید نبود از تو تای مو صد چو تو فانی‌ست پیش آن نظرعاشقی بر نفی خود خواجه مگرسایه‌یی و عاشقی بر آفتاب شمس آید سایه لا گردد شتاب

برنامه شماره ۹۶۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۴ ژوئیه  ۲۰۲۳ - ۱۴ تیر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز رویِ خوبِ خویشت بودی نشانییدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانهٔ خوبان کشانییبر گردِ خویش گشتی، که اظهارِ خود کنیپنهان بمانْد زیرِ تو گنجِ نهانییاز روح بی‌خبر بُدیی، گر تو جسمییدر جان قرار داشتیی، گر تو جانییبا نیک و بد بساختیی همچو دیگرانبا این و آنیی تو اگر این و آنیی یک‌‌ ذوق بودیی تو اگر یک‌ اباییی(۱)یک نوع جوشییی، چو یکی قازغانیی(۲)زین جوشِ در دوار(۳) اگر صاف گشتییچون صاف‌گشتگان تو برین آسمانیی گویی به هر خیال که جان و جهانِ منگر گم شدی خیال، تو جان و جهانییبس کن، که بندِ عقل شده‌ست این زبانِ توور نی چو عقلِ کلّی جمله زبانییبس کن، که دانش‌ است که محجوب دانش است دانستیی که شاهی، کی ترجمانیی؟(۱) اَبا: آش، غذا(۲) قازغان: دیگ(۳) دوار: گردش، چرخش------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز رویِ خوبِ خویشت بودی نشانییدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانهٔ خوبان کشانییبر گردِ خویش گشتی، که اظهارِ خود کنیپنهان بمانْد زیرِ تو گنجِ نهانییمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک(۴) و خَفته(۵) ‌شکل و بی‌ادبسویِ او می‌غیژ(۶) و، او را می‌طلب(۴) لوک: آن که به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۵) خفته: خوابیده، خمیده(۶) غیژیدن: خزیدن، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به روی زانو نشسته راه رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #404در جهان گر لقمه و گر شربت استلذّتِ او فرعِ محوِ لذّت استگرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر(۷) شد(۷) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگیِ خدا مَلولمزیرا که به جان گلوپرستم(۸)خود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده استمچون بر دلِ من نشسته دودیچون زود چو گَرد برنجستم؟حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»(۸) گلوپرست: حریص------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۹)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۱۰)(۹) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۰) استماع: شنیدن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517موسیا، بسیارگویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۱۱)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی(۱۱) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط که: بگویید از طریقِ انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۱۲)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۱۲) بُن: ریشه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3766تخمِ بَطّی گرچه مرغِ خانگی  زیرِ پَرِّ خویش کردت دایگی‏مادرِ تو بَطِّ آن دریا بُده‏‌ست  دایه‏‌ات خاکی بُد و خشکی پَرَست‏میلِ دریا، که دلِ تو اندرست  آن طبیعت، جانْت را از مادرست‏میلِ خشکی، مَر تو را زین دایه است  دایه را بگْذار، که او بَدْرایه است‏ دایه را بُگذار بر خشک و، بران  اندرآ در بحرِ معنی چون بَطان‏ گر تو را مادر بترساند ز آب  تو مَتَرس و، سویِ دریا ران شتاب‏تو بَطی، بر خشک و بر تر زنده‏‌یی  نی چو مرغِ خانه، خانه گَنده‏‌یی‏ تو زِ کَرَّمْناٰ بَنی آدم شَهی  هم به خشکی، هم به دریا پا نهیتو به اقتضای قول حضرت حق تعالی: «ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم.» پادشاه به شمار می روی، زیرا هم در خشکی گام می‌نهی و هم در دریا.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی است‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هر که داد او، حُسنِ خود را در مَزاد(۱۳)صد قضایِ بَد، سویِ او رُو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مَشک‌هادشمنان، او را ز غیرت می‌دَرنددوستان هم، روزگارش می‌بَرند(۱۳) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #11گفت: وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ یزدانِ ماقُربِ جان شد سجده اَبدانِ ماحق تعالی به ما فرمود: سجده كن و نزديک شو. سجده‌ای که توسّط جسم‌های ما صورت می‌گیرد موجب تقرّب روح ما به خدا می‌شود.قرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دم را عِوَضتا زِ وَاسْجُدْ واقتَرِبْ یابی غرضدر تمامی کارها چندین مَکوشجز به کاری که بُوَد در دین، مَکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت اَبتر و نانِ تو خاممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۴)(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۶) حَدید: آهن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1670تفسیرِ اَوْجَسَ فی نَفْسِهِ خیفةً مُوسیٰ، قُلْنٰا لاتَخَفْ اِنَّکَ أَنْتَ الْاَعْلٰیقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۶۷ و ۶۸Quran, Ta-Ha(#20), Line #67-68«فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُوسَىٰ، قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلَىٰ»«در این هنگام ترسی خفیف در دل موسی در افتاد. پس گفتیمش: مترس که تو پیروز و برتری.»گفت موسی: سِحر هم حیران‌‌کُنی‌ست چون کنم کاین خلق را تمییز(۱۸) نیست؟ گفت حق: تمییز را پیدا کنم(۱۹) عقلِ بی‌تمییز را بینا کنم گرچه چون دریا برآوردند کف موسیا تو غالب آیی، لاتَخَفْ(۲۰)بود اندر عهدِ خود سِحر، افتخار چون عصا شد مار، آنها گشت عار هر کسی را دعویِ حُسن و نمک سنگِ مرگ، آمد نمک‌ها را مِحَک سِحر رفت و معجزهٔ‌ موسی گذشتهر دو را از بامِ بود، افتاد طشتبانگِ طشتِ سِحر جز لعنت چه ماند؟ بانگِ طشتِ دین بجز رفعت چه ماند؟ چون مِحَک پنهان شده‌ست از مرد و زن در صف‌ آ ای قلب و، اکنون لاف ‌زن وقتِ لاف‌ستت مِحَک چون غایب‌ست  می‌بَرَنْدَت از عزیزی دست دستقلب(۲۱) می‌گوید ز نَخْوَت(۲۲) هر دَمَم ای زرِ خالص من از تو کِی کَمَم؟ زر همی ‌گوید: بلی ای خواجه‌تاش(۲۳) لیک می‌آید مِحَک آماده باش مرگِ تن هدیه‌ست بر اصحابِ راز زرِّ خالص را چه نقصان‌ست گاز(۲۴)؟قلب اگر در خویش آخِربین بُدی آن سیَه کآخِر شد او، اوّل شدی چون شدی اوّل سیه اندر لِقا  دُور بودی از نِفاق و از شَقا(۲۵) کیمیایِ فضل را طالب بُدی عقلِ او بر زَرقِ(۲۶) او، غالب بُدیچون شکسته‌‌دل شدی از حالِ خویش جابِرِ(۲۷) اشکستگان دیدی به پیش عاقبت را دید و او اِشکسته شداز شکسته‌بند در دَم بسته شد فضل، مس‌ها را سویِ اِکسیر(۲۸) راند آن زراندود از کَرَم محروم ماندای زراندوده مکن دعوی، ببین  که نمانَد مُشتریت اَعمیٰ(۲۹) چنین نورِ محشر، چشمشان بینا کند چشم‌بندیِّ تو را رُسوا کند بنگر آنها را که آخِر دیده‌اند حسرتِ جان‌ها و رَشکِ دیده‌اندبنگر آنها را که حالی دیده‌اند سِرِّ فاسد، ز اصلِ سَر ببریده‌اند پیشِ حالی‌بین که در جهل‌ست و شکصبحِ صادق، صبح کاذب، هر دو یک صبحِ کاذب، صد هزاران کاروان داد بر بادِ هلاکت ای جواننیست نقدی کِش غلط‌انداز(۳۰) نیست وایِ آن جان کِش مِحَکّ و گاز نیست(۱۸) تمییز: قوّهٔ تشخیص(۱۹) پیدا کنم:‌ آشکار می‌کنم(۲۰) لاتَخَفْ: نترس(۲۱) قلب: سکّهٔ تقلّبی(۲۲) نَخْوَت: غرور، خودپسندی(۲۳) خواجه‌تاش: چند غلام که متعلّق به یک صاحب باشند، در اینجا به معنی همتا و رفیق است.(۲۴) گاز: قیچی(۲۵) شَقا: بدبختی(۲۶) زَرق: ریا و تزویر(۲۷) جابِر: شکسته‌بند(۲۸) اکسیر: کیمیا، جوهری که تصور می‌شد می‌تواند ماهیت جسمی را تغییر دهد، مثلاً جیوه را نقره و مس را طلا کند.(۲۹) اَعْمی: کور(۳۰) غلط‌‌انداز: هر چیز که انسان را به اشتباه اندازد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز رویِ خوبِ خویشت بودی نشانییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1416پس نیَم کلّیِ مطلوبِ تو منجزوِ مقصودم تو را اندر زَمَنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال بر من می‌تَنیمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۱) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌ قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #563مر مرا تقلیدشان بر باد دادکه دو صد لعنت برآن تقلید بادمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۲) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۲) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۳۳) ای پسر(۳۳) فِرو مآ: نایست------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمالِ(۳۴) خود، دو‌ اسبه تاخت(۳۵)(۳۴) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۳۵) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانهٔ خوبان کشانییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2217دستِ من اینجا رسید، این را بِشُستدستم اندر شستنِ جانست سُستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2220از حَدَث(۳۶) شُستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشُو این دوست را(۳۶) حَدَث: مدفوع------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۳۷)ذکر را خورشیدِ این افسرده سازاصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۳۸)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۳۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۳۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۳۹) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۳۹) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴٧٢۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4727آفتِ ادراکِ آن، قال است و حالخون به خون شُستن، مُحال است و مُحالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsهله ای دل به سما رو، به چراگاهِ خدا روبه چراگاهِ ستوران(۴۰) چو یکی چند چَریدی(۴۰) ستور: چهارپا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبر گردِ خویش گشتی، که اظهارِ خود کنیپنهان بمانْد زیرِ تو گنجِ نهانییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2540خانه بر کَن، کز عقیقِ این یَمَن صد هزاران خانه شاید ساختنگنج زیرِ خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مَنْدیش و مَایستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دُوزی می‌کُنی اندر دکانزیرِ این دکّانِ تو، مدفون دو کانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsرهِ آسمان درون است پَرِ عشق را بجنبانپَرِ عشق چون قوی شد غم نردبان نمانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsاز روح بی‌خبر بُدیی، گر تو جسمییدر جان قرار داشتیی، گر تو جانییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشقِ جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهنِ صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبا نیک و بد بساختیی همچو دیگرانبا این و آنیی تو اگر این و آنییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۴۱)(۴۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتویی فرزندِ جان، کارِ تو عشق استچرا رفتی تو و هرکاره(۴۲) گشتی؟(۴۲) هرکاره: کسی که هر کاری را بر اساسِ انگیزه‌های من ذهنی‌اش انجام دهد، همه‌کاره------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4515گر ز صندوقی به صندوقی رَوَداو سَمایی(۴۳) نیست، صندوقی بُوَدفُرجهٔ صندوق نو نو مُسکِر(۴۴) استدر نیابد کو به صندوق اندر است(۴۳) سَمایی: آسمانی، مجازاً از جنسِ زندگی و حضور(۴۴) مُسکِر: مست‌کننده------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشقِ جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهنِ صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsیک‌ ذوق بودیی تو اگر یک‌ اباییییک نوع جوشییی، چو یکی قازغانییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862زآن جِرایِ روح چون نُقصان(۴۵) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شود(۴۵) نُقصان: کمی، کاستی، زیان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #20, Divan e Shams پیش از تو خامانِ دگر، در جوشِ این دیگِ جهان(۴۶)بس برطپیدند و نشد، درمان نبود الّـا رضا (۴۶) دیگِ جهان: جهان به دیگ تشبیه شده، درون ذهن همانیده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیان(۴۷)(۴۷) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsبه هر دیگی که می‌جوشد، میآور کاسه و منشینکه هر دیگی که می‌جوشد درون چیزی دگر داردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کُلُّ اَصْباحٍ لَناٰ شَأْنٌ جَدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لایَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.در حدیث آمد که دل همچون پَری‌ستدر بیابانی اسیرِ صَرصَری‌ست(۴۸)باد پَر را هر طرف رانَد گِزافگَه چپ و گَه راست با صد اختلافحدیث«إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»«این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیثِ دیگر این دل دان چنانکآبِ جوشان زآتش اندر قازغان(۴۹)حدیث«لَقَلْبُ الْمؤمِنِ اَشَدُّ تَقَلُّباً مِنَ الْقُدورِ فی غَلَیانِها.»«مَثَلِ قلب مؤمن در دگرگونی‌هایش همانند دیگِ در حال جوش است.»(۴۸) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۴۹) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsزین جوشِ در دوار اگر صاف گشتییچون صاف‌گشتگان تو برین آسمانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصودِ ازل، تسلیمِ توستای مسلمان بایدت تسلیم جُستای نَخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستیّ و، نه خود مانَد تو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsهیچ مگو و کَف مکن، سر مگشای دیگ رانیک بجوش و صبر کن، زآن که همی پَزانَمتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۵۰) نو آید دوانهین مگو کاین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۵۰) ضَیف: مهمان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۵۱)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنٰا نَفْسَنٰا او ز فعلِ حق نَبُد غافل چو ما در گُنه، او از ادب پنهانْش کرد زآن گُنَه بر خود زدن، او بَر بخَورد(۵۱) دَنی: فرومایه، پست------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۵۲) چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران(۵۳) بدید او پیش و پس«حضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»(۵۲) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۵۳) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3460خویش را صافی کن از اوصافِ خودتا ببینی ذاتِ پاکِ صافِ خودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsگویی به هر خیال که جان و جهانِ منگر گم شدی خیال، تو جان و جهانییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مُسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرجز خیالی مُنعقِد بر شاهراهتا بماند دورِ غفلت چندگاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1403, Divan e Shamsاوست نشسته در نظر، من به کجا نظر کنم؟اوست گرفته شهرِ دل، من به کجا سفر کنم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبس کن، که بندِ عقل شده‌ست این زبانِ توور نی چو عقلِ کلّی جمله زبانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه، تا نیزه‌ بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبس کن، که دانش‌ است که محجوب دانش استدانستیی که شاهی، کی ترجمانیی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #596, Divan e Shamsهر چیز که می‌بینی در بی‌خبری بینیتا باخبری والـلَّه او پرده بنگشایدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از عِلم و عملخاصه ز علمِ منطقی در جمله افواه(۵۴) آمده(۵۴) افواه: دهان‌ها------------مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهاز کجا جوییم علم؟ از تَرکِ علماز کجا جوییم سِلم(۵۵)؟ از تَرکِ سِلماز کجا جوییم هست؟ از تَرکِ هستاز کجا جوییم سیب؟ از تَرکِ دستهم تو تانی کرد یا نِعمَ الـمُعین(۵۶)دیدۀ معدوم‌بین را هست‌‌بین(۵۵) سِلم: صلح، آشتی(۵۶) نِعمَ الـمُعین: یاوَرِ نیکو------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2730باز الحاح(۵۷) کردنِ معاویه، ابلیس را گفت: غیرِ راستی نَرْهاندتداد، سویِ راستی می‏خواندتراست گو، تا وارَهی از چنگِ منمکر نَنْشاند غبارِ جنگِ من‏ گفت: چُون دانی دروغ و راست را؟ای خیال‌اندیشِ پُر اندیشه‏‌هاگفت، پیغمبر نشانی داده استقلب و نیکو را مِحَک بنهاده است‏ گفته است: اَلْکِذْبُ رَیْبٌ فِی‌الْقُلوبگفت: اَلصِّدقُ طُمَأْنینٌ طَروب(۵۸)‏ پیامبر فرموده‌است: دروغ، مایهٔ تردید قلب‌هاست و راستی، مایهٔ آرامشِ خاطر.حدیث«دَعْ ماٰ يَريبُكَ اِلى ماٰ لٰايَريبُكَ، فإنَّ الصِّدْقَ طُمَأنينَةٌ وإنَّ الْكِذْبَ رِيبَةٌ»«رها کن آنچه را که تو را به شک می‌اندازد و بگیر آنچه را که تو را به شک نمی‌اندازد، زیرا در راستی، آرامشِ خاطر است و در دروغ، شک و تردید.»دل نیآرامد به گفتارِ دروغآب و روغن هیچ نفْروزد فروغ‏در حدیثِ راست، آرامِ دل استراستی‌ها دانۀ‏ دامِ دل است‏ دل مگر رنجور باشد بَد دهانکه نداند چاشنیِّ این و آن‏ چون شود از رنج و علّت، دل سَلیمطعمِ کذب و راست را باشد عَلیم‏ حرصِ آدم چون سویِ گندم فُزوداز دلِ آدم سلیمی را رُبود پس دروغ و عشوه‏ات را گوش کردغِرّه گشت و زهرِ قاتل نوش کرد  کژدم از گندم ندانست آن نَفَسمی‏پَرَد تمییز از مستِ هوس‏خلق، مستِ آرزواند و هواز آن پذیرااَند دستانِ(۵۹) تو را هر که خود را از هوا، خو باز کردچشمِ خود را آشنایِ راز کرد(۵۷) الحاح: اصرار و پافشاری کردن(۵۸) طَروب‏: بسیار طربناک(۵۹) دستان: فريب، حيله------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4444مدّتی بگذار از این حیلت‌پَزی(۶۰)چند دَم پیش از اجل آزاد زی(۶۱)(۶۰) حیلت‌پَزی: نیرنگ آوردن، حیله انگیختن، نیرنگبازی کردن(۶۱) زی: زندگی کن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #383دَم به دَم چون تو مراقب می‌شویداد می‌بینی و داور ای غَوی(۶۲)(۶۲) غَوی: گمراه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #931کز ذَنَب(۶۳) پرهیز کن، هین هوش دارتا نگردی تو سیه‌رُو دیگ‌وار(۶۳) ذَنَب: دُم در مقابلِ سر، گناه------------ مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #937که به قدرِ جُرم می‌گیرم تو رااین بُوَد تقریر در داد و جزا -------------------------مجموع لغات:(۱) اَبا: آش، غذا(۲) قازغان: دیگ(۳) دوار: گردش، چرخش(۴) لوک: آن که به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۵) خفته: خوابیده، خمیده(۶) غیژیدن: خزیدن، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به روی زانو نشسته راه رفتن(۷) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب‌کنندهٔ لذّت و خوشی(۸) گلوپرست: حریص(۹) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۰) استماع: شنیدن(۱۱) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است(۱۲) بُن: ریشه(۱۳) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۶) حَدید: آهن(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۸) تمییز: قوّهٔ تشخیص(۱۹) پیدا کنم:‌ آشکار می‌کنم(۲۰) لاتَخَفْ: نترس(۲۱) قلب: سکّهٔ تقلّبی(۲۲) نَخْوَت: غرور، خودپسندی(۲۳) خواجه‌تاش: چند غلام که متعلّق به یک صاحب باشند، در اینجا به معنی همتا و رفیق است.(۲۴) گاز: قیچی(۲۵) شَقا: بدبختی(۲۶) زَرق: ریا و تزویر(۲۷) جابِر: شکسته‌بند(۲۸) اکسیر: کیمیا، جوهری که تصور می‌شد می‌تواند ماهیت جسمی را تغییر دهد، مثلاً جیوه را نقره و مس را طلا کند.(۲۹) اَعْمی: کور(۳۰) غلط‌‌انداز: هر چیز که انسان را به اشتباه اندازد.(۳۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۲) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۳) فِرو مآ: نایست(۳۴) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۳۵) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۳۶) حَدَث: مدفوع(۳۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جایِ خود(۳۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۳۹) قَلّاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۴۰) ستور: چهارپا(۴۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۴۲) هرکاره: کسی که هر کاری را بر اساسِ انگیزه‌های من ذهنی‌اش انجام دهد، همه‌کاره(۴۳) سَمایی: آسمانی، مجازاً از جنسِ زندگی و حضور(۴۴) مُسکِر: مست‌کننده(۴۵) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۴۶) دیگِ جهان: جهان به دیگ تشبیه شده، درون ذهن همانیده(۴۷) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۴۸) صَرصَر: باد سرد و سخت، باد تند(۴۹) قازغان: دیگ بزرگ، پاتیل(۵۰) ضَیف: مهمان(۵۱) دَنی: فرومایه، پست(۵۲) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۵۳) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۵۴) افواه: دهان‌ها(۵۵) سِلم: صلح، آشتی(۵۶) نِعمَ الـمُعین: یاوَرِ نیکو(۵۷) الحاح: اصرار و پافشاری کردن(۵۸) طَروب‏: بسیار طربناک(۵۹) دستان: فريب، حيله(۶۰) حیلت‌پَزی: نیرنگ آوردن، حیله انگیختن، نیرنگبازی کردن(۶۱) زی: زندگی کن(۶۲) غَوی: گمراه(۶۳) ذَنَب: دُم در مقابلِ سر، گناه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز روی خوب خویشت بودی نشانییدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانه خوبان کشانییبر گرد خویش گشتی که اظهار خود کنیپنهان بماند زیر تو گنج نهانییاز روح بی‌خبر بدیی گر تو جسمییدر جان قرار داشتیی گر تو جانییبا نیک و بد بساختیی همچو دیگرانبا این و آنیی تو اگر این و آنیی یک‌‌ ذوق بودیی تو اگر یک‌ اباییییک نوع جوشییی چو یکی قازغانییزین جوش در دوار اگر صاف گشتییچون صاف‌گشتگان تو برین آسمانیی گویی به هر خیال که جان و جهان منگر گم شدی خیال تو جان و جهانییبس کن که بند عقل شده‌ست این زبان توور نی چو عقل کلی جمله زبانییبس کن که دانش‌ است که محجوب دانش است دانستیی که شاهی کی ترجمانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز روی خوب خویشت بودی نشانییدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانه خوبان کشانییبر گرد خویش گشتی که اظهار خود کنیپنهان بماند زیر تو گنج نهانییمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک و خفته ‌شکل و بی‌ادبسوی او می‌غیژ و او را می‌طلبمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #404در جهان گر لقمه و گر شربت استلذت او فرع محو لذت استگرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگی خدا ملولمزیرا که به جان گلوپرستمخود من جعل الـهموم همااز لفظ رسول خوانده استمچون بر دل من نشسته دودیچون زود چو گرد برنجستمحدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3517موسیا بسیارگویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساط که بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3766تخم بطی گرچه مرغ خانگی  زیر پر خویش کردت دایگی‏مادر تو بط آن دریا بده‏‌ست  دایه‏‌ات خاکی بد و خشکی پرست‏میل دریا که دل تو اندرست  آن طبیعت جانت را از مادرست‏میل خشکی مر تو را زین دایه است  دایه را بگذار که او بدرایه است‏ دایه را بگذار بر خشک و بران  اندرآ در بحر معنی چون بطان‏ گر تو را مادر بترساند ز آب  تو مترس و سوی دریا ران شتاب‏تو بطی بر خشک و بر تر زنده‏‌یی  نی چو مرغ خانه خانه گنده‏‌یی‏ تو ز کرمنا بنی آدم شهی  هم به خشکی هم به دریا پا نهیتو به اقتضای قول حضرت حق تعالی ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم پادشاه به شمار می روی زیرا هم در خشکی گام می‌نهی و هم در دریامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی است‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هر که داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌درنددوستان هم روزگارش می‌برندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #11گفت واسجد واقترب یزدان ماقرب جان شد سجده ابدان ماحق تعالی به ما فرمود سجده كن و نزديک شو سجده‌ای که توسط جسم‌های ما صورت می‌گیرد موجب تقرب روح ما به خدا می‌شودقرآن کریم، سورهٔ علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دم را عوضتا ز واسجد واقترب یابی غرضدر تمامی کارها چندین مکوشجز به کاری که بود در دین مکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت ابتر و نان تو خاممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1670تفسیر اوجس فی نفسه خیفه موسی قلنا لاتخف انک أنت الاعلیقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۶۷ و ۶۸Quran, Ta-Ha(#20), Line #67-68«فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُوسَىٰ، قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلَىٰ»«در این هنگام ترسی خفیف در دل موسی در افتاد. پس گفتیمش: مترس که تو پیروز و برتری.»گفت موسی سحر هم حیران‌‌کنی‌ست چون کنم کاین خلق را تمییز نیست گفت حق تمییز را پیدا کنمعقل بی‌تمییز را بینا کنم گرچه چون دریا برآوردند کف موسیا تو غالب آیی لاتخفبود اندر عهد خود سحر افتخار چون عصا شد مار آنها گشت عار هر کسی را دعوی حسن و نمک سنگ مرگ آمد نمک‌ها را محک سحر رفت و معجزه موسی گذشتهر دو را از بام بود افتاد طشتبانگ طشت سحر جز لعنت چه ماندبانگ طشت دین بجز رفعت چه ماند چون محک پنهان شده‌ست از مرد و زن در صف‌ آ ای قلب و اکنون لاف ‌زن وقت لاف‌ستت محک چون غایب‌ست می‌برندت از عزیزی دست دستقلب می‌گوید ز نخوت هر دمم ای زر خالص من از تو کی کمم زر همی ‌گوید بلی ای خواجه‌تاش لیک می‌آید محک آماده باش مرگ تن هدیه‌ست بر اصحاب راز زر خالص را چه نقصان‌ست گازقلب اگر در خویش آخربین بدی آن سیه کآخر شد او اول شدی چون شدی اول سیه اندر لقا دور بودی از نفاق و از شقا کیمیای فضل را طالب بدی عقل او بر زرق او غالب بدیچون شکسته‌‌دل شدی از حال خویش جابر اشکستگان دیدی به پیش عاقبت را دید و او اشکسته شداز شکسته‌بند در دم بسته شد فضل مس‌ها را سوی طاکسیر راند آن زراندود از کرم محروم ماندای زراندوده مکن دعوی ببین  که نماند مشتریت اعمی چنین نور محشر چشمشان بینا کند چشم‌بندی تو را رسوا کند بنگر آنها را که آخر دیده‌اند حسرت جان‌ها و رشک دیده‌اندبنگر آنها را که حالی دیده‌اند سر فاسد ز اصل سر ببریده‌اند پیش حالی‌بین که در جهل‌ست و شکصبح صادق صبح کاذب هر دو یک صبح کاذب صد هزاران کاروانداد بر باد هلاکت ای جواننیست نقدی کش غلط‌انداز نیست وای آن جان کش محک و گاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsای کاشکی تو خویش زمانی بدانییوز روی خوب خویشت بودی نشانییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1416پس نیم کلی مطلوب تو منجزو مقصودم تو را اندر زمنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال بر من می‌تنیمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌ قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #563مر مرا تقلیدشان بر باد دادکه دو صد لعنت برآن تقلید بادمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو‌ اسبه تاختمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsدر آب و گل تو همچو ستوران نخفتییخود را به عیش‌خانه خوبان کشانییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2217دست من اینجا رسید این را بشستدستم اندر شستن جانست سستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2220از حدث شستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشو این دوست رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازاصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴٧٢۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4727آفت ادراک آن قال است و حالخون به خون شستن محال است و محالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsهله ای دل به سما رو به چراگاه خدا روبه چراگاه ستوران چو یکی چند چریدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبر گرد خویش گشتی که اظهار خود کنیپنهان بماند زیر تو گنج نهانییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2540خانه بر کن کز عقیق این یمنصد هزاران خانه شاید ساختنگنج زیر خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مندیش و مایستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌وزی می‌کنی اندر دکانزیر این دکان تو مدفون دو کانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsره آسمان درون است پر عشق را بجنبانپر عشق چون قوی شد غم نردبان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsاز روح بی‌خبر بدیی گر تو جسمییدر جان قرار داشتیی گر تو جانییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبا نیک و بد بساختیی همچو دیگرانبا این و آنیی تو اگر این و آنییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2660, Divan e Shamsتویی فرزند جان کار تو عشق استچرا رفتی تو و هرکاره گشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4515گر ز صندوقی به صندوقی روداو سمایی نیست صندوقی بودفرجه صندوق نو نو مسکر استدر نیابد کو به صندوق اندر استمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsیک‌ ذوق بودیی تو اگر یک‌ اباییییک نوع جوشییی چو یکی قازغانییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862زآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #20, Divan e Shams پیش از تو خامان دگر در جوش این دیگ جهانبس برطپیدند و نشد درمان نبود الـا رضا مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #563, Divan e Shamsبه هر دیگی که می‌جوشد میآور کاسه و منشینکه هر دیگی که می‌جوشد درون چیزی دگر داردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کل اصباح لنا شأن جدیدکل شیء عن مرادی لایحیددر هر بامداد کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شوددر حدیث آمد که دل همچون پری‌ستدر بیابانی اسیر صرصری‌ستباد پر را هر طرف راند گزافگه چپ و گه راست با صد اختلافحدیث«إِنَّ هذَا القَلْبَ كَريشَةٍ بِفَلاةٍ مِنَ الأَرْضِ يُقِيْمُهَا الرّيحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ.»«این قلب پَری را مانَد به هامون که باد، آن را زیر و زبر کند.»در حدیث دیگر این دل دان چنانکآب جوشان زآتش اندر قازغانحدیث«لَقَلْبُ الْمؤمِنِ اَشَدُّ تَقَلُّباً مِنَ الْقُدورِ فی غَلَیانِها.»«مَثَلِ قلب مؤمن در دگرگونی‌هایش همانند دیگِ در حال جوش است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsزین جوش در دوار اگر صاف گشتییچون صاف‌گشتگان تو برین آسمانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4177لیک مقصود ازل تسلیم توستای مسلمان بایدت تسلیم جستای نخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستی و نه خود ماند تو رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsهیچ مگو و کف مکن سر مگشای دیگ رانیک بجوش و صبر کن زآن که همی پزانمتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کاین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت یف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می‌نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ما در گنه او از ادب پنهانش کردزآن گنه بر خود زدن او بر بخوردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز کآدم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاه چون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردبر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیمزیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3460خویش را صافی کن از اوصاف خودتا ببینی ذات پاک صاف خودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsگویی به هر خیال که جان و جهان منگر گم شدی خیال تو جان و جهانییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرجز خیالی منعقد بر شاهراهتا بماند دور غفلت چندگاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1403, Divan e Shamsاوست نشسته در نظر من به کجا نظر کنماوست گرفته شهر دل من به کجا سفر کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبس کن که بند عقل شده‌ست این زبان توور نی چو عقل کلی جمله زبانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه تا نیزه‌ بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3003, Divan e Shamsبس کن که دانش‌ است که محجوب دانش استدانستیی که شاهی کی ترجمانییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #596, Divan e Shamsهر چیز که می‌بینی در بی‌خبری بینیتا باخبری والـله او پرده بنگشایدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsیا رب مرا پیش از اجل فارغ کن از علم و عملخاصه ز علم منطقی در جمله افواه آمدهمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهاز کجا جوییم علم از ترک علماز کجا جوییم سلم از ترک سلماز کجا جوییم هست از ترک هستاز کجا جوییم سیب از ترک دستهم تو تانی کرد یا نعم الـمعیندید معدوم‌بین را هست‌‌بینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2730باز الحاح کردن معاویه ابلیس را گفت غیر راستی نرهاندتداد سوی راستی می‏خواندتراست گو تا وارهی از چنگ منمکر ننشاند غبار جنگ من‏ گفت چون دانی دروغ و راست راای خیال‌اندیش پر اندیشه‏‌هاگفت پیغمبر نشانی داده استقلب و نیکو را محک بنهاده است‏ گفته است الکذب ریب فی‌القلوبگفت الصدق طمأنین طروب پیامبر فرموده‌است دروغ مایه تردید قلب‌هاست و راستی مایه آرامش خاطرحدیث«دَعْ ماٰ يَريبُكَ اِلى ماٰ لٰايَريبُكَ، فإنَّ الصِّدْقَ طُمَأنينَةٌ وإنَّ الْكِذْبَ رِيبَةٌ»«رها کن آنچه را که تو را به شک می‌اندازد و بگیر آنچه را که تو را به شک نمی‌اندازد، زیرا در راستی، آرامشِ خاطر است و در دروغ، شک و تردید.»دل نیآرامد به گفتار دروغآب و روغن هیچ نفروزد فروغ‏در حدیث راست آرام دل استراستی‌ها دانه دام دل است‏ دل مگر رنجور باشد بَد دهانکه نداند چاشنیِّ این و آن‏ چون شود از رنج و علت دل سلیمطعم کذب و راست را باشد علیم‏ حرص آدم چون سوی گندم فزوداز دل آدم سلیمی را ربود پس دروغ و عشوه‏ات را گوش کردغره گشت و زهر قاتل نوش کرد  کژدم از گندم ندانست آن نفسمی‏پرد تمییز از مست هوس‏خلق مست آرزواند و هواز آن پذیرااند دستان تو را هر که خود را از هوا خو باز کردچشم خود را آشنای راز کردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4444مدتی بگذار از این حیلت‌پزیچند دم پیش از اجل آزاد زیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #383دم به دم چون تو مراقب می‌شویداد می‌بینی و داور ای غویمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #931کز ذنب پرهیز کن هین هوش دارتا نگردی تو سیه‌رو دیگ‌وار مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #937که به قدر جرم می‌گیرم تو رااین بود تقریر در داد و جزا

برنامه شماره ۹۶۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازیتاریخ اجرا: ۲۷ ژوئن ۲۰۲۳ - ۷ تیر ۱۴۰۲برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا، چه باشد گر درآمیزی؟عسل از شیر نگریزد، تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا، شوم لایق به فرِّ تووگر ناچیز و معدومم، بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر، چو یابد او علف از توکُهِ قافی شود ذرّه، چو در بندی و بستیزیهمه خاکیم، روینده ز آبِ ذکر و بادِ دمگلی که خندد و گرید کزو فکری بینگیزیگلستانی کُنَش خندان، و فرمانی به دستش دهکه ای گلشن، شدی ایمن ز آفت‌هایِ پاییزیگهی در صورتِ آبی، بیایی جان دهی گل راگهی در صورتِ بادی، به هر شاخی درآویزیدرختی بیخِ او بالا، نگونه(۱) شاخه‌هایِ اوبه عکسِ آن درختانی که سُعدی‌اند(۲) و شونیزی(۳)گهی گویی به گوشِ دل که در دوغِ من افتادیمنم جانِ همه عالم، تو چون از جان بپرهیزی؟گهی زانوت بربندم چو اشتر، تا فروخسپیگهی زانوت بگشایم، که تا از جای برخیزیمنال ای اشتر و خامش، به من بنگر به چشمِ هُشکه تمییزِ نوت بخشم، اگرچه کانِ تمییزیتویی شمع و منم آتش، چو افتم در دماغت خَوشیکی نیمه فروسوزی، یکی نیمه فروریزیبه هر سوزی چو پروانه مشو قانع، بسوزان سربه پیشِ شمع چون لافی ازین سودایِ دهلیزی(۴)؟اگر داری سرِ مستان، کُلَه بگذار و سر بستانکُلَه دارند و سرها نی کُلَه‌دارانِ پالیزی(۵)سر آن‌هاراست که با او درآوردند سر با سرکم از خاری که زد با گل ز چالاکی و سرتیزی؟تو هر چیزی که می‌جویی، مجویش جز ز کانِ اوکه از زر هم زری(۶) یابند و از ارزیز(۷) ارزیزیخمش کن، قصهٔ عمری به روزی کی توان گفتن؟کجا آید ز یک خشتک(۸) گریبانی و تیریزی(۹)؟(۱) نگونه: سرنگون، سرازیر(۲) سُعد: نباتی است که ریشهٔ گیاهی دارد به رنگ سیاه.(۳) شونیز: گیاهی از تیرهٔ آلاله‌ها که دانه‌های سیاه رنگ دارد.(۴) دهلیزی: مجازاً بی‌اصل و اساس(۵) کله‌دارانِ پالیزی: مترسک‌هایی که در بستان‌ها و باغ‌ها برای دور کردنِ پرندگان و دیگر جانوران نصب می‌کنند.(۶) زری: زر بودن(۷) ارزیز: قلع (نوعی فلز)، ارزیزی: قلع بودن(۸) خشتک: پارچه‌ای که میان دو پاچهٔ شلوار دوزند.(۹) تیریز: دامن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا، چه باشد گر درآمیزی؟عسل از شیر نگریزد، تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا، شوم لایق به فرِّ تووگر ناچیز و معدومم، بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر، چو یابد او علف از توکُهِ قافی شود ذرّه، چو دربندی و بستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3005, Divan e Shamsآن دل که گم شده‌ست، هم از جانِ خویش جویآرامِ جان خویش، ز جانانِ خویش جویاندر شِکَر نیابی ذوقِ نباتِ غیبآن ذوق را هم از لب و دندانِ خویش جویدو چشم را تو ناظرِ هر بی‌نظر مکندر ناظری گریز و ازو آنِ خویش جویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsرهِ آسمان درون است پَرِ عشق را بجنبانپَرِ عشق چون قوی شد غم نردبان نمانَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1956فِی السَّماءِ رِزْقُکُم نشنیده‌ای؟اندرین پستی چه بر چَفْسیده‌ای؟قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۸۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3803رزقْ‌جُویی را ز بالا خُوگَرَم(۱۰)تو زِ بالا بر گشودستی دَرَم‏ ای نموده تو مکان از لامکانفِی السّماءِ رِزْقُکُمْ کرده عیان‏(۱۰) خُوگَر: انیس، انس گیرنده-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740می‌زند جان در جهانِ آبگُوننعرهٔ یا لَیْتَ قَوْمی یَعلَمُونْگر نخواهد زیست جان بی این بَدَنپس فلک، ایوانِ کی خواهد بُدَن؟ گر نخواهد بی‌بدن جانِ تو زیستفِی‌السَّمآءِ رِزْقُکُمْ روزیِّ کیست؟قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۱)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۱۲)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۱۳)؟عاشقِ صُنعِ(۱۴) خدا با فَر(۱۵) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۱۶) او کافر بُوَد(۱۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۳) گبر: کافر(۱۴) صُنع: آفرینش(۱۵) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۶) مصنوع: آفریده، مخلوق-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۱۷) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۱۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۱۸)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۱۹)منصبِ تعلیم، نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت است(۱۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۹) استماع: شنیدن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3008, Divan e Shamsخواجه بجه از جهان، قفل بنه بر دهانپنجه گشا چون کلید، قفل گشا یافتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۲۰)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظَلَمْنٰا نَفْسَنٰا  او ز فعلِ حق نَبُد غافل چو ما در گُنه، او از ادب پنهانْش کرد  زآن گُنَه بر خود زدن، او بَر بخَورد بعدِ توبه گفتش: ای آدم نه من  آفریدم در تو آن جُرم و مِحَن(۲۱)‌‌؟نه که تقدیر و قضایِ من بُد آن  چُون به وقتِ عُذر کردی آن نهان‌‌؟گفت: ترسیدم ادب نگذاشتم  گفت: هم من پاسِ آنَت داشتم‌‌هر که آرَد حُرمت، او حُرمت بَرَد  هر که آرَد قند، لوزینه(۲۲) بَرَد(۲۰) دَنی: فرومایه، پست(۲۱) مِحن: محنت‌ها، رنج‌ها، سختی‌ها(۲۲) لوزینه: نوعی شیرینی-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا، چه باشد گر درآمیزی؟عسل از شیر نگریزد، تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا، شوم لایق به فرِّ تووگر ناچیز و معدومم، بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر، چو یابد او علف از توکُهِ قافی شود ذرّه، چو دربندی و بستیزیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۳)(۲۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۴)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۵)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۵) حَدید: آهن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا، چه باشد گر درآمیزی؟عسل از شیر نگریزد، تو هم باید که نگریزیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۲۷) چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید، جاندارانِ(۲۸) پنهان همچو جاندُورباشِ(۲۹) هر یکی تا آسمان که هِلا پیشِ سلیمان، مور باشتا بنشْکافَد تو را این دورباش(۲۷) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۲۸) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۲۹) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #391 گفت: جُرمم چیست ای دانایِ رازکه مرا گویی که مسجد را مساز؟ گفت: بی‌جُرمی، تو خون‌ها کرده‌ایخونِ مظلومان به گردن بُرده‌ای که ز آوازِ تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکارخون بسی رفته‌ست بر آوازِ توبر صدایِ خوبِ جان‌پردازِ(۳۰) تو گفت: مغلوبِ تو بودم، مستِ تودستِ من بربسته بود از دستِ تونه که هر مغلوبِ شَه مرحوم(۳۱) بود؟نَه که اَلْـمَغْلُوبُ کَالْـمَعْدُوم بود؟مگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیرد؟ و مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده است؟گفت: این مغلوب، معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم، اَیْقِنُوا(۳۲)حضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود: درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی، امّا هر مغلوبی، معدومِ مطلق نیست. «یقین پیدا کنید.»قرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۳۰) جان‌پرداز: جان‌ستان، جان‌بخش(۳۱) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.(۳۲) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsاگر نالایقم جانا، شوم لایق به فرِّ تووگر ناچیز و معدومم، بیابم از تو من چیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی است‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #361یُسر(۳۳) با عُسر(۳۴) است، هین آیِس(۳۵) مباشراه داری زین مَمات(۳۶) اندر معاشقرآن کریم، سوره انشراح (۹۴)، آیه ۵Quran, Ash-i-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»«پس بی تردید با دشواری آسانی است.»(۳۳) یُسر: آسانی(۳۴) عُسر: سختی(۳۵) آیِس: ناامید(۳۶) مَمات: مرگ-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارهٔ آن دل عطای مبدلی‌ست(۳۷)دادِ(۳۸) او را قابلیّت شرط نیستبلک شرطِ قابلیّت دادِ اوستداد، لُبّ(۳۹) و قابلیّت هست پوست(۳۷) مُبْدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده(۳۸) داد: عطا، بخشش(۳۹) لُبّ: مغز چیزی، خالص و برگزیده از هر چیزی-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پردهٔ شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #277آن عصایِ حَزْم و استدلال راچون نداری دید، می‌کُن پیشوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #276 چشم اگر داری تو، کورانه مَیاور نداری چشم، دست آور عصا آن عصایِ حَزْم و استدلال راچون نداری دید، می‌کُن پیشوا ور عصایِ حَزْم و استدلال نیستبی‌عصا کَش بر سَرِ هر رَه مایستگام زآن سان نِهْ، که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ، وارهدلرز لرزان و به ترس و احتیاطمی‌نهد پا تا نیفتد در خُباط(۴۰) ای ز دودی جَسته در ناری شدهلقمه جُسته، لقمهٔ‌ ماری شده(۴۰) خُباط: پریشانی مغز، پر‌ی‌زدگی. در اینجا: تباهی و هلاکت-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #760, Divan e Shamsخُنُک آنگه که کند حق، گنهت طاعتِ مطلقخُنُک آن دَم که جنایات، عنایاتِ خدا شدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3005سیّئاتم چون وسیلت شد به حقپس مَزَن بر سیّئاتم هیچ دَق‏(۴۱)قرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»(۴۱) دَق: کوفتن، طعنه زدن، نکوهش کردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ(۴۲) ضرورت هم توییبی‌ضرورت‌ گر خوری، مُجرم شَویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْورخوری، باری ضَمانِ(۴۳) آن بده(۴۲) مُفتی: فتوادهنده(۴۳) ضَمان:‌ تاوان-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۴۴) آسان بِجِه(۴۵)(۴۴) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۴۵) آسان بجه: به آسانی فرار کن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsیکی قطره شود گوهر، چو یابد او علف از توکُهِ قافی شود ذرّه، چو دربندی و بستیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجبِ من اینستکاو نگنجد به میان، چون به میان می‌آید؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانذرّه‌ ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۴۶)(۴۶) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۴۷) و صانع(۴۸) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۴۹) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنودلاجرم از کارگاهش کور بود(۴۷) صُنع: آفرینش(۴۸) صانع: آفریدگار(۴۹) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۵۰) بود(۵۰) تَفتیق: شکافتن-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و، حیله‌‌‌اش دام بود آنکه جان پنداشت، خون‌آشام بوددر بِبَست و دشمن اندر خانه بودحیلهٔ فرعون، زین افسانه بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۵۱)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۵۲)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۵۱) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۵۲) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsهمه خاکیم، روینده ز آبِ ذکر و بادِ دمگلی که خندد و گرید کزو فکری بینگیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsاگر گلی بُده‌ام، زین بهار باغ شوموگر یکی بُده‌ام، زین وصال صد گردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلاش(۵۳) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۵۳) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #437آب، ذکرِ حقّ و، زنبور این زمانهست یادِ آن فلانه وآن فلاندَم بخور در آبِ ذکر و صبر کنتا رَهی از فکر و وسواسِ کُهُنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸Quran, Al-Ra’d(#13), Line #28«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دل‌ها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۵۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۵۴) نَفَخْتُ: دمیدم-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رو ذکر کنذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۵۵)ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز(۵۵) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱ - ۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564-1خاصه تقلیدِ چنین بی‏‌حاصلانکآبرو را ریختند از بهرِ نانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌کَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکرْ آن باشد که بگشاید رَهیراهْ آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن‌ها و لشکر شَه شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsلحد(۵۶) چه باشد؟ در آسمان نگنجد جانز پنج و شش گذرم، زود بر احد گردم(۵۶) لَحَد: گور، آرامگاه-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگلستانی کُنَش خندان، و فرمانی به دستش دهکه ای گلشن، شدی ایمن ز آفت‌هایِ پاییزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #578, Divan e Shamsمرا عهدی‌ست با شادی که شادی آنِ من باشدمرا قولی‌ست با جانان که جانان جانِ من باشدبه خطِّ خویشتن فرمان به دستم داد آن سلطانکه تا تخت است و تا بخت است، او سلطانِ من باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsکسی که او لَحَدِ سینه را چو باغی کردروا نداشت که من بستهٔ لحد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsگُلرخان روی نمایند، چو رو بنماییمکه بهاریم در آن باغ، نه ما پاییزیموز سرِ ناز بگوییم چه چیزید شماسجده آرند که ما پیشِ شما ناچیزیمگُلعذاریم(۵۷) ولی پیشِ رخِ خوب شماروی ناشسته و آلوده و بی‌تمییزیم(۵۷) گلعِذار: آنکه چهره‌ای مانند گل دارد، گُلرو، گلچهره، زیبارو-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی در صورتِ آبی، بیایی جان دهی گل راگهی در صورتِ بادی، به هر شاخی درآویزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جُنبد، بدانبادجُنبانی‌ست اینجا بادرانمرْوَحَهٔ(۵۸) تصریفِ صُنعِ ایزدشزد برین باد و، همی جُنبانَدش(۵۸) مِرْوَحَه: بادبزن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsدرختی بیخِ او بالا، نگونه شاخه‌هایِ اوبه عکسِ آن درختانی که سُعدی‌اند و شونیزیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #651بازگونه(۵۹)، ای اسیرِ این جهان نامِ خود کردی امیرِ این جهانای تو بندهٔ این جهان، محبوس‌جانچند گویی خویش را خواجهٔ جهان؟(۵۹) بازگونه: واژگونه-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3576این د‌ر‌ختِ تن عصایِ مو‌سی استکَامْرَش آمد که بِیَنداز‌ش ز دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1956فِی‌السَّماءِ رِزْقُکُم نشنیده‌‌یی؟اندرین پَستی چه بر چَفسیده‌‌یی(۶۰)؟قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵١)، آیهٔ ٢٢Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَ فِي‌السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزقِ شما و هر‌چه به شما وعده شده، در آسمان است.»(۶۰) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2654, Divan e Shamsچو فرموده‌ست رزقت ز آسمان استزمین شوریدن ای فَلّاح(۶۱) تا کی(۶۱) فَلّاح: کشاورز، باغبان-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی گویی به گوشِ دل که در دوغِ من افتادیمنم جانِ همه عالم، تو چون از جان بپرهیزی؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2377گاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سَران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قِشرِ خربزهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsجان شیرینِ تو در قبضه(۶۲) و در دستِ من استتنِ بی‌جان چه کند، گر تو ز تن بگریزی؟جانِ مردان همه از جانِ تو بیزار شوندچون مخنّث(۶۳) اگر از خوبِ ختن بگریزی(۶۲) قبضه کردن: به‌دست آوردن، تصرف کردن(۶۳) مُخَنَّث: ترسو-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢٧۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جانِ جان، چون واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌جانْ تن، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #483, Divan e Shamsدر آن زمان که در این دوغ می‌فُتی چو مگسعجب که توبه و عقل و رأیتِ تو کجاست؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو تو سیمرغِ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گهِ امتحان تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۶۴) نو آید دوانهین مگو کاین مانْد اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ است، او را دار خَوش(۶۴) ضَیف: مهمان-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی زانوت بربندم چو اشتر، تا فروخسپیگهی زانوت بگشایم، که تا از جای برخیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رُو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۶۵) ای پسر(۶۵) فِرو مآ: نایست-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۶۶)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۶۶) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3210هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا فقری، نوا آنجا رَوَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsمنال ای اشتر و خامش، به من بنگر به چشمِ هُشکه تمییزِ نوت بخشم، اگرچه کانِ تمییزیمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #59, Divan e Shamsتو از خواری همی‌نالی، نمی‌بینی عنایت‌هامخواه از حق عنایت‌ها و یا کم کن شکایت‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2358چونکه قسّام(۶۷) اوست، کفر آمد گِلهصبر باید، صبر مِفْتاحُ‌الصِّلَه(۶۸ و ۶۹)غیر حق جمله عدواند، اوست دوستبا عدو از دوست شَکْوَت(۷۰) کی نکوست؟تا دهد دوغم، نخواهم اَنگبینزآنکه هر نعمت غمی دارد قرین(۶۷) قسّام: قسمت‌کننده(۶۸) مِفْتاحُ‌الصِّله: کلید بخشایش‌ها(۶۹) صِلِه: پاداش، انعام، جایزه(۷۰) شَکْوَت: شکایت کردن، گله کردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #361یُسر(۷۱) با عُسر(۷۲) است، هین آیِس(۷۳) مباشراه داری زین مَمات(۷۴) اندر معاشقرآن کریم، سوره انشراح (۹۴)، آیه ۵Quran, Ash-i-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»«پس بی تردید با دشواری آسانی است.»(۷۱) یُسر: آسانی(۷۲) عُسر: سختی(۷۳) آیِس: ناامید(۷۴) مَمات: مرگ-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462 عزم‌ها و قصدها در ماجَراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۷۵) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۷۶) کی کاشتی؟(۷۵) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۷۶) اَمَل: آرزو-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟-------------------------مجموع لغات:(۱) نگونه: سرنگون، سرازیر(۲) سُعد: نباتی است که ریشهٔ گیاهی دارد به رنگ سیاه.(۳) شونیز: گیاهی از تیرهٔ آلاله‌ها که دانه‌های سیاه رنگ دارد.(۴) دهلیزی: مجازاً بی‌اصل و اساس(۵) کله‌دارانِ پالیزی: مترسک‌هایی که در بستان‌ها و باغ‌ها برای دور کردنِ پرندگان و دیگر جانوران نصب می‌کنند.(۶) زری: زر بودن(۷) ارزیز: قلع (نوعی فلز)، ارزیزی: قلع بودن(۸) خشتک: پارچه‌ای که میان دو پاچهٔ شلوار دوزند.(۹) تیریز: دامن(۱۰) خُوگَر: انیس، انس گیرنده(۱۱) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۳) گبر: کافر(۱۴) صُنع: آفرینش(۱۵) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۶) مصنوع: آفریده، مخلوق(۱۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۸) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۹) استماع: شنیدن(۲۰) دَنی: فرومایه، پست(۲۱) مِحن: محنت‌ها، رنج‌ها، سختی‌ها(۲۲) لوزینه: نوعی شیرینی(۲۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۵) حَدید: آهن(۲۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۷) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۲۸) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۲۹) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۳۰) جان‌پرداز: جان‌ستان، جان‌بخش(۳۱) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.(۳۲) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.(۳۳) یُسر: آسانی(۳۴) عُسر: سختی(۳۵) آیِس: ناامید(۳۶) مَمات: مرگ(۳۷) مُبْدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده(۳۸) داد: عطا، بخشش(۳۹) لُبّ: مغز چیزی، خالص و برگزیده از هر چیزی(۴۰) خُباط: پریشانی مغز، پر‌ی‌زدگی. در اینجا: تباهی و هلاکت(۴۱) دَق: کوفتن، طعنه زدن، نکوهش کردن(۴۲) مُفتی: فتوادهنده(۴۳) ضَمان:‌ تاوان(۴۴) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۴۵) آسان بجه: به آسانی فرار کن(۴۶) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۴۷) صُنع: آفرینش(۴۸) صانع: آفریدگار(۴۹) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۵۰) تَفتیق: شکافتن(۵۱) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۵۲) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۵۳) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۵۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۵۵) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۵۶) لَحَد: گور، آرامگاه(۵۷) گلعِذار: آنکه چهره‌ای مانند گل دارد، گُلرو، گلچهره، زیبارو(۵۸) مِرْوَحَه: بادبزن(۵۹) بازگونه: واژگونه(۶۰) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای(۶۱) فَلّاح: کشاورز، باغبان(۶۲) قبضه کردن: به‌دست آوردن، تصرف کردن(۶۳) مُخَنَّث: ترسو(۶۴) ضَیف: مهمان(۶۵) فِرو مآ: نایست(۶۶) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۶۷) قسّام: قسمت‌کننده(۶۸) مِفْتاحُ‌الصِّله: کلید بخشایش‌ها(۶۹) صِلِه: پاداش، انعام، جایزه(۷۰) شَکْوَت: شکایت کردن، گله کردن(۷۱) یُسر: آسانی(۷۲) عُسر: سختی(۷۳) آیِس: ناامید(۷۴) مَمات: مرگ(۷۵) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۷۶) اَمَل: آرزو----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا چه باشد گر درآمیزیعسل از شیر نگریزد تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا شوم لایق به فر تووگر ناچیز و معدومم بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر چو یابد او علف از توکه قافی شود ذره چو در بندی و بستیزیهمه خاکیم روینده ز آب ذکر و باد دمگلی که خندد و گرید کزو فکری بینگیزیگلستانی کنش خندان و فرمانی به دستش دهکه ای گلشن شدی ایمن ز آفت‌های پاییزیگهی در صورت آبی بیایی جان دهی گل راگهی در صورت بادی به هر شاخی درآویزیدرختی بیخ او بالا نگونه شاخه‌های اوبه عکس آن درختانی که سعدی‌اند و شونیزیگهی گویی به گوش دل که در دوغ من افتادیمنم جان همه عالم تو چون از جان بپرهیزیگهی زانوت بربندم چو اشتر تا فروخسپیگهی زانوت بگشایم که تا از جای برخیزیمنال ای اشتر و خامش به من بنگر به چشم هشکه تمییز نوت بخشم اگرچه کان تمییزیتویی شمع و منم آتش چو افتم در دماغت خوشیکی نیمه فروسوزی یکی نیمه فروریزیبه هر سوزی چو پروانه مشو قانع بسوزان سربه پیش شمع چون لافی ازین سودای دهلیزیاگر داری سر مستان کله بگذار و سر بستانکله دارند و سرها نی کله‌داران پالیزیسر آن‌هاراست که با او درآوردند سر با سرکم از خاری که زد با گل ز چالاکی و سرتیزیتو هر چیزی که می‌جویی مجویش جز ز کان اوکه از زر هم زری یابند و از ارزیز ارزیزیخمش کن قصه عمری به روزی کی توان گفتنکجا آید ز یک خشتک گریبانی و تیریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا چه باشد گر درآمیزیعسل از شیر نگریزد تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا شوم لایق به فر تووگر ناچیز و معدومم بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر چو یابد او علف از توکه قافی شود ذره چو دربندی و بستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3005, Divan e Shamsآن دل که گم شده‌ست هم از جان خویش جویآرام جان خویش ز جانان خویش جویاندر شکر نیابی ذوق نبات غیبآن ذوق را هم از لب و دندان خویش جویدو چشم را تو ناظر هر بی‌نظر مکندر ناظری گریز و ازو آن خویش جویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsره آسمان درون است پر عشق را بجنبانپر عشق چون قوی شد غم نردبان نماندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1956فی السماء رزقکم نشنیده‌ایاندرین پستی چه بر چفسیده‌ایقرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۸۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3803رزق‌جویی را ز بالا خوگرمتو ز بالا بر گشودستی درم‏ ای نموده تو مکان از لامکانفی السماء رزقکم کرده عیان‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1740می‌زند جان در جهان آبگوننعره یا لیت قومی یعلمونگر نخواهد زیست جان بی این بدنپس فلک ایوان کی خواهد بدن گر نخواهد بی‌بدن جان تو زیستفی‌السماء رزقکم روزی کیستقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمنصب تعلیم نو‌ع شهو‌ت استهر خیال شهو‌تی در ره بت استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3008, Divan e Shamsخواجه بجه از جهان قفل بنه بر دهانپنجه گشا چون کلید قفل گشا یافتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی او گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16«قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ»«ابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.»گفت آدم که ظلمنا نفسنا او ز فعل حق نبد غافل چو ما در گنه او از ادب پنهانش کرد زآن گنه بر خود زدن او بر بخورد بعد توبه گفتش ای آدم نه من آفریدم در تو آن جرم و محننه که تقدیر و قضای من بد آن چون به وقت عذر کردی آن نهان‌‌گفت ترسیدم ادب نگذاشتم گفت هم من پاس آنت داشتم‌‌هر که آرد حرمت، او حرمت برد هر که آرد قند لوزینه بردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا چه باشد گر درآمیزیعسل از شیر نگریزد تو هم باید که نگریزیاگر نالایقم جانا شوم لایق به فر تووگر ناچیز و معدومم بیابم از تو من چیزییکی قطره شود گوهر چو یابد او علف از توکه قافی شود ذره چو دربندی و بستیزیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsچو شیر و انگبین جانا چه باشد گر درآمیزیعسل از شیر نگریزد تو هم باید که نگریزیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاه چون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کردروی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردبر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیمزیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید جانداران پنهان همچو جاندورباش هر یکی تا آسمان که هلا پیش سلیمان مور باشتا بنشکافد تو را این دورباشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #391 گفت جرمم چیست ای دانای رازکه مرا گویی که مسجد را مساز گفت بی‌جرمی تو خون‌ها کرده‌ایخون مظلومان به گردن برده‌ای که ز آواز تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکارخون بسی رفته‌ست بر آواز توبر صدای خوب جان‌پرداز تو گفت مغلوب تو بودم مست تودست من بربسته بود از دست تونه که هر مغلوب شه مرحوم بودنه که الـمغلوب کالـمعدوم بودمگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیردو مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده استگفت این مغلوب معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم ایقنواحضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی اما هر مغلوبی معدوم مطلق نیست یقین پیدا کنیدقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsاگر نالایقم جانا شوم لایق به فر تووگر ناچیز و معدومم بیابم از تو من چیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی است‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #361یسر با عسر است هین آیس مباشراه داری زین ممات اندر معاشقرآن کریم، سوره انشراح (۹۴)، آیه ۵Quran, Ash-i-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»«پس بی تردید با دشواری آسانی است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چاره آن دل عطای مبدلی‌ستداد او را قابلیت شرط نیستبلک شرط قابلیت داد اوستداد لب و قابلیت هست پوستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شومای عدو شرم و اندیشه بیاکه دریدم پرده شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #277آن عصای حزم و استدلال راچون نداری دید می‌کن پیشوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #276 چشم اگر داری تو کورانه میاور نداری چشم دست آور عصا آن عصای حزم و استدلال راچون نداری دید می‌کن پیشوا ور عصای حزم و استدلال نیستبی‌عصا کش بر سر هر ره مایستگام زآن سان نه که نابینا نهدتا که پا از چاه و از سگ وارهدلرز لرزان و به ترس و احتیاطمی‌نهد پا تا نیفتد در خباط ای ز دودی جسته در ناری شدهلقمه جسته لقمهٔ ماری شدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #760, Divan e Shamsخنک آنگه که کند حق گنهت طاعت مطلقخنک آن دم که جنایات عنایات خدا شدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3005سیئاتم چون وسیلت شد به حقپس مزن بر سیئاتم هیچ دق‏قرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت‌ گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهورخوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴٩۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsیکی قطره شود گوهر چو یابد او علف از توکه قافی شود ذره چو دربندی و بستیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجب من اینستکاو نگنجد به میان چون به میان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره‌ ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دیدگی استپس برون کارگه پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعون عنودلاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و حیله‌‌‌اش دام بودآنکه جان پنداشت خون‌آشام بوددر ببست و دشمن اندر خانه بودحیلهٔ فرعون زین افسانه بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهارِ کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsهمه خاکیم روینده ز آب ذکر و بادِ دمگلی که خندد و گرید کزو فکری بینگیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsاگر گلی بده‌ام زین بهار باغ شوموگر یکی بده‌ام زین وصال صد گردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #437آب ذکر حق و زنبور این زمانهست یاد آن فلانه وآن فلاندم بخور در آب ذکر و صبر کنتا رهی از فکر و وسواس کهنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸Quran, Al-Ra’d(#13), Line #28«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دل‌ها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱ - ۵۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #564-1خاصه تقلید چنین بی‏‌حاصلانکابرو را ریختند از بهر نانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن‌ها و لشکر شه شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsلحد چه باشد در آسمان نگنجد جانز پنج و شش گذرم زود بر احد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگلستانی کنش خندان و فرمانی به دستش دهکه ای گلشن شدی ایمن ز آفت‌های پاییزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #578, Divan e Shamsمرا عهدی‌ست با شادی که شادی آن من باشدمرا قولی‌ست با جانان که جانان جان من باشدبه خط خویشتن فرمان به دستم داد آن سلطانکه تا تخت است و تا بخت است او سلطان من باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsکسی که او لحد سینه را چو باغی کردروا نداشت که من بسته لحد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsگلرخان روی نمایند چو رو بنماییمکه بهاریم در آن باغ نه ما پاییزیموز سر ناز بگوییم چه چیزید شماسجده آرند که ما پیش شما ناچیزیمگلعذاریم ولی پیش رخ خوب شماروی ناشسته و آلوده و بی‌تمییزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی در صورت آبی بیایی جان دهی گل راگهی در صورت بادی به هر شاخی درآویزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جنبد بدانبادجنبانی‌ست اینجا بادرانمروحه تصریف صنع ایزدشزد برین باد و همی جنباندشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsدرختی بیخ او بالا نگونه شاخه‌های اوبه عکس آن درختانی که سعدی‌اند و شونیزیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #651بازگونه ای اسیر این جهان نام خود کردی امیر این جهانای تو بنده این جهان محبوس‌جانچند گویی خویش را خواجه جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3576این د‌ر‌خت تن عصای مو‌سی استکامرش آمد که بینداز‌ش ز دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1956فی‌السماء رزقکم نشنیده‌‌ییاندرین پستی چه بر چفسیده‌‌ییقرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵١)، آیهٔ ٢٢Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَ فِي‌السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزقِ شما و هر‌چه به شما وعده شده، در آسمان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2654, Divan e Shamsچو فرموده‌ست رزقت ز آسمان استزمین شوریدن ای فلاح تا کیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی گویی به گوش دل که در دوغ من افتادیمنم جان همه عالم تو چون از جان بپرهیزیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2377گاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قشر خربزهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsجان شیرین تو در قبضه و در دست من استتن بی‌جان چه کند گر تو ز تن بگریزیجان مردان همه از جان تو بیزار شوندچون مخنث اگر از خوب ختن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٢٧۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جان جان چون واکشد پا را ز جانجان چنان گردد که بی‌جان تن بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #483, Divan e Shamsدر آن زمان که در این دوغ می‌فتی چو مگسعجب که توبه و عقل و رایت تو کجاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2257, Divan e Shamsچو تو سیمرغ روح را بکشانی در ابتلاچو مگس دوغ درفتد به گه امتحان تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کاین ماند اندر گردنمکه هم‌‌اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ است او را دار خوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsگهی زانوت بربندم چو اشتر تا فروخسپیگهی زانوت بگشایم که تا از جای برخیزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3210هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا فقری نوا آنجا رودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2540, Divan e Shamsمنال ای اشتر و خامش به من بنگر به چشم هشکه تمییز نوت بخشم اگرچه کان تمییزیمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #59, Divan e Shamsتو از خواری همی‌نالی نمی‌بینی عنایت‌هامخواه از حق عنایت‌ها و یا کم کن شکایت‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2358چونکه قسام اوست کفر آمد گلهصبر باید صبر مفتاح‌الصلهغیر حق جمله عدواند اوست دوستبا عدو از دوست شکوت کی نکوستتا دهد دوغم نخواهم انگبینزآنکه هر نعمت غمی دارد قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #361یسر با عسر است هین آیس مباشراه داری زین ممات اندر معاشقرآن کریم، سوره انشراح (۹۴)، آیه ۵Quran, Ash-i-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»«پس بی تردید با دشواری آسانی است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندور به کلی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید امل کی کاشتیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت اس ور نه جفا چرا بود

برنامه شماره ۹۶۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳ - ۳۱ خردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خُسپیم؟ صبوح است، صلا، برخیزیمآبِ رحمت بستانیم و بر آتش ریزیمآن کُمیتِ(۱) عربی را که فلک‌پیمای استوقتِ زین است و لگام(۲) است چرا ننگیزیم(۳)؟خوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیمدرِ زندانِ جهان را به شجاعت بِکَنیمشحنهٔ(۴) عشق چو با ماست ز که پرهیزیم؟زنگیانِ شبِ غم را همه سر برداریمزنگ و رومی چه بُوَد چون به وَغا(۵) بستیزیم؟قدحِ باده نسازیم جز از کاسهٔ سرگردِ هر دیگ نگردیم، نه ما کفلیزیم(۶)ز آخورِ ثور(۷) برانیم سویِ برجِ اسد(۸)چو اسد هست چه با گلّهٔ گاو آمیزیم؟اندرین منزل هر دم حَشَری(۹) گاو آردچاره نَبْوَد ز سرِ خر چو درین پالیزیم(۱۰)موجِ دریایِ حقایق که زند بر کُهِ قافزان ز ما جوش برآورد که ما کاریزیم(۱۱)بدر ماراست، اگرچه چو هلالیم نزارصدر ماراست، اگرچه که درین دهلیزیمگُلرخان روی نمایند، چو رو بنماییمکه بهاریم در آن باغ، نه ما پاییزیموز سرِ ناز بگوییم چه چیزید شماسجده آرند که ما پیشِ شما ناچیزیمگُلعذاریم(۱۲) ولی پیشِ رخِ خوب شماروی ناشسته و آلوده و بی‌تمییزیمآهوانِ تبتی(۱۳) بهرِ چرا آمده‌اندزانکه امروز همه مُشک و عبر می‌بیزیم(۱۴)چون دهد جامِ صفا بر همه ایثار کنیمور زند سیخِ بلا همچو خران نسکیزیم(۱۵)تابِ خورشیدِ ازل بر سرِ ما می‌تابدمی‌زند بر سرِ ما تیز از آن سرتیزیمطالعِ شمس چو ماراست چه باشد اختر؟روز و شب در نظرِ شمسِ حق تبریزیم(۱) کُمیت: اسب سرخ یال و دم سیاه، کَهَر(۲) لگام: دهنهٔ اسب، افسار(۳) انگیختن: به جنبش و حرکت درآوردن(۴) شِحنه: داروغه، پاسبان(۵) وَغا: جنگ، کارزار(۶) کفلیز: کفگیر(۷) ثور: گاو، برجِ ثور: دومین برج فلکی(۸) اسد: شیر، برجِ اسد: پنجمین برج فلکی(۹) حَشَر: گروهی از افراد متفرقه که معمولاً بدون مزد کار می‌کردند. جنگاوری که در سپاه متفرقه عضویت دارد.(۱۰) پالیز: بُستان، برای دفع جانوران معمولاً در بستانها سرِ خری مرده را نصب می‌کردند.(۱۱) کاریز: مجرای آبِ روان در زیر زمین، قنات.(۱۲) گلعِذار: آنکه چهره‌ای مانند گل دارد، گُلرو، گلچهره، زیبارو.(۱۳) آهوانِ تبتی: آهوانِ منسوب به تبّت در چین. منظور آهوانِ ختن است که مُشک از نافهٔ آنها به دست می‌آید.(۱۴) بیزیدن: بیختن، الک کردن، غربال کردن(۱۵) سِکیزیدن: جست و خیز کردن، جفتک انداختن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خُسپیم؟ صبوح است، صلا، برخیزیمآبِ رحمت بستانیم و بر آتش ریزیمآن کُمیتِ عربی را که فلک‌پیمای استوقتِ زین است و لگام است چرا ننگیزیم؟خوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۶)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۱۷)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۱۸)؟عاشقِ صُنعِ(۱۹) خدا با فَر(۲۰) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۲۱) او کافر بُوَد(۱۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۸) گبر: کافر(۱۹) صُنع: آفرینش(۲۰) فَر: شکوهِ ایزدی(۲۱) مصنوع: آفریده، مخلوق-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی، و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #910با قضا پنجه مَزَن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمُرده باید بود پیشِ حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَق(۲۲)(۲۲) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #976 با قضا پنجه زدن(۲۳) نَبْوَد جهاد ز آنکه این را هم قضا بر ما نهادکافرم من، گر زیان کرده‌ست کس در رهِ ایمان و طاعت، یک نَفَس‌‌سَر، شکسته نیست، این سَر را مَبَند یک دو روزی جهد کن، باقی بخند(۲۳) پنجه زدن: ستیز کردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رو پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۲۴) ای پسر(۲۴) فِرو مآ: نایست-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۵)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۲۵) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #559گفت: والـلَّه آمدم من بارهاتا تو را واقف کنم زین کارهاتو همی ‏گفتی که خر رفت ای پسراز همه گویندگان، باذوق‌‏ترباز می‏‌گشتم که‌ او خود‌ واقف ‌استزین قضا راضی است، مردِ عارف است‏گفت: آن را جمله می‏‌گفتند خَوشمر مرا هم ذوق آمد گفتنش‏مر مرا تقلیدشان بر باد دادکه دو صد لعنت برآن تقلید بادخاصه تقلیدِ چنین بی‏‌حاصلانخشمِ ابراهیم با بر آفلان‏عکسِ ذوقِ آن جماعت می‌‏زدیوین دلم زآن عکس، ذوقی می‌‏شدی‏عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌کَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّصاف خواهی چشم و عقل و سَمْع(۲۶) رابَردَران تو پرده‌هایِ طَمْع(۲۷) را(۲۶) سمع: گوش(۲۷) طَمْع: حرص، آز-------------مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۲۸) مُقتَضی(۲۹) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راه(۲۸) عَوان: داروغه، مأمور(۲۹) مُقتَضی: اقتضا کننده-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حَزْم آن باشد که ظنِّ بَد بَریتا گُریزیّ و، شوی از بَد، بَریحَزْم، سُوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قَدَم را دام می‌دان ای فَضول(۳۰)رویِ صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی است، کم ران اُوستاخ(۳۱)آن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلو(۳۰) فَضول: زیاده‌گو(۳۱) اُوستاخ: گستاخ و بی‌پروا-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #233, Divan e Shamsکجاست ساقیِ جان؟ تا به‌هم زَنَد ما رابروبد از دلِ ما فکرِ دیّ(۳۲) و فردا را(۳۲) دی: دیروز-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #753از درونِ خویش این آوازهامنع کن تا کشف گردد رازهاذکرِ حق کن، بانگِ غولان را بسوزچشم نرگس را ازین کرکس بدوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #406پس تو خود را صید می‌کردی به دامکه شدی محبوس و محرومی ز کامدر زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟چون شکارِ خوک آمد صیدِ عام رنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حرامآنکه ارزد صید را، عشق است و بس لیک او کَی گنجد اندر دامِ کس؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #417همچو گورِ کافران، بیرون حُلَل(۳۳)اندرون، قهرِ خدا عَزَّوَجَلّ(۳۴)(۳۳) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه(۳۴) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۳۵) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۳۶) مشو(۳۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید تو در وی بَسط بینتازه باش و چین میَفکن در جَبین(۳۷)(۳۷) جَبین: پیشانی-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643 لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۳۸)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۳۹) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکس(۳۸) فتیٰ: جوانمرد(۳۹) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادۀ داماد به عروس یا خانوادۀ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۴۰) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۴۰) ضَیف: مهمان-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۱) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگی(۴۲)اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنم(۴۲) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال رد کردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #215این جهان کوه است و فعل ما نداسویِ ما آید نداها را صَدامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2138ای زده بر بیخودان تو ذُوالْفَقاربر تنِ خود می‌زنی آن، هوش دارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3662ای دریده پوستینِ یوسفانگرگ برخیزی از این خوابِ گرانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3180ای دریده پوستینِ یوسفانگر بدرَّد گرگت، آن از خویش دانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1311ای که تو از ظلم، چاهی می‌کَنیاز برایِ خویش، دامی می‌کُنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1502ای تو کرده ظلم‌ها، چون خوش‌دلی؟از تقاضایِ مُکافی(۴۳) غافلی؟یا فراموشت شده‌ست از کرده‌هاتکه فرو آویخت غفلت پرده‌هات؟(۴۳) مُکافی: مُکافات دهنده-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گِردِ خود برگَرد و جُرم خود ببینجنبش از خود بین و، از سایه مَبینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1494 عقل بودی، گِردِ خود کردی طواف تا بدیدی جُرمِ خود، گشتی معافمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1896 هیچ گِردِ خود نمی‌گردد که من کژْروی کردم، چو اندر دین، شَمَن مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز دَرْد بر کسی تهمت مَنِه، بر خویش گَرد مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2458کی کژی کردیّ و کی کردی تو شَرّ که ندیدی لایقش در پی اثر؟کی فرستادی دَمی بر آسمان نیکیی، کز پی نیآمد مثلِ آن؟گر مراقب باشی و بیدار تو بینی هر دَم پاسخِ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3487چون تو می‌بینی که نیکی می‌کنیبر حیات و راحتی بر می‌زنیچونکه تقصیر و فسادی می‌رودآن حیات و ذوق، پنهان می‌شوددید خود مگذار از دیدِ خسانکه به مُردارت کَشَند این کرکسانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2464 از بَدی چون دل سیاه و تیره شد فهم کن، اینجا نشاید خیره شد ورنه خود تیری شود آن تیرگی در رسد در تو جزایِ خیرگیور نیآید تیر، از بخشایش است نه پیِ نادیدنِ آلایش استهین مراقب باش، گر دل بایدت کز پیِ هر فعل، چیزی زایدتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباش زآنکه تخم است و برویانَد خُداش چند گاهی او بپوشانَد که تا آیدت ز آن بَد پشیمان و حیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #321حیله‌هایِ تیره اندر داوری پیشِ بینایان چرا می‌آوری؟هر چه در دل داری از مکر و رُموز پیشِ ما رسواست و، پیدا همچو روز گر بپوشیمش ز بَنده‌پَروَری تو چرا بی‌رُویی از حد می‌بَری؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3969رازها را می‌کند حق آشکارچون بخواهد رُست، تخمِ بَد مَکارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۴)(۴۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴۵)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۴۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۴۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۴۶) حَدید: آهن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۴۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۴۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خُسپیم؟ صبوح است، صلا، برخیزیمآبِ رحمت بستانیم و بر آتش ریزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو، بیدار شو، هین رفت شب، بیدار شوبیزار شو، بیزار شو وز خویش هم بیزار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1480, Divan e Shamsخیزید مخسپید که نزدیک رسیدیمآوازِ خروس و سگِ آن کوی شنیدیموالله که نشانهایِ قرویِ(۴۸) دهِ یار استآن نرگس و نسرین و قَرَنفُل(۴۹) که چریدیم(۴۸) قَرْوْ: جوی آب، علایم پیدا شدن و کشف شدن. قُرو: گلزار(۴۹) قَرَنفُل: گل میخک-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2681از خدا می‌خواه دفعِ این حسدتا خدایت وارهانَد از جسدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #29, Divan e Shamsای چشمِ جان را توتیا، آخر کجا رفتی؟! بیا!تا آبِ رحمت بَرزند(۵۰) از صحنِ آتشدانِ ما (۵۰) بَرزدن: برجوشیدن، فوران کردن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsآن کُمیتِ عربی را که فلک‌پیمای استوقتِ زین است و لگام است چرا ننگیزیم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shamsقومی که بر بُراقِ(۵۱) بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مَه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاهِ صَعب(۵۲) به یک تَک(۵۳) عَبَر کنند(۵۴)(۵۱) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۲) صَعب: سخت و دشوار(۵۳) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۵۴) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1251شاهِ عادل چون قرینِ او شود نامِ آن نُورٌ عَلی نُورٍ بُوَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبربر جایِ پا چون رُست پَر، دُوران به آسانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سویِ بیشهٔ شیرانِ سیاهشیرگیرانه ز شیرانِ سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4008من عجب دارم زِ جویای صفاکاو رَمَد(۵۵) در وقتِ صیقل از جفا(۵۵) رَمَد: فرار کند-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد، خود ننمایَمشچونْش کردم بسته‌دل، بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمالِ(۵۶) خود، دو‌اسبه تاخت(۵۷)زآن نمی‌پرّد به‌سویِ ذوالْجلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمال(۵۶) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۵۷) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsدرِ زندانِ جهان را به شجاعت بِکَنیمشحنهٔ عشق چو با ماست ز که پرهیزیم؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحُفره کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جَوْق‌جَوْق(۵۸) و، صف‌ صف از حرص و شتابمُحْتَرِز(۵۹) زآتش، گُریزان سویِ آبلاجَرَم ز آتش برآوردند سر اِعْتبار اَلْاِعتبار ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجانِ گول من نی‌ام آتش، منم چشمهٔ قبول  چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظر در من آی و هیچ مگریز از شَرَرای خلیل اینجا شَرار و دود نیست جز که سِحر و خُدعهٔ(۶۰) نمرود نیست چون خلیلِ حق اگر فرزانه‌ای آتش آبِ توست و تو پروانه‌ای (۵۸) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۵۹) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۶۰) خُدعه: نیرنگ، حیله-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنم-------------------------مجموع لغات:(۱) کُمیت: اسب سرخ یال و دم سیاه، کَهَر(۲) لگام: دهنهٔ اسب، افسار(۳) انگیختن: به جنبش و حرکت درآوردن(۴) شِحنه: داروغه، پاسبان(۵) وَغا: جنگ، کارزار(۶) کفلیز: کفگیر(۷) ثور: گاو، برجِ ثور: دومین برج فلکی(۸) اسد: شیر، برجِ اسد: پنجمین برج فلکی(۹) حَشَر: گروهی از افراد متفرقه که معمولاً بدون مزد کار می‌کردند. جنگاوری که در سپاه متفرقه عضویت دارد.(۱۰) پالیز: بُستان، برای دفع جانوران معمولاً در بستانها سرِ خری مرده را نصب می‌کردند.(۱۱) کاریز: مجرای آبِ روان در زیر زمین، قنات.(۱۲) گلعِذار: آنکه چهره‌ای مانند گل دارد، گُلرو، گلچهره، زیبارو.(۱۳) آهوانِ تبتی: آهوانِ منسوب به تبّت در چین. منظور آهوانِ ختن است که مُشک از نافهٔ آنها به دست می‌آید.(۱۴) بیزیدن: بیختن، الک کردن، غربال کردن(۱۵) سِکیزیدن: جست و خیز کردن، جفتک انداختن(۱۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۸) گبر: کافر(۱۹) صُنع: آفرینش(۲۰) فَر: شکوهِ ایزدی(۲۱) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۲) رَبُّ الفَلَق: پروردگار صبحگاه(۲۳) پنجه زدن: ستیز کردن(۲۴) فِرو مآ: نایست(۲۵) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۲۶) سمع: گوش(۲۷) طَمْع: حرص، آز(۲۸) عَوان: داروغه، مأمور(۲۹) مُقتَضی: اقتضا کننده(۳۰) فَضول: زیاده‌گو(۳۱) اُوستاخ: گستاخ و بی‌پروا(۳۲) دی: دیروز(۳۳) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه(۳۴) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند(۳۵) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۶) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۳۷) جَبین: پیشانی(۳۸) فتیٰ: جوانمرد(۳۹) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادۀ داماد به عروس یا خانوادۀ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۴۰) ضَیف: مهمان(۴۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۲) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال رد کردن(۴۳) مُکافی: مُکافات دهنده(۴۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۴۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۴۶) حَدید: آهن(۴۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۴۸) قَرْوْ: جوی آب، علایم پیدا شدن و کشف شدن. قُرو: گلزار(۴۹) قَرَنفُل: گل میخک(۵۰) بَرزدن: برجوشیدن، فوران کردن(۵۱) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۲) صَعب: سخت و دشوار(۵۳) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۵۴) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن(۵۵) رَمَد: فرار کند(۵۶) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال‌خواهی(۵۷) دواسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۵۸) جَوْق‌جَوْق: دسته‌دسته(۵۹) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۶۰) خُدعه: نیرنگ، حیله----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خسپیم صبوح است صلا برخیزیمآب رحمت بستانیم و بر آتش ریزیمآن کمیت عربی را که فلک‌پیمای استوقت زین است و لگام است چرا ننگیزیمخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیمدر زندان جهان را به شجاعت بکنیمشحنه عشق چو با ماست ز که پرهیزیمزنگیان شب غم را همه سر برداریمزنگ و رومی چه بود چون به وغا بستیزیمقدح باده نسازیم جز از کاسه سرگرد هر دیگ نگردیم نه ما کفلیزیمز آخور ثور برانیم سوی برج اسدچو اسد هست چه با گله گاو آمیزیماندرین منزل هر دم حشری گاو آردچاره نبود ز سر خر چو درین پالیزیمموج دریای حقایق که زند بر که قافزان ز ما جوش برآورد که ما کاریزیمبدر ماراست اگرچه چو هلالیم نزارصدر ماراست اگرچه که درین دهلیزیمگلرخان روی نمایند چو رو بنماییمکه بهاریم در آن باغ نه ما پاییزیموز سر ناز بگوییم چه چیزید شماسجده آرند که ما پیش شما ناچیزیمگلعذاریم ولی پیش رخ خوب شماروی ناشسته و آلوده و بی‌تمییزیمآهوان تبتی بهر چرا آمده‌اندزانکه امروز همه مشک و عبر می‌بیزیمچون دهد جام صفا بر همه ایثار کنیمور زند سیخ بلا همچو خران نسکیزیمتاب خورشید ازل بر سر ما می‌تابدمی‌زند بر سر ما تیز از آن سرتیزیمطالع شمس چو ماراست چه باشد اخترروز و شب در نظر شمس حق تبریزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خسپیم صبوح است صلا برخیزیمآب رحمت بستانیم و بر آتش ریزیمآن کمیت عربی را که فلک‌پیمای استوقت زین است و لگام است چرا ننگیزیمخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #910با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلقمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #976 با قضا پنجه زدن نبود جهادز آنکه این را هم قضا بر ما نهادکافرم من گر زیان کرده‌ست کسدر ره ایمان و طاعت یک نفس‌‌سر شکسته نیست این سر را مبندیک دو روزی جهد کن باقی بخندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #559گفت والـله آمدم من بارهاتا تو را واقف کنم زین کارهاتو همی ‏گفتی که خر رفت ای پسراز همه گویندگان باذوق‌‏ترباز می‏‌گشتم که‌ او خود‌ واقف ‌استزین قضا راضی است مرد عارف است‏گفت آن را جمله می‏‌گفتند خوشمر مرا هم ذوق آمد گفتنش‏مر مرا تقلیدشان بر باد دادکه دو صد لعنت برآن تقلید بادخاصه تقلید چنین بی‏‌حاصلانخشم ابراهیم با بر آفلان‏عکس ذوق آن جماعت می‌‏زدیوین دلم زآن عکس ذوقی می‌‏شدی‏عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درصاف خواهی چشم و عقل و سمع رابردران تو پرده‌های طمع رامولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حزم آن باشد که ظن بد بریتا گریزی و شوی از بد بریحزم سوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فضولروی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی است کم ران اوستاخآن بز کوهی دود که دام کوچون بتازد دامش افتد در گلومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #233, Divan e Shamsکجاست ساقی جان تا به‌هم زند ما رابروبد از دل ما فکر دی و فردا رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #753از درون خویش این آوازهامنع کن تا کشف گردد رازهاذکر حق کن بانگ غولان را بسوزچشم نرگس را ازین کرکس بدوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #406پس تو خود را صید می‌کردی به دامکه شدی محبوس و محرومی ز کامدر زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندچون شکار خوک آمد صید عام رنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرامآنکه ارزد صید را عشق است و بس لیک او کی گنجد اندر دام کسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #417همچو گور کافران بیرون حللاندرون قهر خدا عزوجلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راهروآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3739چونکه قبض آید تو در وی بسط بینتازه باش و چین میفکن در جبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگیاوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #215این جهان کوه است و فعل ما نداسوی ما آید نداها را صدامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2138ای زده بر بیخودان تو ذوالفقاربر تن خود می‌زنی آن هوش دارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3662ای دریده پوستین یوسفانگرگ برخیزی از این خواب گرانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3180ای دریده پوستین یوسفانگر بدرد گرگت آن از خویش دانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1311ای که تو از ظلم چاهی می‌کنیاز برای خویش دامی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1502ای تو کرده ظلم‌ها چون خوش‌دلیاز تقاضای مکافی غافلییا فراموشت شده‌ست از کرده‌هاتکه فرو آویخت غفلت پرده‌هاتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گرد خود برگرد و جرم خود ببینجنبش از خود بین و از سایه مبینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1494 عقل بودی گرد خود کردی طواف تا بدیدی جرم خود گشتی معافمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1896 هیچ گرد خود نمی‌گردد که من کژروی کردم چو اندر دین شمن مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1913پس تو را هر غم که پیش آید ز درد بر کسی تهمت منه بر خویش گرد مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2458کی کژی کردی و کی کردی تو شر که ندیدی لایقش در پی اثرکی فرستادی دمی بر آسمان نیکیی کز پی نیآمد مثل آنگر مراقب باشی و بیدار تو بینی هر دم پاسخ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3487چون تو می‌بینی که نیکی می‌کنیبر حیات و راحتی بر می‌زنیچونکه تقصیر و فسادی می‌رودآن حیات و ذوق پنهان می‌شوددید خود مگذار از دید خسانکه به مردارت کشند این کرکسانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2464 از بدی چون دل سیاه و تیره شد فهم کن اینجا نشاید خیره شد ورنه خود تیری شود آن تیرگی در رسد در تو جزای خیرگیور نیآید تیر از بخشایش است نه پی نادیدن آلایش استهین مراقب باش گر دل بایدت کز پی هر فعل چیزی زایدتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی بترس آمن مباش زآنکه تخم است و برویاند خداش چند گاهی او بپوشاند که تا آیدت ز آن بد پشیمان و حیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #321حیله‌های تیره اندر داوری پیش بینایان چرا می‌آوریهر چه در دل داری از مکر و رموز پیش ما رسواست و پیدا همچو روز گر بپوشیمش ز بنده‌پروری تو چرا بی‌رویی از حد می‌بریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3969رازها را می‌کند حق آشکارچون بخواهد رست تخم بد مکارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsچند خسپیم صبوح است صلا برخیزیمآب رحمت بستانیم و بر آتش ریزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو بیدار شو هین رفت شب بیدار شوبیزار شو بیزار شو وز خویش هم بیزار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1480, Divan e Shamsخیزید مخسپید که نزدیک رسیدیمآواز خروس و سگ آن کوی شنیدیموالله که نشانهای قروی ده یار استآن نرگس و نسرین و قرنفل که چریدیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنموقت است جان پاک را تا میر میدانی کنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2681از خدا می‌خواه دفع این حسدتا خدایت وارهاند از جسدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #29, Divan e Shamsای چشم جان را توتیا آخر کجا رفتی بیاتا آب رحمت برزند از صحن آتشدان ما مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsآن کمیت عربی را که فلک‌پیمای استوقت زین است و لگام است چرا ننگیزیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shamsقومی که بر براق بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاه صعب به یک تک عبر کنندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1251شاه عادل چون قرین او شود نام آن نور علی نور بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر هر سد شد زیر و زبربر جای پا چون رست پر دوران به آسانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsخوش برانیم سوی بیشه شیران سیاهشیرگیرانه ز شیران سیه نگریزیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4008من عجب دارم ز جویای صفاکاو رمد در وقت صیقل از جفامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد خود ننمایمشچونش کردم بسته‌دل بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ٣٢١٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هرکه نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو‌اسبه تاختزآن نمی‌پرد به‌سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1643, Divan e Shamsدر زندان جهان را به شجاعت بکنیمشحنه عشق چو با ماست ز که پرهیزیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحفره کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جوق‌جوق و صف‌ صف از حرص و شتابمحترز زآتش گریزان سوی آبلاجرم ز آتش برآوردند سر اعتبار الاعتبار ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجان گول من نی‌ام آتش منم چشمه قبول  چشم‌بندی کرده‌اند ای بی‌نظر در من آی و هیچ مگریز از شررای خلیل اینجا شرار و دود نیست جز که سحر و خدعه نمرود نیست چون خلیل حق اگر فرزانه‌ای آتش آب توست و تو پروانه‌ای مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنموقت است جان پاک را تا میر میدانی کنم

برنامه شماره ۹۶۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۱۳ ژوئن ۲۰۲۳ - ۲۴ خردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردمچو نیم مست من از خواب برجهم به صَبوحبه گردِ ساقیِ خود طالبِ مدد گردمبه گردِ لقمهٔ معدود(۱) خلق گردانندبه گردِ خالق و بر نقدِ بی‌عدد گردمقوامِ عالمِ محدود چون ز بی‌حدّی‌ستمگیر عیب اگر من برون ز حد گردمکسی که او لَحَدِ(۲) سینه را چو باغی کردروا نداشت که من بستهٔ لحد گردملحد چه باشد؟ در آسمان نگنجد جانز پنج و شش گذرم، زود بر احد گردماگرچه آینهٔ روشنم، ز بیمِ غبارروا بُوَد که دو سه روز در نمد(۳) گردماگر گلی بُده‌ام، زین بهار باغ شوموگر یکی بُده‌ام، زین وصال صد گردممیانِ صورت‌ها این حسد بُوَد ناچارولی چو آینه گشتم، چه بر حسد گردممن از طویلهٔ این حرف می‌روم به چَراستورِ بسته نِیَم، از چه بر وَتَد(۴) گردم؟(۱) معدود: شمرده، مجازاً اندک و محدود(۲) لَحَد: گور، آرامگاه(۳) نمد: مجازاً پوششی که آینه را با آن می‌پوشاندند.(۴) وَتَد: میخ--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردمچو نیم مست من از خواب برجهم به صَبوحبه گردِ ساقیِ خود طالبِ مدد گردمبه گردِ لقمهٔ معدود خلق گردانندبه گردِ خالق و بر نقدِ بی‌عدد گردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3332کی پسندد عدل و، لطفِ کردگارکه گُلی سَجده کُند در پیشِ خار؟جان چو افزون شد، گذشت از انتهاشد مُطیعش جانِ جملهٔ چیزهامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #620مرغِ فتنۀ دانه، بر بام است اوپَر گُشاده بستۀ‌ دام است اوچون به دانه داد او دل را به جانناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کندآن گِرِه دان کو به پا برمی‌زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه، شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده، پستی بُوَد و روغنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبر عشق گذشتم من، قربانِ تو گشتم منآن عید بدین قربان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38« أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …. »«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟ …»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۵)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ‌سِنین(۶)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.» امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»(۵) مُعین: یار، یاری‌کننده(۶) بِضْعَ‌سِنین: چند سال--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایقِ هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تَقلیبِ(۷) رب(۷) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4323بر سر گنج، از گدایی مُرده‌امزآنکه اندر غفلت و در پَرده‌اممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1226مرغِ بی‌هنگام(۸) و راهِ بی‌رهی(۹)آتشی پُر در بُنِ دیگِ تهی(۸) مرغِ بی‌هنگام: خروس بی محل(۹) راهِ بی‌رهی: ‌راهِ بدون راه رونده، کنایه از بیراهه که هیچکس حاضر نیست در آن حرکت کند.--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2654جانِ جمله علم‌ها این است، اینکه بدانی من کی‌ام در یَومِ دین(۱۰)(۱۰) یَومِ دین: روز جزا، روز رستاخیز--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۱)(۱۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید، سبب سوراخ‌کُن(۱۲)تا حُجُب را بَرکَنَد از بیخ و بُنتا مسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۱۳) و دکاناز مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدر(۱۲) سبب سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۱۳) اَکساب: کسب‌ها--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کَی بُوَد با بیمِ حَلْق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورۀ بقره (۲) آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا … .»«… اى پروردگارِ ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1578نحس شاگردی که با استادِ خویشهمسری آغازد و، آید به پیشبا کدام استاد؟ استادِ جهانپیشِ او یکسان هویدا و، نهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرحِ عدمکه چو پازهرست و، پنداریش سَممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsز باغِ عشق طلب کن عقیدهٔ شیرینکه طبع سرکه‌فروش است و غوره‌افشاریمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهن صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگی(۱۴)اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنم(۱۴) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال رد کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۵)(۱۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۷) حَدید: آهن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ تو چو نگردم، به گردِ خود گردمبه گردِ غصّه و اندوه و بختِ بد گردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ(۱۹) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۰)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۱)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۲۰) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۱) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۲۲) و صانع(۲۳) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۲۴) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنودلاجرم از کارگاهش کور بود(۲۲) صُنع: آفرینش(۲۳) صانع: آفریدگار(۲۴) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را، بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را، باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643 لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۲۵)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت(۲۶) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکس(۲۵) فتیٰ: جوانمرد(۲۶) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادۀ داماد به عروس یا خانوادۀ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام راکز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۲۷)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۲۸)دور کن آلت، بینداز اختیار(۲۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۲۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی مُنَجِّم گفت: دیدم طالعی داری تو سَعد(۲۹)گفتمش: آری ولیک از ماهِ روزافزونِ خویشمَه که باشد با مَهِ ما؟ کز جمال و طالعشنَحسِ اکبر، سَعدِ اکبر گشت بر گردونِ خویش(۲۹) سَعد: خجسته، مبارک--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و، تو بی‌خَبَردر سَلاسِل(۳۰) مانده‌ای پا تا به سرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد ز اسرارها(۳۰) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُن(۳۱)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۳۱) بُن: ریشه--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۳۲) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۳۳) مشو(۳۲) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۳) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان‌حال--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۳۴) دُر گردد و او یَم(۳۵) شودزآن جِرایِ(۳۶) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجری‌گاه(۳۷) شدزآن جِرایِ روح چون نُقصان(۳۸) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۳۹) رضا آشفته است(۳۴) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۳۵) یَم: دریا(۳۶) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۷) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاهِ الهی(۳۸) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۹) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچ(۴۰)(۴۰) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۵٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1957ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کَشَد گوشِ تو تا قَعْرِ سُفول(۴۱)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَد(۴۱) سُفول: پستی--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۴۲)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جان(۴۲) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۴۳) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۴۴) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۴۵)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۴۳) کاهلی: تنبلی(۴۴) رنجور: بیمار(۴۵) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌ایدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌ای(۴۶)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زآن مایلی(۴۶) چفسیده‌‌ای: چسبیده‌ای--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سُلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557رویِ نفسِ مطمئنّه در جسدزخمِ ناخن‌هایِ فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش‌يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرتِ بد ناخنِ پُر زَهر دانمی‌خراشد در تعمّق(۴۷) رویِ جانتا گشاید عُقده‌ٔ(۴۸) اِشکال رادر حَدَث(۴۹) کرده‌ست زرّین بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنتهی(۵۰)عقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خَسی(۵۱) یا نیک‌بختحَلِّ این اِشکال کُن، گر آدمیخرج این کُن دَم، اگر آدم‌دَمی(۴۷) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۴۸) عُقده: گره(۴۹) حَدَث: سرگین، مدفوع(۵۰) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۵۱) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsچو نیم مست من از خواب برجهم به صَبوحبه گردِ ساقیِ خود طالبِ مدد گردممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #643اَعْجَمی تُرکی سَحَر آگاه شد(۵۲)وز خُمار(۵۳) خَمر، مُطرب‌خواه شدمُطربِ جان مونس مستان بُوَدنُقل و قوت و قُوَّتِ مست آن بُوَدمُطرِب ایشان را سویِ مستی کشیدباز مستی از دَمِ مُطِرب چشید(۵۲) آگاه شد: در اینجا یعنی بهوش آمد، از مستی خارج شد.(۵۳) خُمار: رنجی که پس از رفتن مستی شراب حاصل شود.--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۵۴) عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی است‏از پیِ طاق و طُرُم، خواری کَشندبر امیدِ عِزّ در خواری خَوشند(۵۴) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۵۵)تا قلاووزت(۵۶) نجنبد تو مَجُنب(۵۵) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۵۶) قلاووز: پیشروِ لشکر--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3258صد دریغ و درد کین عاریّتی(۵۷)اُمّتان را دور کرد از اُمّتی(۵۷) عاریّتی: قرضی--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۵۸)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ‌سِنین(۵۹)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.» امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»(۵۸) مُعین: یار، یاری‌کننده(۵۹) بِضْعَ‌سِنین: چند سال--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردَش بدین جُرم اوستادکه مَساز از چوبِ پوسیده عِماد(۶۰)(۶۰) عِماد: ستون، تکیه‌گاه--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی، و ز آغاز چنان جبّاریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییآفتابی، که ز هر ذرّه طلوعی داریکوه‌ها را جهتِ ذرّه شدن می‌ساییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کُن و گران‌فروش استمن غِرّه به سُست‌خندهٔ اوایمن گشتم که او خَموش استهُش دار که آبِ زیرِ کاه استبحری‌ست که زیرِ کَه به جوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه، تا نیزه‌ بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گردِ لقمهٔ معدود خلق گردانندبه گردِ خالق و بر نقدِ بی‌عدد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبربر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنمدر حضرتِ فردِ صمد، دل کی رود سویِ عدد؟در خوانِ سلطانِ ابد، چون غیرِ سرخوانی کنم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمجموع همه است شمس تبریزحق است که من عدد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsچون بُوَد ای دلشده چون؟ نقد بر از کُنْ فَیَکُوننقدِ تو نقد است کنون، گوش به میعاد مدِه-------------------------مجموع لغات:(۱) معدود: شمرده، مجازاً اندک و محدود(۲) لَحَد: گور، آرامگاه(۳) نمد: مجازاً پوششی که آینه را با آن می‌پوشاندند.(۴) وَتَد: میخ(۵) مُعین: یار، یاری‌کننده(۶) بِضْعَ‌سِنین: چند سال(۷) تَقلیب: بر‌گردانیدن، واژگونه کردن(۸) مرغِ بی‌هنگام: خروس بی محل(۹) راهِ بی‌رهی: ‌راهِ بدون راه رونده، کنایه از بیراهه که هیچکس حاضر نیست در آن حرکت کند.(۱۰) یَومِ دین: روز جزا، روز رستاخیز(۱۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۲) سبب سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۱۳) اَکساب: کسب‌ها(۱۴) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال رد کردن(۱۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۷) حَدید: آهن(۱۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۰) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۱) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۲۲) صُنع: آفرینش(۲۳) صانع: آفریدگار(۲۴) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۲۵) فتیٰ: جوانمرد(۲۶) خِلْعَت: لباس یا پارچه‌ای که خانوادۀ داماد به عروس یا خانوادۀ او هدیه می‌دهند، مجازاً هدیه(۲۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۲۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۲۹) سَعد: خجسته، مبارک(۳۰) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۳۱) بُن: ریشه(۳۲) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۳۳) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان‌حال(۳۴) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۳۵) یَم: دریا(۳۶) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۷) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاهِ الهی(۳۸) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۹) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۴۰) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده(۴۱) سُفول: پستی(۴۲) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۴۳) کاهلی: تنبلی(۴۴) رنجور: بیمار(۴۵) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۴۶) چفسیده‌‌ای: چسبیده‌ای(۴۷) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۴۸) عُقده: گره(۴۹) حَدَث: سرگین، مدفوع(۵۰) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۵۱) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۵۲) آگاه شد: در اینجا یعنی بهوش آمد، از مستی خارج شد.(۵۳) خُمار: رنجی که پس از رفتن مستی شراب حاصل شود.(۵۴) طاق و طُرُم: جلال و شکوه ظاهری(۵۵) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۵۶) قلاووز: پیشروِ لشکر(۵۷) عاریّتی: قرضی(۵۸) مُعین: یار، یاری‌کننده(۵۹) بِضْعَ‌سِنین: چند سال(۶۰) عِماد: ستون، تکیه‌گاه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردمچو نیم مست من از خواب برجهم به صبوحبه گرد ساقی خود طالب مدد گردمبه گرد لقمه معدود خلق گردانندبه گرد خالق و بر نقد بی‌عدد گردمقوام عالم محدود چون ز بی‌حدی‌ستمگیر عیب اگر من برون ز حد گردمکسی که او لحد سینه را چو باغی کردروا نداشت که من بسته لحد گردملحد چه باشد در آسمان نگنجد جانز پنج و شش گذرم زود بر احد گردماگرچه آینه روشنم ز بیم غبارروا بود که دو سه روز در نمد گردماگر گلی بده‌ام زین بهار باغ شوموگر یکی بده‌ام زین وصال صد گردممیان صورت‌ها این حسد بود ناچارولی چو آینه گشتم چه بر حسد گردممن از طویله این حرف می‌روم به چراستور بسته نیم از چه بر وتد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردمچو نیم مست من از خواب برجهم به صبوحبه گرد ساقی خود طالب مدد گردمبه گرد لقمه معدود خلق گردانندبه گرد خالق و بر نقد بی‌عدد گردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3332کی پسندد عدل و لطف کردگارکه گلی سجده کند در پیش خارجان چو افزون شد گذشت از انتهاشد مطیعش جان جمله چیزهامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #620مرغ فتنه دانه بر بام است اوپر گشاده بسته دام است اوچون به دانه داد او دل را به جانناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کندآن گره دان کو به پا برمی‌زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده پستی بود و روغنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبر عشق گذشتم من قربان تو گشتم منآن عید بدین قربان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38« أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …. »«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟ …»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزای آنکه دید او را معینماند یوسف حبس در بضع‌سنینقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.» امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایق هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4323بر سر گنج از گدایی مرده‌امزآنکه اندر غفلت و در پرده‌اممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1226مرغ بی‌هنگام و راه بی‌رهیآتشی پر در بن دیگ تهیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2654جان جمله علم‌ها این است اینکه بدانی من کی‌ام در یوم دینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید سبب سوراخ‌کنتا حجب را برکند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورۀ بقره (۲) آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا … .»«… اى پروردگارِ ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1578نحس شاگردی که با استاد خویشهمسری آغازد و آید به پیشبا کدام استاد استاد جهانپیش او یکسان هویدا و نهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرح عدمکه چو پازهرست و پنداریش سممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsز باغ عشق طلب کن عقیده شیرینکه طبع سرکه‌فروش است و غوره‌افشاریمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگیاوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد تو چو نگردم به گرد خود گردمبه گرد غصه و اندوه و بخت بد گردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سَر استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دیدگی استپس برون کارگه پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعون عنودلاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام راکز پی دانه نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی منجم گفت دیدم طالعی داری تو سعدگفتمش آری ولیک از ماه روزافزون خویشمه که باشد با مه ما کز جمال و طالعشنحس اکبر سعد اکبر گشت بر گردون خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1296چون از آن اقبال شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی ملک جهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و تو بی‌خبردر سلاسل مانده‌ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد ز اسرارهامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راهروآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شبه‌ش در گردد و او یم شودزآن جرای خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدزآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۵٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1957ترس و نومیدیت دان آواز غولمی‌کشد گوش تو تا قعر سفولهر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌ایدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌ایبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زآن مایلیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557روی نفس مطمئنه در جسدزخم ناخن‌های فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش‌يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرت بد ناخن پر زهر دانمی‌خراشد در تعمق روی جانتا گشاید عقده اشکال رادر حدث کرده‌ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختحل این اشکال کن گر آدمیخرج این کن دم اگر آدم‌دمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsچو نیم مست من از خواب برجهم به صبوحبه گرد ساقی خود طالب مدد گردممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #643اعجمی ترکی سحر آگاه شدوز خمار خمر مطرب‌خواه شدمطرب جان مونس مستان بودنقل و قوت و قوت مست آن بودمطرب ایشان را سوی مستی کشیدباز مستی از دم مطرب چشیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی است‏از پی طاق و طرم خواری کشندبر امید عز در خواری خوشندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3258صد دریغ و درد کین عاریتیامتان را دور کرد از امتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزای آنکه دید او را معینماند یوسف حبس در بضع‌سنینقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.» امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردش بدین جرم اوستادکه مساز از چوب پوسیده عمادمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییآفتابی که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهت ذره شدن می‌ساییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کن و گران‌فروش استمن غره به سست‌خنده اوایمن گشتم که او خموش استهش دار که آب زیر کاه استبحری‌ست که زیر که به جوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه تا نیزه‌ بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1736, Divan e Shamsبه گرد لقمه معدود خلق گردانندبه گرد خالق و بر نقد بی‌عدد گردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر هر سد شد زیر و زبربر جای پا چون رست پر دوران به آسانی کنمدر حضرت فرد صمد دل کی رود سوی عدددر خوان سلطان ابد چون غیر سرخوانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمجموع همه است شمس تبریزحق است که من عدد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsچون بود ای دلشده چون نقد بر از کن فیکوننقد تو نقد است کنون گوش به میعاد مده

برنامه شماره ۹۶۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۶ ژوئن ۲۰۲۳ - ۱۷ خردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنمبیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگی(۱)اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنمنیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟آن پادشاهِ لَمْ یَزَل(۲) داده‌ست مُلکِ بی‌خَلَل(۳)باشد بَتَر از کافری، گر یادِ دَربانی کنمچون این بنا برکنده شد، آن گریه‌هامان خنده شدچون در بنا بستم نظر، آهنگ دربانی کنمای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبراکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنمدر چاه تخمی کاشتن، بی‌عقل را باشد روااینجا به دادِ عقلِ کُل، کِشتِ بیابانی کنمدشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبربر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنمدر حضرتِ فردِ صمد، دل کی رود سویِ عدد؟در خوانِ سلطانِ ابد، چون غیرِ سرخوانی کنم؟تا چند گویم؟ بس کنم، کم یادِ پیش و پس کنماندر حضورِ شاهِ جان، تا چند خط‌خوانی کنم؟(۱) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال در کردن(۲) لَمْ یَزَل: بی‌زوال، جاودان، از صفاتِ خداوند(۳) بی‌خَلَل: بی‌عیب، درست و بی‌غل‌ و غش--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنمبیرون شدم ز آلودگی با قوِّتِ پالودگیاورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنمنیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034این عجب که جان به زندان اندر استوآنگهی مفتاحِ(۴) زندانش به دست(۴) مفتاح: کلید-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحُفره کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو چو بازِ پای‌بسته، تَنِ تو چو کُنده بَرپاتو به چنگِ خویش باید که گِرِه ز پا گشاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۵)(۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد-------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۷) حَدید: آهن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #395صفت طاوس و طبعِ او و سبب کشتنِ ابراهیم علیه‌السَّلام، او راآمدیم اکنون به طاوسِ دو رَنگ کو کند جلوه برای نام و ننگ همّتِ او صید خلق، از خیر و شر وز نتیجه و فایدهٔ آن بی‌خبربی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار دام را چه علم از مقصود کار؟ دام را چه ضَرّ و چه نفع از گرفت(۹)؟ زین گرفتِ بیهده‌ش دارم شِگِفت ای برادر دوستان افراشتی با دو صد دلداری و، بگْذاشتی کارت این بوده‌ست از وقتِ وِلاد(۱۰)؟ صیدِ مردم کردن از دامِ وِداد(۱۱)؟ زآن شکار و اَنْبُهیّ و باد و بود(۱۲) دست در کُن(۱۳)، هیچ ‌یابی تار و پود؟ بیشتر رفته‌ست و بیگاه(۱۴) است روز تو به جِد در صیدِ خلقانی هنوز آن یکی می‌گیر و آن می‌هِل ز داموین دگر را صید می‌کن چون لِئام(۱۵)باز این را می‌هِل و می‌جُو دِگراینْتْ لَعبِ کودکانِ بی‌خبرشب شود، در دامِ تو یک صید نیدام بر تو جز صُداع(۱۶) و قید نی پس تو خود را صید می‌کردی به دامکه شدی محبوس و محرومی ز کامدر زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟چون شکارِ خوک آمد صیدِ عام رنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حرام آنکه ارزد صید را، عشق است و بس لیک او کَی گنجد اندر دامِ کس؟ تو مگر آییّ و صیدِ او شویدام بگذاری، به دامِ او روی عشق می‌گوید به گوشم پست‌پست(۱۷)صید بودن خوشتر از صیّادی استگُولِ(۱۸) من کن خویش را و غِرّه شوآفتابی را رها کن، ذَرّه شوبر دَرَم ساکن شو و بی‌خانه باش دعویِ شمعی مکُن، پروانه باش تا ببینی چاشنیِّ زندگی سلطنت بینی، نهان در بندگی نعل بینی بازگونه(۱۹) در جهان تخته‌بندان(۲۰) را لقب گشته شهان بس طناب اندر گلو و تاجِ دار(۲۱) بر وی انبوهی که اینک تاجدار همچو گورِ کافران، بیرون حُلَل(۲۲) اندرون، قهرِ خدا عَزَّوَجَلّ(۲۳) چون قبور آن را مُجَصَّص(۲۴) کرده‌اند پردهٔ پندار پیش آورده‌اند طبعِ مسکینت مُجَصَّص از هنر همچو نخلِ موم، بی‌برگ و ثمر (۹) گرفت: گرفتن، مؤاخذه کردن. در این‌جا به‌ معنی صید کردن است.(۱۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد(۱۱) وِداد: دوستی(۱۲) باد و بود: غرور و خودبینی، تکبر، شکوه و جلال ظاهری(۱۳) دست در کُن: دست فرو کن، در این‌جا یعنی جستجو کن.(۱۴) بیگاه: دیر، بی‌هنگام، شبانگاه(۱۵) لِئام: جمع لئیم به‌معنی پست و فرومایه(۱۶) صُداع: سردرد(۱۷) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۱۸) گُول: ابله، نادان(۱۹) بازگونه: وارونه، واژگون(۲۰) تخته‌بندان: اسیران(۲۱) تاجِ دار: سرِ دار، بالای دار،‌ لایق دار(۲۲) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه(۲۳) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند(۲۴) مُجَصَّص: گچ‌اندوده، گچ‌کاری ‌شده-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم، چنان احمق نی‌ام که شِکَر افزون کشی تو از نِی‎امچون ببینی مر شِکَر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمرغ زآن دانه نظر خوش می‌کند دانه هم از دور راهش می‌زندگَر زِ نایِ چشم حَظّی می‌بَری نه کباب از پهلویِ خود می‌خوری؟ این نظر از دور چون تیر است و سَم عشقت افزون می‌شود، صبرِ تو کممالِ دنیا، دامِ مرغانِ ضعیف مُلکِ عُقْبیٰ(۲۵)، دامِ مرغانِ شریفتا بدین مُلکی که او دامی است ژرف در شکار آرند مرغانِ شگرفمن سلیمان می‌نخواهم مُلکتان بلکه من بِرْهانَم از هر هُلکتان(۲۶)کین زمان هستید خود مملوکِ مُلک مالِکِ مُلک آنکه بجْهید او ز هُلک بازگونه(۲۷)، ای اسیرِ این جهان نامِ خود کردی امیرِ این جهانای تو بندهٔ این جهان، محبوسْ‌جانچند گویی خویش را خواجهٔ جهان؟(۲۵) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت(۲۶) هُلک: هلاکی(۲۷) بازگونه: واژگونه-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549خُطوتَیْنی(۲۸) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَستَت(۲۹) شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام.(۲۸) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۲۹) شَست: قلّاب ماهیگیری-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیری(۳۰)سلطان‌بچه‌ای(۳۱) آخر، تا چند اسیری؟(۳۰) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۳۱) سلطان‌بچه: شاهزاده-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویشصدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsیکی تیشه بگیرید پیِ حفرهٔ زندانچو زندان بشکستید، همه شاه و امیریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2336, Divan e Shamsیک دسته کلید است به زیرِ بغل عشقاز بهرِ گشاییدن ابواب(۳۲) رسیده(۳۲) ابواب: درها-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2405تیشهٔ هر بیشه‌‌ای کم ‌زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هلامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوّت از حق خواهم و توفیق و لاف تا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قاف‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الٰهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۳۳) و دیدارِ خدا(۳۳) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3494 خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #359غصّه‌ها زندان شده‌ست و چارمیخغصّه بیخ است و، برویَد شاخ بیخمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگیاورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۳۴) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهانِ غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۳۴) ضَیف: مهمان-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۳۵)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۳۶)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۳۷)؟عاشقِ صُنعِ(۳۸) خدا با فَر(۳۹) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۴۰) او کافر بُوَد(۳۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۷) گبر: کافر(۳۸) صُنع: آفرینش(۳۹) فَر: شکوهِ ایزدی(۴۰) مصنوع: آفریده، مخلوق-------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3560دردِ زِه(۴۱) گر رنجِ آبستن بُوَدبر جَنین اشکستنِ زندان بُوَد(۴۱) دردِ زِه: دردِ زایمان-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروانِ عاشقان را شاد کردمدهانِ اژدها را بردریدمطریقِ عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۲) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پَیاپی می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرَد سویِ وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsشُکر است در اوّل صفم، شمشیرِ هندی در کَفَمدر باغِ نُصرَت بشکفم، از فَرِّ(۴۳) گُل‌رُخساره‌ای(۴۴)آن رفت کز رنج و غَمان، خَم داده بودم چون کمانبود این تنم چون استخوان در دستِ هر سَگساره‌ای(۴۵)(۴۳) فَرّ: شکوه، برکت ایزدی(۴۴) گُل‌رُخساره: گُل‌رُخسار، آن که رویش چون گلِ سرخ لطیف و سرخ‌فام باشد(۴۵) سَگساره: سگ‌طبع-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsچو آدم توبه کن، وارو به جنّتچَهْ و زندانِ آدم را رها کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1442جبر، باشد پَرّ و بالِ کاملانجبر، هم زندان و بندِ کاهلانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع چهلمنه تو یوسفی به عالَم؟ بشنو یکی سؤالمکه میانِ چاه و زندان، تو به اختیار چونی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78از خدا جوییم توفیقِ ادببی‌‌ادب محروم گشت از لطفِ رب‌‌بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق(۴۶) زد(۴۶) آفاق: جمع اُفُق-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۴۷)پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن استزآنکه دلْشان بر سَرایر(۴۸)، فاطِن(۴۹) است‏(۴۷) ساتِر: پوشاننده، پنهان کننده(۴۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۴۹) فاطِن: دانا و زیرک-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وَهم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۵۰) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۵۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: معذور بودم من ز خَود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیار بیخودی نآمَد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsدر عشقِ چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گر نه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کَی بُدی؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373ای شَهان، کُشتیم ما خصمِ بُرون مانْد خصمی زو بَتَر در اندرون‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsآن پادشاهِ لَمْ یَزَل داده‌ست مُلکِ بی‌خَلَلباشد بَتَر از کافری، گر یادِ دَربانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #370پس بدان، بی‌امتحانی، که اِلٰهشِکَّری نفْرستدت ناجایگاهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۵۱)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ‌سِنین(۵۲)قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.»امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»(۵۱) مُعین: یار، یاری‌کننده(۵۲) بِضْعَ‌سِنین: چند سال-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و، آن دَرپَرَست(۵۳)بر همان اُمّید، آتش‌پا(۵۴) شده‌ست(۵۳) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی‌که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۵۴) آتش‌پا: شتابان و تیزرو-------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2541گفت: بهرِ سُخرهٔ(۵۵) شاهِ حَرون(۵۶)خر همی ‌گیرند امروز از بُرونگفت: می‌گیرند کو خر، جانِ عَم(۵۷)؟چون نِه‌یی خر، رو، تو را زین چیست غم؟(۵۵) سُخره: بیگار، کار بی‌مزد، در اینجا به معنی مجّانی و مفت است.(۵۶) حَرون: سرکش، اسب و استر نافرمان(۵۷) عَم: عمو، برادر-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsچون این بنا برکنده شد، آن گریه‌هامان خنده شدچون در بنا بستم نظر، آهنگ دربانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کن، که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1445, Divan e Shamsهرگه که خَمُش(۵۸) باشم من خُمِّ خراباتمهرگه که سخن گویم دربانِ خراباتم(۵۸) خُم: کوزهٔ شراب-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #141, Divan e Shamsهر کجا ویران بُوَد آن جا امیدِ گنج هستگنجِ حق را می‌نجویی در دلِ ویران چرا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبراکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۵۹) رب(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن-------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵٣٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی‌ست پیچاپیچ و دوربا سُلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۶۰) امشبشود همچون سَحَر خندان، عَطایِ بی ‌عدد بیند(۶۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتَدبیر کند بنده و تَقدیر نداندتَدبیر به تَقدیرِ خداوند نماندبنده چو بیندیشد، پیداست چه بیندحیلَت بکند، لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشاند؟استیزه مکن مملکتِ عشق طلب کنکاین مملکتت از مَلِکُ‌الـمُوت(۶۱) رهاند(۶۱) مَلِکُ‌الـمُوت:‌ فرشتهٔ مرگ، عزراییل-------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدر چاه تخمی کاشتن، بی‌عقل را باشد روااینجا به دادِ عقلِ کُل، کِشتِ بیابانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبی رَهی، وَرنَه در رَهِ کوششهیچ کوشنده بی ‌جِرایَت(۶۲) نیست(۶۲) جِرایَت: جیره، مزد-------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #298چون نَزَد بر وی نثارِ رَشِّ(۶۳) نوراو همه جسم است، بی‌دل چون قُشور(۶۴)ور زِ رَشِّ نور، حق قسمیش دادهم‌چو رسمِ مِصر، سِرگین مرغ‌ زاد(۶۳) رَشّ: پاشیدن(۶۴) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست-------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #189چون که حق رَشَّ عَلَیْهِم نُورَهُمُفترِق هرگز نگردد نورِ اوچون‌ که خداوند یک نور و هشیاری یکتاست و نور خویش را بر انسان‌ها افشانده، بنابراین نور خدا هرگز پراکنده نمی‌گردد.حدیث «إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند‌مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هرکه را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هرکه را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبربر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2558دوزخ آن بود و، سیاستگاهِ سختبر شما شد باغ و بُستان و درختچون شما این نَفسِ دوزخ‌خُوی(۶۵) راآتشیِّ گَبرِ(۶۶) فتنه‌جوی راجهدها کردید و او شد پُر صفانار را کُشتید از بهرِ خدا(۶۵) نَفسِ دوزخ‌خوُی: نَفسِ امّاره که صفتِ دوزخی دارد.(۶۶) گَبر: کافر-------------------------مجموع لغات:(۱) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال در کردن(۲) لَمْ یَزَل: بی‌زوال، جاودان، از صفاتِ خداوند(۳) بی‌خَلَل: بی‌عیب، درست و بی‌غل‌ و غش(۴) مفتاح: کلید(۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۷) حَدید: آهن(۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۹) گرفت: گرفتن، مؤاخذه کردن. در این‌جا به‌ معنی صید کردن است.(۱۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد(۱۱) وِداد: دوستی(۱۲) باد و بود: غرور و خودبینی، تکبر، شکوه و جلال ظاهری(۱۳) دست در کُن: دست فرو کن، در این‌جا یعنی جستجو کن.(۱۴) بیگاه: دیر، بی‌هنگام، شبانگاه(۱۵) لِئام: جمع لئیم به‌معنی پست و فرومایه(۱۶) صُداع: سردرد(۱۷) پست‌پست: آهسته‌آهسته(۱۸) گُول: ابله، نادان(۱۹) بازگونه: وارونه، واژگون(۲۰) تخته‌بندان: اسیران(۲۱) تاجِ دار: سرِ دار، بالای دار،‌ لایق دار(۲۲) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه(۲۳) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند(۲۴) مُجَصَّص: گچ‌اندوده، گچ‌کاری ‌شده(۲۵) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت(۲۶) هُلک: هلاکی(۲۷) بازگونه: واژگونه(۲۸) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۲۹) شَست: قلّاب ماهیگیری(۳۰) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۳۱) سلطان‌بچه: شاهزاده(۳۲) ابواب: درها(۳۳) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۳۴) ضَیف: مهمان(۳۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۷) گبر: کافر(۳۸) صُنع: آفرینش(۳۹) فَر: شکوهِ ایزدی(۴۰) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۱) دردِ زِه: دردِ زایمان(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۳) فَرّ: شکوه، برکت ایزدی(۴۴) گُل‌رُخساره: گُل‌رُخسار، آن که رویش چون گلِ سرخ لطیف و سرخ‌فام باشد(۴۵) سَگساره: سگ‌طبع(۴۶) آفاق: جمع اُفُق(۴۷) ساتِر: پوشاننده، پنهان کننده(۴۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۴۹) فاطِن: دانا و زیرک(۵۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۵۱) مُعین: یار، یاری‌کننده(۵۲) بِضْعَ‌سِنین: چند سال(۵۳) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی‌که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۵۴) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۵۵) سُخره: بیگار، کار بی‌مزد، در اینجا به معنی مجّانی و مفت است.(۵۶) حَرون: سرکش، اسب و استر نافرمان(۵۷) عَم: عمو، برادر(۵۸) خُم: کوزهٔ شراب(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۶۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۶۱) مَلِکُ‌الـمُوت:‌ فرشتهٔ مرگ، عزراییل(۶۲) جِرایَت: جیره، مزد(۶۳) رَشّ: پاشیدن(۶۴) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست(۶۵) نَفسِ دوزخ‌خوُی: نَفسِ امّاره که صفتِ دوزخی دارد.(۶۶) گَبر: کافر----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنموقت است جان پاک را تا میر میدانی کنمبیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگیاوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنمنیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنمآن پادشاه لم یزل داده‌ست ملک بی‌خللباشد بتر از کافری گر یاد دربانی کنمچون این بنا برکنده شد آن گریه‌هامان خنده شدچون در بنا بستم نظر آهنگ دربانی کنمای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبراکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنمدر چاه تخمی کاشتن بی‌عقل را باشد روااینجا به داد عقل کل کشت بیابانی کنمدشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبربر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنمدر حضرت فرد صمد دل کی رود سوی عدددر خوان سلطان ابد چون غیر سرخوانی کنمتا چند گویم بس کنم کم یاد پیش و پس کنماندر حضور شاه جان تا چند خط‌خوانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنموقت است جان پاک را تا میر میدانی کنمبیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگیاوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنمنیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034این عجب که جان به زندان اندر استوآنگهی مفتاح زندانش به دستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحفره کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو چو باز پای‌بسته تن تو چو کنده برپاتو به چنگ خویش باید که گره ز پا گشاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #395صفت طاوس و طبع او و سبب کشتن ابراهیم علیه‌السلام او راآمدیم اکنون به طاوس دو رنگ کو کند جلوه برای نام و ننگ همت او صید خلق از خیر و شر وز نتیجه و فایده آن بی‌خبربی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار دام را چه علم از مقصود کاردام را چه ضر و چه نفع از گرفتزین گرفت بیهده‌ش دارم شگفت ای برادر دوستان افراشتی با دو صد دلداری و بگذاشتی کارت این بوده‌ست از وقت ولادصید مردم کردن از دام ودادزآن شکار و انبهی و باد و بود دست در کن هیچ ‌یابی تار و پودبیشتر رفته‌ست و بیگاه است روز تو به جد در صید خلقانی هنوز آن یکی می‌گیر و آن می‌هل ز داموین دگر را صید می‌کن چون لئامباز این را می‌هل و می‌جو دگراینت لعب کودکان بی‌خبرشب شود در دام تو یک صید نیدام بر تو جز صداع و قید نی پس تو خود را صید می‌کردی به دامکه شدی محبوس و محرومی ز کامدر زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندچون شکار خوک آمد صید عام رنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرام آنکه ارزد صید را عشق است و بس لیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او روی عشق می‌گوید به گوشم پست‌پستصید بودن خوشتر از صیادی استگول من کن خویش را و غره شوآفتابی را رها کن ذره شوبر درم ساکن شو و بی‌خانه باش دعوی شمعی مکن پروانه باش تا ببینی چاشنی زندگی سلطنت بینی نهان در بندگی نعل بینی بازگونه در جهان تخته‌بندان را لقب گشته شهان بس طناب اندر گلو و تاج داربر وی انبوهی که اینک تاجدار همچو گور کافران بیرون حلل اندرون قهر خدا عزوجلچون قبور آن را مجصص کرده‌اند پرده پندار پیش آورده‌اند طبع مسکینت مجصص از هنر همچو نخل موم بی‌برگ و ثمر مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم چنان احمق نی‌ام که شکر افزون کشی تو از نی‎امچون ببینی مر شکر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمرغ زآن دانه نظر خوش می‌کند دانه هم از دور راهش می‌زندگر ز نای چشم حظی می‌بری نه کباب از پهلوی خود می‌خوریاین نظر از دور چون تیر است و سم عشقت افزون می‌شود صبر تو کممال دنیا دام مرغان ضعیف ملک عقبی دام مرغان شریفتا بدین ملکی که او دامی است ژرف در شکار آرند مرغان شگرفمن سلیمان می‌نخواهم ملکتان بلکه من برهانم از هر هلکتانکین زمان هستید خود مملوک ملک مالک ملک آنکه بجهید او ز هلک بازگونه ای اسیر این جهان نام خود کردی امیر این جهانای تو بنده این جهان محبوس‌جانچند گویی خویش را خواجه جهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsتا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنموقت است جان پاک را تا میر میدانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549خطوتینی بود این ره تا وصالمانده‌ام در ره ز شستت شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارددرحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌اممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو و عاشق شو بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807مرغ خویشی صید خویشی دام خویشصدر خویشی فرش خویشی بام خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsیکی تیشه بگیرید پی حفره زندانچو زندان بشکستید همه شاه و امیریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2336, Divan e Shamsیک دسته کلید است به زیر بغل عشقاز بهر گشاییدن ابواب رسیدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2405تیشه هر بیشه‌‌ای کم ‌زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کنم این کوه قاف‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌الـماوى و دیدار خدامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3494خلق در زندان نشسته از هواستمرغ را پرها ببسته از هواستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #359غصه‌ها زندان شده‌ست و چارمیخغصه بیخ است و بروید شاخ بیخمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsبیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگیاوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3560درد زه گر رنج آبستن بودبر جنین اشکستن زندان بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروان عاشقان را شاد کردمدهان اژدها را بردریدمطریق عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsنیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنمتا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsشکر است در اول صفم شمشیر هندی در کفمدر باغ نصرت بشکفم از فر گل‌رخساره‌ایآن رفت کز رنج و غمان خم داده بودم چون کمانبود این تنم چون استخوان در دست هر سگساره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsچو آدم توبه کن وارو به جنتچه و زندان آدم را رها کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1442جبر باشد پر و بال کاملانجبر هم زندان و بند کاهلانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع چهلمنه تو یوسفی به عالم بشنو یکی سوالمکه میان چاه و زندان تو به اختیار چونیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78از خدا جوییم توفیق ادببی‌‌ادب محروم گشت از لطف رب‌‌بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان نهان را ساترستپیش اهل دل ادب بر باطن استزآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیار بیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsدر عشق چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گر نه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373ای شهان کشتیم ما خصم برونماند خصمی زو بتر در اندرون‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsآن پادشاه لم یزل داده‌ست ملک بی‌خللباشد بتر از کافری گر یاد دربانی کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #370پس بدان بی‌امتحانی که الهشکری نفرستدت ناجایگاهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406پس جزای آنکه دید او را معینماند یوسف حبس در بضع‌سنینقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲Quran, Yusuf(#12), Line #42«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.»امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و آن درپرستبر همان امید آتش‌پا شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2541گفت بهر سخره شاه حرونخر همی ‌گیرند امروز از برونگفت می‌گیرند کو خر جان عمچون نه‌یی خر رو تو را زین چیست غممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsچون این بنا برکنده شد آن گریه‌هامان خنده شدچون در بنا بستم نظر آهنگ دربانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من پریشانت کنمکم عمارت کن که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1445, Divan e Shamsهرگه که خمش باشم من خم خراباتمهرگه که سخن گویم دربان خراباتممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #141, Divan e Shamsهر کجا ویران بود آن جا امید گنج هستگنج حق را می‌نجویی در دل ویران چرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبراکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵٣٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی‌ست پیچاپیچ و دوربا سلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشبشود همچون سحر خندان عطای بی ‌عدد بیندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندبنده چو بیندیشد پیداست چه بیندحیلت بکند لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشانداستیزه مکن مملکت عشق طلب کنکاین مملکتت از ملک‌الـموت رهاندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدر چاه تخمی کاشتن بی‌عقل را باشد روااینجا به داد عقل کل کشت بیابانی کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبی رهی ورنه در ره کوششهیچ کوشنده بی ‌جرایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #298چون نزد بر وی نثار رش نوراو همه جسم است بی‌دل چون قشورور ز رش نور حق قسمیش دادهم‌چو رسم مصر سرگین مرغ‌ زادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #189چون که حق رش علیهم نورهمفترق هرگز نگردد نور اوچون‌ که خداوند یک نور و هشیاری یکتاست و نور خویش را بر انسان‌ها افشانده بنابراین نور خدا هرگز پراکنده نمی‌گرددحدیث «إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند‌مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هرکه را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هرکه را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shamsدشوارها رفت از نظر هر سد شد زیر و زبربر جای پا چون رست پر دوران به آسانی کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2558دوزخ آن بود و سیاستگاه سختبر شما شد باغ و بستان و درختچون شما این نفس دوزخ‌خوی راآتشی گبر فتنه‌جوی راجهدها کردید و او شد پر صفانار را کشتید از بهر خدا

برنامه شماره ۹۶۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۲۳ مِی ۲۰۲۳ - ۳ خردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهمجز رحمتِ او نبایدم نُقلجز باده که او دهد نخواهماندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد، نخواهمبی‌او ز برای عشرت منخورشید سبو کشد نخواهممن مایه باده‌ام چو انگورجز ضربت و جز لگد نخواهماز لِذَّت زخم‌هاش جانمیک ساعت اگر رهد نخواهموقت است که جان شویم خالصکاین زحمت کالبد نخواهماحمد گوید برای روپوشاز احمد جز احد نخواهممجموع همه است شمس تبریزحق است که من عدد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهمجز رحمتِ او نبایدم نُقلجز باده که او دهد نخواهماندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیری(۱)سلطان‌بچه‌ای(۲) آخر، تا چند اسیری؟(۱) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۲) سلطان‌بچه: شاهزاده--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1122, Divan e Shamsاندیشه را رها کن اندر دلش مگیرزیرا برهنه‌ای تو و اندیشه زمهریر(۳)اندیشه می‌کنی که رهی از زحیر(۴) و رنجاندیشه کردن آمد سرچشمهٔ زحیرز اندیشه‌ها برون دان بازارِ صُنع راآثار را نظاره کن ای سخرهٔ اثیر(۵)آن کوی را نگر که پرد زو مصوراتوآن جوی را کز او شد گردنده چرخِ پیر(۳) زَمهریر: سرمای سخت(۴) زَحیر: ناله و زاری(۵) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۶)(۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #348چون جفا آری، فرستد گوشمالتا ز نقصان وا روی سویِ کمالچون تو وردی ترک کردی در روشبر تو قَبضی آید از رنج و تبشآن ادب کردن بُوَد، یعنی: مَکُنهیچ تحویلی از آن عهدِ کُهُنقرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ  وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»پیش از آن کین قبض، زنجیری شوداین که دل‌گیریست، پاگیری شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2666, Divan e Shamsبه صد دستان به کارِ توست این بادتو را خود نیست خویِ حق‌گزاریازو یابی به آخر هر مرادیهمو مستی دهد، هم هوشیاریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۷) و صانع(۸) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۹) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنود(۱۰)لاجرم از کارگاهش کور بود(۷) صُنع: آفرینش(۸) صانع: آفریدگار(۹) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۱۰) عَنود: ستیزه‌گر--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۱۱) خود، دو اسبه تاخت(۱۲)(۱۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۱۲) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای مرغ آسمانی، آمد گهِ پریدنوی آهوی معانی، آمد گهِ چریدنای عاشقِ جَریده(۱۳)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۱۳) جَریده: یگانه، تنها--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shams هر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوهٔ پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۴)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۱۵)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۱۶)؟عاشقِ صُنعِ(۱۷) خدا با فَر(۱۸) بوَدعاشقِ مصنوعِ(۱۹) او کافر بُوَد(۱۴) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۵) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۶) گبر: کافر(۱۷) صُنع: آفرینش(۱۸) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۹) مصنوع: آفریده، مخلوق--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1058کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1051کار، آن دارد که پیش از تن بُده‌ست  بگذر از اینها که نو حادث شده‌ستکار، عارف راست، کو نه اَحوَل(۲۰) است  چشمِ او بر کِشت‌های اوّل است‏(۲۰) اَحوَل: لوچ، دو‌بین--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۲۱) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۲۲) آن بده(۲۱) مُفتی: فتوا دهنده(۲۲) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۲۳) آسان بِجِه(۲۴)(۲۳) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۴) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2260جز به اندازهٔ ضرورت، زین مگیرتا نگردد غالب و، بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۵)(۲۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۷) حَدید: آهن--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373ای شَهان، کُشتیم ما خصمِ بُرونمانْد خصمی زو بَتَر در اندرون‌‌کُشتنِ این، کارِ عقل و هوش نیستشیرِ باطن، سُخرهٔ خرگوش نیست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsلایَجوز و یَجوز(۲۸) تا اَجَلَستعِلمِ عُشّاق را نهایت نیستبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۲۹)لیکَش این دانش و کِفایَت نیستقرآن کریم، سورۀ نساء (۴) آیۀ ۴۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #45«وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»«خدا دشمنان شما را بهتر مى‌شناسد و دوستى او شما را كفايت خواهد كرد و يارى او شما را بسنده است.»بی رَهی، وَرنَه در رَهِ کوششهیچ کوشنده بی ‌جِرایَت(۳۰) نیستچون که مِثْقالَ ذَرَّةٍ یَرَهْ(۳۱) استذَرّه‌یی زَلّه(۳۲) بی‌نِکایَت(۳۳) نیستذَرّه‌یی خیر بی ‌گُشادی نیستچَشم بُگْشا اگر عَمایَت(۳۴) نیستقرآن کریم، سوره زلزال (۹۹)، آیات ۷ و ۸Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ.»«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.»«و هر كس به وزن ذرّه‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»هر نَباتی نشانیِ آبَستچیست کان را ازو جِبایَت(۳۵) نیست؟بس کُن، این آب را نشانیهاستتشنه را حاجَتِ وِصایَت(۳۶) نیست(۲۸) لایَجوز و یَجوز: جایز نیست و جایز است، روا نیست و رواست(۲۹) کَفیٰ بِاللهْ: خداوند کفایت می‌کند.(۳۰) جِرایَت: جیره، مزد(۳۱) مِثْقالَ ذَرَّةٍ یَرَهْ: به وزن ذرّه‌ای را خواهد دید.(۳۲) زَلّه: زلَّت، لغزش‌(۳۳) نِکایَت: کُشتن یا مجروح کردن دشمن، انتقام، مجازات(۳۴) عَمیٰ: کور گردیدن، از بین رفتن تمام بینایی از هر دو چشم(۳۵) جِبایَت: باج گرفتن، جمع کردن باج و خراج(۳۶) وِصایَت: پند و اندرز و نصیحت، سفارش، وصیّت--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3212آب کم جو، تشنگی آور به دستتا بجوشد آب از بالا و پستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2650که همی‌دانم یَجُوز و لایَجُوزخود ندانی تو یَجُوزی یا عَجُوز(۳۷)این روا، و آن ناروا دانی، و لیکتو روا یا ناروایی بین تو نیک(۳۷) عَجُوز: پیرزن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2981, Divan e Shamsزان مزدِ کار می‌نرسد مر تو را که توپیوسته نیستی تو درین کار، گه‌گهیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2545چون نکرد آن کار، مزدش هست؟ لالَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعیٰ آیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی دارد؟ مسلّماً ندارد، زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشد.قرآن کریم، سوره نجم (۵٣)، آیه ٣٩Quran, Al-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ.»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ بیست و پنجRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسّرستاین روضه دور نیست، چو رهبر تو را رضاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #558فکرتِ بد ناخنِ پُر زَهر دانمی‌خراشد در تعمّق(۳۸) رویِ جانتا گشاید عُقده‌ٔ(۳۹) اِشکال رادر حَدَث(۴۰) کرده‌ست زرّین بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنتهی(۴۱)عقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خَسی(۴۲) یا نیک‌بختحَلِّ این اِشکال کُن، گر آدمیخرج این کُن دَم، اگر آدم‌دَمی(۳۸) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۳۹) عُقده: گره(۴۰) حَدَث: سرگین، مدفوع(۴۱) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۴۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه--------------مولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۴۳)چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَد(۴۴)مُرده شو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ(۴۵) الصَّمَدزنده‌یی زین مُرده بیرون آوردقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-An’aam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»(۴۳) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۴۴) می‌تَنَد: می‌گراید(۴۵) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم، چنان احمق نی‌امکه شِکَر افزون کشی تو از نِی‎امچون ببینی مر شِکَر را ز آزمودپس بدانی احمق و غافل که بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سُلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2734, Divan e Shamsای بی‌تو حرامْ زندگانیخود بی‌تو کدامْ زندگانی؟بی رویِ خوشِ تو زنده بودنمرگ است به نامِ زندگانیپازهر(۴۶) تویی و زهر دنیادانه تو و دامْ زندگانیگوهر تو و این جهان چو حُقّه(۴۷)باده تو و جامْ زندگانی(۴۶) پازهر: پادزهر(۴۷) حُقّه: صندوق--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمشرق و مغرب ار رَوَم، ور سویِ آسمان شومنیست نشانِ زندگی تا نرسد نشانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #697, Divan e Shamsآن عشقِ جوان چو نوبهارتجز پیران را جوان نداردتا چند نشان دهی خَمُش کنکان اصلِ نشان نشان نداردبگذار نشان چو شمس تبریزآن شمس که او کران نداردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۴۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۴۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsتخییل‌ها را آن صمد، روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی، اشکال گمراه آمدهاز چاهِ شورِ این جهان، در دلوِ(۴۹) قرآن رو، برآای یوسف، آخر بهرِ توست این دَلوِ در چاه آمدهکی باشد ای گفتِ زبان، من از تو مستغنی(۵۰) شدهبا آفتابِ معرفت در سایهٔ شاه آمدهیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از عِلم و عملخاصه ز علمِ منطقی در جمله افواه(۵۱) آمده(۴۹) دَلو: سطل(۵۰) مستغنی: بی‌نیاز(۵۱) افواه: دهان‌ها--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احدِ صمد نخواهممن جز مَلِکِ ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #625عقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۵۲) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ» «و نه هيچ كس همتاى اوست.»(۵۲) طبله: صندوقچه--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۵۳) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۵۳) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کِی بُوَد با بیمِ حَلق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: معذور بودم من ز خَود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیار بیخودی نآمَد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #395گفت: مغلوبِ تو بودم، مستِ تودستِ من بربسته بود از دستِ تونه که هر مغلوبِ شَه مرحوم(۵۴) بود؟نَه که اَلْـمَغْلُوبُ کَالْـمَعْدُوم بود؟مگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیرد؟ و مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده است؟گفت: این مغلوب، معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم، اَیْقِنُوا(۵۵)حضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود: درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی، امّا هر مغلوبی، معدومِ مطلق نیست. «یقین پیدا کنید.»قرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترینِ هست‌ها افتاد و زَفت او به نسبت با صفاتِ حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاست(۵۴) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.(۵۵) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۵۶) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بَر(۵۷) دهندلاجَرَم(۵۸) حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۵۹)زآنکه جبّاران(۶۰) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۵۶) لئیم: ناکس، فرومایه(۵۷) بَر: میوه(۵۸) لاجَرَم: به ناچار(۵۹) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۰) جَبّار: ستمگر، ظالم--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش(۶۱)، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بساز(۶۱) خاییدن: جویدن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُون»«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ»«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می‌کشانیم)، (به تدريج به افسانهٔ من ذهنی می‌کشانیم).»شاد از غم شو، که غم دامِ لقاستاندرین ره، سویِ پستی ارتقاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و، کانِ هر خوشی  تو چرا خود منّتِ باده ‌کَشی؟تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۶۲) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۶۲) طُوق: گردنبند--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsجز رحمتِ او نبایدم نُقلجز باده که او دهد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیالـلَّه الـلَّه، گِردِ دریابار(۶۳) گَردگرچه باشند اهلِ دریابار زرد(۶۳) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو، ای لبِ تو حلواییسر فروکن به کرم، ای که بر این بالاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #33پس کریم آنست کو خود را دهدآبِ حیوانی که مانَد تا ابدباقیاتُ الصّالحات آمد کریمرَسته از صد آفت و اَخطار(۶۴) و بیمگر هزاران‌اند، یک کس بیش نیستچون خیالاتِ عدداندیش نیست(۶۴) اَخطار: خطرها--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رَوْ پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۶۵)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهِد بَدت، بِدْهم عطااز کرم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۶۵) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هَماره روی معشوقه نِگَراین به‌دستِ توست، بِشنو ای پدر!مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شِکَرفروش دارم که به من شِکَر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شِکَر ندارممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت: گِل سنگِ ترازویِ من استگر تو را میلِ شِکَر بخْریدن استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم، چنان احمق نی‌امکه شِکَر افزون کشی تو از نِی‎امچون ببینی مر شِکَر را ز آزمودپس بدانی احمق و غافل که بودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #614, Divan e Shamsزَهرآب(۶۶) ز دستِ وی گر فرق کنم از مِیپس در رهِ جانْ جانم والـلَّه به مَجاز آمد(۶۶) زهرآب: آبِ زهرآلود--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570 عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۶۷) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۶۸) مشو(۶۷) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۶۸) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsاندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد، نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557رویِ نفسِ مطمئنّه در جسدزخمِ ناخن‌هایِ فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرتِ بد ناخنِ پُر زَهر دانمی‌خراشد در تعمّق رویِ جانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رو ذکر کنذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۶۹)ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز(۶۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۷۰)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۷۱)(۷۰) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۷۱) استماع: شنیدن--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۷۲)پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن استزآنکه دلْشان بر سَرایر(۷۳)، فاطِن(۷۴) است‏(۷۲) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۷۳) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۷۴) فاطِن: دانا و زیرک--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سعدچشمِ او مانده‌ست در جُویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرْکبِ همّت سویِ اسباب رانداز مُسبِّب لاجَرَم محروم ماندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140 بس دعاها کان زیان است و هلاکوز کرم می‏نشنود یزدان پاکمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1569نالم و ترسم که او باور کندوز کرم آن جور را کمتر کند عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #430مُتّهم کن نفس خود را ای فتیٰمُتّهم کم کن جزای عدل راتوبه کن، مردانه سر آور به رهکه فَمَنْ یَعْمَل بِمِثقالٍ یَرَهقرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨Quran, Al-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (٧)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (٨)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsبی‌او ز برای عشرت منخورشید سبو کشد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن، بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شِستن(۷۵)، بی‌ او نتوان خفتن(۷۵) شِستن: نشستن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عِشرتِ(۷۶) نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سَر گرفتیم(۷۶) عِشرت: شادی، طرب، زندگی، کامرانی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1827, Divan e Shamsبادهٔ عام از برون، بادهٔ عارف از درونبوی دهان بیان کند، تو به زبان بیان مکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن مایه باده‌ام چو انگورجز ضربت و جز لگد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1678, Divan e Shamsباده آنگه شود انگورِ تنمکه بکوبد به لگد عَصّارم(۷۷)جان دهم زیرِ لگد چون انگورتا طرب‌ساز شود اسرارمگر چه انگور همه خون گریدکه از این جور و جفا بیزارمپنبه در گوش کند کوبندهکه من از جهل نمی‌افشارمگر تو انکار کنی، معذوریلیک من بوالحَکَمِ(۷۸) این کارمچون ز سعی و قدمم سَر کردی(۷۹)آنگهی شُکر کنی بسیارم(۷۷) عَصّار: کسی که شیرهٔ میوه یا روغن دانه بگیرد.(۷۸) بوالحَکَم: صاحب حکمت(۷۹) سَر کردن: سپری کردن، ساختن، سازش کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۸۰) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۸۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۸۱) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۸۱) ضَیف: مهمان--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4008من عجب دارم زِ جویای صفاکاو رَمَد در وقتِ صیقل از جفامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1524, Divan e Shamsبلا را من علف بودم ز اوّلولیک اکنون بلاها را بلایممولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsوقت است که جان شویم خالصکاین زحمت کالبد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیری(۸۲)سلطان‌بچه‌ای(۸۳) آخر، تا چند اسیری؟(۸۲) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۸۳) سلطان‌بچه: شاهزاده--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پردهٔ شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۸۴) و رِمّ(۸۵ و ۸۶)جمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجَوجَوی(۸۷)، چون جمع گردی ز اِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۸۴) طِمّ: دریا و آب فراوان(۸۵) رِمّ: زمین و خاک(۸۶) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۸۷) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ذرّه-------------------------مجموع لغات:(۱) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۲) سلطان‌بچه: شاهزاده(۳) زَمهریر: سرمای سخت(۴) زَحیر: ناله و زاری(۵) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۷) صُنع: آفرینش(۸) صانع: آفریدگار(۹) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۱۰) عَنود: ستیزه‌گر(۱۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۱۲) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۱۳) جَریده: یگانه، تنها(۱۴) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۵) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۶) گبر: کافر(۱۷) صُنع: آفرینش(۱۸) فَر: شکوهِ ایزدی(۱۹) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۰) اَحوَل: لوچ، دو‌بین(۲۱) مُفتی: فتوا دهنده(۲۲) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۲۳) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۴) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن(۲۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۷) حَدید: آهن(۲۸) لایَجوز و یَجوز: جایز نیست و جایز است، روا نیست و رواست(۲۹) کَفیٰ بِاللهْ: خداوند کفایت می‌کند.(۳۰) جِرایَت: جیره، مزد(۳۱) مِثْقالَ ذَرَّةٍ یَرَهْ: به وزن ذرّه‌ای را خواهد دید.(۳۲) زَلّه: زلَّت، لغزش‌(۳۳) نِکایَت: کُشتن یا مجروح کردن دشمن، انتقام، مجازات(۳۴) عَمیٰ: کور گردیدن، از بین رفتن تمام بینایی از هر دو چشم(۳۵) جِبایَت: باج گرفتن، جمع کردن باج و خراج(۳۶) وِصایَت: پند و اندرز و نصیحت، سفارش، وصیّت(۳۷) عَجُوز: پیرزن(۳۸) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۳۹) عُقده: گره(۴۰) حَدَث: سرگین، مدفوع(۴۱) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۴۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۴۳) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۴۴) می‌تَنَد: می‌گراید(۴۵) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده(۴۶) پازهر: پادزهر(۴۷) حُقّه: صندوق(۴۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۴۹) دَلو: سطل(۵۰) مستغنی: بی‌نیاز(۵۱) افواه: دهان‌ها(۵۲) طبله: صندوقچه(۵۳) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۵۴) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.(۵۵) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.(۵۶) لئیم: ناکس، فرومایه(۵۷) بَر: میوه(۵۸) لاجَرَم: به ناچار(۵۹) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۰) جَبّار: ستمگر، ظالم(۶۱) خاییدن: جویدن(۶۲) طُوق: گردنبند(۶۳) دریابار: کنارِ دریا، ساحلِ دریا(۶۴) اَخطار: خطرها(۶۵) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۶۶) زهرآب: آبِ زهرآلود(۶۷) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۶۸) آتش‌دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۶۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۷۰) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۷۱) استماع: شنیدن(۷۲) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۷۳) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۷۴) فاطِن: دانا و زیرک(۷۵) شِستن: نشستن(۷۶) عِشرت: شادی، طرب، زندگی، کامرانی(۷۷) عَصّار: کسی که شیرهٔ میوه یا روغن دانه بگیرد.(۷۸) بوالحَکَم: صاحب حکمت(۷۹) سَر کردن: سپری کردن، ساختن، سازش کردن(۸۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۸۱) ضَیف: مهمان(۸۲) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۸۳) سلطان‌بچه: شاهزاده(۸۴) طِمّ: دریا و آب فراوان(۸۵) رِمّ: زمین و خاک(۸۶) طِمّ و رِمّ: منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.(۸۷) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ذرّه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهمجز رحمت او نبایدم نقلجز باده که او دهد نخواهماندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد نخواهمبی‌او ز برای عشرت منخورشید سبو کشد نخواهممن مایه باده‌ام چو انگورجز ضربت و جز لگد نخواهماز لذت زخم‌هاش جانمیک ساعت اگر رهد نخواهموقت است که جان شویم خالصکاین زحمت کالبد نخواهماحمد گوید برای روپوشاز احمد جز احد نخواهممجموع همه است شمس تبریزحق است که من عدد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهمجز رحمت او نبایدم نقلجز باده که او دهد نخواهماندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو و عاشق شو بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1122, Divan e Shamsاندیشه را رها کن اندر دلش مگیرزیرا برهنه‌ای تو و اندیشه زمهریراندیشه می‌کنی که رهی از زحیر و رنجاندیشه کردن آمد سرچشمه زحیرز اندیشه‌ها برون دان بازار صنع راآثار را نظاره کن ای سخره اثیرآن کوی را نگر که پرد زو مصوراتوآن جوی را کز او شد گردنده چرخ پیرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #348چون جفا آری فرستد گوشمالتا ز نقصان وا روی سوی کمالچون تو وردی ترک کردی در روشبر تو قبضی آید از رنج و تبشآن ادب کردن بود یعنی مکنهیچ تحویلی از آن عهد کهنقرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ  وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»پیش از آن کین قبض زنجیری شوداین که دل‌گیریست پاگیری شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2666, Divan e Shamsبه صد دستان به کار توست این بادتو را خود نیست خوی حق‌گزاریازو یابی به آخر هر مرادیهمو مستی دهد هم هوشیاریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دیدگی استپس برون کارگه پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعون عنودلاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای مرغ آسمانی آمد گه پریدنوی آهوی معانی آمد گه چریدنای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shams هر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زآن شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1058کشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1051کار آن دارد که پیش از تن بده‌ست  بگذر از اینها که نو حادث شده‌ستکار عارف راست کو نه احول است  چشم او بر کشت‌های اول است‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2260جز به اندازه ضرورت زین مگیرتا نگردد غالب و بر تو امیرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373ای شهان کشتیم ما خصم برونماند خصمی زو بتر در اندرون‌‌کشتن این کار عقل و هوش نیستشیر باطن سخره خرگوش نیست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsلایجوز و یجوز تا اجلستعلم عشاق را نهایت نیستبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستقرآن کریم، سورۀ نساء (۴) آیۀ ۴۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #45«وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»«خدا دشمنان شما را بهتر مى‌شناسد و دوستى او شما را كفايت خواهد كرد و يارى او شما را بسنده است.»بی رهی ورنه در ره کوششهیچ کوشنده بی ‌جرایت نیستچون که مثقال ذره یره استذره‌یی زله بی‌نکایت نیستذره‌یی خیر بی ‌گشادی نیستچشم بگشا اگر عمایت نیستقرآن کریم، سوره زلزال (۹۹)، آیات ۷ و ۸Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ.»«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.»«و هر كس به وزن ذرّه‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»هر نباتی نشانی آبستچیست کان را ازو جبایت نیستبس کن این آب را نشانیهاستتشنه را حاجت وصایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3212آب کم جو تشنگی آور به دستتا بجوشد آب از بالا و پستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2650که همی‌دانم یجوز و لایجوزخود ندانی تو یجوزی یا عجوزاین روا و آن ناروا دانی و لیکتو روا یا ناروایی بین تو نیکمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2981, Divan e Shamsزان مزد کار می‌نرسد مر تو را که توپیوسته نیستی تو درین کار گه‌گهیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2545چون نکرد آن کار مزدش هست لالیس للانسان الا ما سعیآیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی دارد مسلما ندارد زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشدقرآن کریم، سوره نجم (۵٣)، آیه ٣٩Quran, Al-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ.»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ بیست و پنجRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسرستاین روضه دور نیست چو رهبر تو را رضاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #558فکرت بد ناخن پر زهر دانمی‌خراشد در تعمق روی جانتا گشاید عقده‌ٔ اشکال رادر حدث کرده‌ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختحل این اشکال کن گر آدمیخرج این کن دم اگر آدم‌دمیمولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی الصمدزنده‌یی زین مرده بیرون آوردقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-An’aam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم چنان احمق نی‌امکه شکر افزون کشی تو از نی‎امچون ببینی مر شکر را ز آزمودپس بدانی احمق و غافل که بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2734, Divan e Shamsای بی‌تو حرام زندگانیخود بی‌تو کدام زندگانیبی روی خوش تو زنده بودنمرگ است به نام زندگانیپازهر تویی و زهر دنیادانه تو و دام زندگانیگوهر تو و این جهان چو حقهباده تو و جام زندگانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمشرق و مغرب ار روم ور سوی آسمان شومنیست نشان زندگی تا نرسد نشان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #697, Divan e Shamsآن عشق جوان چو نوبهارتجز پیران را جوان نداردتا چند نشان دهی خمش کنکان اصل نشان نشان نداردبگذار نشان چو شمس تبریزآن شمس که او کران نداردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsتخییل‌ها را آن صمد روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی اشکال گمراه آمدهاز چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمدهکی باشد ای گفت زبان من از تو مستغنی شدهبا آفتاب معرفت در سایه شاه آمدهیا رب مرا پیش از اجل فارغ کن از علم و عملخاصه ز علم منطقی در جمله افواه آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن جز احد صمد نخواهممن جز ملک ابد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #625عقل هر عطار کآگه شد از اوطبله‌ها را ریخت اندر آب جورو کزین جو برنیایی تا ابدلم یکن حقا له کفوا احدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»«و نه هيچ كس همتاى اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خود گویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیار بیخودی نآمد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #395گفت مغلوب تو بودم مست تودست من بربسته بود از دست تونه که هر مغلوب شه مرحوم بودنه که الـمغلوب کالـمعدوم بودمگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیردو مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده استگفت این مغلوب معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم ایقنواحضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود درست است که تو مغلوب و مقهور من بودیاما هر مغلوبی معدوم مطلق نیست یقین پیدا کنیدقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترین هست‌ها افتاد و زفت او به نسبت با صفات حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُون»«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ»«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می‌کشانیم)، (به تدريج به افسانهٔ من ذهنی می‌کشانیم).»شاد از غم شو که غم دام لقاستاندرین ره سوی پستی ارتقاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و کان هر خوشی  تو چرا خود منت باده ‌کشیتاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsجز رحمت او نبایدم نقلجز باده که او دهد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیالـله الـله گرد دریابار گردگرچه باشند اهل دریابار زردمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو ای لب تو حلواییسر فروکن به کرم ای که بر این بالاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #33پس کریم آنست کو خود را دهدآب حیوانی که ماند تا ابدباقیات الصالحات آمد کریمرسته از صد آفت و اخطار و بیمگر هزاران‌اند یک کس بیش نیستچون خیالات عدداندیش نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به‌دست توست بشنو ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1620, Divan e Shamsچه شکرفروش دارم که به من شکر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شکر ندارممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت گل سنگ ترازوی من استگر تو را میل شکر بخریدن استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم چنان احمق نی‌امکه شکر افزون کشی تو از نی‎امچون ببینی مر شکر را ز آزمودپس بدانی احمق و غافل که بودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #614, Divan e Shamsزهرآب ز دست وی گر فرق کنم از میپس در ره جان جانم والـله به مجاز آمدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570 عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قبضی آیدت ای راهروآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsاندیشه عیش بی‌حضورشترسم که بدو رسد نخواهممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557روی نفس مطمئنه در جسدزخم ناخن‌های فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرت بد ناخن پر زهر دانمی‌خراشد در تعمق روی جانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان نهان را ساترستپیش اهل دل ادب بر باطن استزآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140بس دعاها کان زیان است و هلاکوز کرم می‏نشنود یزدان پاکمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1569نالم و ترسم که او باور کندوز کرم آن جور را کمتر کندعاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #430متهم کن نفس خود را ای فتیمتهم کم کن جزای عدل راتوبه کن مردانه سر آور به رهکه فمن یعمل بمثقال یرهقرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨Quran, Al-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (٧)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (٨)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsبی‌او ز برای عشرت منخورشید سبو کشد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شستن بی‌ او نتوان خفتنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عشرت نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سر گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1827, Divan e Shamsباده عام از برون باده عارف از درونبوی دهان بیان کند تو به زبان بیان مکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsمن مایه باده‌ام چو انگورجز ضربت و جز لگد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1678, Divan e Shamsباده آنگه شود انگور تنمکه بکوبد به لگد عصارمجان دهم زیر لگد چون انگورتا طرب‌ساز شود اسرارمگر چه انگور همه خون گریدکه از این جور و جفا بیزارمپنبه در گوش کند کوبندهکه من از جهل نمی‌افشارمگر تو انکار کنی معذوریلیک من بوالحکم این کارمچون ز سعی و قدمم سر کردیآنگهی شکر کنی بسیارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4008من عجب دارم ز جویای صفاکاو رمد در وقت صیقل از جفامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1524, Divan e Shamsبلا را من علف بودم ز اولولیک اکنون بلاها را بلایممولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1578, Divan e Shamsوقت است که جان شویم خالصکاین زحمت کالبد نخواهممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو و عاشق شو بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شومای عدو شرم و اندیشه بیآکه دریدم پرده شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رمجمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجوجوی چون جمع گردی ز اشتباهپس توان زد بر تو سکه پادشاه

برنامه شماره ۹۶۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۱۶ مِی ۲۰۲۳ - ۲۷ اردیبهشتبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو، ای لبِ تو حلواییسر فروکن به کرم، ای که بر این بالاییهر چه گویی تو، اگر تلخ و اگر شور، خوش استگوهر دیده و دل، جانی و جان افزایینه به بالا نه به زیری، و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم، در دل خون پالایی؟سر فروکن، که از آن روز که رویت دیدمدل و جان مست شد و عقل و خرد سوداییهر که او عاشق جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهن صفراییای که خورشید تو را سجده کند هر شامیکِیْ بُوَد کز دل خورشید به بیرون آیی؟آفتابی، که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهتِ ذرّه شدن می‌ساییچه لطیفی، و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییگر خطا گفتم و مقلوب(۱) و پراکنده مگیرور بگیری تو مرا، بخت نواَم افزاییصورت عشق تویی، صورت ما سایه تویک دمم زشت کنی، باز تواَم آراییمی‌نماید که مگر دوش به خوابت دیدمکه من امروز ندارم به جهان گنجاییساربانا بمخوابان شتر، این منزل نیستهمرهان پیش شدستند، که را می‌پایی؟هین خمش کن که ز دَم آتش دل شعله زندشعله دم می‌زند این دم، تو چه می‌فرماییشمس تبریز چو در شمس فلک درتابدتابش روز شود از وی نابینایی(۱) مقلوب گفتن: پریشان حرف زدن، یاوه گفتن من ذهنی--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو، ای لبِ تو حلواییسر فروکن به کرم، ای که بر این بالاییهر چه گویی تو، اگر تلخ و اگر شور، خوش استگوهر دیده و دل، جانی و جان افزایینه به بالا نه به زیری، و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم، در دل خون پالایی؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زَهره باشد کز فُضول(۲)امتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرَد هر دَمی با بندگانتا به ما، ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سِرار(۳)(۲) فُضول: فضولی و گستاخی(۳) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین، به کمتر امتحان، خود را مَخَرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت: من آیینه‌ام، مَصْقُولِ(۴) دستتُرک و هندو در من آن بیند که هست(۴) مَصْقُول: صیقل‌یافته--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2390گر جهان را پُر دُرِ مکنون(۵) کنمروزیِ تو چون نباشد، چون کنم؟(۵) دُرِّ مکْنُون: مروارید مستور و نهفته، وقتی که مروارید در صدف قرار گیرد و هیچ دستی به آن نرسد، گرانقدرتر و شفّاف‌تر خواهد بود.--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2429آب، غالب شد بر آتش از نهیبآتشش جوشد چو باشد در حجاب چونکه دیگی در میان آید شهانیست کرد آن آب را کردش هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #625پیشِ عطّاری یکی گِل‌خوار رفت تا خَرَد اَبْلوجِ(۶) قندِ خاصِ زَفْت (۶) اَبْلوج: قندِ سفید، شکرِ سفید--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت: گِل سنگِ ترازویِ من است گر تو را میلِ شِکَر بخْریدن استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #629گفت با خود: پیشِ آن که گِل‌خور است سنگ چه بْوَد؟ گِل نکوتر از زر استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #634اندر آن کَفّۀ ‌ترازو ز اِعتداد(۷) او به جایِ سنگ، آن گِل را نهادپس برایِ کَفّۀ ‌دیگر به دست هم به قدرِ آن شکر را می‌شکست چون نبودش تیشه‌یی، او دیر ماند مشتری را منتظر آنجا نشاندرویش آن سو بود، گِل‌خور ناشِکِفت(۸) گِل ازو پوشیده، دزدیدن گرفت(۷) اِعتداد: به شمار آوردن، به حساب آوردن، در اینجا یعنی وزن کردن(۸) ناشِکفت: بی‌صبرانه--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم، چنان احمق نی‌ام که شِکَر افزون کشی تو از نِی‎امچون ببینی مر شِکَر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #647مالِ دنیا، دامِ مرغانِ ضعیف مُلکِ عُقْبیٰ، دامِ مرغانِ شریفمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۹) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر‌زمان، کرد طَرَب‌سازی‌ایباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازی‌ایجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازی‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۰)عاشقِ صُنعِ(۱۱) تواَم در شُکر و صبر(۱۲)عاشقِ مصنوع(۱۳) کی باشم چو گَبر(۱۴)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ او کافر بُوَد(۱۰) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۱) صُنع: آفرینش(۱۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۳) مصنوع: آفریده، مخلوق(۱۴) گبر: کافر--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنیِ جَفَّ الْقَلَم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بود؟بل جفا را، هم جفا جَفَّ الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۵)(۱۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۶)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۷) حَدید: آهن--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو، ای لبِ تو حلواییسر فروکن به کرم، ای که بر این بالاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصلِ دین، ای بنده رَوزَن کردن استتیشهٔ هر بیشه‌‌یی کم زن، بیاتیشه‌زن در کندنِ روزن، هَلامولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsکو عاشقِ شیرین‌خَد(۱۸)، زر بدْهد و جان بدْهد؟چون مرغ دلِ او پرّد، زین گنبدِ بی‌روزن(۱۸) خَد: چهره، رخسار--------------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#43, Divan e Shamsزین دودناک(۱۹) خانه گشادند روزنیشد دود و، اندر آمد خورشیدِ روشنی(۱۹) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لِربِّه لَکَنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۲۰) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۲۰) طُوق: گردنبند--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت: گِل سنگِ ترازویِ من استگر تو را میلِ شِکَر بخْریدن استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جَوالِ(۲۱) زر بیآری ای غَنیحق بگوید دل بیار ای مُنحَنی(۲۲)(۲۱) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۲۲) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #324بی‌وفایی دان وفا با ردِّ حق(۲۳)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۲۳) ردِّ حق: آنکه از نظرِ حق تعالیٰ مردود است.--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۴١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه، شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده، پستی بُوَد و روغن(۲۴)(۲۴) روغن: اشاره به اینکه روغن در بالا قرار می‌گیرد و آب در پستی.--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78از خدا جوییم توفیقِ ادببی‌‌ادب محروم گشت از لطفِ رب‌‌بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق(۲۵) زد(۲۵) آفاق: جمع اُفُق--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو، شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و، نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او: گر اَبْلَهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت: ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لُدّ(۲۶)(۲۶) لُدّ: دشمنِ سرسخت--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۲۷)پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن استزآنکه دلْشان بر سَرایر(۲۸)، فاطِن(۲۹) است‏(۲۷) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۲۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۲۹) فاطِن: دانا و زیرک--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردَش بدین جُرم اوستادکه مَساز از چوبِ پوسیده عِماد(۳۰)(۳۰) عِماد: ستون، تکیه‌گاه--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وَهم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1740بی‌‏ادب گفتن سخن با خاصِ حقدل بمیرانَد، سیه دارد وَرَق‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #121بانگ بر وی زد به هَیبت آن نگارکه: مرو گستاخ، ادب را هوش دارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4018آن گروهی کز ادب بگریختندآبِ مردی، و آبِ مردان ریختندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3221تو به عکسی پیشِ کوران بهرِ جاه(۳۱)با حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادبنارِ شهوت را از آن گشتی حَطَب‏(۳۲)چون نداری فِطْنَت(۳۳) و، نورِ هُدیٰبهرِ کُوران، روی را می‏‌زن جَلا(۳۱) جاه: مقامِ دنیوی(۳۲) حَطَب‏: هیزم(۳۳) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1490در گنه، او از ادب پنهانْش کردزان گنه بر خود زدن، او بَر‌‌بخَورد(۳۴)(۳۴) بَربخَورد: برخوردار و کامیاب شد.--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر چه گویی تو، اگر تلخ و اگر شور، خوش استگوهر دیده و دل، جانی و جان افزاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570 عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #614, Divan e Shamsزَهرآب(۳۵) ز دستِ وی گر فرق کنم از مِیپس در رهِ جانْ جانم والـلَّه به مَجاز آمد(۳۵) زهرآب: آبِ زهرآلود--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بستان، باقیان را برشکنمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsنورِ دو دیدهٔ منی، دور مشو ز چشمِ منشعلهٔ سینهٔ منی، کم مکن از شرارِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsنه به بالا نه به زیری، و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم، در دل خون پالایی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۳۶)(۳۶) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی، اصلِ تو در لامکاناین دکان بر بند و، بگشا آن دکانشش جهت مگریز، زیرا در جِهاتشَشدَره‌(۳۸) است، و ششدره مات است، مات(۳۸) شَشدَره‌: کنایه از مبهوت و متحیّر و عاجز ماندن در امور--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و، کانِ هر خوشی  تو چرا خود منّتِ باده ‌کشی؟مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسر فروکن، که از آن روز که رویت دیدمدل و جان مست شد و عقل و خرد سوداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آبِ حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشمِ حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1381باز دیوانه شدم من ای طبیبباز سودایی شدم من ای حبیبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2007گر تو خود را پیش و پس داری گُمانبستهٔ جسمی و محرومی ز جان‌‌زیر و بالا، پیش و پس، وصفِ تن استبی‌‌جهت، آن ذاتِ جانِ روشن است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362 کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۳۹) عشق این باشد بگو(۳۹) مقتضا: لازمه، اقتضا شده--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است، ز جان محروم استتلخ آید شِکَر، اندر دهن صفراییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1946هیچ مگذار از تب و صَفرا اثرتا بیابی از جهان، طعمِ شِکَرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1329پیش چشمت داشتی شیشهٔ کبودزآن سبب، عالَم کبودت می‌‌نمودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2684دفعِ آن علّت بباید کرد زودکه شِکَر با آن، حَدَث(۴۰) خواهد نمودهر خوشی کآید به تو، ناخوش شودآبِ حیوان گر رسد، آتش شود(۴۰) حَدَث: مدفوع--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #99, Divan e Shamsدلارامِ نهان گشته ز غوغا(۴۱)!همه رفتند و خلوت شد، برون آ!برآور بنده را از غرقهٔ خونفرح دِه روی زردم را ز صفرا(۴۱) غوغا: مردمِ پست و فرومایه و فتنه‌انگیز، هیاهو و بانگ و آشوب--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsای که خورشید تو را سجده کند هر شامیکِیْ بُوَد کز دل خورشید به بیرون آیی؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٢٠٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندنِ خشتِ لَزِب(۴۲)موجبِ قربی که وَاسْجُدْ واقتَرِبْکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود، موجب قرب بنده به حق می شود.قرآن کریم، سورۀ علق (۹۶)، آیۀ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19 «كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»(۴۲) لَزِب: چسبنده--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #466اندرین آهنگ(۴۳)، منگر سُست و پستکاندرین ره، صبر و شِقِّ اَنْفُس است(۴۳) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی، که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهتِ ذرّه شدن می‌ساییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۴۴)این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشُو ای تن از این جان هر دو دستای تنِ گشته وِثاقِ(۴۵) جان، بس استچند تانَد(۴۶) بحر در مَشکی نشست؟(۴۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۴۵) وِثاق: اتاق، خرگاه(۴۶) تانَد: می‌تواند--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shamsکُهِ وجود چو کاهَست، پیشِ بادِ عدمکدام کوه که او را عدم چو کَه نَرُبود؟مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsدر عشقِ چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهایِ حُکمِ کُن‌فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذرّه نمودواندک اندک، رویِ خود را برگشودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوّت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قاف‌‌مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی، و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #575, Divan e Shamsالا ای قادرِ قاهر، ز تن پنهان به دل ظاهرزهی پیدایِ پنهانم، تو را خانه کجا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گَر بِپَرّانیم تیر، آن نی زِ ماستما کَمان و تیراَنْدازَش خداستاین نه جبر، این معنی جَبّاری استذکرِ جَبّاری، برایِ زاری است‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsهر که درآید که منم، بر سرِ شاخش بزنمکاین حرمِ عشق بُوَد، ای حیوان، نیست اغل(۴۷)(۴۷) اغل: طویله، آخور--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3289جمع با‌ید کرد اجز‌ا را به عشق تا شو‌ی خو‌ش چو‌ن سمر‌قند و د‌مشقمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsگر خطا گفتم و مقلوب و پراکنده مگیرور بگیری تو مرا، بخت نواَم افزاییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و، تو بی‌خَبَردر سَلاسِل(۴۸) مانده‌ای پا تا به سرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد ز اسرارها(۴۸) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3398چون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۴۹) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۴۹) طُوق: گردنبند--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1949غُلِّ(۵۰) بُخل(۵۱) از دست و گردن دور کنبختِ نو دریاب در چرخِ کُهُن(۵۰) غُل: زنجیر(۵۱) بُخل: تنگ‌ نظری--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۵۲) تیه(۵۳)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۵۴)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۵۵)خویش می‌بینی در اول مرحله(۵۲) حَرّ: گرما، حرارت(۵۳) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۵۴) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۵۵) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن--------------دهخدابام تا شام در مشقّتِ راهشب همان‌جا که بامدادِ پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سَعیُکُم شَتّی، تناقض اندریدروز می‌دوزید، شب برمی‌دَریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است، و شما در دامِ تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنید.قرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوشش‌هاى شما پراکنده و گونه گون است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۵۶) بود(۵۶) تَفتیق: شکافتن--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsصورت عشق تویی، صورت ما سایه تویک دمم زشت کنی، باز تواَم آراییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsیک لحظه هَستم می‌کند، یک لحظه پَستم می‌کندیک لحظه مَستم می‌کند، خودکامه‌ای(۵۷)، خَمّاره‌ای(۵۸)(۵۷) خودکامه: خودرأی، خودسر، لَجوج(۵۸) خَمّاره: مؤنث خَمّار، می‌فروش، شراب‌فروش--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1204, Divan e Shamsدل ز تو بُرهان طَلَبد، سایهٔ برهان نه تویی؟بر مَثَلِ سایه برو باز به برهان و مترسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند، یک دَم سیاه خود چه باشد غیرِ این، کارِ اِله؟‌‌ پیشِ چوگانهایِ حُکمِ کُنْ‌فَکان می‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2225ای تواضع بُرده پیشِ ابلهانوی تکبّر بُرده تو پیشِ شهانآن تکبّر بر خَسان خوب است و چُستهین مرو معکوس، عکسش بندِ توستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsمی‌نماید که مگر دوش به خوابت دیدمکه من امروز ندارم به جهان گنجاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۵۹) رب(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2313در بُنِ چاهی همی ‌بودم زبون(۶۰)  در همهٔ عالَم نمی‌گنجم کنون(۶۰) زبون: پست و فرومایه--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsساربانا بمخوابان شتر، این منزل نیستهمرهان پیش شدستند، که را می‌پایی؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۶۱)خویش را واصل نداند بر سِماط(۶۲)بس رِباطی که بباید ترک کرد تا به مَسکَن در رسد یک روز مرد(۶۱) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۶۲) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده‌شده--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1480, Divan e Shamsشب بود و همه قافله محبوسِ رِباطی(۶۳)خیزید کز آن ظلمت و آن حبس رهیدیم(۶۳) رِباط: کاروانسرا--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsهمه حجّاج برفته حرم و کعبه بدیدهتو شتر هم نخریده که شکستست مَهاره(۶۴)بنگر سویِ حریفان که همه مَست و خَرابندتو خمش باش و چنان شو، هله ای عَربده‌باره(۶۵)(۶۴) مَهاره: مهار، افسار، زمام(۶۵) عَربده‌باره: آنکه بسیار بدمستی می‌کند. عربده‌جوی--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۶۶) را ریخت اندر آبِ جو(۶۶) طبله: صندوقچه--------------مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهین خمش کن که ز دَم آتش دل شعله زندشعله دم می‌زند این دم، تو چه می‌فرماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۶۷) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۶۷) نَفَخْتُ: دمیدم--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دَم مَزَن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نآمد در زبان و در بیاندَم مَزَن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نآمد درکتاب و در خطابدَم مَزَن تا دم زند بهرِ تو روحآشنا(۶۸) بگذار در کشتیِّ نوح(۶۸) آشنا: شنا--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #32تا نپوشد رویِ خود را از دَمَت دَم فرو خوردن بباید هر دَمَت-------------------------مجموع لغات:(۱) مقلوب گفتن: پریشان حرف زدن، یاوه گفتن من ذهنی(۲) فُضول: فضولی و گستاخی(۳) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۴) مَصْقُول: صیقل‌یافته(۵) دُرِّ مکْنُون: مروارید مستور و نهفته، وقتی که مروارید در صدف قرار گیرد و هیچ دستی به آن نرسد، گرانقدرتر و شفّاف‌تر خواهد بود.(۶) اَبْلوج: قندِ سفید، شکرِ سفید(۷) اِعتداد: به شمار آوردن، به حساب آوردن، در اینجا یعنی وزن کردن(۸) ناشِکفت: بی‌صبرانه(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۰) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۱) صُنع: آفرینش(۱۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۳) مصنوع: آفریده، مخلوق(۱۴) گبر: کافر(۱۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۷) حَدید: آهن(۱۸) خَد: چهره، رخسار(۱۹) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین(۲۰) طُوق: گردنبند(۲۱) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۲۲) مُنحَنی: خمیده، خمیده‌قامت، بیچاره و درمانده(۲۳) ردِّ حق: آنکه از نظرِ حق تعالیٰ مردود است.(۲۴) روغن: اشاره به اینکه روغن در بالا قرار می‌گیرد و آب در پستی.(۲۵) آفاق: جمع اُفُق(۲۶) لُدّ: دشمنِ سرسخت(۲۷) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۲۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۲۹) فاطِن: دانا و زیرک(۳۰) عِماد: ستون، تکیه‌گاه(۳۱) جاه: مقامِ دنیوی(۳۲) حَطَب‏: هیزم(۳۳) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی(۳۴) بَربخَورد: برخوردار و کامیاب شد.(۳۵) زهرآب: آبِ زهرآلود(۳۶) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۸) شَشدَره‌: کنایه از مبهوت و متحیّر و عاجز ماندن در امور(۳۹) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۴۰) حَدَث: مدفوع(۴۱) غوغا: مردمِ پست و فرومایه و فتنه‌انگیز، هیاهو و بانگ و آشوب(۴۲) لَزِب: چسبنده(۴۳) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون(۴۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۴۵) وِثاق: اتاق، خرگاه(۴۶) تانَد: می‌تواند(۴۷) اغل: طویله، آخور(۴۸) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۴۹) طُوق: گردنبند(۵۰) غُل: زنجیر(۵۱) بُخل: تنگ‌ نظری(۵۲) حَرّ: گرما، حرارت(۵۳) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۵۴) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۵۵) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۵۶) تَفتیق: شکافتن(۵۷) خودکامه: خودرأی، خودسر، لَجوج(۵۸) خَمّاره: مؤنث خَمّار، می‌فروش، شراب‌فروش(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۶۰) زبون: پست و فرومایه(۶۱) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۶۲) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده‌شده(۶۳) رِباط: کاروانسرا(۶۴) مَهاره: مهار، افسار، زمام(۶۵) عَربده‌باره: آنکه بسیار بدمستی می‌کند. عربده‌جوی(۶۶) طبله: صندوقچه(۶۷) نَفَخْتُ: دمیدم(۶۸) آشنا: شنا----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو ای لب تو حلواییسر فروکن به کرم ای که بر این بالاییهر چه گویی تو اگر تلخ و اگر شور خوش استگوهر دیده و دل جانی و جان افزایینه به بالا نه به زیری و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم در دل خون پالاییسر فروکن که از آن روز که رویت دیدمدل و جان مست شد و عقل و خرد سوداییهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییای که خورشید تو را سجده کند هر شامیکی بود کز دل خورشید به بیرون آییآفتابی که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهت ذره شدن می‌ساییچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییگر خطا گفتم و مقلوب و پراکنده مگیرور بگیری تو مرا بخت نوام افزاییصورت عشق تویی صورت ما سایه تویک دمم زشت کنی باز توام آراییمی‌نماید که مگر دوش به خوابت دیدمکه من امروز ندارم به جهان گنجاییساربانا بمخوابان شتر این منزل نیستهمرهان پیش شدستند که را می‌پاییهین خمش کن که ز دم آتش دل شعله زندشعله دم می‌زند این دم تو چه می‌فرماییشمس تبریز چو در شمس فلک درتابدتابش روز شود از وی نابیناییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو ای لب تو حلواییسر فروکن به کرم ای که بر این بالاییهر چه گویی تو اگر تلخ و اگر شور خوش استگوهر دیده و دل جانی و جان افزایینه به بالا نه به زیری و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم در دل خون پالاییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانتا به ما ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سرارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین به کمتر امتحان خود را مخرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2370گفت من آیینه‌ام مصقول دستترک و هندو در من آن بیند که هستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2390گر جهان را پر در مکنون کنمروزی تو چون نباشد چون کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2429آب غالب شد بر آتش از نهیبآتشش جوشد چو باشد در حجاب چونکه دیگی در میان آید شهانیست کرد آن آب را کردش هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #625پیش عطاری یکی گل‌خوار رفت تا خرد ابلوج قند خاص زفت مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت گل سنگ ترازوی من است گر تو را میل شکر بخریدن استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #629گفت با خود پیش آن که گل‌خور است سنگ چه بود گل نکوتر از زر استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #634اندر آن کفه ‌ترازو ز اعتداداو به جای سنگ آن گل را نهادپس برای کفه ‌دیگر به دست هم به قدر آن شکر را می‌شکست چون نبودش تیشه‌یی او دیر ماند مشتری را منتظر آنجا نشاندرویش آن سو بود گل‌خور ناشکفت گل ازو پوشیده دزدیدن گرفتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642گرچه مشغولم چنان احمق نی‌ام که شکر افزون کشی تو از نی‎امچون ببینی مر شکر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #647مال دنیا دام مرغان ضعیف ملک عقبی دام مرغان شریفمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر‌زمان کرد طرب‌سازی‌ایباطن او جد جد ظاهر او بازی‌ایجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازی‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنی جف القلم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بودبل جفا را هم جفا جف القلموآن وفا را هم وفا جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسخن تلخ مگو ای لب تو حلواییسر فروکن به کرم ای که بر این بالاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌‌یی کم زن بیاتیشه‌زن در کندن روزن هلامولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsکو عاشق شیرین‌خد زر بدهد و جان بدهدچون مرغ دل او پرد زین گنبد بی‌روزنمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#43, Divan e Shamsزین دودناک خانه گشادند روزنیشد دود و اندر آمد خورشید روشنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لربه لکنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #627گفت گل سنگ ترازوی من استگر تو را میل شکر بخریدن استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جوال زر بیآری ای غنیحق بگوید دل بیار ای منحنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #324بی‌وفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۴١Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا نآید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده پستی بود و روغنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78از خدا جوییم توفیق ادببی‌‌ادب محروم گشت از لطف رب‌‌بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او گر ابلهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان نهان را ساترستپیش اهل دل ادب بر باطن استزآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردش بدین جرم اوستادکه مساز از چوب پوسیده عمادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705وآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1740بی‌‏ادب گفتن سخن با خاص حقدل بمیراند سیه دارد ورق‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #121بانگ بر وی زد به هیبت آن نگارکه مرو گستاخ ادب را هوش دارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4018آن گروهی کز ادب بگریختندآب مردی و آب مردان ریختندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3221تو به عکسی پیش کوران بهر جاهبا حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیش بینایان کنی ترک ادبنار شهوت را از آن گشتی حطب‏چون نداری فطنت و نور هدیبهر کوران روی را می‏‌زن جلامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1490در گنه او از ادب پنهانش کردزان گنه بر خود زدن او بر‌‌بخوردمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر چه گویی تو اگر تلخ و اگر شور خوش استگوهر دیده و دل جانی و جان افزاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #614, Divan e Shamsزهرآب ز دست وی گر فرق کنم از میپس در ره جان جانم والـله به مجاز آمدمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsگوهر باقی درآ در دیده‌هاسنگ بستان باقیان را برشکنمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsنور دو دیده منی دور مشو ز چشم منشعله سینه منی کم مکن از شرار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsنه به بالا نه به زیری و نه جان در جهت استشش جهت را چه کنم در دل خون پالاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی اصل تو در لامکاناین دکان بر بند و بگشا آن دکانشش جهت مگریز زیرا در جهاتششدره‌ است و ششدره مات است ماتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و کان هر خوشی  تو چرا خود منت باده ‌کشیمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsسر فروکن که از آن روز که رویت دیدمدل و جان مست شد و عقل و خرد سوداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آب حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1381باز دیوانه شدم من ای طبیبباز سودایی شدم من ای حبیبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2007گر تو خود را پیش و پس داری گمانبسته جسمی و محرومی ز جان‌‌زیر و بالا پیش و پس وصف تن استبی‌‌جهت آن ذات جان روشن است‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند با من ستیزه مکن زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهر که او عاشق جسم است ز جان محروم استتلخ آید شکر اندر دهن صفراییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1946هیچ مگذار از تب و صفرا اثرتا بیابی از جهان طعم شکرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1329پیش چشمت داشتی شیشه کبودزآن سبب عالم کبودت می‌‌نمودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2684دفع آن علت بباید کرد زودکه شکر با آن حدث خواهد نمودهر خوشی کآید به تو ناخوش شودآب حیوان گر رسد آتش شودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #99, Divan e Shamsدلارام نهان گشته ز غوغاهمه رفتند و خلوت شد برون آبرآور بنده را از غرقه خونفرح ده روی زردم را ز صفرامولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsای که خورشید تو را سجده کند هر شامیکی بود کز دل خورشید به بیرون آییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٢٠٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندن خشت لزبموجب قربی که واسجد واقتربکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود موجب قرب بنده به حق می شودقرآن کریم، سورۀ علق (۹۶)، آیۀ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19 «كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»«نه، هرگز، از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #466اندرین آهنگ منگر سست و پستکاندرین ره صبر و شق انفس استمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsآفتابی که ز هر ذره طلوعی داریکوه‌ها را جهت ذره شدن می‌ساییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمیناین چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تن گشته وثاق جان بس استچند تاند بحر در مشکی نشستمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shamsکه وجود چو کاهست پیش باد عدمکدام کوه که او را عدم چو که نربودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsدر عشق چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن‌فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذره نمودواندک اندک روی خود را برگشودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کنم این کوه قاف‌‌مولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsچه لطیفی و ز آغاز چنان جباریچه نهانی و عجب این که در این غوغاییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #575, Divan e Shamsالا ای قادر قاهر ز تن پنهان به دل ظاهرزهی پیدای پنهانم تو را خانه کجا باشدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گَر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستاین نه جبر این معنی جباری استذکر جباری برای زاری است‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1335, Divan e Shamsهر که درآید که منم بر سر شاخش بزنمکاین حرم عشق بود ای حیوان نیست اغلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3289جمع با‌ید کرد اجز‌ا را به عشق تا شو‌ی خو‌ش چو‌ن سمر‌قند و د‌مشقمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsگر خطا گفتم و مقلوب و پراکنده مگیرور بگیری تو مرا بخت نوام افزاییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و تو بی‌خبردر سلاسل مانده‌ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد تا کور شد ز اسرارهامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3398چون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1949غل بخل از دست و گردن دور کنبخت نو دریاب در چرخ کهنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هرروز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهدهخدابام تا شام در مشقت راهشب همان‌جا که بامداد پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سعیکم شتی تناقض اندریدروز می‌دوزید شب برمی‌دریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌اید چنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنیدقرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوشش‌هاى شما پراکنده و گونه گون است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsصورت عشق تویی صورت ما سایه تویک دمم زشت کنی باز توام آراییمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsیک لحظه هستم می‌کند یک لحظه پستم می‌کندیک لحظه مستم می‌کند خودکامه‌ای خماره‌ایمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1204, Divan e Shamsدل ز تو برهان طلبد سایه برهان نه توییبر مثل سایه برو باز به برهان و مترسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند یک دم سیاه خود چه باشد غیر این کار اله؟پیش چوگانهای حکم کن‌فکان می‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2225ای تواضع برده پیش ابلهانوی تکبر برده تو پیش شهانآن تکبر بر خسان خوب است و چستهین مرو معکوس عکسش بند توستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsمی‌نماید که مگر دوش به خوابت دیدمکه من امروز ندارم به جهان گنجاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2313در بن چاهی همی ‌بودم زبون  در همه عالم نمی‌گنجم کنونمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsساربانا بمخوابان شتر این منزل نیستهمرهان پیش شدستند که را می‌پاییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلام آنکه اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کرد تا به مسکن در رسد یک روز مردمولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1480, Divan e Shamsشب بود و همه قافله محبوس رباطیخیزید کز آن ظلمت و آن حبس رهیدیممولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsهمه حجاج برفته حرم و کعبه بدیدهتو شتر هم نخریده که شکستست مهارهبنگر سوی حریفان که همه مست و خرابندتو خمش باش و چنان شو هله ای عربده‌بارهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کشتی خلقان غرق عشقاژدهایی گشت گویی حلق عشقاژدهایی ناپدید دلرباعقل همچون کوه را او کهرباعقل هر عطار کآگه شد از اوطبله‌ها را ریخت اندر آب جومولوی،‌ دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2890, Divan e Shamsهین خمش کن که ز دم آتش دل شعله زندشعله دم می‌زند این دم تو چه می‌فرماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دم مزن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نآمد در زبان و در بیاندم مزن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نآمد درکتاب و در خطابدم مزن تا دم زند بهر تو روحآشنا بگذار در کشتی نوحمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #32تا نپوشد روی خود را از دمت دم فرو خوردن بباید هر دمت

برنامه شماره ۹۶۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۹ مِی ۲۰۲۳ - ۲۰ اردیبهشتبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عِشرتِ(۱) نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سَر گرفتیمآن دلبرِ خوبِ باخبر رامست و خوش و‌‌ بی‌خبر گرفتیمهر لحظه ز حُسنِ یوسفِ خودصد مصرِ پُر از شِکَر گرفتیمدر خانهٔ حُسن بود ماهیرَفتیمش و بام و در گرفتیمآن آبِ حیات سَرمَدی(۲) راچون آب درین جگر گرفتیمچون گوشهٔ تاجِ او بدیدیممستانه‌‌‌‌اش از کمر گرفتیمهر نقش که‌‌ بی‌وِی است مُرده‌‌‌‌ستاز بهر تو جانور گرفتیمهر جانوری که آن ندارداو را علفِ سَقَر(۳) گرفتیمهر کس گهری گرفت از کاناز کان همه سیم‌بَر(۴) گرفتیماز تابشِ نورِ آفتابیچون ماه جمال و فَر(۵) گرفتیمشمسِ تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیم(۱) عِشرت: شادی، طرب، زندگی، کامرانی(۲) سَرمَدی: جاودانه، همیشگی(۳) سَقَر: جهنّم، از نام‌ها و طبقاتِ دوزخ(۴) سیم‌بَر: کسی که بدنش مانند نقره سفید است، مجازاً زیبا(۵) فَر: جلال و شکوهِ ایزدی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عِشرتِ نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سَر گرفتیمآن دلبرِ خوبِ باخبر رامست و خوش و‌‌ بی‌خبر گرفتیمهر لحظه ز حُسنِ یوسفِ خودصد مصرِ پُر از شِکَر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اِهْبِطُوا(۶) بندی(۷) شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»(۶) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۷) بندی: اسیر، به بند درآمده--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #790, Divan e Shamsفکر محدود بُد و جامع و فارق بی‌حدآنچه محدود بُد، آن محو شد از نامحدودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557رویِ نفسِ مطمئنّه در جسدزخمِ ناخن‌هایِ فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرتِ بد ناخنِ پُر زَهر دانمی‌خراشد در تعمّق(۸) رویِ جانتا گشاید عُقده(۹)‌ٔ اِشکال رادر حَدَث(۱۰) کرده‌ست زرّین بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنتهی(۱۱)عقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خَسی(۱۲) یا نیک‌بختحَلِّ این اِشکال کُن، گر آدمیخرج این کُن دَم، اگر آدم‌ْدَمی(۸) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۹) عُقده: گره(۱۰) حَدَث: سرگین، مدفوع(۱۱) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۱۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه، منم این، والله آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خَلقدر غم و اندیشه مانی تا به حَلقاین تو کی باشی؟ که تو آن اَوحَدی(۱۳)که خوش و زیبا و سرمستِ خودی(۱۳) اَوحَد: یگانه،‌ یکتا--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsبه مثالِ آفتابی نَرَوی مگر که تنهابه مثالِ ماهِ شب‌رو، حَشَم و حَشَر نداریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق(۱۴) زد(۱۴) آفاق: جمع اُفُق--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو، شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و، نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2960لی مَعَ‌الله وقت بود آن دَم مرالَا یَسَعْ فیهِ نَبیٌّ مُجْتَبیٰبرای من لحظهٔ فنا وقتی بود که تنها با خدا باشم به نحوی که هیچ پیامبر برگزیده‌ای در آن مقام یا حال جا ندارد.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردَش بدین جُرم اوستادکه مَساز از چوبِ پوسیده عِماد(۱۵)قرآن کریم، سورهٔ منافقون (۶۳)، آیهٔ ۴Quran, Al-Munafiqun(#63), Line #4«وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ ۖ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ۖ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ ….»«چون آنها را ببينى تو را از ظاهرشان خوش مى‌آيد، و چون سخن بگويند به سخنشان گوش مى‌دهى، گويى چوب‌هايى هستند به ديوار تكيه داده.»(۱۵) عِماد: ستون، تکیه‌گاه--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsشمسِ تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلامِ تو، رطلِ گران(۱۶) سلامِ توچون شنوند نامِ تو، یاوه کنند پا و سَرمست و خراب و شاد و خوش، می‌گذری ز پنج و ششقافله را بکَش، بکَش، خوش سفری‌ست این سفر(۱۶) رطلِ گران: سطلِ سنگین، ظرفِ بزرگ--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پَیاپی می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2229روبها، پا را نگه دار از کلوخپا چو نَبْوَد، دُم چه سود ای چشم‌شوخ(۱۷)؟(۱۷) چشم‌شوخ: گستاخ--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2458, Divan e Shamsچون ز کَفَت باده کشم، بی‌خبر و مست و خوشمبی‌خطر و خوفِ کسی، بی‌شر و شورِ بشریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۱۸) رب(۱۸) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1197ای دهندهٔ قوت و تَمْکین و ثَباتخلق را زین بی‌ثباتی دِه نجاتاندر آن کاری که ثابت بودنی‌ستقایمی دِه نفس را، که مُنْثَنی‌ست(۱۹)(۱۹) مُنْثَنى: خميده، دوتا، در اينجا به معنىِ سست‌كار و درمانده--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1393, Divan e Shamsگفت که سرمست نِه‌ای، رو که از این دست نه‌ایرفتم و سرمست شدم، وز طرب آکنده(۲۰) شدم(۲۰) آکنده: پُر، لبریز--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsهر جا خیالِ شه بود باغ و تماشاگه بوددر هر مقامی که رَوَم بر عِشرتی برمی‌تنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #596, Divan e Shamsهر چیز که می‌بینی، در بی‌خبری بینیتا باخبری والله او پرده بنگشایدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2638چند روزی که ز پیشم رانده‌ استچشمِ من در رویِ خوبش مانده ا‌ستکز چنان رُویی چنین قهر ای عَجَبهر کسی مشغول گشته در سَبَبمن سبب را ننگرم، کآن حادِث استزآنکه حادث، حادِثی(۲۱) را باعث استلطفِ سابق را نِظاره می‌کنمهرچه آن حادِث، دوپاره می‌کنم(۲۱) حادِث: تازه پدیده‌ آمده، جدید، نو--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١۶٣۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1639گر تو این انبان(۲۲)، ز نان خالی کُنی پُر ز گوهرهایِ اِجلالی(۲۳) کنی‌‌طفلِ جان، از شیرِ شیطان باز کُن بعد از آنَشْ با مَلَک انباز کُن‌‌تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ای دان که با دیوِ لعین(۲۴) همشیره‌‌ای‌‌(۲۵)(۲۲) اَنبان: کیسه(۲۳) اِجلالی: گرانقدر(۲۴) لعین: ملعون(۲۵) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #97, Divan e Shamsرفتم به سویِ مصر و خریدم شِکَری راخود فاش بگو یوسفِ زرّین‌کمری رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌ای را کِش دریچه‌ست آن طرفدارد از سَیْرانِ(۲۶) آن یوسف شَرَف(۲۶) سَیْران: گذر کردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۲۷) و دیدارِ خداحدیث«وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»(۲۷) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمنگر به هر گدایی که تو خاص از آنِ ماییمفروش خویش ارزان که تو بس گرانبهاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsبر هر چه امیدستت، کی گیرد او دستتبر شکلِ عصا آید وآن مارِ دوسر باشدوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر(۲۸) باشد(۲۸) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1628اُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِهاوَاطْلُبُوا الْاَغْراضَ فی اَسْبٰابِها«برای در‌آمدن به خانه‌ها باید از درهای آن وارد شوید. و برای نیل به مقصود و مطلوبِ خود باید خواهانِ توسّل به علل و اسبابِ آن شوید.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-Baqarah(#2), Line #189«… وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»«… و پسنديده نيست كه از پشت خانه‌ها به آنها داخل شويد، ولى پسنديده راه كسانى است كه پروا مى‌كنند و از درها به خانه‌ها درآييد و از خدا بترسيد تا رستگار شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3327گر همی ‌جو‌‌یید دُرِّ بی‌‌بهااُدْخُلُوا الْاَبْیاٰتَ مِنْ اَبْوابِها می‌زن آن حلقهٔ دَر و بر باب بیستاز سو‌یِ بامِ فلکْتان راه نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و، آن دَرپَرَست(۲۹)بر همان اُمّید آتش‌پا(۳۰) شده‌ست(۲۹) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۳۰) آتش‌پا: شتابان و تیزرو--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۳۱)پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دان(۳۱) مُدام: شراب--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و، کانِ هر خوشی  تو چرا خود منّتِ باده ‌کشی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsکه سرگردان بدین سرهاست گر نهسکون بودی جهانِ بی‌سکون رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۲)(۳۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۳)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۳۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۴) حَدید: آهن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن آبِ حیات سَرمَدی راچون آب درین جگر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۵) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذَرّه‌ای گَر جَهْدِ تو افزون بُوَددَر ترازویِ خدا موزون بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کَی بُوَد با بیمِ حَلْق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#63), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟ بُتِ شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۳۶)عاشقِ صُنعِ(۳۷) تواَم در شُکر و صبر(۳۸)عاشقِ مصنوع(۳۹) کی باشم چو گَبر(۴۰)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ او کافر بُوَد(۳۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۷) صُنع: آفرینش(۳۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۹) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۰) گبر: کافر--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لِربِّه لَکَنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر نقش که‌‌ بی‌وِی است مُرده‌‌‌‌ستاز بهر تو جانور گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن، بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شِستن(۴۱)، بی‌ او نتوان خفتن(۴۱) شِستن: نشستن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر جانوری که آن ندارداو را علفِ سَقَر گرفتیمحافظ، غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۲۵Poem (Qazal) #125, Divan e Hafezشاهد آن نیست که مویی و میانی داردبندهٔ طلعتِ(۴۲) آن باش که آنی دارد(۴۲) طلعت: چهره، رخسار--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۴۳) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بَر(۴۴) دهندلاجَرَم(۴۵) حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۴۶)زآنکه جبّاران(۴۷) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۴۳) لئیم: ناکس، فرومایه(۴۴) بَر: میوه(۴۵) لاجَرَم: به ناچار(۴۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۷) جَبّار: ستمگر، ظالم--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش(۴۸)، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بساز(۴۸) خاییدن: جویدن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsخریدی خانهٔ دل را، دل آنِ توست، می‌دانیهر آنچه هست در خانه از آنِ کدخدا باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #324بی‌وفایی دان وفا با ردِّ حق(۴۹)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۴۹) ردِّ حق: آنکه از نظرِ حق تعالیٰ مردود است.--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتُوا(۵۰)تا زبانْ‌تان من شوم در گفت‌و‌گو(۵۰) اَنْصِتُوا: خاموش باشید--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باش‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۵۱)(۵۱) استماع: شنیدن، گوش دادن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر کس گهری گرفت از کاناز کان همه سیم‌بَر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطُوقِ(۵۲) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۵۲) طُوق: گردنبند--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsشمسِ تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۵۳)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۵۴)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۵۵) را(۵۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۵۴) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۵۵) بحر: دریا--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2365در بیان آنکه جنبیدنِ هر کسی از آنجا که وی است هر کس را از چنبرهٔ وجود خود بیند. تابهٔ کبود، آفتاب را کبود نماید و سرخ، سرخ نماید، چون تابه‌ از رنگ‌ها بیرون آید سپید شود. از همه تابه‌های دیگر او راست‌گوی‌تر باشد و امام باشد.دید احمد را ابوجهل و بگفت زشت‌نقشی کز بنی‌هاشم شگفت‌‌گفت احمد مر ورا که: راستیراست گفتی، گرچه کارافزاستی(۵۶)دید صِدّیقش، بگفت: ای آفتابنَی ز شرقی، نَی ز غربی، خوش بتابگفت احمد: راست گفتی ای عزیزای رهیده تو ز دنیایِ نه‌چیز(۵۷)حاضران گفتند: ای شه، هر دو راراستگو گفتی دو ضدگو را، چرا؟گفت: من آیینه‌ام، مَصْقُولِ(۵۸) دستتُرک و هندو در من آن بیند که هستای زن ار طَمّاع می‌بینی مرازین تحرّیِ زنانه برتر آاین طمع را مانَد و رحمت بُوَدکو طمع آنجا که آن نعمت بُوَد؟امتحان کن فقر را روزی دو توتا به فقر اندر، غنا بینی دوتوصبر کن با فقر و بگذار این مَلال(۵۹)زانکه در فقرست نورِ ذوالْجَلالسِرکه مفروش(۶۰) و، هزاران جان ببیناز قَناعت غرقِ بحرِ انگبینصد هزاران جانِ تلخی ‌کِش نگرهمچو گُل، آغشته اندر گُلْشِکر(۶۱)ای دریغا مر تو را گُنجا بُدیتا ز جانم شرحِ دل پیدا شُدیاین سخن شیرست در پستانِ جانبی کَشنده خوش نمی‌گردد روانمستمع چون تشنه و جوینده شدواعظ ار مُرده بُوَد، گوینده شدمستمع چون تازه آمد بی‌مَلالصدزبان گردد به گفتن، گُنگ و لالچونکه نامحرم درآید از دَرَمپرده در پنهان شوند اهلِ حرمور در آید مَحرَمی، دُور از گزندبرگشایند آن سَتیران(۶۲)، روی‌بندهرچه را خوب و خوش و زیبا کننداز برای دیدهٔ بینا کنندکی بُوَد آوازِ لحن و زیر و بماز برایِ گوشِ بی‌حسِّ اَصَم(۶۳)؟مُشک را بیهوده حق خوش‌دَم نکردبهرِ حس کرد او، پیِ اَخْشَم(۶۴) نکردحق، زمین و آسمان برساخته ا‌ستدر میان، بس نار و نور افراخته ا‌ستاین زمین را از برایِ خاکیان(۶۵)آسمان را مسکنِ افلاکیان(۶۶)مردِ سُفلی، دشمنِ بالا بُوَدمشتریِّ هر مکان، پیدا بُوَدای سَتیره(۶۷)، هیچ تو برخاستی؟خویشتن را بهرِ کور آراستی؟گر جهان را پُر دُرِ مکنون(۶۸) کنمروزیِ تو چون نباشد، چون کنم؟قرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-Waaqia(#56), Line #23«كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ.»«همانند مرواريدهايى در صدف.»ترک جنگ و رَه‌زنی ای زن بگوور نمی‌گویی، به ترکِ من بگو(۵۶) کارافزا: مایه‌ٔ دردسر(۵۷) نه‌چیز: شکل دیگر است از کلمه‌ی (ناچیز) به معنی بی ارزش و اهمیت(۵۸) مَصْقُول: صیقل‌یافته(۵۹) مَلال: دلتنگی(۶۰) سِرکه فروختن: کنایه از ترشرویی کردن(۶۱) گُلشِکر: شربتی مرکب از گل سرخ و مواد قندی(۶۲) سَتیر: پوشیده، در حجاب(۶۳) اَصَم: کر، ناشنوا(۶۴) اَخْشَم: کسی که حس شامّه‌اش کار نمی‌کند و بویی احساس ننماید.(۶۵) خاکیان: اهلِ زمین، زمینیان(۶۶) افلاکیان: اهلِ آسمان، آسمانیان(۶۷) سَتیره: پوشیده‌روی، زن(۶۸) دُرِّ مکْنُون: مروارید مستور و نهفته، وقتی که مروارید در صدف قرار گیرد و هیچ دستی به آن نرسد، گرانقدرتر و شفّاف‌تر خواهد بود.--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1688, Divan e Shamsبا من به جنگ شد جان، گفتا: مرا مَرَنجانگفتم: طلاق بِستان، گفتا: بِده، بِدادممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2392مر مرا چه جایِ جنگِ نیک و بد؟کین دلم از صلح‌ها هم می‌رمدگَر خَمُش کردی و، گر نی آن کنمکه: همین دَم، ترکِ خان و مان کنممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۳۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2394مراعات کردنِ زن، شوهر را و استغفار نمودن از گفتهٔ خویش‌‌زن چو دید او را که تند و توسَن(۶۹) است گشت گریان، گریه خود، دامِ زن است‌‌گفت: از تو کی چنین پنداشتم؟ از تو من اومیدِ دیگر داشتم‌‌ زن درآمد از طریقِ نیستی(۷۰) گفت: من خاکِ شماام نَی سَتی‌‌(۷۱)جسم و جان و هر چه هستم آنِ توست حکم و فرمان، جملگی، فرمانِ توَست‌‌گر ز درویشی دلم از صبر جَست بهرِ خویشم نیست آن، بهرِ توَست‌‌تو مرا در دردها بودی دوا من نمی‌‌خواهم که باشی بینواجان و سر کز بهرِ خویشم نیست این از برایِ توست این ناله و حنین‌‌ خویشِ من وَاللَّه که بهرِ خویشِ تو هر نَفَس خواهد که میرد پیشِ توکاش جانت کِش روانِ من فِدی از ضمیرِ جانِ من واقف بُدی‌‌چون تو با من این چنین بودی به ظن هم ز جان بیزار گشتم، هم ز تن‌‌خاک را بر سیم و زر کردیم، چون تو چنینی با من، ای جان را سکون‌‌تو که در جان و دلم جا می‌‌کُنی این قَدَر از من تَبَرّا(۷۲) می‌‌کُنی‌‌؟ تو تبرّا کن که هستت دستگاه(۷۳) ای تبرّایِ تو را جان، عذرخواه‌‌یاد می‌‌کن آن زمانی را که من چون صَنَم(۷۴) بودم، تو بودی چون شَمَن‌‌(۷۵)بنده بر وَفقِ تو، دل افروخته است هر چه گویی: پُخت، گوید: سوخته است‌‌من سِفاناخِ(۷۶) تو با هرچِم پَزی یا تُرُش‌با یا که شیرین می‌‌سَزی‌‌کفر گفتم، نَک به ایمان آمدم پیشِ حُکمت از سرِ جان آمدم‌‌خویِ شاهانهٔ تو را نشناختم پیشِ تو گُستاخ مَرکَب تاختم‌‌(۷۷)چون ز عفوِ تو چراغی ساختم توبه کردم، اعتراض انداختم‌‌می‌‌نهم پیشِ تو شمشیر و کَفَن می‌‌کَشَم پیشِ تو گردن را، بزن‌‌از فِراقِ تلخ می‌‌گویی سَخُن؟ هر چه خواهی کن، و لیکن این مکن‌‌در تو از من عذرخواهی هست سِر با تو بی‌‌من، او شفیعی مستمر عذرخواهم در درونت خُلقِ توست ز اعتمادِ او دلِ من جُرم جُسترحم کن پنهان ز خود ای خشمگین ای که خُلقت بِه، ز صد مَن انگبین‌‌زین نَسَق(۷۸) می‌‌گفت با لطف و گُشاد در میانه، گریه‌‌ای بر وی فتادگریه چون از حد گذشت و های‌های زآنکه بی‌‌گریه، بُد او خود دلربای‌‌شد از آن باران یکی برقی پدید زد شَراری(۷۹) در دِل مردِ وَحید(۸۰) آن‌که بندهٔ روی خوبش بود مَرد چون بُوَد چون بندگی آغاز کرد؟آن‌که از کِبرش دلت لرزان بُوَد چُون شَوی؟ چون پیشِ تو گریان شودآن‌که از نازش دل و جان، خون بُوَد چون‌که آید در نیاز، او چون بُوَد؟آن‌که در جور و جفائش دامِ ماست عذرِ ما چه‌بْوَد چو او در عذر خاست؟‌‌زُيِّنَ لِلنّاس، حق آراسته است زآنچه حق آراست، چُون دانند جَست‌‌؟آن مشتهیات و لذت‌هایی که خدا برای مردم آراسته است، آن‌ها چگونه می‌توانند از کمند آن برهند؟قرآن کریم، سورهٔ آلِ عِمران (۳)، آیهٔ ۱۴Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #14«زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ» «در چشم مردم آرايش يافته است، عشق به اميال نفسانى و دوست داشتن زنان و فرزندان و هميانهاى زر و سيم و اسبان داغ برنهاده و چارپايان و زراعت. همه اينها متاع زندگى اينجهانى هستند، در حالى كه بازگشتنگاه خوب نزد خدا است.»چون پیِ یَسْکُن اِلَیهاش آفرید کِی توانَد آدم از حَوّا بُرید؟از آن‌جهت که هدف خدا از آفرینش زن، آرامش مرد بود،‌ آدم(ع) چگونه می‌تواند از حوّا ببُرد؟قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-A’raaf(#7), Line #189«هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ۖ … .»«اوست كه همه شما را از يك تن بيآفريد. و از آن يك تن زنش را نيز بيآفريد تا به او آرامش يابد … .» رستمِ زال ار بُوَد، وز حَمْزه بیش هست در فرمان، اسیرِ زالِ خویشآن‌که عالَم بندهٔ گفتش بُدیکَلِّمینی(۸۱) یا حُمَیرا می‌‌زدی‌‌آب، غالب شد بر آتش از نهیب(۸۲) آتشش جوشد، چو باشد در حِجابچونکه دیگی در میان آید، شهانیست کرد آن آب را، کردش هوا ظاهراً بر زن، چو آب ار غالبی باطناً مغلوب و زن را طالبی‌‌این‌ چنین خاصیتّی در آدمی‌ست مِهر، حیوان را کم است، آن از کمی‌ست‌‌(۶۹) توسَن: اسبِ سرکش(۷۰) نیستی: در اینجا به‌معنی فروتن و نادیده گرفتنِ خود.(۷۱) سَتی: مخفّفِ سَتّی به‌معنی بانو، خاتون(۷۲) تَبَرّا: بیزاری جُستن (۷۳) دستگاه: قدرت و توانایی، شکوه و جلال(۷۴) صَنَم: بُت(۷۵) شَمَن‌‌: بُت‌پرست(۷۶) سِفاناخ: اسفناج(۷۷) گُستاخ مَرکَب تاختن: کنایه از گستاخی کردن است.(۷۸) نَسَق: ترتیب و نظم(۷۹) شَراره: پاره‌ای آتش که به اطراف می‌جهد. (۸۰) وَحید: یکتا و یگانه(۸۱) کَلِّمینی: با من حرف بزن(۸۲) نهیب: ترس و بیم، تَشَر-------------------------مجموع لغات:(۱) عِشرت: شادی، طرب، زندگی، کامرانی(۲) سَرمَدی: جاودانه، همیشگی(۳) سَقَر: جهنّم، از نام‌ها و طبقاتِ دوزخ(۴) سیم‌بَر: کسی که بدنش مانند نقره سفید است، مجازاً زیبا(۵) فَر: جلال و شکوهِ ایزدی(۶) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۷) بندی: اسیر، به بند درآمده(۸) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۹) عُقده: گره(۱۰) حَدَث: سرگین، مدفوع(۱۱) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۱۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۱۳) اَوحَد: یگانه،‌ یکتا(۱۴) آفاق: جمع اُفُق(۱۵) عِماد: ستون، تکیه‌گاه(۱۶) رطلِ گران: سطلِ سنگین، ظرفِ بزرگ(۱۷) چشم‌شوخ: گستاخ(۱۸) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۱۹) مُنْثَنى: خميده، دوتا، در اينجا به معنىِ سست‌كار و درمانده(۲۰) آکنده: پُر، لبریز(۲۱) حادِث: تازه پدیده‌ آمده، جدید، نو(۲۲) اَنبان: کیسه(۲۳) اِجلالی: گرانقدر(۲۴) لعین: ملعون(۲۵) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز(۲۶) سَیْران: گذر کردن(۲۷) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۲۸) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۲۹) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۳۰) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۳۱) مُدام: شراب(۳۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۳۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۴) حَدید: آهن(۳۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۳۷) صُنع: آفرینش(۳۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۹) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۰) گبر: کافر(۴۱) شِستن: نشستن(۴۲) طلعت: چهره، رخسار(۴۳) لئیم: ناکس، فرومایه(۴۴) بَر: میوه(۴۵) لاجَرَم: به ناچار(۴۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۷) جَبّار: ستمگر، ظالم(۴۸) خاییدن: جویدن(۴۹) ردِّ حق: آنکه از نظرِ حق تعالیٰ مردود است.(۵۰) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۵۱) استماع: شنیدن، گوش دادن(۵۲) طُوق: گردنبند(۵۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۵۴) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۵۵) بحر: دریا(۵۶) کارافزا: مایه‌ٔ دردسر(۵۷) نه‌چیز: شکل دیگر است از کلمه‌ی (ناچیز) به معنی بی ارزش و اهمیت(۵۸) مَصْقُول: صیقل‌یافته(۵۹) مَلال: دلتنگی(۶۰) سِرکه فروختن: کنایه از ترشرویی کردن(۶۱) گُلشِکر: شربتی مرکب از گل سرخ و مواد قندی(۶۲) سَتیر: پوشیده، در حجاب(۶۳) اَصَم: کر، ناشنوا(۶۴) اَخْشَم: کسی که حس شامّه‌اش کار نمی‌کند و بویی احساس ننماید.(۶۵) خاکیان: اهلِ زمین، زمینیان(۶۶) افلاکیان: اهلِ آسمان، آسمانیان(۶۷) سَتیره: پوشیده‌روی، زن(۶۸) دُرِّ مکْنُون: مروارید مستور و نهفته، وقتی که مروارید در صدف قرار گیرد و هیچ دستی به آن نرسد، گرانقدرتر و شفّاف‌تر خواهد بود.(۶۹) توسَن: اسبِ سرکش(۷۰) نیستی: در اینجا به‌معنی فروتن و نادیده گرفتنِ خود.(۷۱) سَتی: مخفّفِ سَتّی به‌معنی بانو، خاتون(۷۲) تَبَرّا: بیزاری جُستن (۷۳) دستگاه: قدرت و توانایی، شکوه و جلال(۷۴) صَنَم: بُت(۷۵) شَمَن‌‌: بُت‌پرست(۷۶) سِفاناخ: اسفناج(۷۷) گُستاخ مَرکَب تاختن: کنایه از گستاخی کردن است.(۷۸) نَسَق: ترتیب و نظم(۷۹) شَراره: پاره‌ای آتش که به اطراف می‌جهد. (۸۰) وَحید: یکتا و یگانه(۸۱) کَلِّمینی: با من حرف بزن(۸۲) نهیب: ترس و بیم، تَشَر----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عشرت نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سر گرفتیمآن دلبر خوب باخبر رامست و خوش و‌‌ بی‌خبر گرفتیمهر لحظه ز حسن یوسف خودصد مصر پر از شکر گرفتیمدر خانه حسن بود ماهیرفتیمش و بام و در گرفتیمآن آب حیات سرمدی راچون آب درین جگر گرفتیمچون گوشه تاج او بدیدیممستانه‌‌‌‌اش از کمر گرفتیمهر نقش که‌‌ بی‌وی است مرده‌‌‌‌ستاز بهر تو جانور گرفتیمهر جانوری که آن ندارداو را علف سقر گرفتیمهر کس گهری گرفت از کاناز کان همه سیم‌بر گرفتیماز تابش نور آفتابیچون ماه جمال و فر گرفتیمشمس تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن عشرت نو که برگرفتیمپا دار که ما ز سر گرفتیمآن دلبر خوب باخبر رامست و خوش و‌‌ بی‌خبر گرفتیمهر لحظه ز حسن یوسف خودصد مصر پر از شکر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #790, Divan e Shamsفکر محدود بد و جامع و فارق بی‌حدآنچه محدود بد آن محو شد از نامحدودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557روی نفس مطمئنه در جسدزخم ناخن‌های فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرت بد ناخن پر زهر دانمی‌خراشد در تعمق روی جانتا گشاید عقده اشکال رادر حدث کرده‌ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختحل این اشکال کن گر آدمیخرج این کن دم اگر آدم‌دمیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این والله آن تو نیستییک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلقاین تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsبه مثال آفتابی نروی مگر که تنهابه مثال ماه شب‌رو حشم و حشر نداریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2960لی مع‌الله وقت بود آن دم مرالا یسع فیه نبی مجتبیبرای من لحظه فنا وقتی بود که تنها با خدا باشم به نحوی که هیچ پیامبر برگزیده‌ای در آن مقام یا حال جا نداردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردش بدین جرم اوستادکه مساز از چوب پوسیده عمادقرآن کریم، سورهٔ منافقون (۶۳)، آیهٔ ۴Quran, Al-Munafiqun(#63), Line #4«وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ ۖ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ۖ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ ….»«چون آنها را ببينى تو را از ظاهرشان خوش مى‌آيد، و چون سخن بگويند به سخنشان گوش مى‌دهى، گويى چوب‌هايى هستند به ديوار تكيه داده.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsشمس تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلام تو رطلِ گران سلام توچون شنوند نام تو یاوه کنند پا و سرمست و خراب و شاد و خوش می‌گذری ز پنج و ششقافله را بکش بکش خوش سفری‌ست این سفرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2229روبها پا را نگه دار از کلوخپا چو نبود دم چه سود ای چشم‌شوخمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2458, Divan e Shamsچون ز کفت باده کشم بی‌خبر و مست و خوشمبی‌خطر و خوف کسی بی‌شر و شور بشریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1197ای دهنده قوت و تمکین و ثباتخلق را زین بی‌ثباتی ده نجاتاندر آن کاری که ثابت بودنی‌ستقایمی ده نفس را که منثنی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1393, Divan e Shamsگفت که سرمست نه‌ای رو که از این دست نه‌ایرفتم و سرمست شدم وز طرب آکنده شدممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsهر جا خیال شه بود باغ و تماشاگه بوددر هر مقامی که روم بر عشرتی برمی‌تنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #596, Divan e Shamsهر چیز که می‌بینی در بی‌خبری بینیتا باخبری والله او پرده بنگشایدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2638چند روزی که ز پیشم رانده‌ استچشم من در روی خوبش مانده ا‌ستکز چنان رویی چنین قهر ای عجبهر کسی مشغول گشته در سببمن سبب را ننگرم کآن حادث استزآنکه حادث حادثی را باعث استلطف سابق را نظاره می‌کنمهرچه آن حادث دوپاره می‌کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ١۶٣۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1639گر تو این انبان ز نان خالی کنیپر ز گوهرهای اجلالی کنی‌‌طفل جان از شیر شیطان باز کنبعد از آنش با ملک انباز کن‌‌تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ایدان که با دیو لعین همشیره‌‌ای‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #97, Divan e Shamsرفتم به سوی مصر و خریدم شکری راخود فاش بگو یوسف زرین‌کمری رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌ای را کش دریچه‌ست آن طرفدارد از سیران آن یوسف شرفمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌المأوى و دیدار خداحدیث«وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمنگر به هر گدایی که تو خاص از آن ماییمفروش خویش ارزان که تو بس گرانبهاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsبر هر چه امیدستت کی گیرد او دستتبر شکل عصا آید وآن مار دوسر باشدوآن غصه که می‌گویی آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری آن نیز غرر باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1628ادخلوا الابیات من ابوابهاواطلبوا الاغراض فی اسبابهابرای در‌آمدن به خانه‌ها باید از درهای آن وارد شوید و برای نیل به مقصود و مطلوب خود باید خواهان توسل به علل و اسباب آن شویدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-Baqarah(#2), Line #189«… وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»«… و پسنديده نيست كه از پشت خانه‌ها به آنها داخل شويد، ولى پسنديده راه كسانى است كه پروا مى‌كنند و از درها به خانه‌ها درآييد و از خدا بترسيد تا رستگار شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3327گر همی ‌جو‌‌یید در بی‌‌بهاادخلوا الابیات من ابوابها می‌زن آن حلقه در و بر باب بیستاز سو‌ی بام فلکتان راه نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و آن درپرستبر همان امید آتش‌پا شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و کان هر خوشی  تو چرا خود منت باده ‌کشیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراق او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد بس کس شاد شدآخر از وی جست و همچون باد شداز تو هم بجهد تو دل بر وی منهپیش از آن کو بجهد از وی تو بجهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsکه سرگردان بدین سرهاست گر نهسکون بودی جهان بی‌سکون رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsآن آب حیات سرمدی راچون آب درین جگر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌ای گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#63), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لربه لکنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر نقش که‌‌ بی‌وی است مرده‌‌‌‌ستاز بهر تو جانور گرفتیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شستن بی‌ او نتوان خفتنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر جانوری که آن ندارداو را علف سقر گرفتیمحافظ، غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۲۵Poem (Qazal) #125, Divan e Hafezشاهد آن نیست که مویی و میانی داردبنده طلعت آن باش که آنی داردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsخریدی خانه دل را دل آن توست می‌دانیهر آنچه هست در خانه از آن کدخدا باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #324بی‌وفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٣۶٩٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‌و‌گومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باش‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع منتظر را به ز گفتن استماعمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsهر کس گهری گرفت از کاناز کان همه سیم‌بر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1570, Divan e Shamsشمس تبریز چون سفر کردچون ماه ازآن سفر گرفتیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2365در بیان آنکه جنبیدن هر کسی از آنجا که وی است هر کس را از چنبره وجود خود بیند تابه کبود آفتاب را کبود نماید و سرخ سرخ نماید چون تابه‌ از رنگ‌ها بیرون آید سپید شود از همه تابه‌های دیگر او راست‌گوی‌تر باشد و امام باشددید احمد را ابوجهل و بگفت زشت‌نقشی کز بنی‌هاشم شگفت‌‌گفت احمد مر ورا که راستیراست گفتی گرچه کارافزاستیدید صدیقش بگفت ای آفتابنی ز شرقی نی ز غربی خوش بتابگفت احمد راست گفتی ای عزیزای رهیده تو ز دنیای نه‌چیزحاضران گفتند ای شه هر دو راراستگو گفتی دو ضدگو را چراگفت من آیینه‌ام مصقول دستترک و هندو در من آن بیند که هستای زن ار طماع می‌بینی مرازین تحری زنانه برتر آاین طمع را ماند و رحمت بودکو طمع آنجا که آن نعمت بودامتحان کن فقر را روزی دو توتا به فقر اندر غنا بینی دوتوصبر کن با فقر و بگذار این ملالزانکه در فقرست نور ذوالجلالسرکه مفروش و هزاران جان ببیناز قناعت غرق بحر انگبینصد هزاران جان تلخی ‌کش نگرهمچو گل آغشته اندر گلشکرای دریغا مر تو را گنجا بدیتا ز جانم شرح دل پیدا شدیاین سخن شیرست در پستان جانبی کشنده خوش نمی‌گردد روانمستمع چون تشنه و جوینده شدواعظ ار مرده بود گوینده شدمستمع چون تازه آمد بی‌ملالصدزبان گردد به گفتن گنگ و لالچونکه نامحرم درآید از درمپرده در پنهان شوند اهل حرمور در آید محرمی دور از گزندبرگشایند آن ستیران روی‌بندهرچه را خوب و خوش و زیبا کننداز برای دیده بینا کنندکی بود آواز لحن و زیر و بماز برای گوش بی‌حس اصممشک را بیهوده حق خوش‌دم نکردبهر حس کرد او پی اخشم نکردحق زمین و آسمان برساخته ا‌ستدر میان بس نار و نور افراخته ا‌ستاین زمین را از برای خاکیانآسمان را مسکن افلاکیانمرد سفلی دشمن بالا بودمشتری هر مکان پیدا بودای ستیره هیچ تو برخاستیخویشتن را بهر کور آراستیگر جهان را پر در مکنون کنمروزی تو چون نباشد چون کنمقرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-Waaqia(#56), Line #23«كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ.»«همانند مرواريدهايى در صدف.»ترک جنگ و ره‌زنی ای زن بگوور نمی‌گویی به ترک من بگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1688, Divan e Shamsبا من به جنگ شد جان گفتا مرا مرنجانگفتم طلاق بستان گفتا بده بدادممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2392مر مرا چه جای جنگ نیک و بدکین دلم از صلح‌ها هم می‌رمدگر خمش کردی و گر نی آن کنمکه همین دم ترک خان و مان کنممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۳۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2394مراعات کردن زن شوهر را و استغفار نمودن از گفته خویش‌‌زن چو دید او را که تند و توسن است گشت گریان گریه خود دام زن است‌‌گفت از تو کی چنین پنداشتماز تو من اومید دیگر داشتم‌‌ زن درآمد از طریق نیستیگفت من خاک شماام نی ستی‌‌جسم و جان و هر چه هستم آن توست حکم و فرمان جملگی فرمان توست‌‌گر ز درویشی دلم از صبر جست بهر خویشم نیست آن بهر توست‌‌تو مرا در دردها بودی دوا من نمی‌‌خواهم که باشی بینواجان و سر کز بهر خویشم نیست این از برای توست این ناله و حنین‌‌ خویش من والله که بهر خویش تو هر نفس خواهد که میرد پیش توکاش جانت کش روان من فدی از ضمیر جان من واقف بدی‌‌چون تو با من این چنین بودی به ظن هم ز جان بیزار گشتم هم ز تن‌‌خاک را بر سیم و زر کردیم چون تو چنینی با من ای جان را سکون‌‌تو که در جان و دلم جا می‌‌کنی این قدر از من تبرا می‌‌کنی‌‌تو تبرا کن که هستت دستگاهای تبرای تو را جان عذرخواه‌‌یاد می‌‌کن آن زمانی را که من چون صنم بودم تو بودی چون شمن‌‌بنده بر وفق تو دل افروخته است هر چه گویی پخت گوید سوخته است‌‌من سفاناخ تو با هرچم پزی یا ترش‌با یا که شیرین می‌‌سزی‌‌کفر گفتم نک به ایمان آمدم پیش حکمت از سر جان آمدم‌‌خوی شاهانه تو را نشناختم پیش تو گستاخ مرکب تاختم‌‌چون ز عفو تو چراغی ساختم توبه کردم اعتراض انداختم‌‌می‌‌نهم پیش تو شمشیر و کفن می‌‌کشم پیش تو گردن را بزن‌‌از فراق تلخ می‌‌گویی سخنهر چه خواهی کن و لیکن این مکن‌‌در تو از من عذرخواهی هست سر با تو بی‌‌من او شفیعی مستمر عذرخواهم در درونت خلق توست ز اعتماد او دل من جرم جسترحم کن پنهان ز خود ای خشمگین ای که خلقت به ز صد من انگبین‌‌زین نسق می‌‌گفت با لطف و گشاد در میانه گریه‌‌ای بر وی فتادگریه چون از حد گذشت و های‌های زآنکه بی‌‌گریه بد او خود دلربای‌‌شد از آن باران یکی برقی پدید زد شراری در دل مرد وحیدآن‌که بنده روی خوبش بود مرد چون بود چون بندگی آغاز کردآن‌که از کبرش دلت لرزان بود چون شوی چون پیشِ تو گریان شودآن‌که از نازش دل و جان خون بود چون‌که آید در نیاز او چون بودآن‌که در جور و جفائش دام ماست عذر ما چه‌بود چو او در عذر خاستزين للناس حق آراسته است زآنچه حق آراست چون دانند جست‌‌آن مشتهیات و لذت‌هایی که خدا برای مردم آراسته است آن‌ها چگونه می‌توانند از کمند آن برهندقرآن کریم، سورهٔ آلِ عِمران (۳)، آیهٔ ۱۴Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #14«زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ» «در چشم مردم آرايش يافته است، عشق به اميال نفسانى و دوست داشتن زنان و فرزندان و هميانهاى زر و سيم و اسبان داغ برنهاده و چارپايان و زراعت. همه اينها متاع زندگى اينجهانى هستند، در حالى كه بازگشتنگاه خوب نزد خدا است.»چون پی یسکن الیهاش آفرید کی تواند آدم از حوا بریداز آن‌جهت که هدف خدا از آفرینش زن آرامش مرد بود آدم(ع) چگونه می‌تواند از حوا ببردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-A’raaf(#7), Line #189«هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ۖ … .»«اوست كه همه شما را از يك تن بيآفريد. و از آن يك تن زنش را نيز بيآفريد تا به او آرامش يابد … .» رستم زال ار بود وز حمزه بیش هست در فرمان اسیر زال خویشآن‌که عالم بنده گفتش بدیکلمینی یا حمیرا می‌‌زدی‌‌آب، غالب شد بر آتش از نهیبآتشش جوشد چو باشد در حجابچونکه دیگی در میان آید شهانیست کرد آن آب را کردش هوا ظاهرا بر زن چو آب ار غالبی باطنا مغلوب و زن را طالبی‌‌این‌ چنین خاصیتی در آدمی‌ست مهر حیوان را کم است آن از کمی‌ست‌‌

برنامه شماره ۹۶۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۲ مِی ۲۰۲۳ - ۱۳ اردیبهشتبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن، بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شِستن(۱)، بی‌ او نتوان خفتنای حلقه‌زنِ این در، در باز نتان کردنزیرا که تو هشیاری، هر لحظه کشی گردنگردن ز طمع خیزد، زر خواهد و خون ریزداو عاشقِ گِل خوردن(۲)، همچون زنِ آبستنکو عاشقِ شیرین‌خَد(۳)، زر بدْهد و جان بدْهد؟چون مرغ دلِ او پرّد، زین گنبدِ بی‌روزناین باید و آن باید، از شرکِ خفی زایدآزاد بُوَد بنده زین وسوسه چون سوسنآن باید کو آرد، او جمله گُهَر باردیارَب که چه‌ها دارد آن ساقیِ شیرین فندو خواجه به یک خانه، شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده، پستی بُوَد و روغن(۴)(۱) شِستن: نشستن(۲) گِل خوردن: اشاره به عادتی است که بعضی زنان باردار گِل می‌خورند.(۳) خَد: چهره، رخسار(۴) روغن: اشاره به اینکه روغن در بالا قرار می‌گیرد و آب در پستی.--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1649این جهان و، اهلِ او بی حاصل‌اندهر دو اندر بی‌وفایی، یک دل‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر(۵) باشد(۵) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶)(۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۷)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۸)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۸) حَدید: آهن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب‌سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2582, Divan e Shamsاین طُرفه(۹) که آن دلبر، با توست در این جُستندستِ تو گرفته‌ست او، هرجا که بگشتستی(۹) طُرفه: عجیب، شگفت--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۱۰) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۱۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کَی بُوَد با بیمِ حَلْق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsتو چه دانی، تو چه دانی که چه کانی و چه جانی؟که خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو هنوز ناپدیدی، ز جمالِ خود چه دیدی؟سَحَری چو آفتابی ز درونِ خود برآییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۱۱)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۱۲)(۱۱) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۲) استماع: شنیدن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3197مُتَّصِل چون شُد دِلَت با آن عَدَن(۱۳)هین بِگو مَهْراس(۱۴) از خالی شُدنامر قُل زین آمدش کای راستینکم نخواهد شد بگو دریاست ایناَنْصِتوا یعنی که آبَت را به لاغ(۱۵)هین تَلَف کَم کُن، که لب‌خُشک است باغ(۱۳) عَدَن: عالم قدس و جهان حقیقت(۱۴) مَهراس: نترس(۱۵) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ جَریده(۱۶)، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن(۱۶) جَریده: یگانه، تنها--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۱۷)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۱۸)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۱۹)؟عاشقِ صُنعِ(۲۰) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۲۱) او کافر بُوَد(۱۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۹) گبر: کافر(۲۰) صُنع: آفرینش(۲۱) فَر: شکوهِ ایزدی(۲۲) مصنوع: آفریده، مخلوق--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۲۳) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجَرَم(۲۴) حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۲۵)زآنکه جبّاران(۲۶) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۲۳) لئیم: ناکس، فرومایه(۲۴) لاجَرَم: به ناچار(۲۵) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۶) جَبّار: ستمگر، ظالم--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنیِ جَفَّ الْقَلَم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بود؟بل جفا را، هم جفا جَفَّ الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #316آن درِ اوّل که خوردی استخوانسخت گیر و حق گزار، آن را مَمان(۲۷)(۲۷) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #320صورتِ نقضِ وفایِ ما مَباشبی‌وفایی را مکن بیهوده فاشمر سگان را چون وفا آمد شعاررو، سگان را ننگ و بدنامی میاربی‌وفایی چون سگان را عار بودبی‌وفایی چون روا داری نمود؟حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111« وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»« و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان، وفا با ردِّ حق(۲۸)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۲۸) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اِهْبِطُوا(۲۹) بندی(۳۰) شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»(۲۹) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۳۰) بندی: اسیر، به بند درآمده--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1181چونکه در عهدِ خدا کردی وفااز کَرَم عهدت نگه دارد خدااز وفایِ حق تو بسته دیده‌ایاُذْکُروا اَذْکُرْکُمُ نشنیده‌ایاما تو از وفای به عهد الهی صرف نظر کرده‌ای، زیرا حقیقت آیهٔ «یادم کنید تا یادتان کنم» را به گوش جان نشنیده‌ای.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #152«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ»«پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. مرا سپاس گوييد و ناسپاسى من مكنيد.»گوش نِه، اَوْفُوا بِعَهْدی گوش‌دارتا که اوفِ عَهدَکُمْ آید ز یاربه حقیقت آیهٔ «به عهدم وفا کنید» گوش جان بسپار تا از حضرتِ معشوق جواب «به عهد شما وفا کنم» در رسد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۴۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #40«…اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ …»«…نعمتى را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد بياوريد. و به عهد من وفا كنيد تا به عهدتان وفا كنم…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2640, Divan e Shamsبا دوست وفا کُن، که وفا وامِ اَلَست استتَرسَم که بِمیری و در این وام بِمانیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدایِ بی‌وفایان می‌شویاز گُمانِ بَد، بدآن سو می‌روی؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او: گر اَبْلَهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت: ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لُدّ(۳۱)(۳۱) لُدّ: دشمنِ سرسخت--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #46عاشقِ هر پیشه‌ای و مطلبیحق بیآلود اوّلِ کارش، لبیچون بِدان آسیب در جُست آمدندپیشِ پاشان می‌نهد هر روز بندچون در افگندش به جُست و جُویِ کاربعد از آن دَر بَست که کابین بیآرهم بر آن بُو می‌تَنَند و می‌روندهر دَمی راجی(۳۲) و آیِس(۳۳) می‌شوندهر کسی را هست اُمّیدِ بَریکه گشادندش در آن روزی دَریباز در بستندش و، آن دَرپَرَست(۳۴)بر همان اُمّید آتش‌پا(۳۵) شده‌ست(۳۲) راجی: امیدوار(۳۳) آیِس: ناامید(۳۴) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۳۵) آتش‌پا: شتابان و تیزرو--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4782گفت پیغمبر که چون کوبی دَریعاقبت زآن در بُرون آید سَریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۳۶) و دیدارِ خداحدیث«وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»(۳۶) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۳۷)(۳۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دلِ بی‌بهره، از بهرام(۳۸) ترسوز شهان در ساعتِ اکرام(۳۹) ترس(۳۸) بهرام: نام پادشاهی در ایرانِ باستان، مریخ(۳۹) اِکرام: گرامی داشتن، بزرگ داشتن--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن، بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شِستن، بی‌ او نتوان خفتنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن‌ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4608کار آن کار است ای مُشتاقِ مَستکاندر آن کار، ار رسد مرگت خوش استشد نشانِ صدقِ ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بجُو اِکمالِ دینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدالِ(۴۰) اَمیرالْـمُؤْمِنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا، همچو سِرگین وقتِ چاشت(۴۱)(۴۰) اَبْدال: بَدَل، جانشین(۴۱) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشته--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۲) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsای حلقه‌زنِ این در، در باز نتان کردنزیرا که تو هشیاری، هر لحظه کشی گردنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #377 آرزو جُستن، بود بگریختنپیشِ عدلش خونِ تقوی ریختن این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها، روی آر، زُومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #910با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمُرده باید بود پیش حکمِ حقتا نیاید زخم، از رَبُّ الفَلَققرآن کریم، سورهٔ فلق (١١٣)، آیات ۱ و ۲Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-2«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ»«بگو: به پروردگار صبحگاه پناه مى‌برم»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ»«از شر آنچه بيافريده است»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsگردن ز طمع خیزد، زر خواهد و خون ریزداو عاشقِ گِل خوردن، همچون زنِ آبستنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #377آرزو جُستن، بود بگریختنپیشِ عدلش خونِ تقوی ریختن این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها، روی آر، زُوسعدی، مواعظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۱Sa’di, Poem (Qazal) #21, Moezehنادر از عالَمِ توحید کسی برخیزدکز سَرِ هر دو جهان در نَفَسی برخیزدبه حوادث متفرّق نشوند اهلِ بهشتطفل باشد که به بانگِ جَرَسی(۴۳) برخیزدسعدیا دامنِ اقبال گرفتن کاریستکه نه از پنجهٔ هر بُوالْهَوَسی(۴۴) برخیزد(۴۳) جَرَس: زنگِ زنگوله، ناقوس(۴۴) بُوالْهَوَس: هوس‌ران، شهوت‌پرست--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsکو عاشقِ شیرین‌خَد، زر بدْهد و جان بدْهد؟چون مرغ دلِ او پرّد، زین گنبدِ بی‌روزنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۴۵)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۴۶)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۴۷) را(۴۵) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۴۶) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۷) بحر: دریا--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsتو در این سرا چو مرغی چو هوات آرزو شدبپری ز راهِ روزن، هله گیر در نداریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصلِ دین، ای بنده رَوزَن کردن استتیشهٔ هر بیشه‌ای کم زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsاین باید و آن باید، از شرکِ خفی زایدآزاد بُوَد بنده زین وسوسه چون سوسنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علوم  جانِ خود را می‌نداند آن ظَلوم(۴۸) داند او خاصیّتِ هر جوهری  در بیانِ جوهرِ خود چون خَری که همی‌دانم یَجُوز و لایَجُوز  خود ندانی تو یَجُوزی یا عَجُوز(۴۹) (۴۸) ظَلوم: بسیار ستمگر(۴۹) عَجُوز: پیرزن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوشِ آنکس نوشد(۵۰) اسرارِ جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لال(۵۰) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواسِ سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsخاموش، خاموش ای زبان، همچون زبانِ سوسَنانمانندِ نرگس چشم شو، در باغ کن نَظّاره‌ای(۵۱)(۵۱) نَظّاره کردن: تماشا کردن و ناظر بودن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsآن باید کو آرد، او جمله گُهَر باردیارَب که چه‌ها دارد آن ساقیِ شیرین فنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #584, Divan e Shamsدلی همچون صدف خواهم که در جان گیرد آن گوهردلِ سنگین نمی‌خواهم که پندارِ گهر داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورَوْ که بی یَسْمَع و بی یُبصِر(۵۲) تویسِر توی، چه جایِ صاحب‌سِر تویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۵۳)من تو را باشم که کان اللهُ لَه حدیث«مَنْ كانَ لَله كانَ اللهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»(۵۲) بی یَسْمَع و بی یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۵۳) وَلَه: حیرت--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه، شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده، پستی بُوَد و روغنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1465هین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بَد استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsبه مثالِ آفتابی نَرَوی مگر که تنهابه مثالِ ماهِ شب‌رو، حَشَم و حَشَر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsاوصافت ای کس کم چو تو، پایان ندارد همچو توچند آب و روغن می‌کنم ای آبِ من روغن شدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #346تو هم ای عاشق چو جُرمت گشت فاشآب و روغن ترک کن، اِشکسته باشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #614بازگردانیدنِ سلیمان علیه‌السّلام رسولانِ بلقیس را به آن هدیه‌ها که آورده بودند سویِ بلقیس و دعوت کردنِ بلقیس را به ایمان و ترکِ آفتاب‎‌پرستیباز گردید ای رسولانِ خَجِل زر شما را، دل به من آرید، دلاین زرِ من بر سرِ آن زر نهید کوریِ تن، فَرجِ اَسْتَر را دهید فرجِ اَستر لایقِ حلقۀ ‌زر است زرّ عاشق، رویِ زرد اَصْفَر استقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۳۷Quran, An-Naml(#27), Line #37«ارْجِعْ إِلَيْهِمْ فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَا قِبَلَ لَهُمْ بِهَا وَلَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ»«اكنون به نزدشان بازگرد. سپاهى بر سرشان مى‌كشيم كه هرگز طاقت آن را نداشته باشند. و به خوارى و خفت از آنجا بيرونشان مى‌كنيم.»که نظرگاهِ خداوند است آن کز نظر اندازِ خورشید است کانکو نظرگاهِ شعاعِ آفتاب؟ کو نظرگاهِ خداوندِ لُباب(۵۴)؟از گرفتِ من ز جان اسپَر کنید گرچه اکنون هم گرفتارِ من‌ایدمرغِ فتنۀ دانه، بر بام است او پَر گُشاده بستۀ‌ دام است او چون به دانه داد او دل را به جان ناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کند آن گِرِه دان کو به پا برمی‌زنددانه گوید: گر تو می‌دزدی نظر من همی دزدم ز تو صبر و مَقَر(۵۵)چون کشیدت آن نظر اندر پی‌ام پس بدانی کز تو من غافل نی‌ام(۵۴) خداوندِ لُباب: خداوندِ صاحبِ حقایق و عقول(۵۵) مَقَر: جایگاه--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #625قصّۀ عَطّاری که سنگِ ترازویِ او گِلِ سَرشوی بود، و دزدیدن مشتریِ گِل‌خوار از آن گِل هنگام سنجیدن شِکَر، دزدیده و پنهانپیشِ عطّاری یکی گِل‌خوار رفت تا خَرَد اَبْلوجِ(۵۶) قندِ خاصِ زَفْت پس بَرِ عطّارِ طَرّارِ(۵۷) دو دِلموضعِ سنگِ ترازو بود گِلگفت: گِل سنگِ ترازویِ من است گر تو را میلِ شِکَر بخْریدن استگفت: هستم در مُهِمّی قندجُو سنگِ میزان هرچه خواهی باش گُوگفت با خود: پیشِ آن که گِل‌خور است سنگ چه بْوَد؟ گِل نکوتر از زر استهمچو آن دَلّاله(۵۸) که گفت ای پسر نوعروسی یافتم بس خوب‌فَر سخت زیبا، لیک هم یک چیز هست کآن سَتیره(۵۹) دخترِ حلواگر استگفت: بهتر، این چنین خود گر بُوَد دخترِ او چرب و شیرین‌تر بُوَدگَر نداری سنگ و سنگت از گِل است این بِهْ و بِهْ، گِل مرا میوۀ دل استاندر آن کَفّۀ ‌ترازو ز اِعتداد(۶۰) او به جایِ سنگ، آن گِل را نهادپس برایِ کَفّۀ ‌دیگر به دست هم به قدرِ آن شکر را می‌شکست چون نبودش تیشه‌یی، او دیر ماند مشتری را منتظر آنجا نشاندرویش آن سو بود، گِل‌خور ناشِکِفت(۶۱) گِل ازو پوشیده، دزدیدن گرفتترس ترسان که نباید ناگهان چشمِ او بر من فتد از امتحاندید عطّار آن و، خود مشغول کرد که فزون‌تر دزد، هین ای روی‌زرد(۵۶) اَبْلوج: قندِ سفید، شکرِ سفید(۵۷) طَرّار: دزد(۵۸) دَلّاله: زنی که زنانِ دیگر را از راه به در کند. در اینجا به معنی واسطه و معرّف است.(۵۹) سَتیره: مستور، زنی که پوشیده و پاکدامن است(۶۰) اِعتداد: به شمار آوردن، به حساب آوردن، در اینجا یعنی وزن کردن(۶۱) ناشِکفت: بی‌صبرانه--------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هَماره روی معشوقه نِگَراین به‌ دستِ توست، بِشْنو ای پدر!مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۰  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #640گر بدزدی، وَز گِلِ من می‌بَری رَوْ که هم از پهلویِ خود می‌خوری تو همی ترسی زِ من، لیک از خَری من، همی ‌ترسم که تو کمتر خوریگرچه مشغولم، چنان احمق نی‌ام که شِکَر افزون کشی تو از نِی‎امچون ببینی مر شِکَر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمرغ ز آن دانه نظر خوش می‌کند دانه هم از دور راهش می‌زندگَر زِ نایِ چشم حَظّی می‌بَری نه کباب از پهلویِ خود می‌خوری؟ این نظر از دور چون تیر است و سَم عشقت افزون می‌شود، صبرِ تو کممالِ دنیا، دامِ مرغانِ ضعیف مُلکِ عُقْبیٰ، دامِ مرغانِ شریفتا بدین مُلکی که او دامی است ژرف در شکار آرند مرغانِ شگرفمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #649من سلیمان می‌نخواهم مُلکتان بلکه من بِرْهانَم از هر هُلکتان(۶۲)کین زمان هستید خود مملوکِ مُلک مالِکِ مُلک آنکه بجْهید او ز هُلک بازگونه(۶۳)، ای اسیرِ این جهان نامِ خود کردی امیرِ این جهان(۶۲) هُلک: هلاکی(۶۳) بازگونه: واژگونه--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #229عاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #652ای تو بندۀ این جهان، محبوس‌جانچند گویی خویش را خواجۀ جهان؟-------------------------مجموع لغات:(۱) شِستن: نشستن(۲) گِل خوردن: اشاره به عادتی است که بعضی زنان باردار گِل می‌خورند.(۳) خَد: چهره، رخسار(۴) روغن: اشاره به اینکه روغن در بالا قرار می‌گیرد و آب در پستی.(۵) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۶) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۷) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۸) حَدید: آهن(۹) طُرفه: عجیب، شگفت(۱۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۱) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۱۲) استماع: شنیدن(۱۳) عَدَن: عالم قدس و جهان حقیقت(۱۴) مَهراس: نترس(۱۵) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.(۱۶) جَریده: یگانه، تنها(۱۷) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۱۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۹) گبر: کافر(۲۰) صُنع: آفرینش(۲۱) فَر: شکوهِ ایزدی(۲۲) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۳) لئیم: ناکس، فرومایه(۲۴) لاجَرَم: به ناچار(۲۵) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۶) جَبّار: ستمگر، ظالم(۲۷) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن(۲۸) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.(۲۹) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۳۰) بندی: اسیر، به بند درآمده(۳۱) لُدّ: دشمنِ سرسخت(۳۲) راجی: امیدوار(۳۳) آیِس: ناامید(۳۴) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۳۵) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۳۶) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۳۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۳۸) بهرام: نام پادشاهی در ایرانِ باستان، مریخ(۳۹) اِکرام: گرامی داشتن، بزرگ داشتن(۴۰) اَبْدال: بَدَل، جانشین(۴۱) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشته(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۳) جَرَس: زنگِ زنگوله، ناقوس(۴۴) بُوالْهَوَس: هوس‌ران، شهوت‌پرست(۴۵) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۴۶) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۷) بحر: دریا(۴۸) ظَلوم: بسیار ستمگر(۴۹) عَجُوز: پیرزن(۵۰) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.(۵۱) نَظّاره کردن: تماشا کردن و ناظر بودن(۵۲) بی یَسْمَع و بی یُبصِر: به وسیلهٔ من می‌شنود و به وسیلهٔ من می‌بیند.(۵۳) وَلَه: حیرت(۵۴) خداوندِ لُباب: خداوندِ صاحبِ حقایق و عقول(۵۵) مَقَر: جایگاه(۵۶) اَبْلوج: قندِ سفید، شکرِ سفید(۵۷) طَرّار: دزد(۵۸) دَلّاله: زنی که زنانِ دیگر را از راه به در کند. در اینجا به معنی واسطه و معرّف است.(۵۹) سَتیره: مستور، زنی که پوشیده و پاکدامن است(۶۰) اِعتداد: به شمار آوردن، به حساب آوردن، در اینجا یعنی وزن کردن(۶۱) ناشِکفت: بی‌صبرانه(۶۲) هُلک: هلاکی(۶۳) بازگونه: واژگونه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شستن بی‌ او نتوان خفتنای حلقه‌زن این در در باز نتان کردنزیرا که تو هشیاری هر لحظه کشی گردنگردن ز طمع خیزد زر خواهد و خون ریزداو عاشق گل خوردن همچون زن آبستنکو عاشق شیرین‌خد زر بدهد و جان بدهدچون مرغ دل او پرد زین گنبد بی‌روزناین باید و آن باید از شرک خفی زایدآزاد بود بنده زین وسوسه چون سوسنآن باید کو آرد او جمله گهر باردیارب که چه‌ها دارد آن ساقی شیرین فندو خواجه به یک خانه شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده پستی بود و روغنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1649این جهان و اهل او بی حاصل‌اندهر دو اندر بی‌وفایی یک دل‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsوآن غصه که می‌گویی آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری آن نیز غرر باشدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب‌سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2582, Divan e Shamsاین طرفه که آن دلبر با توست در این جستندست تو گرفته‌ست او هرجا که بگشتستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند با من ستیزه مکن زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #762, Divan e Shamsتو چه دانی تو چه دانی که چه کانی و چه جانیکه خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو هنوز ناپدیدی ز جمال خود چه دیدیسحری چو آفتابی ز درون خود برآییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3316از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماعمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3197متصل چون شد دلت با آن عدنهین بگو مهراس از خالی شدنامر قل زین آمدش کای راستینکم نخواهد شد بگو دریاست اینانصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب‌خشک است باغمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3151معنی جف القلم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بودبل جفا را هم جفا جف القلموآن وفا را هم وفا جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #316آن در اول که خوردی استخوانسخت گیر و حق گزار آن را ممانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #320صورت نقض وفای ما مباشبی‌وفایی را مکن بیهوده فاشمر سگان را چون وفا آمد شعاررو سگان را ننگ و بدنامی میاربی‌وفایی چون سگان را عار بودبی‌وفایی چون روا داری نمودحق تعالی فخر آورد از وفاگفت من اوفی بعهد غیرناحضرت حق تعالی نسبت به خوی وفاداری فخر و مباهات کرده و فرموده است چه کسی به جز ما در عهد و پیمان وفادارتر استقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111« وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»« و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1181چونکه در عهد خدا کردی وفااز کرم عهدت نگه دارد خدااز وفای حق تو بسته دیده‌ایاذکروا اذکرکم نشنیده‌ایاما تو از وفای به عهد الهی صرف نظر کرده‌ای زیرا حقیقت آیه یادم کنید تا یادتان کنم را به گوش جان نشنیده‌ایقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #152«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ»«پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. مرا سپاس گوييد و ناسپاسى من مكنيد.»گوش نه اوفوا بعهدی گوش‌دارتا که اوف عهدکم آید ز یاربه حقیقت آیه به عهدم وفا کنید گوش جان بسپار تا از حضرت معشوق جواب به عهد شما وفا کنم در رسدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۴۰Quran, Al-Baqarah(#2), Line #40«…اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ …»«…نعمتى را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد بياوريد. و به عهد من وفا كنيد تا به عهدتان وفا كنم…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2640, Divan e Shamsبا دوست وفا کن که وفا وام الست استترسم که بمیری و در این وام بمانیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدآن سو می‌رویمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او گر ابلهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #46عاشق هر پیشه‌ای و مطلبیحق بیالود اول کارش لبیچون بدان آسیب در جست آمدندپیش پاشان می‌نهد هر روز بندچون در افگندش به جست و جوی کاربعد از آن در بست که کابین بیارهم بر آن بو می‌تنند و می‌روندهر دمی راجی و آیس می‌شوندهر کسی را هست امید بریکه گشادندش در آن روزی دریباز در بستندش و آن درپرستبر همان امید آتش‌پا شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4782گفت پیغمبر که چون کوبی دریعاقبت زآن در برون آید سریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌الـماوى و دیدار خداحدیث«وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دل بی‌بهره از بهرام ترسوز شهان در ساعت اکرام ترسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsبی‌ او نتوان رفتن بی‌ او نتوان گفتنبی‌ او نتوان شستن بی‌ او نتوان خفتنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن‌ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4608کار آن کار است ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استشد نشان صدق ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمان تو ای جان چنیننیست کامل رو بجو اکمال دینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیس لعینبود ابدال امیرالـمومنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا همچو سرگین وقت چاشتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsای حلقه‌زن این در در باز نتان کردنزیرا که تو هشیاری هر لحظه کشی گردنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #377 آرزو جستن بود بگریختنپیش عدلش خون تقوی ریختن این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها روی آر زومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #910با قضا پنجه مزن ای تند و تیزتا نگیرد هم قضا با تو ستیزمرده باید بود پیش حکم حقتا نیاید زخم از رب الفلققرآن کریم، سورهٔ فلق (١١٣)، آیات ۱ و ۲Quran, Al-Falaq(#113), Line #1-2«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ»«بگو: به پروردگار صبحگاه پناه مى‌برم»«مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ»«از شر آنچه بيافريده است»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsگردن ز طمع خیزد زر خواهد و خون ریزداو عاشق گل خوردن همچون زن آبستنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #377آرزو جستن، بود بگریختنپیش عدلش خون تقوی ریختن این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها روی آر زوسعدی، مواعظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۱Sa’di, Poem (Qazal) #21, Moezehنادر از عالم توحید کسی برخیزدکز سر هر دو جهان در نفسی برخیزدبه حوادث متفرق نشوند اهل بهشتطفل باشد که به بانگ جرسی برخیزدسعدیا دامن اقبال گرفتن کاریستکه نه از پنجه هر بوالهوسی برخیزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsکو عاشق شیرین‌خد زر بدهد و جان بدهدچون مرغ دل او پرد زین گنبد بی‌روزنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsتو در این سرا چو مرغی چو هوات آرزو شدبپری ز راه روزن هله گیر در نداریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کان بی‌روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌ای کم زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsاین باید و آن باید از شرک خفی زایدآزاد بود بنده زین وسوسه چون سوسنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علوم  جان خود را می‌نداند آن ظلوم داند او خاصیت هر جوهری  در بیان جوهر خود چون خری که همی‌دانم یجوز و لایجوز  خود ندانی تو یجوزی یا عجوزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوش آنکس نوشد اسرار جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان استهمانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shamsخاموش خاموش ای زبان همچون زبان سوسنانمانند نرگس چشم شو در باغ کن نظاره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsآن باید کو آرد او جمله گهر باردیارب که چه‌ها دارد آن ساقی شیرین فنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #584, Divan e Shamsدلی همچون صدف خواهم که در جان گیرد آن گوهردل سنگین نمی‌خواهم که پندار گهر داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی یسمع و بی یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله له حدیث«مَنْ كانَ لَله كانَ اللهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1883, Divan e Shamsدو خواجه به یک خانه شد خانه چو ویرانهاو خواجه و من بنده پستی بود و روغنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1465هین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsبه مثال آفتابی نروی مگر که تنهابه مثال ماه شب‌رو حشم و حشر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsاوصافت ای کس کم چو تو پایان ندارد همچو توچند آب و روغن می‌کنم ای آب من روغن شدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #346تو هم ای عاشق چو جرمت گشت فاشآب و روغن ترک کن اشکسته باشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #614بازگردانیدن سلیمان علیه‌السلام رسولان بلقیس را به آن هدیه‌ها که آورده بودند سوی بلقیس و دعوت کردن بلقیس را به ایمان و ترک آفتاب‎‌پرستیباز گردید ای رسولان خجل زر شما را دل به من آرید دلاین زر من بر سر آن زر نهید کوری تن فرج استر را دهید فرج استر لایق حلق ‌زر است زر عاشق روی زرد اصفر استقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۳۷Quran, An-Naml(#27), Line #37«ارْجِعْ إِلَيْهِمْ فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَا قِبَلَ لَهُمْ بِهَا وَلَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ»«اكنون به نزدشان بازگرد. سپاهى بر سرشان مى‌كشيم كه هرگز طاقت آن را نداشته باشند. و به خوارى و خفت از آنجا بيرونشان مى‌كنيم.»که نظرگاه خداوند است آن کز نظر انداز خورشید است کانکو نظرگاه شعاع آفتابکو نظرگاه خداوند لباباز گرفت من ز جان اسپر کنید گرچه اکنون هم گرفتار من‌ایدمرغ فتنه دانه بر بام است او پر گشاده بسته دام است او چون به دانه داد او دل را به جان ناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کند آن گره دان کو به پا برمی‌زنددانه گوید گر تو می‌دزدی نظر من همی دزدم ز تو صبر و مقرچون کشیدت آن نظر اندر پی‌ام پس بدانی کز تو من غافل نی‌اممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #625قصه عطاری که سنگ ترازوی او گل سرشوی بودو دزدیدن مشتری گل‌خوار از آن گل هنگام سنجیدن شکر دزدیده و پنهانپیش عطاری یکی گل‌خوار رفت تا خرد ابلوج قند خاص زفت پس بر عطار طرار دو دلموضع سنگ ترازو بود گلگفت گل سنگ ترازوی من است گر تو را میل شکر بخریدن استگفت هستم در مهمی قندجو سنگ میزان هرچه خواهی باش گوگفت با خود پیش آن که گل‌خور است سنگ چه بود گل نکوتر از زر استهمچو آن دلاله که گفت ای پسر نوعروسی یافتم بس خوب‌فر سخت زیبا لیک هم یک چیز هست کان ستیره دختر حلواگر استگفت بهتر این چنین خود گر بود دختر او چرب و شیرین‌تر بودگر نداری سنگ و سنگت از گل است این به و به گل مرا میو دل استاندر آن کفه ‌ترازو ز اعتداداو به جای سنگ آن گل را نهادپس برای کفه ‌دیگر به دست هم به قدر آن شکر را می‌شکست چون نبودش تیشه‌یی او دیر ماند مشتری را منتظر آنجا نشاندرویش آن سو بود گل‌خور ناشکفتگل ازو پوشیده دزدیدن گرفتترس ترسان که نباید ناگهان چشم او بر من فتد از امتحاندید عطار آن و خود مشغول کرد که فزون‌تر دزد هین ای روی‌زردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به‌ دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۰  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #640گر بدزدی وز گل من می‌بری رو که هم از پهلوی خود می‌خوری تو همی ترسی ز من لیک از خری من همی ‌ترسم که تو کمتر خوریگرچه مشغولم چنان احمق نی‌ام که شکر افزون کشی تو از نی‎امچون ببینی مر شکر را ز آزمود پس بدانی احمق و غافل که بودمرغ ز آن دانه نظر خوش می‌کند دانه هم از دور راهش می‌زندگر ز نای چشم حظی می‌بری نه کباب از پهلوی خود می‌خوریاین نظر از دور چون تیر است و سم عشقت افزون می‌شود صبر تو کممال دنیا دام مرغان ضعیف ملک عقبی دام مرغان شریفتا بدین ملکی که او دامی است ژرف در شکار آرند مرغان شگرفمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #649من سلیمان می‌نخواهم ملکتان بلکه من برهانم از هر هلکتانکین زمان هستید خود مملوک ملک مالک ملک آنکه بجهید او ز هلک بازگونه ای اسیر این جهان نام خود کردی امیر این جهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #229عاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #652ای تو بنده این جهان محبوس‌جانچند گویی خویش را خواجه جهان

برنامه شماره ۹۵۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۲۵ آوریل ۲۰۲۳ - ۶ اردیبهشتبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جامِ سپهر زهرپیماست(۱)آن در لبِ عاشقان چو حلواستزین واقعه گر ز جای رفتی(۲)از جای برو، که جای اینجاستمگریز ز سوزِ عشق زیراجز آتشِ عشق دود و سوداستدودت نپزد، کُنَد سیاهتدر پختنت آتش است کاُستاست(۳)پروانه که گردِ دود گردددودآلوده‌ست و خام و رسواستاز خانه و مان به یاد نایدآن را که چنین سفر مهیّاستاز شهر مگو که در بیابانموسی‌ست رفیق و مَنّ و سَلواست(۴)صحّت چه کنی؟ که در سقیمی(۵)هر لحظه طبیبِ تو مسیحاستدلتنگ خوشم که در فراخیهر مسخره را ره است و گنجاستچون خانهٔ دل ز غم شود تنگدر وی شهِ دلنواز تنهاستدل تنگ بُوَد، جز او نگنجدتنگیِّ دلم امان و غوغاستدندانِ عدو ز ترش کُند است(۶)پس روتُرُشی رهاییِ ماستخاموش که بحر اگر تُرُشروستهم معدنِ گوهر است و دریاست(۱) پیمودن: شراب در جام کسی ریختن(۲) از جای رفتن: متزلزل شدن، لغزیدن، مجازاً، عقل و دید زندگی را از دست دادن و به عقل و دید من ذهنی فکر و عمل کردن(۳) کاُستاست: که استاد است.(۴) منّ: آنچه خداوند ببخشد و بدهد.سلوی: پرنده ای شبیه بلدرچینمنّ و سلوی: غذا و یا برکتی که از فضای گشوده شده به انسان برسد.(۵) سقیم: بیمار، نادرست(۶) کُند شدن دندان: ساییده شده و از کار افتادن دندان--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جامِ سپهر زهرپیماستآن در لبِ عاشقان چو حلواستزین واقعه گر ز جای رفتیاز جای برو، که جای اینجاستمگریز ز سوزِ عشق زیراجز آتشِ عشق دود و سوداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرَد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سُلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۷) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کَی بُوَد با بیمِ حَلْق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا…»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن …»عطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem (Qazal) # 264, Divan e Attarتو صاحب‌نفسی ای غافل، میانِ خاک خون می‌خورکه صاحب‌دل اگر زهری خورَد آن انگبین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچ  سویِ آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۸)(۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۹)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۹) فَتیٰ: جوان، جوانمرد--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۰)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۰) حَدید: آهن--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجَرَم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زحیر(۱۱)ز آنکه جبّاران بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۱۱) قومِ زحیر: مردم بیمار و آزاردهنده--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوشتر آید از شِکَرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن آبادست آن راهِ نیازترک نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393صاحبِ دل را ندارد آن زیانگر خورَد او زَهرِ قاتل را عِیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1484, Divan e Shamsشادی شود آن غم که خوریمَش چو شِکَر خَوشای غم بَرِ ما آی، که اکسیر غمانیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1619حاکم است و یَفْعَلُ الله ما یَشااو ز عینِ درد انگیزد دوازیرا حق تعالی حاکم و فرمانروای جهان است و او هر چه خواهد همان کند. چنانکه از ذات درد و مرض، دوا و درمان می آفریند.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مؤمنان در حَشر گویند: ای مَلَکنَی که دوزخ بود راهِ مُشْتَرَک؟مؤمن و کافر بر او یابد گذارما ندیدیم اندرین ره، دود و نار(۱۲)نک بهشت و بارگاهِ ايمنیپس کجا بود آن گذرگاهِ دَنی(۱۳)؟پس مَلَک گوید که آن رَوْضه‌ی(۱۴) خُضَر(۱۵)که فلان جا دیده‌اید اندر گذَردوزخ آن بود و، سیاستگاهِ سختبر شما شد باغ و بُستان و درخت(۱۲) نار: آتش(۱۳) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۱۴) رَوْضه: باغ، بهشت(۱۵) خُضَر: سبز--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsگر همه زهرم، با خویِ مَنَت باید ساختپس تو پروانه نه‌ای، گر ز لگن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #142, Divan e Shamsآن زِ دور آتش نمایَد، چون رَوی نوری بُوَدهمچنان که آتشِ موسی برای ابتلا(۱۶)(۱۶) ابتلا: امتحان--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3007خار، جمله لطف، چون گُل می‌شودپیشِ جزوی، کو سویِ کُلّ می‌رودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو کُهِ قاف نه‌ای، گر چو کَه از جا برویتو زرِ صاف نه‌ای، گر ز شکن(۱۷) بگریزی(۱۷) شکن: شکست، بریده شدن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1518, Divan e Shamsمن آن ماهم که اندر لامکانممجو بیرون مرا، در عینِ جانمتو را هر کس به سوی خویش خوانَدتو را من جز به سوی تو نخوانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۸)(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #538, Divan e Shamsاز جا سویِ بی‌جا شود، در لامکان پیدا شودهر سو که افتد بعد از این، بر مُشک و بر عنبر(۱۹) زند(۱۹) عنبر: ماده‌ای خوشبو--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsما از آنجا و از اینجا نیستیمما ز بی‌جاییم و بی‌جا(۲۰) می‌رویم(۲۰) بی‌جا: مرتبه‌ای از وجود که برتر از مکان است، لامکان، عالَمِ الهی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2444, Divan e Shamsاز جای در بی‌جا رَوی، وز خویشتن تنها رَویبی‌مرکب و بی‌پا رَوی، چون آب اندر جو شَویچون جان و دل یکتا شَوی، پیدای ناپیدا شَویهم تلخ و هم حلوا شَوی، با طبعِ مِی هم‌خو شَویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدشاد باش ای عشقِ خوش‌سودایِ ماای طبیبِ جمله علّت‌هایِ مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمَگُریز، ای برادر، تو ز شعله‌هایِ آذرز برایِ امتحان را چه شود اگر دَرآیی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جامِ سپهر زهرپیماستآن در لبِ عاشقان چو حلواستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1394, Divan e Shamsبر همگان گر ز فلک زهر ببارد همه شبمن شِکَر اندر شِکَر اندر شِکَر اندر شِکَرمهر کسکی را کسکی، هر جگری را هوسیلیک کجا تا به کجا؟ من ز هوایی دگرممن طلب اندر طلبم، تو طرب اندر طربیآن طربت در طلبم، پا زد و برگشت سرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم؟ انارِ خندانمنبات و قند نتاند نمود سُمّاقی(۲۱)(۲۱) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی--------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۲۲)عاشقِ صُنعِ(۲۳) تواَم در شُکر و صبر(۲۴)عاشقِ مصنوع(۲۵) کی باشم چو گَبر(۲۶)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ او کافر بُوَد(۲۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۳) صُنع: آفرینش(۲۴) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۶) گبر: کافر--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانزهر از آن دستِ کریمش بنوشتا که شوی مِهتَرِ(۲۷) حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیان(۲۸)حلقِ من از لذّتِ حلوا بسوختتا نکنم حِلیهٔ(۲۹) حلوا بیان(۲۷) مِهتَر: بزرگ‌تر(۲۸) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۲۹) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۳۰) رب(۳۰) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsزین واقعه گر ز جای رفتیاز جای برو، که جای اینجاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهایِ خَلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امرِ اِهْبِطُوا(۳۱) بندی(۳۲) شدندحبسِ خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»(۳۱) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هبوط کنید.(۳۲) بندی: اسیر، به بند درآمده--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2198, Divan e Shamsجمله خشم از کبر خیزد، از تکبّر پاک شوگر نخواهی کبر را رو، بی‌تکبّر خاک شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #758خشمِ مرّیخی نباشد خشمِ اومُنْقَلِب‌رَو(۳۳)، غالب و مغلوب‌خُو(۳۳) مُنْقَلِب‌رَو: کسی که در راه رفتن یکسان قدم برندارد.--------------حافظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۲۹Poem (Qazal) #129, Divan e Hafezاگر نه باده غمِ دل ز یادِ ما ببَردنهیبِ(۳۴) حادثه بنیادِ ما ز جا ببَرداگر نه عقل به مستی فروکشد لنگرچگونه کشتی از این ورطهٔ(۳۵) بلا ببَرد؟فغان که با همه کس غایبانه باخت(۳۶) فلککه کس نبود که دستی از این دغا(۳۷) ببَرد(۳۴) نهیب: گزند و آسیب(۳۵) ورطه: گرداب، غرقاب(۳۶) باخت: بازی کرد(۳۷) دغا: دغل، ناراست--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۳۸)، عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی است‏ از پیِ طاق و طُرُم، خواری کَشندبر امیدِ عِزّ در خواری خَوشند بر امیدِ عزِّ ده روزهٔ‏(۳۹) خُدوک(۴۰)گَردنِ خود کرده‏اند از غم، چو دوک‏(۴۱)(۳۸) طاق و طُرُم: مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق رامفتون می‌دارد. (۳۹) دَه‌روزه: اشاره دارد به ناپایدار بودنِ خوشی‌های دنیوی(۴۰) خُدوک: آشفته، پریشان، گذران(۴۱) دوک: آلتی که با آن نخ می‌ریسند.--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1106چون نمی‏‌آیند اینجا کی منم؟کاندرین عِزّ(۴۲)، آفتابِ روشنم‏(۴۲) عِزّ: بزرگی--------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۴۳)تا قلاووزت(۴۴) نجنبد تو مَجُنب(۴۳) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۴۴) قلاووز: پیشروِ لشکر--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطَوقِ(۴۵) اَعْطَیناکَ آویزِ برت(۴۵) طَوق: گردنبند--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و، کانِ هر خوشی  تو چرا خود منّتِ باده ‌کَشی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش دِه جان، یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی، اصلِ تو در لامکاناین دکان بر بند و، بگشا آن دکانشش جهت مگریز، زیرا در جِهاتشَشدَره‌(۴۶) است، و ششدره مات است، مات(۴۶) شَشدَره‌: کنایه از مبهوت و متحیّر و عاجز ماندن در امور--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #719مرغکی اندر شکارِ کِرم بودگُربه فرصت یافت او را در ربودآکِل(۴۷) و مأکول(۴۸) بود و بی‌خبردر شکارِ خود ز صیّادی دگر(۴۷) آکِل: خورنده(۴۸) مَأکُول: خورده شده--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر(۴۹) باشدخود کرده شِمُر آن را، چه خیزد از آن سودا؟اندر پیِ صد چون آن صد دامِ دگر باشدآن چاره همی‌کردم، آن مات نمی‌آمدآن چارهٔ لنگت را آخر چه اثر باشد؟(۴۹) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن--------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید، سبب سوراخ‌کُن(۵۰)تا حُجُب را بَرکَنَد از بیخ و بُنتا مسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۵۱) و دکاناز مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدر(۵۰) سبب سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۵۱) اَکساب: کسب‌ها--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2513, Divan e Shamsز خرمنگاهِ شش‌گوشه(۵۲)، نخواهی یافتن خوشهروان شو سویِ‌‌ بی‌سویان، رها کن رسمِ شش‌سویی(۵۳)(۵۲) خرمنگاهِ شش‌گوشه: عالَمِ محسوس به اعتبارِ داشتن شش جهت(۵۳) رسمِ شش‌سویی: وضع و حالت جسم به اعتبارِ آن که شش جهت دارد، مجازاً حالاتِ جسمانی--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsمگریز ز سوزِ عشق زیراجز آتشِ عشق دود و سوداستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #26, Divan e Shamsجانیست چون شعله، ولی دودش ز نورش بیشترچون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیاگر دود را کمتر کنی، از نور شعله برخوریاز نورِ تو روشن شود هم این سرا، هم آن سرادر آبِ تیره بنگری، نی ماه بینی، نی فلکخورشید و مه پنهان شود، چون تیرگی گیرد هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #450زآن همه جنگند این اصحابِ ماجنگ کس نشْنید اندر انبیازآنکه نورِ انبیا خورشید بودنورِ حسِّ ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #304هشت سالت جُوش دادم در فراقکم نشد یک ذرّه خامیت و نفاقغورهٔ تو سنگ‌بسته(۵۴) کز سَقام(۵۵)غوره‌ها اکنون مَویزند و، تو خام(۵۴) سنگ‌بسته: سفت و سخت، کال(۵۵) سَقام: بیماری--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1319پخته گرد و، از تغیُّر دور شورو چو بُرهانِ مُحقِّق، نور شوچون ز خود رَستی، همه بُرهان شدیچونکه بنده نیست شد، سلطان شدیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1396هر که را هست از هوس‌ها جانِ پاک  زود بیند حضرت و ایوانِ پاک‌‌چون محمد پاک شد زین نار و دودهَر‌ کجا رو کرد، وَجْهُ‌‌الله بودچون رفیقی وسوسهٔ بدخواه را  کِیْ بدانی ثَمَّ وَجْهُ‌الله را؟ای کسی که چَشمِ دلت از موهای زائدِ هویٰ و هوس پاک نشده است، چون همراه‌ وسوسه‌های شیطانی بدخواه هستی، کِی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هَر‌جا روی آورَد، ذات‌ حضرتِ حق در آن‌جا متجلّی است؟!           هر‌که را باشد زِ سینه فتحِ باب(۵۶)او زِ هر شهری ببیند آفتابحق پدید است از میانِ دیگران  همچو ماه، اندر میانِ اختران‌‌ (۵۶) فَتحِ باب: گشودنِ دَر--------------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#43, Divan e Shamsزین دودناک(۵۷) خانه گشادند روزنیشد دود و، اندر آمد خورشیدِ روشنیآن خانه چیست؟ سینه، و آن دود چیست؟ فکرز اندیشه گشت عیشِ تو اشکسته گردنی(۵۷) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُواقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴Quran, Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»کودک اوّل چون بزاید شیرْنوش(۵۸) مدّتی خاموش باشد، جمله گوش‌‌ مدّتی می‌‌بایدش لب‌ دوختن از سخن، تا او سخن آموختن‌‌ور نباشد گوش و تی‌‌تی(۵۹) می‌‌کندخویشتن را گُنگِ گیتی می‌‌کند کَرِّ اصلی، کِش نبود آغاز گوش لال باشد، کَی کند در نطق، جُوش؟‌‌ زآنکه اوّل سمع(۶۰) باید نطق را سویِ منطق از رَهِ سمع اندر آاُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِها وَاطْلُبُوا الْاَغْراضَ فٰی اَسْبٰابِهابرای در‌آمدن به خانه‌ها باید از درهای آن وارد شوید. و برای نیل به مقصود و مطلوب خود باید خواهان توسّل به علل و اسباب آن شوید.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-Baqarah(#2), Line #189«… وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»«… و پسنديده نيست كه از پشت خانه‌ها به آنها داخل شويد، ولى پسنديده راه كسانى است كه پروا مى‌كنند و از درها به خانه‌ها درآييد و از خدا بترسيد تا رستگار شويد.»نطق، کان موقوفِ(۶۱) راهِ سمع نیست جُز که نطقِ خالقِ بی‌‌طَمْع نیست‌‌ مُبْدِع(۶۲) است او، تابعِ اُستاد، نی مَسْنَدِ(۶۳) جمله، ورا اِسناد، نی‌‌ باقیان هم در حِرَف(۶۴)، هم در مَقال تابعِ استاد و محتاجِ مثال‌‌زین سخن، گر نیستی بیگانه‌‌یی دَلْق و اشکی گیر در ویرانه‌‌یی‌‌ زآنکه آدم، زآن عتاب، از اشک رَست اشکِ‌ تر باشد دمِ توبه‌پرست‌‌ بهرِ گریه آمد آدم بر زمین تا بُوَد گریان و نالان و حَزین‌‌(۶۵)آدم از فردوس و از بالایِ هفت پای‌ماچان از برایِ عُذْر رفت‌‌ گر ز پُشتِ آدمی، وز صُلْبِ(۶۶) او در طلب می‌‌باش هم در طُلْبِ(۶۷) او زآتشِ دل و آبِ دیده نُقل ساز بوستان از ابر و خورشیدست باز(۶۸)تو چه دانی ذوق ِآبِ دید‌‌گان عاشقِ نانی، تو چون نادیدگان‌‌(۶۹) گر تو این انبان، ز نان خالی کُنی پُر ز گوهرهایِ اِجلالی(۷۰) کنی‌‌ طفلِ جان، از شیرِ شیطان باز کُن بعد از آنَشْ با مَلَک انباز کُن‌‌تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ای دان که با دیوِ لعین(۷۱) همشیره‌‌ای(۷۲)‌‌(۵۸) شیرنوش: نوشنده شیر، شیرخوار(۵۹) تی‌تی: کلمه ای که مرغان را بدان خوانند، زبان کودکانه(۶۰) سَمع: شنیدن (۶۱) موقوف: منوط، متوقّف(۶۲) مُبْدِع: پدید آورنده(۶۳) مَسْنَد: تکیه گاه(۶۴) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۶۵) حَزین‌‌: اندوهگین(۶۶) صُلْب: تیرهٔ پشت کمر، مجازاً نسل(۶۷) طُلْب: جماعتی از مردم که در یکجا جمع شوند.(۶۸) باز: گشاده، منبسط. کنایه از سبز و خرّم.(۶۹) نادیده: حریص، آزمند(۷۰) اِجلالی: گرانقدر(۷۱) لعین: ملعون(۷۲) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsدودت نپزد، کُنَد سیاهتدر پختنت آتش است کاُستاستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک(۷۳) آن عیب از تو گردد نیز فاش(۷۳) بوک: باشد که، شاید که--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsاز خانه و مان به یاد نایدآن را که چنین سفر مهیّاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2234سوی دریا عزم کُن زین آبگیربحر جُو و تَرکِ این گِرداب گیرسینه را پا ساخت، می‌رفت آن حَذور(۷۴)از مقامِ با خطر تا بحرِ نور(۷۴) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.--------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsاز شهر مگو که در بیابانموسی‌ست رفیق و مَنّ و سَلواستقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۵۷Quran, Al-Baqarah(#2), Line #57«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْـمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۖ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»«و ابر را سايبانتان گردانيديم و برايتان مَنّ و سَلوى فرستاديم: بخوريد از اين چيزهاى پاكيزه كه شما را روزى داده‌ايم. و آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خود ستم مى‌كردند.»مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsصحّت چه کنی؟ که در سقیمیهر لحظه طبیبِ تو مسیحاستحافظ، غزلّیات، غزل شمارهٔ ۱۸۷Poem (Qazal) #187, Divan e Hafezطبیبِ عشق مسیحادم است و مشفق(۷۵)، لیکچو درد در تو نبیند که را دوا بکند؟(۷۵) مُشفِق: دلسوز، مهربان--------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۷۶) خود، دو اسبه تاخت(۷۷)زان نمی‌پَرّد به سویِ ذوالْجَلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمالعِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷۸)(۷۶) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۷۷) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۷۸) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه--------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صنعِ حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsدلتنگ خوشم که در فراخیهر مسخره را ره است و گنجاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟-------------------------مجموع لغات:(۱) پیمودن: شراب در جام کسی ریختن(۲) از جای رفتن: متزلزل شدن، لغزیدن، مجازاً، عقل و دید زندگی را از دست دادن و به عقل و دید من ذهنی فکر و عمل کردن(۳) کاُستاست: که استاد است.(۴) منّ: آنچه خداوند ببخشد و بدهد.سلوی: پرنده ای شبیه بلدرچینمنّ و سلوی: غذا و یا برکتی که از فضای گشوده شده به انسان برسد.(۵) سقیم: بیمار، نادرست(۶) کُند شدن دندان: ساییده شده و از کار افتادن دندان(۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۸) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۹) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۰) حَدید: آهن(۱۱) قومِ زحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۱۲) نار: آتش(۱۳) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۱۴) رَوْضه: باغ، بهشت(۱۵) خُضَر: سبز(۱۶) ابتلا: امتحان(۱۷) شکن: شکست، بریده شدن(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۹) عنبر: ماده‌ای خوشبو(۲۰) بی‌جا: مرتبه‌ای از وجود که برتر از مکان است، لامکان، عالَمِ الهی(۲۱) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی(۲۲) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۲۳) صُنع: آفرینش(۲۴) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۶) گبر: کافر(۲۷) مِهتَر: بزرگ‌تر(۲۸) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۲۹) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف(۳۰) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۳۱) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هبوط کنید.(۳۲) بندی: اسیر، به بند درآمده(۳۳) مُنْقَلِب‌رَو: کسی که در راه رفتن یکسان قدم برندارد.(۳۴) نهیب: گزند و آسیب(۳۵) ورطه: گرداب، غرقاب(۳۶) باخت: بازی کرد(۳۷) دغا: دغل، ناراست(۳۸) طاق و طُرُم: مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق رامفتون می‌دارد. (۳۹) دَه‌روزه: اشاره دارد به ناپایدار بودنِ خوشی‌های دنیوی(۴۰) خُدوک: آشفته، پریشان، گذران(۴۱) دوک: آلتی که با آن نخ می‌ریسند.(۴۲) عِزّ: بزرگی(۴۳) طاق و طُرُنب: جلال و شکوه ظاهری(۴۴) قلاووز: پیشروِ لشکر(۴۵) طَوق: گردنبند(۴۶) شَشدَره‌: کنایه از مبهوت و متحیّر و عاجز ماندن در امور(۴۷) آکِل: خورنده(۴۸) مَأکُول: خورده شده(۴۹) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۵۰) سبب سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۵۱) اَکساب: کسب‌ها(۵۲) خرمنگاهِ شش‌گوشه: عالَمِ محسوس به اعتبارِ داشتن شش جهت(۵۳) رسمِ شش‌سویی: وضع و حالت جسم به اعتبارِ آن که شش جهت دارد، مجازاً حالاتِ جسمانی(۵۴) سنگ‌بسته: سفت و سخت، کال(۵۵) سَقام: بیماری(۵۶) فَتحِ باب: گشودنِ دَر(۵۷) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین(۵۸) شیرنوش: نوشنده شیر، شیرخوار(۵۹) تی‌تی: کلمه ای که مرغان را بدان خوانند، زبان کودکانه(۶۰) سَمع: شنیدن (۶۱) موقوف: منوط، متوقّف(۶۲) مُبْدِع: پدید آورنده(۶۳) مَسْنَد: تکیه گاه(۶۴) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۶۵) حَزین‌‌: اندوهگین(۶۶) صُلْب: تیرهٔ پشت کمر، مجازاً نسل(۶۷) طُلْب: جماعتی از مردم که در یکجا جمع شوند.(۶۸) باز: گشاده، منبسط. کنایه از سبز و خرّم.(۶۹) نادیده: حریص، آزمند(۷۰) اِجلالی: گرانقدر(۷۱) لعین: ملعون(۷۲) همشیره‌‌: خواهر، در اینجا به معنی همراه و دمساز(۷۳) بوک: باشد که، شاید که(۷۴) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.(۷۵) مُشفِق: دلسوز، مهربان(۷۶) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۷۷) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۷۸) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جام سپهر زهرپیماستآن در لب عاشقان چو حلواستزین واقعه گر ز جای رفتیاز جای برو که جای اینجاستمگریز ز سوز عشق زیراجز آتش عشق دود و سوداستدودت نپزد کند سیاهتدر پختنت آتش است کاستاستپروانه که گرد دود گردددودآلوده‌ست و خام و رسواستاز خانه و مان به یاد نایدآن را که چنین سفر مهیاستاز شهر مگو که در بیابانموسی‌ست رفیق و من و سلواستصحت چه کنی که در سقیمیهر لحظه طبیب تو مسیحاستدلتنگ خوشم که در فراخیهر مسخره را ره است و گنجاستچون خانه دل ز غم شود تنگدر وی شه دلنواز تنهاستدل تنگ بود جز او نگنجدتنگی دلم امان و غوغاستدندان عدو ز ترش کند استپس روترشی رهایی ماستخاموش که بحر اگر ترشروستهم معدن گوهر است و دریاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جام سپهر زهرپیماستآن در لب عاشقان چو حلواستزین واقعه گر ز جای رفتیاز جای برو که جای اینجاستمگریز ز سوز عشق زیراجز آتش عشق دود و سوداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد از این حرفی است پیچاپیچ و دوربا سلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100خواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناه زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا…»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن …»عطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem (Qazal) # 264, Divan e Attarتو صاحب‌نفسی ای غافل میان خاک خون می‌خورکه صاحب‌دل اگر زهری خورد آن انگبین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچ  سوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرز آنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوشتر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393صاحب دل را ندارد آن زیانگر خورد او زهر قاتل را عیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1484, Divan e Shamsشادی شود آن غم که خوریمش چو شکر خوشای غم بر ما آی که اکسیر غمانیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1619حاکم است و یفعل الله ما یشااو ز عین درد انگیزد دوازیرا حق تعالی حاکم و فرمانروای جهان است و او هر چه خواهد همان کند چنانکه از ذات درد و مرض دوا و درمان می آفریندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ٢۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مومنان در حشر گویند ای ملکنی که دوزخ بود راه مشترکمومن و کافر بر او یابد گذارما ندیدیم اندرین ره دود و نارنک بهشت و بارگاه ايمنیپس کجا بود آن گذرگاه دنیپس ملک گوید که آن روضه‌ی خضرکه فلان جا دیده‌اید اندر گذردوزخ آن بود و سیاستگاه سختبر شما شد باغ و بستان و درختمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsگر همه زهرم با خوی منت باید ساختپس تو پروانه نه‌ای گر ز لگن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #142, Divan e Shamsآن ز دور آتش نماید چون روی نوری بودهمچنان که آتش موسی برای ابتلامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3007خار جمله لطف چون گل می‌شودپیش جزوی کو سوی کل می‌رودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو که قاف نه‌ای گر چو که از جا برویتو زر صاف نه‌ای گر ز شکن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1518, Divan e Shamsمن آن ماهم که اندر لامکانممجو بیرون مرا در عین جانمتو را هر کس به سوی خویش خواندتو را من جز به سوی تو نخوانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #538, Divan e Shamsاز جا سوی بی‌جا شود در لامکان پیدا شودهر سو که افتد بعد از این بر مشک و بر عنبر زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1674, Divan e Shamsما از آنجا و از اینجا نیستیمما ز بی‌جاییم و بی‌جا می‌رویممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2444, Divan e Shamsاز جای در بی‌جا روی وز خویشتن تنها رویبی‌مرکب و بی‌پا روی چون آب اندر جو شویچون جان و دل یکتا شوی پیدای ناپیدا شویهم تلخ و هم حلوا شوی با طبع می هم‌خو شویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدشاد باش ای عشق خوش‌سودای ماای طبیب جمله علت‌های مامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمگریز ای برادر تو ز شعله‌های آذرز برای امتحان را چه شود اگر درآییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsگر جام سپهر زهرپیماستآن در لب عاشقان چو حلواستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1394, Divan e Shamsبر همگان گر ز فلک زهر ببارد همه شبمن شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکرمهر کسکی را کسکی هر جگری را هوسیلیک کجا تا به کجا من ز هوایی دگرممن طلب اندر طلبم تو طرب اندر طربیآن طربت در طلبم پا زد و برگشت سرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم انار خندانمنبات و قند نتاند نمود سماقیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانزهر از آن دست کریمش بنوشتا که شوی مهتر حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیانحلق من از لذت حلوا بسوختتا نکنم حلیه حلوا بیانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsزین واقعه گر ز جای رفتیاز جای برو که جای اینجاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»«گفتيم: همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2198, Divan e Shamsجمله خشم از کبر خیزد از تکبر پاک شوگر نخواهی کبر را رو بی‌تکبر خاک شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #758خشم مریخی نباشد خشم اومنقلب‌رو غالب و مغلوب‌خوحافظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۲۹Poem (Qazal) #129, Divan e Hafezاگر نه باده غم دل ز یاد ما ببردنهیب حادثه بنیاد ما ز جا ببرداگر نه عقل به مستی فروکشد لنگرچگونه کشتی از این ورطه بلا ببردفغان که با همه کس غایبانه باخت فلککه کس نبود که دستی از این دغا ببردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی است‏ از پی طاق و طرم خواری کشندبر امید عز در خواری خوشند بر امید عز ده روزه خدوکگردن خود کرده‏اند از غم چو دوک‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1106چون نمی‏‌آیند اینجا کی منمکاندرین عز آفتاب روشنم‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3573تو خوش و خوبی و کان هر خوشی  تو چرا خود منت باده ‌کشیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش ده جان یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی اصل تو در لامکاناین دکان بر بند و بگشا آن دکانشش جهت مگریز زیرا در جهاتششدره‌ است و ششدره مات است ماتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #719مرغکی اندر شکار کرم بودگربه فرصت یافت او را در ربودآکل و مأکول بود و بی‌خبردر شکار خود ز صیادی دگرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsوآن غصه که می‌گویی آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری آن نیز غرر باشدخود کرده شمر آن را چه خیزد از آن سودااندر پی صد چون آن صد دام دگر باشدآن چاره همی‌کردم آن مات نمی‌آمدآن چاره لنگت را آخر چه اثر باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید سبب سوراخ‌کنتا حجب را برکند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2513, Divan e Shamsز خرمنگاه شش‌گوشه نخواهی یافتن خوشهروان شو سوی بی‌سویان رها کن رسم شش‌سوییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsمگریز ز سوز عشق زیراجز آتش عشق دود و سوداستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #26, Divan e Shamsجانیست چون شعله ولی دودش ز نورش بیشترچون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیاگر دود را کمتر کنی از نور شعله برخوریاز نور تو روشن شود هم این سرا هم آن سرادر آب تیره بنگری نی ماه بینی نی فلکخورشید و مه پنهان شود چون تیرگی گیرد هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #450زآن همه جنگند این اصحاب ماجنگ کس نشنید اندر انبیازآنکه نور انبیا خورشید بودنور حس ما چراغ و شمع و دودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #304هشت سالت جوش دادم در فراقکم نشد یک ذره خامیت و نفاقغوره تو سنگ‌بسته کز سقامغوره‌ها اکنون مویزند و تو خاممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1319پخته گرد و از تغیر دور شورو چو برهان محقق نور شوچون ز خود رستی همه برهان شدیچونکه بنده نیست شد سلطان شدیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1396هر که را هست از هوس‌ها جان پاک زود بیند حضرت و ایوان پاک‌‌چون محمد پاک شد زین نار و دودهر‌ کجا رو کرد وجه‌الله بودچون رفیقی وسوسه بدخواه را کی بدانی ثم وجه‌الله راای کسی که چشم دلت از موهای زائد هوی و هوس پاک نشده است چون همراه‌ وسوسه‌های شیطانی بدخواه هستی کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر‌جا روی آورد ذات‌ حضرت حق در آن‌جا متجلی است           هر‌که را باشد ز سینه فتح باباو ز هر شهری ببیند آفتابحق پدید است از میان دیگران همچو ماه اندر میان اختران‌‌ مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#43, Divan e Shamsزین دودناک خانه گشادند روزنیشد دود و اندر آمد خورشید روشنیآن خانه چیست سینه و آن دود چیست فکرز اندیشه گشت عیش تو اشکسته گردنیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتواقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴Quran, Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»کودک اول چون بزاید شیرنوشمدتی خاموش باشد جمله گوش‌‌ مدتی می‌‌بایدش لب‌ دوختناز سخن تا او سخن آموختن‌‌ور نباشد گوش و تی‌‌تی می‌‌کندخویشتن را گنگ گیتی می‌‌کند کر اصلی کش نبود آغاز گوشلال باشد کی کند در نطق جوش زآنکه اول سمع باید نطق راسوی منطق از ره سمع اندر آادخلوا الابیات من ابوابهاواطلبوا الاغراض فی اسبابهابرای در‌آمدن به خانه‌ها باید از درهای آن وارد شوید و برای نیل به مقصود و مطلوب خود باید خواهان توسل به علل و اسباب آن شویدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۹Quran, Al-Baqarah(#2), Line #189«… وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»«… و پسنديده نيست كه از پشت خانه‌ها به آنها داخل شويد، ولى پسنديده راه كسانى است كه پروا مى‌كنند و از درها به خانه‌ها درآييد و از خدا بترسيد تا رستگار شويد.»نطق کان موقوف راه سمع نیستجز که نطق خالق بی‌‌طمع نیست‌‌ مبدع است او تابع استاد نیمسند جمله ورا اسناد نی‌‌ باقیان هم در حرف هم در مقالتابع استاد و محتاج مثال‌‌زین سخن گر نیستی بیگانه‌‌ییدلق و اشکی گیر در ویرانه‌‌یی‌‌ زآنکه آدم زآن عتاب از اشک رستاشک تر باشد دم توبه‌پرست‌‌ بهر گریه آمد آدم بر زمینتا بود گریان و نالان و حزین‌‌آدم از فردوس و از بالای هفتپای‌ماچان از برای عذر رفت‌‌ گر ز پشت آدمی وز صلب اودر طلب می‌‌باش هم در طلب او زآتش دل و آب دیده نقل سازبوستان از ابر و خورشیدست بازتو چه دانی ذوق آب دید‌‌گانعاشق نانی تو چون نادیدگان‌‌ گر تو این انبان ز نان خالی کنیپر ز گوهرهای اجلالی کنی‌‌ طفل جان از شیر شیطان باز کنبعد از آنش با ملک انباز کن‌‌تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ایدان که با دیو لعین همشیره‌‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsدودت نپزد کند سیاهتدر پختنت آتش است کاستاستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsاز خانه و مان به یاد نایدآن را که چنین سفر مهیاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2234سوی دریا عزم کن زین آبگیربحر جو و ترک این گرداب گیرسینه را پا ساخت می‌رفت آن حذوراز مقام با خطر تا بحر نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsاز شهر مگو که در بیابانموسی‌ست رفیق و من و سلواستقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۵۷Quran, Al-Baqarah(#2), Line #57«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْـمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۖ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»«و ابر را سايبانتان گردانيديم و برايتان مَنّ و سَلوى فرستاديم: بخوريد از اين چيزهاى پاكيزه كه شما را روزى داده‌ايم. و آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خود ستم مى‌كردند.»مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsصحت چه کنی که در سقیمیهر لحظه طبیب تو مسیحاستحافظ، غزلّیات، غزل شمارهٔ ۱۸۷Poem (Qazal) #187, Divan e Hafezطبیب عشق مسیحادم است و مشفق لیکچو درد در تو نبیند که را دوا بکندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختزان نمی‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالعلتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #371, Divan e Shamsدلتنگ خوشم که در فراخیهر مسخره را ره است و گنجاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کند

برنامه شماره ۹۵۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۱۸ آوریل ۲۰۲۳ - ۳۰ فروردینبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دلِ بی‌بهره، از بهرام(۱) ترسوز شهان در ساعتِ اکرام(۲) ترسدانهٔ شیرین بُوَد اکرامِ شاهدانه دیدی، آن زمان از دام ترسگرچه باران نعمت است، از برق ترسشادِ ایّامی، تو از ایّام ترسلطفِ شاهان گرچه گستاخت کندتو ز گستاخیِّ ناهنگام ترسچون بخندد شیر، تو ایمن مباشآن زمان از زخمِ خون‌آشام ترسای مگس دل، با لبِ شِکّر مپیچچشم بادام است، از بادام ترس(۱) بهرام: نام پادشاهی در ایران باستان، مریخ(۲) اِکرام: گرامی داشتن، بزرگ داشتن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دلِ بی‌بهره، از بهرام ترسوز شهان در ساعتِ اکرام ترسدانهٔ شیرین بُوَد اکرامِ شاهدانه دیدی، آن زمان از دام ترسگرچه باران نعمت است، از برق ترسشادِ ایّامی، تو از ایّام ترسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیان(۳)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۴)بیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کُنَد در میان(۳) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۴) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُردلان(۵) هم بَردَرَدنه رود ره، نه غمِ کاری خَورَد(۵) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاجِ کَرَّمْناست بر فرقِ سَرَتطَوقِ اَعْطَیناکَ آویزِ برتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو زِ کَرَّمْناٰ بَنی آدم شَهیهم به خشکی، هم به دریا پا نهیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو، شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و، نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3230پرتوِ آن وحی، بر وَی تافتیاو درونِ خویش، حکمت یافتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3235مصطفی فرمود کای گَبرِ عَنود(۶)چُون سیه گشتی؟ اگر نور از تو بودگر تو یَنْبُوعِ(۷) الهی بودییاین چنین آبِ سیه نگشودیی(۶) عَنود: ستیزه‌کار، ستیزنده(۷) یَنْبُوع: چشمه، جویِ پُرآب----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۸)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۸) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #269رویِ صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست، کم ران اُوستاخ(۹) (۹) اُوستاخ: گستاخانه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #378این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها، روی آر، زُومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2896شُکر، جانِ نعمت و، نعمت چو پوستزآنکه شُکر آرد تو را تا کویِ دوستنعمت آرد غفلت و، شُکر انتباه(۱۰)صیدِ نعمت کن به دامِ شُکرِ شاه(۱۰) انتباه: بیداری----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #620مرغِ فتنۀ دانه، بر بام است اوپَر گُشاده بستۀ‌ دام است اوچون به دانه داد او دل را به جانناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کندآن گِرِه دان کو به پا برمی‌زندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #647مالِ دنیا، دامِ مرغانِ ضعیفمُلکِ عُقْبیٰ(۱۱)، دامِ مرغانِ شریف(۱۱) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سَعد(۱۲)(۱۲) سَعد: خجسته، مبارک؛ مقابلِ نحس----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #387گر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی، نباشد هیچ غم‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1053, Divan e Shamsدر برق چه نامه بر توان خواند؟آخر چه سپاه آید از مور؟خلقان برقند و یار خورشیدبی‌گفتِ تو ظاهرست و مشهورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۱۳) آسان بِجِه(۱۴)(۱۳) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۱۴) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #751هر که را با اختری پیوستگی استمر وَرا با اخترِ خود هَم‌تَگی(۱۵) است‌‌ طالعش گر زُهره باشد در طَرَبمیلِ کلّی دارد و عشق و طلب‌‌ور بُوَد مرّیخیِ خونْ‌‌ریزْ خوجنگ و بُهتان و خصومت جُویَد اواختران‌اند از وَرایِ اخترانکه احتراق و نَحْس نَبْوَد اندر آن‌‌سایران(۱۶) در آسمان‌هایِ دِگَرغیرِ این هفت آسمانِ مُشْتَهَر(۱۷) راسخان، در تابِ انوارِ خدانَیْ به هم پیوسته، نَیْ از هم جُداهر که باشد طالعِ او ز آن نُجومنَفْسِ او کُفّار سوزد در رُجوم‌‌(۱۸) خشمِ مرّیخی نباشد خشمِ اومُنْقَلِب‌رَو(۱۹)، غالب و مغلوب‌خُو نورِ غالب، ایمن از نقص و غَسَق(۲۰)در میانِ اِصْبَعَینِ(۲۱) نورِ حق‌‌قرآن کریم، سورهٔ مُلک (۶۷)، آیهٔ ۵Quran, Al-Mulk(#67), Line #5«وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ»«ما آسمان فرودين را به چراغهايى بياراستيم و  آن چراغها را وسيله راندن شياطين گردانيديم و برايشان شكنجه آتش سوزان آماده كرده‌ايم.»حق، فِشانْد آن نور را بر جانهامُقبِلان(۲۲) برداشته دامانها و آن نثارِ نور را او یافتهروی، از غیرِ خدا برتافته‌‌ هر که را دامانِ عشقی نا بُدهز آن نثارِ نور، بی‌‌بهره شده‌‌حدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیآفرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»جُزوها را روی‌ها سویِ کُل استبلبلان را عشق‌بازی با گُل است‌‌ گاو را رنگ از برون و، مرد رااز درون جُو رنگِ سُرخ و زرد را رنگ‌هایِ نیک از خُمِ صفاسترنگِ زشتان، از سیاهابهٔ(۲۳)‌‌ جفاست‌‌(۲۴)صِبْغَةُالله، نامِ آن رنگِ لطیفلَعْنِةُالله، بُویِ آن رنگِ کثیف‌‌قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ»«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»آنچه از دریا به دریا می‌‌روداز همانجا کآمد، آن‌جا می‌‌رود از سَرِ کُه، سیل‌هایِ تیزْرَوْ‌وز تنِ ما، جانِ عشق‌آمیز رَو(۱۵) هَم‌تَگی: شرکت در دویدن، همگامی، مجازاً مناسبت(۱۶) سایر: گردنده، سیر کننده(۱۷) مُشْتَهَر: نامور، مشهور(۱۸) رُجوم‌‌: جنعِ رَجم به معنی سنگسار کردن(۱۹) مُنْقَلِب‌رَو: کسی که در راه رفتن یکسان قدم برندارد.(۲۰) غَسَق: تاریکی غلیظ(۲۱) اِصْبَعَینِ: دو انگشت دست، مراد صفت جلال و جمال الهی است.(۲۲) مُقبِل: نیک‌بخت(۲۳) سیاهابه: آبِ آمیخته با لجن(۲۴) جفا: به معنی آزردن و ستم کردن، مراد از آن در اینجا عدم تعهد با وفا به هوشیاری الست است.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۲۵)پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن استزآنکه دلْشان بر سَرایر(۲۶)، فاطِن(۲۷) است‏تو به عکسی پیشِ کوران بهرِ جاه(۲۸)با حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادبنارِ شهوت را از آن گشتی حَطَب‏(۲۹)چون نداری فِطْنَت(۳۰) و، نورِ هُدیٰبهرِ کُوران، روی را می‏زن جَلا(۲۵) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۲۶) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۲۷) فاطِن: دانا و زیرک(۲۸) جاه: مقامِ دنیوی(۲۹) حَطَب‏: هیزم(۳۰) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3224پیشِ بینایان، حَدَث(۳۱) در روی مالناز می‏‌کُن با چنین گَندیده حال(۳۱) حَدَث: مدفوع، ادرار----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2225ای تواضع بُرده پیشِ ابلهانوی تکبّر بُرده تو پیشِ شهانآن تکبّر بر خَسان خوب است و چُستهین مرو معکوس، عکسش بندِ توستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این همه رغبت شگُفتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن آبادست آن راهِ نیاز ترک نازش گیر و، با آن ره بساز مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2071پیشِ بینایان خبر گفتن خطاستکآن دلیلِ غفلت و نقصان ماستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #348حاجتِ خود عرضه کن، حجّت مگوهمچو ابلیسِ لعینِ سخت‌رُو(۳۲)(۳۲) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دلِ بی‌بهره، از بهرام ترسوز شهان در ساعتِ اکرام ترسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsلطفِ شاهان گرچه گستاخت کندتو ز گستاخیِّ ناهنگام ترسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شُکرِ نعمت، خوش‌تر از نعمت بُوَدشُکرباره(۳۳) کِی سویِ نعمت رَوَد؟شُکر، جانِ نعمت و، نعمت چو پوستزآنکه شُکر آرد تو را تا کویِ دوست(۳۳) شُکرباره: آن‌‌که بسیار شُکرِ می‌کند و عاشقِ شُکر است.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢١۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۳۴)پَست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دان(۳۴) مُدام: شراب----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که: من مژده‌دهِ وصلم ازوشُکر همی‌گفت که: من صاحبِ انبارم ازومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4094جز که عفوِ تو که را دارد سند؟هر که با امر تو بی‌باکی کند غَفْلَت و گستاخیِ این مُجرِماناز وُفورِ عفوِ توست ای عَفوْلان(۳۵) دایماً غفلت ز گستاخی دَمَدکه بَرَد تعظیم از دیده رَمَد(۳۶)(۳۵) عَفوْلان: محل عفو و بخشش(۳۶) رَمَد: دردِ چشم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۷) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4097غَفْلت و نِسیانِ بَد آموختهز آتشِ تعظیم گردد سوخته هَیْبَتش بیداری و فِطنت(۳۸) دهد  سهو و نسیان از دلش بیرون جهد وقتِ غارت خواب نآید خلق راتا بِنَرباید کسی زو دلق راخواب چون در می‌رمد از بیمِ دلقخوابِ نسیان کَی بُوَد با بیمِ حَلْق؟لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواهکه بُوَد نسیان به وجهی هم گناهقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»زآنکه استکمالِ تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردگرچه نسیان لابُد و ناچار بوددر سبب ورزیدن او مختار بود که تَهاوُن(۳۹) کرد در تعظیم‌هاتا که نسیان زاد یا سهو و خطا همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: معذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیار بیخودی نآمَد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندی گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ توپشت‌دارت(۴۰) بودی او و عذرْخواه  من غلامِ زَلَّتِ(۴۱) مستِ اِلٰه(۳۸) فِطنت: زیرکی و هوشیاری(۳۹) تَهاوُن: سستی، سهل‌انگاری(۴۰) پشت‌دار: پشتیبان، حامی(۴۱) زَلَّت: لغزش----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsچون بخندد شیر، تو ایمن مباشآن زمان از زخمِ خون‌آشام ترسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsمن غِرّه به سُست‌خندهٔ(۴۲) اوایمن گشتم که او خَموش استهُش دار که آبِ زیرِ کاه استبحری‌ست که زیرِ کَه به جوش استدر رویِ تو بنگرد، بخنددمغرور مشو که روی‌پوش(۴۳) استشیری‌ست که غم ز هیبتِ اودر گور مقیم همچو موش است(۴۲) سُست‌خنده: تبسّم، لبخند(۴۳) روی‌پوش: ظاهرسازی، پوشاندن باطن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حَزم(۴۴) آن باشد که ظنِّ بَد بَریتا گریزیّ و شوی از بَد، بَریحَزم، سُوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فَضول(۴۵)روی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست، کم ران اُوستاخ(۴۶)آن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلو(۴۴) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۴۵) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.(۴۶) اوستاخ: گستاخانه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستحَزم کن از خورد، کین زَهرین‌گیاستحَزم کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم(۴۷) در این راهِ دقیقنی قلاوزست و نی رَه دانَد اویوسفا کم رو سویِ آن گرگ‌خوحَزم، آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام هایِ این سراکه نه چربِش دارد و نی نوش، اوسِحر خوانَد، می‌دَمد در گوش، او(۴۷) قلاووز: پیشاهنگ، پیشرو----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگانِ جفتِ عَوْنبر زمین آهسته می‌رانند و هَوْنحق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌اند، در روی زمین به آهستگی و فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام برمی‌دارند.قرآن كريم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آيهٔ ۶۳Quran, Al-Furqaan(#25), Line #63«وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا.»«بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه در روى زمين به فروتنى راه مى‌روند. و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند، به ملايمت سخن گويند.»پا برهنه چون رَوَد در خارزار؟جز به وقفه و فِکرَت و پرهیزگارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3315 ز‌ین نظر، و‌‌ین عقل، نآید جز دَ‌و‌ار(۴۸)پس نظر بگذار و بگزین انتظار از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاع(۴۹)منتظر را بِهْ ز گفتن، استماع(۵۰) منصبِ تعلیم، نو‌عِ شهو‌ت استهر خیالِ شهو‌تی در رَه بُت استگر به فضلش پی ببر‌دی هر فَضو‌ل(۵۱)کی فرستاد‌ی خدا چند‌ین رسو‌ل؟ عقلِ جز‌و‌‌ی همچو بر‌ق است و دَرَخش(۵۲)در دَ‌رَخشی کَی تو‌ان شد سو‌یِ و‌َخْش(۵۳)؟نیست نو‌رِ برق، بهرِ رهبر‌یبلکه امرست ابر را که می‌‌‌گِر‌یبر‌قِ عقلِ ما برای گر‌یه ‌استتا بگر‌ید نیستی در شو‌قِ هست عقلِ کو‌د‌ک گفت بر کُتّاب(۵۴) تَن(۵۵)لیک نتو‌اند به خو‌د آمو‌ختن عقلِ رنجور آرَدَش سو‌یِ طبیبلیک نبْو‌د در دو‌ا عقلش مُصیب(۵۶)نَک(۵۷) شیاطین سو‌یِ گَرد‌و‌ن می‌شدندگوش بر اَسرارِ بالا می‌ز‌د‌ند می‌ربو‌د‌ند اندکی ز‌آن ر‌ا‌زهاتا شُهُب(۵۸) می‌راندشان ز‌‌‌و‌‌د از سماقرآن کریم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آیات ۶ تا ۱۰Quran, Al-Saaffaat(#37), Line #6-10«إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ. وَحِفْظًا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍ. لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَىٰ وَيُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ. دُحُورًا ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ. إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ.»«ما آسمانِ فرودين را به زينت ستارگان بيآراستيم. و از هر شيطان نافرمان نگه داشتيم. تا سخن ساكنان عالَمِ بالا را نشنوند و از هر سوى رانده شوند. تا دور گردند و براى آنهاست عذابى دايم. مگر آن شيطان كه ناگهان چيزى بربايد و ناگهان شهابى ثاقب دنبالش كند.»که ر‌َو‌‌ید آنجا رسو‌‌لی آمده‌ستهر چه می‌خو‌اهید ز‌و‌د آید به د‌ستگر همی ‌جو‌‌یید دُرِّ بی‌‌بهااُدْخُلُوا الْاَبْیاٰتَ مِنْ اَبْوابِها می‌زن آن حلقه‌ٔ دَر و بر باب بیستاز سو‌یِ بامِ فلکْتان راه نیست نیست حاجتْتان بدین راهِ د‌ر‌ا‌زخاکی‌ای را داده‌ایم اسر‌ا‌رِ ر‌ازپیشِ او آیید اگر خاین نی‌ایدنیشکر گر‌د‌ید از‌‌و گرچه نی‌اید سبزه ر‌و‌‌یانَد ز خاکت آن دلیل(۵۹)نیست کم از سُمِّ اسبِ جبرئیل(۶۰) سبز گر‌دی تازه گر‌دی در نُو‌یگر تو خاکِ اسبِ جبریلی شو‌‌ی(۴۸) دَوار: سرگشتگی، سرگردانی(۴۹) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۵۰) استماع: شنیدن(۵۱) فَضول: یاوه‌گو، کسی که به کارهای غیرِ ضروری می‌پردازد.(۵۲) دَرَخْش: آذرخش، برق(۵۳) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون(۵۴) كُتّاب: مكتب‌خانه(۵۵) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر «خود را به هر چیزی بستن، بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن»(۵۶) مُصیب: اصابت کننده، راست‌کار، راست و درست عمل کننده(۵۷) نَک: اینک، بلکه(۵۸) شُهُب: جمعِ شِهاب، سنگ‌های آسمانی، گلوله‌های آتش(۵۹) دلیل: پیشوا(۶۰) اسبِ جبرئیل: اشاره به مبارک‌قدمی جبرئیل دارد که هرجا قدم می‌گذارد، آنجا سبز می‌گردد و موجبِ حیات و شکوفایی می‌شود.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3013«رفتنِ گرگ و روباه در خدمتِ شیر به شکار» شیر و گرگ و روبَهی بهرِ شکاررفته بودند از طلب در کوهسار تا به پشتِ همدگر بر صیدهاسخت بر بندند، بند و قیدها هر سه با هم اندر آن صحرایِ ژرفصیدها گیرند، بسیار و شِگَرف‌‌(۶۱)گر چه زیشان شیرِ نر را ننگ بودلیک کرد اِکرام(۶۲) و همراهی نمود این چنین شه را ز لشکر زحمت استلیک همره شد، جماعت رحمت است‌‌حدیث«الجَماعَةُ رَحمَةٌ و فیِ الْفُرقَةِ عَذابٌ»«در جمع و جماعت، رحمت است و در جدایی و تفرقه، عذاب.» این چنین مه را ز اختر ننگ‌هاستاو میانِ اختران، بهرِ سخاست‌‌(۶۳)امرِ شاوِرْهُمْ پیمبر را رسیدگر چه رایی نیست رایَش را نَدید(۶۴) قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۵۹Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #159«… وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ…»«… در كارها با ايشان مشورت كن…»در ترازو، جو رفیقِ زر شده‌ستنی از آنکه جو چو زر، گوهر شده‌ست‌‌ روح، قالَب را کُنون همره شده‌ستمدّتی سگ، حارسِ(۶۵) درگه شده‌ست‌‌قرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۱۸Quran, Al-Kahf(#18), Line #18«… وَكَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ…»«… و سگشان بر درگاه غار دو دست خويش دراز كرده بود…»(۶۱) شِگَرف: نیکو و خوشایند، عجیب(۶۲) اکرام: گرامی داشتن(۶۳) سخا: بخشش و جوانمردی(۶۴) ندید: همتا، نظیر(۶۵) حارِس: نگهبان، حراست کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقلِ یاری یار کناَمْرُهُمْ شُوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايهٔ مشورت با يكديگر است…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3022چون که رفتند این جماعت سویِ کوهدر رکابِ شیرِ با فَرّ و شکوه‌‌ گاوِ کوهی و بُز و خرگوشِ زَفْت(۶۶)یافتند و کارِ ایشان پیش رفت‌‌ هر که باشد در پیِ شیرِ حِراب(۶۷)کم نیآید روز و شب او را کباب‌‌چون ز کُه در بیشه آوردندشانکشته و مجروح و اندر خون‌کشان‌‌ گرگ و روبَه را طمع بود اندر آنکه رود قسمت به عدلِ خسروان‌‌(۶۸) عکسِ(۶۹) طَمْع هر دوشان بر شیر زدشیر، دانست آن طمع‌ها را سَنَد(۷۰)هر که باشد شیرِ اسرار و امیراو بدانَد هر چه اندیشد ضمیر هین نگه دار ای دلِ اندیشه‌خو(۷۱)دل ز اندیشهٔ‌‌ بدی در پیشِ او داند و خر را همی‌‌ راند خَموش(۷۲)در رُخت خندد برایِ روی‌پوش‌‌(۶۶) زَفْت: بزرگ، ستبر(۶۷) حِراب: جنگ، جنگی(۶۸) خسروان: شاهان(۶۹) زدنِ عكس: منعكس شدن، معلوم شدن(۷۰) سَنَد: چیزی كه بدان اعتماد كنند، تکیه‌گاه، در اینجا به معنی منشأ و سرچشمه(۷۱) اندیشه‌خو: دارای طبع و سرشت اندیشه و فکر. کسی که پیوسته در فکر است، اما نه فکر صواب، بلکه خیالات واهی.(۷۲) خر را خَموش راندن: کنایه از مماشات کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #217از پیِ آن گفت حق، خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3031 شیر چون دانست آن وسواسِشان(۷۳)وانگفت و داشت آن دَم پاسِشان‌‌(۷۴) لیک با خود گفت: بنمایم سزامر شما را ای خَسیسانِ(۷۵) گدا مر شما را بس نیآمد رایِ من؟ظَنّتان(۷۶) این است در اِعطای(۷۷) من‌‌؟(۷۳) وسواس: اندیشهٔ بد که بر دل بگذرد.(۷۴) پاس داشتن: حُرمت نگاه داشتن.(۷۵) خَسیس: فرومایه، پست(۷۶) ظَنّ: گمان(۷۷) اِعطا: بخشیدن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … .»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3034ای خِرَد و رایِتان از رایِ مناز عطاهایِ جهان‌آرایِ(۷۸) من‌‌ نقش با نقّاش چه اسْگالَد(۷۹) دِگر؟چون سِگالِشْ اوش بخشید و خبر این چنین ظنِّ خسیسانه به منمر شما را بود؟ ننگانِ زَمَن(۸۰)‌‌ظٰانّین بِاللهِ ظَنَّ السُّوء راچون منافق سر بیندازم جداآنان که نسبت به خداوند، گمان بد برند، باید همانند منافقان، سرشان را قطع کنم.قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۶Quran, Al-Fath(#48), Line #6«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ… .»«و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه بر خدا بدگمانند عذاب كند… .»وارهانَم چرخ را از ننگتانتا بمانَد در جهان این داستان‌‌ شیر با این فکر می‌‌زد خنده فاشبر تبسّم‌هایِ شیر، ایمن مباش‌‌مالِ دنیا شد تبسّم‌هایِ حقکرد ما را مست و مغرور و خَلَق‌‌(۸۱)فقر و رنجوری به استت ای سَنَد(۸۲)کآن تبسّم، دامِ خود را بر کَنَد(۷۸) جهان‌آرای: آرایش دهنده جهان. کنایه از گسترده و جهان شمول.(۷۹) سِگالیدن: اندیشیدن و فکر کردن، بخصوص اندیشیدن بد.(۸۰) زَمَن: زمان، روزگار(۸۱) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۸۲) سَنَد: شخص مورد اعتماد-------------------------مجموع لغات:(۱) بهرام: نام پادشاهی در ایران باستان، مریخ(۲) اِکرام: گرامی داشتن، بزرگ داشتن(۳) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۴) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۵) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت(۶) عَنود: ستیزه‌کار، ستیزنده(۷) یَنْبُوع: چشمه، جویِ پُرآب(۸) رُدُّوا لَعادوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۹) اُوستاخ: گستاخانه(۱۰) انتباه: بیداری(۱۱) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت(۱۲) سَعد: خجسته، مبارک؛ مقابلِ نحس(۱۳) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۱۴) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن(۱۵) هَم‌تَگی: شرکت در دویدن، همگامی، مجازاً مناسبت(۱۶) سایر: گردنده، سیر کننده(۱۷) مُشْتَهَر: نامور، مشهور(۱۸) رُجوم‌‌: جنعِ رَجم به معنی سنگسار کردن(۱۹) مُنْقَلِب‌رَو: کسی که در راه رفتن یکسان قدم برندارد.(۲۰) غَسَق: تاریکی غلیظ(۲۱) اِصْبَعَینِ: دو انگشت دست، مراد صفت جلال و جمال الهی است.(۲۲) مُقبِل: نیک‌بخت(۲۳) سیاهابه: آبِ آمیخته با لجن(۲۴) جفا: به معنی آزردن و ستم کردن، مراد از آن در اینجا عدم تعهد با وفا به هوشیاری الست است.(۲۵) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۲۶) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۲۷) فاطِن: دانا و زیرک(۲۸) جاه: مقامِ دنیوی(۲۹) حَطَب‏: هیزم(۳۰) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی(۳۱) حَدَث: مدفوع، ادرار(۳۲) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو(۳۳) شُکرباره: آن‌‌که بسیار شُکرِ می‌کند و عاشقِ شُکر است.(۳۴) مُدام: شراب(۳۵) عَفوْلان: محل عفو و بخشش(۳۶) رَمَد: دردِ چشم(۳۷) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۸) فِطنت: زیرکی و هوشیاری(۳۹) تَهاوُن: سستی، سهل‌انگاری(۴۰) پشت‌دار: پشتیبان، حامی(۴۱) زَلَّت: لغزش(۴۲) سُست‌خنده: تبسّم، لبخند(۴۳) روی‌پوش: ظاهرسازی، پوشاندن باطن(۴۴) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۴۵) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.(۴۶) اوستاخ: گستاخانه(۴۷) قلاووز: پیشاهنگ، پیشرو(۴۸) دَوار: سرگشتگی، سرگردانی(۴۹) ارتفاع: بالا رفتن، والایی و رفعت جُستن(۵۰) استماع: شنیدن(۵۱) فَضول: یاوه‌گو، کسی که به کارهای غیرِ ضروری می‌پردازد.(۵۲) دَرَخْش: آذرخش، برق(۵۳) وَخْش: نامِ شهرى در ماوراءالنهر كنارِ رودِ جيحون(۵۴) كُتّاب: مكتب‌خانه(۵۵) تَن: فعلِ امر از مصدرِ تنیدن، دلالت دارد بر «خود را به هر چیزی بستن، بر چیزی یا کاری مصمّم بودن، مدام به کاری یا چیزی مشغول بودن»(۵۶) مُصیب: اصابت کننده، راست‌کار، راست و درست عمل کننده(۵۷) نَک: اینک، بلکه(۵۸) شُهُب: جمعِ شِهاب، سنگ‌های آسمانی، گلوله‌های آتش(۵۹) دلیل: پیشوا(۶۰) اسبِ جبرئیل: اشاره به مبارک‌قدمی جبرئیل دارد که هرجا قدم می‌گذارد، آنجا سبز می‌گردد و موجبِ حیات و شکوفایی می‌شود.(۶۱) شِگَرف: نیکو و خوشایند، عجیب(۶۲) اکرام: گرامی داشتن(۶۳) سخا: بخشش و جوانمردی(۶۴) ندید: همتا، نظیر(۶۵) حارِس: نگهبان، حراست کننده(۶۶) زَفْت: بزرگ، ستبر(۶۷) حِراب: جنگ، جنگی(۶۸) خسروان: شاهان(۶۹) زدنِ عكس: منعكس شدن، معلوم شدن(۷۰) سَنَد: چیزی كه بدان اعتماد كنند، تکیه‌گاه، در اینجا به معنی منشأ و سرچشمه(۷۱) اندیشه‌خو: دارای طبع و سرشت اندیشه و فکر. کسی که پیوسته در فکر است، اما نه فکر صواب، بلکه خیالات واهی.(۷۲) خر را خَموش راندن: کنایه از مماشات کردن(۷۳) وسواس: اندیشهٔ بد که بر دل بگذرد.(۷۴) پاس داشتن: حُرمت نگاه داشتن.(۷۵) خَسیس: فرومایه، پست(۷۶) ظَنّ: گمان(۷۷) اِعطا: بخشیدن(۷۸) جهان‌آرای: آرایش دهنده جهان. کنایه از گسترده و جهان شمول.(۷۹) سِگالیدن: اندیشیدن و فکر کردن، بخصوص اندیشیدن بد.(۸۰) زَمَن: زمان، روزگار(۸۱) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۸۲) سَنَد: شخص مورد اعتماد----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دل بی‌بهره از بهرام ترسوز شهان در ساعت اکرام ترسدانه شیرین بود اکرام شاهدانه دیدی آن زمان از دام ترسگرچه باران نعمت است از برق ترسشاد ایامی تو از ایام ترسلطف شاهان گرچه گستاخت کندتو ز گستاخی ناهنگام ترسچون بخندد شیر تو ایمن مباشآن زمان از زخم خون‌آشام ترسای مگس دل با لب شکر مپیچچشم بادام است از بادام ترسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دل بی‌بهره از بهرام ترسوز شهان در ساعت اکرام ترسدانه شیرین بود اکرام شاهدانه دیدی آن زمان از دام ترسگرچه باران نعمت است از برق ترسشاد ایامی تو از ایام ترسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود گر گویم به راستشرح آن دشمن که در جان شماستزهره‌های پردلان هم بردردنه رود ره نه غم کاری خوردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3574تاج کرمناست بر فرق سرتطوق اعطیناک آویز برتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3773تو ز کرمنا بنی آدم شهیهم به خشکی هم به دریا پا نهیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #79بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #341گرچه با تو شه نشیند بر زمینخویشتن بشناس و نیکوتر نشینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3230پرتو آن وحی بر وی تافتیاو درون خویش حکمت یافتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3235مصطفی فرمود کای گبر عنودچون سیه گشتی اگر نور از تو بودگر تو ینبوع الهی بودییاین چنین آب سیه نگشودییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #269روی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست کم ران اوستاخ مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #378این جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها روی آر زومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2896شکر جان نعمت و نعمت چو پوستزآنکه شکر آرد تو را تا کوی دوستنعمت آرد غفلت و شکر انتباهصید نعمت کن به دام شکر شاهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #620مرغ فتنه دانه بر بام است اوپر گشاده بسته دام است اوچون به دانه داد او دل را به جانناگرفته مر ورا بگرفته دانآن نظرها که به دانه می‌کندآن گره دان کو به پا برمی‌زندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #647مال دنیا دام مرغان ضعیفملک عقبی دام مرغان شریفمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #387گر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی نباشد هیچ غم‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1053, Divan e Shamsدر برق چه نامه بر توان خواندآخر چه سپاه آید از مورخلقان برقند و یار خورشیدبی‌گفت تو ظاهرست و مشهورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #751هر که را با اختری پیوستگی استمر ورا با اختر خود هم‌تگی است‌‌ طالعش گر زهره باشد در طربمیل کلی دارد و عشق و طلب‌‌ور بود مریخی خون‌ریز خوجنگ و بهتان و خصومت جوید اواختران‌اند از ورای اخترانکه احتراق و نحس نبود اندر آن‌‌سایران در آسمان‌های دگرغیر این هفت آسمان مشتهر راسخان در تاب انوار خدانی به هم پیوسته نی از هم جداهر که باشد طالع او ز آن نجومنفس او کفار سوزد در رجوم‌‌ خشم مریخی نباشد خشم اومنقلب‌رو غالب و مغلوب‌خو نور غالب ایمن از نقص و غسقدر میان اصبعین نور حق‌‌قرآن کریم، سورهٔ مُلک (۶۷)، آیهٔ ۵Quran, Al-Mulk(#67), Line #5«وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ»«ما آسمان فرودين را به چراغهايى بياراستيم و  آن چراغها را وسيله راندن شياطين گردانيديم و برايشان شكنجه آتش سوزان آماده كرده‌ايم.»حق فشاند آن نور را بر جانهامقبلان برداشته دامانها و آن نثار نور را او یافتهروی از غیر خدا برتافته‌‌ هر که را دامان عشقی نا بدهز آن نثار نور بی‌‌بهره شده‌‌حدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیآفرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»جزوها را روی‌ها سوی کل استبلبلان را عشق‌بازی با گل است‌‌ گاو را رنگ از برون و مرد رااز درون جو رنگ سرخ و زرد را رنگ‌های نیک از خم صفاسترنگ زشتان از سیاهابه جفاست‌‌صبغه‌الله نام آن رنگ لطیفلعنه‌الله بوی آن رنگ کثیف‌‌قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ»«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»آنچه از دریا به دریا می‌‌روداز همانجا کاد آن‌جا می‌‌رود از سر که سیل‌های تیزرو‌وز تن ما جان عشق‌آمیز رومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان نهان را ساترستپیش اهل دل ادب بر باطن استزآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏تو به عکسی پیش کوران بهر جاهبا حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیش بینایان کنی ترک ادبنار شهوت را از آن گشتی حطب‏چون نداری فطنت و نور هدیبهر کوران روی را می‏زن جلامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3224پیش بینایان حدث در روی مالناز می‏‌کن با چنین گندیده حالمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2225ای تواضع برده پیش ابلهانوی تکبر برده تو پیش شهانآن تکبر بر خسان خوب است و چستهین مرو معکوس عکسش بند توستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این همه رغبت شگفتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک، کم خایش که دارد صد خطرایمن آبادست آن راه نیاز ترک نازش گیر و با آن ره بساز مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2071پیش بینایان خبر گفتن خطاستکان دلیل غفلت و نقصان ماستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #348حاجت خود عرضه کن حجت مگوهمچو ابلیس لعین سخت‌رومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsای دل بی‌بهره از بهرام ترسوز شهان در ساعت اکرام ترسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استاد عشق ز استادیکه هین بترس ز هرکس که دل بدو دادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsلطف شاهان گرچه گستاخت کندتو ز گستاخی ناهنگام ترسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شکر نعمت، خوش‌تر از نعمت بودشکرباره کی سوی نعمت رودشکر جان نعمت و نعمت چو پوستزآنکه شکر آرد تو را تا کوی دوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٢١۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که من مژده‌ ده وصلم ازوشکر همی‌گفت که من صاحب انبارم ازومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4094جز که عفو تو که را دارد سندهر که با امر تو بی‌باکی کند غفلت و گستاخی این مجرماناز وفور عفو توست ای عفولان دایما غفلت ز گستاخی دمدکه برد تعظیم از دیده رمدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4097غفلت و نسیان بد آموختهز آتش تعظیم گردد سوخته هیبتش بیداری و فطنت دهد  سهو و نسیان از دلش بیرون جهد وقت غارت خواب ناید خلق راتا بنرباید کسی زو دلق راخواب چون در می‌رمد از بیم دلقخواب نسیان کی بود با بیم حلقلاتواخذ ان نسینا شد گواهکه بود نسیان به وجهی هم گناهقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»زآنکه استکمال تعظیم او نکردورنه نسیان در نیاوردی نبردگرچه نسیان لابد و ناچار بوددر سبب ورزیدن او مختار بود که تهاون کرد در تعظیم‌هاتا که نسیان زاد یا سهو و خطا همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیار بیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندی گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد توپشت‌دارت بودی او و عذرخواه  من غلام زلت مست الهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1209, Divan e Shamsچون بخندد شیر تو ایمن مباشآن زمان از زخم خون‌آشام ترسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsمن غره به سست‌خنده اوایمن گشتم که او خموش استهش دار که آب زیر کاه استبحری‌ست که زیر که به جوش استدر روی تو بنگرد بخنددمغرور مشو که روی‌پوش استشیری‌ست که غم ز هیبت اودر گور مقیم همچو موش استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حزم آن باشد که ظن بد بریتا گریزی و شوی از بد بریحزم سوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فضولروی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست کم ران اوستاخآن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستحزم کن از خورد کین زهرین‌گیاستحزم کردن زور و نور انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدهر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌خوحزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام های این سراکه نه چربش دارد و نی نوش اوسحر خواند می‌دمد در گوش اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگان جفت عونبر زمین آهسته می‌رانند و هونحق تعالی فرموده است بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌انددر روی زمین به آهستگی و فروتنی تسلیم و فضا گشایی گام برمی‌دارندقرآن كريم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آيهٔ ۶۳Quran, Al-Furqaan(#25), Line #63«وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا.»«بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه در روى زمين به فروتنى راه مى‌روند. و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند، به ملايمت سخن گويند.»پا برهنه چون رود در خارزارجز به وقفه و فکرت و پرهیزگارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3315 ز‌ین نظر و‌‌ین عقل ناید جز دو‌ارپس نظر بگذار و بگزین انتظار از سخن‌گو‌یی مجو‌یید ارتفاعمنتظر را به ز گفتن استماع منصب تعلیم نو‌ع شهو‌ت استهر خیال شهو‌تی در ره بت استگر به فضلش پی ببر‌دی هر فضو‌لکی فرستاد‌ی خدا چند‌ین رسو‌ل عقل جز‌و‌‌ی همچو بر‌ق است و درخشدر درخشی کی توان شد سوی رخشنیست نو‌ر برق بهر رهبر‌یبلکه امرست ابر را که می‌‌‌گر‌یبر‌ق عقل ما برای گر‌یه ‌استتا بگر‌ید نیستی در شو‌ق هست عقل کو‌د‌ک گفت بر کتاب تنلیک نتو‌اند به خو‌د آمو‌ختن عقل رنجور آردش سو‌ی طبیبلیک نبو‌د در دو‌ا عقلش مصیبنک شیاطین سو‌ی گرد‌و‌ن می‌شدندگوش بر اسرار بالا می‌ز‌د‌ند می‌ربو‌د‌ند اندکی ز‌آن ر‌ا‌زهاتا شهب می‌راندشان ز‌‌‌و‌‌د از سماقرآن کریم، سورهٔ صافّات (۳۷)، آیات ۶ تا ۱۰Quran, Al-Saaffaat(#37), Line #6-10«إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ. وَحِفْظًا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍ. لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَىٰ وَيُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ. دُحُورًا ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ. إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ.»«ما آسمانِ فرودين را به زينت ستارگان بيآراستيم. و از هر شيطان نافرمان نگه داشتيم. تا سخن ساكنان عالَمِ بالا را نشنوند و از هر سوى رانده شوند. تا دور گردند و براى آنهاست عذابى دايم. مگر آن شيطان كه ناگهان چيزى بربايد و ناگهان شهابى ثاقب دنبالش كند.»که ر‌َو‌‌ید آنجا رسو‌‌لی آمده‌ستهر چه می‌خو‌اهید ز‌و‌د آید به د‌ستگر همی ‌جو‌‌یید در بی‌‌بهاادخلوا الابیات من ابوابها می‌زن آن حلقه در و بر باب بیستاز سو‌ی بام فلکتان راه نیست نیست حاجتتان بدین راه د‌ر‌ا‌زخاکی‌ای را داده‌ایم اسر‌ا‌ر ر‌ازپیش او آیید اگر خاین نی‌ایدنیشکر گر‌د‌ید از‌‌و گرچه نی‌اید سبزه ر‌و‌‌یاند ز خاکت آن دلیلنیست کم از سم اسب جبرئیل سبز گر‌دی تازه گر‌دی در نو‌یگر تو خاک اسب جبریلی شو‌‌یمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3013رفتن گرگ و روباه در خدمت شیر به شکار شیر و گرگ و روبهی بهر شکاررفته بودند از طلب در کوهسار تا به پشت همدگر بر صیدهاسخت بر بندند بند و قیدها هر سه با هم اندر آن صحرای ژرفصیدها گیرند بسیار و شگرف‌‌گر چه زیشان شیر نر را ننگ بودلیک کرد اکرام و همراهی نمود این چنین شه را ز لشکر زحمت استلیک همره شد جماعت رحمت است‌‌حدیث«الجَماعَةُ رَحمَةٌ و فیِ الْفُرقَةِ عَذابٌ»«در جمع و جماعت، رحمت است و در جدایی و تفرقه، عذاب.» این چنین مه را ز اختر ننگ‌هاستاو میان اختران بهر سخاست‌‌امر شاورهم پیمبر را رسیدگر چه رایی نیست رایش را ندید قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۵۹Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #159«… وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ…»«… در كارها با ايشان مشورت كن…»در ترازو جو رفیق زر شده‌ستنی از آنکه جو چو زر گوهر شده‌ست‌‌ روح قالب را کنون همره شده‌ستمدتی سگ حارس درگه شده‌ست‌‌قرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۱۸Quran, Al-Kahf(#18), Line #18«… وَكَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ…»«… و سگشان بر درگاه غار دو دست خويش دراز كرده بود…»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقل یاری یار کنامرهم شوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايهٔ مشورت با يكديگر است…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3022چون که رفتند این جماعت سوی کوهدر رکاب شیر با فر و شکوه‌‌ گاو کوهی و بز و خرگوش زفتیافتند و کار ایشان پیش رفت‌‌ هر که باشد در پی شیر حرابکم نیاید روز و شب او را کباب‌‌چون ز که در بیشه آوردندشانکشته و مجروح و اندر خون‌کشان‌‌ گرگ و روبه را طمع بود اندر آنکه رود قسمت به عدل خسروان‌‌ عکس طمع هر دوشان بر شیر زدشیر دانست آن طمع‌ها را سندهر که باشد شیر اسرار و امیراو بداند هر چه اندیشد ضمیر هین نگه دار ای دل اندیشه‌خودل ز اندیشه بدی در پیش او داند و خر را همی‌‌ راند خموشدر رخت خندد برای روی‌پوش‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #217از پی آن گفت حق خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3031 شیر چون دانست آن وسواسشانوانگفت و داشت آن دم پاسشان‌‌ لیک با خود گفت بنمایم سزامر شما را ای خسیسان گدا مر شما را بس نیامد رای منظنتان این است در اعطای من‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … .»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است … .»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3034ای خرد و رایتان از رای مناز عطاهای جهان‌آرای من‌‌ نقش با نقاش چه اسگالد دگرچون سگالش اوش بخشید و خبر این چنین ظن خسیسانه به منمر شما را بود ننگان زمنظانین بالله ظن السوء راچون منافق سر بیندازم جداآنان که نسبت به خداوند گمان بد برند باید همانند منافقان سرشان را قطع کنمقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۶Quran, Al-Fath(#48), Line #6«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ… .»«و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه بر خدا بدگمانند عذاب كند… .»وارهانم چرخ را از ننگتانتا بماند در جهان این داستان‌‌ شیر با این فکر می‌‌زد خنده فاشبر تبسم‌های شیر ایمن مباش‌‌مال دنیا شد تبسم‌های حقکرد ما را مست و مغرور و خلق‌‌فقر و رنجوری به استت ای سندکان تبسم دام خود را بر کند

برنامه شماره ۹۵۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۱۱ آوریل ۲۰۲۳ - ۲۳ فروردینبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجَهَد خنده ز من، خنده نهان دارم ازوروی تُرُش سازم ازو، بانگ و فغان آرم ازوبا تُرُشان لاغ(۱) کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم ازوشهرِ بزرگ است تنم، غم طرفی، من طرفییک طرفی آبم ازو، یک طرفی نارم ازوبا تُرُشانش تُرُشم، با شِکَرانش شِکَرمرویِ من او، پشتِ من او، پشتِ طرب خارم ازوصد چو تو و صد چو منش مست شده در چمنشرقص‌کنان، دست‌زنان، بر سرِ هر طارَم(۲) ازوطوطیِ قند و شِکَرم، غیرِ شِکَر می‌نخورمهر چه به عالَم تُرُشی، دورم و بیزارم ازوگر تُرُشی داد تو را، شهد و شِکَر داد مراسُکسُک(۳) و لنگی تو ازو، من خوش و رهوارم ازوهر که درین ره نرود، درّه و دوله‌ست(۴) رهشمن که درین شاه‌رهم، بر رهِ هموارم ازومسجدِ اَقصاست(۵) دلم، جنّتِ مأواست دلم*حور شده، نور شده جملهٔ آثارم ازوهر که حَقَش خنده دهد، از دهنش خنده جهدتو اگر انکاری ازو، من همه اقرارم ازوقسمتِ گل خنده بُوَد، گریه ندارد، چه کند؟سوسن و گل می‌شکفد در دلِ هشیارم ازوصبر همی‌گفت که: من مژده‌دهِ وصلم ازوشُکر همی‌گفت که: من صاحبِ انبارم ازوعقل همی‌گفت که: من زاهد و بیمارم ازوعشق همی‌گفت که: من ساحر و طرّارم(۶) ازوروح همی‌گفت که: من گنجِ گُهَر دارم ازوگنج همی‌گفت که: من در بنِ دیوارم(۷) ازوجهل همی‌گفت که: من بی‌خبرم، بیخود ازوعلم همی‌گفت که: من مِهتَرِ(۸) بازارم ازوزهد همی‌گفت که: من واقفِ اسرارم ازوفقر همی‌گفت که: من بی‌دل و دستارم ازواز سویِ تبریز اگر شمسِ حقم باز رسدشرح شود، کشف شود جملهٔ گفتارم ازو* قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۵Quran, An-Najm(#53), Line #15«عِنْدَهَا جَنَّةُ الْـمَأْوَىٰ.»«كه آرامگاهِ بهشت نزدِ آن درخت است.»(۱) لاغ: شوخی(۲) طارَم: خیمه، سراپرده(۳) سُکسُک: اسبی که بد و نارهوار رود.(۴) دوله‌: پست و بلند، ناهموار(۵) مسجدِ اَقصیٰ: مسجد بزرگ و معروف در بیت‌الـمقدس(۶) طرّار: دزد(۷) بنِ دیوار: کنایه از اینکه در قدیم گنج را زیر دیوار پنهان می کردند که برای پیدا کردن آن باید خانه را خراب می کردند، و کنایه از پایِ دیوار نشستن، گدایی کردن(۸) مِهتَر: سرور، آقا، رییس----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجَهَد خنده ز من، خنده نهان دارم ازوروی تُرُش سازم ازو، بانگ و فغان آرم ازوبا تُرُشان لاغ کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم ازوشهرِ بزرگ است تنم، غم طرفی، من طرفییک طرفی آبم ازو، یک طرفی نارم ازومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #353مُرتَضیٰ را گفت روزی یک عَنود(۹)کو ز تعظیمِ خدا آگه نبودبر سرِ بامی و قصری بس بلندحفظِ حق را واقفی ای هوشمند؟گفت: آری او حفیظ است و غنیهستیِ ما را ز طفلی و مَنیگفت: خود را اندر افکن هین ز باماعتمادی کن به حفظِ حق تمامتا یقین گردد مرا ایقانِ(۱۰) توو اعتقادِ خوبِ با بُرهانِ توپس امیرش گفت: خاُمش کن، بروتا نگردد جانْت زین جُرأت گِروکی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلا؟(۹) عَنود: ستیزه‌گر، مُعاند(۱۰) ایقان: اعتماد، باور، یقین----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #380امتحان همچون تصرّف(۱۱) دان در اوتو تصرف بر چنان شاهی مَجُوچه تصرّف کرد خواهد نقش‌هابر چنان نقّاش، بهرِ ابتلا؟(۱۱) تصرّف: زیرِ سلطه قرار دادن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۱۲) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۱۲) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۱۳)پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن استزآنکه دلْشان بر سَرایر(۱۴)، فاطِن(۱۵) است‏تو به عکسی پیشِ کوران بهرِ جاهبا حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیشِ بینایان، کُنی ترکِ ادبنارِ شهوت را از آن گشتی حَطَب(۱۶)‏چون نداری فِطْنَت(۱۷) و، نورِ هُدیٰبهرِ کُوران، روی را می‏زن جَلاپیشِ بینایان، حَدَث(۱۸) در روی مالناز می‏کُن با چنین گَندیده حال(۱۳) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۱۴) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۱۵) فاطِن: دانا و زیرک(۱۶) حَطَب‏: هیزم(۱۷) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی(۱۸) حَدَث: مدفوع، ادرار----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320 در جوابش بر گُشاد آن یار، لبکز سویِ ما روز، سویِ توست شب حیله‌هایِ تیره اندر داوریپیشِ بینایان چرا می‌آوری؟ هر چه در دل داری از مکر و رُموزپیشِ ما رسواست و، پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بَنده‌پَروَریتو چرا بی‌رُویی از حد می‌بَری؟ از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۱۹)چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.(۱۹) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2071پیشِ بینایان خبر گفتن خطاستکآن دلیلِ غفلت و نقصان ماستپیشِ بینا، شد خموشی نفعِ توبهرِ این آمد خطابِ أنْصِتُواگر بفرماید بگو، بر گُوی خَوشلیک اندک گُو، دراز اندر مَکَشور بفرماید که اندر کَش درازهمچنین شَرمین(۲۰) بگو، با امر ساز(۲۱)(۲۰) شَرمین: شرمناک، باحیا(۲۱) با امر ساز: از دستور اطاعت کن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsبیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و، تو بی‌‏خَبَردر سَلاسِل(۲۲) مانده‌‏ای پا تا به سَرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباه(۲۲) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده را؟آن مهِ تابندهٔ فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه غیرِ خدمتِ ما که مشارقِ شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکی نَهَد دل بر سبب‌های جهان؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۳)(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۲۴) چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران(۲۵) بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید، جاندارانِ پنهان همچو جاندُورباشِ(۲۶) هر یکی تا آسمان که هِلا پیشِ سلیمان، مور باشتا بنشْکافَد تو را این دورباش(۲۴) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۲۵) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۲۶) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند، یک دَم سیاهخود چه باشد غیرِ این، کارِ اِله؟‌‌پیشِ چوگانهایِ حُکمِ کُنْ‌فَکانمی‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۲۷) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۲۷) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سعدچشمِ او مانده‌ست در جُویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرْکبِ همّت سویِ اسباب رانداز مُسبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌ایدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌ای(۲۸)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۲۹) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۳۰)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۳۱)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۲۸) چفسیده‌‌ای: چسبیده‌ای(۲۹) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۳۰) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۳۱) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.---------- مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1551این سبب‌ها بر نظرها پرده‌هاستکه نه هر دیدار صنعش را سزاستدیده‌‌ای باید، سبب‌سوراخ‌کُن(۳۲)تا حُجُب را بَرکَنَد از بیخ و بُنتا مسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۳۳) و دکاناز مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدر(۳۲) سبب‌سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۳۳) اَکساب: کسب‌ها----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #413بر قضا کم نِه بهانه، ای جوانجُرمِ خود را چون نهی بر دیگران؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #469چون قضا بیرون کُند از چرخ، سَرعاقلان گردند، جمله کور و کرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد، نه بیم او را، نه شرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گِردِ خود برگَرد و جُرم خود ببینجنبش از خود بین و، از سایه مَبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جُنبد، بدانبادجُنبانی‌ست اینجا بادرانمرْوَحَهٔ(۳۴) تصریفِ صُنعِ ایزدشزد برین باد و، همی جُنبانَدش(۳۴) مِرْوَحَه: بادبزن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیشِ بینا، شد خموشی نفعِ توبهرِ این آمد خطابِ أنْصِتُوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2370, Divan e Shamsباد را یا رَب نمودی، مِروَحِه پنهان مدارمِروَحِه دیدن چراغِ سینهٔ پاکان شدههر که بیند او سبب، باشد یقین صورت‌پرستوآنکه بیند او مسبّب، نورِ معنی‌دان شدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #233حارسی دارم که مُلکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسَرد بود آن باد یا گرم، آن علیمنیست غافل، نیست غایب، ای سَقیم(۳۵)(۳۵) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیم؟گر ز خوش‌‌چشمان، کَرَشم(۳۶) آموختیمهست بر اسباب، اسبابی دگردر سبب منگر، در آن افگن نظرانبیا در قطعِ اسباب آمدندمعجزاتِ خویش بر کیوان زدند(۳۶) کَرَشم: ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣١٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌بندِ خلق، جز اسباب نیستهرکه لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۷)(۳۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۳۸)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۳۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۹)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۹) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۴۰) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۴۰) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۴۱) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۴۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۴۲) و سَنی(۴۳)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۴۴) و در چَهی ای قَلتَبان(۴۵)دست وادار از سِبالِ(۴۶) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۴۴) گَو: گودال(۴۵) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۶) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۴۷) قلعهٔ آسمان(۴۷) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجَهَد خنده ز من، خنده نهان دارم ازوروی تُرُش سازم ازو، بانگ و فغان آرم ازوبا تُرُشان لاغ کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم ازوشهرِ بزرگ است تنم، غم طرفی، من طرفییک طرفی آبم ازو، یک طرفی نارم ازومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۴۸)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۴۹)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۵۰)؟عاشقِ صُنعِ(۵۱) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۵۲) او کافر بُوَد(۴۸) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۴۹) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۵۰) گبر: کافر(۵۱) صُنع: آفرینش(۵۲) مصنوع: آفریده، مخلوق----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #575, Divan e Shamsالا ای قادرِ قاهر، ز تن پنهان به دل ظاهرزهی پیدایِ پنهانم، تو را خانه کجا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هَماره روی معشوقه نِگَراین به‌ دستِ توست، بِشنو ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsبا تُرُشانش تُرُشم، با شِکَرانش شِکَرمرویِ من او، پشتِ من او، پشتِ طرب خارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1395, Divan e Shamsمُطربِ عشقِ ابدم، زَخمهٔ عشرت بزنمریشِ طَرَب شانه کنم، سبلتِ(۵۳) غم را بِکَنَم(۵۳) سِبلَت: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییاننیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصد چو تو و صد چو منش مست شده در چمنشرقص کنان، دست زنان، بر سرِ هر طارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsبلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جُعلی(۵۴)، گر ز چمن بگریزی(۵۴) جُعل: سرگین‌گردانک----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsتا دل به قمر دادم، از گردشِ او شادمچون چرخ شدم گردان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsگر تُرُشی داد تو را، شهد و شِکَر داد مراسُکسُک(۵۵) و لنگی تو ازو، من خوش و رهوارم ازو(۵۵) سُکسُک: اسبی که بد و نارهوار رود.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsشراب داد خدا مر مرا تو را سرکا(۵۶)چو قسمت است، چه جنگ است مر مرا و تو را؟(۵۶) سرکا: سرکه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4013گر بزد مر اسب را آن کینه‌‌کَش(۵۷)آن نزد بر اسب، زد بر سُکْسُکش(۵۸)تا ز سُکْسُک وارَهَد خوش‌پی(۵۹) شودشیره را زندان کنی تا مِی شود(۵۷) کینه‌کَش: انتقام‌جو، انتقام‌گیرنده(۵۸) سُکسُک: اسبی که تند حرکت کند و ضمن راه رفتن خود را سخت بجنباند به طوری که سوار دچار تکان‌های شدید شود، اسبی که بد راه برود، اسب تیزرو، ضدِّ راهوار(۵۹) خوش‌پی: خوش‌رفتار و راهوار، خوش‌خو----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4461چون قضایش حبلِ(۶۰) تدبیرت سُکُست(۶۱)چون نشد بر تو قضایِ آن درست؟(۶۰) حبل: ریسمان(۶۱) سُکُستن: شکستن، پاره کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsمسجدِ اَقصاست دلم، جنّتِ مأواست دلمحور شده، نور شده جملهٔ آثارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsقماشی کآنِ تو نَبوَد برون انداز از خانهدرونِ مسجدِ اَقصیٰ سگِ مُرده چرا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طَهِّرا بَیْتی(۶۲) بیان پاکی ‌استگنج نور است، ار طلسمش خاکی است خانه دل را باید از پلیدی ها پاک کرد، کالبد عنصری، گنجینه انوار الهی است، گرچه طلسم آن، جسم خاکی است. قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ام را پاک کنید برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان.»(۶۲) طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که: من مژده‌دهِ وصلم ازوشُکر همی‌گفت که: من صاحبِ انبارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم؟ انارِ خندانمنبات و قند نتاند نمود سُمّاقی(۶۳)(۶۳) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمعِ رویِ تو نتان(۶۴) دیدن مرین دو راه را(۶۴) نَتان: نتوان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsعقل همی‌گفت که: من زاهد و بیمارم ازوعشق همی‌گفت که: من ساحر و طرّارم ازومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبيا گفتند: در دل علّتی‌ستکه از آن در حق شناسی آفتی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsتو مردِ نیک ساده‌ای، زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را، طرّار(۶۵) شو، طرّار شو(۶۵) طرّار: دزد----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4075اندر آن عالَم که هست این سِحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رُست این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۶۶) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرَست و ویرانیِ توگفتِ من، سِحرَست و دفعِ سِحرِ او(۶۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضدِّ سم به کار می‌رفته است، پادزهر.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی، زودتر کشفت شودمرغِ صبر از جمله پرّان‌تر بُوَدور بپرسی دیرتر حاصل شودسهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1852گفت لقمان: صبر هم نیکو دمی‌ستکه پناه و دافعِ هر جا غَمی‌ستصبر را با حق قرین کرد ای فلانآخِرِ وَالْعَصْر را آگَه بخوانصد هزاران کیمیا، حق آفریدکیمیایی همچو صبر، آدم ندیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2908گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَجصبر کن، اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج‌‌اِحتِما(۶۷) کن، اِحتِما ز اندیشه‌‌هافکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌‌هااِحتِماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونیِّ گَر استاِحتِما، اصلِ دوا آمد یقیناِحتِما کن قوهٔ جان را ببین(۶۷) احتما: پرهیز----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شکرِ نعمت، خوشتر از نعمت بُوَدشُکرباره کی سوی نعمت رود؟شُکر، جانِ نعمت و نعمت چو پوستزآنکه شُکر آرَد تو را تا کوی دوستنعمت آرَد غفلت و شکر اِنتِباهصیدِ نعمت کن به دامِ شکرِ شاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsروح همی‌گفت که: من گنجِ گُهَر دارم ازوگنج همی‌گفت که: من در بنِ دیوارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون مردمِ دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیرِ خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مَنْدیش و مَایستکه هزاران خانه از یک نقدِ گنجتوان عمارت کرد، بی‌تکلیف و رنجعاقبت این خانه خود ویران شودگنج از زیرش یقین عُریان شودلیک آنِ تو نباشد، زآنکه روحمزدِ ویران کردنَسْتَش آن فُتوح(۶۸)چون نکرد آن کار، مزدش هست؟ لالَیسَ لِلْاِنسانِ اِلاّ ما سَعیٰ«آیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی دارد؟ مسلّماً ندارد، زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشد.»قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵٣)، آیهٔ ٣٩Quran, An-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ؛»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»(۶۸) فُتوح: گشایش در حال باطنی سالک، گشایش----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دُوزی می‌کُنی اندر دکانزیرِ این دکّانِ تو، مدفون دو کانهست این دکّان کِرایی، زود باشتیشه بستان و تَکَش(۶۹) را می‌تراش(۶۹) تَک: ته، قعر، عمق----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsزهد همی‌گفت که: من واقفِ اسرارم ازوفقر همی‌گفت که: من بی‌دل و دستارم ازومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اَندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش، کرد سرد-------------------------مجموع لغات:(۱) لاغ: شوخی(۲) طارَم: خیمه، سراپرده(۳) سُکسُک: اسبی که بد و نارهوار رود.(۴) دوله‌: پست و بلند، ناهموار(۵) مسجدِ اَقصیٰ: مسجد بزرگ و معروف در بیت‌الـمقدس(۶) طرّار: دزد(۷) بنِ دیوار: کنایه از اینکه در قدیم گنج را زیر دیوار پنهان می کردند که برای پیدا کردن آن باید خانه را خراب می کردند، و کنایه از پایِ دیوار نشستن، گدایی کردن(۸) مِهتَر: سرور، آقا، رییس(۹) عَنود: ستیزه‌گر، مُعاند(۱۰) ایقان: اعتماد، باور، یقین(۱۱) تصرّف: زیرِ سلطه قرار دادن(۱۲) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۳) ساتر: پوشاننده، پنهان کننده(۱۴) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره(۱۵) فاطِن: دانا و زیرک(۱۶) حَطَب‏: هیزم(۱۷) فِطْنَت: زیرکی، باهوشی(۱۸) حَدَث: مدفوع، ادرار(۱۹) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۲۰) شَرمین: شرمناک، باحیا(۲۱) با امر ساز: از دستور اطاعت کن(۲۲) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۲۴) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۲۵) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۲۶) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۲۷) ضَیف: مهمان(۲۸) چفسیده‌‌ای: چسبیده‌ای(۲۹) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۳۰) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۳۱) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۳۲) سبب‌سوراخ‌کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۳۳) اَکساب: کسب‌ها(۳۴) مِرْوَحَه: بادبزن(۳۵) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.(۳۶) کَرَشم: ناز و کرشمه(۳۷) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۳۸) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۹) حَدید: آهن(۴۰) نَفَخْتُ: دمیدم(۴۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۴) گَو: گودال(۴۵) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۶) سِبال: سبیل(۴۷) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۴۸) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۴۹) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۵۰) گبر: کافر(۵۱) صُنع: آفرینش(۵۲) مصنوع: آفریده، مخلوق(۵۳) سِبلَت: سبیل(۵۴) جُعل: سرگین‌گردانک(۵۵) سُکسُک: اسبی که بد و نارهوار رود.(۵۶) سرکا: سرکه(۵۷) کینه‌کَش: انتقام‌جو، انتقام‌گیرنده(۵۸) سُکسُک: اسبی که تند حرکت کند و ضمن راه رفتن خود را سخت بجنباند به طوری که سوار دچار تکان‌های شدید شود، اسبی که بد راه برود، اسب تیزرو، ضدِّ راهوار(۵۹) خوش‌پی: خوش‌رفتار و راهوار، خوش‌خو(۶۰) حبل: ریسمان(۶۱) سُکُستن: شکستن، پاره کردن(۶۲) طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.(۶۳) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی(۶۴) نَتان: نتوان(۶۵) طرّار: دزد(۶۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضدِّ سم به کار می‌رفته است، پادزهر.(۶۷) احتما: پرهیز(۶۸) فُتوح: گشایش در حال باطنی سالک، گشایش(۶۹) تَک: ته، قعر، عمق----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من خنده نهان دارم ازوروی ترش سازم ازو بانگ و فغان آرم ازوبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم ازوشهر بزرگ است تنم غم طرفی من طرفییک طرفی آبم ازو یک طرفی نارم ازوبا ترشانش ترشم با شکرانش شکرمروی من او پشت من او پشت طرب خارم ازوصد چو تو و صد چو منش مست شده در چمنشرقص‌کنان دست‌زنان بر سر هر طارم ازوطوطی قند و شکرم غیر شکر می‌نخورمهر چه به عالم ترشی دورم و بیزارم ازوگر ترشی داد تو را شهد و شکر داد مراسکسک و لنگی تو ازو من خوش و رهوارم ازوهر که درین ره نرود دره و دوله‌ست رهشمن که درین شاه‌رهم بر ره هموارم ازومسجد اقصاست دلم جنت ماواست دلمحور شده نور شده جمله آثارم ازوهر که حقش خنده دهد از دهنش خنده جهدتو اگر انکاری ازو من همه اقرارم ازوقسمت گل خنده بود گریه ندارد چه کندسوسن و گل می‌شکفد در دل هشیارم ازوصبر همی‌گفت که من مژده‌ ده وصلم ازوشکر همی‌گفت که من صاحب انبارم ازوعقل همی‌گفت که من زاهد و بیمارم ازوعشق همی‌گفت که من ساحر و طرارم ازوروح همی‌گفت که من گنج گهر دارم ازوگنج همی‌گفت که من در بن دیوارم ازوجهل همی‌گفت که من بی‌خبرم بیخود ازوعلم همی‌گفت که من مهتر بازارم ازوزهد همی‌گفت که من واقف اسرارم ازوفقر همی‌گفت که من بی‌دل و دستارم ازواز سوی تبریز اگر شمس حقم باز رسدشرح شود کشف شود جمله گفتارم ازو* قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۵Quran, An-Najm(#53), Line #15«عِنْدَهَا جَنَّةُ الْـمَأْوَىٰ.»«كه آرامگاهِ بهشت نزدِ آن درخت است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من خنده نهان دارم ازوروی ترش سازم ازو بانگ و فغان آرم ازوبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم ازوشهر بزرگ است تنم غم طرفی من طرفییک طرفی آبم ازو یک طرفی نارم ازومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #353مرتضی را گفت روزی یک عنودکو ز تعظیم خدا آگه نبودبر سر بامی و قصری بس بلندحفظ حق را واقفی ای هوشمندگفت آری او حفیظ است و غنیهستی ما را ز طفلی و منیگفت خود را اندر افکن هین ز باماعتمادی کن به حفظ حق تمامتا یقین گردد مرا ایقان توو اعتقاد خوب با برهان توپس امیرش گفت خامش کن بروتا نگردد جانت زین جرات گروکی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #380امتحان همچون تصرف دان در اوتو تصرف بر چنان شاهی مجوچه تصرف کرد خواهد نقش‌هابر چنان نقاش بهر ابتلامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3133کژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلاندر حضور حضرت صاحب‌دلان‏پیش اهل تن ادب بر ظاهرستکه خدا زیشان نهان را ساترستپیش اهل دل ادب بر باطن استزآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏تو به عکسی پیش کوران بهر جاهبا حضور آیی نشینی پایگاه‏ پیش بینایان کنی ترک ادبنار شهوت را از آن گشتی حطبچون نداری فطنت و نور هدیبهر کوران روی را می‏زن جلاپیش بینایان حدث در روی مالناز می‏کن با چنین گندیده حالمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320 در جوابش بر گشاد آن یار لبکز سوی ما روز سوی توست شب حیله‌های تیره اندر داوریپیش بینایان چرا می‌آوری هر چه در دل داری از مکر و رموزپیش ما رسواست و پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بنده‌پروریتو چرا بی‌رویی از حد می‌بری از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاهچون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2071پیش بینایان خبر گفتن خطاستکان دلیل غفلت و نقصان ماستپیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتواگر بفرماید بگو بر گوی خوشلیک اندک گو دراز اندر مکشور بفرماید که اندر کش درازهمچنین شرمین بگو با امر سازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shamsای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3369چند چندت گیرم و تو بی‌‏خبردر سلاسل مانده‌‏ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده راآن مه تابنده فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه غیر خدمت ما که مشارق شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاه چون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردبر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیمزیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید جانداران پنهان همچو جاندورباش هر یکی تا آسمان که هلا پیش سلیمان مور باشتا بنشکافد تو را این دورباشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2465لحظه‌‌ای ماهم کند یک دم سیاهخود چه باشد غیر این کار الهپیش چوگانهای حکم کن‌فکانمی‌‌دویم اندر مکان و لامکان‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌ایدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌ایبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرا مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1551این سبب‌ها بر نظرها پرده‌هاستکه نه هر دیدار صنعش را سزاستدیده‌‌ای باید سبب‌سوراخ‌کنتا حجب را برکند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #413بر قضا کم نه بهانه ای جوانجرم خود را چون نهی بر دیگرانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #469چون قضا بیرون کند از چرخ سرعاقلان گردند جمله کور و کرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4139هر که از خورشید باشد پشت‌گرمسخت‌رو باشد نه بیم او را نه شرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گرد خود برگرد و جرم خود ببینجنبش از خود بین و از سایه مبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #125باد را دیدی که می‌جنبد بدانبادجنبانی‌ست اینجا بادرانمروحه تصریف صنع ایزدشزد برین باد و همی جنباندشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2370, Divan e Shamsباد را یا رب نمودی مروحه پنهان مدارمروحه دیدن چراغ سینه پاکان شدههر که بیند او سبب باشد یقین صورت‌پرستوآنکه بیند او مسبب نور معنی‌دان شدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #233حارسی دارم که ملکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسرد بود آن باد یا گرم آن علیمنیست غافل نیست غایب ای سقیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیمگر ز خوش‌‌چشمان کرشم آموختیمهست بر اسباب اسبابی دگردر سبب منگر در آن افگن نظرانبیا در قطع اسباب آمدندمعجزات خویش بر کیوان زدندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣١٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌بند خلق جز اسباب نیستهرکه لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکَشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استاره‌های دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من خنده نهان دارم ازوروی ترش سازم ازو بانگ و فغان آرم ازوبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم ازوشهر بزرگ است تنم غم طرفی من طرفییک طرفی آبم ازو یک طرفی نارم ازومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #575, Divan e Shamsالا ای قادر قاهر ز تن پنهان به دل ظاهرزهی پیدای پنهانم تو را خانه کجا باشدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به‌ دست توست بشنو ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsبا ترشانش ترشم با شکرانش شکرمروی من او پشت من او پشت طرب خارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1395, Divan e Shamsمطرب عشق ابدم زخمه عشرت بزنمریش طرب شانه کنم، سبلت غم را بکنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییاننیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصد چو تو و صد چو منش مست شده در چمنشرقص کنان دست زنان بر سر هر طارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsبلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جعلی گر ز چمن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsتا دل به قمر دادم از گردش او شادمچون چرخ شدم گردان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsگر ترشی داد تو را شهد و شکر داد مراسکسک و لنگی تو ازو من خوش و رهوارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsشراب داد خدا مر مرا تو را سرکاچو قسمت است چه جنگ است مر مرا و تو رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4013گر بزد مر اسب را آن کینه‌‌کشآن نزد بر اسب زد بر سکسکشتا ز سکسک وارهد خوش‌پی شودشیره را زندان کنی تا می شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4461چون قضایش حبل تدبیرت سکستچون نشد بر تو قضای آن درستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsمسجد اقصاست دلم جنت ماواست دلمحور شده نور شده جمله آثارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #567, Divan e Shamsقماشی کان تو نبود برون انداز از خانهدرون مسجد اقصی سگ مرده چرا باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ٢٨٠۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طهرا بیتی بیان پاکی ‌استگنج نور است ار طلسمش خاکی استخانه دل را باید از پلیدی ها پاک کرد کالبد عنصری گنجینه انوار الهیاست گرچه طلسم آن جسم خاکی است قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ام را پاک کنید برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که من مژده‌ ده وصلم ازوشکر همی‌گفت که من صاحب انبارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم انار خندانمنبات و قند نتاند نمود سماقیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsعقل همی‌گفت که من زاهد و بیمارم ازوعشق همی‌گفت که من ساحر و طرارم ازومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبيا گفتند در دل علتی‌ستکه از آن در حق شناسی آفتی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsتو مرد نیک ساده‌ای زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را طرار شو طرار شومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4075اندر آن عالم که هست این سحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رست این زهر ترنیز روییده‌ست تریاق ای پسرگویدت تریاق از من جو سپرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1479نه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١۵٠٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی زودتر کشفت شودمرغ صبر از جمله پران‌تر بودور بپرسی دیرتر حاصل شودسهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1852گفت لقمان صبر هم نیکو دمی‌ستکه پناه و دافع هر جا غمی‌ستصبر را با حق قرین کرد ای فلانآخر والعصر را آگَه بخوانصد هزاران کیمیا حق آفریدکیمیایی همچو صبر آدم ندیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2908گر تو اشکالی به کلی و حرجصبر کن الصبر مفتاح الفرج‌‌احتما کن احتما ز اندیشه‌‌هافکر شیر و گور و دلها بیشه‌‌هااحتماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونی گر استاحتما اصل دوا آمد یقیناحتما کن قوه جان را ببینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شکر نعمت خوشتر از نعمت بودشکرباره کی سوی نعمت رودشکر جان نعمت و نعمت چو پوستزآنکه شکر آرد تو را تا کوی دوستنعمت آرد غفلت و شکر انتباهصید نعمت کن به دام شکر شاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsروح همی‌گفت که من گنج گهر دارم ازوگنج همی‌گفت که من در بن دیوارم ازومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون مردم دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیر خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مندیش و مایستکه هزاران خانه از یک نقد گنجتوان عمارت کرد بی‌تکلیف و رنجعاقبت این خانه خود ویران شودگنج از زیرش یقین عریان شودلیک آن تو نباشد زآنکه روحمزد ویران کردنستش آن فتوحچون نکرد آن کار مزدش هست لالیس للانسان الا ما سعیآیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی داردمسلما ندارد زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشدقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵٣)، آیهٔ ٣٩Quran, An-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ؛»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکانزیر این دکان تو مدفون دو کانهست این دکان کرایی زود باشتیشه بستان و تکش را می‌تراشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsزهد همی‌گفت که من واقف اسرارم ازوفقر همی‌گفت که من بی‌دل و دستارم ازومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش کرد سرد

برنامه شماره ۹۵۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۴ آوریل ۲۰۲۳ - ۱۶ فروردینبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷نباشد عیب پرسیدن، تو را خانه کجا باشدنشانی دِه اگر یابیم و آن اقبالِ ما باشدتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟نگفتی من وفا دارم؟ وفا را من خریدارم؟ببین در رنگِ رخسارم، بیندیش این وفا باشد؟بیا ای یارِ لعلین‌لب، دلم گم گشت در قالبدلم داغِ شما دارد، یقین پیشِ شما باشددرین آتش کبابم من، خراب اندر خرابم منچه باشد ای سرِ خوبان تنی کز سر جدا باشد؟دلِ من در فراقِ جان چو ماری سرزده پیچانبه گِردِ نقشِ تو گردان مثالِ آسیا باشدبگفتم ای دلِ مسکین بیا بر جایِ خود بنشینحذر کن ز آتشِ پُرکین، دلِ من گفت: تا باشد(۱)فروبسته‌ست تدبیرم، بیا ای یارْ شبگیرمبپرس از شاهِ کشمیرم کسی را کآشنا باشدخود او پیدا و پنهان است، جهان نقش است و او جان استبیندیش این چه سلطان است، مگر نورِ خدا باشدخروش و جوشِ هر مستی ز جوشِ خُمِّ می باشدسبکساریِّ هر آهن ز تو آهن‌ربا باشدخریدی خانهٔ دل را، دل آنِ توست، می‌دانیهر آنچه هست در خانه از آنِ کدخدا باشدقماشی کآنِ تو نَبوَد برون انداز از خانهدرونِ مسجدِ اَقصیٰ(۲) سگِ مُرده چرا باشد؟مسلّم گشت دلداری تو را، ای تو دلِ عالَممسلّم گشت جان‌بخشی تو را، وآن دم تو را باشدکه دریا را شکافیدن بُوَد چالاکیِ موسیٰقبایِ مه شکافیدن ز نورِ مصطفیٰ باشدبرآرد عشق یک فتنه که مردم راهِ کُه گیردبه شهر اندر کسی مانَد که جویایِ فنا باشدزند آتش در این بیشه که بگریزند نخجیران(۳)ز آتش هر که نگریزد چو ابراهیمِ ما باشدخمش، کوته کن ای خاطر که علمِ اوّل و آخربیان کرده بُوَد عاشق چو پیشِ شاه لا باشد(۱) تا باشد: ببینیم چه می‌شود(۲) مسجدِ اَقصیٰ: مسجد بزرگ و معروف در بیت‌الـمقدس(۳) نخجیر: شکار، صید، بز کوهی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷نباشد عیب پرسیدن، تو را خانه کجا باشدنشانی دِه اگر یابیم و آن اقبالِ ما باشدتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟نگفتی من وفا دارم؟ وفا را من خریدارم؟ببین در رنگِ رخسارم، بیندیش این وفا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۴۷چون نپرسی، زودتر کشفت شودمرغِ صبر از جمله پرّان‌تر بُوَدور بپرسی دیرتر حاصل شودسهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۶لطف سبزه، جُزوِ لطفِ گُل بُوَدبانگِ قُمری، جزو آن بلبل بُوَدگر شوم مشغول اِشکال و جوابتشنگان را کَی توانم داد آب‌‌؟گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَجصبر کن، اَلصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج‌‌اِحتِما(۴) کن، اِحتِما ز اندیشه‌‌هافکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌‌هااِحتِماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونیِّ گَر استاِحتِما، اصلِ دوا آمد یقیناِحتِما کن قوهٔ جان را ببین(۴) احتما: پرهیز----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱جست ‌و جویی از ورایِ جست‌ و جومن نمی‌‌دانم، تو می‌‌دانی، بگوقال و حالی از وَرایِ حال و قالغرقه گشته در جمالِ ذو‌الْجَلال‌‌غرقه‌‌ای نَی که خلاصی باشدشیا به جز دریا، کسی بشناسدش‌‌عقلِ جُزو، از کلّ گویا نیستیگر تقاضا بر تقاضا نیستی‌‌چون تقاضا بر تقاضا می‌‌رسدموجِ آن دریا بدینجا می‌‌رسدچونکه قصه‌‌ٔ حالِ پیر، اینجا رسیدپیر و حالش رویْ در پَرده کشیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۶چون از آن اقبال، شیرین شد دهانسرد شد بر آدمی مُلکِ جهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲تو مراقب شو و آگه، گه و بی‌گاه که ناگهمَثَل کُحلِ عُزَیزی(۵) شهِ ما در بصر آید(۵) کُحلِ عُزیزی: نوعی سُرمه برای تقویتِ چشم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷نباشد عیب پرسیدن، تو را خانه کجا باشدنشانی دِه اگر یابیم و آن اقبالِ ما باشدتو خورشیدِ جهان باشی، ز چشمِ ما نهان باشیتو خود این را روا داری؟ و آنگه این روا باشد؟نگفتی من وفا دارم؟ وفا را من خریدارم؟ببین در رنگِ رخسارم، بیندیش این وفا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٠صورتِ نقضِ وفایِ ما مَباشبی‌وفایی را مکن بیهوده فاشمر سگان را چون وفا آمد شعاررو، سگان را ننگ و بدنامی میاربی‌وفایی چون سگان را عار بودبی‌وفایی چون روا داری نمود؟حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان، وفا با ردِّ حق(۶)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۶۷لَعْبِ معکوس(۷) است و فَرزین‌بندِ(۸) سختحیله کم کن کارِ اقبال است و بخت(۷) لَعبِ معکوس: بازی وارونه(۸) فَرزین‌بند: فرزین مهره‌ای است در شطرنج که امروزه به آن وزیر هم می‌گویند. فَرزین‌بند، شگردی است در شطرنج، که اهلش از آن اطلاع دارند.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۰کم کسی بر سِرِّ این مُضْمَر(۹) زدیلاجَرَم(۱۰) کم کس در آن آتش شدیجز کسی که بر سَرَش اقبال ریختکو رَها کرد آب و در آتش گریخت(۹) مُضْمَر: پوشیده، پنهان(۱۰) لاجَرَم: به ناچار----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایقِ هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۱آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرَد هر دَمی با بندگانتا به ما، ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سِرار(۱۱)(۱۱) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴شب که جهان است پر از لولیان(۱۲)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۱۳)(۱۲) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۱۳) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۱۰هر کجا باشد شَهِ ما را بِساطهست صحرا، گر بُوَد سَمُّ الْخِیاط(۱۴)(۱۴) سَمُّ الخِیاط: سوراخِ سوزن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۴مشتریی جُو که جویانِ تو استعالمِ آغاز و پایانِ تو استهین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بَد استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵ایا سر کرده از جانم، تو را خانه کجا باشد؟الا ای ماهِ تابانم، تو را خانه کجا باشد؟الا ای قادرِ قاهر(۱۵)، ز تن پنهان به دل ظاهرزهی پیدایِ پنهانم، تو را خانه کجا باشد؟تو گویی: خانهٔ خاقان(۱۶) بُوَد دلهایِ مشتاقانمرا دل نیست ای جانم، تو را خانه کجا باشد؟حدیث«لَمْ يَسَعْنی أَرْضی وَ لٰا سَمائی وَ وَسِعَنی قَلْبُ عَبْدِیَ اَلْـمُؤْمِنُ.»«من در آسمان و زمین نمی‌گنجم، در دلِ بندهٔ مؤمن می‌گنجم.»(۱۵) قاهر: چیره، غالب(۱۶) خاقان: لقب پادشاهان چین و ترکستان، پادشاه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷به مثالِ آفتابی نَرَوی مگر که تنهابه مثالِ ماهِ شب‌رو، حَشَم و حَشَر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰ای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخوییزیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گوییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲شاد باش و فارِغ(۱۷) و ایمن(۱۸) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۱۷) فارِغ: راحت و آسوده(۱۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸چیست تعظیمِ(۱۹) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۱۹) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷ای ز غم مُرده که دست از نان تُهی‌ستچون غفورَست و رحیم، این ترس چیست‏؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۵بُوَد مه سایه را دایه، به مه چون می‌رسد سایه؟بگو ای مه نمی‌دانم، تو را خانه کجا باشد؟نشانِ ماه می‌دیدم، به صد خانه بگردیدماز این تفتیش(۲۰) بِرهانم، تو را خانه کجا باشد؟(۲۰) تفتیش: جستجو، وارسی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۴۱گیرم که نبینی رُخِ آن دخترِ چینیاز جنبشِ او جنبشِ این پرده نبینی؟از تابشِ آن مَه که در افلاکْ نهان استصد ماه بدیدی تو در اجزای زمینیای برگِ پریشان شده در بادِ مخالفگر باد نبینی تو نبینی که چنینی؟!مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵گر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۱)(۲۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۳)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۳) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴ دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۲۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۲۴) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲چه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۵) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹گفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۶) و سَنی(۲۷)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۶) حَبر: دانشمند، دانا(۲۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵در گویّ(۲۸) و در چَهی ای قَلتَبان(۲۹)دست وادار از سِبالِ(۳۰) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۲۸) گَو: گودال(۲۹) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۰) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۳۱) قلعهٔ آسمان(۳۱) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷بیا ای یارِ لعلین لب، دلم گم گشت در قالبدلم داغِ شما دارد، یقین پیشِ شما باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۵۳بی‌همگان به سر شود، بی‌تو به سر نمی‌شودداغِ تو دارد این دلم، جای دگر نمی‌شودمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۹۹هر که را باشد ز سینه فتحِ باب  او ز هر شهری، ببیند آفتابحق پدید است از میانِ دیگرانهم‌چو ماه اندر میانِ اَخترانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷دلِ من در فراقِ جان چو ماری سرزده پیچانبه گِردِ نقشِ تو گردان مثالِ آسیا باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷همه عالم چو تنند و تو سر و جانِ همهکی شود زنده تنی که سرِ او گشت جدا؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰هرکه او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۳۲) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد(۳۲) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷بگفتم ای دلِ مسکین بیا بر جایِ خود بنشینحذر کن ز آتشِ پُرکین، دلِ من گفت: تا باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۱آن باده به جز یک دم دل را نکند خرّمهرگز نکُشد غم را، هرگز نَکَنَد کین رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷فروبسته‌ست تدبیرم، بیا ای یارْ شبگیرمبپرس از شاهِ کشمیرم کسی را کآشنا باشدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۳۳)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش(۳۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷خود او پیدا و پنهان است، جهان نقش است و او جان استبیندیش این چه سلطان است، مگر نورِ خدا باشدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶از همه اوهام و تصویرات، دور  نورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نور مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷خروش و جوشِ هر مستی ز جوشِ خُمِّ می باشدسبکساریِّ هر آهن ز تو آهن‌ربا باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴شب که جهان است پر از لولیان(۳۴)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۳۵)(۳۴) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۳۵) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴گر نخواهم داد، خود ننمایَمش چونْش کردم بسته‌دل، بگشایمشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ لیلیِّ زیبا را نگر، خوش طالبِ مجنون شدهوان کهربایِ روح‌ بین در جذبِ هر کاه آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷چون مردمِ دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷خریدی خانهٔ دل را، دل آنِ توست، می‌دانیهر آنچه هست در خانه از آنِ کدخدا باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۵نگفتمت که صفت‌هایِ زشت در تو نهندکه گم کنی که سرچشمهٔ صفات منمنگفتمت که مگو کارِ بنده از چه جهتنظام گیرد، خلّاقِ بی‌جهات منماگر چراغ‌دلی(۳۶)، دان‌که راهِ خانه کجاستوگر خداصفتی، دان‌که کدخدات منم(۳۶) چراغ‌دل: دارای دل روشن، مجازاً صاحبِ معرفت----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳مشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَریٰ(۳۷)از غمِ هر مشتری هین برتر آ«کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست. بهوش باش، از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ… .»«خداوند، جان و مالِ مؤمنان را به بهای بهشت خریده است… .»(۳۷) اِشترى: خريد----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۳۸)(۳۸) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷قماشی کآنِ تو نَبوَد برون انداز از خانهدرونِ مسجدِ اَقصیٰ سگِ مُرده چرا باشد؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۰۷هرچه اندیشی، پذیرای فناستآنکه در اندیشه نآید، آن خداستبر درِ این خانه گستاخی ز چیستگر همی‌دانند کاندر خانه کیست؟ابلهان، تعظیمِ مسجد می‌کننددر خرابی اهلِ دل، جِدّ می‌کنندآن مجاز است، این حقیقت ای خراننیست مسجد جز درونِ سَرورانمسجدی کآن اندرونِ اولیاستسجده‌گاهِ جمله است، آنجا خداستتا دلِ مردِ خدا نآمد به دردهیچ قَرنی(۳۹) را خدا رسوا نکردقصدِ جنگِ انبیا می‌داشتندجسم دیدند آدمی پنداشتنددر تو هست اخلاقِ آن پیشینیانچون نمی‌ترسی که تو باشی همان؟آن نشانی ها همه چون در تو هستچون تو زیشانی، کجا خواهی برست؟(۳۹) قَرن: مردمی را گویند که در زمان واحدِ نزدیک به هم زندگی می‌کنند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵عاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کن، که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷مسلّم گشت دلداری تو را، ای تو دلِ عالَممسلّم گشت جان‌بخشی تو را، وآن دم تو را باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱جانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بِستان، باقیان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹بداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوشِ او بنوشیدیز بعدِ نوش، کند نیشِ اوت فَصّادی(۴۰)مگر زمینِ مسلّم دهد تو را سلطانچنانکه داد به بِشر(۴۱) و جنیدِ بغدادی(۴۲)به وعده‌هایِ خوشش اعتماد کن ای جانکه شاه مِثل ندارد به راست‌میعادی(۴۳)(۴۰) فصّادی: رگ‌زنی، حجامتگری(۴۱) بِشر: ابونصر بشر حافی، صوفی معروف که در بغداد می‌زیست.(۴۲) جنیدِ بغدادی: از مردم بغداد و از عارفان بزرگ بود.(۴۳) راست‌میعادی: صدقِ قول، راست‌وعده بودن.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷که دریا را شکافیدن بُوَد چالاکیِ موسیٰقبایِ مه شکافیدن ز نورِ مصطفیٰ باشدقرآن کریم، سورهٔ شعراء (۲۶)، آیهٔ ۶۳«فَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ.»«پس به موسى وحى كرديم كه: عصايت را بر دريا بزن. دريا بشكافت و هر پاره چون كوهى عظيم گشت.»قرآن کریم، سورهٔ انشقاق (۸۴)، آیهٔ ۱«إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ.»«چون آسمان شكافته شود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۸۴۰جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تَفتیق(۴۴) بود(۴۴) تَفتیق: شکافتن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴ دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۴۵) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۴۵) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷برآرد عشق یک فتنه که مردم راهِ کُه گیردبه شهر اندر کسی مانَد که جویایِ فنا باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۶) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۶۶اندرین آهنگ(۴۷)، منگر سُست و پستکاندرین ره، صبر و شِقِّ اَنْفُس است(۴۷) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون----------قرآن کریم، سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۷«وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَىٰ بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ ۚ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ.»«بارهايتان را به شهرهايى كه جز به رنج تن بدانها نتوانيد رسيد، حمل مى‌كنند، زيرا پروردگارتان رئوف و مهربان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۷زند آتش در این بیشه که بگریزند نخجیرانز آتش هر که نگریزد چو ابراهیمِ ما باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰مَگُریز، ای برادر، تو ز شعله‌هایِ آذرز برایِ امتحان را چه شود اگر دَرآیی؟به خدا تو را نَسوزد، رُخِ تو چو زَر فُروزَدکه خلیل‌زاده‌ای تو، ز قدیم آشناییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۵۱عشق، از اوّل چرا خونی بُوَد؟  تا گریزد آنکه بیرونی بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵چون خلیلی(۴۸)، هیچ از آتش مترسمن ز آتش صد گلستانت کنمقرآن کریم، سورهٔ انبیاء (۲۱)، آیهٔ ۶۹«قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ»«گفتيم: «اى آتش، بر ابراهيم خنک و سلامت باش.»»(۴۸) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.-------------------------مجموع لغات:(۱) تا باشد: ببینیم چه می‌شود(۲) مسجدِ اَقصیٰ: مسجد بزرگ و معروف در بیت‌الـمقدس(۳) نخجیر: شکار، صید، بز کوهی(۴) احتما: پرهیز(۵) کُحلِ عُزیزی: نوعی سُرمه برای تقویتِ چشم(۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.(۷) لَعبِ معکوس: بازی وارونه(۸) فَرزین‌بند: فرزین مهره‌ای است در شطرنج که امروزه به آن وزیر هم می‌گویند. فَرزین‌بند، شگردی است در شطرنج، که اهلش از آن اطلاع دارند.(۹) مُضْمَر: پوشیده، پنهان(۱۰) لاجَرَم: به ناچار(۱۱) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۱۲) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۱۳) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۱۴) سَمُّ الخِیاط: سوراخِ سوزن(۱۵) قاهر: چیره، غالب(۱۶) خاقان: لقب پادشاهان چین و ترکستان، پادشاه(۱۷) فارِغ: راحت و آسوده(۱۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۱۹) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۲۰) تفتیش: جستجو، وارسی(۲۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۳) حَدید: آهن(۲۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۶) حَبر: دانشمند، دانا(۲۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۸) گَو: گودال(۲۹) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۰) سِبال: سبیل(۳۱) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۳۲) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۳۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۳۴) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۳۵) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۳۶) چراغ‌دل: دارای دل روشن، مجازاً صاحبِ معرفت(۳۷) اِشترى: خريد(۳۸) عَنا: رنج(۳۹) قَرن: مردمی را گویند که در زمان واحدِ نزدیک به هم زندگی می‌کنند.(۴۰) فصّادی: رگ‌زنی، حجامتگری(۴۱) بِشر: ابونصر بشر حافی، صوفی معروف که در بغداد می‌زیست.(۴۲) جنیدِ بغدادی: از مردم بغداد و از عارفان بزرگ بود.(۴۳) راست‌میعادی: صدقِ قول، راست‌وعده بودن.(۴۴) تَفتیق: شکافتن(۴۵) نَفَخْتُ: دمیدم(۴۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۷) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون(۴۸) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.

برنامه شماره ۹۵۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۲ تاریخ اجرا: ۲۸ مارس ۲۰۲۳ - ۹ فروردینبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش دِه جان، یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان، یعنی بنمی‌ارزدچون لعلِ لبش دیدی، یک بوسه بدزدیدیبرخیز ز لعل و کان، یعنی بنمی‌ارزددر عشقِ چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان، یعنی بنمی‌ارزدبی‌پا شد و بی‌سر شد، تا مرد قَلَندَر(۱) شدشاباش(۲) زهی ارزان، یعنی بنمی‌ارزدچون آتشِ نو کردی، عقلم به گرو کردیخاکِ توام ای سلطان، یعنی بنمی‌ارزدبر عشق گذشتم من، قربانِ تو گشتم منآن عید بدین قربان، یعنی بنمی‌ارزدچون مردمِ دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران، یعنی بنمی‌ارزدتا دل به قمر دادم، از گردشِ او شادمچون چرخ شدم گردان، یعنی بنمی‌ارزد(۱) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور، آزاد، رند(۲) شاباش: شاد باشید-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش دِه جان، یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان، یعنی بنمی‌ارزدچون لعلِ لبش دیدی، یک بوسه بدزدیدیبرخیز ز لعل و کان، یعنی بنمی‌ارزددر عشقِ چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3« هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»« اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1438ای دهندهٔ عقل‌ها، فریاد رَستا نخواهی تو نخواهد هیچ کسهم طلب از توست و هم آن نیکوییما که‌ایم؟ اوّل تویی، آخر توییهم بگو تو، هم تو بشنو، هم تو باشما همه لاشیم(۳) با چندین تراش(۳) لاش: هیچ چیز-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۴) بود(۴) تفتیق: شکافتن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۵)(۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۶) و رِمّ(۷)(منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.)جمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجَوجَوی(۸)، چون جمع گردی ز اِشتباهپس توان زد بر تو سِکّهٔ پادشاه(۶) طِمّ: دریا و آب فراوان(۷) رِمّ: زمین و خاک(۸) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ذرّه-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَریٰ(۹)از غمِ هر مشتری هین برتر آ«کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست.بهوش باش از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جُو که جویانِ تو استعالمِ آغاز و پایانِ تو استهین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بَد است(۹) اِشترى: خريد-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی، می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #150, Divan e Shamsدردِ شمس‌الدین بود سرمایهٔ درمان مابی سر و سامانیِ عشقش بُوَد سامان مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین، به کمتر امتحان، خود را مَخَرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زَهره باشد کز فُضول(۱۰)امتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرَد هر دَمی با بندگانتا به ما، ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سِرار(۱۱)(۱۰) فُضول: فضولی و گستاخی(۱۱) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۱۲) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد(۱۲) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی، اصلِ تو در لامکاناین دکان بربند و بگشا آن دکان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #712, Divan e Shamsشیرین چو شکَر تو باش شاکرشاکِر هر دم شِکَر سِتانَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانزهر از آن دستِ کریمش بنوشتا که شوی مِهتَرِ(۱۳) حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیان(۱۴)حلقِ من از لذّتِ حلوا بسوختتا نکنم حِلیهٔ(۱۵) حلوا بیان(۱۳) مِهتَر: بزرگ‌تر(۱۴) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۱۵) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بستان، باقیان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟   کاحمقان را این همه رغبت شگُفت‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۱۷)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش(۱۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1555پای را بَربست و گفتا: گُو شَوَمدر خَمِ چوگانْش(۱۸)، غلطان می‌روم(۱۸) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گُویِ مخصوصی را می‌زنند.-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1558گُوی شو، می‌گَرد بر پهلویِ صدقغَلْط غَلطان در خَمِ چوگانِ عشقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsگویِ منی و می‌دوی در چوگانِ حکمِ مندر پیِ تو همی ‌دَوَم، گرچه که می‌دوانَمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4009عشق چون دَعوی، جَفا دیدن گُواهچون گُواهت نیست، شد دَعوی تَباهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsدر حرکت باش از آنک، آبِ روان نَفسُرد(۱۹)کز حرکت یافت عشق سِرِّ سَراندازی‌ای(۱۹) فِسُردن: یخ بستن، منجمد شدن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1802, Divan e Shamsغلبیرم(۲۰) اندر دستِ او، در دست می‌گرداندمغلبیر کردن کارِ او، غلبیر بودن کار من(۲۰) غَلبیر: غربال، الک-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1387, Divan e Shamsچون آب باش و بی‌گره، از زخمِ دندان‌ها بجهمن تا گره دارم، یقین می‌کوبی و می‌ساییَممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۱)(۲۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۲)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۳)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۳) حَدید: آهن-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۲۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۲۴) نَفَخْتُ: دمیدم-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۵) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۶) و سَنی(۲۷)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۶) حَبر: دانشمند، دانا(۲۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۲۸) و در چَهی ای قَلتَبان(۲۹)دست وادار از سِبالِ(۳۰) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۲۸) گَو: گودال(۲۹) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۰) سِبال: سبیل-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۳۱) قلعهٔ آسمان(۳۱) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبی‌پا شد و بی‌سر شد، تا مرد قَلَندَر شدشاباش زهی ارزان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #189, Divan e Shamsچوگانِ زلف دیدی، چون گوی دررسیدیاز پا و سر بُریدی، بی‌پا و سر به رقص آمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2622اللَّه اللَّه زود بفروش و بخَرقطره‌ای دِه، بحرِ پُرگوهر ببرحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۷Poem (Qazal) #177, Divan e Hafezهزار نکتهٔ باریک‌تر ز مو این جاستنه هر که سر بتراشد قلندری داندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۶۶Poem (Qazal) #66, Divan e Hafezقلندرانِ حقیقت به نیم‌ جو نخرندقبایِ اطلس آن کس که از هنر عاریستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2623اللَّه اللَّه هیچ تأخیری مکُن که ز بَحرِ لطف آمد این سخُنلطف، اندر لطفِ این گُم می‌شود کاسْفَلی(۳۲) بر چرخِ هفتم می‌شود(۳۲) اَسْفَل: پست و فرومایه-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون آتشِ نو کردی، عقلم به گرو کردیخاکِ توام ای سلطان، یعنی بنمی‌ارزدحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem (Qazal) #178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گروِ می همه رَختدلقِ ما بود که در خانه خمّار(۳۳) بمانْد(۳۳) خَمّار: مِی‌فروش-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۴) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبر عشق گذشتم من، قربانِ تو گشتم منآن عید بدین قربان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … . »«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟ … .»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است… .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #820هی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعث(۳۵)بعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحث(۳۵) بعث: رستاخیز، قیامت-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2143معنیِ تکبیر این است ای امامکای خدا پیشِ تو ما قربان شدیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون مردمِ دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2328زین خِرَد جاهل همی باید شدندست در دیوانگی باید زدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کن، که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنمور تو افلاطون و لقمانی(۳۶) به علممن به یک دیدار نادانت کنم(۳۶) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #560عُقده(۳۷) را بگشاده گیر ای مُنتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهی(۳۷) عُقده: گِره-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsتا دل به قمر دادم، از گردشِ او شادمچون چرخ شدم گردان، یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsگر کُهِ قافی، تو را چون آسیاآرَم اندر چرخ و گردانت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsمن غلامِ قمرم غیرِ قمر هیچ مگوپیشِ من جز سخنِ شمع و شِکَر هیچ مگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخِ وجودِ من ازین گردش فرو مانَدبگردانَد مرا آنکَس که گردون را بگردانَد-------------------------مجموع لغات:(۱) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور، آزاد، رند(۲) شاباش: شاد باشید(۳) لاش: هیچ چیز(۴) تفتیق: شکافتن(۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۶) طِمّ: دریا و آب فراوان(۷) رِمّ: زمین و خاک(۸) جَوجَو: یک ‌جو یک‌ جو و ذرّه‌ذرّه(۹) اِشترى: خريد(۱۰) فُضول: فضولی و گستاخی(۱۱) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۱۲) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۱۳) مِهتَر: بزرگ‌تر(۱۴) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۱۵) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۱۸) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گُویِ مخصوصی را می‌زنند.(۱۹) فِسُردن: یخ بستن، منجمد شدن(۲۰) غَلبیر: غربال، الک(۲۱) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۲) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۳) حَدید: آهن(۲۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۶) حَبر: دانشمند، دانا(۲۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۸) گَو: گودال(۲۹) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۰) سِبال: سبیل(۳۱) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۳۲) اَسْفَل: پست و فرومایه(۳۳) خَمّار: مِی‌فروش(۳۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۵) بعث: رستاخیز، قیامت(۳۶) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.(۳۷) عُقده: گِره---------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش ده جان یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان یعنی بنمی‌ارزدچون لعل لبش دیدی یک بوسه بدزدیدیبرخیز ز لعل و کان یعنی بنمی‌ارزددر عشق چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان یعنی بنمی‌ارزدبی‌پا شد و بی‌سر شد تا مرد قلندر شدشاباش زهی ارزان یعنی بنمی‌ارزدچون آتش نو کردی عقلم به گرو کردیخاک توام ای سلطان یعنی بنمی‌ارزدبر عشق گذشتم من قربان تو گشتم منآن عید بدین قربان یعنی بنمی‌ارزدچون مردم دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران یعنی بنمی‌ارزدتا دل به قمر دادم از گردش او شادمچون چرخ شدم گردان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsای دل به غمش ده جان یعنی بنمی‌ارزدبی‌سر شو و بی‌سامان یعنی بنمی‌ارزدچون لعل لبش دیدی یک بوسه بدزدیدیبرخیز ز لعل و کان یعنی بنمی‌ارزددر عشق چنان چوگان می‌باش به سر گردانچون گوی درین میدان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3« هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»« اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1438ای دهنده عقل‌ها فریاد رستا نخواهی تو نخواهد هیچ کسهم طلب از توست و هم آن نیکوییما که‌ایم اول تویی آخر توییهم بگو تو هم تو بشنو هم تو باشما همه لاشیم با چندین تراشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رممنظور از طم و رم در اینجا آرزوهای دنیوی استجمع باید کرد اجزا را به عشقتا شوی خوش چون سمرقند و دمشقجوجوی چون جمع گردی ز اشتباهپس توان زد بر تو سکه پادشاهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آکسی که فرموده است خداوند می‌خرد مشتری ماستبهوش باش از غم مشتریان فاقد اعتبار بالاتر بیاقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مؤمنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جو که جویان تو استعالم آغاز و پایان تو استهین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #150, Divan e Shamsدرد شمس‌الدین بود سرمایه درمان مابی سر و سامانی عشقش بود سامان مامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین به کمتر امتحان خود را مخرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانتا به ما ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سرارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود  کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #612تو مکانی اصل تو در لامکاناین دکان بربند و بگشا آن دکان‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #712, Divan e Shamsشیرین چو شکر تو باش شاکرشاکر هر دم شکر ستاندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانزهر از آن دست کریمش بنوشتا که شوی مهتر حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیانحلق من از لذت حلوا بسوختتا نکنم حلیه حلوا بیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنگوهر باقی درآ در دیده‌هاسنگ بستان باقیان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفت   کاحمقان را این همه رغبت شگفت‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1555پای را بربست و گفتا گو شومدر خم چوگانش غلطان می‌روممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1558گوی شو می‌گرد بر پهلوی صدقغلط غلطان در خم چوگان عشقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #322, Divan e Shamsگوی منی و می‌دوی در چوگان حکم مندر پی تو همی ‌دوم گرچه که می‌دوانمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4009عشق چون دعوی جفا دیدن گواهچون گواهت نیست شد دعوی تباهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsدر حرکت باش از آنک آب روان نفسردکز حرکت یافت عشق سر سراندازی‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1802, Divan e Shamsغلبیرم اندر دست او در دست می‌گرداندمغلبیر کردن کار او غلبیر بودن کار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1387, Divan e Shamsچون آب باش و بی‌گره از زخم دندان‌ها بجهمن تا گره دارم یقین می‌کوبی و می‌ساییممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استاره‌های دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبی‌پا شد و بی‌سر شد تا مرد قلندر شدشاباش زهی ارزان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #189, Divan e Shamsچوگان زلف دیدی چون گوی دررسیدیاز پا و سر بریدی بی‌پا و سر به رقص آمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2622الله الله زود بفروش و بخرقطره‌ای ده بحر پرگوهر ببرحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۷Poem (Qazal) #177, Divan e Hafezهزار نکته باریک‌تر ز مو این جاستنه هر که سر بتراشد قلندری داندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۶۶Poem (Qazal) #66, Divan e Hafezقلندران حقیقت به نیم‌ جو نخرندقبای اطلس آن کس که از هنر عاریستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2623الله الله هیچ تأخیری مکن که ز بحر لطف آمد این سخنلطف اندر لطف این گم می‌شود کاسفلی بر چرخ هفتم می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون آتش نو کردی عقلم به گرو کردیخاک توام ای سلطان یعنی بنمی‌ارزدحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem (Qazal) #178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گرو می همه رختدلق ما بود که در خانه خمار بماندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsبر عشق گذشتم من قربان تو گشتم منآن عید بدین قربان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ … . »«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟ … .»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»«… بگو: خدا براى من بس است… .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #820هی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2143معنی تکبیر این است ای امامکای خدا پیش تو ما قربان شدیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsچون مردم دیوانه ویران کنم این خانهآن وصل بدین هجران یعنی بنمی‌ارزدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2328زین خرد جاهل همی باید شدندست در دیوانگی باید زدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من پریشانت کنمکم عمارت کن که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنمور تو افلاطون و لقمانی به علممن به یک دیدار نادانت کنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #560عقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shamsتا دل به قمر دادم از گردش او شادمچون چرخ شدم گردان یعنی بنمی‌ارزدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsگر که قافی تو را چون آسیاآرم اندر چرخ و گردانت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2219, Divan e Shamsمن غلام قمرم غیر قمر هیچ مگوپیش من جز سخن شمع و شکر هیچ مگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #592, Divan e Shamsاگر چرخ وجود من ازین گردش فرو ماندبگرداند مرا آنکس که گردون را بگرداند

برنامه شماره ۹۵۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۵ مارس ۲۰۲۳ -۲۵ اسفندبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بستان، باقیان را برشکنز آسمانِ حق بتاب، ای آفتاباخترانِ آسمان را برشکنغیب‌دان کن سینه‌هایِ خلق راسینه‌هایِ عیب‌دان را برشکنبانشان از بی‌نشان پرده شدهبی‌نشانی، هر نشان را برشکنروزِ مطلق کن شبِ تاریک رابارنامهٔ(۱) پاسبان را برشکنشمسِ تبریز، آفتابی آفتابشمعِ جان و شمعدان را برشکن(۱) بارنامه: فهرستِ بار، فهرستِ همانیدگی‌ها----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بستان، باقیان را برشکنز آسمانِ حق بتاب، ای آفتاباخترانِ آسمان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و اِلّاَ الله رادر نيابی مَنهَجِ(۲) این راه را(۲) مَنهَج: راه آشکار و روشن----------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۲۷Poem(Qazal)#227, Divan e Hafezگر چه بر واعظِ(۳) شهر این سخن آسان نشودتا ریا(۴) وَرزَد و سالوس(۵)، مسلمان نشودرندی آموز و کَرَم کُن که نه چندان هنر استحَیَوانی که ننوشد مِی و انسان نشودگوهرِ پاک بِباید که شود قابلِ فیض(۶)ور نه هر سنگ و گِلی، لؤلؤ(۷) و مرجان نشوداسمِ اعظم(۸) بِکُنَد کارِ خود ای دل، خوش باشکه به تَلبیس(۹) و حیَل(۱۰)، دیو مسلمان نشودعشق می‌ورزم و امّید که این فَنِّ شریفچون هنرهایِ دگر موجب حِرمان(۱۱) نشودذرّه را تا نَبُوَد همّتِ عالی حافظطالبِ چشمهٔ خورشیدِ درخشان نشود(۳) واعظ: ناصح، پند دهنده(۴) ریا: دورویی(۵) سالوس: فریب، تملّق، چرب‌زبانی(۶) قابلِ فیض: لایقِ بخشش و عطا(۷) لؤلؤ: مروارید(۸) اسمِ اعظم: نامی از نام‌های خداوند که اعجازگر است(۹) تَلبیس: لباس عوض کردن، روی‌پوش(۱۰) حیَل: جمعِ حیله(۱۱) حِرمان: ناامیدی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۲)(۱۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۳)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۴) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۱۵) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۱۵) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجانِ جانهایی تو، جان را برشکنکس تویی، دیگر کسان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsبر هر چه امیدستت، کی گیرد او دستتبر شکلِ عصا آید وآن مارِ دوسر باشدوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر(۱۷) باشد(۱۷) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جانِ جان، چون واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌‌جان تن، بدان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دَهَدَم عشقِ تو ز خویشاونداز آنکه عشقِ تو بنیادِ عافیت(۱۸) برکَند(۱۸) عافیت: سلامت، زُهد، پرهیزکاری، مجازاً محافظه‌کاری----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsگوهرِ باقی، درآ در دیده‌هاسنگ بستان، باقیان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #77بلک ازو کن عاریت(۱۹) چشم و نظرپس ز چشمِ او به رویِ او نگر(۱۹) عاریَت کردن: قرض گرفتن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو، به چشمِ خود نِگرمَنگر از چشمِ سَفیهی(۲۰) بی‌خبر(۲۰) سَفیه: احمق، نادان، ابله----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4054ای اَیاز اکنون نگویی کین گُهَرچند می‌ارزد بدین تاب و هنر گفت: افزون ز آنچه تانم گفت منگفت: اکنون زود خُردش درشکنسنگ‌ها در آستین بودش، شتاب خُرد کردش، پیشِ او بود آن صواب(۲۱)(۲۱) صواب: درست----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsز آسمانِ حق بتاب، ای آفتاباخترانِ آسمان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsغیب‌دان کن سینه‌هایِ خلق راسینه‌هایِ عیب‌دان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3036چون که بر سر مر تو را دَه ریش(۲۲) هستمَرهَمَت بر خویش باید کار بَستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت، جایِ اِرْحَمُوست(۲۳)گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشحدیث«اِرْحَمُوا تُرحَمُوا»«رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»(۲۲) ریش: زخم(۲۳) اِرْحَمُو: فعل امر به معنی رحم کنید.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1944پاک کن دو چشم را از مویِ عیبتا ببینی باغ و سَروستانِ(۲۴) غیب(۲۴) سَروستانِ: جایی که درختِ سرو بسیار باشد، بوستان----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1065در دلِ سالِک اگر هست آن رُموزرمزدانی نیست سالِک را هنوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیان(۲۵)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۲۶)(۲۵) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۲۶) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsبانشان از بی‌نشان پرده شدهبی‌نشانی، هر نشان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1280این جهانِ نیست، چون هستان شدهوآن جهانِ هست، بس پنهان شدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1048, Divan e Shamsز انکارت برویَد پرده‌هاییمکُن در کارِ آن دلبر تو انکارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsشمسِ تبریز، آفتابی آفتابشمعِ جان و شمعدان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذرّه نمودواندک اندک، رویِ خود را برگشودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۸)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۲۹)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۳۰) راقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۲۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۹) گذاره: آنچه از حدّ درگذرد، گذرنده.(۳۰) بحر: دریا----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب(۳۱) شد(۳۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #388«قصّۀ مسجدِ اَقْصیٰ و خَرّوب و عزم کردنِ داود علیه‌السّلام پیش از سلیمان علیه‌السّلام، بر بنایِ آن مسجد» چون درآمد عزمِ داودی به تنگکه بسازد مسجدِ اَقْصیٰ به سنگ وحی کردش حق که ترکِ این بخوانکه ز دَستت برنیاید این مکان نیست در تقدیرِ ما آنکه تو اینمسجدِ اَقْصیٰ برآری ای گُزین گفت: جُرمم چیست ای دانایِ رازکه مرا گویی که مسجد را مساز؟ گفت: بی‌جُرمی، تو خون‌ها کرده‌ایخونِ مظلومان به گردن بُرده‌ای که ز آوازِ تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکارخون بسی رفته‌ست بر آوازِ توبر صدایِ خوبِ جان‌پردازِ(۳۲) تو گفت: مغلوبِ تو بودم، مستِ تودستِ من بربسته بود از دستِ تونه که هر مغلوبِ شَه مرحوم(۳۳) بود؟نَه که اَلْـمَغْلُوبُ کَالْـمَعْدُوم بود؟مگر نه اینست که هر که مقهورِ شاهِ حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیرد؟ و مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده است؟گفت: این مغلوب، معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم، اَیْقِنُوا(۳۴)حضرت حق به داود(ع) جواب فرمود: درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی، امّا هر مغلوبی، معدومِ مطلق نیست. «یقین پیدا کنید.»قرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۳۲) جان‌پرداز: جان‌ستان(۳۳) مرحوم: کسی که موردِ رحمت و شفقت قرار گیرد.(۳۴) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۳۵) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۳۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #398 این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترینِ هست‌ها افتاد و زَفت او به نسبت با صفاتِ حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاستجملۀ ارواح در تدبیرِ اوستجملۀ اَشباح(۳۶) هم در تیرِ اوستآنکه او مغلوب اندر لطفِ ماستنیست مُضْطَر، بلکه مُختارِ وَلاست(۳۷)کسی که عشق الهی را انتخاب کند با فنا کردنِ «من ذهنی» یا وجودِ مجازی خود «تعظیمِ خدا» را درک می‌کند و از آن بهره‌مند می‌گردد.(۳۶) اَشباح: جمعِ شَبَح به معنی تن، کالبد، سیاهی‌ای که از دور به نظر آید. در اینجا منظور مرتبهٔ جسم و جسمانیت است.(۳۷) وَلا: وَلاء، دوستی، محبّت، نزدیکی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عَوانِ(۳۸) مُقتَضی(۳۹) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت است(۳۸) عَوان: مأمور(۳۹) مُقتَضی: خواهش‌گر----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #402مُنتهایِ اختیار آن است خَودکه اختیارش گردد اینجا مُفْتَقَد(۴۰) اختیاری را نبودی چاشنی(۴۱)گر نگشتی آخِر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذّتِ او فرعِ محوِ لذّت استگرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر(۴۲) شد(۴۰) مُفْتَقَد: گم کرده شده(۴۱) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در اینجا به معنی لذّت و حلاوت است.(۴۲) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب کنندهٔ لذّت و خوشی.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #406 «شرحِ اِنَّمَاالْـمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ وَالْعُلَمٰاءُ کَنَفْسٍ واحِدَةٍ، خاصّه اتحادِ داود و سلیمان و سایرِ انبیاء علیهم‌السّلام که اگر یکی از ایشان را منکر شوی، ایمان به هیچ نبی درست نباشد، و این علامتِ اتّحاد است که یک خانه از آن هزاران خانه ویران کنی آن همه ویران شود و یک دیوار، قایم نماند که لٰانُفَرِّقُ بَیْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْ وَالْعٰاقِلُ یَکْفیهِ الْاِشٰارَةُ. این خود از اشارت گذشت»قرآن کریم، سورهٔ حُجُرات (۴۹)، آیهٔ ۱۰Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #10«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر آينه مؤمنان برادرانند. ميان برادرانتان آشتى بيفكنيد و از خدا بترسيد، باشد كه بر شما رحمت آرد.»قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۸۴Quran, Al-i-Imran(#3), Line #84«… لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ… .»«… ميان هيچ يك از ايشان فرقى نمى‌نهيم… .»عبارت«الْعٰاقِلُ یَکْفیهِ الْاِشٰارَةُ.»«شخص خردمند را اشارتی کافی است.»گرچه بَرنآیَد به جهد و زورِ تولیک مسجد را برآرَد پُورِ تو کردۀ او کردۀ‌ توست ای حکیممؤمنان را اِتّصالی دان قدیم مؤمنان معدود، لیک ایمان یکیجسمشان معدود، لیکن جان یکیغیرِ فهم و جان که در گاو و خر استآدمی را عقل و جانی دیگر است باز غیرِ جان و عقلِ آدمیهست جانی در ولیِّ آن دَمی جانِ حیوانی ندارد اتّحادتو مَجُو این اتّحاد از روحِ بادگر خورَد این نان، نگردد سیر آنور کَشَد بار این، نگردد او گران بلکه این شادی کند از مرگِ اواز حسد میرد، چو بیند برگِ او جانِ گُرگان و سگان هر یک جداستمُتّحد جان‌هایِ شیرانِ خداستجمع گفتم جان‌هاشان من به اسمکآن یکی جان صد بُوَد نِسبَت به جسم همچو آن یک نورِ خورشیدِ سَماصد بُوَد نسبت به صحنِ خانه‌ها لیک یک باشد همۀ انوارشانچونکه برگیری تو دیوار از میانچون نمانَد خانه‌ها را قاعدهمؤمنان مانند، نَفْسِ واحده فرق و اشکالات آید زین مقالزآنکه نَبْوَد مِثل، این باشد مِثال فرق‌ها بی‌حد بُوَد از شخصِ شیرتا به شخصِ آدمیزادِ دلیرحدیث«اَلْـمُؤْمِنُونَ کَنَفْسٍ واحِدَةٍ»«مؤمنان مانند نفسی واحدند.»لیک در وقتِ مثال ای خوش‌نظراتّحاد از رویِ جانبازی نگر کآن دلیر آخِر مثالِ شیر بودنیست مثلِ شیر در جملۀ‌ حُدود متّحد، نقشی ندارد این سراتا که مِثلی وانمایم من تو را هم مثالِ ناقصی دست آورمتا ز حیرانی خِرَد را واخَرَم شب به هر خانه چراغی می‌نهندتا به نورِ آن ز ظُلمت می‌رهند آن چراغ این تن بُوَد، نورش چو جانهست محتاجِ فَتیل و این و آنآن چراغِ شش فَتیلۀ‌ این حواسجملگی بر خواب و خور دارد اساس بی‌خور و بی‌خواب نَزْیَد نیم دَمبا خور و با خواب نَزْیَد نیز هم بی‌فَتیل و روغنش نَبْوَد بقابا فَتیل و روغن، او هم بی‌وفازآنکه نورِ علّتی‎‌اش(۴۳) مرگ‌جُوستچون زیَد؟ که روزِ روشن(۴۴) مرگِ اوست جمله حسّ‌های بَشَر هم بی‌بقاستزآنکه پیشِ نورِ روزِ حَشْر، لاست نورِ حسّ و جانِ بابایانِ مانیست کُلّی فانی و لا، چون گیالیک مانندِ ستاره و ماهتابجمله مَحوند از شعاعِ آفتاب آنچنانکه سوز و دردِ زخمِ کیک(۴۵)محو گردد چون درآید مار اِلَیْک(۴۶) آن چنانکه عُور(۴۷) اندر آب جَستتا در آب از زخم زنبوران بِرَستمی‌کند زنبور بر بالا طوافچون برآرد سَر، ندارندش معاف آب، ذکرِ حقّ و، زنبور این زمانهست یادِ آن فلانه و آن فلان دَم بخور در آبِ ذکر و صبر کنتا رَهی از فکر و وسواسِ کُهُنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸Quran, Al-Ra’d(#13), Line #28«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دلها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»بعد از آن تو طبعِ آن آبِ صفاخود بگیری جملگی سر تا به پا آنچنان کز آب، آن زنبورِ شرّمی‌گریزد، از تو هم گیرد حَذَر بعد از آن خواهی تو دُور از آب باشکه به سِر هم‌ طبعِ آبی خواجه‌تاشپس کسانی کز جهان بگْذشته‌اندلا نی‌اند و در صفات آغشته‌اند در صفاتِ حق، صفاتِ جمله‌شانهمچو اختر، پیشِ آن خور بی‌نشان گر ز قُرآن نَقْل خواهی، ای حَرون(۴۸)خوان: جَمیعٌ هُمْ‎ لَدَیْنٰا مُحْضَرُون(۴۹)قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۲Quran, Yaseen(#36), Line #32«وَإِنْ كُلٌّ لَـمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ»«و كس نماند مگر آنكه نزد ما حاضرش آرند.»مُحْضَرُون معدوم نَبْوَد، نیک بینتا بقایِ روح‌ها دانی یقین روحِ محجوب از بقا، بس در عذابروحِ واصِل در بقا، پاک از حجاب زین چراغِ حِسِّ حیوان، اَلْـمُراد(۵۰)گفتمت هان تا نجویی اتّحاد روحِ خود را مُتَّصل کن ای فلانزود با ارواحِ قُدسِ سالکان صد چراغت ار مُرَند(۵۱)، ار بیستند(۵۲)پس جُدااند و یگانه نیستند زآن همه جنگند این اصحابِ ماجنگ کس نشْنید اندر انبیازآنکه نورِ انبیا خورشید بودنورِ حسِّ ما چراغ و شمع و دود یک بمیرد، یک بمانَد تا به روزیک بُوَد پژمرده، دیگر بافُروز جانِ حیوانی بُوَد حَیّ(۵۳) از غذی(۵۴)هم بمیرد او به هر نیک و بذی(۵۵)گر بمیرد این چراغ و، طَی شودخانۀ همسایه، مُظْلَم کَی شود؟ نورِ آن خانه چو بی این هم به پاستپس چراغِ حسِّ هر خانه جُداست این مثالِ جانِ حیوانی بُوَدنه مثالِ جانِ رَبّانی بُوَدباز از هندویِ شب(۵۶) چون ماه زاددر سرِ هر روزنی نوری فتاد نورِ آن صد خانه را تو یک شُمَرکه نمانَد نورِ این، بی آن دگر تا بُوَد خورشیدِ تابان بر افقهست در هر خانه نورِ او قُنُق(۵۷)باز چون خورشیدِ جان، آفِل شودنورِ جملۀ خانه‌ها زایل شود این مثالِ نور آمد مِثل، نی مر تو را هادی عَدُو را رهزنی بر مثالِ عنکبوت آن زشتْ‌خوپرده‌هایِ گَنده را بَر بافد او از لُعابِ خویش پردۀ‌ نور کرددیدۀ ادراکِ خود را کور کرد گردنِ اسب ار بگیرد، برخورَد(۵۸)ور بگیرد پاش، بستاند لگد کم نشین بر اسبِ توسن(۵۹) بی‌لگامعقل و دین را پیشوا کن وَالسَّلاماندرین آهنگ(۶۰)، منگر سُست و پستکاندرین ره، صبر و شِقِّ اَنْفُس استقرآن کریم، سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۷Quran, Al-Nahl(#16), Line #7«وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَىٰ بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ ۚ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ.»«بارهايتان را به شهرهايى كه جز به رنج تن بدانها نتوانيد رسيد، حمل مى‌كنند، زيرا پروردگارتان رئوف و مهربان است.»(۴۳) عِلّتی‎‌: مریض(۴۴) روزِ روشن: در اینجا به معنی اجل و فرارسیدن لحظه‌ای است که باید شبِ دنیا را ترک گفت و قدم به عرصهٔ روشن نشئهٔ دیگر نهاد.(۴۵) کَیک: حشرهٔ کَک (۴۶) اِلَیْک: به سوی تو(۴۷) عُور: برهنه(۴۸) حَرون: سرکش و نافرمان(۴۹) مُحْضَرُون: حاضر کرده شدگان(۵۰) اَلْـمُراد: منظورِ من این است.(۵۱) مُرَند: می‌میرند(۵۲) بیستند: بایستند، زنده بمانند، فروزان باشند(۵۳) حَیّ:‌ زنده(۵۴) غذی: غذا(۵۵) بذی: بدی(۵۶) هندویِ شب: شب سیاه(۵۷) قُنُق: میهمان(۵۸) برخورَد: برخوردار شود، کامران گردد، دریابد(۵۹) اسبِ توسن: اسبِ رام نشده، اسبِ سرکش(۶۰) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون-------------------------مجموع لغات:(۱) بارنامه: فهرستِ بار، فهرستِ همانیدگی‌ها(۲) مَنهَج: راه آشکار و روشن(۳) واعظ: ناصح، پند دهنده(۴) ریا: دورویی(۵) سالوس: فریب، تملّق، چرب‌زبانی(۶) قابلِ فیض: لایقِ بخشش و عطا(۷) لؤلؤ: مروارید(۸) اسمِ اعظم: نامی از نام‌های خداوند که اعجازگر است(۹) تَلبیس: لباس عوض کردن، روی‌پوش(۱۰) حیَل: جمعِ حیله(۱۱) حِرمان: ناامیدی(۱۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۴) حَدید: آهن(۱۵) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۷) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۱۸) عافیت: سلامت، زُهد، پرهیزکاری، مجازاً محافظه‌کاری(۱۹) عاریَت کردن: قرض گرفتن(۲۰) سَفیه: احمق، نادان، ابله(۲۱) صواب: درست(۲۲) ریش: زخم(۲۳) اِرْحَمُو: فعل امر به معنی رحم کنید.(۲۴) سَروستانِ: جایی که درختِ سرو بسیار باشد، بوستان(۲۵) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۲۶) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۲۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۹) گذاره: آنچه از حدّ درگذرد، گذرنده.(۳۰) بحر: دریا(۳۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.(۳۲) جان‌پرداز: جان‌ستان(۳۳) مرحوم: کسی که موردِ رحمت و شفقت قرار گیرد.(۳۴) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.(۳۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۳۶) اَشباح: جمعِ شَبَح به معنی تن، کالبد، سیاهی‌ای که از دور به نظر آید. در اینجا منظور مرتبهٔ جسم و جسمانیت است.(۳۷) وَلا: وَلاء، دوستی، محبّت، نزدیکی(۳۸) عَوان: مأمور(۳۹) مُقتَضی: خواهش‌گر(۴۰) مُفْتَقَد: گم کرده شده(۴۱) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در اینجا به معنی لذّت و حلاوت است.(۴۲) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب کنندهٔ لذّت و خوشی.(۴۳) عِلّتی‎‌: مریض(۴۴) روزِ روشن: در اینجا به معنی اجل و فرارسیدن لحظه‌ای است که باید شبِ دنیا را ترک گفت و قدم به عرصهٔ روشن نشئهٔ دیگر نهاد.(۴۵) کَیک: حشرهٔ کَک (۴۶) اِلَیْک: به سوی تو(۴۷) عُور: برهنه(۴۸) حَرون: سرکش و نافرمان(۴۹) مُحْضَرُون: حاضر کرده شدگان(۵۰) اَلْـمُراد: منظورِ من این است.(۵۱) مُرَند: می‌میرند(۵۲) بیستند: بایستند، زنده بمانند، فروزان باشند(۵۳) حَیّ:‌ زنده(۵۴) غذی: غذا(۵۵) بذی: بدی(۵۶) هندویِ شب: شب سیاه(۵۷) قُنُق: میهمان(۵۸) برخورَد: برخوردار شود، کامران گردد، دریابد(۵۹) اسبِ توسن: اسبِ رام نشده، اسبِ سرکش(۶۰) آهنگ: قصد و اراده، راه و رسم، قاعده و قانون----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنگوهر باقی درآ در دیده‌هاسنگ بستان باقیان را برشکنز آسمان حق بتاب ای آفتاباختران آسمان را برشکنغیب‌دان کن سینه‌های خلق راسینه‌های عیب‌دان را برشکنبانشان از بی‌نشان پرده شدهبی‌نشانی هر نشان را برشکنروز مطلق کن شب تاریک رابارنامه پاسبان را برشکنشمس تبریز آفتابی آفتابشمع جان و شمعدان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنگوهر باقی درآ در دیده‌هاسنگ بستان باقیان را برشکنز آسمان حق بتاب ای آفتاباختران آسمان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و الا الله رادر نيابی منهج این راه راحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۲۷Poem(Qazal)#227, Divan e Hafezگر چه بر واعظ شهر این سخن آسان نشودتا ریا ورزد و سالوس مسلمان نشودرندی آموز و کرم کن که نه چندان هنر استحیوانی که ننوشد می و انسان نشودگوهر پاک بباید که شود قابل فیضور نه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشوداسم اعظم بکند کار خود ای دل خوش باشکه به تلبیس و حیل دیو مسلمان نشودعشق می‌ورزم و امید که این فن شریفچون هنرهای دگر موجب حرمان نشودذره را تا نبود همت عالی حافظطالب چشمه خورشید درخشان نشودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsجان جانهایی تو جان را برشکنکس تویی دیگر کسان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #630, Divan e Shamsبر هر چه امیدستت کی گیرد او دستتبر شکل عصا آید وآن مار دوسر باشدوآن غصه که می‌گویی آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری آن نیز غرر باشدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جان جان چون واکشد پا را ز جانجان چنان گردد که بی‌‌جان تن بدان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دهدم عشق تو ز خویشاونداز آنکه عشق تو بنیاد عافیت برکندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsگوهر باقی درآ در دیده‌هاسنگ بستان باقیان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #77بلک ازو کن عاریت چشم و نظرپس ز چشم او به روی او نگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو به چشم خود نگرمنگر از چشم سفیهی بی‌خبرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4054ای ایاز اکنون نگویی کین گهرچند می‌ارزد بدین تاب و هنر گفت افزون ز آنچه تانم گفت منگفت اکنون زود خردش درشکنسنگ‌ها در آستین بودش شتاب خرد کردش پیش او بود آن صوابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsز آسمان حق بتاب ای آفتاباختران آسمان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsغیب‌دان کن سینه‌های خلق راسینه‌های عیب‌دان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3036چون که بر سر مر تو را ده ریش هستمرهمت بر خویش باید کار بستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت جای ارحموستگر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشحدیث«اِرْحَمُوا تُرحَمُوا»«رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1944پاک کن دو چشم را از موی عیبتا ببینی باغ و سروستان غیبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1065در دل سالک اگر هست آن رموزرمزدانی نیست سالک را هنوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsبانشان از بی‌نشان پرده شدهبی‌نشانی هر نشان را برشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1280این جهان نیست چون هستان شدهوآن جهان هست بس پنهان شدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1048, Divan e Shamsز انکارت بروید پرده‌هاییمکن در کار آن دلبر تو انکارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2011, Divan e Shamsشمس تبریز آفتابی آفتابشمع جان و شمعدان را برشکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذره نمودواندک اندک روی خود را برگشودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #387آن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #388قصه مسجد اقصی و خروب و عزم کردن داود علیه‌السلام پیش از سلیمان علیه‌السلام بر بنای آن مسجد چون درآمد عزم داودی به تنگکه بسازد مسجد اقصی به سنگ وحی کردش حق که ترک این بخوانکه ز دستت برنیاید این مکان نیست در تقدیر ما آنکه تو اینمسجد اقصی برآری ای گزین گفت جرمم چیست ای دانای رازکه مرا گویی که مسجد را مساز گفت بی‌جرمی تو خون‌ها کرده‌ایخون مظلومان به گردن برده‌ای که ز آواز تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکارخون بسی رفته‌ست بر آواز توبر صدای خوب جان‌پرداز تو گفت مغلوب تو بودم مست تودست من بربسته بود از دست تونه که هر مغلوب شه مرحوم بودنه که الـمغلوب کالـمعدوم بودمگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیردو مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده استگفت این مغلوب معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم ایقنواحضرت حق به داود(ع) جواب فرمود درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی اما هر مغلوبی معدوم مطلق نیست یقین پیدا کنیدقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #398 این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترینِ هست‌ها افتاد و زَفت او به نسبت با صفات حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاستجمله ارواح در تدبیر اوستجمله اشباح هم در تیر اوستآنکه او مغلوب اندر لطف ماستنیست مضطر بلکه مختار ولاستکسی که عشق الهی را انتخاب کند با فنا کردن من ذهنی یا وجود مجازی خود تعظیم خدا را درک می‌کند و از آن بهره‌مند می‌گرددمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4064زآن عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #402منتهای اختیار آن است خودکه اختیارش گردد اینجا مفتقد اختیاری را نبودی چاشنیگر نگشتی آخر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذت او فرع محو لذت استگرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #406 شرح انماالـمومنون اخوة والعلماء کنفس واحدة خاصه اتحاد داود و سلیمان و سایر انبیاء علیهم‌السلام که اگر یکی از ایشان را منکر شوی ایمان به هیچ نبی درست نباشد و این علامت اتحاد است که یک خانه از آن هزاران خانه ویران کنی آن همه ویران شود و یک دیوار، قایم نماند که لانفرق بین احد منهم والعاقل یکفیه الاشارة این خود از اشارت گذشتقرآن کریم، سورهٔ حُجُرات (۴۹)، آیهٔ ۱۰Quran, Al-Hujuraat(#49), Line #10«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر آينه مؤمنان برادرانند. ميان برادرانتان آشتى بيفكنيد و از خدا بترسيد، باشد كه بر شما رحمت آرد.»قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۸۴Quran, Al-i-Imran(#3), Line #84«… لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ… .»«… ميان هيچ يك از ايشان فرقى نمى‌نهيم… .»عبارت«الْعٰاقِلُ یَکْفیهِ الْاِشٰارَةُ.»«شخص خردمند را اشارتی کافی است.»گرچه برنآید به جهد و زور تولیک مسجد را برآرد پور تو کرده او کرده توست ای حکیممؤمنان را اتصالی دان قدیم مؤمنان معدود لیک ایمان یکیجسمشان معدود لیکن جان یکیغیر فهم و جان که در گاو و خر استآدمی را عقل و جانی دیگر است باز غیر جان و عقل آدمیهست جانی در ولی آن دمی جان حیوانی ندارد اتحادتو مجو این اتحاد از روح بادگر خورد این نان نگردد سیر آنور کشد بار این نگردد او گران بلکه این شادی کند از مرگ اواز حسد میرد چو بیند برگ او جان گرگان و سگان هر یک جداستمتحد جان‌های شیران خداستجمع گفتم جان‌هاشان من به اسمکآن یکی جان صد بود نسبت به جسم همچو آن یک نور خورشید سماصد بود نسبت به صحن خانه‌ها لیک یک باشد هم انوارشانچونکه برگیری تو دیوار از میانچون نماند خانه‌ها را قاعدهمؤمنان مانند نفس واحده فرق و اشکالات آید زین مقالزآنکه نبود مثل این باشد مثال فرق‌ها بی‌حد بود از شخص شیرتا به شخص آدمیزاد دلیرحدیث«اَلْـمُؤْمِنُونَ کَنَفْسٍ واحِدَةٍ»«مؤمنان مانند نفسی واحدند.»لیک در وقت مثال ای خوش‌نظراتحاد از روی جانبازی نگر کآن دلیر آخر مثال شیر بودنیست مثل شیر در جمله حدود متحد نقشی ندارد این سراتا که مثلی وانمایم من تو را هم مثال ناقصی دست آورمتا ز حیرانی خرد را واخرم شب به هر خانه چراغی می‌نهندتا به نور آن ز ظلمت می‌رهند آن چراغ این تن بود نورش چو جانهست محتاج فتیل و این و آنآن چراغ شش فتیله این حواسجملگی بر خواب و خور دارد اساس بی‌خور و بی‌خواب نزید نیم دمبا خور و با خواب نزید نیز هم بی‌فتیل و روغنش نبود بقابا فتیل و روغن او هم بی‌وفازآنکه نور علتی‎‌اش مرگ‌جوستچون زید که روز روشن مرگ اوست جمله حس‌های بشر هم بی‌بقاستزآنکه پیش نور روز حشر لاست نور حس و جان بابایان مانیست کلی فانی و لا چون گیالیک مانند ستاره و ماهتابجمله محوند از شعاع آفتاب آنچنانکه سوز و درد زخم کیکمحو گردد چون درآید مار الیک آن چنانکه عور اندر آب جستتا در آب از زخم زنبوران برستمی‌کند زنبور بر بالا طوافچون برآرد سر ندارندش معاف آب ذکر حق و زنبور این زمانهست یاد آن فلانه و آن فلان دم بخور در آب ذکر و صبر کنتا رهی از فکر و وسواس کهنقرآن کریم، سورهٔ رعد (۱۳)، آیهٔ ۲۸Quran, Al-Ra’d(#13), Line #28«… أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»«… آگاه باشيد كه دلها به ياد خدا آرامش مى‌يابد.»بعد از آن تو طبع آن آب صفاخود بگیری جملگی سر تا به پا آنچنان کز آب آن زنبور شرمی‌گریزد از تو هم گیرد حذر بعد از آن خواهی تو دور از آب باشکه به سر هم‌ طبع آبی خواجه‌تاشپس کسانی کز جهان بگذشته‌اندلا نی‌اند و در صفات آغشته‌اند در صفات حق صفات جمله‌شانهمچو اختر پیش آن خور بی‌نشان گر ز قرآن نقل خواهی ای حرونخوان جمیع هم لدینا محضرونقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۳۲Quran, Yaseen(#36), Line #32«وَإِنْ كُلٌّ لَـمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ»«و كس نماند مگر آنكه نزد ما حاضرش آرند.»محضرون معدوم نبود نیک بینتا بقای روح‌ها دانی یقین روح محجوب از بقا بس در عذابروح واصل در بقا پاک از حجاب زین چراغ حس حیوان الـمرادگفتمت هان تا نجویی اتحاد روح خود را متصل کن ای فلانزود با ارواح قدس سالکان صد چراغت ار مرند ار بیستندپس جدااند و یگانه نیستند زآن همه جنگند این اصحاب ماجنگ کس نشنید اندر انبیازآنکه نور انبیا خورشید بودنور حس ما چراغ و شمع و دود یک بمیرد یک بماند تا به روزیک بود پژمرده دیگر بافروز جان حیوانی بود حی از غذیهم بمیرد او به هر نیک و بذیگر بمیرد این چراغ و طی شودخانه همسایه مظلم کی شود نور آن خانه چو بی این هم به پاستپس چراغ حس هر خانه جداست این مثال جان حیوانی بودنه مثال جان ربانی بودباز از هندوی شب چون ماه زاددر سر هر روزنی نوری فتاد نور آن صد خانه را تو یک شمرکه نماند نور این بی آن دگر تا بود خورشید تابان بر افقهست در هر خانه نور او قنقباز چون خورشید جان آفل شودنور جمله خانه‌ها زایل شود این مثال نور آمد مثل نی مر تو را هادی عدو را رهزنی بر مثال عنکبوت آن زشت‌خوپرده‌های گنده را بر بافد او از لعاب خویش پرده نور کرددیده ادراک خود را کور کرد گردن اسب ار بگیرد برخوردور بگیرد پاش بستاند لگد کم نشین بر اسب توسن بی‌لگامعقل و دین را پیشوا کن والسلاماندرین آهنگ منگر سست و پستکاندرین ره صبر و شق انفس استقرآن کریم، سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۷Quran, Al-Nahl(#16), Line #7«وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَىٰ بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ ۚ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ.»«بارهايتان را به شهرهايى كه جز به رنج تن بدانها نتوانيد رسيد، حمل مى‌كنند، زيرا پروردگارتان رئوف و مهربان است.»

برنامه شماره ۹۵۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۷ مارس ۲۰۲۳ -۱۷ اسفندبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست، به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصّهٔ هر سود و زیانیم همهاین معلّم که خِرَد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم(۱) همهپابرهنه خِرَد از مجلسِ ما دوش گریختچونکه بیرون ز حدِ عقل و گمانیم همهمیرِ مجلس تویی و ما همه در تیرِ(۲) توایمبندِ(۳) آن غمزه(۴) و آن تیر و کمانیم همهزهره در مجلسِ مَه‌مان به می از کار ببردورنه کژرو ز چه رو چون سرطانیم(۵) همه؟چشمِ آن طُرفهٔ(۶) بغداد ز ما عقل ربودتا ندانیم که اندر همدانیم همهگفت ساقی: همه را جمله به تاراج دهمهمچنان کن هله ای جان، که چنانیم همههمچو غوّاص پیِ گوهرِ بی‌نام و نشانغرقِ آن قُلزُمِ(۷) بی‌نام و نشانیم همهوقتِ عشرت(۸) طرب‌انگیزتر از جامِ می‌ایمدر صفِ رزم چو شمشیر و سِنانیم(۹) همهنزدِ عشّاقْ بهاریم پُر از باغ و چمنپیشِ هر منکرِ افسرده خزانیم همهمی‌جهد شعلهٔ دیگر ز زبانهٔ دلِ منتا تو را وهم نیاید که زبانیم همهساقیا باده بیاور که برآنیم همهکه به‌جز عشقِ تو از خویش بِرانیم همه(۱) تخته زدن: پنبه زدن، بیرون کردن پنبه از تخم، حلّاجی کردن پنبه، باز کردن گرهٔ پنبه(۲) تیر: تیره، طایفه، تیر(۳) بند: بسته، اسیر(۴) غمزه: اشاراتِ معشوق(۵) سرطان: برج سرطان که شبیه خرچنگ تصّور شده است.(۶) طُرفه: شگفت، زیبا(۷) قُلزُم: دریا(۸) عشرت: کامرانی، شادی(۹) سِنان: سرنیزه----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست، به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصّهٔ هر سود و زیانیم همهاین معلّم که خِرَد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم همهپا برهنه خِرَد از مجلسِ ما دوش گریختچونکه بیرون ز حدِ عقل و گمانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیان(۱۰)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۱۱)بیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کُنَد در میان(۱۰) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۱۱) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۲)(۱۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۳)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۱۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۱۴)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۴) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۱۵) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۱۵) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۷) و سَنی(۱۸)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۱۹) و، در چَهی ای قَلتَبان(۲۰)دست وادار از سِبالِ(۲۱) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۱۹) گَو: گودال(۲۰) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۱) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۲۲) قلعهٔ آسمان(۲۲) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست، به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصّهٔ هر سود و زیانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از عِلم و عملخاصه ز علمِ منطقی در جمله افواه(۲۳) آمده(۲۳) افواه: دهان‌ها----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کُلّ را گفت: مازاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1420, Divan e Shamsاگر شد سود و سرمایه چه غمگینی چو من هستم؟برآور سر ز جودِ(۲۴) من که لاتَأسوا(۲۵) نمودستماگر فانی شود عالَم ز دریایی بُوَد شبنمگر افتاده‌ست او از خود، نیفتاده‌ست از دستمجهان ماهی، عدم دریا، درون ماهی این غوغاکنم صیدش اگر گم شد که من صیّادِ بی‌شستم(۲۶)قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #23«لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ ۗ… .»«تا بر آنچه از دستتان مى‌رود اندوهگين نباشيد و بدانچه به دستتان مى‌آيد شادمانى نكنيد… .»(۲۴) جود: بخشش(۲۵) لاتَأسوا: اندوهگین نباشید(۲۶) شست: قلـاّبِ ماهیگیری----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره رویِ معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۲۷) رب(۲۷) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرممولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsاین معلّم که خِرَد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقلِ یاری یار کناَمْرُهُمْ شُوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ… .»«…و كارشان بر پايهٔ مشورت با يكديگر است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #246, Divan e Shamsآتشِ عشق زن در این پنبههمچو حلّاج و همچو اهلِ صفامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsپابرهنه خِرَد از مجلسِ ما دوش گریختچونکه بیرون ز حدِ عقل و گمانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2528عقلِ عقلت مغز و، عقلِ توست پوستمعدهٔ حیوان همیشه پوست‌جوستمغزجوی، از پوست دارد صد ملالمغز، نَغزان(۲۸) را حلال آمد حلالچونکه قشرِ عقل صد بُرهان دهدعقلِ کُل کی گام بی‌ایقان(۲۹) نهد؟عقل، دفترها کند یکسر سیاهعقلِ عقل، آفاق دارد پُر ز ماه(۲۸) نَغزان: نغزها، نغز به معنی خوب و نیکو است(۲۹) ایقان: یقین کردن، باور کردن، بی‌گمان دانستن----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsمیرِ مجلس تویی و ما همه در تیرِ توایمبندِ آن غمزه و آن تیر و کمانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی، تو استغفار(۳۰) کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌(۳۰) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۳۱) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۳۱) ضَیف: مهمان----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsزهره در مجلسِ مَه‌مان به می از کار ببردورنه کژرو ز چه رو چون سرطانیم همه؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالم ولیککم کسی داند که او مهمانِ کیستمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsچشمِ آن طُرفهٔ بغداد ز ما عقل ربودتا ندانیم که اندر همدانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مؤمنان در حَشر گویند: ای مَلَکنَی که دوزخ بود راهِ مَشْتَرَک؟مؤمن و کافر بر او یابد گذارما ندیدیم اندرین ره، دود و نار(۳۲)نک بهشت و بارگاهِ ايمنیپس کجا بود آن گذرگاهِ دَنی(۳۳)؟پس مَلَک گوید که آن رَوْضهٔ(۳۴) خُضَر(۳۵)که فلان جا دیده‌اید اندر گذَردوزخ آن بود و، سیاستگاهِ سختبر شما شد باغ و بُستان و درخت(۳۲) نار: آتش(۳۳) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۳۴) رَوْضه: باغ، بهشت(۳۵) خُضَر: سبز----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُردلان(۳۶) هم بَردَرَدنه رود ره، نه غمِ کاری خَورَد(۳۶) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsهم به بغداد رَسی، رویِ خلیفه بینیگر کُنی عزمِ سفر، در همدان نَستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر نفسی بگوییَم: عقلِ تو کو؟ چه شد تو را؟عقل نمانْد بنده را در غم و امتحانِ تومولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsگفت ساقی: همه را جمله به تاراج دهمهمچنان کن هله ای جان، که چنانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۳۷)(۳۷) عَنا: رنج----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsهمچو غوّاص پیِ گوهرِ بی‌نام و نشانغرقِ آن قُلزُمِ بی‌نام و نشانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsنزدِ عشّاقْ بهاریم پُر از باغ و چمنپیشِ هر منکرِ افسرده خزانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsهر جا که بینی شاهدی(۳۹)، چون آینه پیشش نشینهر جا که بینی ناخوشی، آیینه درکش در نَمَد(۴۰)(۳۹) شاهد: زیبارو(۴۰) آیینه در نمد کشیدن: منظور روی تافتن و چشم بر هم نهادن است.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #87بو نگه‌دار و بپرهیز از زُکامتن بپوش از باد و بُودِ سردِ عامتا نَینداید(۴۱) مَشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردتر(۴۱) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من، خنده نهان دارم از اوروی تُرُش سازم از او، بانگ و فغان آرَم از اوبا تُرُشان لاغ(۴۲) کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم از او(۴۲) لاغ: شوخی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #96, Divan e Shamsخواهی که ز معده و لبِ هر خام گریزیپرگوهر و روتلخ(۴۳) همی‌باش چو دریا(۴۳) روتلخ: اخمو----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsمی‌جهد شعلهٔ دیگر ز زبانهٔ دلِ منتا تو را وهم نیاید که زبانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیرِ نطق و غیرِ ایماء(۴۴) و سِجِل(۴۵)صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌(۴۴) ايماء: اشاره كردن(۴۵) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دُوزی می‌کُنی اندر دکان زیرِ این دکّانِ تو، مدفون دو کان هست این دکّان کِرایی، زود باشتیشه بستان و تَکَش(۴۶) را می‌تراش(۴۶) تَک: ته، قعر، عمق----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsساقیا باده بیاور که برآنیم همهکه به‌جز عشقِ تو از خویش بِرانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #405, Divan e Shamsبجز از عشقِ مجرّد(۴۷) به هر آن نقش که رفتمبنیارزید خوشی‌هاش، به تلخیِ ندامت(۴۷) مجرّد: یکتا، تنها----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زَهره باشد کز فُضول(۴۸)امتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دَمی با بندگانتا به ما، ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سِرار(۴۹)(۴۸) فُضول: فضولی و گستاخی(۴۹) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #367ای ندانسته تو شَرّ و خیر راامتحان خود را کن، آنگه غَیْر راامتحانِ خود چو کردی ای فلانفارغ آیی ز امتحانِ دیگرانچون بدانستی که شِکَّرْدانه‌ایپس بدانی کاَهْلِ شِکَّرْخانه‌ایپس بدان، بی‌امتحانی، که اِلهشِکَّری نفْرستدت ناجایگاهاین بدان، بی‌امتحان، از عِلمِ شاهچون سَری، نفرستدت در پایگاههیچ عاقل افکَنَد دُرِّ ثَمین(۵۰)در میانِ مُستراحی پُر چَمین(۵۱)؟زآنکه گندم را حکیمِ آگهیهیچ نفْرستد به انبارِ کَهی(۵۰) ثَمین: قيمتی، گرانبها(۵۱) چَمین: کثافت، مدفوع، پیشآب----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384وسوسهٔ این امتحان، چون آمدتبختِ بَد دان کآمد و گَردن زدتچون چنین وسواس دیدی، زود زودبا خدا گَرد و، درآ اندر سجودسَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روانکِای خدا تو وارَهانَم زین گمانآن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب(۵۲) شد(۵۲) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #388قصّۀ مسجدِ اَقْصیٰ و خَرّوب و عزم کردنِ داود علیه‌السّلام پیش از سلیمان علیه‌السّلام، بر بنایِ آن مسجد چون درآمد عزمِ داودی به تنگکه بسازد مسجدِ اَقْصیٰ به سنگ وحی کردش حق که ترکِ این بخوانکه ز دَستت برنیاید این مکان نیست در تقدیرِ ما آنکه تو اینمسجدِ اَقْصیٰ برآری ای گُزینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2925هرکه باشد قُوتِ او نور جلالچون نزاید از لبش سِحرِ حلال(۵۳)؟هرکه چون زنبور، وَحی اَستَش نَفَل(۵۴)چون نباشد خانهٔ او پُر عسل؟(۵۳) سِحرِ حلال: کلامِ جذّاب و هنرمندانه آوردن(۵۴) نَفَل: غنیمت، در اینجا به معنی عطیّه و دهش است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1065در دلِ سالک اگر هست آن رُموزرمزدانی نیست سالک را هنوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #391 گفت: جُرمم چیست ای دانایِ رازکه مرا گویی که مسجد را مساز؟ گفت: بی‌جُرمی، تو خون‌ها کرده‌ایخونِ مظلومان به گردن بُرده‌ای که ز آوازِ تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکار خون بسی رفته‌ست بر آوازِ توبر صدایِ خوبِ جان‌پردازِ(۵۵) تو گفت: مغلوبِ تو بودم، مستِ تودستِ من بربسته بود از دستِ تونه که هر مغلوبِ شَه مرحوم(۵۶) بود؟نَه که اَلْـمَغْلُوبُ کَالْـمَعْدُوم بود؟مگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیرد؟ و مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده است؟(۵۵) جان‌پرداز: جان‌ستان، جان‌بخش(۵۶) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #315گر شدم در راهِ حُرمت، راهزنآمدم ای مَه به شمشیر و کفن جز به دستِ خود مَبُرَّم پا و سرکه ازین دستم، نه از دستِ دگر از جدایی باز می‌رانی سُخُنهر چه خواهی کن، ولیکن این مکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاهچون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار را«همینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.»بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران(۵۷) بدید او پیش و پس«حضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.»قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»(۵۷) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389از پدر آموز ای روشن‌جَبین(۵۸)رَبَّنٰا گفت و، ظَلَمْنٰا پیش از ایننه بهانه کرد و، نه تزویر ساختنه لِوایِ مکر و حیلت بر فراخت(۵۸) جَبین: پیشانی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #347آنکه فرزندانِ خاصِ آدمندنَفْخۀ‌ اِنّاٰ ظَلَمْنٰا می‌دمندزیرا آنان که فرزندان خاص آدم‌اند می‌گویند که ما بر خود ستم کردیم.حاجتِ خود عرضه کن، حجّت مگوهمچو ابلیسِ لعینِ سخت‌رُو(۵۹) سخت‌رُویی، گر ورا شد عیب‌پوشدر ستیز و سخت‌رُویی رو بکوش(۵۹) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #397گفت: این مغلوب، معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم، اَیْقِنُوا(۶۰)حضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود: درست است که تو مغلوب و مقهور من بودی، امّا هر مغلوبی، معدومِ مطلق نیست. «یقین پیدا کنید.»قرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۶۰) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسهٔ بدخواه راکِی بدانی ثَمَّ وَجْهُ الله را؟ای کسی که چشم دلت از موهای زائد هویٰ و هوس پاک نشده است، چون همراهِ وسوسه‌های شیطانِ بدخواه هستی، کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد، ذاتِ حضرتِ حق در آن جا متجلّی است؟قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1399هر که را باشد ز سینه فتحِ باب(۶۱)او ز هر شهری، ببیند آفتابحق پدید است از میانِ دیگرانهمچو ماه، اندر میانِ اختران(۶۲)(۶۱) فتحِ باب: گشودن در(۶۲) اَختَران: ستارگان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #398این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترینِ هست‌ها افتاد و زَفت او به نسبت با صفاتِ حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاستجملۀ ارواح در تدبیرِ اوستجملۀ اَشباح(۶۳) هم در تیرِ اوستآنکه او مغلوب اندر لطفِ ماستنیست مُضْطَر، بلکه مُختارِ وَلاست(۶۴)کسی که عشق الهی را انتخاب کند با فنا کردنِ «من ذهنی» یا وجودِ مجازی خود «تعظیم خدا» را درک می کند و از آن بهرهمند می گردد.(۶۳) اَشباح: جمعِ شَبَح به معنی تن، کالبد، سیاهی‌ای که از دور به نظر آید. در اینجا منظور مرتبهٔ جسم و جسمانیت است.(۶۴) وَلا: وَلاء، دوستی، محبّت، نزدیکی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۶۵) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوز(۶۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #402مُنتهایِ اختیار آن است خَودکه اختیارش گردد اینجا مُفْتَقَد(۶۶) اختیاری را نبودی چاشنی(۶۷)گر نگشتی آخِر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذّتِ او فرعِ محوِ لذّت استگرچه از لذّات، بی‌تأثیر شدلذّتی بود او و لذّت‌گیر(۶۸) شد(۶۶) مُفْتَقَد: گم کرده شده(۶۷) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در اینجا به معنی لذّت و حلاوت است.(۶۸) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب کنندهٔ لذّت و خوشی.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2782گفت: میری، مرمرا حق داده استسَروریّ و امرِ مطلق داده استکین قِرانِ احمد است و دَورِ اوهین بگیرید امرِ او را اِتَّقُواقوم گفتندش که: ما هم زآن قضاحاکمیم و داد امیری‌مان خدا-------------------------مجموع لغات:(۱) تخته زدن: پنبه زدن، بیرون کردن پنبه از تخم، حلّاجی کردن پنبه، باز کردن گرهٔ پنبه(۲) تیر: تیره، طایفه، تیر(۳) بند: بسته، اسیر(۴) غمزه: اشاراتِ معشوق(۵) سرطان: برج سرطان که شبیه خرچنگ تصّور شده است.(۶) طُرفه: شگفت، زیبا(۷) قُلزُم: دریا(۸) عشرت: کامرانی، شادی(۹) سِنان: سرنیزه(۱۰) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۱۱) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۱۲) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۳) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۱۴) حَدید: آهن(۱۵) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۹) گَو: گودال(۲۰) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۱) سِبال: سبیل(۲۲) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۲۳) افواه: دهان‌ها(۲۴) جود: بخشش(۲۵) لاتَأسوا: اندوهگین نباشید(۲۶) شست: قلـاّبِ ماهیگیری(۲۷) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۲۸) نَغزان: نغزها، نغز به معنی خوب و نیکو است(۲۹) ایقان: یقین کردن، باور کردن، بی‌گمان دانستن(۳۰) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی(۳۱) ضَیف: مهمان(۳۲) نار: آتش(۳۳) دَنی:‌ پست، ناکس، حقیر(۳۴) رَوْضه: باغ، بهشت(۳۵) خُضَر: سبز(۳۶) پُردل: شجاع، دلیر، دلاور، باجرئت(۳۷) عَنا: رنج(۳۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۹) شاهد: زیبارو(۴۰) آیینه در نمد کشیدن: منظور روی تافتن و چشم بر هم نهادن است.(۴۱) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.(۴۲) لاغ: شوخی(۴۳) روتلخ: اخمو(۴۴) ايماء: اشاره كردن(۴۵) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته(۴۶) تَک: ته، قعر، عمق(۴۷) مجرّد: یکتا، تنها(۴۸) فُضول: فضولی و گستاخی(۴۹) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۵۰) ثَمین: قيمتی، گرانبها(۵۱) چَمین: کثافت، مدفوع، پیشآب(۵۲) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران می‌کند.(۵۳) سِحرِ حلال: کلامِ جذّاب و هنرمندانه آوردن(۵۴) نَفَل: غنیمت، در اینجا به معنی عطیّه و دهش است.(۵۵) جان‌پرداز: جان‌ستان، جان‌بخش(۵۶) مرحوم: کسی که مورد رحمت و شفقت قرار گیرد.(۵۷) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۵۸) جَبین: پیشانی(۵۹) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو(۶۰) اَیْقِنُوا: یقین پیدا کنید.(۶۱) فتحِ باب: گشودن در(۶۲) اَختَران: ستارگان(۶۳) اَشباح: جمعِ شَبَح به معنی تن، کالبد، سیاهی‌ای که از دور به نظر آید. در اینجا منظور مرتبهٔ جسم و جسمانیت است.(۶۴) وَلا: وَلاء، دوستی، محبّت، نزدیکی(۶۵) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۶۶) مُفْتَقَد: گم کرده شده(۶۷) چاشنی: مقداری اندک از خوراک که برای مزّه کردن بچشند، در اینجا به معنی لذّت و حلاوت است.(۶۸) لذّت‌گیر: گیرندهٔ لذّت و خوشی، جذب کنندهٔ لذّت و خوشی.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصه هر سود و زیانیم همهاین معلم که خرد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم همهپابرهنه خرد از مجلس ما دوش گریختچونکه بیرون ز حد عقل و گمانیم همهمیرِ مجلس تویی و ما همه در تیر توایمبند آن غمزه و آن تیر و کمانیم همهزهره در مجلس مه‌مان به می از کار ببردورنه کژرو ز چه رو چون سرطانیم همهچشم آن طرفه بغداد ز ما عقل ربودتا ندانیم که اندر همدانیم همهگفت ساقی همه را جمله به تاراج دهمهمچنان کن هله ای جان که چنانیم همههمچو غواص پی گوهر بی‌نام و نشانغرق آن قلزم بی‌نام و نشانیم همهوقت عشرت طرب‌انگیزتر از جام می‌ایمدر صف رزم چو شمشیر و سنانیم همهنزد عشاق بهاریم پر از باغ و چمنپیش هر منکر افسرده خزانیم همهمی‌جهد شعله دیگر ز زبانه دل منتا تو را وهم نیاید که زبانیم همهساقیا باده بیاور که برآنیم همهکه به‌جز عشق تو از خویش برانیم همهمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصه هر سود و زیانیم همهاین معلم که خرد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم همهپا برهنه خرد از مجلس ما دوش گریختچونکه بیرون ز حد عقل و گمانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صِفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استاره‌های دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsجام بر دست به ساقی نگرانیم همهفارغ از غصه هر سود و زیانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2279, Divan e Shamsیا رب مرا پیش از اجل فارغ کن از علم و عملخاصه ز علم منطقی در جمله افواه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت مازاغ البصرعقل جزوی می‌کند هر سو نظرقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1420, Divan e Shamsاگر شد سود و سرمایه چه غمگینی چو من هستمبرآور سر ز جود من که لاتأسوا نمودستماگر فانی شود عالم ز دریایی بود شبنمگر افتاده‌ست او از خود نیفتاده‌ست از دستمجهان ماهی عدم دریا درون ماهی این غوغاکنم صیدش اگر گم شد که من صیاد بی‌شستمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #23«لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ ۗ… .»«تا بر آنچه از دستتان مى‌رود اندوهگين نباشيد و بدانچه به دستتان مى‌آيد شادمانى نكنيد… .»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرممولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsاین معلم که خرد بود بشد ما طفلانیکدگر را ز جنون تخته‌زنانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقل یاری یار کنامرهم شوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ… .»«…و كارشان بر پايهٔ مشورت با يكديگر است… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #246, Divan e Shamsآتش عشق زن در این پنبههمچو حلاج و همچو اهل صفامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsپابرهنه خرد از مجلس ما دوش گریختچونکه بیرون ز حد عقل و گمانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2528عقل عقلت مغز و عقل توست پوستمعده حیوان همیشه پوست‌جوستمغزجوی از پوست دارد صد ملالمغز نغزان را حلال آمد حلالچونکه قشر عقل صد برهان دهدعقل کل کی گام بی‌ایقان نهدعقل دفترها کند یکسر سیاهعقل عقل آفاق دارد پر ز ماهمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsمیر مجلس تویی و ما همه در تیر توایمبند آن غمزه و آن تیر و کمانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsزهره در مجلس مه‌مان به می از کار ببردورنه کژرو ز چه رو چون سرطانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #432, Divan e Shamsجمله مهمانند در عالم ولیککم کسی داند که او مهمان کیستمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsچشم آن طرفه بغداد ز ما عقل ربودتا ندانیم که اندر همدانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2554مومنان در حشر گویند ای ملکنی که دوزخ بود راه مشترکمومن و کافر بر او یابد گذارما ندیدیم اندرین ره دود و نارنک بهشت و بارگاه ايمنیپس کجا بود آن گذرگاه دنیپس ملک گوید که آن روضه خضرکه فلان جا دیده‌اید اندر گذردوزخ آن بود و سیاستگاه سختبر شما شد باغ و بستان و درختمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود گر گویم به راستشرح آن دشمن که در جان شماستزهره‌های پردلان هم بردردنه رود ره نه غم کاری خوردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsهم به بغداد رسی روی خلیفه بینیگر کنی عزم سفر در همدان نستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر نفسی بگوییم عقل تو کو چه شد تو راعقل نماند بنده را در غم و امتحان تومولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsگفت ساقی همه را جمله به تاراج دهمهمچنان کن هله ای جان که چنانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsهمچو غواص پی گوهر بی‌نام و نشانغرق آن قلزم بی‌نام و نشانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsنزد عشاق بهاریم پر از باغ و چمنپیش هر منکر افسرده خزانیم همهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsهر جا که بینی شاهدی چون آینه پیشش نشینهر جا که بینی ناخوشی آیینه درکش در نمدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #87بو نگه‌دار و بپرهیز از زکامتن بپوش از باد و بود سرد عامتا نینداید مشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردترمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من خنده نهان دارم از اوروی ترش سازم از او بانگ و فغان آرم از اوبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم از اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #96, Divan e Shamsخواهی که ز معده و لب هر خام گریزیپرگوهر و روتلخ همی‌باش چو دریامولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsمی‌جهد شعله دیگر ز زبانه دل منتا تو را وهم نیاید که زبانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیر نطق و غیر ایماء و سجلصد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکان زیر این دکان تو مدفون دو کان هست این دکان کرایی زود باشتیشه بستان و تکش را می‌تراشمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع بیستمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#20, Divan e Shamsساقیا باده بیاور که برآنیم همهکه به‌جز عشق تو از خویش برانیم همهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #405, Divan e Shamsبجز از عشق مجرد به هر آن نقش که رفتمبنیارزید خوشی‌هاش به تلخی ندامتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #360بنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانتا به ما ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سرارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #367ای ندانسته تو شر و خیر راامتحان خود را کن آنگه غیر راامتحان خود چو کردی ای فلانفارغ آیی ز امتحان دیگرانچون بدانستی که شکردانه‌ایپس بدانی کاهل شکرخانه‌ایپس بدان بی‌امتحانی که الهشکری نفرستدت ناجایگاهاین بدان بی‌امتحان از علم شاهچون سری نفرستدت در پایگاههیچ عاقل افکند در ثمیندر میان مستراحی پر چمینزآنکه گندم را حکیم آگهیهیچ نفرستد به انبار کهیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384وسوسه این امتحان چون آمدتبخت بد دان کآمد و گردن زدتچون چنین وسواس دیدی زود زودبا خدا گرد و درآ اندر سجودسجده‌گه را تر کن از اشک روانکای خدا تو وارهانم زین گمانآن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #388قصه مسجد اقصی و خروب و عزم کردن داود علیه‌السلام پیش از سلیمان علیه‌السلام بر بنای آن مسجد چون درآمد عزم داودی به تنگکه بسازد مسجد اقصی به سنگ وحی کردش حق که ترک این بخوانکه ز دستت برنیاید این مکان نیست در تقدیر ما آنکه تو اینمسجد اقصی برآری ای گزینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2925هرکه باشد قوت او نور جلالچون نزاید از لبش سحر حلالهرکه چون زنبور وحی استش نفلچون نباشد خانه او پر عسلمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1065در دل سالک اگر هست آن رموزرمزدانی نیست سالک را هنوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #391 گفت جرمم چیست ای دانای رازکه مرا گویی که مسجد را مساز گفت بی‌جرمی تو خون‌ها کرده‌ایخون مظلومان به گردن برده‌ای که ز آوازِ تو خلقی بی‌شمارجان بدادند و شدند آن را شکار خون بسی رفته‌ست بر آواز توبر صدای خوب جان‌پرداز تو گفت مغلوب تو بودم مست تودست من بربسته بود از دست تونه که هر مغلوب شه مرحوم بودنه که الـمغلوب کالـمعدوم بودمگر نه اینست که هر که مقهور شاه حقیقت شود مورد رحمت قرار می‌گیرد و مگر نه اینست که هر که مغلوب شود گویی معدوم شده استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #315گر شدم در راه حرمت راهزنآمدم ای مه به شمشیر و کفن جز به دست خود مبرم پا و سرکه ازین دستم نه از دست دگر از جدایی باز می‌رانی سخنهر چه خواهی کن ولیکن این مکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #324از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاهچون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کردروی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردبر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم زیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1389از پدر آموز ای روشن‌جبینربنا گفت و ظلمنا پیش از ایننه بهانه کرد و نه تزویر ساختنه لوای مکر و حیلت بر فراختمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #347آنکه فرزندان خاص آدمندنفخه انا ظلمنا می‌دمندزیرا آنان که فرزندان خاص آدم‌اند می‌گویند که ما بر خود ستم کردیمحاجت خود عرضه کن حجت مگوهمچو ابلیس لعین سخت‌رو سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوشدر ستیز و سخت‌رویی رو بکوشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #397گفت این مغلوب، معدومی‌ست کوجز به نسبت نیست معدوم ایقنواحضرت حق به داوود(ع) جواب فرمود درست است که تو مغلوب و مقهور من بودیاما هر مغلوبی معدوم مطلق نیست یقین پیدا کنیدقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسه بدخواه راکی بدانی ثم وجه الله راای کسی که چشم دلت از موهای زائد هوی و هوس پاک نشده است چون همراه وسوسه‌های شیطان بدخواه هستی کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد ذات حضرت حق در آن جا متجلی استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1399هر که را باشد ز سینه فتح باباو ز هر شهری ببیند آفتابحق پدید است از میان دیگرانهمچو ماه، اندر میان اخترانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #398این چنین معدوم کو از خویش رفتبهترین هست‌ها افتاد و زفت او به نسبت با صفات حق فناستدر حقیقت در فنا او را بقاستجمله ارواح در تدبیر اوستجمله اشباح هم در تیر اوستآنکه او مغلوب اندر لطف ماستنیست مضطر بلکه مختار ولاستکسی که عشق الهی را انتخاب کند با فنا کردن من ذهنییا وجود مجازی خود تعظیم خدا را درک می کند و از آن بهرهمند می گرددمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #402منتهای اختیار آن است خودکه اختیارش گردد اینجا مفتقد اختیاری را نبودی چاشنیگر نگشتی آخر او محو از منیدر جهان گر لقمه و گر شربت استلذت او فرع محو لذت استگرچه از لذات بی‌تأثیر شدلذتی بود او و لذت‌گیر شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2782گفت میری مرمرا حق داده استسروری و امر مطلق داده استکین قران احمد است و دور اوهین بگیرید امر او را اتقواقوم گفتندش که ما هم زآن قضاحاکمیم و داد امیری‌مان خدا

برنامه شماره ۹۵۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۸ فوريه ۲۰۲۳ -۱۰ اسفندبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیان(۱)زُهره زند پردهٔ شنگولیان(۲)بیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کُنَد در میانماه فشانَد پرِ(۳) خود چون خروسپیش و پَسَش اخترِ چون ماکیان(۴)دیدهٔ غمّاز(۵) بدوزد فلکتا که گواهی ندهد بر کیان(۶)خفته گروهی و گروهی به صیدتا که کند سود و که دارد زیانپنج و شش است امشب مهرهٔ قمارسست مَیَفکن لب چون ناشیان(۷)جامِ بقا گیر و بِهِل جامِ خوابپرده بُوَد خواب و حجابِ عیانساقیِ باقی‌ست خوش و عاشقانخاکِ سیه بر سرِ این باقیانزهر از آن دستِ کریمش بنوشتا که شوی مِهتَرِ(۸) حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیان(۹)حلقِ من از لذّتِ حلوا بسوختتا نکنم حِلیهٔ(۱۰) حلوا بیان(۱) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۲) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۳) پَرِ ماه: مراد هالهٔ ماه است که حلقهٔ نورانی سفید یا رنگی است که گاهی گرد قرص ماه دیده می‌شود.(۴) ماکیان: مرغان(۵) غمّاز: خبرچین، سخن‌چین(۶) کیان: چه کسانند(۷) ناشیان: جمعِ ناشی، افرادِ نوخاسته و کم‌اطّلاع(۸) مِهتَر: بزرگ‌تر(۹) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۱۰) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزُهره زند پردهٔ شنگولیانبیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانماه فشاند پرِ خود چون خروسپیش و پَسَش اختر چون ماکیانحافظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۹۳Poem(Qazal)#293, Divan e Hafezطُرِّهٔ(۱۱) شاهدِ دنیا همه بند است و فریبعارفان بر سرِ این رشته نجویند نِزاع(۱۱) طُرِّه: موی پیشانی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چون که غم بینی، تو استغفار کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌  چون بخواهد، عینِ غم، شادی شودعینِ بندِ پای، آزادی شودحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارۀ ٣١۶Poem(Qazal)#316, Divan e Hafezحافظ از جورِ تو حاشا(۱۲) که بگرداند رویمن از آن روز که در بند توام آزادم(۱۲) حاشا: دور بادا، مبادا----------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارۀ ۱۸۱Poem(Qazal)#181, Divan e Hafezباز مستان دل از آن گیسویِ مُشکین(۱۳) حافظزآن که دیوانه همان بِه که بُوَد اندر بند(۱۳) مُشکین: آغشته به مُشک، خوشبو----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3012در من و ما، سخت کردستی دو دَستهست این جملهٔ خرابی از دو هستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۱۴) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»گر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوزهستی‌ات در هستِ آن هستی‌نواز(۱۵)همچو مِس در کیمیا(۱۶) اَندر گُداز(۱۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۵) هستی‌نواز: منظور حق‌تعالی است.(۱۶) کیمیا: اکسیر، شربتِ حیات‌بخش، دانشی که بدآن وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کنند.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3002ای برادر، صبر کُن بر دردِ نیش(۱۷)تا رهی از نیشِ نفسِ گَبرِ(۱۸) خویشکآن گروهی که رهیدند از وجودچرخِ مِهر و ماهِشان، آرد سجودهر که مُرد اندر تنِ او نفسِ گَبرمر وَرا فرمان بَرَد خورشید و ابرقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۳۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #135«فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَنْ تَعْدِلُوا… .»«پس، از هوای نفس پيروى مكنيد مبادا از شهادت حق عدول كنيد… .»چون دلش آموخت شمع‌افروختنآفتاب او را نیارد سوختن(۱۷) دردِ نیش: كنايه از مجاهده با نفس و رياضت است.(۱۸) گَبر: کافر----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۱۹) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۱۹) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۰)(۲۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۲۲)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۲) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۲۳) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۴) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۵) و سَنی(۲۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۵) حَبر: دانشمند، دانا(۲۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۲۷) و در چَهی ای قَلتَبان(۲۸)دست وادار از سِبالِ(۲۹) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۲۷) گَو: گودال(۲۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۹) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۳۰) قلعهٔ آسمان(۳۰) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزُهره زند پردهٔ شنگولیانمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۲۹۴۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2948, Divan e Shamsای لولیانِ لالا، با لا پَریده بالاوارسته زین هَیولا، فارغ ز چون و چندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsبیند مرّیخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #17چونکه سرکه سرکگی(۳۱) افزون کندپس شِکَر را واجب افزونی بود(۳۱) سرکگی: ترشی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsماه فشانَد پرِ خود چون خروسپیش و پَسَش اخترِ چون ماکیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2131, Divan e Shamsاندیشه‌ات جایی رود وآنگه تو را آنجا کَشَدز اندیشه بگذر چون قضا، پیشانه شو، پیشانه شومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بَرَدبی کَسَش یابد، سرش را او خَورَدیک بَدَست(۳۲) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۳۲) بَدَست: وَجب----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsدیدهٔ غمّاز بدوزد فلکتا که گواهی ندهد بر کیانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان، پیشِ جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و، ساحرستتا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضول(۳۳)او به پیشِ ما و، ما از وی مَلول(۳۴)(۳۳) فَضول: بسیار یاوه‌گو(۳۴) مَلول: افسرده، اندوهگین----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات، دانی چرا غمّاز نیست؟زآنکه زنگار از رُخَش ممتاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsپنج و شش است امشب مهرهٔ قمارسست مَیَفکن لب چون ناشیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #588, Divan e Shamsصلا رندان دگرباره، که آن شاهِ قِمار آمداگر تلبیسِ(۳۵) نو دارد، همانست او که پار(۳۶) آمدز رندان کیست این‌کاره(۳۷)؟ که پیشِ شاهِ خون‌خوارهمیان بندد(۳۸) دگرباره که اینک وقتِ کار آمدبیا ساقی سَبُک‌‌دستم(۳۹)، که من باری میان بستمبه جانِ تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمد(۳۵) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۳۶) پار: پارسال(۳۷) این‌کاره: اهلِ عمل، اهلِ کار(۳۸) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمرِ همّت بستن(۳۹) سَبُک‌دست: چابک‌دست، دست‌مبارک و خوش‌یُمن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsزهر از آن دستِ کریمش بنوشتا که شوی مِهتَرِ حلواییانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنلیستِ اِشکالاتِ عاشق در داستانِ اوایلِ دفترِ چهارم۱ - عاشق می‌پنداشت که با کوشش‌‌های ذهنی می‌تواند به معشوقِ خود برسد.۲ - عاشق بعد از اینکه یک بار معشوق را دید، و متوجه شد که معشوق دنبال پیدا کردن انگشتری است که بر دست او کند، همانجا باید عقل منِ ذهنی خود را کنار می‌گذاشت و با معشوق در پیدا کردنِ انگشتر حضورِ خود، همکاری می‌کرد.۳ – عاشق، معشوق را با دید منِ ذهنی می‌دید. او باید پس از دیدنِ معشوق، دیدِ ذهنی خود را کنار می‌گذاشت و با چشمِ معشوق، معشوق را می‌دید.۴ - عاشق بی‌ادب است. او پس از دیدن معشوق، به جای آنکه فنا شود، در فکر ارضای آرزوها و خواسته‌های منِ ذهنی خود است. او دنبالِ چیدن و حفظِ پارکِ ذهنی خود است، و عقل منِ ذهنی خود را ادامه می‌دهد.۵ - عاشق ناموس دارد و نگرانِ حفظِ آبروی خود در چشمِ دیگران است.۶ – عاشق، باد را که نیروی زندگی است، بی‌اهمیت می‌شمارد.۷ - عاشق ابله است و در عینِ حال دنبال این هم نیست که از بزرگان یاد بگیرد تا این ابلهی و نادانیِ منِ ذهنی از او گرفته شود.۸ - عاشق پندار کمال دارد و پُرمدّعا است. او با وجودِ آنکه تا حدودی می‌پذیرد که بی‌ادبی کرده است، ولی ادّعا می‌کند که به معشوق وفادار است، و طلبِ زیادی دارد. معشوق این ادّعای عاشق را رد می‌کند.۹ -  همانطور که زنِ صوفی با کفش‌دوز عشق‌بازی می‌کند و به صوفی وفادار نیست، عاشق هم از روی وسواسِ تن و از حرصِ رسیدن به همانیدگی‌های خود، با منِ ذهنیِ خود عشق‌بازی می‌کند. با این وجود ادّعا دارد که به معشوق یا خدا وفادار است. ۱۰ – عاشق همانندِ زن صوفی، با ذهنِ خود می‌داند که چه چیزی خوب و چه چیزی بد است. امّا این دانسته‌های ذهنیِ خود را در عمل به کار نمی‌گیرد.۱۱ - عاشق مانندِ زن صوفی است که ادّعای پاکدامنی، عفّت، صدق، همّت و باقی کمالات را دارد، ولی هیچ کدام از این فضایل در او دیده نمی‌شود.۱۲ - عاشق لاف می‌بافد و حاضر نیست با معذرت‌خواهی، منِ ذهنی خود را کوچک کند. او ناموس و پندار کمال دارد. ناموسِ او به حدّی است که از دیگران شرم دارد، امّا از خدای خودش شرم نمی‌کند.۱۳ - عاشق آگاه نیست که خدا بصیر، و سمیع، و علیم است.۱۴ - عاشق به خاطرِ ستیزه با زندگی و حفظ منِ ذهنی خود، به شقاوت و بدبختیِ خود ادامه می‌دهد. او متوجه نیست که معشوق، همهٔ اینها را حتی پیش از ملاقاتِ یکدیگر، در او می‌دیده و به آنها آگاه بوده است.۱۵ - عاشق نظر به ناجایگه دارد، یعنی حواسش پیش همانیدگی‌های خود است. او فکر می‌کند که با حفظ منِ ذهنی خود و همانیدگی‌هایش می‌تواند به وصالِ معشوق برسد. او متوجه نیست که غیرتِ زندگی چنین اجازه‌ای را به او نمی‌دهد، و معشوق حارس و نگهبانی دارد که از او محافظت می‌کند.۱۶ - عاشق شهوتِ دنیا را دارد، در جهلِ پیچ‌پیچ است، و در تونِ حرص و شهواتِ خود سرنگون شده است.۱۷ - عاشق چون در تونِ حرص و درد زاده شده است، بوی مُشکِ معشوق به او رنج می‌دهد. مولانا چارهٔ این کار را در این می‌داند که عاشق اجازه دهد رَشِّ نورِ زندگی به او بخورد.۱۸ - عاشق چون دنبالِ پلیدی است، از نور و رَشِّ زندگی بی‌خبر است. او خام و نپخته است و نفاق دارد.۱۹ - عاشق که از بویِ حقیقیِ عشق بی‌خبر است، به ارتعاشِ عشقیِ معشوق پاسخِ درست نمی‌دهد، و در عمل به دشمنی و ستیزه با معشوق بلند می‌شد، همانطور که حق‌ستیزان به مقابله با پیامبران و انسانهای زنده به حضور بلند می‌شوند.۲۰ – عاشق، معشوق را امتحان می‌کند. در اینجا یک امتحان‌کننده است. باشنده‌ای مستقل از زندگی که دارد زندگی را امتحان می‌کند. در حالیکه عاشق باید وقتی معشوق را می‌دید، همان لحظه محو و فنا می‌شد.۲۱ - عاشق رابطهٔ خودش با معشوق را مثلِ رابطهٔ دشمنان با انبیا‌ء می‌داند. او همچنین رابطهٔ خودش با انسانهای دیگر را مثلِ رابطهٔ چند دشمن می‌بیند. او با انسانهای دیگر رابطه‌ای از روی وحدانیت برقرار نمی‌کند و به دنبال این است که پیش انسانهای دیگر خودی نشان دهد.۲۲ - عاشق ادّعا دارد که آماده است به دست معشوق بمیرد. امّا این فقط یک ادّعاست. اگر راست می‌گفت، باید همین‌که معشوق را می‌دید، فنا می‌شد و بی‌ادبی و گستاخی و بی‌احترامی نسبت به معشوق را تا این حد ادامه نمی‌داد.۲۳ - عاشق، معشوق را مسبّبِ وضعیتِ بدِ خود می‌داند، و می‌گوید: «تو مرا اینگونه ساخته‌ای.» او نمی‌بیند که خودش این وضعیتِ بد را برای خود درست کرده است.۲۴ – عاشق راستی و صداقت ندارد، و در برابرِ معشوق به حیله و مکر دست می‌زند. او تصوّر می‌کند که معشوق حیله‌های او را نمی‌بیند، در حالیکه معشوق بیناست و همه کارها و حیله‌های او را می‌بیند.۲۵ - وقتی معشوق ایراداتِ عاشق را به او گوشزد می‌کند، عاشق نمی‌پذیرد و خود را صفر نمی‌کند. او مانندِ حضرت آدم عمل نمی‌کند که به پایگاه و پای‌ماچان رفت، و اقرار کرد که به خود ظلم کرده است. عاشق به جای صفر کردن خود، از یک شاخه به شاخهٔ دیگر می‌پرد تا اشتباهات خود را توجیه کند.۲۶ - عاشق آگاه نیست که باید راستی و درستی پیشه کند و با نورِ زندگی حرکت کند تا در چاه نیفتد.۲۷ - عاشق به دلیلِ داشتنِ منِ ذهنی در مشکلات و دردها می‌افتد، و نمی‌فهمد که آیا این دردها از بیرون است و یا از مرکزِ آلودهٔ خود او می‌آید.۲۸ - اگر خوبی و خیری از معشوق به عاشق برسد، عاشق آن خیر و خوبی و احسان را از خود می‌داند و شکرگزار و قدردان نیست.۲۹ - عاشق باید وقتی که جرمش مشخص می‌شد، تواضع و فروتنی پیشه می‌کرد. می‌بایستی همانندِ حضرت آدم می‌گفت: «من به خودم ستم کردم.» او باید حاجت و نیازِ خود را در برابرِ معشوق عرضه می‌کرد، و به بهانه‌تراشی نمی‌پرداخت.مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #353مُرتَضی را گفت روزی یک عَنود(۴۰)کو ز تعظیمِ خدا آگه نبودبر سرِ بامی و قصری بس بلندحفظِ حق را واقفی ای هوشمند؟گفت: آری او حفیظ است و غنیهستیِ ما را ز طفلی و مَنی(۴۰) عَنود: ستیزه‌گر، مُعاند----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۴۱) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوزقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»(۴۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #356گفت: خود را اندر افگن هین ز باماعتمادی کن به حفظِ حق تمامتا یقین گردد مرا ایقانِ(۴۲) توو اعتقادِ خوبِ با بُرهانِ توپس امیرش گفت: خاُمش کن، بروتا نگردد جانْت زین جُرأت گِرو(۴۲) ایقان: اعتماد، باور، یقین----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قومِ دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانْشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رامِ آن کِرام(۴۳)جُستنِ دفعِ قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌ بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحسنِ ظَنّی بر دلِ ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامهٔ کبود(۴۳) کِرام: جمعِ کریم، به معنیِ بزرگوار، بخشنده، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #359کی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلا؟بنده را کی زَهره باشد کز فُضول(۴۴)امتحانِ حق کند ای گیجِ گُول؟آن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دَمی با بندگانتا به ما، ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سِرار(۴۵)هیچ آدم گفت حق را که تو راامتحان کردم درین جُرم و خطا؟تا ببینم غایتِ حِلْمت(۴۶) شَهااَه، که را باشد مجالِ این؟ که را؟عقلِ تو از بس که آمد خیره‌سرهست عُذرت از گناهِ تو بَتَرآن‌که او افراشت سقفِ آسمانتو چه دانی کردن او را امتحان؟ای ندانسته تو شَرّ و خیر راامتحان خود را کن، آنگه غَیْر راامتحانِ خود چو کردی ای فلانفارغ آیی ز امتحانِ دیگرانچون بدانستی که شِکَّرْدانه‌ایپس بدانی کاَهْلِ شِکَّرْخانه‌ایپس بدان، بی‌امتحانی، که اِلهشِکَّری نفْرستدت ناجایگاهاین بدان، بی‌امتحان، از عِلمِ شاهچون سَری، نفرستدت در پایگاههیچ عاقل افکَنَد دُرِّ ثَمین(۴۷)در میانِ مُستراحی پُر چَمین(۴۸)؟زآنکه گندم را حکیمِ آگهیهیچ نفْرستد به انبارِ کَهیشیخ را که پیشوا و رهبرستگر مریدی امتحان کرد، او خَرستامتحانش گر کنی در راهِ دینهم تو گردی مُمْتَحَن ای بی‌یقینجرأت و جهلت شود عریان و فاشاو برهنه کی شود ز آن اِفتتاش(۴۹)؟گر بیآید ذَرّه، سَنْجَد کوه رابر دَرَد زآن کُه، ترازوش ای فَتیکز قیاسِ خود ترازو می‌تَنَدمردِ حق را در ترازو می‌کُندچون نگنجد او به میزانِ خِرَدپس ترازویِ خِرَد را بردَرَدامتحان همچون تصرّف(۵۰) دان در اوتو تصرف بر چنان شاهی مَجُوچه تصرّف کرد خواهد نقش‌هابر چنان نقّاش، بهرِ ابتلا؟امتحانی گر بدانست و بدیدنی که هم نقاش آن بَر وی کشید؟چه قَدَر باشد خود این صورت که بستپیش صورت‌ها که در عِلمِ وَی است؟وسوسهٔ این امتحان، چون آمدتبختِ بَد دان کآمد و گَردن زدتچون چنین وسواس دیدی، زود زودبا خدا گَرد و، درآ اندر سجودسَجده‌گَه را تَر کُن از اشکِ روانکِای خدا تو وارَهانَم زین گمانآن زمان کِت امتحان مطلوب شدمسجدِ دینِ تو، پُر خَرُّوب(۵۱) شد(۴۴) فُضول: فضولی و گستاخی(۴۵) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۴۶) حِلْم: بردباری(۴۷) ثَمین: قيمتی، گرانبها(۴۸) چَمین: کثافت، مدفوع، پیشآب(۴۹) اِفتتاش: تفتيش كردن، جستجو کردن(۵۰) تصرّف: زیرِ سلطه قرار دادن(۵۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.-------------------------مجموع لغات:(۱) لولیان: جمعِ لولی، کولی، سرودخوانِ کوچه(۲) شنگولیان: جمعِ شنگولی، شاداب، شوخ(۳) پَرِ ماه: مراد هالهٔ ماه است که حلقهٔ نورانی سفید یا رنگی است که گاهی گرد قرص ماه دیده می‌شود.(۴) ماکیان: مرغان(۵) غمّاز: خبرچین، سخن‌چین(۶) کیان: چه کسانند(۷) ناشیان: جمعِ ناشی، افرادِ نوخاسته و کم‌اطّلاع(۸) مِهتَر: بزرگ‌تر(۹) تیان: دیگِ سرگشادهٔ بزرگ(۱۰) حِلیه: زینت، مشخصاتِ ظاهر، وصف(۱۱) طُرِّه: موی پیشانی(۱۲) حاشا: دور بادا، مبادا(۱۳) مُشکین: آغشته به مُشک، خوشبو(۱۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۱۵) هستی‌نواز: منظور حق‌تعالی است.(۱۶) کیمیا: اکسیر، شربتِ حیات‌بخش، دانشی که بدآن وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کنند.(۱۷) دردِ نیش: كنايه از مجاهده با نفس و رياضت است.(۱۸) گَبر: کافر(۱۹) ضَیف: مهمان(۲۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۲) حَدید: آهن(۲۳) نَفَخْتُ: دمیدم(۲۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۵) حَبر: دانشمند، دانا(۲۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۷) گَو: گودال(۲۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۹) سِبال: سبیل(۳۰) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۳۱) سرکگی: ترشی(۳۲) بَدَست: وَجب(۳۳) فَضول: بسیار یاوه‌گو(۳۴) مَلول: افسرده، اندوهگین(۳۵) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۳۶) پار: پارسال(۳۷) این‌کاره: اهلِ عمل، اهلِ کار(۳۸) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمرِ همّت بستن(۳۹) سَبُک‌دست: چابک‌دست، دست‌مبارک و خوش‌یُمن(۴۰) عَنود: ستیزه‌گر، مُعاند(۴۱) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۴۲) ایقان: اعتماد، باور، یقین(۴۳) کِرام: جمعِ کریم، به معنیِ بزرگوار، بخشنده، جوانمرد(۴۴) فُضول: فضولی و گستاخی(۴۵) سِرار: باطن، نهانخانه، دل یا مرکز انسان(۴۶) حِلْم: بردباری(۴۷) ثَمین: قيمتی، گرانبها(۴۸) چَمین: کثافت، مدفوع، پیشآب(۴۹) اِفتتاش: تفتيش كردن، جستجو کردن(۵۰) تصرّف: زیرِ سلطه قرار دادن(۵۱) خَرُّوب: گیاه خَرنُوب که بوته‌ای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی بروید آن را ویران می‌کند.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانماه فشاند پر خود چون خروسپیش و پسش اختر چون ماکیاندیده غماز بدوزد فلکتا که گواهی ندهد بر کیانخفته گروهی و گروهی به صیدتا که کند سود و که دارد زیانپنج و شش است امشب مهره قمارسست میفکن لب چون ناشیانجام بقا گیر و بهل جام خوابپرده بود خواب و حجاب عیانساقی باقی‌ست خوش و عاشقانخاک سیه بر سر این باقیانزهر از آن دست کریمش بنوشتا که شوی مهتر حلواییانعشق چو مغز است جهان همچو پوستعشق چو حلوا و جهان چون تیانحلق من از لذت حلوا بسوختتا نکنم حلیه حلوا بیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانماه فشاند پر خود چون خروسپیش و پسش اختر چون ماکیانحافظ، غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۹۳Poem(Qazal)#293, Divan e Hafezطره شاهد دنیا همه بند است و فریبعارفان بر سر این رشته نجویند نزاعمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چون که غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌  چون بخواهد عین غم شادی شودعین بند پای آزادی شودحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارۀ ٣١۶Poem(Qazal)#316, Divan e Hafezحافظ از جور تو حاشا که بگرداند رویمن از آن روز که در بند توام آزادمحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارۀ ۱۸۱Poem(Qazal)#181, Divan e Hafezباز مستان دل از آن گیسوی مشکین حافظزآن که دیوانه همان به که بود اندر بندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3012در من و ما سخت کردستی دو دستهست این جمله خرابی از دو هستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»گر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزهستی‌ات در هست آن هستی‌نوازهمچو مس در کیمیا اندر گدازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3002ای برادر صبر کن بر درد نیشتا رهی از نیش نفس گبر خویشکان گروهی که رهیدند از وجودچرخ مهر و ماهشان آرد سجودهر که مرد اندر تن او نفس گبرمر ورا فرمان برد خورشید و ابرقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۳۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #135«فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَنْ تَعْدِلُوا… .»«پس، از هوای نفس پيروى مكنيد مبادا از شهادت حق عدول كنيد… .»چون دلش آموخت شمع‌افروختنآفتاب او را نیارد سوختنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استاره‌های دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsشب که جهان است پر از لولیانزهره زند پرده شنگولیانمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۲۹۴۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2948, Divan e Shamsای لولیان لالا با لا پریده بالاوارسته زین هیولا فارغ ز چون و چندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsبیند مریخ که بزم است و عیشخنجر و شمشیر کند در میانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #17چونکه سرکه سرکگی افزون کندپس شکر را واجب افزونی بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsماه فشاند پر خود چون خروسپیش و پسش اختر چون ماکیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2131, Divan e Shamsاندیشه‌ات جایی رود وآنگه تو را آنجا کشدز اندیشه بگذر چون قضا پیشانه شو پیشانه شومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بردبی کسش یابد سرش را او خوردیک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsدیده غماز بدوزد فلکتا که گواهی ندهد بر کیانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان پیش جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و ساحرستتا ز جهل و خوابناکی و فضولاو به پیش ما و ما از وی ملولمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات دانی چرا غماز نیستزآنکه زنگار از رخش ممتاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsپنج و شش است امشب مهره قمارسست میفکن لب چون ناشیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #588, Divan e Shamsصلا رندان دگرباره که آن شاه قمار آمداگر تلبیس نو دارد همانست او که پار آمدز رندان کیست این‌کاره که پیش شاه خون‌خوارهمیان بندد دگرباره که اینک وقت کار آمدبیا ساقی سبک‌‌دستم که من باری میان بستمبه جان تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2104, Divan e Shamsزهر از آن دست کریمش بنوشتا که شوی مهتر حلواییانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنلیست اشکالات عاشق در داستان اوایل دفتر چهارمعاشق می‌پنداشت که با کوشش‌‌های ذهنی می‌تواند به معشوق خود برسدعاشق بعد از اینکه یک بار معشوق را دید و متوجه شد که معشوق دنبال پیدا کردن انگشتری است که بر دست او کند همانجا باید عقل من ذهنی خود را کنار می‌گذاشت و با معشوق در پیدا کردن انگشتر حضور خود همکاری می‌کردعاشق معشوق را با دید من ذهنی می‌دید او باید پس از دیدن معشوق دید ذهنی خود را کنار می‌گذاشت و با چشم معشوق معشوق را می‌دیدعاشق بی‌ادب است او پس از دیدن معشوق به جای آنکه فنا شود در فکر ارضای آرزوها و خواسته‌های من ذهنی خود است او دنبال چیدن و حفظ پارک ذهنی خود است و عقل من ذهنی خود را ادامه می‌دهدعاشق ناموس دارد و نگران حفظ آبروی خود در چشم دیگران استعاشق باد را که نیروی زندگی است بی‌اهمیت می‌شماردعاشق ابله است و در عین حال دنبال این هم نیست که از بزرگان یاد بگیرد تا این ابلهی و نادانی من ذهنی از او گرفته شودعاشق پندار کمال دارد و پرمدعا است او با وجود آنکه تا حدودی می‌پذیرد که بی‌ادبی کرده است ولی ادعا می‌کند که به معشوق وفادار است و طلب زیادی دارد معشوق این ادعای عاشق را رد می‌کندهمانطور که زن صوفی با کفش‌دوز عشق‌بازی می‌کند و به صوفی وفادار نیست عاشق هم از روی وسواس تن و از حرص رسیدن به همانیدگی‌های خود با من ذهنی خود عشق‌بازی می‌کند با این وجود ادعا دارد که به معشوق یا خدا وفادار است عاشق همانند زن صوفی با ذهن خود می‌داند که چه چیزی خوب و چه چیزی بد است اما این دانسته‌های ذهنی خود را در عمل به کار نمی‌گیردعاشق مانند زن صوفی است که ادعای پاکدامنی عفت صدق همت و باقی کمالات را دارد ولی هیچ کدام از این فضایل در او دیده نمی‌شودعاشق لاف می‌بافد و حاضر نیست با معذرت‌خواهی من ذهنی خود را کوچک کند او ناموس و پندار کمال دارد ناموس او به حدی است که از دیگران شرم دارد اما از خدای خودش شرم نمی‌کندعاشق آگاه نیست که خدا بصیر و سمیع و علیم استعاشق به خاطرِ ستیزه با زندگی و حفظ من ذهنی خود به شقاوت و بدبختی خود ادامه می‌دهد او متوجه نیست که معشوق همه اینها را حتی پیش از ملاقات یکدیگر در او می‌دیده و به آنها آگاه بوده استعاشق نظر به ناجایگه دارد یعنی حواسش پیش همانیدگی‌های خود است او فکر می‌کند که با حفظ من ذهنی خود و همانیدگی‌هایش می‌تواند به وصال معشوق برسد او متوجه نیست که غیرت زندگی چنین اجازه‌ای را به او نمی‌دهد و معشوق حارس و نگهبانی دارد که از او محافظت می‌کندعاشق شهوت دنیا را دارد در جهل پیچ‌پیچ است و در تون حرص و شهوات خود سرنگون شده استعاشق چون در تون حرص و درد زاده شده است بوی مشک معشوق به او رنج می‌دهد مولانا چاره این کار را در این می‌داند که عاشق اجازه دهد رش نور زندگی به او بخوردعاشق چون دنبال پلیدی است از نور و رش زندگی بی‌خبر است او خام و نپخته است و نفاق داردعاشق که از بوی حقیقی عشق بی‌خبر است به ارتعاش عشقی معشوق پاسخ درست نمی‌دهد و در عمل به دشمنی و ستیزه با معشوق بلند می‌شد همانطور که حق‌ستیزان به مقابله با پیامبران و انسانهای زنده به حضور بلند می‌شوندعاشق معشوق را امتحان می‌کند در اینجا یک امتحان‌کننده است باشنده‌ای مستقل از زندگی که دارد زندگی را امتحان می‌کند در حالیکه عاشق باید وقتی معشوق را می‌دید همان لحظه محو و فنا می‌شدعاشق رابطه خودش با معشوق را مثل رابطه دشمنان با انبیا‌ می‌داند او همچنین رابطه خودش با انسانهای دیگر را مثل رابطه چند دشمن می‌بیند او با انسانهای دیگر رابطه‌ای از روی وحدانیت برقرار نمی‌کند و به دنبال این است که پیش انسانهای دیگر خودی نشان دهدعاشق ادعا دارد که آماده است به دست معشوق بمیرد اما این فقط یک ادعاست اگر راست می‌گفت باید همین‌که معشوق را می‌دید فنا می‌شد و بی‌ادبی و گستاخی و بی‌احترامی نسبت به معشوق را تا این حد ادامه نمی‌دادعاشق معشوق را مسبب وضعیت بد خود می‌داند و می‌گوید تو مرا اینگونه ساخته‌ای او نمی‌بیند که خودش این وضعیت بد را برای خود درست کرده استعاشق راستی و صداقت ندارد و در برابر معشوق به حیله و مکر دست می‌زند او تصور می‌کند که معشوق حیله‌های او را نمی‌بیند در حالیکه معشوق بیناست و همه کارها و حیله‌های او را می‌بیندوقتی معشوق ایرادات عاشق را به او گوشزد می‌کند عاشق نمی‌پذیرد و خود را صفر نمی‌کند او مانند حضرت آدم عمل نمی‌کند که به پایگاه و پای‌ماچان رفت و اقرار کرد که به خود ظلم کرده است عاشق به جای صفر کردن خود از یک شاخه به شاخه دیگر می‌پرد تا اشتباهات خود را توجیه کندعاشق آگاه نیست که باید راستی و درستی پیشه کند و با نور زندگی حرکت کند تا در چاه نیفتدعاشق به دلیل داشتن من ذهنی در مشکلات و دردها می‌افتد و نمی‌فهمد که آیا این دردها از بیرون است و یا از مرکز آلوده خود او می‌آیداگر خوبی و خیری از معشوق به عاشق برسد عاشق آن خیر و خوبی و احسان را از خود می‌داند و شکرگزار و قدردان نیستعاشق باید وقتی که جرمش مشخص می‌شد تواضع و فروتنی پیشه می‌کرد می‌بایستی همانند حضرت آدم می‌گفت من به خودم ستم کردم او باید حاجت و نیاز خود را در برابر معشوق عرضه می‌کرد و به بهانه‌تراشی نمی‌پرداختمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #353مرتضی را گفت روزی یک عنودکو ز تعظیم خدا آگه نبودبر سر بامی و قصری بس بلندحفظ حق را واقفی ای هوشمندگفت آری او حفیظ است و غنیهستی ما را ز طفلی و منیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنگر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #356گفت خود را اندر افگن هین ز باماعتمادی کن به حفظ حق تمامتا یقین گردد مرا ایقان توو اعتقاد خوب با برهان توپس امیرش گفت خامش کن بروتا نگردد جانت زین جرات گرومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قوم دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رام آن کرامجستن دفع قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌ بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحسن ظنی بر دل ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامه کبودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #359کی رسد مر بنده را که با خداآزمایش پیش آرد ز ابتلابنده را کی زهره باشد کز فضولامتحان حق کند ای گیج گولآن، خدا را می‌رسد کو امتحانپیش آرد هر دمی با بندگانتا به ما ما را نماید آشکارکه چه داریم از عقیده در سرارهیچ آدم گفت حق را که تو راامتحان کردم درین جرم و خطاتا ببینم غایت حلمت شهااه که را باشد مجال این که راعقل تو از بس که آمد خیره‌سرهست عذرت از گناه تو بترآن‌که او افراشت سقف آسمانتو چه دانی کردن او را امتحانای ندانسته تو شر و خیر راامتحان خود را کن آنگه غیر راامتحان خود چو کردی ای فلانفارغ آیی ز امتحان دیگرانچون بدانستی که شکردانه‌ایپس بدانی کاهل شکرخانه‌ایپس بدان بی‌امتحانی که الهشکری نفرستدت ناجایگاهاین بدان بی‌امتحان از علم شاهچون سری نفرستدت در پایگاههیچ عاقل افکند در ثمیندر میان مستراحی پر چمینزآنکه گندم را حکیم آگهیهیچ نفرستد به انبار کهیشیخ را که پیشوا و رهبرستگر مریدی امتحان کرد او رستامتحانش گر کنی در راه دینهم تو گردی ممتحن ای بی‌یقینجرات و جهلت شود عریان و فاشاو برهنه کی شود ز آن افتتاشگر بیاید ذره سنجد کوه رابر درد زآن که ترازوش ای فتیکز قیاس خود ترازو می‌تندمرد حق را در ترازو می‌کندچون نگنجد او به میزان خردپس ترازوی خرد را بردردامتحان همچون تصرف دان در اوتو تصرف بر چنان شاهی مجوچه تصرف کرد خواهد نقش‌هابر چنان نقاش بهر ابتلاامتحانی گر بدانست و بدیدنی که هم نقاش آن بر وی کشیدچه قدر باشد خود این صورت که بستپیش صورت‌ها که در علم وی استوسوسه این امتحان چون آمدتبخت بد دان کامد و گردن زدتچون چنین وسواس دیدی زود زودبا خدا گرد و درآ اندر سجودسجده‌گه را تر کن از اشک روانکای خدا تو وارهانم زین گمانآن زمان کت امتحان مطلوب شدمسجد دین تو پر خروب شد

برنامه شماره ۹۵۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۱ فوريه ۲۰۲۳ -۳ اسفندبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیامهای تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دلِ سرمستم دیوانهٔ آن بند استدیوانه کسی باشد، کو بی‌دل و پیوند استسرمست کسی باشد، کو خود خبرش نَبْوَدعارف دلِ ما باشد، کو بی‌عدد و چند استدر حلقهٔ آن سلطان، در حلقه نگینم منای کور، به من بنگر، من وَردم(۱) و شه قند استنه از خاکم و نه از بادم، نه از آتش و نه از آبمآن چیز شدم کلّی، کو بر همه سوگند استمن عیسیِ آن ماهم، کز چرخ گذر کردممن موسیِ سرمستم، کالله درین ژنده‌ست(۲)دیوانه و سرمستم، هم جامِ تن اشکستممن پند بنپذیرم، چه جایِ مرا پند است؟من صوفی چرا باشم؟ چون رندِ خراباتممن جام چرا نوشم؟ با جام که خرسند است؟من قطره چرا باشم؟ چون غرق در آن بحرممن مرده چرا باشم؟ چون جان و دلم زنده‌ستتن خفت درین گُلخَن، جان رفت در آن گُلشَنمن بودم و بی‌جایی، وین نای که نالنده‌ستاز خویش حذر کردم، وز دورِ قمر جَستمبر عرش سفر کردم، شکلی عجبی بستم(۱) وَرد: گُل، گُلِ سرخ. گُل و قند که باهم گُلقند پدید می‌آورند.(۲) ژنده: کهنه، مندرس، از کار افتاده----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دلِ سرمستم دیوانهٔ آن بند استدیوانه کسی باشد، کو بی‌دل و پیوند استسرمست کسی باشد، کو خود خبرش نَبْوَدعارف دلِ ما باشد، کو بی‌عدد و چند استدر حلقهٔ آن سلطان، در حلقه نگینم منای کور، به من بنگر، من وَردم و شه قند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳)(۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۵)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۵) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130 چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۶) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۶) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۸) و سَنی(۹)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۸) حَبر: دانشمند، دانا(۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۱۰) و در چَهی ای قَلتَبان(۱۱)دست وادار از سِبالِ(۱۲) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۱۰) گَو: گودال(۱۱) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۱۲) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستارهای دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۱۳) قلعهٔ آسمان(۱۳) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دلِ سرمستم دیوانهٔ آن بند استدیوانه کسی باشد، کو بی‌دل و پیوند استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1381باز دیوانه شدم من ای طبیبباز سودایی شدم من ای حبیب‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsدرآمد آتشِ عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد، شاد شین و خوش می‌خندو خاصه عشقِ کسی کز الست تا به کنوننبوده است چُنو خود به حُرمتِ پیوندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دِهلیزِ قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3052کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ جز وَجهِ اوچون نه‌ای در وَجهِ او، هستی مجوهر که اندر وَجهِ ما باشد فناکُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ نَبوَد جَزاقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۸۸Quran, Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابودشدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارۀ ٣١۶Poem (Qazal) #316, Divan e Hafezحافظ از جورِ تو حاشا که بگرداند رویمن از آن روز که در بند توام آزادممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsسرمست کاری کی کند؟ مست آن کند که مِی‌ کندبادهٔ خدایی طی کند، هر دو جهان را تا صَمَد(۱۴)(۱۴) صَمَد: بی‌نیاز، از اسماءِ خداوند----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #915گر زنی در شاخ دستی، کَی هِلَد(۱۵)؟  هر کجا پیوند سازی، بِسْکُلَد(۱۶)(۱۵) هِلَد: رها کند(۱۶) بِسْکُلَد: بشکافد، پاره کند----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsسرمست کسی باشد، کو خود خبرش نَبْوَدعارف دلِ ما باشد، کو بی‌عدد و چند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۱۷) رب(۱۷) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shams چنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۱۸)پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دان(۱۸) مُدام: شراب----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1487, Divan e Shamsچون چنگم از زمزمهٔ خود خبرم نیستاسرار همی‌گویم و اسرار ندانممولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsدر حلقهٔ آن سلطان، در حلقه نگینم منای کور، به من بنگر، من وَردم و شه قند استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #13, Divan e Shamsاکنون که گشتی گُلشِکَر، قوتِ دلی، نورِ نظراز گِل برآ بر دل گذر، آن از کجا؟ این از کجا؟از گلشکر مقصودِ ما لطفِ حق است و بودِ ماای بودِ ما آهن‌صفت وی لطفِ حق آهن‌ربامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2376صد هزاران جانِ تلخی‌کِش نگرهمچو گُل، آغشته اندر گُلشِکر(۱۹) ای دریغا مر تو را گُنجا بُدیتا ز جانم شرحِ دل پیدا شُدی‌‌این سخن شیرست در پستانِ جانبی‌‌کَشنده خوش نمی‌‌گردد روان‌‌(۱۹) گُلْشِکر: شربتی مرکّب از گلِ سرخ و مواد قندی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت(۲۰) بُدَم کار درآورد(۲۱) مراطوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مراتابشِ خورشیدِ ازل، پرورشِ جان و جهانبر صفتِ گل به شِکَر(۲۲) پخت و بپرورد مرا(۲۰) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۲۱) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۲۲) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ(۲۳) اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاست(۲۳) قوت: غذا----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsنه از خاکم و نه از بادم، نه از آتش و نه از آبمآن چیز شدم کلّی، کو بر همه سوگند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1630مُبْدِع(۲۴) است او، تابعِ اُستاد، نی مَسْنَدِ(۲۵) جمله، ورا اِسناد، نی‌‌(۲۴) مُبْدِع: پدیدآورنده(۲۵) مَسْنَد: تکیه‌گاه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دَهَدَم عشقِ تو ز خویشاونداز آنکه عشقِ تو بنیادِ عافیت برکَنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابیِ کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت پندمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsدیوانه و سرمستم، هم جامِ تن اشکستممن پند بنپذیرم، چه جایِ مرا پند است؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2814, Divan e Shamsشود اجزایِ تَنِ ما، خوش از آن بادۀ باقیبِرَهَد این تَنِ طامِع(۲۶) ز غمِ مایده‌خواری(۲۶) طامِع: طمع‌کار، حریص----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsمن صوفی چرا باشم؟ چون رندِ خراباتممن جام چرا نوشم؟ با جام که خرسند است؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر(۲۷) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُراد(۲۷) ظَفَر: پیروزی، کامروایی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۲۸) دُر گردد و او یَم(۲۹) شودزآن جِرایِ(۳۰) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجْری‌گاه(۳۱) شدزآن جِرایِ روح چون نُقصان(۳۲) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۳۳) رضا آشفته است(۲۸) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۲۹) یَم: دریا(۳۰) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۱) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۳۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۳) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsتن خفت درین گُلخَن، جان رفت در آن گُلشَنمن بودم و بی‌جایی، وین نای که نالنده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #898, Divan e Shamsدل مَثَلِ روزن است، خانه بدو روشن استتن به فنا می‌رود، دل به بقا می‌رودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #242ترکِ این تُون(۳۴) گوی و، در گرمابه رانترکِ تُون را عینِ آن گرمابه دان(۳۴) تُون: آتش‌خانهٔ حمام----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #562عُقده‌ای(۳۵) کآن بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خَسی(۳۶) یا نیک‌بخت(۳۵) عقده: گِرِه(۳۶) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsاز خویش حذر کردم، وز دورِ قمر جَستمبر عرش سفر کردم، شکلی عجبی بستممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنایِ مکرِ رَبّبرگشایی یک کَمینی بُوالعَجَب(۳۷)که کمینهٔ(۳۸) آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عُروج و اِرتِقا(۳۹)(۳۷) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۳۸) کمینه: کمترین(۳۹) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3002ای برادر، صبر کُن بر دردِ نیش(۴۰)تا رهی از نیشِ نفسِ گَبرِ خویشکآن گروهی که رهیدند از وجودچرخِ مِهر و ماهِشان، آرد سجودهر که مُرد اندر تنِ او نفسِ گَبر(۴۱)مر وَرا فرمان بَرَد خورشید و ابرقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۳۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #135«… فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَنْ تَعْدِلُوا… .»«…. پس، از هوای نفس پيروى مكنيد مبادا از شهادت حق عدول كنيد… .»چون دلش آموخت شمع‌افروختنآفتاب او را نیارد سوختنگفت حق در آفتابِ مُنْتَجِم(۴۲)ذکرِ تَزّاور، کَذی، عَنْ کَهْفِهِمْقرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Kahf(#18), Line #17«وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ… .»«و خورشيد را مى‌بينى كه چون برمى‌آيد، از غارشان به جانب راست ميل مى‌كند و چون غروب كند ايشان را واگذارد و به چپ گردد. و آنان در صحنهٔ غارند… .»خار، جمله لطف، چون گُل می‌شودپیشِ جزوی، کو سویِ کُلّ می‌رود(۴۰) دردِ نیش: كنايه از مجاهده با نفس و رياضت است.(۴۱) گَبر: کافر(۴۲) مُنْتَجِم: دارای طلوع و غروبِ منظّم، تابان، آنچه با نظمِ خاصی کار می‌کند.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرپاشت(۴۳)، سویِ مشرق روان(۴۳) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیمِ(۴۴) خدا افراشتن؟خویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحیدِ خدا آموختن؟خویشتن را پیشِ واحد سوختنقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»گر همی‌خواهی که بفْروزی چو روزهستیِ همچون شبِ خود را بسوزهستی‌ات در هستِ آن هستی‌نواز(۴۵)همچو مِس در کیمیا(۴۶) اَندر گُدازدر من و ما، سخت کردستی دو دَستهست این جملهٔ خرابی از دو هست(۴۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۴۵) هستی‌نواز: منظور حق‌تعالی است.(۴۶) کیمیا: اکسیر، شربتِ حیات‌بخش، دانشی که بدان وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کنند.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3136تو روا داری؟ روا باشد که حقهمچو معزول(۴۷) آید از حکمِ سَبَق؟که ز دستِ من برون رفته‌ست کارپیشِ من چندین مَیا، چندین مزار بلکه معنی آن بُوَد جَفَّ الْقَلَمنیست یکسان پیشِ من عدل و ستمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3131«و همچنین قَدْ جَفَّ الْقَلَمُ یعنی جَفَّ الْقَلَمُ وَ کَتَبَ: لا یَسْتَوِی الطّاعَةُ وَالْمَعْصِیَةُ و لا یَسْتَوِی الْاَمانَةٌ وَ السَّرِقَةُ. جَفَّ الْقَلَمُ اَنْ لٰا یَسْتَوِی الشُّکْرُ وَ الکُفْرانُ، جَفَّ الْقَلَمُ اَنَّ‌اللهَ لٰایُضیعُ اَجْرَ الْمُحْسِنینَ.»«به تحقیق خشک شد قلم که طاعت و عصیان و درستکاری و دزدی برابر نیست. خشک شد قلم که سپاسگزاری و ناسپاسی برابر نیست. خشک شد قلم که همانا خداوند پاداشِ نکوکاران را تباه نسازد.»همچنین تأویلِ(۴۸) قَدْ جَفَّ الْقَلَمُبهرِ تحریض‌ست(۴۹) بر شغلِ اَهَم(۵۰) پس قلم بنوشت که هر کار رالایقِ آن هست تأثیر و جزاکژ روی، جَفَّ الْقَلَم کژ آیدتراستی آری، سعادت زایدت(۴۷) مَعزول: عزل‌شده(۴۸) تأویل: تفسیر(۴۹) تحریض‌: برانگیختن، تشویق کردن(۵۰) اَهَم: مهم‌تر----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۵۱) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۵۱) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3134ظلم آری، مُدبِری(۵۲)، جَفَّ الْقَلَمعدل آری، بَر خوری، جَفَّ الْقَلَم چون بدزدد، دست شد، جَفَّ الْقَلَمخورد باده، مست شد، جَفَّ الْقَلَم تو روا داری؟ روا باشد که حقهمچو معزول(۵۳) آید از حکمِ سَبَق؟که ز دستِ من برون رفته‌ست کارپیشِ من چندین مَیا، چندین مزار بلکه معنی آن بُوَد جَفَّ الْقَلَمنیست یکسان پیشِ من عدل و ستم فرق بنهادم میانِ خیر و شرفرق بنهادم ز بَد هم از بتر (۵۲) مُدبِر: بخت‌برگشته، بدبخت(۵۳) معزول: عزل شده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۵۴)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۵۴) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3140ذرّه‌یی گر در تو افزونی ادبباشد از یارت، بداند فضلِ رب قدرِ آن ذرّه تو را افزون دهدذرّه، چون کوهی، قدم بیرون نهد پادشاهی که به پیشِ تختِ اوفرق نبود از امین و ظلم‌جُو آنکه می‌لرزد ز بیمِ ردِّ اووآنکه طعنه می‌زند در جَدِّ(۵۵) او فرق نبود، هر دو یک باشد بَرَششاه نبود، خاکِ تیره بر سَرَشذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بود(۵۵) جَدّ: عظمت، توانگری، بهره و نصیب----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #306«عذر خواستنِ آن عاشق از گناهِ خویش به تلبیس و روی‌پوش و فهم کردنِ معشوق، آن را نیز» گفت عاشق: امتحان کردم مگیرتا ببینم تو حریفی یا سَتیر(۵۶) من همی‎دانستمت بی‌امتحانلیک کَی باشد خبر همچون عِیان؟ آفتابی نامِ تو مشهور و فاشچه زیان است ار بکردم ابتلاش(۵۷)؟تو مَنی، من خویشتن را امتحانمی‌کنم هرروز در سود و زیان انبیا را امتحان کرده عُدات(۵۸)تا شده ظاهر از ایشان مُعجزاتامتحانِ چشمِ خود کردم به نورای که چشمِ بد ز چشمانِ تو دُوراین جهان همچون خراب است و تو گنجگر تفحُّص کردم از گنجت، مَرَنج زآن چنین بی‌خُردِگی(۵۹) کردم گِزافتا زنم با دشمنان هر بار لاف تا زبانم چون تو را نامی نهدچشم ازین دیده گواهی‌ها دهدگر شدم در راهِ حُرمت، راهزنآمدم ای مَه به شمشیر و کفن جز به دستِ خود مَبُرَّم پا و سرکه ازین دستم، نه از دستِ دگر از جدایی باز می‌رانی سُخُنهر چه خواهی کن، ولیکن این مکن(۵۶) سَتیر: مستور، پوشیده، پاکدامن(۵۷) ابتلا: امتحان(۵۸) عُدات: عُداة، جمعِ «عادی» به معنی دشمن، متجاوز.(۵۹) بی‌خُردِگی: در اینجا به معنی گستاخی است.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635 در هر آن کاری که میل استَت بدآن قدرت خود را همی ‌‌بینی عِیان‌‌ در هر آن کاری که میلت نیست و خواست اندر آن جبری شدی، کین از خداست‌‌انبیا در کارِ دنیا جبری‌‌اند کافران در کارِ عُقْبیٰ جبری‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #318در سخن‌آباد این دَم، راه شدگفت امکان نیست، چون بیگاه شدپوست‎ها گفتیم و، مغز آمد دَفینگر بمانیم، این نمانَد همچنینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320«رد کردنِ معشوقه، عذرِ عاشق را، و تلبیسِ(۶۰) او را در رویِ او مالیدن(۶۱)»در جوابش بر گُشاد آن یار، لبکز سویِ ما روز، سویِ توست شب حیله‌هایِ تیره اندر داوریپیشِ بینایان چرا می‌آوری؟ هر چه در دل داری از مکر و رُموزپیشِ ما رسواست و، پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بَنده‌پَروَریتو چرا بی‌رُویی از حد می‌بَری؟ از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۶۲)چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد.بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران(۶۳) بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»(۶۰) تلبیس: روی‌پوش(۶۱) در روی مالیدن: به رخ کشیدن، به رو آوردن(۶۲) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۶۳) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۶۴)(۶۴) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #328دید، جاندارانِ پنهان همچو جاندُورباشِ(۶۵) هر یکی تا آسمان که هِلا پیشِ سلیمان، مور باشتا بنشْکافَد تو را این دورباشجز مقامِ راستی یک دَم مَایستهیچ لالا(۶۶) مَرد را چون چشم نیستحتی برای لحظه‌ای هم که شده در جایی غیر از مقام صدق و راستی توقف مکن، زیرا هیچ محافظ و نگهدارنده‌ای برای انسان مانند چشم نیست.کور اگر از پند، پالوده شودهر دَمی او باز آلوده شود آدما، تو نیستی کور از نظرلیک اِذٰا جٰاءَ الْقَضٰا عَمِیَ‎الْبَصَرای آدم، چشمِ دلِ تو کور نیست، امّا همینکه قضای الهی اقتضا کند، چشم بینای انسان کور می‌شود.حدیث«اِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ إِنْفَاذَ اَمْرٍ سَلَبَ کُلَّ ذی لُبٍّ لُبَّهُ»«هرگاه خداوند اراده فرماید به انجام و اجرای امری، خردِ خردمندان را از آنان می‌ستاند.»حدیث«اِذٰا جٰاءَ الْقَدَرُ عَمِیَ‎الْبَصَرُ»«هرگاه تقدیر غالب آید، چشم کور شود.»حدیث«اِذٰا جٰاءَ الْمقَادیرُ سَلَبَ التَّدابیر»«هرگاه تقدیر آید، تدبیر را برباید.»(۶۵) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۶۶) لالا: خدمتکار، مربیِّ بزرگ‌زادگان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ، خَرگاهت(۶۷) زند(۶۷) خرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتَدبیر کند بنده و تَقدیر نداندتَدبیر به تَقدیرِ خداوند نماندبنده چو بیندیشد، پیداست چه بیندحیلَت بکند، لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشاند؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #333عمرها باید به نادر گاه‌‌گاهتا که بینا از قضا افتد به چاهکور را خود این قضا، همراهِ اوستکه مَر او را، اوفتادن، طبع و خوست در حَدَث(۶۸) افتد، نداند بُویِ چیست؟از من است این بُوی یا ز آلودگی‌ست؟ور کسی بر وی کند مُشکی(۶۹) نثارهم ز خود دانَد نه از احسانِ یارپس دو چشمِ روشن ای صاحب‌نظرمر تو را صد مادرست و صد پدر خاصه چشمِ دل که آن هفتادْتُوستوین دو چشمِ حسّ، خوشه‌چینِ اوستای دریغا رهزنان بنْشسته‌اندصد گِرِه زیرِ زبانم بسته‌اند پای ‌بسته چون رَوَد خوش راهوار؟بس گران بندی‌ست این، معذور دار این سخن، اِشکسته می‌آید دلاکین سخن دُرّست، غیرت آسیادُرّ اگرچه خُرد و اِشکسته شودتُوتیایِ دیدۀ‌ خسته شود ای دُر از اشکستِ خود بر سر مزنکز شکستن روشنی خواهی شدن همچنین اِشکسته بسته گفتنی‌ستحق کند آخر دُرُستش، کو غنی‌ستگندم ار بشْکست و، از هم در سُکُست(۷۰)بر دُکان آمد که نَک نانِ دُرُست تو هم ای عاشق چو جُرمت گشت فاشآب و روغن ترک کن، اِشکسته باشآنکه فرزندانِ خاصِ آدمندنَفْخۀ‌ اِنّاٰ ظَلَمْنٰا می‌دمندزیرا آنان که فرزندان خاص آدم‌اند می‌گویند که «ما بر خود ستم کردیم.»حاجتِ خود عرضه کن، حجّت مگوهمچو ابلیسِ لعینِ سخت‌رُو(۷۱) سخت‌رُویی، گر ورا شد عیب‌پوشدر ستیز و سخت‌رُویی رَوْ بکوش آن ابوجهل از پیمبر مُعجِزی(۷۲)خواست، همچون کینه‌ور تُرکی غُزی(۷۳)لیک آن صِدّیقِ(۷۴) حق، معجز نخواستگفت: این رُو خود نگوید جز که راست کی رسد همچون تویی را کز مَنیامتحانِ همچو من یاری کُنی؟(۶۸) حَدَث: نجاست، مدفوع(۶۹) مُشک: مادّه‌ای معطّر که از نافهٔ آهوی خُتَن می‌گیرند.(۷۰) سُکُستن: گسستن(۷۱) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو(۷۲) مُعجِز: معجزه(۷۳) غُز: صنفی از ترکانِ غارتگر بوده‌اند که در زمانِ سلطان سنجر قوت گرفتند.(۷۴) صِدّیق: بسیار راستین، لقبِ ابوبکر-------------------------مجموع لغات:(۱) وَرد: گُل، گُلِ سرخ. گُل و قند که باهم گُلقند پدید می‌آورند.(۲) ژنده: کهنه، مندرس، از کار افتاده(۳) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۴) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۵) حَدید: آهن(۶) نَفَخْتُ: دمیدم(۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۸) حَبر: دانشمند، دانا(۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۰) گَو: گودال(۱۱) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۱۲) سِبال: سبیل(۱۳) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۱۴) صَمَد: بی‌نیاز، از اسماءِ خداوند(۱۵) هِلَد: رها کند(۱۶) بِسْکُلَد: بشکافد، پاره کند(۱۷) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۱۸) مُدام: شراب(۱۹) گُلْشِکر: شربتی مرکّب از گلِ سرخ و مواد قندی(۲۰) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۲۱) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۲۲) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند(۲۳) قوت: غذا(۲۴) مُبْدِع: پدیدآورنده(۲۵) مَسْنَد: تکیه‌گاه(۲۶) طامِع: طمع‌کار، حریص(۲۷) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۲۸) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۲۹) یَم: دریا(۳۰) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۱) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۳۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۳) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۳۴) تُون: آتش‌خانهٔ حمام(۳۵) عقده: گِرِه(۳۶) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۳۷) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۳۸) کمینه: کمترین(۳۹) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن(۴۰) دردِ نیش: كنايه از مجاهده با نفس و رياضت است.(۴۱) گَبر: کافر(۴۲) مُنْتَجِم: دارای طلوع و غروبِ منظّم، تابان، آنچه با نظمِ خاصی کار می‌کند.(۴۳) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۴۴) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن(۴۵) هستی‌نواز: منظور حق‌تعالی است.(۴۶) کیمیا: اکسیر، شربتِ حیات‌بخش، دانشی که بدان وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کنند.(۴۷) مَعزول: عزل‌شده(۴۸) تأویل: تفسیر(۴۹) تحریض‌: برانگیختن، تشویق کردن(۵۰) اَهَم: مهم‌تر(۵۱) ضَیف: مهمان(۵۲) مُدبِر: بخت‌برگشته، بدبخت(۵۳) معزول: عزل شده(۵۴) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۵۵) جَدّ: عظمت، توانگری، بهره و نصیب(۵۶) سَتیر: مستور، پوشیده، پاکدامن(۵۷) ابتلا: امتحان(۵۸) عُدات: عُداة، جمعِ «عادی» به معنی دشمن، متجاوز.(۵۹) بی‌خُردِگی: در اینجا به معنی گستاخی است.(۶۰) تلبیس: روی‌پوش(۶۱) در روی مالیدن: به رخ کشیدن، به رو آوردن(۶۲) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۶۳) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۶۴) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۶۵) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۶۶) لالا: خدمتکار، مربیِّ بزرگ‌زادگان(۶۷) خرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده(۶۸) حَدَث: نجاست، مدفوع(۶۹) مُشک: مادّه‌ای معطّر که از نافهٔ آهوی خُتَن می‌گیرند.(۷۰) سُکُستن: گسستن(۷۱) سخت‌رُو: بی‌شرم، گستاخ، پُررو(۷۲) مُعجِز: معجزه(۷۳) غُز: صنفی از ترکانِ غارتگر بوده‌اند که در زمانِ سلطان سنجر قوت گرفتند.(۷۴) صِدّیق: بسیار راستین، لقبِ ابوبکر************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دل سرمستم دیوانه آن بند استدیوانه کسی باشد کو بی‌دل و پیوند استسرمست کسی باشد کو خود خبرش نبودعارف دل ما باشد کو بی‌عدد و چند استدر حلقه آن سلطان در حلقه نگینم منای کور به من بنگر من وردم و شه قند استنه از خاکم و نه از بادم نه از آتش و نه از آبمآن چیز شدم کلی کو بر همه سوگند استمن عیسی آن ماهم کز چرخ گذر کردممن موسی سرمستم کالله درین ژنده‌ستدیوانه و سرمستم هم جام تن اشکستممن پند بنپذیرم چه جای مرا پند استمن صوفی چرا باشم چون رند خراباتممن جام چرا نوشم با جام که خرسند استمن قطره چرا باشم چون غرق در آن بحرممن مرده چرا باشم چون جان و دلم زنده‌ستتن خفت درین گلخن جان رفت در آن گلشنمن بودم و بی‌جایی وین نای که نالنده‌ستاز خویش حذر کردم وز دور قمر جستمبر عرش سفر کردم شکلی عجبی بستممولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دل سرمستم دیوانه آن بند استدیوانه کسی باشد کو بی‌دل و پیوند استسرمست کسی باشد کو خود خبرش نبودعارف دل ما باشد کو بی‌عدد و چند استدر حلقه آن سلطان در حلقه نگینم منای کور به من بنگر من وردم و شه قند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیستتا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استارهای دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsباز این دل سرمستم دیوانه آن بند استدیوانه کسی باشد کو بی‌دل و پیوند استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1381باز دیوانه شدم من ای طبیبباز سودایی شدم من ای حبیب‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsدرآمد آتش عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد شاد شین و خوش می‌خندو خاصه عشق کسی کز الست تا به کنوننبوده است چنو خود به حرمت پیوندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3052کل شیء هالک جز وجه اوچون نه‌ای در وجه او هستی مجوهر که اندر وجه ما باشد فناکل شیء هالک نبود جَزاقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۸۸Quran, Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابودشدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارۀ ٣١۶Poem (Qazal) #316, Divan e Hafezحافظ از جور تو حاشا که بگرداند رویمن از آن روز که در بند توام آزادممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsسرمست کاری کی کند مست آن کند که می‌ کندباده خدایی طی کند هر دو جهان را تا صمدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۹۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #915گر زنی در شاخ دستی کی هلد  هر کجا پیوند سازی بسکلدمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsسرمست کسی باشد کو خود خبرش نبودعارف دل ما باشد کو بی‌عدد و چند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1487, Divan e Shamsچون چنگم از زمزمه خود خبرم نیستاسرار همی‌گویم و اسرار ندانممولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsدر حلقه آن سلطان در حلقه نگینم منای کور به من بنگر من وردم و شه قند استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #13, Divan e Shamsاکنون که گشتی گلشکر قوت دلی نور نظراز گل برآ بر دل گذر آن از کجا این از کجااز گلشکر مقصود ما لطف حق است و بود ماای بود ما آهن‌صفت وی لطف حق آهن‌ربامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2376صد هزاران جان تلخی‌کش نگرهمچو گل آغشته اندر گلشکر ای دریغا مر تو را گنجا بدیتا ز جانم شرح دل پیدا شدی‌‌این سخن شیرست در پستان جانبی‌‌کشنده خوش نمی‌‌گردد روان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مراتابش خورشید ازل پرورش جان و جهانبر صفت گل به شکر پخت و بپرورد مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوت اصلی بشر نور خداستقوت حیوانی مر او را ناسزاستمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsنه از خاکم و نه از بادم نه از آتش و نه از آبمآن چیز شدم کلی کو بر همه سوگند استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1630مبدع است او تابع استاد نیمسند جمله ورا اسناد نی‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دهدم عشق تو ز خویشاونداز آنکه عشق تو بنیاد عافیت برکنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابی کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت پندمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsدیوانه و سرمستم هم جام تن اشکستممن پند بنپذیرم چه جای مرا پند استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2814, Divan e Shamsشود اجزای تن ما خوش از آن باد باقیبرهد این تن طامع ز غم مایده‌خواریمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsمن صوفی چرا باشم چون رند خراباتممن جام چرا نوشم با جام که خرسند استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شبه‌ش در گردد و او یم شودزآن جرای خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدزآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsتن خفت درین گلخن جان رفت در آن گلشنمن بودم و بی‌جایی وین نای که نالنده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #898, Divan e Shamsدل مثل روزن است خانه بدو روشن استتن به فنا می‌رود دل به بقا می‌رودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #242ترک این تون گوی و در گرمابه رانترک تون را عین آن گرمابه دانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #562عقده‌ای کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختمولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع نهمRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)#9, Divan e Shamsاز خویش حذر کردم وز دور قمر جستمبر عرش سفر کردم شکلی عجبی بستممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنای مکر رببرگشایی یک کمینی بوالعجبکه کمینه آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عروج و ارتقامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3002ای برادر صبر کن بر درد نیشتا رهی از نیش نفس گبر خویشکان گروهی که رهیدند از وجودچرخ مهر و ماهشان آرد سجودهر که مرد اندر تن او نفس گبرمر ورا فرمان برد خورشید و ابرقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۳۵Quran, An-Nisaa(#4), Line #135«… فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَنْ تَعْدِلُوا… .»«…. پس، از هوای نفس پيروى مكنيد مبادا از شهادت حق عدول كنيد… .»چون دلش آموخت شمع‌افروختنآفتاب او را نیارد سوختنگفت حق در آفتاب منتجمذکر تزاور کذی عن کهفهمقرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Kahf(#18), Line #17«وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ… .»«و خورشيد را مى‌بينى كه چون برمى‌آيد، از غارشان به جانب راست ميل مى‌كند و چون غروب كند ايشان را واگذارد و به چپ گردد. و آنان در صحنهٔ غارند… .»خار جمله لطف چون گل می‌شودپیش جزوی کو سوی کل می‌رودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008چیست تعظیم خدا افراشتنخویشتن را خوار و خاکی داشتنچیست توحید خدا آموختنخویشتن را پیش واحد سوختنقرآن کریم، سورهٔ توحید (اخلاص) (۱۱۲)، آیهٔ ۱Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #1«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»«بگو: «اوست خداى يكتا.»»گر همی‌خواهی که بفروزی چو روزهستی همچون شب خود را بسوزهستی‌ات در هست آن هستی‌نوازهمچو مس در کیمیا اندر گدازدر من و ما سخت کردستی دو دستهست این جمله خرابی از دو هستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3136تو روا داری روا باشد که حقهمچو معزول آید از حکم سبقکه ز دست من برون رفته‌ست کارپیش من چندین میا چندین مزار بلکه معنی آن بود جف القلمنیست یکسان پیش من عدل و ستمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3131«و همچنین قَدْ جَفَّ الْقَلَمُ یعنی جَفَّ الْقَلَمُ وَ کَتَبَ: لا یَسْتَوِی الطّاعَةُ وَالْمَعْصِیَةُ و لا یَسْتَوِی الْاَمانَةٌ وَ السَّرِقَةُ. جَفَّ الْقَلَمُ اَنْ لٰا یَسْتَوِی الشُّکْرُ وَ الکُفْرانُ، جَفَّ الْقَلَمُ اَنَّ‌اللهَ لٰایُضیعُ اَجْرَ الْمُحْسِنینَ.»«به تحقیق خشک شد قلم که طاعت و عصیان و درستکاری و دزدی برابر نیست. خشک شد قلم که سپاسگزاری و ناسپاسی برابر نیست. خشک شد قلم که همانا خداوند پاداشِ نکوکاران را تباه نسازد.»همچنین تاویل قد جف القلمبهر تحریض‌ست بر شغل اهم پس قلم بنوشت که هر کار رالایق آن هست تأثیر و جزاکژ روی جف القلم کژ آیدتراستی آری سعادت زایدتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3134ظلم آری مدبری جف القلمعدل آری بر خوری جف القلم چون بدزدد دست شد جف القلمخورد باده مست شد جف القلم تو روا داری روا باشد که حقهمچو معزول آید از حکم سبقکه ز دست من برون رفته‌ست کارپیش من چندین میا چندین مزار بلکه معنی آن بود جف القلمنیست یکسان پیش من عدل و ستم فرق بنهادم میان خیر و شرفرق بنهادم ز بد هم از بتر مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3140ذره‌یی گر در تو افزونی ادبباشد از یارت بداند فضل رب قدر آن ذره تو را افزون دهدذره چون کوهی قدم بیرون نهد پادشاهی که به پیش تخت اوفرق نبود از امین و ظلم‌جو آنکه می‌لرزد ز بیم رد اووآنکه طعنه می‌زند در جد او فرق نبود هر دو یک باشد برششاه نبود خاک تیره بر سرشذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #306عذر خواستن آن عاشق از گناه خویش به تلبیس و روی‌پوش و فهم کردن معشوق آن را نیز گفت عاشق امتحان کردم مگیرتا ببینم تو حریفی یا ستیر من همی‎دانستمت بی‌امتحانلیک کی باشد خبر همچون عیان آفتابی نام تو مشهور و فاشچه زیان است ار بکردم ابتلاشتو منی من خویشتن را امتحانمی‌کنم هرروز در سود و زیان انبیا را امتحان کرده عداتتا شده ظاهر از ایشان معجزاتامتحان چشم خود کردم به نورای که چشم بد ز چشمان تو دوراین جهان همچون خراب است و تو گنجگر تفحص کردم از گنجت مرنج زآن چنین بی‌خردگی کردم گزافتا زنم با دشمنان هر بار لاف تا زبانم چون تو را نامی نهدچشم ازین دیده گواهی‌ها دهدگر شدم در راه حرمت راهزنآمدم ای مه به شمشیر و کفن جز به دست خود مبرم پا و سرکه ازین دستم نه از دست دگر از جدایی باز می‌رانی سخنهر چه خواهی کن ولیکن این مکنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635 در هر آن کاری که میل استت بدآن قدرت خود را همی ‌‌بینی عیان‌‌ در هر آن کاری که میلت نیست و خواست اندر آن جبری شدی کین از خداست‌‌انبیا در کار دنیا جبری‌‌اند کافران در کار عقبی جبری‌‌اندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #318در سخن‌آباد این دم راه شدگفت امکان نیست چون بیگاه شدپوست‎ها گفتیم و مغز آمد دفینگر بمانیم این نماند همچنینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320رد کردن معشوقه عذر عاشق را و تلبیس او را در روی او مالیدندر جوابش بر گشاد آن یار لبکز سوی ما روز سوی توست شب حیله‌های تیره اندر داوریپیش بینایان چرا می‌آوری هر چه در دل داری از مکر و رموزپیش ما رسواست و پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بنده‌پروریتو چرا بی‌رویی از حد می‌بری از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاهچون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کردبر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیمزیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #328دید جانداران پنهان همچو جاندورباش هر یکی تا آسمان که هلا پیش سلیمان مور باشتا بنشکافد تو را این دورباشجز مقام راستی یک دم مایستهیچ لالا مرد را چون چشم نیستحتی برای لحظه‌ای هم که شده در جایی غیر از مقام صدق و راستی توقف مکنزیرا هیچ محافظ و نگهدارنده‌ای برای انسان مانند چشم نیستکور اگر از پند پالوده شودهر دمی او باز آلوده شود آدما تو نیستی کور از نظرلیک اذا جاء القضا عمی‌البصرای آدم چشم دل تو کور نیستاما همینکه قضای الهی اقتضا کند چشم بینای انسان کور می‌شودحدیث«اِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ إِنْفَاذَ اَمْرٍ سَلَبَ کُلَّ ذی لُبٍّ لُبَّهُ»«هرگاه خداوند اراده فرماید به انجام و اجرای امری، خردِ خردمندان را از آنان می‌ستاند.»حدیث«اِذٰا جٰاءَ الْقَدَرُ عَمِیَ‎الْبَصَرُ»«هرگاه تقدیر غالب آید، چشم کور شود.»حدیث«اِذٰا جٰاءَ الْمقَادیرُ سَلَبَ التَّدابیر»«هرگاه تقدیر آید، تدبیر را برباید.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندبنده چو بیندیشد پیداست چه بیندحیلت بکند لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشاندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #333عمرها باید به نادر گاه‌‌گاهتا که بینا از قضا افتد به چاهکور را خود این قضا همراه اوستکه مر او را اوفتادن طبع و خوست در حدث افتد نداند بوی چیستاز من است این بوی یا ز آلودگی‌ستور کسی بر وی کند مشکی نثارهم ز خود داند نه از احسان یارپس دو چشم روشن ای صاحب‌نظرمر تو را صد مادرست و صد پدر خاصه چشم دل که آن هفتادتوستوین دو چشم حس خوشه‌چین اوستای دریغا رهزنان بنشسته‌اندصد گره زیر زبانم بسته‌اند پای ‌بسته چون رود خوش راهواربس گران بندی‌ست این معذور دار این سخن اشکسته می‌آید دلاکین سخن درست غیرت آسیادر اگرچه خرد و اشکسته شودتوتیای دیده خسته شود ای در از اشکست خود بر سر مزنکز شکستن روشنی خواهی شدن همچنین اشکسته بسته گفتنی‌ستحق کند آخر درستش کو غنی‌ستگندم ار بشکست و از هم در سکستبر دکان آمد که نک نان درست تو هم ای عاشق چو جرمت گشت فاشآب و روغن ترک کن اشکسته باشآنکه فرزندان خاص آدمندنفخه انا ظلمنا می‌دمندزیرا آنان که فرزندان خاص آدم‌اند می‌گویند که ما بر خود ستم کردیمحاجت خود عرضه کن حجت مگوهمچو ابلیس لعین سخت‌رو سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوشدر ستیز و سخت‌رویی رو بکوش آن ابوجهل از پیمبر معجزیخواست همچون کینه‌ور ترکی غزیلیک آن صدیق حق معجز نخواستگفت این رو خود نگوید جز که راست کی رسد همچون تویی را کز منیامتحان همچو من یاری کنی

برنامه شماره ۹۵۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۴ فوريه ۲۰۲۳ -۲۶ بهمنبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۵۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۵۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیامهای تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۵۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دَهَدَم عشقِ تو ز خویشاونداز آنکه عشقِ تو بنیادِ عافیت(۱) برکَنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابیِ کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت(۲) پندچه جایِ مال و چه نامِ نِکو و حُرمت و بوش(۳)؟چه خان و مان و سلامت چه اهل و یا فرزند؟که جانِ عاشق چون تیغِ عشق بربایدهزار جانِ مقدّس به شُکرِ آن بِنَهَندهوایِ عشقِ تو و آنگاه خوفِ ویرانی؟تو کیسه بسته و آنگاه عشقِ آن لبِ قند؟سَرَک فروکَش و کُنجِ سلامتی بنشینز دستِ کوته ناید هوایِ سروِ بلندبرو، ز عشق نبردی تو بوی در همه عمرنه عشق داری، عقلی‌ست این به خود خرسندچه صبر کردن و دامن ز فتنه بربودننشسته تا که چه آید ز چرخ روزی چنددرآمد آتشِ عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد، شاد شین و خوش می‌خندو خاصه عشقِ کسی کز الست تا به کنوننبوده است چُنو خود به حُرمتِ پیونداگر تو گویی دیدم ورا، برایِ خداگشای دیدهٔ دیگر و این دو را بربندکزین نظر دو هزاران هزار چون من و توبه هر دو عالم دایم هلاک و کور شدنداگر به دیدهٔ من غیرِ آن جمال آیدبکنده باد مرا هر دو دیده‌ها به کُلَند(۴)بصیرتِ همه مَردانِ مَرد عاجز شدکجا رسد به جمال و جلالِ شاهِ لَوَند(۵)؟دریغ پردهٔ هستی خدای برکندیچنانکه آن درِ خیبر علیِّ حیدر کَنْدکه تا بدیدی دیده که پنج نوبتِ(۶) اوهزار ساله از آن سو که گفته شد بِزَنَند(۱) عافیت: سلامت، زُهد، پرهیزکاری، مجازاً محافظه کاری(۲) آفت: بلا، زیان(۳) بوش: جماعت مردم، مجازاً کرّ و فرّ و خودنمایی(۴) کُلَند: کُلَنگ(۵) لَوَند: طنّاز، خوش حرکات(۶) نوبت زدن: نقاره زدن، نوبت زدن برای کسی، شاهی و حکومت او را اعلام کردن، معمول بود که در نقاره خانهٔ شاهان در شبانه روز چندبار نقاره می‌زدند، گاه سه بار، گاه پنج بار، و گاه هفت بار.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دَهَدَم عشقِ تو ز خویشاونداز آنکه عشقِ تو بنیادِ عافیت برکَنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابیِ کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت پندچه جایِ مال و چه نامِ نِکو و حُرمت و بوش؟چه خان و مان و سلامت چه اهل و یا فرزند؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجبِ من اینستکاو نگنجد به میان، چون به میان می‌آید؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۷)(۷) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اول کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1630مُبْدِع(۸) است او، تابعِ اُستاد، نی مَسْنَدِ(۹) جمله، ورا اِسناد، نی‌‌(۸) مُبْدِع: پدید آورنده(۹) مَسْنَد: تکیه‌گاه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهدِ تو، سدِّ رویِ شاهد استمُرشدِ تو، سدِّ گفتِ مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #710ای که تو هم عاشقی بر عقلِ خویشخویش بر صورت‌پرستان دیده بیشپرتوِ عقل است آن بر حسِّ توعاریت می‌دان ذَهَب(۱۰) بر مِسِّ توچون زَراَندود است خوبی در بشرورنه چون شد شاهدِ تو پیره خرچون فرشته بود، همچون دیو شدکآن ملاحت اَندرو عاریّه(۱۱) بُداندک اندک می‌ستاند آن جمالاندک اندک خشک می‌گردد نهالرو نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ بخواندل طلب کن، دل منه بر استخوان   طالب دل باش، ای که اهل صورتی، بر استخوان دل مبند. در طلب زیبایی و جمال ظاهری مباش و طالب حُسن و لطافت روح باش.قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۶۸Quran, Yaseen(#36), Line #68«وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ.»«هر كه را عمر دراز دهيم، در آفرينش دگرگونش كنيم. چرا تعقل نمى‌كنند؟»(۱۰) ذَهَب: طلا، زَر(۱۱) عاریه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُوا کودک اوّل چون بزاید شیرْنوش(۱۲) مدّتی خاموش باشد، جمله گوش‌‌ مدّتی می‌‌بایدش لب‌ دوختن از سخن، تا او سخن آموختن‌‌قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴Quran, Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»(۱۲) شیرنوش: نوشندهٔ شیر، شیرخوار----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1629نطق، کان موقوفِ(۱۳) راهِ سمع نیست جُز که نطقِ خالقِ بی‌‌طَمْع نیست‌‌ مُبْدِع(۱۴) است او، تابعِ اُستاد، نی مَسْنَدِ(۱۵) جمله، ورا اِسناد، نی‌‌ باقیان هم در حِرَف(۱۶)، هم در مَقال تابعِ استاد و محتاجِ مثال‌‌زین سخن، گر نیستی بیگانه‌‌یی دَلْق(۱۷) و اشکی گیر در ویرانه‌‌یی‌‌ زآنکه آدم، زآن عتاب(۱۸)، از اشک رَست اشکِ‌ تر باشد دمِ توبه‌پرست‌‌ بهرِ گریه آمد آدم بر زمین تا بُوَد گریان و نالان و حَزین‌‌(۱۹)آدم از فردوس و از بالایِ هفت پای‌ماچان(۲۰) از برایِ عُذْر رفت‌‌(۱۳) موقوف: منوط، متوقّف(۱۴) مُبْدِع: پدید آورنده(۱۵) مَسْنَد: تکیه گاه(۱۶) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۱۷) دَلق: پوستین، جامهٔ درویشی(۱۸) عِتاب: ملامت، سرزنش(۱۹) حَزین‌‌: اندوهگین(۲۰) پای‌ماچان: پایینِ مجلس، کفش‌کَنی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۱)(۲۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است ای مُشتاقِ مَستکاندر آن کار، ار رسد مرگت خوش استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جُز توکّل جز که تسلیمِ تمامدر غم و راحت همه مکرست و داممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می‌کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می‌کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گُریز از شیر و اژدرهایِ نرز آشنایان و ز خویشان کن حَذَردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۶۵Poem (Qazal) #365, Divan e Hafezما مُلکِ(۲۲) عافیت(۲۳) نه به لشکر گرفته‌ایمما تختِ سلطنت نه به بازو نهاده‌ایم(۲۲) مُلک‌: پادشاهی(۲۳) عافیت: سلامتی، تندرستی----------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۵Poem (Qazal) #45, Divan e Hafezجریده(۲۴) رو، که گذرگاهِ عافیت تنگ استپیاله گیر، که عُمرِ عزیز بی‌بدل(۲۵) استنه من ز بی‌عملی در جهان ملولم(۲۶) و بسملالتِ(۲۷) عُلما هم ز علمِ بی‌عمل استبه چشمِ عقل در این رهگذارِ پرآشوبجهان و کارِ جهان بی‌ثبات و بی‌محل استدلم امیدِ فراوان به وصلِ رویِ تو داشتولی اَجَل(۲۸) به رَهِ عُمر رهزنِ اَمَل(۲۹) استبه هیچ دور(۳۰) نخواهند یافت هشیارشچنین که حافظِ ما مستِ بادهٔ ازل(۳۱) است(۲۴) جَریده‌: تنها، در اینجا یعنی رها از بندِ تعلّقات(۲۵) بی‌بدل: بدون جایگزین(۲۶) ملول: اندوهگین(۲۷) ملالت: غمگینی(۲۸) اَجَل: مرگ(۲۹) اَمَل: آرزو(۳۰) دور: زمانه(۳۱) ازل: همیشگی، ابدی، مجازاً خدایی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۳۲)(۳۲) ربّانی: خداپرست، عارف----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۳۳) و صانع(۳۴) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۳۵) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنودلاجرم از کارگاهش کور بود(۳۳) صُنع: آفرینش(۳۴) صانع: آفریدگار(۳۵) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»«عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsدل را تمام بَرکَن ای جان، ز نیک‌نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشقِ الهی ناموسِ خلق خواهی؟ناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید، بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید، کان حضرتی است سامی(۳۶)(۳۶) سامی: بلندمرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدآن فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم روزِ چندهر که را مردم سُجودی می‌کنندزهر اَندر جانِ او می‌آکَنَندچونکه برگردد از او آن ساجدشدانَد او کان زَهر بود و مُوبِدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم عاشقِ صُنعِ(۳۷) تواَم در شکر و صبر(۳۸)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۳۹)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۳۷) صُنع: آفرینش، آفریدن(۳۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۹) گَبر: کافر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۴۰) عشق این باشد بگو(۴۰) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۴۱) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۴۱) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۲) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرش  نشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهدِ تو، سدِّ رویِ شاهد استمُرشدِ تو، سدِّ گفتِ مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1546بر کفِ دریا فَرَس(۴۳)، را راندننامه‌یی در نورِ برقی خواندناز حریصی عاقبت نادیدن استبر دل و بر عقلِ خود خندیدن استعاقبت‌بین است عقل از خاصیتنفس باشد کو نبیند عاقبتعقل کو مغلوبِ نفس، او نفس شدمُشتری(۴۴)، ماتِ زُحَل(۴۵) شد، نحس شد(۴۳) فَرَس: اسب(۴۴) مُشتری:‌ بزرگترین سیّارهٔ منظومه شمسی که بین مریخ و زُحل قرار دارد. سعدِ اکبر، سعدِ آسمان(۴۵) زُحَل: کیوان، نحس اکبر----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت  ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #269بر زبان، نامِ حق و، در جانِ اوگَندها از فکرِ بی‌ایمانِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3670تو به صورت رفته‌یی، گم گشته‌ییزآن نمی‌یابی که معنی هِشته‌ییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمتِ خود، خود بریدی تو ز جهلقسمتِ خود را فزاید مردِ اَهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جَهولِ(۴۶) خوابناکتخم افگندن بُوَد در شوره‌خاک(۴۶) جَهول: نادان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْـمَنون(۴۷)(۴۷) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بدخانه‌ام پُرَّست از عشقِ احدهرچه بینم اندر او غیرِ خداآنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صنعِ حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشم(۴۸)جان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوست(۴۸) محتشم: دارای حشمت، شکوهمند----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حَیْثُ ما کُنْتُم فَوَلُّوا وَجْهَکُمنَحْوَهُ هذا الَّذی لَمْ یَنْهَکُمدر هر وضعيّت و هر جا که باشید، رو به سوی او (خدا) کنید. خدا شما را فقط از این کار منع نکرده است.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۴۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #144«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ  مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ.»«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى  قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام  كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره رویِ معشوقه نگر  این به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر(۴۹) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُراد(۴۹) ظَفَر: پیروزی، کامروایی----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #413بر قضا کم نِه بهانه، ای جوانجُرمِ خود را چون نهی بر دیگران؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گِردِ خود برگَرد و جُرم خود ببینجنبش از خود بین و، از سایه مَبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #426جرمِ خود را بر کسی دیگر منههوش و گوش خود بدین پاداش دِهجُرم بر خود نِه، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیرنج را باشد سبب بد کردنیبد ز فعلِ خود شناس از بخت نیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #430مُتّهم کن نفس خود را ای فتیٰمُتّهم کم کن جزای عدل راتوبه کن، مردانه سر آور به رهکه فَمَنْ یَعْمَل بِمِثقالٍ یَرَهقرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (٧)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (٨)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۵۰) و ایمن(۵۱) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۵۰) فارِغ: راحت و آسوده(۵۱) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کن، که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنمگر کُهِ قافی، تو را چون آسیاآرم اندر چرخ و گردانت کنمور تو افلاطون و لقمانی(۵۲) به علممن به یک دیدار نادانت کنمتو به دستِ من چو مرغی مرده‌ایمن صیادم دامِ مرغانت کنمبر سرِ گنجی چو ماری خفته‌ایمن چو مارِ خسته(۵۳) پیچانت کنمخواه دلیلی گو و خواهی خود مگودر دلالت عینِ برهانت کنمخواه گو لاحول، خواهی خود مگوچون شُهُب(۵۴) لاحولِ شیطانت کنمقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۱۸Quran, Al-Hijr(#15), Line #18«إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ»«مگر آنكه دزدانه گوش مى‌داد و شهابى روشن تعقيبش كرد.»چند می‌باشی اسیرِ این و آن؟گر برون آیی ازین، آنَت کنمای صدف، چون آمدی در بحرِ ماچون صدفها گوهرافشانت کنمبر گلویت تیغها را دست نیستگر چو اسماعیل(۵۵) قربانت کنمچون خلیلی(۵۶)، هیچ از آتش مترسمن ز آتش صد گلستانت کنمقرآن کریم، سورهٔ انبیاء (۲۱)، آیهٔ ۶۹Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #69«قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ»«گفتيم: اى آتش، بر ابراهيم خنک و سلامت باش.»دامنِ ما گیر اگر تَردامنی(۵۷)تا چو مه از نور دامانت کنممن هُمایَم(۵۸)، سایه کردم بر سرتتا که اَفریدون(۵۹) و سلطانت کنمهین قَرائت کم کن و خاموش باشتا بخوانم عینِ قُرآنت کنم(۵۲) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.(۵۳) خسته: زخمی(۵۴) شُهُب: جمعِ شهاب(۵۵) اسماعیل: اشاره به قربانی شدنِ اسماعیل به دست پدرش ابراهیم(ع) دارد.(۵۶) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.(۵۷) تَردامن: مجازاً مُجرم و گناهکار(۵۸) هُما: قُدَما معتقد بودند که اگر پرندهٔ هُمای بر سر کسی سایه اندازد، به پادشاهی می‌رسد.(۵۹) اَفریدون: فریدون، پادشاهِ داستانی ایران، در اینجا به معنی سلطان و مقتدر.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsعاشقی بر من؟ پریشانت کنم، نیکو شنوکم عمارت کن که ویرانت کنم، نیکو شنوگر دو صد خانه کنی زنبوروار و مورواربی‌کس و بی‌خان و بی‌مانت کنم، نیکو شنوتو بر آنکه خلق مستِ تو شوند از مرد و زنمن بر آنکه مست و حیرانت کنم، نیکو شنوچون خلیلی(۶۰)، هیچ از آتش مترس، ایمن برومن ز آتش صد گلستانت کنم، نیکو شنوگر کُهِ قافی تو را چون آسیایِ تیزگردآورم در چرخ و گردانت کنم، نیکو شنوور تو افلاطون و لقمانی(۶۱) به علم و کرّ و فرّ(۶۲)من به یک دیدار نادانت کنم، نیکو شنوتو به دستِ من چو مرغی مرده‌ای وقتِ شکارمن صیادم، دامِ مرغانت کنم، نیکو شنوبر سرِ گنجی چو ماری خفته‌ای ای پاسبانهمچو مارِ خسته(۶۳) پیچانت کنم، نیکو شنوای صدف چون آمدی در بحرِ ما غمگین مباشچون صدفها گوهرافشانت کنم، نیکو شنو(۶۰) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.(۶۱) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.(۶۲) کرّ و فرّ: شکوه و جلال(۶۳) خسته: زخمی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۶۴) امشبشود همچون سَحَر خندان، عَطایِ بی ‌عدد بیند(۶۴) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsبر گلویت تیغها را دست نی و زخم نیگر چو اسماعیل(۶۵) قربانت کنم، نیکو شنودامنِ ما گیر اگر تَردامنی(۶۶)، تَردامنیتا چو مه از نور دامانت کنم، نیکو شنومن همایم(۶۷)، سایه کردم بر سرت از فضلِ خودتا که اَفریدون(۶۸) و سلطانت کنم، نیکو شنو(۶۵) اسماعیل: اشاره به قربانی شدنِ اسماعیل به دست پدرش ابراهیم(ع) دارد.(۶۶) تَردامن: مجازاً مُجرم و گناهکار(۶۷) هُما: قُدَما معتقد بودند که اگر پرندهٔ هُمای بر سر کسی سایه اندازد، به پادشاهی می‌رسد.(۶۸) اَفریدون: فریدون، پادشاهِ داستانی ایران، در اینجا به معنی سلطان و مقتدر.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«… بگو: خدا براى من بس است …»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۶۹)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۶۹) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsهین قَرائت کم کن و خاموش باش و صبر کنتا بخوانم، عینِ قُرآنت کنم، نیکو شنومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2725صبر و خاموشی جذوبِ(۷۰) رحمت استوین نشان جُستن نشان علّت استاَنصِتُوا بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای اَنصِتُوا(۷۱)(۷۰) جَذوب: بسیار جذب کننده(۷۱) اَنصِتُوا: خاموش باشید----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باش‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsبمیرید، بمیرید، در این عشق بمیریددر این عشق چو مُردید، همه روح پذیریدبمیرید، بمیرید و زین مرگ مترسیدکزین خاک برآیید، سماوات بگیریدبمیرید، بمیرید و زین نَفْس ببرّیدکه این نَفْس چو بند است، و شما همچو اسیریدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۷۲)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۷۳)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۷۴) را(۷۲) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۷۳) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۷۴) بحر: دریا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsرهِ آسمان درونَست، پَرِ عشق را بجنبانپَرِ عشق چون قوی شد، غمِ نردبان نمانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsیکی تیشه بگیرید پیِ حفرهٔ زندانچو زندان بشکستید، همه شاه و امیریدبمیرید، بمیرید به پیشِ شهِ زیبابرِ شاه چو مُردید، همه شاه و شهیرید(۷۵)بمیرید، بمیرید و زین ابر برآییدچو زین ابر برآیید، همه بدرِ مُنیرید(۷۶)(۷۵) شهیر: نامی، بلندآوازه(۷۶) مُنیر: روشن، درخشان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحُفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2551هست این دکّان کِرایی، زود باشتیشه بستان و تَکَش(۷۷) را می‌تراش(۷۷) تَک: ته، قعر، عمق----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی‌روزن استاصلِ دین، ای بنده رَوزَن کردن استتیشهٔ هر بیشه‌ای کم زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsخموشید، خموشید، خموشی دمِ مرگ استهم از زندگیَ‌ست این که ز خاموش نَفیرید(۷۸)(۷۸) نَفیر: روی‌گردان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷۹)(۷۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۸۰)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۸۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۸۱)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۸۱) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130 چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۸۲) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۸۲) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۸۳) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۸۳) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستاره‌های دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۸۴) قلعهٔ آسمان(۸۴) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۸۵) و سَنی(۸۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۸۵) حَبر: دانشمند، دانا(۸۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۸۷) و در چَهی ای قَلتَبان(۸۸)دست وادار از سِبالِ(۸۹) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۸۷) گَو: گودال(۸۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۸۹) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsکه جانِ عاشق چون تیغِ عشق بربایدهزار جانِ مقدّس به شُکرِ آن بِنَهَندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2965, Divan e Shamsگفتم: ز هر خیالی، دردِ سَرَست ما راگفتا: بِبُر سَرش را، تو ذوالفقارِ ماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsهوایِ عشقِ تو و آنگاه خوفِ ویرانی؟تو کیسه بسته و آنگاه عشقِ آن لبِ قند؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #559تا گشاید عُقدهٔ(۹۰) اِشکال رادر حَدَث(۹۱) کرده‌ست زرّین بیل راعُقده را بگشاده گیر ای مُنتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌یی کآن بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خسی(۹۲) یا نیک‌بخت؟(۹۰) عُقده: گِره(۹۱) حَدَث: مدفوع(۹۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsسَرَک فروکَش و کُنجِ سلامتی بنشینز دستِ کوته ناید هوایِ سروِ بلندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا دِه ای عَیار گر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsچه صبر کردن و دامن ز فتنه بربودننشسته تا که چه آید ز چرخ روزی چندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سعدچشمِ او مانده‌ست در جُویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرْکبِ همّت سویِ اسباب رانداز مُسبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهان؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shams چنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsدرآمد آتشِ عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد، شاد شین و خوش می‌خندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3050گفت: چون دیدِ مَنَت از خود نَبُرداین چنین جان را بباید زار مُردچون نبودی فانی اندر پیشِ منفضل آمد مر تو را گردن زدنکُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ جز وَجهِ اوچون نه‌ای در وَجهِ او، هستی مجوهر که اندر وَجهِ ما باشد فناکُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ نَبوَد جَزاقرآن کریم، سوره قصص (۲۸)، آیه ۸۸Quran, Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايىجز او نيست. هر چيزى نابود شدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsاگر به دیدهٔ من غیرِ آن جمال آیدبکنده باد مرا هر دو دیده‌ها به کُلَندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۹۳)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۹۴)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۹۵) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استهی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحث(۹۳) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۹۴) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۹۵) اَحْوَل: لوچ، دوبین----------مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #825هم تو تانی کرد یا نِعمَ‌المُعین(۹۶)دیدهٔ معدوم‌بین(۹۷) را هست‌‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم دیداین جهانِ منتظم محشر شودگر دو دیده مُبْدَل(۹۸) و انور شود(۹۶) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۹۷) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود(۹۸) مُبْدَل: تبدیل‌شده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیدهٔ ما چون بسی علّت(۹۹) دَروسترو فنا کُن دیدِ خود در دیدِ دوستدید ما را دید او نِعْمَ الْعِوَض(۱۰۰)یابی اندر دید او کل غَرَض(۹۹) علّت: بیماری(۱۰۰) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض-------------------------مجموع لغات:(۱) عافیت: سلامت، زُهد، پرهیزکاری، مجازاً محافظه کاری(۲) آفت: بلا، زیان(۳) بوش: جماعت مردم، مجازاً کرّ و فرّ و خودنمایی(۴) کُلَند: کُلَنگ(۵) لَوَند: طنّاز، خوش حرکات(۶) نوبت زدن: نقاره زدن، نوبت زدن برای کسی، شاهی و حکومت او را اعلام کردن، معمول بود که در نقاره خانهٔ شاهان در شبانه روز چندبار نقاره می‌زدند، گاه سه بار، گاه پنج بار، و گاه هفت بار.(۷) عَنا: رنج(۸) مُبْدِع: پدید آورنده(۹) مَسْنَد: تکیه‌گاه(۱۰) ذَهَب: طلا، زَر(۱۱) عاریه: قرضی(۱۲) شیرنوش: نوشندهٔ شیر، شیرخوار(۱۳) موقوف: منوط، متوقّف(۱۴) مُبْدِع: پدید آورنده(۱۵) مَسْنَد: تکیه گاه(۱۶) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۱۷) دَلق: پوستین، جامهٔ درویشی(۱۸) عِتاب: ملامت، سرزنش(۱۹) حَزین‌‌: اندوهگین(۲۰) پای‌ماچان: پایینِ مجلس، کفش‌کَنی(۲۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۲) مُلک‌: پادشاهی(۲۳) عافیت: سلامتی، تندرستی(۲۴) جَریده‌: تنها، در اینجا یعنی رها از بندِ تعلّقات(۲۵) بی‌بدل: بدون جایگزین(۲۶) ملول: اندوهگین(۲۷) ملالت: غمگینی(۲۸) اَجَل: مرگ(۲۹) اَمَل: آرزو(۳۰) دور: زمانه(۳۱) ازل: همیشگی، ابدی، مجازاً خدایی(۳۲) ربّانی: خداپرست، عارف(۳۳) صُنع: آفرینش(۳۴) صانع: آفریدگار(۳۵) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۳۶) سامی: بلندمرتبه(۳۷) صُنع: آفرینش، آفریدن(۳۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۳۹) گَبر: کافر(۴۰) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۴۱) ضَیف: مهمان(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۳) فَرَس: اسب(۴۴) مُشتری:‌ بزرگترین سیّارهٔ منظومه شمسی که بین مریخ و زُحل قرار دارد. سعدِ اکبر، سعدِ آسمان(۴۵) زُحَل: کیوان، نحس اکبر(۴۶) جَهول: نادان(۴۷) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار(۴۸) محتشم: دارای حشمت، شکوهمند(۴۹) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۵۰) فارِغ: راحت و آسوده(۵۱) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۵۲) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.(۵۳) خسته: زخمی(۵۴) شُهُب: جمعِ شهاب(۵۵) اسماعیل: اشاره به قربانی شدنِ اسماعیل به دست پدرش ابراهیم(ع) دارد.(۵۶) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.(۵۷) تَردامن: مجازاً مُجرم و گناهکار(۵۸) هُما: قُدَما معتقد بودند که اگر پرندهٔ هُمای بر سر کسی سایه اندازد، به پادشاهی می‌رسد.(۵۹) اَفریدون: فریدون، پادشاهِ داستانی ایران، در اینجا به معنی سلطان و مقتدر.(۶۰) خلیل: اشاره به گلستان شدنِ آتش بر ابراهیم(ع) است.(۶۱) افلاطون و لقمان: هردو در دانایی و حکمت شهرت داشته‌اند.(۶۲) کرّ و فرّ: شکوه و جلال(۶۳) خسته: زخمی(۶۴) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۶۵) اسماعیل: اشاره به قربانی شدنِ اسماعیل به دست پدرش ابراهیم(ع) دارد.(۶۶) تَردامن: مجازاً مُجرم و گناهکار(۶۷) هُما: قُدَما معتقد بودند که اگر پرندهٔ هُمای بر سر کسی سایه اندازد، به پادشاهی می‌رسد.(۶۸) اَفریدون: فریدون، پادشاهِ داستانی ایران، در اینجا به معنی سلطان و مقتدر.(۶۹) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۷۰) جَذوب: بسیار جذب کننده(۷۱) اَنصِتُوا: خاموش باشید(۷۲) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۷۳) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۷۴) بحر: دریا(۷۵) شهیر: نامی، بلندآوازه(۷۶) مُنیر: روشن، درخشان(۷۷) تَک: ته، قعر، عمق(۷۸) نَفیر: روی‌گردان(۷۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۸۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۸۱) حَدید: آهن(۸۲) نَفَخْتُ: دمیدم(۸۳) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۸۴) نفت‌اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۸۵) حَبر: دانشمند، دانا(۸۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۸۷) گَو: گودال(۸۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۸۹) سِبال: سبیل(۹۰) عُقده: گِره(۹۱) حَدَث: مدفوع(۹۲) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه.(۹۳) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۹۴) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۹۵) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۹۶) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۹۷) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود(۹۸) مُبْدَل: تبدیل‌شده(۹۹) علّت: بیماری(۱۰۰) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دهدم عشق تو ز خویشاونداز آنکه عشق تو بنیاد عافیت برکنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابی کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت پندچه جای مال و چه نام نکو و حرمت و بوشچه خان و مان و سلامت چه اهل و یا فرزندکه جان عاشق چون تیغ عشق بربایدهزار جان مقدس به شکر آن بنهندهوای عشق تو و آنگاه خوف ویرانیتو کیسه بسته و آنگاه عشق آن لب قندسرک فروکش و کنج سلامتی بنشینز دست کوته ناید هوای سرو بلندبرو ز عشق نبردی تو بوی در همه عمرنه عشق داری عقلی‌ست این به خود خرسندچه صبر کردن و دامن ز فتنه بربودننشسته تا که چه آید ز چرخ روزی چنددرآمد آتش عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد شاد شین و خوش می‌خندو خاصه عشق کسی کز الست تا به کنوننبوده است چنو خود به حرمت پیونداگر تو گویی دیدم ورا برای خداگشای دیده دیگر و این دو را بربندکزین نظر دو هزاران هزار چون من و توبه هر دو عالم دایم هلاک و کور شدنداگر به دیده من غیر آن جمال آیدبکنده باد مرا هر دو دیده‌ها به کلندبصیرت همه مردان مرد عاجز شدکجا رسد به جمال و جلال شاه لونددریغ پرده هستی خدای برکندیچنانکه آن در خیبر علی حیدر کندکه تا بدیدی دیده که پنج نوبت اوهزار ساله از آن سو که گفته شد بزنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsفراغتی دهدم عشق تو ز خویشاونداز آنکه عشق تو بنیاد عافیت برکنداز آنکه عشق نخواهد به جز خرابی کاراز آنکه عشق نگیرد ز هیچ آفت پندچه جای مال و چه نام نکو و حرمت و بوشچه خان و مان و سلامت چه اهل و یا فرزندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجب من اینستکاو نگنجد به میان چون به میان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1630مبدع است او تابع استاد نیمسند جمله ورا اسناد نی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهد تو سد روی شاهد استمرشد تو سد گفت مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #710ای که تو هم عاشقی بر عقل خویشخویش بر صورت‌پرستان دیده بیشپرتو عقل است آن بر حس توعاریت می‌دان ذهب بر مس توچون زراندود است خوبی در بشرورنه چون شد شاهد تو پیره خرچون فرشته بود همچون دیو شدکان ملاحت اندرو عاریه بداندک اندک می‌ستاند آن جمالاندک اندک خشک می‌گردد نهالرو نعمره ننکسه بخواندل طلب کن دل منه بر استخوان   طالب دل باش ای که اهل صورتی بر استخوان دل مبند در طلب زیبایی و جمال ظاهری مباش و طالب حسن و لطافت روح باشقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۶۸Quran, Yaseen(#36), Line #68«وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ.»«هر كه را عمر دراز دهيم، در آفرينش دگرگونش كنيم. چرا تعقل نمى‌كنند؟»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوا کودک اول چون بزاید شیرنوشمدتی خاموش باشد جمله گوش‌‌ مدتی می‌‌بایدش لب‌ دوختناز سخن تا او سخن آموختن‌‌قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴Quran, Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1629نطق کان موقوف راه سمع نیستجز که نطق خالق بی‌‌طمع نیست‌‌ مبدع است او تابع استاد نیمسند جمله ورا اسناد نی‌‌ باقیان هم در حرف هم در مقالتابع استاد و محتاج مثال‌‌زین سخن، گر نیستی بیگانه‌‌ییدلق و اشکی گیر در ویرانه‌‌یی‌‌ زآنکه آدم زآن عتاب از اشک رستاشک تر باشد دم توبه‌پرست‌‌ بهر گریه آمد آدم بر زمینتا بود گریان و نالان و حزین‌‌آدم از فردوس و از بالای هفتپای‌ماچان از برای عذر رفت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کار است ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جز توکل جز که تسلیم تمامدر غم و راحت همه مکرست و داممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می‌کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می‌کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استاد عشق ز استادیکه هین بترس ز هرکس که دل بدو دادیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۶۵Poem (Qazal) #365, Divan e Hafezما ملک عافیت نه به لشکر گرفته‌ایمما تخت سلطنت نه به بازو نهاده‌ایمحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۵Poem (Qazal) #45, Divan e Hafezجریده رو که گذرگاه عافیت تنگ استپیاله گیر که عمر عزیز بی‌بدل استنه من ز بی‌عملی در جهان ملولم و بسملالت علما هم ز علم بی‌عمل استبه چشم عقل در این رهگذار پرآشوبجهان و کار جهان بی‌ثبات و بی‌محل استدلم امید فراوان به وصل روی تو داشتولی اجل به ره عمر رهزن امل استبه هیچ دور نخواهند یافت هشیارشچنین که حافظ ما مست باده ازل استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دیدگی استپس برون کارگه پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعون عنودلاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می‌کند با من ستیزه مکن زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»«عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsدل را تمام برکن ای جان ز نیک‌نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشق الهی ناموس خلق خواهیناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید کان حضرتی است سامیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدآن فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم روز چندهر که را مردم سجودی می‌کنندزهر اندر جان او می‌آکَنَندچونکه برگردد از او آن ساجدشداند او کان زهر بود و موبدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرم عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا ناید سرش  نشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهد تو سد روی شاهد استمرشد تو سد گفت مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1546بر کف دریا فرس را راندننامه‌یی در نور برقی خواندناز حریصی عاقبت نادیدن استبر دل و بر عقل خود خندیدن استعاقبت‌بین است عقل از خاصیتنفس باشد کو نبیند عاقبتعقل کو مغلوب نفس او نفس شدمشتری مات زحل شد نحس شدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت  ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #269بر زبان نام حق و در جان اوگندها از فکر بی‌ایمان اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3670تو به صورت رفته‌یی گم گشته‌ییزآن نمی‌یابی که معنی هشته‌ییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2824قسمت خود خود بریدی تو ز جهلقسمت خود را فزاید مرد اهلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جهول خوابناکتخم افگندن بود در شوره‌خاکمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب الـمنونمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #407در زمانه صاحب دامی بودهمچو ما احمق که صید خود کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بدخانه‌ام پرست از عشق احدهرچه بینم اندر او غیر خداآن من نبود بود عکس گدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حیث ما کنتم فولوا وجهکمنحوه هذا الذی لم ینهکمدر هر وضعيت و هر جا که باشید رو به سوی او خدا کنیدخدا شما را فقط از این کار منع نکرده استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۴۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #144«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ  مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ.»«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى  قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام  كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگر  این به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #413بر قضا کم نه بهانه ای جوانجرم خود را چون نهی بر دیگرانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #415گرد خود برگرد و جرم خود ببینجنبش از خود بین و از سایه مبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #426جرم خود را بر کسی دیگر منههوش و گوش خود بدین پاداش دهجرم بر خود نه که تو خود کاشتیبا جزا و عدل حق کن آشتیرنج را باشد سبب بد کردنیبد ز فعل خود شناس از بخت نیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #430متهم کن نفس خود را ای فتیمتهم کم کن جزای عدل راتوبه کن مردانه سر آور به رهکه فمن یعمل بمثقال یرهقرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨Quran, Az-Zalzala(#99), Line #7-8«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (٧)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (٨)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shamsعاشقی بر من پریشانت کنمکم عمارت کن که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنمتو بر آنکه خلق را حیران کنیمن بر آنکه مست و حیرانت کنمگر که قافی تو را چون آسیاآرم اندر چرخ و گردانت کنمور تو افلاطون و لقمانی به علممن به یک دیدار نادانت کنمتو به دست من چو مرغی مرده‌ایمن صیادم دام مرغانت کنمبر سر گنجی چو ماری خفته‌ایمن چو مار خسته پیچانت کنمخواه دلیلی گو و خواهی خود مگودر دلالت عین برهانت کنمخواه گو لاحول خواهی خود مگوچون شهب لاحول شیطانت کنمقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۱۸Quran, Al-Hijr(#15), Line #18«إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ»«مگر آنكه دزدانه گوش مى‌داد و شهابى روشن تعقيبش كرد.»چند می‌باشی اسیر این و آنگر برون آیی ازین آنت کنمای صدف چون آمدی در بحر ماچون صدفها گوهرافشانت کنمبر گلویت تیغها را دست نیستگر چو اسماعیل قربانت کنمچون خلیلی هیچ از آتش مترسمن ز آتش صد گلستانت کنمقرآن کریم، سورهٔ انبیاء (۲۱)، آیهٔ ۶۹Quran, Al-Anbiyaa(#21), Line #69«قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ»«گفتيم: اى آتش، بر ابراهيم خنک و سلامت باش.»دامن ما گیر اگر تردامنیتا چو مه از نور دامانت کنممن همایم سایه کردم بر سرتتا که افریدون و سلطانت کنمهین قرائت کم کن و خاموش باشتا بخوانم عین قرآنت کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsعاشقی بر من پریشانت کنم نیکو شنوکم عمارت کن که ویرانت کنم نیکو شنوگر دو صد خانه کنی زنبوروار و مورواربی‌کس و بی‌خان و بی‌مانت کنم نیکو شنوتو بر آنکه خلق مست تو شوند از مرد و زنمن بر آنکه مست و حیرانت کنم نیکو شنوچون خلیلی هیچ از آتش مترس ایمن برومن ز آتش صد گلستانت کنم نیکو شنوگر که قافی تو را چون آسیای تیزگردآورم در چرخ و گردانت کنم نیکو شنوور تو افلاطون و لقمانی به علم و کر و فرمن به یک دیدار نادانت کنم نیکو شنوتو به دست من چو مرغی مرده‌ای وقت شکارمن صیادم دام مرغانت کنم نیکو شنوبر سر گنجی چو ماری خفته‌ای ای پاسبانهمچو مار خسته پیچانت کنم نیکو شنوای صدف چون آمدی در بحر ما غمگین مباشچون صدفها گوهرافشانت کنم نیکو شنومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shamsخنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشبشود همچون سحر خندان عطای بی ‌عدد بیندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsبر گلویت تیغها را دست نی و زخم نیگر چو اسماعیل قربانت کنم نیکو شنودامن ما گیر اگر تردامنی تردامنیتا چو مه از نور دامانت کنم نیکو شنومن همایم سایه کردم بر سرت از فضل خودتا که افریدون و سلطانت کنم نیکو شنومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«… آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست … ؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«… بگو: خدا براى من بس است …»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2204, Divan e Shamsهین قرائت کم کن و خاموش باش و صبر کنتا بخوانم عین قرآنت کنم نیکو شنومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2725صبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باش‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsبمیرید بمیرید در این عشق بمیریددر این عشق چو مردید همه روح پذیریدبمیرید بمیرید و زین مرگ مترسیدکزین خاک برآیید سماوات بگیریدبمیرید بمیرید و زین نفس ببریدکه این نفس چو بند است و شما همچو اسیریدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsره آسمان درونست پر عشق را بجنبانپر عشق چون قوی شد غم نردبان نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsیکی تیشه بگیرید پی حفره زندانچو زندان بشکستید همه شاه و امیریدبمیرید بمیرید به پیش شه زیبابر شاه چو مردید همه شاه و شهیریدبمیرید بمیرید و زین ابر برآییدچو زین ابر برآیید همه بدر منیریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2551هست این دکان کرایی زود باشتیشه بستان و تکش را می‌تراشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کان بی‌روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌ای کم زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shamsخموشید خموشید خموشی دم مرگ استهم از زندگی‌ست این که ز خاموش نفیریدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130چون ملایک گوی لا علم لناتا بگیرد دست تو علمتنامانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیردقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگانهای حکم کن فکانمی‌دویم اندر مکان و لامکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4230آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین استاره‌های دیوسوزهر یکی در دفع دیو بدگمانهست نفت‌انداز قلعه آسمانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsکه جان عاشق چون تیغ عشق بربایدهزار جان مقدس به شکر آن بنهندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2965, Divan e Shamsگفتم ز هر خیالی درد سرست ما راگفتا ببر سرش را تو ذوالفقار ماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsهوای عشق تو و آنگاه خوف ویرانیتو کیسه بسته و آنگاه عشق آن لب قندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #559تا گشاید عقده اشکال رادر حدث کرده‌ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرعقده‌یی کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsسرک فروکش و کنج سلامتی بنشینز دست کوته ناید هوای سرو بلندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا ده ای عیار گر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsچه صبر کردن و دامن ز فتنه بربودننشسته تا که چه آید ز چرخ روزی چندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsدرآمد آتش عشق و بسوخت هرچه جز اوستچو جمله سوخته شد شاد شین و خوش می‌خندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3050گفت چون دید منت از خود نبرداین چنین جان را بباید زار مردچون نبودی فانی اندر پیش منفضل آمد مر تو را گردن زدنکل شیء هالک جز وجه اوچون نه‌ای در وجه او هستی مجوهر که اندر وجه ما باشد فناکل شیء هالک نبود جزاقرآن کریم، سوره قصص (۲۸)، آیه ۸۸Quran, Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايىجز او نيست. هر چيزى نابود شدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #937, Divan e Shamsاگر به دیده من غیر آن جمال آیدبکنده باد مرا هر دو دیده‌ها به کلندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دید احول استورنه اول آخر آخر اول استهی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #825هم تو تانی کرد یا نعم‌المعیندیده معدوم‌بین را هست‌‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیداین جهان منتظم محشر شودگر دو دیده مبدل و انور شودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علت دروسترو فنا کن دید خود در دید دوستدید ما را دید او نعم العوضیابی اندر دید او کل غرض

برنامه شماره ۹۴۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۷ فوريه ۲۰۲۳ -۱۹ بهمنبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰گر دیو و پری حارِس(۱) با تیغ و سپر باشدچون حکمِ خدا آید، آن زیر و زبر باشدبر هر چه امیدستت، کی گیرد او دستتبر شکلِ عصا آید وآن مارِ دوسر باشدوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر(۲) باشدخود کرده شِمُر آن را، چه خیزد از آن سودا؟اندر پیِ صد چون آن صد دامِ دگر باشدآن چاره همی‌کردم، آن مات نمی‌آمدآن چارهٔ لنگت را آخر چه اثر باشد؟از مات تو قوتی کن، یاقوت شو او را توتا او تو شوی، تو او، این حِصن(۳) و مَفَر(۴) باشد(۱) حارس: نگهبان، پاسبان(۲) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۳) حِصن: قلعه، پناهگاه(۴) مَفَر: گریزگاه، پناهگاه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْـمَنون(۵)(۵) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶قضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۲دست، کورانه بِحَبْلِ الله زنجز بر امر و نهیِ یزدانی مَتَنچیست حَبْلُ الله؟ رها کردن هواکین هوا شد صَرصَری مر عاد راقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا …»«و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد…»خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواستماهی اندر تابهٔ‌(۶) گرم، از هواسترفته از مستوریان(۷) شرم، از هواستخشم شِحنه(۸)، شعلهٔ نار، از هواستچارمیخ و هیبتِ دار، از هواست(۶) تابه: ماهی‌تابه، ظرفی پهن و مدوّر مخصوص سرخ کردن طعام.(۷) مستور: پاکدامن(۸) شِحنه: داروغه، مأمور----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۳بر قضا کم نِه بهانه، ای جوانجُرمِ خود را چون نهی بر دیگران؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۵گِردِ خود برگَرد و جُرم خود ببینجنبش از خود بین و، از سایه مَبینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۶جرمِ خود را بر کسی دیگر منههوش و گوش خود بدین پاداش دِهجُرم بر خود نِه، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیرنج را باشد سبب بد کردنیبد ز فعلِ خود شناس از بخت نیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۰مُتّهم کن نفس خود را ای فتیٰمُتّهم کم کن جزای عدل راتوبه کن، مردانه سر آور به رهکه فَمَنْ یَعْمَل بِمِثقالٍ یَرَهقرآن کریم، سورهٔ الزلزال (٩٩)، آیات ٧ و ٨«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» (٧)«پس هر كس به وزن ذره‌اى نيكى كرده باشد آن را مى‌بيند.»«وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (٨)«و هر كس به وزن ذره‌اى بدى كرده باشد آن را مى‌بيند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۹) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت(۴۱)، آيهٔ ۱۱«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳تا به دیوارِ بلا نآید سَرش  نشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۱۰)(۱۰) ربّانی: خداپرست، عارف----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۳۲چون قضا آید، شود دانش به خوابمَه، سیه گردد، بگیرد آفتاب‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۵لاجَرَم می‏‌خواست تبدیلِ قَدَرتا قضا را باز گرداند ز دَرخود قضا بر سَبْلَتِ(۱۱) آن حیله‌‏مندزیرِ لب می‏‌کرد هر دَم ریش‏خندصد هزاران طفل کُشت او بی‏‌گناهتا بگَردد حُکم و تقدیرِ اله‏(۱۱) سَبْلَت: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ، خَرگاهت(۱۲) زنداز کَرَم دان این که می‌‌ترساندتتا به مُلکِ ایمنی بنشاندت‌‌(۱۲) خرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۱۶۶تا درآمد حکم و تقدیرِ اله  عقلِ حارس(۱۳) خیره‌‌سر گشت و تباه (۱۳) حارِس: نگهبان، پاسبان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۹۴چون قضا آید، نبینی غیرِ پوستدشمنان را باز نشناسی ز دوست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹بر هر چه همی‌لرزی، می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲«وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می کشانیم).»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱تنِ با سر نداند سرِّ کُن راتنِ بی‌سر شناسد کاف و نون(۱۴) راقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»(۱۴) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس (۳۶)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰تو همه طَمْع بر آن نِه، که دَرو نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸از هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۵)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۱۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳ هزار ابرِ عنایت بر آسمانِ رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸جُز توکّل جز که تسلیمِ تمامدر غم و راحت همه مکرست و داممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۸ من عجب دارم ز جُویایِ صفاکو رَمَد در وقتِ صیقل از جَفاعشق چون دعوی، جَفا دیدن گواهچون‌ گواهت ‌نیست، ‌شد دعوی تباه چون‌ گواهت خواهد این ‌قاضی، مَرَنجبوسه دِه بر مار، تا یابی تو گنجمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰رَهَد(۱۶) ز خویش و ز پیش و ز جانِ مرگ‌اندیش(۱۷)رَهَد ز خوف(۱۸) و رَجا(۱۹) و رَهَد ز باد و ز بود(۲۰)(۱۶) رَهیدن: رها شدن، خلاص شدن(۱۷) مرگ‌اندیش: آن که پیوسته در اندیشه مردن باشد. مجازاً، من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می سازد.(۱۸) خوف: ترس(۱۹) رجا: امید(۲۰) باد و بود: من ذهنی و آثار آن، بود و نبود----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹هر آن کسی که تو از نوشِ او بنوشیدیز بعدِ نوش، کند نیشِ اوت فَصّادی(۲۱)(۲۱) فصّادی: رگ‌زنی، حجامتگری----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰ پیش از تو خامانِ دگر، در جوشِ این دیگِ جهان(۲۲)بس برطپیدند و نشد، درمان نبود الّـا رضا (۲۲) دیگِ جهان: جهان به دیگ تشبیه شده، درون ذهن همانیده----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۳کی دهد زندانیی در اِقتِناص(۲۳)مردِ زندانیِّ دیگر را خلاص؟اهلِ دنیا جملگان زندانی‌اندانتظارِ مرگِ دارِ فانی‌اندجز مگر نادر یکی فردانی‌ای(۲۴)تَن به زندان، جان او کیوانی‌ای(۲۵)پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۲۶)مانْد یوسف حبس در بِضْعَ سِنین(۲۷)یادِ یوسف، دیو از عقلش سِتُرد(۲۸)وز دلش، دیو آن سخن از یاد بُردزین گنه کآمد از آن نیکوخصال(۲۹)ماند در زندان ز داوَر(۳۰) چند سالقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: مرا نزد مولاى خود ياد كن. اما شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»که چه تقصیر آمد از خورشیدِ داد(۳۱)؟تا تو چون خُفّاش اُفتی در سَواد(۳۲)هین چه تقصیر آمد از بَحر(۳۳) و سَحاب(۳۴)تا تو یاری خواهی از ریگ و سَراب(۳۵)عام اگر خُفّاش‌طبع‌اند و مَجاز(۳۶)یوسفا، داری تو آخِر چشمِ بازگر خُفاشی رفت در کور و کبود(۳۷)بازِ(۳۸) سلطان دیده را باری چه بود؟پس ادب کردَش بدین جُرم اوستادکه مَساز از چوبِ پوسیده عِماد(۳۹)قرآن کریم، سورهٔ منافقون (۶۳)، آیهٔ ۴«وَإِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ ۖ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ۖ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ ….»«چون آنها را ببينى تو را از ظاهرشان خوش مى‌آيد، و چون سخن بگويند به سخنشان گوش مى‌دهى، گويى چوب‌هايى هستند به ديوار تكيه داده.»(۲۳) اِقتِناص: شکار کردن، شکار، در اینجا به معنی اسیر و گرفتار.(۲۴) فردان: یگانه، یکتا(۲۵) کیوان: از سیاره‌های منظومهٔ شمسی، زُحَل، کیوانی یعنی انسان زنده به حضور عمیق.(۲۶) مُعین: یار، یاری کننده(۲۷) بِضْعَ سِنین: چند سال(۲۸) سِتُردن: پاک کردن، زدودن(۲۹) نیکوخصال: خوش‌اخلاق، آنکه دارای خصلت‌های خوب است.(۳۰) داوَر: کسی که بر همهٔ جهان داوری کند؛ خداوند.(۳۱) داد: عدالت، منظور از خورشیدِ داد شمسِ عدالتِ الهی است.(۳۲) سَواد: سیاهی(۳۳) بَحر: دریا(۳۴) سَحاب: ابر(۳۵) سَراب: زمین صاف و هموار که در اثر گرمای زیاد، از فاصله دور به نظر آب می نماید.(۳۶) مَجاز: باطل گرا، غیرواقع(۳۷) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.(۳۸) باز: نوعی پرنده شکاری که در قدیم آن را برای شکار کردن جانوران تربیت می‌کردند.(۳۹) عِماد: ستون، تکیه‌گاه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۰)(۴۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴۱)گرچه جو صافی نماید مر تو را(۴۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۴۲)پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دان(۴۲) مُدام: شراب----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰کرده حق ناموس را صد من حَدید(۴۳)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۴۳) حَدید: آهن----------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۶۵۱یارب، تو مرا به نفسِ طنّاز(۴۴) مدهبا هر چه بجز تُست، مرا ساز مدهمن در تو گریزان شدم از فتنهٔ خویشمن آنِ تواَم، مرا به من باز مده(۴۴) طنّاز: حیله‌گر، مکّار----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۴۵)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۴۶)(۴۵) نارِیه: آتشین(۴۶) عارِیه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۵چون مَلایک گُو که: لٰا عِلْمَ لَناٰیا الٰهی، غَیْرَ ماٰ عَلَّمْتَناٰمانند فرشتگان بگو: خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲«قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰ چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَناتا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست.» تا «جز آنچه به ما آموختی.» دستِ تو را بگیرد.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴ دمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۴۷) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌ست، نه موقوفِ علل(۴۷) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰کارگاهِ صُنعِ(۴۸) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۴۸) صُنع: آفرینش، آفریدن---------- مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۴از مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹خُطوتَیْنی(۴۹) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَسْتَت(۵۰) شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام.(۴۹) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۵۰) شَست: قلّابِ ماهیگیری----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶پیشِ چوگانهای حکمِ کُنْ فَکانمی‌دویم اندر مکان و لامَکانقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۲عشق و ناموس، ای برادر راست نیستبر درِ ناموس ای عاشق مَایستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۴یکی گولی(۵۱) همی‌خواهم که در دلبر نظر داردنمی‌خواهم هنرمندی که دیده در هنر دارددلی همچون صدف خواهم که در جان گیرد آن گوهردلِ سنگین نمی‌خواهم که پندارِ گهر داردز خودبینی جدا گشته، پر از عشقِ خدا گشتهز مالشهایِ(۵۲) غم غافل به مالنده عَبَر دارد(۵۳)(۵۱) گول: ابله، نادان، احمق(۵۲) مالش: گوشمالی، مجازات(۵۳) عَبَر داشتن: اعتبار گرفتن، عبور کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گُولی کُن و، بگذر ز شوممولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۴هنر چو بی‌هنری آمد اندرین درگاههنروران، ز چه شادیت؟ چون نه زین نفریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶من آن کسم که تو نامم نهی، «نمی‌دانم»چو من اسیرِ توام، پس امیرِ میرانممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸پس هنر، آمد هلاکت خام راکز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۵۴)(۵۴) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۶آدمی دید است و باقی پوست استدید، آن است آن، که دیدِ دوست استچونکه دیدِ دوست نَبْوَد کور بِهْدوست، کو باقی نباشد، دُور بِهْمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱دیدهٔ ما چون بسی علّت(۵۵) دَروسترو فنا کُن دیدِ خود در دیدِ دوستدید ما را دید او نِعْمَ الْعِوَض(۵۶)یابی اندر دید او کل غَرَض(۵۵) علّت: بیماری(۵۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸صلا رندان دگرباره، که آن شاهِ قِمار آمداگر تلبیسِ(۵۷) نو دارد، همانست او که پار(۵۸) آمدز رندان کیست این‌کاره(۵۹)؟ که پیشِ شاهِ خون‌خوارهمیان بندد(۶۰) دگرباره که اینک وقتِ کار آمدبیا ساقی سَبُک‌ دستم(۶۱)، که من باری میان بستمبه جانِ تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمد(۵۷) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۵۸) پار: پارسال(۵۹) این‌کاره: اهل عمل، اهل کار(۶۰) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمر همت بستن(۶۱) سَبُک دست: چابک دست، دست مبارک و خوش‌یُمن----------منسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸چو گلزارِ تو را دیدم، چو خار و گُل بروییدمچو خارم سوخت در عشقت، گلم بر تو نثار آمدپیاپی فتنه انگیزی، ز فتنه بازنگریزیولیک این بار دانستم که یارِ من عیار(۶۲) آمداگر بر رو زند یارم، رخی دیگر به پیش آرمازیرا رنگِ رخسارم ز دستش آبدار آمدتویی شاها و دیرینه، مقامِ(۶۳) توست این سینهنمی‌گویی کجا بودی؟ که جان بی‌تو نزار(۶۴) آمدشهم گوید در این دشتم، تو پنداری که گم گشتمنمی‌دانی که صبرِ من غلافِ ذوالفقار آمدمرا برّید و خون آمد، غزل پرخون برون آمدبرید از من صلاح‌الدّین، به سویِ آن دیار آمد(۶۲) عیار: عیّار، چابک(۶۳) مقام: محل اقامت(۶۴) نزار: ضعیف، ناتوان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵گفتم: ز هر خیالی، دردِ سَرَست ما راگفتا: بِبُر سَرش را، تو ذوالفقارِ ماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷با چنین شمشیرِ دولت تو زبون مانی چرا؟گوهری باشی و از سنگی فرومانی چرا؟حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱۷تا شدم حلقه به گوشِ درِ میخانهٔ عشقهر دَم آید غمی از نو به مبارک‌بادممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُوا قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»کودک اوّل چون بزاید شیرْنوش(۶۵) مدّتی خاموش باشد، جمله گوش‌‌ مدّتی می‌‌بایدش لب‌ دوختن از سخن، تا او سخن آموختن‌‌ور نباشد گوش و تی‌‌تی(۶۶) می‌‌کند خویشتن را گُنگِ گیتی می‌‌کند کَرِّ اصلی، کِش نبود آغاز گوش لال باشد، کی کند در نطق، جُوش؟‌‌ زآنکه اوّل سمع(۶۷) باید نطق را سویِ منطق از رَهِ سمع اندر آاُدْخُلُوا الْاَبْیٰاتَ مِنْ اَبْوابِهاوَاطْلُبُوا الْاَغْراضَ فی اَسْبٰابِهابرای در‌آمدن به خانه‌ها باید از درهای آن وارد شوید. و برای نیل به مقصود و مطلوب خود باید خواهان توسّل به علل و اسباب آن شوید.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۸۹«… وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.»«… و پسنديده نيست كه از پشت خانه‌ها به آنها داخل شويد، ولى پسنديده راه كسانى است كه پروا مى‌كنند و از درها به خانه‌ها درآييد و از خدا بترسيد تا رستگار شويد.»(۶۵) شیرنوش: نوشندهٔ شیر، شیرخوار(۶۶) تی‌تی: کلمه‌ای که مرغان را بدان خوانند، زبان کودکانه(۶۷) سَمع: شنیدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰بر خارپشتِ هر بلا خود را مزن تو هم، هلا!ساکن نشین، وین ورد خوان: جاءَ الْقَضا ضاقَ الْفَضاچون قضا آید، فضا تنگ می شود.فرمود ربّ العالمین با صابرانم همنشینای همنشینِ صابران افْرِغْ عَلَیْنا صَبْرَنَاقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۲۵۰«وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ» «چون با جالوت و سپاهش رو به رو شدند، گفتند: اى پروردگار ما، بر ما شكيبايى  ببار و ما را ثابت‌قدم گردان و بر كافران پيروز ساز.»قرآن کریم، سوره اَنْفال (۸)، آیه ۴۶«… وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ.»«... صبر پيشه گيريد كه خدا همراه صابران است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۹نطق، کان موقوفِ(۶۸) راهِ سمع نیست جُز که نطقِ خالقِ بی‌‌طَمْع نیست‌‌ مُبْدِع(۶۹) است او، تابعِ اُستاد، نی مَسْنَدِ(۷۰) جمله، ورا اِسناد، نی‌‌ باقیان هم در حِرَف(۷۱)، هم در مَقال تابعِ استاد و محتاجِ مثال‌‌زین سخن، گر نیستی بیگانه‌‌یی دَلْق(۷۲) و اشکی گیر در ویرانه‌‌یی‌‌ زآنکه آدم، زآن عتاب(۷۳)، از اشک رَست اشکِ‌ تر باشد دمِ توبه‌پرست‌‌ بهرِ گریه آمد آدم بر زمین تا بُوَد گریان و نالان و حَزین‌‌(۷۴)آدم از فردوس و از بالایِ هفت پایْ ماچان(۷۵) از برایِ عُذْر رفت‌‌ گر ز پُشتِ آدمی، وز صُلْبِ(۷۶) او در طلب می‌‌باش هم در طُلْبِ(۷۷) او زآتشِ دل و آبِ دیده نُقل ساز بوستان از ابر و خورشیدست باز(۷۸) تو چه دانی ذوق ِآبِ دید‌‌گان عاشقِ نانی، تو چون نادیدگان(۷۹)‌‌ گر تو این انبان(۸۰)، ز نان خالی کُنی پُر ز گوهرهایِ اِجلالی(۸۱) کنی‌‌ طفلِ جان، از شیرِ شیطان باز کُن بعد از آنَش با مَلَک انباز کُن‌‌تا تو تاریک و ملول و تیره‌‌ایدان که با دیوِ لعین(۸۲) همشیره‌‌ای‌‌(۸۳)(۶۸) موقوف: منوط، متوقّف(۶۹) مُبْدِع: پدید آورنده(۷۰) مَسْنَد: تکیه گاه(۷۱) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۷۲) دَلق: پوستین، جامهٔ درویشی(۷۳) عِتاب: ملامت، سرزنش(۷۴) حَزین‌‌: اندوهگین(۷۵) پایْ ماچان: پایینِ مجلس، کفش‌کَنی(۷۶) صُلْب: تیرهٔ پشت کمر، مجازاً نسل(۷۷) طُلْب: جماعتی از مردم که در یکجا جمع شوند.(۷۸) باز: گشاده، منبسط. کنایه از سبز و خرّم.(۷۹) نادیده: حریص، آزمند(۸۰) اَنبان: کیسه(۸۱) اِجلالی: گرانقدر(۸۲) لعین: ملعون(۸۳) همشیره‌‌: در اینجا به معنی همراه و دمساز----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲چه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۸۴) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۸۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۳از تو رُسته‌ست، ار نکوی ‌است ار بد ‌استناخوش و خوش، هر ضمیرت از خودَستگر به خاری خسته‌یی(۸۵)، خود کِشته‌ایور حریر و قَزْ(۸۶) دَری خود رشته‌ای(۸۵) خَسته: زخمی(۸۶) قَزْ: ابریشم، پرنیان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباشزآنکه تخم است و برویانَد خُداشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷جُرم بر خود نِهْ، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم به دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحديث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۴۸ چون تو را روزِ اَجَل(۸۷) آید به پیشیار گوید از زبانِ حالِ خویش تا بدینجا بیش همره نیستمبر سرِ گورت زمانی بیستم فعلِ تو وافی‌ست، زو کُن مُلْتَحَد(۸۸)که درآید با تو در قعرِ لَحَد(۸۷) اَجَل: مُردن(۸۸) مُلْتَحَد: پناهگاه----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۵۱در تفسیر قولِ مصطفیٰ علیه‌السَّلام: «لٰابُدَّ مِنْ قَرینٍ یُدْفَنُ مَعَکَ وَ هُوَ حَیٌ وَ تُدْفَنُ مَعهُ وَ اَنْتَ مَیَّتٌ اِنْ کٰانَ کَریماً اَکْرَمَکَ وَ اِنْ کٰانَ لَئیماً اَسْلَمَکَ وَ ذٰلِکَ الْقَرینُ عَمَلُکَ فَاَصْلِحْهُ مَا اسْتَطَعْتَ» صَدَقَ رَسُولُ اللهِحدیث««لٰابُدَّ مِنْ قَرینٍ یُدْفَنُ مَعَکَ وَ هُوَ حَیٌ وَ تُدْفَنُ مَعهُ وَ اَنْتَ مَیَّتٌ اِنْ کٰانَ کَریماً اَکْرَمَکَ وَ اِنْ کٰانَ لَئیماً اَسْلَمَکَ وَ ذٰلِکَ الْقَرینُ عَمَلُکَ فَاَصْلِحْهُ مَا اسْتَطَعْتَ» صَدَقَ رَسُولُ اللهِ»»««ناگزیر تو را همنشینی است که با تو به گور شود در حالی که زنده‌ است. و تو با او به گور شویدر حالی که تو مُرده‌ای. اگر آن همنشین بزرگوار باشد تو را بزرگ دارد، و اگر فرومایه باشد تو را خوار کند. و آن همنشین، عمل توست. پس تا می‌توانی عملت را اصلاح کن.» راست فرمود رسول خدا.»پس پیمبر گفت: بهرِ این طریقباوفاتر از عمل نَبْوَد رفیق گر بود نیکو، ابد یارت شودور بود بَد، در لحد مارت شود این عمل، وین کسب، در راهِ سَداد(۸۹)کی توان کرد ای پدر بی‌اوستاد؟دُون‌ترین کسبی که در عالَم رودهیچ بی‌ارشادِ استادی بود؟ اوّلش علم‌ست، آنگاهی عملتا دهد بَر(۹۰)، بعدِ مهلت یا اَجَلاِسْتَعینُوا فِی ‌الْحِرَف یا ذَا النُّهیٰمِنْ کریمٍ صالحٍ مِنْ أهْلِهٰاای خردمندان، در فراگرفتنِ پیشه‌ها از شخصی صالح و بزرگوار و لایق و متبحّر در آن پیشه‌ها یاری بجویید.اُطْلُبِ الدُّرَّ اَخی وَسْطَ الصَّدَفوَاطْلُبِ الْفَنَّ مِن اَرْبابِ الْحِرَفای برادر، مروارید را در میانِ صدف طلب کن، و فن را از صنعت‌گران.اِنْ رَأَیْتُمْ نٰاصِحینَ اَنْصِفُوابٰادِرُوا التَعْلیمَ لٰاتَسْتَنْکِفُوااگر اندرزدهندگانِ‌ خیراندیش را دیدید، در حقّشان انصاف دهید و به سوی آموختن بشتابید و سر باز نزنید.در دَباغی گر خَلَق(۹۱) پوشید مردخواجگیِّ خواجه را آن کم نکردوقتِ دَم آهنگر ار پوشید دلقاِحتشامِ(۹۲) او نشد کم پیشِ خلقپس لباسِ کبر بیرون کن ز تنمَلبسِ(۹۳) ذُل(۹۴) پوش در آموختن علم‌آموزی، طریقش قولی استحِرفَت‌آموزی، طریقش فعلی است فقر خواهی آن به صحبت قایم استنه زبانت کار می‌آید، نه دستدانشِ آن را، ستاند جان ز جاننه ز راهِ دفتر و، نه از زبان در دلِ سالک اگر هست آن رُموزرمزدانی نیست سالک را هنوز تا دلش را شرحِ آن سازد ضیاپس اَلَمْ نَشْرَحْ بفرماید خداقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیات ۱ تا ۳«أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ. وَوَضَعْنَا عَنْکَ وِزْرَکَ. الَّذِی أَنْقَضَ ظَهْرَکَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟ و بار گرانَت را از پشتت برنداشتيم؟ بارى كه بر پشتِ تو سنگينى مى‌كرد؟»که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایم تو هنوز از خارج آن را طالبی؟مَحْلَبی(۹۵)، از دیگران چون حالِبی(۹۶)؟چشمهٔ شیرست در تو، بی‌کنارتو چرا می‌ شیر جویی از تَغار(۹۷)؟مَنفَذی داری به بحر، ای آبگیرننگ دار از آب جُستن از غدیر(۹۸)که اَلَمْ نَشْرَحْ نه شرحت هست باز؟چون شدی تو شرح‌جو و کُدیه‌ساز(۹۹)؟ در نگر در شرحِ دل در اندرونتا نیاید طعنهٔ لٰاتُبْصِرُونقرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۱«وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»«و نيز در وجود خودتان. آيا نمى‌بينيد؟»قرآن کریم، سورهٔ واقعه (۵۶)، آیهٔ ۸۵«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ»«ما از شما به او نزديكتريم ولى شما نمى‌بينيد.»(۸۹) سَداد: راستی و درستی(۹۰) بَر: میوه(۹۱) خَلَق: کهنه، مُندَرِس(۹۲) احتشام: حشمت و بزرگی یافتن(۹۳) مَلبس: لباس، جامه(۹۴) ذُل: خواری و انکسار(۹۵) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۹۶) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر(۹۷) تَغار: ظرف سفالی بزرگی که در آن ماست می‌ریزند.(۹۸) غدیر: آبگیر، برکه(۹۹) کُدیه‌ساز: گدایی کننده، تکدّی کننده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹گفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰آشنایی گیر شب‌ها تا به روزبا چنین اِستارهای دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۱۰۰) قلعهٔ آسمان(۱۰۰) نفت اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۰۱) و سَنی(۱۰۲)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۰۱) حَبر: دانشمند، دانا(۱۰۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵در گویّ(۱۰۳) و در چَهی ای قَلتَبان(۱۰۴)دست وادار از سِبالِ(۱۰۵) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۱۰۳) گَو: گودال(۱۰۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۱۰۵) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰گر دیو و پری حارِس با تیغ و سپر باشدچون حکمِ خدا آید، آن زیر و زبر باشدبر هر چه امیدستت، کی گیرد او دستتبر شکلِ عصا آید وآن مار دوسر باشدوآن غصّه که می‌گویی: آن چاره نکردم دیهر چاره که پنداری، آن نیز غَرَر باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰خود کرده شِمُر آن را، چه خیزد از آن سودا؟اندر پیِ صد چون آن صد دامِ دگر باشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹تا گشاید عُقدهٔ(۱۰۶) اِشکال رادر حَدَث(۱۰۷) کرده‌ست زرّین بیل راعُقده را بگشاده گیر ای مُنتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌یی کآن بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خسی(۱۰۸) یا نیک‌بخت؟حلِّ این اِشکال کُن، گر آدمیخرجِ این کُن دَم، اگر آدم‌ دَمی(۱۰۶) عُقده: گِره(۱۰۷) حَدَث: مدفوع(۱۰۸) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۰از مات تو قوتی کن، یاقوت شو او را توتا او تو شوی، تو او، این حِصن و مَفَر باشدمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهمولوى، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱هیچ کُنجی بی‌دَد(۱۰۹) و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست(۱۰۹) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۳۰گفت: غیرِ راستی نَرْهاندتداد، سویِ راستی می‌‏خواندت-------------------------مجموع لغات:(۱) حارس: نگهبان، پاسبان(۲) غَرَر: هلاکت، فریب خوردن(۳) حِصن: قلعه، پناهگاه(۴) مَفَر: گریزگاه، پناهگاه(۵) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار(۶) تابه: ماهی‌تابه، ظرفی پهن و مدوّر مخصوص سرخ کردن طعام.(۷) مستور: پاکدامن(۸) شِحنه: داروغه، مأمور(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۰) ربّانی: خداپرست، عارف(۱۱) سَبْلَت: سبیل(۱۲) خرگاه: خیمهٔ بزرگ، سراپرده(۱۳) حارِس: نگهبان، پاسبان(۱۴) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس (۳۶)(۱۵) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۶) رَهیدن: رها شدن، خلاص شدن(۱۷) مرگ‌اندیش: آن که پیوسته در اندیشه مردن باشد. مجازاً، من ذهنی که با اندیشیدن و عمل به آن خودش را تباه می سازد.(۱۸) خوف: ترس(۱۹) رجا: امید(۲۰) باد و بود: من ذهنی و آثار آن، بود و نبود(۲۱) فصّادی: رگ‌زنی، حجامتگری(۲۲) دیگِ جهان: جهان به دیگ تشبیه شده، درون ذهن همانیده(۲۳) اِقتِناص: شکار کردن، شکار، در اینجا به معنی اسیر و گرفتار.(۲۴) فردان: یگانه، یکتا(۲۵) کیوان: از سیاره‌های منظومهٔ شمسی، زُحَل، کیوانی یعنی انسان زنده به حضور عمیق.(۲۶) مُعین: یار، یاری کننده(۲۷) بِضْعَ سِنین: چند سال(۲۸) سِتُردن: پاک کردن، زدودن(۲۹) نیکوخصال: خوش‌اخلاق، آنکه دارای خصلت‌های خوب است.(۳۰) داوَر: کسی که بر همهٔ جهان داوری کند؛ خداوند.(۳۱) داد: عدالت، منظور از خورشیدِ داد شمسِ عدالتِ الهی است.(۳۲) سَواد: سیاهی(۳۳) بَحر: دریا(۳۴) سَحاب: ابر(۳۵) سَراب: زمین صاف و هموار که در اثر گرمای زیاد، از فاصله دور به نظر آب می نماید.(۳۶) مَجاز: باطل گرا، غیرواقع(۳۷) کور و کبود: در اینجا به معنی زشت و ناقص، گول و نادان، من ذهنی.(۳۸) باز: نوعی پرنده شکاری که در قدیم آن را برای شکار کردن جانوران تربیت می‌کردند.(۳۹) عِماد: ستون، تکیه‌گاه(۴۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۴۱) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۴۲) مُدام: شراب(۴۳) حَدید: آهن(۴۴) طنّاز: حیله‌گر، مکّار(۴۵) نارِیه: آتشین(۴۶) عارِیه: قرضی(۴۷) نَفَخْتُ: دمیدم(۴۸) صُنع: آفرینش، آفریدن(۴۹) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۵۰) شَست: قلّابِ ماهیگیری(۵۱) گول: ابله، نادان، احمق(۵۲) مالش: گوشمالی، مجازات(۵۳) عَبَر داشتن: اعتبار گرفتن، عبور کردن(۵۴) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۵۵) علّت: بیماری(۵۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض(۵۷) تلبیس: پوشاندن، فریب و خدعه به کار بردن، پوشاندن حقیقت امری، روپوش(۵۸) پار: پارسال(۵۹) این‌کاره: اهل عمل، اهل کار(۶۰) میان بستن: سخت پیِ انجامِ کاری بودن، کمر همت بستن(۶۱) سَبُک دست: چابک دست، دست مبارک و خوش‌یُمن(۶۲) عیار: عیّار، چابک(۶۳) مقام: محل اقامت(۶۴) نزار: ضعیف، ناتوان(۶۵) شیرنوش: نوشندهٔ شیر، شیرخوار(۶۶) تی‌تی: کلمه‌ای که مرغان را بدان خوانند، زبان کودکانه(۶۷) سَمع: شنیدن(۶۸) موقوف: منوط، متوقّف(۶۹) مُبْدِع: پدید آورنده(۷۰) مَسْنَد: تکیه گاه(۷۱) حِرَف: پیشه‌ها، صنعت‌ها، جمعِ حرفه(۷۲) دَلق: پوستین، جامهٔ درویشی(۷۳) عِتاب: ملامت، سرزنش(۷۴) حَزین‌‌: اندوهگین(۷۵) پایْ ماچان: پایینِ مجلس، کفش‌کَنی(۷۶) صُلْب: تیرهٔ پشت کمر، مجازاً نسل(۷۷) طُلْب: جماعتی از مردم که در یکجا جمع شوند.(۷۸) باز: گشاده، منبسط. کنایه از سبز و خرّم.(۷۹) نادیده: حریص، آزمند(۸۰) اَنبان: کیسه(۸۱) اِجلالی: گرانقدر(۸۲) لعین: ملعون(۸۳) همشیره‌‌: در اینجا به معنی همراه و دمساز(۸۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۸۵) خَسته: زخمی(۸۶) قَزْ: ابریشم، پرنیان(۸۷) اَجَل: مُردن(۸۸) مُلْتَحَد: پناهگاه(۸۹) سَداد: راستی و درستی(۹۰) بَر: میوه(۹۱) خَلَق: کهنه، مُندَرِس(۹۲) احتشام: حشمت و بزرگی یافتن(۹۳) مَلبس: لباس، جامه(۹۴) ذُل: خواری و انکسار(۹۵) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر (اسم مکان) و مِحْلَب، ظرفی که در آن شیر بدوشند (اسم آلت).(۹۶) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر(۹۷) تَغار: ظرف سفالی بزرگی که در آن ماست می‌ریزند.(۹۸) غدیر: آبگیر، برکه(۹۹) کُدیه‌ساز: گدایی کننده، تکدّی کننده(۱۰۰) نفت اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۱۰۱) حَبر: دانشمند، دانا(۱۰۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۰۳) گَو: گودال(۱۰۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۱۰۵) سِبال: سبیل(۱۰۶) عُقده: گِره(۱۰۷) حَدَث: مدفوع(۱۰۸) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۱۰۹) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی

برنامه شماره ۹۴۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۳۱ ژانویه ۲۰۲۳ -۱۲ بهمنبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰خیزید مخسپید که نزدیک رسیدیمآوازِ خروس و سگِ آن کوی شنیدیموالله که نشانهایِ قرویِ(۱) دهِ یار استآن نرگس و نسرین و قَرَنفُل(۲) که چریدیماز ذوقِ چراگاه و ز اشتابِ چریدنوز حرص، زبان و لب و پدفوز(۳) گزیدیمچون تیر پریدیم و بسی صید گرفتیمگرچه چو کمان از زهِ احکام خمیدیمما عاشقِ مستیم، به صد تیغ نگردیمشیریم که خونِ دلِ فَغفور(۴) چشیدیممستانِ الستیم، بجز باده ننوشیمبر خوانِ جهان نی ز پیِ آش و ثَریدیم(۵)حق داند و حق دید که در وقتِ کشاکشاز ما چه کشیدند و از ایشان چه کشیدیمخیزید، مخسپید که هنگامِ صبوح استاستارهٔ روز(۶) آمد و آثار بدیدیمشب بود و همه قافله محبوسِ رِباطی(۷)خیزید کز آن ظلمت و آن حبس رهیدیمخورشید رسولان بفرستاد در آفاق(۸)کاینک یَزَکِ(۹) مشرق و ما جَیشِ(۱۰) عَتیدیم(۱۱)هین، رو به شَفَق(۱۲) آر اگر طایرِ(۱۳) روزیکز سویِ شفق چون نَفَسِ صبح دمیدیمهرکس که رسولیِّ شفق را بِشِناسدما نیز در اظهار بَرو فاش و پدیدیمو آن کس که رسولیِّ شفق را نپذیردهم محرمِ ما نیست، بَرو پرده تنیدیمخفاش نپذرفت فرو دوخت ازو چشمما پردهٔ آن دوخته را هم بدریدیمتریاقِ(۱۴) جهان دید و گمان برد که زهر استای مژده دلی را که ز پندار خریدیمخامش کن تا واعظِ خورشید بگویدکو بر سرِ منبر شد و ما جمله مریدیم(۱) قَرْوْ: جوی آب، علایم پیدا شدن و کشف شدن. قُرو: گلزار(۲) قَرَنفُل: گل میخک(۳) پَدفوز: گرداگرد دهان(۴) فَغفور: لقب پادشاهان چین(۵) ثَرید: آبگوشت(۶) استارهٔ روز: کنایه از خورشید(۷) رِباط: کاروانسرا(۸) آفاق: کرانه‌های آسمان، جهان هستی، وجود(۹) یَزَک: پیش‌قراول و مقدمهٔ لشکر(۱۰) جیش: لشکر(۱۱) عَتید: مهیّا، آماده(۱۲) شَفَق: سرخی هنگام طلوعِ خورشید(۱۳) طایر: پرواز کننده، پرنده(۱۴) تریاق: پادزهر، نوش‌دارو----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰خیزید مخسپید که نزدیک رسیدیمآوازِ خروس و سگِ آن کوی شنیدیموالله که نشانهایِ قرویِ دهِ یار استآن نرگس و نسرین و قَرَنفُل که چریدیماز ذوقِ چراگاه و ز اشتابِ چریدنوز حرص، زبان و لب و پدفوز گزیدیممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹خُطوتَیْنی(۱۵) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَستَت(۱۶) شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده ام.(۱۵) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۱۶) شَست: قلّاب ماهیگیری----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ١٩۵٧ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کَشَد گوشِ تو تا قَعْرِ سُفول(۱۷)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَد(۱۷) سُفول: پستی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲دانی که در این کوی رضا بانگِ سگان چیست؟تا هر که مُخَنَّث(۱۸) بُوَد آنش بِرَمانَدحاشا ز سواری که بُوَد عاشقِ این راهکه بانگِ سگِ کوی دلش را بِطَپانَد(۱۹)(۱۸) مُخَنَّث: ترسو(۱۹) طَپیدن: لرزیدن، بی‌آرام شدن، بی‌قراری کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۷خوابِ خرگوش و سگ اندر پی خطاستخواب، خود در چشمِ ترسنده کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۳۸یک سگ است، و در هزاران می‌‏رودهرکه در وَی رفت، او او می‌‏شودهر که سَردت کرد، می‏دان کو در اوستدیو، پنهان گشته اندر زیرِ پوست‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴دم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ عللمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰هله ای دل به سما رو، به چراگاهِ خدا روبه چراگاهِ ستوران(۲۰) چو یکی چند چَریدیتو همه طمْع بر آن نِه، که دَرو نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدی(۲۰) ستور: چهارپا----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸جُز توکّل جز که تسلیمِ تمامدر غم و راحت همه مکرست و داممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۲۱)(۲۱) ربّانی: خداپرست، عارف----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰کارگاهِ صُنعِ(۲۲) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۲۲) صُنع: آفرینش، آفریدن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶ هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیامقرآن كريم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آيات ۱ و ۲«يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ،(١) قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلً.(٢)»«اى جامه فکرت بر خود پيچيده،(١) شب ذهن را بیدار و هشیار بمان، مگر اندكى را.(٢)»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۳خوانْد مُزَّمِّل نَبی را زین سببکه بُرون آی از گلیم ای بُوالْهَرَب(۲۳)از اینرو خداوند، پیامبر را «گلیم به خود پیچیده» خواند و بدو خطاب کرد که: ای گُریزان از خلایق، از گلیمِ خلوت و انزوا بیرون‌ آ.(۲۳) بُوالْهَرَب: گریزان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۵۳نفست اژدرهاست، او کی مُرده است؟از غم و بی‌آلتی افسرده استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴توبه کن، بیزار شو از هر عَدو(۲۴)کو ندارد آبِ کوثر در کدو(۲۴) عَدو: دشمن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶بر کنارِ بامی ای مستِ مُدامپست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۸۲چونکه چشمش را گشاید امرِ قُمْ(۲۵)پس بخندد چون سحر بارِ دُوُم(۲۵) قُمْ: برخیز----------قرآن كريم، سورهٔ مدثر (۷۴)، آيات ۱ و ۲«يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ،(١) قُمْ فَأَنْذِرْ.(٢)»«اى جامه فکرت در سر كشيده،(١) برخيز و هشدار ده.(٢)»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۲چون در عدم آییم و سر از یار برآریماز سنگِ سیه نعرهٔ اقرار برآریمقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۶«الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلـَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.»«كسانى كه چون مصيبتى به آنها رسيد گفتند: «ما از آنِ خدا هستيم و به او بازمى‌گرديم.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۲بر کارگهِ دوست چو بر کار نشینیممر جمله جهان را همه از کار برآریمگلزارِ رخِ دوست چو بی‌پرده ببینیمصد شعله ز عشق از گل و گلزار برآریممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۶)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۷)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۲۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند----------عطار، منطق‌الطیر، فی التوحید باری تعالی جل و علا، حکایت عیاری که اسیر نان و نمک خورده را نکشتتو مباش اصلا، کمال این است و بستو ز تو لا شو، وصال این است و بسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۵هر که را مُشکِ نصیحت سود نیستلاجَرَم با بُویِ بَد خُو کردنی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۷کِرم کو زاده است در سِرگین، اَبَدمی‌نگرداند به عنبر، خُویِ خَودچون نَزَد بر وی نثارِ رَشِّ(۲۸) نوراو همه جسم است، بی‌دل چون قُشور(۲۹)ور زِ رَشِّ نور، حق قسمیش دادهم‌چو رسمِ مِصر، سِرگین مرغ‌ زاد(۲۸) رَشّ: پاشیدن(۲۹) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳تا به دیوارِ بلا نآید سَرش  نشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴پند گفتن با جَهولِ(۳۰) خوابناکتخم افگندن بُوَد در شوره‌خاک(۳۰) جَهول: نادان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲خُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۳۱) امشبشود همچون سَحَر خندان، عَطایِ بی ‌عدد بیند(۳۱) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۰حق، فِشانْد آن نور را بر جانهامُقبِلان(۳۲) برداشته دامانهاوآن نثارِ نور را او یافتهروی، از غیرِ خدا برتافتههر که را دامانِ عشقی نا بُدهز آن نثارِ نور، بی‌بهره شدهحدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیآفرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»(۳۲) مُقبِل: نیک‌بخت----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۳۳) عشق این باشد بگو(۳۳) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------مولوی، دیوان شمس، رباعیات، رباعی شمارهٔ ۹۷۳یک شب چو ستاره گر نَخُسپی تا روزدرتابَد این چنین مهِ جان‌افروز(۳۴)در تاریکیست آبِ حیوان، تو مَخُسپشاید که شبی در آب اندازی پوز(۳۵-۳۶)(۳۴) جان‌افروز: نشاط ‌آورنده، تازه ‌کننده و روشن ‌کنندۀ جان.(۳۵) پوز: دور و بر دهان، دهان(۳۶) پوز در آب انداختن: آب خوردن، سیراب شدن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۹۶ پیشتر از واقعه(۳۷)، آسان بُوَددر دلِ مردم، خیال نیک و بَدچون درآید اندرونِ کارزار(۳۸)آن زمان گردد بر آن کس کار، زار چون نه شیری، هین مَنه تو پای، پیشکآن‌ اَجَل گُرگ است و، جانِ توست، میشور ز اَبدالیّ(۳۹) و، میشَت شیر شدایمن آ، که مرگِ تو سرزیر(۴۰) شد کیست اَبْدال، آنکه او مُبْدَل(۴۱) شودخمرش(۴۲) از تبدیلِ یزدان، خَل(۴۳) شود لیک مستی، شیرگیری وز گمانشیر پنداری تو خود را هین مران گفت حق ز اهلِ نفاقِ ناسَدید(۴۴)بَأسُهُمْ مٰابَیْنَهُمْ بَأسٌ شَدید خداوند دربارهٔ اهل نفاق که مردمی ناراست‌اند، فرمود: آنان در جمع خود دلاوری و شجاعت زیاد اظهار می کنند.قرآن کریم، سورهٔ حشر (۵۹)، آیهٔ ۱۴«… بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ ۚ…»«…به همدیگر اظهار شجاعت می‌کنند…»(۳۷) واقعه: حادثه، پیکار(۳۸) کارزار:‌ میدان جنگ، جنگ ‌و جدال، پیکار، نبرد(۳۹) اَبدال: مردم شریف، صالح، و نیکوکار، مردان خدا(۴۰) سرزیر: مغلوب، سرازیر، سرنگون(۴۱) مُبدَل: عوض‌شده، تبدیل‌شده(۴۲) خَمر: شراب(۴۳) خَل: سرکه(۴۴) ناسَدید: ناراست، نادرست----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۵۷اسم خواندی، رو مُسَمّی(۴۵) را بجومَه به بالا دان، نه اندر آبِ جُو(۴۵) مُسَمّی: نامیده شده، نام کرده شده ، صاحبِ نام----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷ای ز غم مُرده که دست از نان تهیستچون غفورست و رحیم، این ترس چیست‏؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۳در میانِ همدگر مردانه‌انددر غزا چون عورتانِ(۴۶) خانه‌اندگفت پیغمبر، سپهدارِ غُیوب(۴۷)لاشُجاعَه یاٰ فَتیٰ قَبْلَ الْحُروب حضرت رسول، که سردار و سپهسالار جهان غیب است، فرموده است: ای جوان، پیش از جنگ، شجاعت مفهومی ندارد.(۴۶) عورتان: زنان(۴۷) غُیوب: جمع غیب، غایب شدن، ناپدید شدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۲ شَشَه(۴۸) می‌گیر و روزِ عاشوراتو نتانی به کربلا بودن(۴۸) شَشَه: شش روز اوّل بعد از عید فطر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۰۵وقتِ لافِ غَزْو(۴۹)، مستان کف کنندوقتِ جوش‌ جنگ‌، چون کفْ بی‌فنند وقتِ ذکر غَزْو، شمشیرش درازوقت کَرّ و فَرّ(۵۰) تیغش چون پیاز وقت اندیشه، دلِ او زخم‌جُوپس به یک سوزن تهی شد خیکِ اومن عجب دارم ز جُویایِ صفاکو رَمَد در وقتِ صیقل از جَفاعشق چون دعوی، جَفا دیدن گواهچون‌ گواهت ‌نیست، ‌شد دعوی تباه چون‌ گواهت خواهد این ‌قاضی، مَرَنجبوسه دِه بر مار، تا یابی تو گنجآن جَفا با تو نباشد ای پسربلکه با وصفِ بدی، اندر تو در بر نَمَد، چوبی که آن را مرد زدبر نمد آن را نزد، بر گرد زد گر بزد مر اسب را آن کینه‌ کَش(۵۱)آن نزد بر اسب، زد بر سُکْسُکش(۵۲)تا ز سُکْسُک وارَهَد خوش‌پی(۵۳) شودشیره را زندان کنی تا مِی شود(۴۹) غَزْو: جنگ کردن، جنگاوری(۵۰) کَرّ و فَرّ: جنگ و گریز(۵۱) کینه کش: انتقام‌جو، انتقام‌گیرنده(۵۲) سُکسُک: اسبی که تند حرکت کند و ضمن راه رفتن خود را سخت بجنباند به طوری که سوار دچار تکان‌های شدید شود، اسبی که بد راه برود، اسب تیزرو، ضدِّ راهوار(۵۳) خوشْ‌پَی: خوش رفتار و راهوار، خوش‌خو----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹خُطوتَیْنی(۵۴) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَستَت(۵۵) شصت سالاین راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام.(۵۴) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۵۵) شَست: قلّاب ماهیگیری----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۱۵گفت: چندان آن یتیمک را زدیچون نترسیدی ز قهر ایزدی؟ گفت: ‌او را کی زدم ای‌ جان و دوست؟من بر آن دیوی زدم کو اندروستمادر ار گوید تو را: مرگِ تو بادمرگِ آن خُو خواهد و، مرگِ فِساد آن گروهی کز ادب بگریختندآبِ مردی، و آبِ مردان ریختندعاذلانْشان(۵۶) از وَغا(۵۷) وا راندندتا چنین حیز(۵۸) و مُخَنَّث(۵۹) ماندندلاف(۶۰) و غُرّهٔ(۶۱) ژاژخا(۶۲) را کم شنوبا چنین‌ها در صفِ هَیْجا(۶۳) مروز آنکه زادُوکُمْ خَبالاً گفت حقکز رِفاقِ(۶۴) سُست، بَرگردان وَرَق(۶۵) «زیرا خداوند فرمود: «جز تباهی به شما نیفزایند.» از دوستان و همراهان سست‌عنصر روی‌گردان شو.»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۴۷«…مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا…»«…جز تباهی و دلسردی بر شما نیفزایند…»که گر ایشان با شما همره شوندغازیان(۶۶) بی‌مغز همچون کَه شوند خویشتن را با شما هم‌‌صف کنندپس گریزند و دلِ صف بشکنندپس سپاهی اندکی بی‌ این نفربِهْ که با اهلِ نفاق آید حَشَر(۶۷)(۵۶) عاذِل: سرزنش کننده، ملامتگر(۵۷) وَغا: جنگ، داد و فریاد، جار و جنجال(۵۸) حیز: نامرد(۵۹) مُخَنَّث: نامرد، ترسو(۶۰) لاف: ادّعا(۶۱) غُرّه: غریدن، آواز بلند. و غِرّه به معنی فریفتن و گول زدن است.(۶۲) ژاژخا: بیهوده گو(۶۳) هَیْجا: جنگ، نبرد(۶۴) رِفاق: جمع رفقه، یاران ، همراهان(۶۵) برگردان ورق: در اینجا یعنی روی برگردان، صفحهٔ قلب خود را از آنان برگردان و با آنان دوستی مکن، ورق برگشتن مثلی است در فارسی که به معنی دگرگون شدن کار است.(۶۶) غازی: جنگجو(۶۷) حَشَر: جمعیت، ازدحام، لشکر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۱زین همرهانِ سست‌عناصر دلم گرفتشیرِ خدا(۶۸) و رستمِ دَستانم آرزوست(۶۸) شیرِ خدا: اسدالله، از القابِ حضرت علی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۲ رویِ زشت توست نه رخسارِ مرگجانِ تو همچون درخت و، مرگ، بَرگ از تو رُسته‌ست، ار نکوی ‌است ار بد ‌استناخوش و خوش، هر ضمیرت از خودَستگر به خاری خسته‌یی(۶۹)، خود کِشته‌ایور حریر و قَزْ(۷۰) دَری خود رشته‌ای(۶۹) خَسته: زخمی(۷۰) قَزْ: ابریشم، پرنیان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباشزآنکه تخم است و برویانَد خُداشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷جُرم بر خود نِهْ، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳یار در آخر زمان کرد طَرَب‌سازی‌ایباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازی‌ایجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازی‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۷۱) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۷۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر---------- مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱اگر نه عشقِ شمس الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟بُتِ شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲چه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۷۲) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۷۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹گفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۲۳۰آشنایی گیر شب ها تا به روزبا چنین اِستارهای دیوْسوزهر یکی در دفعِ دیوِ بَدگُمانهست نفت‌اندازِ(۷۳) قلعهٔ آسمان(۷۳) نفت اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶تا کنی مر غیر را حَبْر(۷۴) و سَنی(۷۵)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۷۴) حَبر: دانشمند، دانا(۷۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵در گویّ(۷۶) و در چَهی ای قَلتَبان(۷۷)دست وادار از سِبالِ(۷۸) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۷۶) گَو: گودال(۷۷) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۷۸) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰چون تیر پریدیم و بسی صید گرفتیمگرچه چو کمان از زهِ احکام خمیدیممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۷در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵شب شود، در دامِ تو یک صید نیدام بر تو جز صُداع(۷۹) و قید نیپس تو خود را صید می‌کردی به دامکه شدی محبوس و محرومی ز کام(۷۹) صُداع: سردرد----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۵باز این در را رها کردی ز حرص؟گِردِ هر دکّان همی‌گردی چو خرس؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷ گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۸۰)ز آنکه جَبّاران(۸۱) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۸۰) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۸۱) جَبّار: ستمگر، ظالم---------- مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۸۲)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جانترکِ معشوقی کن و، کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقی(۸۳)(۸۲) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۸۳) فایق: برگزیده، چیره، مسلّط----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع(۸۴) و صانع(۸۵) را به همکارگه چون جایِ روشن‌دیدگی(۸۶) استپس برونِ کارگه، پوشیدگی استرو به هستی داشت فرعونِ عَنودلاجرم از کارگاهش کور بودلاجَرَم می‌خواست تبدیلِ قَدَرتا قضا را باز گرداند ز دَرخود قضا بر سَبْلَتِ آن حیله‌مندزیر لب می‌کرد هر دم ریش‌خندصد هزاران طفل کُشت او بی‌گناهتا بگَردد حُکم و تقدیرِ اله(۸۴) صُنع: آفرینش(۸۵) صانع: آفریدگار(۸۶) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸از هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۸۷)(۸۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲زخم پذیر و پیش رو، چون سپرِ شجاعتیگوش به غیرِ زِه(۸۸) مَدِه تا چو کمان خمانَمَت(۸۸) زِه: چلۀ کمان، رودۀ تابیده که به ‌کمان می‌بستند----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲گر نخواهی که کمان‌وار اَبَد کَژ مانیچون کَشَندَت سویِ خود همچو کمان، نَستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰ما عاشقِ مستیم، به صد تیغ نگردیمشیریم که خونِ دلِ فَغفور چشیدیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۳دیدهٔ سیر است مرا، جانِ دلیر است مرازَهرهٔ شیرَست مرا، زُهرهٔ تابنده شدممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۸۹)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی(۹۰) بیرون رود(۸۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۹۰) مُعجِبی: خودبینی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰مستانِ الستیم، بجز باده ننوشیمبر خوانِ جهان نی ز پیِ آش و ثَریدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۶بر دَرِ آن مُنْعِمانِ چرب‌دیگمی‌دَوی بهرِ ثَریدِ مُرده‌ریگچربش(۹۱) اینجا دان که جان فربه شودکارِ نا اومید اینجا بهْ ‌شودصومعهٔ‌ عیساست خوانِ اهلِ دلهان و هان، ای مبتلا این دَر مَهِلْ(۹۱) چربش: چربی، پیه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹ای جانِ جانِ جانِ جان، ما نآمدیم از بهرِ نانبَرجِهْ گدارویی مکُن، در بزمِ سلطان ساقیامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۰ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰حق داند و حق دید که در وقتِ کشاکشاز ما چه کشیدند و از ایشان چه کشیدیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴از این سو می‌کشانندت، و زآن سو می‌کشانندتمَرو ای ناب با دُردی، بِپَر زین دُرد(۹۲)، رو بالا(۹۲) دُرد: آنچه از مایعات خصوصاً شراب ته‌نشین شود و در تهِ ظرف جا بگیرد، لِرْد.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۷۴حکیمیم، طبیبیم، ز بغداد رسیدیمبسی علّتیان(۹۳) را ز غم بازخریدیمسَبَل‌های(۹۴) کهن را، غم بی‌سر و بُن راز رگ هاش و ز پی‌هاش به چنگاله(۹۵) کشیدیمطبیبان فصیحیم، که شاگردِ مسیحیمبسی مرده گرفتیم، در او روح دمیدیمبپرسید از آن‌ها که دیدند نشان‌هاکه تا شُکر بگویند که ما از چه رهیدیم(۹۳) علّتیان: بیماران(۹۴) سَبَل‌: بیماری‌ای که در چشم پدید آید.(۹۵) چنگاله: آلتی آهنین و باریک و سرکج که طبیبان به کار برند.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۸۵بستهٔ ‌شیرِ زمینی چون حُبوب(۹۶)جُو فطامِ(۹۷) خویش از قُوتُ الْقُلوب(۹۸)حرفِ حکمت ‌خور، که شد نورِ سَتیر(۹۹)ای تو نورِ بی‌حُجُب را ناپذیرتا پذیرا گردی ای جان نور راتا ببینی بی‌حُجُب، مستور را(۹۶) حُبوب: غلّات و حبوبات(۹۷) فطام: از شیر گرفتن، کنایه از قطع شهواتِ جسمانی و تجدیدِ حیاتِ روحانی(۹۸) قُوتُ الْقُلوب: غذای روحانی(۹۹) سَتیر: مستور، پوشیده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰خیزید، مخسپید که هنگامِ صبوح استاستارهٔ روز آمد و آثار بدیدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز بَرجه، کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروز روشن، هر که او جوید چراغعین جُستن کوریش دارد بَلاغ(۱۰۰)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباحَ‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باش در میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوبِ(۱۰۱) رحمت استوین نشان جُستن نشان علّت استأنصِتُوا(۱۰۲) بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۱۰۰) بَلاغ:‌ دلالت(۱۰۱) جَذوب: بسیار جذب کننده(۱۰۲) أنصِتُوا: خاموش باشید----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰شب بود و همه قافله محبوسِ رِباطیخیزید کز آن ظلمت و آن حبس رهیدیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۹من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۱۰۳)خویش را واصل نداند بر سِماط(۱۰۴)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسْکَن دررسد یک روز مرد(۱۰۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۱۰۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گُولی(۱۰۵) کُن و، بگذر ز شومچون ملایک گو که: لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲«قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»(۱۰۵) گُول: ابله، نادان، احمق----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۰۶) بود(۱۰۶) تفتیق: شکافتن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸کار آن کار است ای مُشتاقِ مَستکاندر آن کار، ار رسد مرگت خوش استشد نشانِ صدقِ ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بجُو اِکمالِ دینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدالِ(۱۰۷) اَمیرالْـمُؤْمِنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا، همچو سِرگین وقتِ چاشت(۱۰۸)(۱۰۷) اَبْدال: بَدَل، جانشین(۱۰۸) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشت----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۱۰۹)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش(۱۰۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۲۱ز آنکه زادُوکُمْ خَبالاً گفت حقکز رِفاقِ(۱۱۰) سُست، بَرگردان وَرَق(۱۱۱) زیرا خداوند فرمود: «جز تباهی به شما نیفزایند.» از دوستان و همراهان سست‌عنصر روی‌گردان شو.(۱۱۰) رِفاق: جمع رفقه، یاران ، همراهان(۱۱۱) برگردان ورق: در اینجا یعنی روی برگردان، صفحهٔ قلب خود را از آنان برگردان و با آنان دوستی مکن، ورق برگشتن مثلی است در فارسی که به معنی دگرگون شدن کار است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴توبه کن بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدوهر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رُواو محمدخوست با او گیر خوتا اَحَبَّ لـِلَّه(۱۱۲) آیی در حسابکز درختِ احمدی با اوست سیبهر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ(۱۱۳) توکو حقیقت هست خون‌آشامِ تو(۱۱۲) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۱۱۳) مام: مادر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰هین، رو به شَفَق آر اگر طایرِ روزیکز سویِ شفق چون نَفَسِ صبح دمیدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱صبح نزدیک‌ است، خامُش، کم‌ خروشمن همی‌ کوشم پیِ تو، تو، مَکوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرپاشت(۱۱۴)، سویِ مشرق روان(۱۱۴) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱عدمِ تو همچو مشرق، اَجَلِ تو همچو مغربسوی آسمان دیگر که به آسمان نمانَدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۸۳چون تو خفّاشان، بسی بینند خوابکین جهان مانَد یتیم از آفتابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲بهرِ خدا بیا بگو، ور نه بِهِل(۱۱۵) مرا که تایک دو سخن به نایبی بَردَهَم از زبانِ تو(۱۱۵) بِهِل: رها کن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰و آن کس که رسولیِّ شفق را نپذیردهم محرمِ ما نیست، بَرو پرده تنیدیمحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۸اگر از پرده بُرون شد دلِ من عیب مکُنشُکرِ ایزد که نه در پردهٔ پندار بماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰تریاقِ جهان دید و گمان برد که زهر استای مژده دلی را که ز پندار خریدیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۶اندر آن صحرا که رُست این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۱۱۶) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ او(۱۱۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۰خامش کن تا واعظِ خورشید بگویدکو بر سرِ منبر شد و ما جمله مریدیم-------------------------مجموع لغات:(۱) قَرْوْ: جوی آب، علایم پیدا شدن و کشف شدن. قُرو: گلزار(۲) قَرَنفُل: گل میخک(۳) پَدفوز: گرداگرد دهان(۴) فَغفور: لقب پادشاهان چین(۵) ثَرید: آبگوشت(۶) استارهٔ روز: کنایه از خورشید(۷) رِباط: کاروانسرا(۸) آفاق: کرانه‌های آسمان، جهان هستی، وجود(۹) یَزَک: پیش‌قراول و مقدمهٔ لشکر(۱۰) جیش: لشکر(۱۱) عَتید: مهیّا، آماده(۱۲) شَفَق: سرخی هنگام طلوعِ خورشید(۱۳) طایر: پرواز کننده، پرنده(۱۴) تریاق: پادزهر، نوش‌دارو(۱۵) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۱۶) شَست: قلّاب ماهیگیری(۱۷) سُفول: پستی(۱۸) مُخَنَّث: ترسو(۱۹) طَپیدن: لرزیدن، بی‌آرام شدن، بی‌قراری کردن(۲۰) ستور: چهارپا(۲۱) ربّانی: خداپرست، عارف(۲۲) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۳) بُوالْهَرَب: گریزان(۲۴) عَدو: دشمن(۲۵) قُمْ: برخیز(۲۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۲۸) رَشّ: پاشیدن(۲۹) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست(۳۰) جَهول: نادان(۳۱) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن(۳۲) مُقبِل: نیک‌بخت(۳۳) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۳۴) جان‌افروز: نشاط ‌آورنده، تازه ‌کننده و روشن ‌کنندۀ جان.(۳۵) پوز: دور و بر دهان، دهان(۳۶) پوز در آب انداختن: آب خوردن، سیراب شدن(۳۷) واقعه: حادثه، پیکار(۳۸) کارزار:‌ میدان جنگ، جنگ ‌و جدال، پیکار، نبرد(۳۹) اَبدال: مردم شریف، صالح، و نیکوکار، مردان خدا(۴۰) سرزیر: مغلوب، سرازیر، سرنگون(۴۱) مُبدَل: عوض‌شده، تبدیل‌شده(۴۲) خَمر: شراب(۴۳) خَل: سرکه(۴۴) ناسَدید: ناراست، نادرست(۴۵) مُسَمّی: نامیده شده، نام کرده شده ، صاحبِ نام(۴۶) عورتان: زنان(۴۷) غُیوب: جمع غیب، غایب شدن، ناپدید شدن(۴۸) شَشَه: شش روز اوّل بعد از عید فطر(۴۹) غَزْو: جنگ کردن، جنگاوری(۵۰) کَرّ و فَرّ: جنگ و گریز(۵۱) کینه کش: انتقام‌جو، انتقام‌گیرنده(۵۲) سُکسُک: اسبی که تند حرکت کند و ضمن راه رفتن خود را سخت بجنباند به طوری که سوار دچار تکان‌های شدید شود، اسبی که بد راه برود، اسب تیزرو، ضدِّ راهوار(۵۳) خوشْ‌پَی: خوش رفتار و راهوار، خوش‌خو(۵۴) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.(۵۵) شَست: قلّاب ماهیگیری(۵۶) عاذِل: سرزنش کننده، ملامتگر(۵۷) وَغا: جنگ، داد و فریاد، جار و جنجال(۵۸) حیز: نامرد(۵۹) مُخَنَّث: نامرد، ترسو(۶۰) لاف: ادّعا(۶۱) غُرّه: غریدن، آواز بلند. و غِرّه به معنی فریفتن و گول زدن است.(۶۲) ژاژخا: بیهوده گو(۶۳) هَیْجا: جنگ، نبرد(۶۴) رِفاق: جمع رفقه، یاران ، همراهان(۶۵) برگردان ورق: در اینجا یعنی روی برگردان، صفحهٔ قلب خود را از آنان برگردان و با آنان دوستی مکن، ورق برگشتن مثلی است در فارسی که به معنی دگرگون شدن کار است.(۶۶) غازی: جنگجو(۶۷) حَشَر: جمعیت، ازدحام، لشکر(۶۸) شیرِ خدا: اسدالله، از القابِ حضرت علی(۶۹) خَسته: زخمی(۷۰) قَزْ: ابریشم، پرنیان(۷۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۷۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۷۳) نفت اندازَنده: کسی که آتش می‌بارد.(۷۴) حَبر: دانشمند، دانا(۷۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷۶) گَو: گودال(۷۷) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۷۸) سِبال: سبیل(۷۹) صُداع: سردرد(۸۰) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۸۱) جَبّار: ستمگر، ظالم(۸۲) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۸۳) فایق: برگزیده، چیره، مسلّط(۸۴) صُنع: آفرینش(۸۵) صانع: آفریدگار(۸۶) روشن‌دیدگی: روشن‌‌بینی(۸۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۸۸) زِه: چلۀ کمان، رودۀ تابیده که به ‌کمان می‌بستند(۸۹) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۹۰) مُعجِبی: خودبینی(۹۱) چربش: چربی، پیه(۹۲) دُرد: آنچه از مایعات خصوصاً شراب ته‌نشین شود و در تهِ ظرف جا بگیرد، لِرْد.(۹۳) علّتیان: بیماران(۹۴) سَبَل‌: بیماری‌ای که در چشم پدید آید.(۹۵) چنگاله: آلتی آهنین و باریک و سرکج که طبیبان به کار برند.(۹۶) حُبوب: غلّات و حبوبات(۹۷) فطام: از شیر گرفتن، کنایه از قطع شهواتِ جسمانی و تجدیدِ حیاتِ روحانی(۹۸) قُوتُ الْقُلوب: غذای روحانی(۹۹) سَتیر: مستور، پوشیده(۱۰۰) بَلاغ:‌ دلالت(۱۰۱) جَذوب: بسیار جذب کننده(۱۰۲) أنصِتُوا: خاموش باشید(۱۰۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۱۰۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۱۰۵) گُول: ابله، نادان، احمق(۱۰۶) تفتیق: شکافتن(۱۰۷) اَبْدال: بَدَل، جانشین(۱۰۸) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشت(۱۰۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۱۱۰) رِفاق: جمع رفقه، یاران ، همراهان(۱۱۱) برگردان ورق: در اینجا یعنی روی برگردان، صفحهٔ قلب خود را از آنان برگردان و با آنان دوستی مکن، ورق برگشتن مثلی است در فارسی که به معنی دگرگون شدن کار است.(۱۱۲) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۱۱۳) مام: مادر(۱۱۴) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۱۱۵) بِهِل: رها کن(۱۱۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.

برنامه شماره ۹۴۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۴ ژانویه ۲۰۲۳ -  ۵ بهمنبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsسخت خوش است چشمِ تو وآن رخِ گلفشانِ تودوش چه خورده‌ای دلا؟ راست بگو به جانِ توفتنه‌گر است نامِ تو، پُرشِکَر است دامِ توبا طرب است جامِ تو، با نمک است نانِ تومرده اگر ببیندت فهم کند که سرخوشیچند نهان کنی؟ که مِی فاش کند نهانِ توبویِ کباب می‌زند از دلِ پرفغانِ منبویِ شراب می‌زند از دم و از فغانِ توبهرِ خدا بیا بگو، ور نه بِهِل مرا که تایک دو سخن به نایبی بَردَهَم از زبانِ توخوبیِ جمله شاهدان مات شد و کساد شدچون بنمود ذرّه‌ای خوبیِ بی‌کرانِ توباز بدید چشمِ ما آنچه ندید چشمِ کسباز رسید پیرِ ما بیخود و سرگرانِ(۱) توهر نفسی بگوییَم: عقلِ تو کو؟ چه شد تو را؟عقل نماند بنده را در غم و امتحانِ توهر سَحَری چو ابرِ دی بارم اشک بر درتپاک کنم به آستین اشک ز آستانِ تومشرق و مغرب ار رَوَم، ور سویِ آسمان شومنیست نشانِ زندگی تا نرسد نشانِ توزاهدِ کشوری بُدم، صاحبِ مِنبری بُدمکرد قضا دلِ مرا عاشق و کف‌زنانِ تواز میِ این جهانیان حقِّ خدا(۲) نخورده‌امسخت خراب می‌شوم، خایفم(۳) از گمانِ توصبر پرید از دلم، عقل گریخت از سرمتا به کجا کَشَد مرا مستیِ بی‌امان توشیرِ سیاهِ عشقِ تو می‌کَنَد استخوانِ مننی تو ضمانِ من بُدی، پس چه شد این ضمانِ تو؟ای تبریز بازگو بهرِ خدا به شمسِ دینکاین دو جهان حسد بَرَد بر شرفِ جهانِ تو(۱) سرگران: مست، سرخوش(۲) حقِّ خدا: به حقِّ خدا، خدا را(۳) خایف: ترسان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsسخت خوش است چشمِ تو وان رخِ گلفشانِ تودوش چه خورده‌ای دلا؟ راست بگو به جانِ توفتنه‌گر است نامِ تو، پرشِکَر است دامِ توبا طرب است جامِ تو، با نمک است نانِ تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذرّه نمودو اندک اندک، رویِ خود را برگشودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1644, Divan e Shamsگلفشانِ رُخِ تو خرمنِ گُل می‌بخشدما چه موقوفِ بهار و گُلِ گُلگون باشیم؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی ‏‌ز خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو هنوز ناپدیدی، ز جمالِ خود چه دیدی؟سَحَری چو آفتابی ز درونِ خود برآییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #812آدمی دید است، باقی گوشت و پوستهرچه چشمش دیده است آن چیز اوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182« وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)« و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۴) عشق این باشد بگو(۴) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علّت(۵) دروسترو فنا کُن دید خود در دید دوستدید ما را دید او نِعْمَ الْعِوَض(۶)یابی اندر دید او کل غَرَض(۵) علّت: بیماری(۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1406آدمی دید است و باقی پوست است دید، آن است آن، که دیدِ دوست است‌‌چونکه دیدِ دوست نَبْوَد کور بِهْدوست، کو باقی نباشد، دُور بِهْمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۷)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۸)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۹) راقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»(۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۹) بحر: دریا----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسهٔ بدخواه راکِی بدانی ثَمَّ وَجْهُ الله را؟«ای کسی که چشم دلت از موهای زائد هویٰ و هوس پاک نشده است، چون همراهِ وسوسه‌های شیطانِ بدخواه هستی، کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد، ذاتِ حضرتِ حق در آن جا متجلّی است؟»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1399هر که را باشد ز سینه فتحِ باب(۱۰)او ز هر شهری، ببیند آفتابحق پدید است از میانِ دیگرانهمچو ماه، اندر میانِ اختران(۱۱)(۱۰) فتحِ باب: گشودن در(۱۱) اَختَران: ستارگان----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2311بعد از این ما دیده خواهیم از تو بس  تا نپوشد بحر را خاشاک و خس مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1463در گداز این جمله تن را در بَصَر  در نظر رَوْ، در نظر رَوْ، در نظر منسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورَوْ که بی‌یَسْمَع و بی‌یُبصِر تویسِر توی، چه جایِ صاحب‌سِر تویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۱۲)من تو را باشم که کان اللهُ لَهحدیث«مَنْ كانَ لِِـلّهِ كانَ اللهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»(۱۲) وَلَه: حیرت----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگیِ خدا مَلولمزیرا که به جان گلوپرستم(۱۳)خود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده استمچون بر دلِ من نشسته دودیچون زود چو گَرد برنجستم؟  حدیث‏« مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ. »‏ « هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»(۱۳) گلوپرست: حریص----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3434آنکه مُردن، پیشِ چشمش تَهْلُکه‌ست(۱۴)اَمرِ لاٰتُلْقُوا(۱۵) بگیرد او به دستآن کسی که مرگِ جسمانی را هلاکت مطلق و نیستی کامل حساب می‌کند، آیهٔ لاٰتُلْقُوا را دستاویز خود می‌سازد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #195«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»وآنکه مُردن پیشِ او شد فتحِ بابساٰرِعُوا آید مَر او را در خِطابو امّا کسی که مرگِ جسمانی در نظرش باعث گشوده شدن در معرفت است، مشمول خطابِ بشتابید است.قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۳Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #133«وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ.»«بر يكديگر پيشى گيريد براى آمرزش پروردگار خويش و رسيدن به آن بهشت كه پهنايش به قدر همه آسمانها و زمين است و براى پرهيزگاران مهيا شده است.»اَلْحَذَر ای مرگْ‌بینان، باٰرِعُوا(۱۶)اَلْعَجَل ای حَشرْبینان، ساٰرِعُوا(۱۷)ای کسانی که مرگِ جسمانی را نیستیِ‌ کامل و هلاکتِ شامل به شمار می‌آورید، در رسیدن به مرگ و نابودی خویش بر یکدیگر برتری بجویید. ای کسانی که رستاخیز را دیده‌اید، عجله کنید، شتاب کنید.اَلصَّلا(۱۸) ای لطف‌بینان، اِفْرَحُوااَلْبَلا ای قهرْبینان، اِتْرَحُوا ضیافت در پیش است، ای کسانی که مرگِ جسمانی را لطف حق می‌شمرید، شادی کنید. بلا در پیش است ای کسانی که مرگِ جسمانی را قهر و عذاب می‌بینید، غمگین شوید.هر که یوسف دید، جان کردش فِدیٰهر که گُرگش دید، برگشت از هُدیٰ(۱۹)مرگِ هر یک ای پسر همرنگِ اوستپیشِ دشمن، دشمن و، بر دوست، دوست پیشِ تُرک، آیینه را خوش‌رنگی استپیشِ زنگی، آینه هم زنگی است(۱۴) تَهْلُکه: هلاکت(۱۵) لاٰتُلْقُوا: میفکنید، نیندازید(۱۶) باٰرِعُوا: برتری بجویید، پیش دستی کنید.(۱۷) ساٰرِعُوا: شتاب کنید، پیشی گیرید.(۱۸) اَلصَّلا: آتش افروختن به نشانِ دعوت به مهمانی و اعلام حوادث.(۱۹) هُدیٰ: هدایت----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3441آنکه می‌ترسی ز مرگ اندر فرارآن ز خود ترسانی ای جان، هوش‌ دار رویِ زشت توست نه رخسارِ مرگجانِ تو همچون درخت و، مرگ، بَرگاز تو رُسته‌ست، ار نکوی ‌است ار بد ‌استناخوش و خوش، هر ضمیرت از خودَستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگِ بی‌‏برگی، تو را چون برگ شد   جانِ باقی یافتیّ و، مرگ شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3444گر به خاری خسته‌یی(۲۰)، خود کِشته‌ایور حریر و قَزْ(۲۱) دَری خود رشته‌ای دان که نبود فعل، همرنگِ جزاهیچ خدمت نیست همرنگِ عطا مزدِ مُزدوران نمی‌مانَد به کارکآن عَرَض، وین جوهر است و، پایدار(۲۰) خَسته: زخمی(۲۱) قَزْ: ابریشم، پرنیان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3447آنهمه سختیّ و زور است و عرقوین همه سیم است و زرّ است و طَبَقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباش زآنکه تخم است و برویانَد خُداش مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جُرم بر خود نِهْ، که تو خود کاشتیبا جزا و عدلِ حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعلِ تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1165عشق چون وافی‌ست، وافی(۲۲) می‌خرددر حریفِ(۲۳) بی‌وفا می‌ننگردچون درخت‌ست آدمیّ و بیخ، عهدبیخ را تیمار می‌باید به جهدعهدِ فاسد بیخِ پوسیده بُوَدوز ثِمار و لطف ببریده بُوَدشاخ و برگِ نخل گر چه سبز بودبا فساد بیخ، سبزی نیست سودور ندارد برگ سبز و، بیخ هستعاقبت بیرون کند صد برگ دستتو مشو غِرّه به علمش، عهد جُوعلم چون قشرست و، عهدش مغزِ او(۲۲) وافی: وفادار(۲۳) حریف: در اینجا به معنی رفیق و همراه است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3142پادشاهی که به پیشِ تختِ اوفرق نبود از امین و ظلم‌جُوآنکه می‌لرزد ز بیمِ ردِّ اووآنکه طعنه می‌زند در جَدِّ(۲۴) اوفرق نبود هر دو یک باشد برششاه نبود خاک تیره بر سرشذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بود(۲۴) جَدّ: عظمت، توانگری، بهره و نصیب----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3138بلک معنی آن بود جَفَّ الْقَلَمنیست یکسان پیش من عدل و ستم حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3480 خشمِ تو، تخم سَعیرِ(۲۵) دوزخ استهین بکُش این دوزخت را، کین فَخ(۲۶) است کشتنِ این نار، نبوَد جز به نورنُورُکَ اطْفَأ ناٰرَناٰ نَحْنُ‌الشَّکُور دوزخ با طبقات هفتگانه‌اش خطاب به مؤمن گویند: نورِ ایمان تو آتش ما را خاموش کرد. ما از تو سپاسگزاریم.(۲۵) سَعیرِ: زبانهٔ آتش، آتشِ شعله‌ور(۲۶) فَخ: دام----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1333اندک اندک آب، بر آتش بزنتا شود نارِ تو نور، ای بوالْحَزَن(۲۷)تو بزن یا رَبَّنا آبِ طَهور(۲۸)تا شود این نارِ عالَم، جمله نور(۲۷) بوالْحَزَن: اندوهگین(۲۸) طَهور: پاک و پاک کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3482گر تو، بی‌نوری، کنی حِلْمی(۲۹) به دستآتشت زنده‌ست و، در خاکستراستآن تکلّف باشد و، روپوش هیننار را نکْشد به غیرِ نورِ دین تا نبینی نورِ دین، ایمن مباشکآتشِ پنهان شود یک روز فاش(۲۹) حِلْم: فضاگشایی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3485 نور، آبی‌ دان و، هَم در آب چَفْس(۳۰)چونکه داری آب، از آتش مترس آب آتش را کُشد کآتش به خُومی‌بسوزد نسل و، فرزندانِ او سویِ آن مرغابیان رَوْ روزِ چندتا تو را در آبِ حیوانی کَشَندمرغِ خاکی، مرغِ آبی هم‌تن‌اندلیک ضِدّانند، آب و روغن‌اند هر یکی مر اصلِ خود را بنده‌انداحتیاطی کن، به هم ماننده‌اند همچنانکه وسوسه و وَحیِ اَلَستهر دو معقول‌اند، لیکن فرق هستحدیث«اِنَّ لِلشَّيْطانِ لَـمَّةٌ بِابْنِ آدَمَ وَ لِلْمَلَکِ لَـمَّةٌ. فَاَمّاٰ لَـمَّةُ الشَّيْطاٰنِ فَاِيعاٰدٌ بِالشَّرِّ و تَكذيبٌ بِالْخَيْرِ. وَ اَمّا لَـمَّةُ الْـمَلَکِ فَاِيعاٰدٌ بِالْخَيْر و تَصْديقٌ بِالْحَقِّ. فَمَنْ وَجَدَ ذٰلِکَ، فَلْيَعْلَمْ اَنَّهُ مِنَ اللهِ فَليَحْمَدِ اللهَ وَمَنْ وَجَدَالْاُخْرىٰ فَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطانِ.»آدمی هم از سوی شیطان مورد القا قرار می‌گیرد و هم از سوی فرشته. امّا القای شیطان عبارت است از وعده دادن به بدی و تکذیب حق. و القای فرشته عبارت است از وعده به نیکی و تصدیق حق. پس هر که القای فرشتگی یافت باید خدا را حمد گوید و هر که القای شیطانی یافت باید از شرّ شیطان به خدا پناه ببرد.(۳۰) چَفْس: بچسب، تمسّک پیدا کن.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوَرَدبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3491هر دو دَلّالانِ بازارِ ضمیررخت‌ها را می‌ستایند ای امیر گر تو صرّافِ دلی(۳۱)، فکرت شناسفرق کن سِرِّ دو فکر چون نخاس(۳۲)ور ندانی این دو فکرت از گمانلاخِلابَه(۳۳) گوی و، مشتاب و مران(۳۱) صرّافِ دل: دلی که می‌تواند سَرَه را از ناسَرَه تمییز دهد. چنانکه صرّاف به کسی گویند که می‌تواند سکّه‌های تقلّبی را از سکّه‌های حقیقی بازشناسد.(۳۲) نَخّاس: دلّال فروش چهارپا یا برده(۳۳) لاخِلابه: فریبی نیست----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3496گفت: در بیعی(۳۴) که ترسی از غِرار(۳۵)  شرط کن سه روز خود را اختیارکه تأنّی(۳۶) هست از رحمان یقین  هست تعجیلت ز شیطانِ لعین(۳۴) بیع: خرید و فروش(۳۵) غِرار: فریب‌ خوردن(۳۶) تأنّی: درنگ کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بِمٰا اَغْوَیْتَنیکرد فعلِ خود نهان، دیو دَنی(۳۸)شیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردی. او گمراهی خود را به حضرت حق، نسبت داد و آن دیو فرومایه، کار خود را پنهان داشت.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.(۳۸) دَنی: فرومایه، پست----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظَلَمْنا نَفْسَنااو ز فعل حق نَبُد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت: پروردگارا، ما به خود ستم کردیم. و او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی خبر نبود.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که اصحابی نجومره‌روان را شمع و شیطان را رجوم‌‌حدیث«اَصْحابی کَالنُّجومِ فَبِاَیِّهِمِ اقْتَدَیْتُمْ اِهْدَیْتُمْ.»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند که به دنبالِ هرکدامشان بروید راهِ راست را خواهید یافت.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1490در گنه، او از ادب پنهانْش کردزان گنه بر خود زدن، او بَر بخَورد(۳۹)بعد توبه گفتش: ای آدم نه منآفریدم در تو آن جُرم و مِحَن(۴۰)؟نه که تقدیر و قضای من بُد آنچُون به وقتِ عُذر کردی آن نهان؟گفت: ترسیدم ادب نگذاشتمگفت: هم من پاسِ آنَت داشتمهر که آرد حرمت، او حرمت بَرَدهر که آرد قند، لوزینه(۴۱) بَرَد(۳۹) بَر بخَورد: برخوردار و کامیاب شد.(۴۰) مِحَن: رنج ها و سعی ها. جمع مِحنَت(۴۱) لوزینه: حلوایی که از مغز بادام ساخته باشند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۴۲) و سَنی(۴۳)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۴۴) و در چَهی ای قَلتَبان(۴۵)دست وادار از سِبالِ(۴۶) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۴۴) گَو: گودال(۴۵) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۶) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمرده اگر ببیندت فهم کند که سرخوشیچند نهان کنی؟ که مِی فاش کند نهانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده را؟آن مهِ تابندهٔ فرخنده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsبهرِ خدا بیا بگو، ور نه بِهِل مرا که تایک دو سخن به نایبی بَردَهَم از زبانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1867هر زمان که قصدِ خواندن باشدتیا ز مُصحف‌ها قِرائت بایدتمن در آن دَم وادَهَم چشمِ تو راتا فرو خوانی، مُعَظَّم جوهرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنصِتُوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsباز بدید چشمِ ما آنچه ندید چشمِ کسباز رسید پیرِ ما بیخود و سرگرانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1770, Divan e Shamsصورتِ من نآید در چشمِ سَرزآنکه از این سَر نیَم و زآن سَرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر نفسی بگوییَم: عقلِ تو کو؟ چه شد تو را؟عقل نماند بنده را در غم و امتحانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْـمَنون(۴۷)(۴۷) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمَگُریز، ای برادر، تو ز شعله‌هایِ آذرز برایِ امتحان را چه شود اگر دَرآیی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2906, Divan e Shamsپیش آتش رو تو از نقصان مترسچونکه از آتش چنین کامل شدیعشرتِ دیوانگان را دیده‌ایننگ بادت باز چون عاقل شدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر سَحَری چو ابرِ دی بارم اشک بر درتپاک کنم به آستین اشک ز آستانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۴۸)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۴۸) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمشرق و مغرب ار روم، ور سویِ آسمان شومنیست نشانِ زندگی تا نرسد نشانِ تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امیدِ راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کُنجی بی‌دَد(۴۹) و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست(۴۹) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsزاهدِ کشوری بُدم، صاحبِ منبری بُدمکرد قضا دلِ مرا عاشق و کف‌زنانِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۹۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #940, Divan e Shamsرُبود عشقِ تو تسبیح و داد بیت و سُرودبسی بکردم لاحَوْل(۵۰) و توبه، دل نَشُنودغزل‌سَرا شدم از دستِ عشق و دست زنانبسوخت عشقِ تو ناموس و شَرم و هرچِم(۵۱) بود(۵۰) لاحَوْل: لاحول و لاقوة الـّا بالله گفتن که برای راندن شیطان گویند.(۵۱) هرچِم: مرا هر چه بود، هر چه داشتم----------مولوی، دیوان شمس، رباعیات، رباعی شمارهٔ ۱۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #954, Divan e Shamsزاهد بودم، ترانه گویم کردیسَرفتنهٔ بَزم و باده‌جویم کردیسجّاده‌نشینِ با وقارم دیدیبازیچهٔ کودکانِ کویَم کردیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsشیرِ سیاهِ عشقِ تو می‌کَنَد استخوانِ مننی تو ضمانِ من بُدی، پس چه شد این ضمانِ تو؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح و ظَفَر(۵۲) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۵۳) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۵۴)(۵۲) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۵۳) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۴) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۵۵) و دیدارِ خداحدیث« وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»(۵۵) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsای تبریز بازگو بهرِ خدا به شمسِ دینکاین دو جهان حسد برد بر شرفِ جهانِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۵۶)عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۵۷)عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۵۸)؟عاشقِ صُنعِ(۵۹) خدا با فَر بوَدعاشقِ مصنوعِ(۶۰) او کافر بُوَد(۵۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۵۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۵۸) گبر: کافر(۵۹) صُنع: آفرینش(۶۰) مصنوع: آفریده، مخلوق----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #306«عذر خواستنِ آن عاشق از گناهِ خویش به تلبیس و روی پوش و فهم کردنِ معشوق، آن را نیز» گفت عاشق: امتحان کردم مگیرتا ببینم تو حریفی یا سَتیر(۶۱) من همی‎دانستمت بی‌امتحانلیک کَی باشد خبر همچون عِیان؟ آفتابی نامِ تو مشهور و فاشچه زیان است ار بکردم ابتلاش(۶۲)؟تو مَنی، من خویشتن را امتحانمی‌کنم هر روز در سود و زیان انبیا را امتحان کرده عُدات(۶۳)تا شده ظاهر از ایشان مُعجزاتامتحانِ چشمِ خود کردم به نورای که چشمِ بد ز چشمانِ تو دُوراین جهان همچون خراب است و تو گنجگر تفحُّص کردم از گنجت، مَرَنج زآن چنین بی‌خُردِگی(۶۴) کردم گِزافتا زنم با دشمنان هر بار لاف تا زبانم چون تو را نامی نهدچشم ازین دیده گواهی‌ها دهدگر شدم در راهِ حُرمت، راهزنآمدم ای مَه به شمشیر و کفن جز به دستِ خود مَبُرَّم پا و سرکه ازین دستم، نه از دستِ دگر از جدایی باز می‌رانی سُخُنهر چه خواهی کن، ولیکن این مکندر سخنْ‎آباد این دَم، راه شدگفت امکان نیست، چون بیگاه شدپوست‎ها گفتیم و، مغز آمد دَفینگر بمانیم، این نمانَد همچنین(۶۱) سَتیر: مستور، پوشیده، پاکدامن(۶۲) اِبتلا: امتحان(۶۳) عُدات: عُداة، جمعِ «عادی» به معنی دشمن، متجاوز.(۶۴) بی‌خُردِگی: در اینجا به معنی گستاخی است.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320«رد کردنِ معشوقه، عذرِ عاشق را، و تلبیسِ او را در رویِ او مالیدن(۶۵)»در جوابش بر گُشاد آن یار، لبکز سویِ ما روز، سویِ توست شب حیله‌هایِ تیره اندر داوریپیشِ بینایان چرا می‌آوری؟ هر چه در دل داری از مکر و رُموزپیشِ ما رسواست و، پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بَنده‌پَروَریتو چرا بی‌رُویی از حد می‌بَری؟ از پدر آموز، کآدم در گناهخوش فرود آمد به سویِ پایگاه(۶۶)چون بدید آن عالِمُ‎الْاَسرار رابَر دو پا اِستاد استغفار راهمینکه آدم، حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کرد، روی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد. بر سرِ خاکسترِ اَندُه نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نَجَست رَبَّنٰا اِنّا ظَلَمْنٰا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت: «پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیم.» زیرا او در پیش و پسِ خود فرشتگان مراقب را مشاهده کرد.قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید، جاندارانِ(۶۷) پنهان همچو جاندُورباشِ(۶۸) هر یکی تا آسمان که هِلا پیشِ سلیمان، مور باشتا بنشْکافَد تو را این دورباش جز مقامِ راستی یک دَم مَایستهیچ لالا(۶۹) مَرد را چون چشم نیستحتی برای لحظه‌ای هم که شده در جایی غیر از مقام صدق و راستی توقف مکن، زیرا هیچ محافظ و نگهدارنده‌ای برای انسان مانند چشم نیست.(۶۵) در روی مالیدن: به رخ کشیدن، به رو آوردن(۶۶) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۶۷) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۶۸) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می آید و خود را به کنار کشند.(۶۹) لالا: خدمتکار، مربیِّ بزرگ‌زادگان------------------------مجموع لغات:(۱) سرگران: مست، سرخوش(۲) حقِّ خدا: به حقِّ خدا، خدا را(۳) خایف: ترسان(۴) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۵) علّت: بیماری(۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض(۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۹) بحر: دریا(۱۰) فتحِ باب: گشودن در(۱۱) اَختَران: ستارگان(۱۲) وَلَه: حیرت(۱۳) گلوپرست: حریص(۱۴) تَهْلُکه: هلاکت(۱۵) لاٰتُلْقُوا: میفکنید، نیندازید(۱۶) باٰرِعُوا: برتری بجویید، پیش دستی کنید.(۱۷) ساٰرِعُوا: شتاب کنید، پیشی گیرید.(۱۸) اَلصَّلا: آتش افروختن به نشانِ دعوت به مهمانی و اعلام حوادث.(۱۹) هُدیٰ: هدایت(۲۰) خَسته: زخمی(۲۱) قَزْ: ابریشم، پرنیان(۲۲) وافی: وفادار(۲۳) حریف: در اینجا به معنی رفیق و همراه است.(۲۴) جَدّ: عظمت، توانگری، بهره و نصیب(۲۵) سَعیرِ: زبانهٔ آتش، آتشِ شعله‌ور(۲۶) فَخ: دام(۲۷) بوالْحَزَن: اندوهگین(۲۸) طَهور: پاک و پاک کننده(۲۹) حِلْم: فضاگشایی(۳۰) چَفْس: بچسب، تمسّک پیدا کن.(۳۱) صرّافِ دل: دلی که می‌تواند سَرَه را از ناسَرَه تمییز دهد. چنانکه صرّاف به کسی گویند که می‌تواند سکّه‌های تقلّبی را از سکّه‌های حقیقی بازشناسد.(۳۲) نَخّاس: دلّال فروش چهارپا یا برده(۳۳) لاخِلابه: فریبی نیست(۳۴) بیع: خرید و فروش(۳۵) غِرار: فریب‌ خوردن(۳۶) تأنّی: درنگ کردن(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۸) دَنی: فرومایه، پست(۳۹) بَر بخَورد: برخوردار و کامیاب شد.(۴۰) مِحَن: رنج ها و سعی ها. جمع مِحنَت(۴۱) لوزینه: حلوایی که از مغز بادام ساخته باشند.(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۴) گَو: گودال(۴۵) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۶) سِبال: سبیل(۴۷) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار(۴۸) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۴۹) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۵۰) لاحَوْل: لاحول و لاقوة الـّا بالله گفتن که برای راندن شیطان گویند.(۵۱) هرچِم: مرا هر چه بود، هر چه داشتم(۵۲) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۵۳) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۴) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت(۵۵) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۵۶) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن(۵۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۵۸) گبر: کافر(۵۹) صُنع: آفرینش(۶۰) مصنوع: آفریده، مخلوق(۶۱) سَتیر: مستور، پوشیده، پاکدامن(۶۲) اِبتلا: امتحان(۶۳) عُدات: عُداة، جمعِ «عادی» به معنی دشمن، متجاوز.(۶۴) بی‌خُردِگی: در اینجا به معنی گستاخی است.(۶۵) در روی مالیدن: به رخ کشیدن، به رو آوردن(۶۶) پایگاه: درگاه، کفش‌کَن، جای ستوران(۶۷) جاندار: سلاح‌دار، محافظ، نگهبان(۶۸) دُورباش: نیزهٔ دو شاخه داری دارای چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می آید و خود را به کنار کشند.(۶۹) لالا: خدمتکار، مربیِّ بزرگ‌زادگان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsسخت خوش است چشم تو وآن رخ گلفشان تودوش چه خورده‌ای دلا راست بگو به جان توفتنه‌گر است نام تو پرشکر است دام توبا طرب است جام تو با نمک است نان تومرده اگر ببیندت فهم کند که سرخوشیچند نهان کنی که می فاش کند نهان توبوی کباب می‌زند از دل پرفغان منبوی شراب می‌زند از دم و از فغان توبهر خدا بیا بگو ور نه بهل مرا که تایک دو سخن به نایبی بردهم از زبان توخوبی جمله شاهدان مات شد و کساد شدچون بنمود ذره‌ای خوبی بی‌کران توباز بدید چشم ما آنچه ندید چشم کسباز رسید پیر ما بیخود و سرگران توهر نفسی بگوییم عقل تو کو چه شد تو راعقل نماند بنده را در غم و امتحان توهر سحری چو ابر دی بارم اشک بر درتپاک کنم به آستین اشک ز آستان تومشرق و مغرب ار روم ور سوی آسمان شومنیست نشان زندگی تا نرسد نشان توزاهد کشوری بدم صاحب منبری بدمکرد قضا دل مرا عاشق و کف‌زنان تواز می این جهانیان حق خدا نخورده‌امسخت خراب می‌شوم خایفم از گمان توصبر پرید از دلم عقل گریخت از سرمتا به کجا کشد مرا مستی بی‌امان توشیر سیاه عشق تو می‌کند استخوان مننی تو ضمان من بدی پس چه شد این ضمان توای تبریز بازگو بهر خدا به شمس دینکاین دو جهان حسد برد بر شرف جهان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsسخت خوش است چشم تو وان رخ گلفشان تودوش چه خورده‌ای دلا راست بگو به جان توفتنه‌گر است نام تو پرشکر است دام توبا طرب است جام تو با نمک است نان تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1396آفتابی خویش را ذره نمودو اندک اندک روی خود را برگشودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1644, Divan e Shamsگلفشان رخ تو خرمن گل می‌بخشدما چه موقوف بهار و گل گلگون باشیممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ‏‌ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsتو هنوز ناپدیدی ز جمال خود چه دیدیسحری چو آفتابی ز درون خود برآییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #812آدمی دید است باقی گوشت و پوستهرچه چشمش دیده است آن چیز اوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیات ۱۸۱ و ۱۸۲Quran, Al-A’raaf(#7), Line #181-182« وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ.» (١٨١)«از آفريدگان ما گروهى هستند كه به حق راه مى‌نمايند و به عدالت رفتار مى‌كنند.»«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ.» (١٨٢)« و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم (به تدريج به لب پرتگاه می کشانیم)، (به تدريج به افسانه من ذهنی می کشانیم).»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علت دروسترو فنا کن دید خود در دید دوستدید ما را دید او نعم العوضیابی اندر دید او کل غرضمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1406آدمی دید است و باقی پوست است دید آن است آن که دید دوست است‌‌چونکه دید دوست نبود کور بهدوست کو باقی نباشد دور بهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسه بدخواه راکی بدانی ثم وجه الله راای کسی که چشم دلت از موهای زائد هوی و هوس پاک نشده استچون همراه وسوسه‌های شیطان بدخواه هستی کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد ذات حضرت حق در آن جا متجلی استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1399هر که را باشد ز سینه فتح باباو ز هر شهری ببیند آفتابحق پدید است از میان دیگرانهمچو ماه اندر میان اخترانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2311بعد از این ما دیده خواهیم از تو بس  تا نپوشد بحر را خاشاک و خس مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1463در گداز این جمله تن را در بصر  در نظر رو در نظر رو در نظر منسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله لهحدیث«مَنْ كانَ لِِـلّهِ كانَ اللهُ لَه.»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگی خدا ملولمزیرا که به جان گلوپرستمخود من جعل الـهموم همااز لفظ رسول خوانده استمچون بر دل من نشسته دودیچون زود چو گرد برنجستم حدیث‏« مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ. »‏ « هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3434آنکه مردن پیش چشمش تهلکه‌ستامر لاتلقوا بگیرد او به دستآن کسی که مرگ جسمانی را هلاکت مطلق و نیستی کامل حساب می‌کند آیه لاتلقوا را دستاویز خود می‌سازدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۹۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #195«وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»«در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت ميندازيد و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد.»وآنکه مردن پیش او شد فتح بابسارعوا آید مر او را در خطابو اما کسی که مرگ جسمانی در نظرش باعث گشوده شدن در معرفت است مشمول خطاب بشتابید استقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۳۳Quran, Aal-i-Imran(#3), Line #133«وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ.»«بر يكديگر پيشى گيريد براى آمرزش پروردگار خويش و رسيدن به آن بهشت كه پهنايش به قدر همه آسمانها و زمين است و براى پرهيزگاران مهيا شده است.»الحذر ای مرگ‌بینان بارعواالعجل ای حشربینان سارعواای کسانی که مرگ جسمانی را نیستی کامل و هلاکت شامل به شمار می‌آوریددر رسیدن به مرگ و نابودی خویش بر یکدیگر برتری بجوییدای کسانی که رستاخیز را دیده‌اید عجله کنید شتاب کنیدالصلا ای لطف‌بینان افرحواالبلا ای قهربینان اترحوا ضیافت در پیش است ای کسانی که مرگ جسمانی را لطف حق می‌شمرید شادی کنیدبلا در پیش است ای کسانی که مرگ جسمانی را قهر و عذاب می‌بینید غمگین شویدهر که یوسف دید جان کردش فدیهر که گرگش دید برگشت از هدیمرگ هر یک ای پسر همرنگ اوستپیش دشمن دشمن و بر دوست دوست پیش ترک آیینه را خوش‌رنگی استپیش زنگی آینه هم زنگی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3441آنکه می‌ترسی ز مرگ اندر فرارآن ز خود ترسانی ای جان هوش‌ دار روی زشت توست نه رخسار مرگجان تو همچون درخت و مرگ برگاز تو رسته‌ست ار نکوی ‌است ار بد ‌استناخوش و خوش هر ضمیرت از خودستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1378برگ بی‌‏برگی تو را چون برگ شد   جان باقی یافتی و مرگ شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3444گر به خاری خسته‌یی خود کشته‌ایور حریر و قز دری خود رشته‌ای دان که نبود فعل همرنگ جزاهیچ خدمت نیست همرنگ عطا مزد مزدوران نمی‌ماند به کارکان عرض وین جوهر است و پایدارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3447آنهمه سختی و زور است و عرقوین همه سیم است و زر است و طبقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی بترس آمن مباش زآنکه تخم است و برویاند خداش مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #427جرم بر خود نه که تو خود کاشتیبا جزا و عدل حق کن آشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #419فعل تو که زاید از جان و تنتهمچو فرزندت بگیرد دامنتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1165عشق چون وافی‌ست وافی می‌خرددر حریف بی‌وفا می‌ننگردچون درخت‌ست آدمی و بیخ عهدبیخ را تیمار می‌باید به جهدعهد فاسد بیخ پوسیده بودوز ثمار و لطف ببریده بودشاخ و برگ نخل گر چه سبز بودبا فساد بیخ سبزی نیست سودور ندارد برگ سبز و بیخ هستعاقبت بیرون کند صد برگ دستتو مشو غره به علمش عهد جوعلم چون قشرست و عهدش مغز اومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3142پادشاهی که به پیش تخت اوفرق نبود از امین و ظلم‌جوآنکه می‌لرزد ز بیم رد اووآنکه طعنه می‌زند در جد اوفرق نبود هر دو یک باشد برششاه نبود خاک تیره بر سرشذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3138بلک معنی آن بود جف القلمنیست یکسان پیش من عدل و ستم حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3480 خشم تو تخم سعیر دوزخ استهین بکش این دوزخت را کین فخ است کشتن این نار نبود جز به نورنورک اطفا نارنا نحن‌الشکور دوزخ با طبقات هفتگانه‌اش خطاب به مومن گویند نور ایمان تو آتش ما را خاموش کرد ما از تو سپاسگزاریممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1333اندک اندک آب بر آتش بزنتا شود نار تو نور ای بوال‌حزنتو بزن یا ربنا آب طهورتا شود این نار عالم جمله نورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3482گر تو بی‌نوری کنی حلمی به دستآتشت زنده‌ست و در خاکستراستآن تکلف باشد و روپوش هیننار را نکشد به غیر نور دین تا نبینی نور دین ایمن مباشکاتش پنهان شود یک روز فاشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3485 نور آبی‌ دان و هم در آب چفسچونکه داری آب از آتش مترس آب آتش را کشد کاتش به خومی‌بسوزد نسل و فرزندان او سوی آن مرغابیان رو روز چندتا تو را در آب حیوانی کشندمرغ خاکی مرغ آبی هم‌تن‌اندلیک ضدانند آب و روغن‌اند هر یکی مر اصل خود را بنده‌انداحتیاطی کن به هم ماننده‌اند همچنانکه وسوسه و وحی الستهر دو معقول‌اند لیکن فرق هستحدیث«اِنَّ لِلشَّيْطانِ لَـمَّةٌ بِابْنِ آدَمَ وَ لِلْمَلَکِ لَـمَّةٌ. فَاَمّاٰ لَـمَّةُ الشَّيْطاٰنِ فَاِيعاٰدٌ بِالشَّرِّ و تَكذيبٌ بِالْخَيْرِ. وَ اَمّا لَـمَّةُ الْـمَلَکِ فَاِيعاٰدٌ بِالْخَيْر و تَصْديقٌ بِالْحَقِّ. فَمَنْ وَجَدَ ذٰلِکَ، فَلْيَعْلَمْ اَنَّهُ مِنَ اللهِ فَليَحْمَدِ اللهَ وَمَنْ وَجَدَالْاُخْرىٰ فَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطانِ.»آدمی هم از سوی شیطان مورد القا قرار می‌گیرد و هم از سوی فرشته. امّا القای شیطان عبارت است از وعده دادن به بدی و تکذیب حق. و القای فرشته عبارت است از وعده به نیکی و تصدیق حق. پس هر که القای فرشتگی یافت باید خدا را حمد گوید و هر که القای شیطانی یافت باید از شرّ شیطان به خدا پناه ببرد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3491هر دو دلالان بازار ضمیررخت‌ها را می‌ستایند ای امیر گر تو صراف دلی فکرت شناسفرق کن سر دو فکر چون نخاسور ندانی این دو فکرت از گمانلاخلابه گوی و مشتاب و مرانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3496گفت در بیعی که ترسی از غرارشرط کن سه روز خود را اختیارکه تانی هست از رحمان یقین  هست تعجیلت ز شیطان لعینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1488گفت شیطان که بما اغویتنیکرد فعل خود نهان دیو دنیشیطان به خداوند گفت که تو مرا گمراه کردیاو گمراهی خود را به حضرت حق نسبت داد و آن دیو فرومایه کار خود را پنهان داشتقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۶Quran, Al-A’raaf(#7), Line #16قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَابلیس گفت: پروردگارا به عوض آنکه مرا گمراه کردی، من نیز بر راه بندگانت به کمین می نشینم و آنان را از راه مستقیم تو باز می‌دارم.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1489گفت آدم که ظلمنا نفسنااو ز فعل حق نبد غافل چو ماولی حضرت آدم گفت پروردگارا ما به خود ستم کردیمو او همچون ما از حکمت کار حضرت حق بی خبر نبودقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«آدم و حوّا گفتند: پروردگارا به خود ستم کردیم. و اگر بر ما آمرزش نیاوری و رحمت روا مداری، هر آینه از زیانکاران خواهیم بود.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که اصحابی نجومره‌روان را شمع و شیطان را رجوم‌‌حدیث«اَصْحابی کَالنُّجومِ فَبِاَیِّهِمِ اقْتَدَیْتُمْ اِهْدَیْتُمْ.»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند که به دنبالِ هرکدامشان بروید راهِ راست را خواهید یافت.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1490در گنه او از ادب پنهانش کردزان گنه بر خود زدن او بر بخوردبعد توبه گفتش ای آدم نه منآفریدم در تو آن جرم و محننه که تقدیر و قضای من بد آنچون به وقت عذر کردی آن نهانگفت ترسیدم ادب نگذاشتمگفت هم من پاس آنت داشتمهر که آرد حرمت او حرمت بردهر که آرد قند لوزینه بردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمرده اگر ببیندت فهم کند که سرخوشیچند نهان کنی که می فاش کند نهان تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده راآن مه تابنده فرخنده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsبهر خدا بیا بگو ور نه بهل مرا که تایک دو سخن به نایبی بردهم از زبان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1867هر زمان که قصد خواندن باشدتیا ز مصحف‌ها قرائت بایدتمن در آن دم وادهم چشم تو راتا فرو خوانی معظم جوهرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsباز بدید چشم ما آنچه ندید چشم کسباز رسید پیر ما بیخود و سرگران تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1770, Divan e Shamsصورت من ناید در چشم سرزآنکه از این سر نیم و زآن سرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر نفسی بگوییم عقل تو کو چه شد تو راعقل نماند بنده را در غم و امتحان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب الـمنونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمگریز ای برادر تو ز شعله‌های آذرز برای امتحان را چه شود اگر درآییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2906, Divan e Shamsپیش آتش رو تو از نقصان مترسچونکه از آتش چنین کامل شدیعشرت دیوانگان را دیده‌ایننگ بادت باز چون عاقل شدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsهر سحری چو ابر دی بارم اشک بر درتپاک کنم به آستین اشک ز آستان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsمشرق و مغرب ار روم ور سوی آسمان شومنیست نشان زندگی تا نرسد نشان تومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امید راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کنجی بی‌دد و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاه حق آرام نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsزاهد کشوری بدم صاحب منبری بدمکرد قضا دل مرا عاشق و کف‌زنان تومولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۹۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #940, Divan e Shamsربود عشق تو تسبیح و داد بیت و سرودبسی بکردم لاحول و توبه دل نشنودغزل‌سرا شدم از دست عشق و دست زنانبسوخت عشق تو ناموس و شرم و هرچم بودمولوی، دیوان شمس، رباعیات، رباعی شمارهٔ ۱۸۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #954, Divan e Shamsزاهد بودم ترانه گویم کردیسرفتنه بزم و باده‌جویم کردیسجاده‌نشین با وقارم دیدیبازیچه کودکان کویم کردیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsشیر سیاه عشق تو می‌کند استخوان مننی تو ضمان من بدی پس چه شد این ضمان تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌الـماوى و دیدار خداحدیث« وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2152, Divan e Shamsای تبریز بازگو بهر خدا به شمس دینکاین دو جهان حسد برد بر شرف جهان تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359ننگرم کس را و گر هم بنگرماو بهانه باشد و تو منظرمعاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #306عذر خواستن آن عاشق از گناه خویش به تلبیس و روی پوش و فهم کردن معشوق آن را نیز گفت عاشق امتحان کردم مگیرتا ببینم تو حریفی یا ستیر من همی‎دانستمت بی‌امتحانلیک کی باشد خبر همچون عیان آفتابی نام تو مشهور و فاشچه زیان است ار بکردم ابتلاشتو منی من خویشتن را امتحانمی‌کنم هر روز در سود و زیان انبیا را امتحان کرده عداتتا شده ظاهر از ایشان معجزاتامتحان چشم خود کردم به نورای که چشم بد ز چشمان تو دوراین جهان همچون خراب است و تو گنجگر تفحص کردم از گنجت مرنج زآن چنین بی‌خردگی کردم گزافتا زنم با دشمنان هر بار لاف تا زبانم چون تو را نامی نهدچشم ازین دیده گواهی‌ها دهدگر شدم در راه حرمت راهزنآمدم ای مه به شمشیر و کفن جز به دست خود مبرم پا و سرکه ازین دستم نه از دست دگر از جدایی باز می‌رانی سخنهر چه خواهی کن ولیکن این مکندر سخن‌آباد این دم راه شدگفت امکان نیست چون بیگاه شدپوست‎ها گفتیم و مغز آمد دفینگر بمانیم این نماند همچنینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #320رد کردن معشوقه عذر عاشق را و تلبیس او را در روی او مالیدندر جوابش بر گشاد آن یار لبکز سوی ما روز سوی توست شب حیله‌های تیره اندر داوریپیش بینایان چرا می‌آوری هر چه در دل داری از مکر و رموزپیش ما رسواست و پیدا همچو روزگر بپوشیمش ز بنده‌پروریتو چرا بی‌رویی از حد می‌بری از پدر آموز کادم در گناهخوش فرود آمد به سوی پایگاهچون بدید آن عالم‌الاسرار رابر دو پا استاد استغفار راهمینکه آدم حضرت حق را که دانای به اسرار غیب است مشاهده کردروی دو پا ایستاد و طلب آمرزش کرد بر سر خاکستر انده نشستاز بهانه شاخ تا شاخی نجست ربنا انا ظلمنا گفت و بسچونکه جانداران بدید او پیش و پسحضرت آدم(ع) فقط گفت پروردگارا همانا ما بر خود ستم کردیمزیرا او در پیش و پس خود فرشتگان مراقب را مشاهده کردقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۳Quran, Al-A’raaf(#7), Line #23«قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.»«گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.»دید جانداران پنهان همچو جاندورباش هر یکی تا آسمان که هلا پیش سلیمان مور باشتا بنشکافد تو را این دورباش جز مقام راستی یک دم مایستهیچ لالا مرد را چون چشم نیستحتی برای لحظه‌ای هم که شده در جایی غیر از مقام صدق و راستی توقف مکنزیرا هیچ محافظ و نگهدارنده‌ای برای انسان مانند چشم نیست

برنامه شماره ۹۴۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۷ ژانویه ۲۰۲۳ -  ۲۸ دیبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمت PDFخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsبسوزانیم سودا و جنون رادرآشامیم هر دم موجِ خون راحریفِ(۱) دوزخ‌آشامانِ(۲) مستیمکه بشکافند سقفِ سبزگون راچه خواهد کرد شمعِ لایَزالی(۳)؟فلک را، وین دو شمعِ سرنگون(۴) رافرو بُرّیم دستِ دزدِ غم راکه دزدیده‌ست عقلِ صد زبون راشرابِ صِرفِ(۵) سلطانی بریزیمبخوابانیم عقلِ ذوفُنون راچو گردد مست، حَد بر وی برانیمکه از حَد بُرد تَزویر و فُسون رااگر چه زوبَع(۶) و استادِ جمله‌ستچه داند حیلهٔ رَيْبَ الْـمَنُون(۷) را*چنانش بیخود و سرمست سازیمکه چون آید، نداند راهِ چون راچنان پیر و چنان عالِم فنا بِهْکه تا عبرت شود لایَعْلَمُون(۸) راکنون عالِم شود کز عشق جان دادکنون واقف شود علمِ درون رادرونِ خانهٔ دل او ببیندستونِ این جهانِ بی‌ستون راکه سرگردان بدین سرهاست گرنهسکون بودی جهانِ بی‌سکون راتنِ با سر نداند سرِّ کُن راتنِ بی‌سر شناسد کاف و نون(۹) را**یکی لحظه بنه سر ای برادرچه باشد از برایِ آزمون را؟یکی دَم رام کن از بهرِ سلطانچنین سگ را چنین اسبِ حَرون(۱۰) راتو دوزخ دان خودآگاهی ز عالمفنا شو کم طلب این سَرفُزون راچنان اندر صفاتِ حق فرو روکه بَرنایی نبینی این برون راچه جویی ذوقِ این آبِ سیه(۱۱) را؟چه بویی سبزهٔ این بامِ تون را؟خمش کردم، نیارم شرح کردنز رشک و غیرتِ هر خامِ دون رانما ای شمسِ تبریزی کمالیکه تا نقصی نباشد کاف و نون را* قرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیهٔ ۳۰Quran, At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْـمَنُونِ.»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظر حوادث روزگاريم.»** قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»(۱) حریف: همدم، یار(۲) دوزخ‌آشامان: کسانی که بر بلاها و تلخی‌ها صبر کنند.(۳) لایَزال: جاوید، زوال‌ ناپذیر، شمعِ لایَزالی: کنایه از حق تعالی(۴) دو شمعِ سرنگون: کنایه از خورشید و ماه(۵) صِرف: خالص، ناب(۶) زوبَع: شیطان، ابلیس(۷) رَيْبَ الْـمَنُون: حوادث ناگوار، اشاره به آیهٔ ۳۰، سورهٔ طور(۵۲)(۸) لایَعْلَمُون: کسانی که نمی‌دانند.(۹) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس(۳۶)(۱۰) حَرون: سرکش، نافرمان(۱۱) آبِ سیه: کنایه از هشیاری جسمی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsبسوزانیم سودا و جنون رادرآشامیم هر دم موجِ خون راحریفِ دوزخ‌آشامانِ مستیمکه بشکافند سقفِ سبزگون راچه خواهد کرد شمعِ لایَزالی؟فلک را، وین دو شمعِ سرنگون رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۱۲)(۱۲) ربّانی: خداپرست، عارف----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ(۱۳) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۱۳) صُنع: آفرینش، آفریدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟ بُتِ شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا دِه ای عَیار گر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح و ظَفَر(۱۴) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۱۵) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۱۶)(۱۴) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۵) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۶) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #730, Divan e Shamsدوزخ‌آشامانِ جنّت‌بخش روزِ رستخیزحاکمند و نی دعا دانند و نه نفرین کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۸) و سَنی(۱۹)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۸) حَبر: دانشمند، دانا(۱۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۲۰) و در چَهی ای قَلتَبان(۲۱)دست وادار از سِبالِ(۲۲) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۲۰) گَو: گودال(۲۱) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۲) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsفرو بُرّیم دستِ دزدِ غم راکه دزدیده‌ست عقلِ صد زبون رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگیِ خدا مَلولمزیرا که به جان گلوپرستم(۲۳)خود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده استمچون بر دلِ من نشسته دودیچون زود چو گَرد برنجستم؟  حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»(۲۳) گلوپرست: حریص----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1395, Divan e Shamsمُطربِ عشقِ ابدم، زَخمهٔ عشرت بزنمریشِ طَرَب شانه کنم، سبلتِ(۲۴) غم را بِکَنَم(۲۴) سِبلَت: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsشرابِ صِرفِ سلطانی بریزیمبخوابانیم عقلِ ذوفُنون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1345, Divan e Shamsتو مرا مِی بِده و مست بخوابان و بِهِل(۲۵)چون رسد نوبتِ خدمت، نشوم هیچ خجِل(۲۵) هِلیدن: گذاشتن، اجازه دادن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچو گردد مست، حَد بر وی برانیمکه از حَد بُرد تَزویر و فُسون رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزد   وانگه از خود بی ‏‌ز خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پَیاپی می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsاگر چه زوبَع و استادِ جمله‌ستچه داند حیلهٔ رَيْبَ الْـمَنُون رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْـمَنون(۲۶)(۲۶) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #173آن نمی‌دانست عقلِ پای‌سستکه سبو دایم ز جُو نآید دُرُستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیرِ خداوند نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنانش بیخود و سرمست سازیمکه چون آید، نداند راهِ چون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsیونسی دیدم نشسته بر لبِ دریای عشقگفتمش: چونی؟ جوابم داد بر قانونِ خویشگفت: بودم اندرین دریا غذای ماهییپس چو حرفِ نون خمیدم تا شدم ذُاالنّونِ(۲۷) خویشزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چونِ خویش؟(۲۷) ذُاالنّون: ذُاالنّونِ مصری از عارفان بزرگ که مواعظ او معروف است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنان پیر و چنان عالِم فنا بِهْکه تا عبرت شود لایَعْلَمُون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsاول بگیر آن جامِ مِهْ(۲۸)، بر کفّهٔ(۲۹) آن پیر نِهْچون مست گردد پیرِ دِه، رو سویِ مستان، ساقیا(۲۸) مِه: بزرگ(۲۹) کفّه: كفِ دست----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsای دل از این سرمست شو، هر جا رَوی، سرمست روتو دیگران را مست کن، تا او تو را دیگر دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsکه سرگردان بدین سرهاست گرنهسکون بودی جهانِ بی‌سکون رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زان شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsیکی لحظه بنه سر ای برادرچه باشد از برایِ آزمون را؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمَگُریز، ای برادر، تو ز شعله‌هایِ آذرز برایِ امتحان را چه شود اگر دَرآیی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsیکی دَم رام کن از بهرِ سلطانچنین سگ را چنین اسبِ حَرون رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برایِ آن دلِ پُر نور و بِر(۳۰) هست آن سلطانِ دل‌ها منتظر (۳۰) بِرّ: نیکی، نیکویی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsتو دوزخ دان خودآگاهی ز عالمفنا شو کم طلب این سَرفُزون راعطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarاگر صد سال روز و شب ریاضت می‌کشی دائممباش ایمن، یقین می‌دان که نَفسَت در کمین باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنان اندر صفاتِ حق فرو روکه بَرنایی نبینی این برون رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۳۱) رب(۳۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچه جویی ذوقِ این آبِ سیه را؟چه بویی سبزهٔ این بامِ تون را؟حدیث «إيّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ.»«از سبزهٔ گلخن بپرهیزید.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشمِ او مانده‌ست در جُویِ روان  بی‏‌خبر از ذوقِ آبِ آسمان‏ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟   کاحمقان را این همه رغبت شگُفت‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsنما ای شمسِ تبریزی کمالیکه تا نقصی نباشد کاف و نون رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تُون زاد و، پاکی را ندیدبویِ مُشک آرَد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #257قصهٔ آن دَبّاغ که در بازارِ عَطّاران از بویِ عِطر و مُشک بیهوش و رنجور شد.آن یکی افتاد بیهوش و خمیدچونکه در بازارِ عَطّاران رسیدبویِ عطرش زد ز عطّارانِ رادتا بگردیدش سَر و بر جا فتادهمچو مُردار اوفتاد او بی‌خبرنیم روز اندر میانِ رهگذرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز بَرجه کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروز روشن، هر که او جوید چراغعین جُستن، کوریَش دارد بلاغ(۳۲)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باشدر میان روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب(۳۳) رحمت استوین نشان جُستن، نشان علّت استأنصِتُوا بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۳۲) بلاغ: دلالت(۳۳) جَذوب: بسیار جذب کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #260جمع آمد خلق بر وی آن زمانجُملگان لٰاحَوْل‌گُو، درمان‌کُنانآن یکی کف بر دلِ او می‌براندوز گُلاب آن دیگری بر وی فشانداو نمی‌دانست کاندر مَرْتَعه(۳۴)از گلاب آمد وَرا آن واقعهآن یکی دستش همی‌مالید و سَروآن دگر کَهْگِل همی‌آورد ترآن بخورِ عُود و شِکَّر زد به هموآن دگر از پوشِشَش می‌کرد کموآن دگر نبضش، که تا چون می‌جهد؟وآن دگر بوی از دهانش می‌ستدتا که می خورده‌ست و یا بَنگ(۳۵) و حَشیش(۳۶)؟خلق درماندند اندر بیهُشیشپس خبر بُردند خویشان را شتابکه فلان افتاده است آنجا خرابکس نمی‌داند که چون مصروع(۳۷) گشتیا چه شد کو را فتاد از بام، طشت(۳۴) مَرْتَعه: چراگاه، منظور بازار عطّاران است که محلّی خوشبو و دلنواز است.(۳۵) بَنگ: گردی که از کوبیدن برگ‌ها و سرشاخه‌های گُل‌‌‌دار گیاه شاهدانه گیرند که خاصیت تخدیری دارد.(۳۶) حَشیش: نوعی مادّهٔ تخدیر کننده که از سرشاخه‌های گُل‌‌‌دار گیاه شاهدانه به دست می‌آید.(۳۷) مَصْروع: آن که دچار صَرْع و غش است.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2061دردمندی کِش ز بام افتاد طشتزو نهان کردیم حق، پنهان نگشتو آنکه او جاهل بُد از دردش بعیدچند بنمودند و، او آن را ندیدآینهٔ دل صاف باید تا در اوواشناسی صورتِ زشت از نکومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #269یک برادر داشت آن دَبّاغِ زَفْتگُرْبُز(۳۸) و دانا، بیآمد زود تفت(۳۹)اندکی سِرگینِ سگ در آستینخلق را بشْکافت و آمد با حَنین(۴۰)گفت: من رنجش همی‌دانم ز چیستچون سبب دانی، دوا کردن جَلی‌ست(۴۱)چون سبب معلوم نبْود، مشکل استدارویِ رنج و، در آن صد مَحْمِل(۴۲) استچون بدانستی سبب را، سهل شددانشِ اسباب، دفعِ جهل شدگفت با خود: هستش اندر مغز و رَگتُوی بر تُو بُویِ آن سِرگینِ سگتا میان اندر حَدَث او تا به شبغرقِ دبّاغی‌ست او روزی‌طلبپس چنین گفتست جالینوسِ مِه(۴۳)آنچه عادت داشت بیمار، آنْش دِهکز خلافِ عادت است آن رنجِ اوپس دوایِ رنجش از معتاد، جوچون جُعَل گشتست از سِرگین‌کشیاز گُلاب آید جُعَل را بیهُشیهم از آن سِرگین سَگ دارویِ اوستکه بِدآن او را همی مُعتاد و خوستاَلْخَبیثات لِلْخبیثین را بخوانرُو و پُشتِ این سخن را باز دانقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ …»«زنان ناپاک براى مردان ناپاک و مردان ناپاک براى زنان ناپاک و زنان پاک براى مردان پاک و مردان پاک براى زنان پاک …»ناصحان او را به عنبر(۴۴) یا گُلابمی دوا سازند بهرِ فتحِ باب(۴۵)مر خبیثان را نسازد طیّباتدرخور و لایق نباشد ای ثِقات(۴۶)(۳۸) گُرْبُز: زیرک، دانا، هوشیار(۳۹) تَفْت: تند، تیز، با حرارت، شتاب(۴۰) حَنین: فریاد زدن از روی اندوه و یا شادی(۴۱) جلی: واضح، روشن، آشکار(۴۲) مَحْمِل: آنچه که در آن چیزی و یا کسی را حمل کنند.(۴۳) مِه: بزرگ(۴۴) عَنْبَر: مادّه‌ای است چرب و خوشبو که از داخل دستگاه گوارش ماهیِ عنبر می‌گیرند. عنبر خالص آن است که روی آتش تماماً بسوزد.(۴۵) فَتْحِ باب: گشودنِ در. گشودنِ در نجات و صلاح.(۴۶) ثِقات: انسان‌های قابلِ اعتماد----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسهٔ بدخواه راکِی بدانی ثَمَّ وَجْهُ الله را؟«ای کسی که چشم دلت از موهای زائد هویٰ و هوس پاک نشده است، چون همراهِ وسوسه‌های شیطانِ بدخواه هستی، کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد، ذاتِ حضرتِ حق در آن جا متجلّی است؟»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»هر که را باشد ز سینه فتحِ باب(۴۷)او ز هر شهری، ببیند آفتابحق پدید است از میانِ دیگرانهمچو ماه، اندر میانِ اختران(۴۸)(۴۷) فتحِ باب: گشودن در(۴۸) اَختَران: ستارگان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1405رُو و سَر در جامه‌ها پیچیده‌ایدلاجَرَم با دیده و نادیده‌ایدقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۹Quran, Al-A’raaf(#7), Line #179«…وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا…»«…و آنان را چشمهايى است كه بدان نمى‌بينند…»آدمی دید است و باقی پوست استدید، آن است آن، که دیدِ دوست استچونکه دیدِ دوست نَبْوَد کور بِهْدوست، کو باقی نباشد، دُور بِهْمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۴۹) عشق این باشد بگو(۴۹) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283چون ز عِطرِ وَحی کژ گشتند و گُمبُد فَغانْشان که تَطَیَّرْنا بِکُمْاز آنرو که حق‌ستیزان، از بوی دلاویز وحی و رایحهٔ جانبخش الهی گمراه و منحرف شدند، فریاد برداشتند که: «ما به شما فال بد می‌زنیم.»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»رنج و بیماری‌ست ما را این مقال(۵۰)نیست نیکو وَعْظتان ما را به فالگر بیآغازید نُصْحی آشکارما کنیم آن دَم شما را سنگسارما به لَغْو و لَهْو(۵۱)، فربه گشته‌ایمدر نصیحت خویش را نسْرشته‌ایمهست قُوتِ ما دروغ و لاف و لاغشورشِ معده‌ست ما را زین بَلاغ(۵۲)رنج را صدتُو و افزون می‌کنیدعقل را دارو به افْیُون می‌کنیدقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۷Quran, Yaseen(#36), Line #17«وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ.»«و بر عهده ما جز پيام‌رسانيدن آشكارا هيچ نيست.»(۵۰) مقال: گفتار(۵۱) لَغْو و لَهْو: گفتار و عملِ بیهوده(۵۲) بَلاغ: نصیحت----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1392دیده این شاهان ز عامه خوفِ جانکین گُرُه کورند و، شاهان بی‏‌نشانچون که حکم اندر کفِ رندان(۵۳) بُوَدلاجَرَم ذَاالنُّون در زندان بُوَدیک سواره می‌رود شاهِ عظیمدر کفِ طفلان چنین دُرِّ یتیم(۵۴)دُرِّ چه؟ دریا نهان در قطره‌‏‌ییآفتابی مخفی اندر ذرّه‌‏ییآفتابی خویش را ذرّه نمودو اندک اندک، رویِ خود را برگشودجُملۀ‏ ذرّات در وی محو شدعالَم از وی مست گشت و، صَحْو شدچون قلم در دستِ غدّاری(۵۵) بُوَدبی‏‌گمان منصور بر داری بُوَدچون سفیهان راست این کار و کیالازم آمد یَقْتُلُون الْاَنْبیاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۹۱Quran, Al-Baqarah(#2), Line #91«…فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»«…بگو: اگر شما ايمان آورده بوديد، از چه روى پيامبران خدا را پيش از اين مى‌كشتيد؟»انبیا را گفته قومِ راهْ گماز سَفَه: اِنّاٰ تَطَیَّرْنَا بِکُمْ‏ قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»جهلِ ترسا بین، امان انگیختهز آن خداوندی که گشت آویخته‏چون به قولِ اوست مصلوبِ جُهودپس مَر او را امن کَی تاند نمود؟قرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۵۷Quran, An-Nisaa(#4), Line #157«وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَٰكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ۚ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ ۚ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ ۚ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا.»«و نيز بدان سبب كه گفتند: ما مسيح پسر مريم پيامبر خدا را كشتيم. و حال آنكه آنان مسيح را نكشتند و بر دار نكردند بلكه امر برايشان مشتبه شد. هر آينه آنان كه درباره او اختلاف مى‌كردند خود در ترديد بودند و به آن يقين نداشتند. تنها پيرو گمان خود بودند و عيسى را به يقين نكشته بودند.»چون دلِ آن شاه، زیشان خون بُوَدعصمتِ وَ اَنْتَ فیهِمْ چُون بُوَد؟قرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۳۳Quran, Al-Anfaal(#8), Line #33«وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ ۚ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ.»«تا آنگاه كه تو در ميانشان هستى خدا عذابشان نكند و تا آنگاه كه از خدا آمرزش مى‌طلبند، نيز خدا عذابشان نخواهد كرد.»زرِّ خالص را و، زرگر را خطرباشد از قَلّابِ(۵۶) خاین بیشتریوسفان از رَشکِ زشتان مخفی‌اندکز عدو خوبان در آتش می‏‌زیند یوسفان از مکرِ اِخْوان در چَه‏‌اندکز حسد، یوسف به گُرگان می‏‌دهنداز حسد بر یوسفِ مصری چه رفت؟این حسد اندر کمین، گُرگی است زَفْتلاجَرَم زین گُرگ، یعقوبِ حلیمداشت بر یوسف، همیشه خوف و بیمگرگِ ظاهر، گِردِ یوسف خود نگشتاین حسد در فعل، از گُرگان گذشتزخم کرد این گرگ، وز عُذرِ لَبِق(۵۷)آمده کِانّاٰ ذَهَبْناٰ نَسْتَبِقصد هزاران گرگ را این مکر نیستعاقبت رسوا شود این گرگ، بیستقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۱۷Quran, Yusuf(#12), Line #17«قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ ۖ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ.»«گفتند: اى پدر، ما به اسب‌تاختن رفته بوديم و يوسف را نزد كالاى خود گذاشته بوديم، گرگ او را خورد. و هر چند هم كه راست بگوييم تو سخن ما را باور ندارى.»(۵۳) رندان: جمع رِنْد معانی بسیار دارد، ولی در این بیت به معنی اوباش و فاجر و لاابالی است.(۵۴) دُرِّ یتیم: مروارید درشت و آبدار که به تنهایی در درون صدف پرورش یابد، مروارید گرانبها، مروارید یک دانه.(۵۵) غَدّار: حیله‌گر، خیانت کار(۵۶) قَلّاب: کسی که سکّهٔ تقلّبی می‌زند.(۵۷) لَبِق: خوش خلق، عُذری مقبول و منطقی از نظر من ذهنی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283معالجه کردنِ برادرِ دبّاغ، دبّاغ را به خُفیه به بویِ سِرْگینخلق را می‌رانْد از وی آن جوانتا علاجش را نبینند آن کسانسَر به گوشش بُرد همچون رازْگوپس نهاد آن چیز بر بینیِّ اوکو به کف، سِرگینِ سگ ساییده بوددارویِ مغزِ پلید، آن دیده بودساعتی شد، مَرد جُنبیدن گرفتخلق گفتند: این فسونی بُد شگفتکین بخواند افسون، به گوشِ او دمیدمُرده بود، افسون به فریادش رسیدجُنبشِ اهل فَساد آن سو بُوَدکه زِنا و غمزه و ابرو بُوَدهر که را مُشکِ نصیحت سود نیستلاجَرَم با بُویِ بَد خُو کردنی‌ستمشرکان را زآن نَجس خوانده‌ست حقکاندرونِ پُشک(۵۸) زادند از سَبَق(۵۹)قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۲۸Quran, At-Tawba(#9), Line #28«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَٰذَا …»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، مشركان نجسند و از سال بعد نبايد به مسجد الحرام نزديک شوند ….»کِرم کو زاده است در سِرگین، اَبَدمی‌نگرداند به عنبر، خُویِ خَودچون نَزَد بر وی نثارِ رَشِّ(۶۰) نوراو همه جسم است، بی‌دل چون قُشور(۶۱)ور زِ رَشِّ نور، حق قسمیش دادهم‌چو رسمِ مِصر، سِرگین مرغ‌ زادلیک نه مرغِ خسیسِ خانگیبلک مرغِ دانش و فرزانگی(۵۸) پُشک: سرگینِ گاو و گوسفند و شتر(۵۹) سَبَق: در اینجا منظور ازل است. (مقابلِ اَبَد).(۶۰) رَشّ: پاشیدن(۶۱) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #760حق، فِشانْد آن نور را بر جانهامُقبِلان(۶۲) برداشته دامانهاو آن نثارِ نور را او یافتهروی، از غیرِ خدا برتافتههر که را دامانِ عشقی نا بُدهز آن نثارِ نور، بی‌بهره شدهحدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»جُزوها را روی‌ها سویِ کُل استبلبلان را عشقْ‌بازی با گُل استگاو را رنگ از برون و، مرد رااز درون جُو رنگِ سُرخ و زرد رارنگ‌هایِ نیک از خُمِّ صفاسترنگِ زشتان، از سیاهابهٔ(۶۳) جفاست(۶۴)صِبْغَةُالله، نامِ آن رنگِ لطیفلَعْنَةُالله، بویِ آن رنگِ کثیفقرآن کریم، سوره بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۱۳۸ Quran, Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ »«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»آنچه از دریا به دریا می‌روداز همانجا کآمد، آن‌جا می‌روداز سَرِ کُه، سیل‌هایِ تیزْرَوْوز تنِ ما، جانِ عشق‌آمیزْ رَو(۶۲) مُقبِل: نیک‌بخت(۶۳) سیاهابه: آبِ آمیخته با لجن(۶۴) جفا: به معنی آزردن و ستم کردن، مراد از آن در اینجا عدم تعهد با وفا به هوشیاری الست است.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #186مُفترِق(۶۵) شد آفتابِ جان‌هادر درونِ روزنِ ابدان‌هاچون نظر در قُرص داری، خود یکی استوآنکه شد محجوبِ ابدان، در شکی استتفرقه در روحِ حیوانی بُوَدنفسِ واحد، روحِ انسانی بُوَدچونکه حق رَشَّ عَلَیْهِم نُورَهُمُفترِق هرگز نگردد نورِ اوحدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»(۶۵) مُفترِق: پراکنده شوند----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #301تو بِدآن مانی، کز آن نوری، تهیزآنکه بینی بر پلیدی می‌نهیاز فراقت زرد شد رُخسار و رُوبرگِ زردی، میوهٔ ناپُخته تودیگ ز آتش شد سیاه و دُودْفامگوشتْ از سختی چنین مانده‌ است خاممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او: گر اَبْلَهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت: ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لُدّ(۶۶)(۶۶) لُدّ: دشمنِ سرسخت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #211این حکایت را بِدآن گفتم که تالاف کم بافی، چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مُسْتَزاد(۶۷)این بُده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زنِ صوفی تو خاین بوده‌ایدامِ مکر اندر دغَا بگشوده‌ایکه زِ هر ناشُسته‌رُویی(۶۸) گَپ‌زنی(۶۹)شرم داری وز خدایِ خویش نی(۶۷) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۶۸) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۶۹) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #225من همی دانستمت پیش از وِصالکه نِکُورُویی، ولیکن بَدخِصالمن همی دانستمت پیش از لقاکز ستیزه، راسخی اندر شَقا(۷۰)چونکه چشمم سرخ باشد در عَمَش(۷۱)دانَمَش ز آن درد، گر کم بینمش(۷۰) شَقا: بدبختی و شقاوت(۷۱) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #304هشت سالت جُوش دادم در فراقکم نشد یک ذرّه خامیت و نفاقغورهٔ تو سنگّْ‌بسته(۷۲) کز سَقام(۷۳)غوره‌ها اکنون مَویزند و، تو خام(۷۲) سنگّْ‌بسته: سفت و سخت، کال(۷۳) سَقام: بیماری------------------------مجموع لغات:(۱) حریف: همدم، یار(۲) دوزخ‌آشامان: کسانی که بر بلاها و تلخی‌ها صبر کنند.(۳) لایَزال: جاوید، زوال‌ ناپذیر، شمعِ لایَزالی: کنایه از حق تعالی(۴) دو شمعِ سرنگون: کنایه از خورشید و ماه(۵) صِرف: خالص، ناب(۶) زوبَع: شیطان، ابلیس(۷) رَيْبَ الْـمَنُون: حوادث ناگوار، اشاره به آیهٔ ۳۰، سورهٔ طور(۵۲)(۸) لایَعْلَمُون: کسانی که نمی‌دانند.(۹) کاف و نون: کُن، اشاره به آیهٔ ۸۲، سورهٔ یس(۳۶)(۱۰) حَرون: سرکش، نافرمان(۱۱) آبِ سیه: کنایه از هشیاری جسمی(۱۲) ربّانی: خداپرست، عارف(۱۳) صُنع: آفرینش، آفریدن(۱۴) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۵) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۶) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۸) حَبر: دانشمند، دانا(۱۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۰) گَو: گودال(۲۱) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۲۲) سِبال: سبیل(۲۳) گلوپرست: حریص(۲۴) سِبلَت: سبیل(۲۵) هِلیدن: گذاشتن، اجازه دادن(۲۶) رَیْبُ الْـمَنون: حوادثِ ناگوار(۲۷) ذُاالنّون: ذُاالنّونِ مصری از عارفان بزرگ که مواعظ او معروف است.(۲۸) مِه: بزرگ(۲۹) کفّه: كفِ دست(۳۰) بِرّ: نیکی، نیکویی(۳۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۳۲) بلاغ: دلالت(۳۳) جَذوب: بسیار جذب کننده(۳۴) مَرْتَعه: چراگاه، منظور بازار عطّاران است که محلّی خوشبو و دلنواز است.(۳۵) بَنگ: گردی که از کوبیدن برگ‌ها و سرشاخه‌های گُل‌‌‌دار گیاه شاهدانه گیرند که خاصیت تخدیری دارد.(۳۶) حَشیش: نوعی مادّهٔ تخدیر کننده که از سرشاخه‌های گُل‌‌‌دار گیاه شاهدانه به دست می‌آید.(۳۷) مَصْروع: آن که دچار صَرْع و غش است.(۳۸) گُرْبُز: زیرک، دانا، هوشیار(۳۹) تَفْت: تند، تیز، با حرارت، شتاب(۴۰) حَنین: فریاد زدن از روی اندوه و یا شادی(۴۱) جلی: واضح، روشن، آشکار(۴۲) مَحْمِل: آنچه که در آن چیزی و یا کسی را حمل کنند.(۴۳) مِه: بزرگ(۴۴) عَنْبَر: مادّه‌ای است چرب و خوشبو که از داخل دستگاه گوارش ماهیِ عنبر می‌گیرند. عنبر خالص آن است که روی آتش تماماً بسوزد.(۴۵) فَتْحِ باب: گشودنِ در. گشودنِ در نجات و صلاح.(۴۶) ثِقات: انسان‌های قابلِ اعتماد(۴۷) فتحِ باب: گشودن در(۴۸) اَختَران: ستارگان(۴۹) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۵۰) مقال: گفتار(۵۱) لَغْو و لَهْو: گفتار و عملِ بیهوده(۵۲) بَلاغ: نصیحت(۵۳) رندان: جمع رِنْد معانی بسیار دارد، ولی در این بیت به معنی اوباش و فاجر و لاابالی است.(۵۴) دُرِّ یتیم: مروارید درشت و آبدار که به تنهایی در درون صدف پرورش یابد، مروارید گرانبها، مروارید یک دانه.(۵۵) غَدّار: حیله‌گر، خیانت کار(۵۶) قَلّاب: کسی که سکّهٔ تقلّبی می‌زند.(۵۷) لَبِق: خوش خلق، عُذری مقبول و منطقی از نظر من ذهنی(۵۸) پُشک: سرگینِ گاو و گوسفند و شتر(۵۹) سَبَق: در اینجا منظور ازل است. (مقابلِ اَبَد).(۶۰) رَشّ: پاشیدن(۶۱) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست(۶۲) مُقبِل: نیک‌بخت(۶۳) سیاهابه: آبِ آمیخته با لجن(۶۴) جفا: به معنی آزردن و ستم کردن، مراد از آن در اینجا عدم تعهد با وفا به هوشیاری الست است.(۶۵) مُفترِق: پراکنده شوند(۶۶) لُدّ: دشمنِ سرسخت(۶۷) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۶۸) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۶۹) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن(۷۰) شَقا: بدبختی و شقاوت(۷۱) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.(۷۲) سنگّْ‌بسته: سفت و سخت، کال(۷۳) سَقام: بیماری----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsبسوزانیم سودا و جنون رادرآشامیم هر دم موج خون راحریف دوزخ‌آشامان مستیمکه بشکافند سقف سبزگون راچه خواهد کرد شمع لایزالیفلک را وین دو شمع سرنگون رافرو بریم دست دزد غم راکه دزدیده‌ست عقل صد زبون راشراب صرف سلطانی بریزیمبخوابانیم عقل ذوفنون راچو گردد مست حد بر وی برانیمکه از حد برد تزویر و فسون رااگر چه زوبع و استاد جمله‌ستچه داند حیله ريب الـمنون راچنانش بیخود و سرمست سازیمکه چون آید نداند راه چون راچنان پیر و چنان عالم فنا بهکه تا عبرت شود لایعلمون راکنون عالم شود کز عشق جان دادکنون واقف شود علم درون رادرون خانه دل او ببیندستون این جهان بی‌ستون راکه سرگردان بدین سرهاست گرنهسکون بودی جهان بی‌سکون راتن با سر نداند سر کن راتن بی‌سر شناسد کاف و نون رایکی لحظه بنه سر ای برادرچه باشد از برای آزمون رایکی دم رام کن از بهر سلطانچنین سگ را چنین اسب حرون راتو دوزخ دان خودآگاهی ز عالمفنا شو کم طلب این سرفزون راچنان اندر صفات حق فرو روکه برنایی نبینی این برون راچه جویی ذوق این آب سیه راچه بویی سبزه این بام تون راخمش کردم نیارم شرح کردنز رشک و غیرت هر خام دون رانما ای شمس تبریزی کمالیکه تا نقصی نباشد کاف و نون را* قرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیهٔ ۳۰Quran, At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْـمَنُونِ.»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظر حوادث روزگاريم.»** قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۸۲Quran, Yaseen(#36), Line #82«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‌شود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsبسوزانیم سودا و جنون رادرآشامیم هر دم موج خون راحریف دوزخ‌آشامان مستیمکه بشکافند سقف سبزگون راچه خواهد کرد شمع لایزالیفلک را وین دو شمع سرنگون رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا ده ای عیار گر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #730, Divan e Shamsدوزخ‌آشامان جنت‌بخش روز رستخیزحاکمند و نی دعا دانند و نه نفرین کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsفرو بریم دست دزد غم راکه دزدیده‌ست عقل صد زبون رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگی خدا ملولمزیرا که به جان گلوپرستمخود من جعل الـهموم همااز لفظ رسول خوانده استمچون بر دل من نشسته دودیچون زود چو گرد برنجستم حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏ «هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد. خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1395, Divan e Shamsمطرب عشق ابدم زخمه عشرت بزنمریش طرب شانه کنم سبلت غم را بکنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsشراب صرف سلطانی بریزیمبخوابانیم عقل ذوفنون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1345, Divan e Shamsتو مرا می بده و مست بخوابان و بهلچون رسد نوبت خدمت نشوم هیچ خجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچو گردد مست حد بر وی برانیمکه از حد برد تزویر و فسون رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزد   وانگه از خود بی ‏‌ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsاگر چه زوبع و استاد جمله‌ستچه داند حیله ريب الـمنون رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب الـمنونمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #173آن نمی‌دانست عقل پای‌سستکه سبو دایم ز جو نآید درستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنانش بیخود و سرمست سازیمکه چون آید نداند راه چون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsیونسی دیدم نشسته بر لب دریای عشقگفتمش چونی جوابم داد بر قانون خویشگفت بودم اندرین دریا غذای ماهییپس چو حرف نون خمیدم تا شدم ذاالنون خویشزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنان پیر و چنان عالم فنا بهکه تا عبرت شود لایعلمون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsاول بگیر آن جام مه بر کفه آن پیر نهچون مست گردد پیر ده رو سوی مستان ساقیامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsای دل از این سرمست شو هر جا روی سرمست روتو دیگران را مست کن تا او تو را دیگر دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsکه سرگردان بدین سرهاست گرنهسکون بودی جهان بی‌سکون رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زان شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsیکی لحظه بنه سر ای برادرچه باشد از برای آزمون رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shamsمگریز ای برادر تو ز شعله‌های آذرز برای امتحان را چه شود اگر درآییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsیکی دم رام کن از بهر سلطانچنین سگ را چنین اسب حرون رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #888از برای آن دل پر نور و برهست آن سلطان دل‌ها منتظر مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsتو دوزخ دان خودآگاهی ز عالمفنا شو کم طلب این سرفزون راعطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarاگر صد سال روز و شب ریاضت می‌کشی دائممباش ایمن یقین می‌دان که نفست در کمین باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچنان اندر صفات حق فرو روکه برنایی نبینی این برون رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsچه جویی ذوق این آب سیه راچه بویی سبزه این بام تون راحدیث «إيّاكُمْ وَ خَضْراءَ الدِّمَنِ.»«از سبزهٔ گلخن بپرهیزید.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشم او مانده‌ست در جوی روان  بی‏‌خبر از ذوق آب آسمان‏ مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2053گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این همه رغبت شگفت‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #101, Divan e Shamsنما ای شمس تبریزی کمالیکه تا نقصی نباشد کاف و نون رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تون زاد و پاکی را ندیدبوی مشک آرد بر او رنجی پدیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #257قصه آن دباغ که در بازار عطاران از بوی عطر و مشک بیهوش و رنجور شدآن یکی افتاد بیهوش و خمیدچونکه در بازار عطاران رسیدبوی عطرش زد ز عطاران رادتا بگردیدش سر و بر جا فتادهمچو مردار اوفتاد او بی‌خبرنیم روز اندر میان رهگذرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استأنصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای أنصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #260جمع آمد خلق بر وی آن زمانجملگان لاحول‌گو درمان‌کنانآن یکی کف بر دل او می‌براندوز گلاب آن دیگری بر وی فشانداو نمی‌دانست کاندر مرتعهاز گلاب آمد ورا آن واقعهآن یکی دستش همی‌مالید و سروآن دگر کهگل همی‌آورد ترآن بخور عود و شکر زد به هموآن دگر از پوششش می‌کرد کموآن دگر نبضش که تا چون می‌جهدوآن دگر بوی از دهانش می‌ستدتا که می خورده‌ست و یا بنگ و حشیشخلق درماندند اندر بیهشیشپس خبر بردند خویشان را شتابکه فلان افتاده است آنجا خرابکس نمی‌داند که چون مصروع گشتیا چه شد کو را فتاد از بام طشتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2061دردمندی کش ز بام افتاد طشتزو نهان کردیم حق پنهان نگشتو آنکه او جاهل بد از دردش بعیدچند بنمودند و او آن را ندیدآینه دل صاف باید تا در اوواشناسی صورت زشت از نکومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #269یک برادر داشت آن دباغ زفتگربز و دانا بیآمد زود تفتاندکی سرگین سگ در آستینخلق را بشکافت و آمد با حنینگفت من رنجش همی‌دانم ز چیستچون سبب دانی دوا کردن جلی‌ستچون سبب معلوم نبود مشکل استداروی رنج و در آن صد محمل استچون بدانستی سبب را سهل شددانش اسباب دفع جهل شدگفت با خود هستش اندر مغز و رگتوی بر تو بوی آن سرگین سگتا میان اندر حدث او تا به شبغرق دباغی‌ست او روزی‌طلبپس چنین گفتست جالینوس مهآنچه عادت داشت بیمار آنش دهکز خلاف عادت است آن رنج اوپس دوای رنجش از معتاد جوچون جعل گشتست از سرگین‌کشیاز گلاب آید جعل را بیهشیهم از آن سرگین سگ داروی اوستکه بدآن او را همی معتاد و خوستالخبیثات للخبیثین را بخوانرو و پشت این سخن را باز دانقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ …»«زنان ناپاک براى مردان ناپاک و مردان ناپاک براى زنان ناپاک و زنان پاک براى مردان پاک و مردان پاک براى زنان پاک …»ناصحان او را به عنبر یا گلابمی دوا سازند بهر فتح بابمر خبیثان را نسازد طیباتدرخور و لایق نباشد ای ثقاتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1398چون رفیقی وسوسه بدخواه راکی بدانی ثم وجه الله راای کسی که چشم دلت از موهای زائد هوی و هوس پاک نشده استچون همراه وسوسه‌های شیطان بدخواه هستی کی بدین حقیقت واقف خواهی شد که آدمی به هر جا روی آورد ذات حضرت حق در آن جا متجلی استقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۱۵Quran, Al-Baqarah(#2), Line #115«…فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…»«…پس به هر جاى كه رو كنيد، همان جا رو به خداست…»هر که را باشد ز سینه فتح باباو ز هر شهری ببیند آفتابحق پدید است از میان دیگرانهمچو ماه اندر میان اخترانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1405رو و سر در جامه‌ها پیچیده‌ایدلاجرم با دیده و نادیده‌ایدقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۷۹Quran, Al-A’raaf(#7), Line #179«…وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا…»«…و آنان را چشمهايى است كه بدان نمى‌بينند…»آدمی دید است و باقی پوست استدید آن است آن که دید دوست استچونکه دید دوست نبود کور بهدوست کو باقی نباشد دور بهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283چون ز عطر وحی کژ گشتند و گمبد فغانشان که تطیرنا بکماز آنرو که حق‌ستیزان از بوی دلاویز وحی و رایحه جانبخش الهی گمراه و منحرف شدندفریاد برداشتند که ما به شما فال بد می‌زنیمقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»رنج و بیماری‌ست ما را این مقالنیست نیکو وعظتان ما را به فالگر بیآغازید نصحی آشکارما کنیم آن دم شما را سنگسارما به لغو و لهو فربه گشته‌ایمدر نصیحت خویش را نسرشته‌ایمهست قوت ما دروغ و لاف و لاغشورش معده‌ست ما را زین بلاغرنج را صدتو و افزون می‌کنیدعقل را دارو به افیون می‌کنیدقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۷Quran, Yaseen(#36), Line #17«وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ.»«و بر عهده ما جز پيام‌رسانيدن آشكارا هيچ نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1392دیده این شاهان ز عامه خوف جانکین گره کورند و شاهان بی‏‌نشانچون که حکم اندر کف رندان بودلاجرم ذاالنون در زندان بودیک سواره می‌رود شاه عظیمدر کف طفلان چنین در یتیمدر چه دریا نهان در قطره‌‏‌ییآفتابی مخفی اندر ذره‌‏ییآفتابی خویش را ذره نمودو اندک اندک روی خود را برگشودجمله ذرات در وی محو شدعالم از وی مست گشت و صحو شدچون قلم در دست غداری بودبی‏‌گمان منصور بر داری بودچون سفیهان راست این کار و کیالازم آمد یقتلون الانبیاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۹۱Quran, Al-Baqarah(#2), Line #91«…فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»«…بگو: اگر شما ايمان آورده بوديد، از چه روى پيامبران خدا را پيش از اين مى‌كشتيد؟»انبیا را گفته قوم راه گماز سفه انا تطیرنا بکم قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۸Quran, Yaseen(#36), Line #18«قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ.»«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‌ايم. اگر بس نكنيد سنگسارتان خواهيم كرد و شما را از ما شكنجه‌اى سخت خواهد رسيد.»جهل ترسا بین امان انگیختهز آن خداوندی که گشت آویخته‏چون به قول اوست مصلوب جهودپس مر او را امن کی تاند نمودقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۵۷Quran, An-Nisaa(#4), Line #157«وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَٰكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ۚ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ ۚ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ ۚ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا.»«و نيز بدان سبب كه گفتند: ما مسيح پسر مريم پيامبر خدا را كشتيم. و حال آنكه آنان مسيح را نكشتند و بر دار نكردند بلكه امر برايشان مشتبه شد. هر آينه آنان كه درباره او اختلاف مى‌كردند خود در ترديد بودند و به آن يقين نداشتند. تنها پيرو گمان خود بودند و عيسى را به يقين نكشته بودند.»چون دل آن شاه زیشان خون بودعصمت و انت فیهم چون بودقرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۳۳Quran, Al-Anfaal(#8), Line #33«وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ ۚ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ.»«تا آنگاه كه تو در ميانشان هستى خدا عذابشان نكند و تا آنگاه كه از خدا آمرزش مى‌طلبند، نيز خدا عذابشان نخواهد كرد.»زر خالص را و زرگر را خطرباشد از قلاب خاین بیشتریوسفان از رشک زشتان مخفی‌اندکز عدو خوبان در آتش می‏‌زیند یوسفان از مکر اخوان در چه‏‌اندکز حسد یوسف به گرگان می‏‌دهنداز حسد بر یوسف مصری چه رفتاین حسد اندر کمین گرگی است زفتلاجرم زین گرگ یعقوب حلیمداشت بر یوسف همیشه خوف و بیمگرگ ظاهر گرد یوسف خود نگشتاین حسد در فعل از گرگان گذشتزخم کرد این گرگ وز عذر لبقآمده کانا ذهبنا نستبقصد هزاران گرگ را این مکر نیستعاقبت رسوا شود این گرگ بیستقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۱۷Quran, Yusuf(#12), Line #17«قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ ۖ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ.»«گفتند: اى پدر، ما به اسب‌تاختن رفته بوديم و يوسف را نزد كالاى خود گذاشته بوديم، گرگ او را خورد. و هر چند هم كه راست بگوييم تو سخن ما را باور ندارى.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #283معالجه کردن برادر دباغ دباغ را به خفیه به بوی سرگینخلق را می‌راند از وی آن جوانتا علاجش را نبینند آن کسانسر به گوشش برد همچون رازگوپس نهاد آن چیز بر بینی اوکو به کف سرگین سگ ساییده بودداروی مغز پلید آن دیده بودساعتی شد مرد جنبیدن گرفتخلق گفتند این فسونی بد شگفتکین بخواند افسون به گوش او دمیدمرده بود افسون به فریادش رسیدجنبش اهل فساد آن سو بودکه زنا و غمزه و ابرو بودهر که را مشک نصیحت سود نیستلاجرم با بوی بد خو کردنی‌ستمشرکان را زآن نجس خوانده‌ست حقکاندرون پشک زادند از سبققرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۲۸Quran, At-Tawba(#9), Line #28«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَٰذَا …»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، مشركان نجسند و از سال بعد نبايد به مسجد الحرام نزديک شوند ….»کرم کو زاده است در سرگین ابدمی‌نگرداند به عنبر خوی خودچون نزد بر وی نثار رش نوراو همه جسم است بی‌دل چون قشورور ز رش نور حق قسمیش دادهم‌چو رسم مصر سرگین مرغ‌ زادلیک نه مرغ خسیس خانگیبلک مرغ دانش و فرزانگیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #760حق فشاند آن نور را بر جانهامقبلان برداشته دامانهاو آن نثار نور را او یافتهروی از غیر خدا برتافتههر که را دامان عشقی نا بدهز آن نثار نور بی‌بهره شدهحدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»جزوها را روی‌ها سوی کل استبلبلان را عشق‌بازی با گل استگاو را رنگ از برون و مرد رااز درون جو رنگ سرخ و زرد رارنگ‌های نیک از خم صفاسترنگ زشتان از سیاهابه جفاستصبغةالله نام آن رنگ لطیفلعنةالله بوی آن رنگ کثیفقرآن کریم، سوره بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۱۳۸ Quran, Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ »«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»آنچه از دریا به دریا می‌روداز همانجا کآمد آن‌جا می‌روداز سر که سیل‌های تیزرووز تن ما جان عشق‌آمیز رومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #186مفترق شد آفتاب جان‌هادر درون روزن ابدان‌هاچون نظر در قرص داری خود یکی استوآنکه شد محجوب ابدان در شکی استتفرقه در روح حیوانی بودنفس واحد روح انسانی بودچونکه حق رش علیهم نورهمفترق هرگز نگردد نور اوحدیث«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»«همانا خداوندِ بلند مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. هر که را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هر که را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #301تو بدآن مانی کز آن نوری تهیزآنکه بینی بر پلیدی می‌نهیاز فراقت زرد شد رخسار و روبرگ زردی میوه ناپخته تودیگ ز آتش شد سیاه و دودفامگوشت از سختی چنین مانده‌ است خاممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #156گفت او گر ابلهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #211این حکایت را بدآن گفتم که تالاف کم بافی چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مستزاداین بده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زن صوفی تو خاین بوده‌ایدام مکر اندر دغا بگشوده‌ایکه ز هر ناشسته‌رویی گپ‌زنیشرم داری وز خدای خویش نیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #225من همی دانستمت پیش از وصالکه نکورویی ولیکن بدخصالمن همی دانستمت پیش از لقاکز ستیزه راسخی اندر شقاچونکه چشمم سرخ باشد در عمشدانمش ز آن درد گر کم بینمشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #304هشت سالت جوش دادم در فراقکم نشد یک ذره خامیت و نفاقغوره تو سنگ‌بسته کز سقامغوره‌ها اکنون مویزند و تو خام

برنامه شماره ۹۴۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۷ دسامبر ۲۰۲۲ -  ۷ دیبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsدر میان عاشقان عاقل مَبا(۱)خاصه در عشقِ چنین شیرین‌لقادور بادا عاقلان از عاشقاندور بادا بویِ گُلخَن از صباگر درآید عاقلی گو: راه نیستور درآید عاشقی صد مرحباعقل تا تدبیر و اندیشه کندرفته باشد عشق تا هفتم سَما(۲)عقل تا جوید شتر از بهرِ حجرفته باشد عشق بر کوهِ صفا(۳)عشق آمد این دهانم را گرفتکه گذر از شعر و بر شِعرا(۴) برآ(۱) مَبا: مخفّفِ مَباد(۲) سَما: سَماء، آسمان(۳) کوهِ صفا: صخره‌‌ای بلند در مکّه.(۴) شِعرا: نامِ دو ستاره است. شِعرای شامی و شِعرای یمانی.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsدر میان عاشقان عاقل مَباخاصه در عشقِ چنین شیرین‌لقادور بادا عاقلان از عاشقاندور بادا بویِ گُلخَن از صبامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْمَنُون(۵)(۵) رَیْبُ الْمَنُون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #59, Divan e Shamsتو از خواری همی‌نالی، نمی‌بینی عنایت‌هامخواه از حق عنایت‌ها و یا کم کن شکایت‌هاتو را عزت همی‌باید که آن فرعون را شایدبده آن عشق و بِستان تو چو فرعون این ولایت‌هاخُنُک جانی که خواری را به جان ز اوّل نَهَد بر سَرپی اومیدِ آن بختی که هست اندر نهایت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1305تیر را مَشْکَن که آن تیرِ شَهی استنیست پَرتاوی، ز شَصْتِ آگهی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساط مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1071که اَلَمْ نَشْرَح نه شرحت هست باز؟چون شدی تو شرح‌جو و کُدیه‌ساز(۶)؟قرآن کریم، سورۀ انشراح (۹۴)، آیۀ ۱«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»(۶) کُدیه‌ساز: گدایی‌کننده، تکدّی‌کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفی قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Sumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۷)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۷) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4298گفت مادر: تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بُدند اندر زمینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #27انبیا با دشمنان برمی‌تنندپس ملایک رَبِّ سَلِّمْ(۸) می‌زنندکین چراغی را که هست او نورکار(۹) از پُف و دَم‌هایِ دُزدان دُور دار(۸) رَبِّ سَلِّم: پروردگارا سلامت بدار.(۹) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۱۰) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۱۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر---------- مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۱۱) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۲) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۱۳)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۱۱) کاهلی: تنبلی(۱۲) رنجور: بیمار(۱۳) لاغ: هزل و شوخی، در اینجا به معنی بددلی است. «رنجوری به لاغ» یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌کَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّصاف خواهی چشم و عقل و سَمْع(۱۴) رابَردَران تو پرده‌هایِ طَمْع(۱۵) را(۱۴) سمع: گوش(۱۵) طَمْع: حرص، آز----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح و ظَفَر(۱۶) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۱۷) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۱۸)(۱۶) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۷) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۸) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3199آینه آوردمت، ای روشنیتا چو بینی روی خود، یادم کُنیآینه بیرون کشید او از بغلخوب را آیینه باشد مُشتَغَل(۱۹)آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستی(۱۹) مُشتَغَل: هر چه بدان مشغول و مأنوس شوند.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۲۰) خود، دو اسبه تاخت(۲۱)(۲۰) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۲۱) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3210نقص‌ها آیینهٔ وصفِ کمالو آن حقارت آینهٔ عِزّ و جلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۲)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این مُعْجِبی(۲۳) بیرون رود(۲۲) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۲۳) مُعْجِبی: خودبینی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۲۴) جُو هست سِرگین ای فَتیٰ(۲۵)گرچه جُو صافی نماید مر تو راهست پیرِ راهْ‌دانِ پر فِطَن(۲۶)جوی‌هایِ نفس و تن را جویْ‌کَنجوی، خود را کی توانَد پاک کرد؟نافع از علمِ خدا شُد علمِ مرد(۲۴) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۶) فِطَن: جمع فِطْنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۲۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۷) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۲۸)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۲۹)(۲۸) نارِیه: آتشین(۲۹) عارِیه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4060که خدا آن دیو را خَنّاس(۳۰) خواندکو سر آن خارپُشتک را بماند(۳۰) خَنّاس: آشکار شونده و سپس بسیار پنهان شونده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زآن عَوانِ(۳۱) مُقتَضی(۳۲) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدیٰ عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»(۳۱) عَوان: مأمور(۳۲) مُقتَضی: خواهش‌گر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواس سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.اندر آن عالَم که هست این سِحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رُست این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۳۳) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ او(۳۳) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۳۴) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماریبه غیرِ خدمتِ ما که مشارقِ شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاری(۳۴) وادی: بیابان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1957, Divan e Shamsهست عاقل هر زمانی در غمِ پیدا شدنهست عاشق هر زمانی بیخود و شیدا شدنعاقلان از غرقه گشتن بر گریز و بر حذرعاشقان را کار و پیشه غرقهٔ دریا شدنعاقلان را راحت از راحت رسانیدن بُوَدعاشقان را ننگ باشد بندِ راحت‌ها شدنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2759عاشقِ تصویر و وهمِ خویشتنکی بُوَد از عاشقانِ ذوالْمِنَن(۳۵)؟(۳۵) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها، از نامهای خداوند----------سعدی، گلستان، باب هشتم در آداب صحبت‌Sa'adi Poem, Golestan, Baab 8, Dar Adaabe Sohbatعِلم چندان که بیشتر خوانیچون عمل در تو نیست، نادانیفرق بین عاشق و عاقل: ۱ - عاشقان متعهد به مرکز عدم هستند و با فضاگشایی‌های مکرّر، مرکز خود را عدم می‌کنند. اما عاقلان مرکز همانیده خود را حفظ کرده، و درون خود را از همانیدگیها خالی نمی‌کنند.۲ - عاشقان از قرین شدن با منِ ذهنی خود و منِ ذهنی دیگران پرهیز می‌کنند. آنها عامدانه و قاصدانه خود را از منهای ذهنی دور نگه می‌دارند. اما عاقلان مراقب منهای ذهنی دیگر نیستند و از قرین شدن با اینگونه افراد پرهیز نمی‌کنند.۳ - عاشقان تمام تمرکز خود را بر روی خودشان قرار می‌دهند تا خود زندگی آنها را تبدیل کند. اما عاقلان تمرکز خود را بر روی انسانهای دیگر می‌گذارند و به دنبال دیدن عیبها و ایرادها در دیگران هستند و می‌خواهند انسانها و یا وضعیتها را، مطابق اقتضای نظم و بینش من ذهنی خود، تغییر دهند.۴ - عاشقان مسئولیت کیفیت هشیاری خود در این لحظه را بر عهده می‌گیرند. اما عاقلان انسانهای دیگر و وضعیتها را مسؤل، کیفیت هشیاری خود و در نتیجه، غم‌ها و دردهای خود می‌دانند.۵ -  عاشقان در اطراف همه اتفاقات فضاگشایی می‌کنند و به اینکه ذهن اتفاقی را خوب یا بد نشان می‌دهد اهمیتی نمی‌دهند. آنها با فضاگشایی خود، شهد و شکر را از فضای یکتایی آورده و در جهان پخش می‌کنند. عاشقان با ارتعاشات عشقی خود، زنده بودن و نشاط و پویایی را در جهان زیاد می‌کنند. اما عاقلان در برابر اتفاقاتی که ذهن آنها را بد نشان می‌دهد، دچار انقباض شده، و شروع به سرکه‌ریزی می‌کنند، یعنی درد را در جهان پخش می‌کنند.۶ - عاشقان آموزشهای بزرگان را به صورت عملی در زندگی خود اجرا می‌کنند. اما عاقلان این آموزشها را تنها به صورت ذهنی درک کرده و در عمل در زندگی روزمره خود به کار نمی‌گیرند.۷ - عاشقان تمام انرژی، وقت و سرمایه‌های خود را در راه زنده شدن به زندگی می‌گذارند. اما عاقلان در کار معنوی بر روی خود، به صورت ناقص و نصفه و نیمه عمل می‌کنند.۸ - عاشقان هر لحظه مراقب و آگاه هستند که ببینند چه پیغامی از طرف زندگی به آنها می‌رسد تا به آنها بگوید چه الگویی را باید در خود تغییر دهند و یا چه شیوه نوی را باید در زندگی پیاده کنند تا هم خودشان تبدیل شوند و هم عشق و خرد را در جهان جاری کنند. اما عاقلان نسبت به پیغامهایی که از طرف زندگی می‌آید، بی‌توجه هستند.۹ - عاشقان فضا را باز می‌کنند تا خداوند با کن‌فکان خود آنها را تبدیل کند. آنها با سبب‌سازی ذهنی پیش نمی‌روند. اما عاقلان در دام سبب و اسباب این جهانی می‌افتند و آنچه را که ذهن آنها نشان می‌دهد، مبنای فکر و عمل خود قرار می‌دهند.۱۰ - عاشقان در اطراف هیجاناتی همچون حرص، خشم، کینه، حسادت و رنجش، فضا را باز می‌کنند و واکنش نشان نمی‌دهند. آنها ثبات دارند. اما عاقلان هیجانات منفی را مبنای فکر و عمل خود قرار می‌دهند. با این هیجانات بالا و پایین شده و از حالت ثبات خارج می‌شوند.۱۱ - عاشقان کارگاه حق می‌شوند، به این معنا که عیب و ایراد خود را می‌بینند، مسوولیت آن را می‌پذیرند، از زندگی و انسانهای دیگر معذرت می‌خواهند، و با صفر کردنِ منِ ذهنی خود اجازه می‌دهند خداوند آنها را تبدیل کند. آنها توانایی خود برای فضاگشایی و صفر کردن منِ ذهنی خود را می‌بینند. اما عاقلان پندار کمال و ناموسِ منِ ذهنی دارند. حاضر به قبول ایراد در خود نیستند و به عیبهای خود اعتراف نمی‌کنند.۱۲ - عاشقان از گذشته و آینده جمع شده، و در این لحظه ساکن می‌شوند. اما عاقلان در گذشته و آینده زندگی می‌کنند.۱۳ - عاشقان کوثر و فراوانی زندگی را به همراه دارند، و بدون توقع از کسی، از داشته‌های خود به دیگران می‌بخشند و به انسانهای دیگر خدمت می‌کنند. اما عاقلان در فکر افزودن داشته‌های دنیوی خود هستند.۱۴ - عاشقان به دنبال تایید و توجه‌های بیرونی نیستند. آنها تنها در پی زنده شدن به خدا و بروز ارتعاشات زندگی‌بخش در جهان هستند. اما عاقلان می‌خواهند معشوق باشند، دیگران آنها را بپرستند و به آنها تایید و توجه بدهند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۷) و سَنی(۳۸)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۷) حَبر: دانشمند، دانا(۳۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۳۹) و در چَهی ای قَلتَبان(۴۰)دست وادار از سِبالِ(۴۱) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۳۹) گَو: گودال(۴۰) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۱) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsگر درآید عاقلی گو: راه نیستور درآید عاشقی صد مرحبامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2629چون شوی تمییزدِه(۴۲) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۴۳) قبله‌شناس(۴۲) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است.(۴۳) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپانِ اختیاری(۴۴) حمّالِ شهریاریپالان کشند و سرگین اسبانِ کند و کودن(۴۴) اختیاری: برگزیده، مختار----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعقل تا تدبیر و اندیشه کندرفته باشد عشق تا هفتم سَمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیرِ خداوند نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsمجلسِ ایثار و عقلِ سخت‌گیر؟صرفه اندر عاشقی باشد وَبا(۴۵)(۴۵) وَبا: بیماری مهلک----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1297سخت‌گیری و تعصّب خامی استتا جَنینی، کار، خون‌آشامی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #637, Divan e Shamsدرین بحر، درین بحر، همه چیز بگنجدمترسید، مترسید، گریبان مدرانیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی، پیاپی، می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۴۶)توبه کن بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدو(۴۶) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1237هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ(۴۷) توکو حقیقت هست خون‌آشامِ تو(۴۷) مام: مادر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعقل تا جوید شتر از بهرِ حجرفته باشد عشق بر کوهِ صفامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۴۸) تیه(۴۹)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۵۰)می‌روی هرروز تا شب هَروَله(۵۱)خویش می‌بینی در اول مرحله(۴۸) حَرّ: گرما، حرارت(۴۹) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۵۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۵۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن----------دهخداDehkhodaبام تا شام در مشقّتِ راهشب همان‌جا که بامدادِ پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سَعیُکُم شَتّی، تناقض اندریدروز می‌دوزید، شب برمی‌دَریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است، و شما در دامِ تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنید.قرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوشش‌هاى شما پراکنده و گونه گون است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۵۲) بود(۵۲) تَفتیق: شکافتن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsننگ آید عشق را از نورِ عقلبد بُوَد پیری در ایّامِ صِبا(۵۳)(۵۳) صِبا: کودکی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsخانه بازآ عاشقا تو زوتَرَک(۵۴)عمرْ خود بی‌عاشقی باشد هَبا(۵۵)(۵۴) زوتَرَک: زودتر(۵۵) هَبا: غبار، گرد؛ در اینجا یعنی تباه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعشق آمد این دهانم را گرفتکه گذر از شعر و بر شِعرا برآمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsجان نگیرد شمسِ تبریزی به دستدست بر دل نه(۵۶)، برون رو قالبا(۵۶) دست بر دل نهادن: دست بر سینه نهادن، کنایه از تعظیم و شرط ادب به جا آوردن.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تُون زاد و، پاکی را ندیدبویِ مُشک آرَد بر او رنجی پدید------------------------مجموع لغات:(۱) مَبا: مخفّفِ مَباد(۲) سَما: سَماء، آسمان(۳) کوهِ صفا: صخره‌‌ای بلند در مکّه.(۴) شِعرا: نامِ دو ستاره است. شِعرای شامی و شِعرای یمانی.(۵) رَیْبُ الْمَنُون: حوادثِ ناگوار(۶) کُدیه‌ساز: گدایی‌کننده، تکدّی‌کننده(۷) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۸) رَبِّ سَلِّم: پروردگارا سلامت بدار.(۹) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر(۱۰) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۱) کاهلی: تنبلی(۱۲) رنجور: بیمار(۱۳) لاغ: هزل و شوخی، در اینجا به معنی بددلی است. «رنجوری به لاغ» یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۱۴) سمع: گوش(۱۵) طَمْع: حرص، آز(۱۶) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۷) پایَندان: ضامن، کفیل(۱۸) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت(۱۹) مُشتَغَل: هر چه بدان مشغول و مأنوس شوند.(۲۰) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۲۱) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۲۲) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۲۳) مُعْجِبی: خودبینی(۲۴) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۵) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۶) فِطَن: جمع فِطْنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۲۷) حَدید: آهن(۲۸) نارِیه: آتشین(۲۹) عارِیه: قرضی(۳۰) خَنّاس: آشکار شونده و سپس بسیار پنهان شونده(۳۱) عَوان: مأمور(۳۲) مُقتَضی: خواهش‌گر(۳۳) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.(۳۴) وادی: بیابان(۳۵) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها، از نامهای خداوند(۳۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۷) حَبر: دانشمند، دانا(۳۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۳۹) گَو: گودال(۴۰) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۱) سِبال: سبیل(۴۲) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است.(۴۳) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۴۴) اختیاری: برگزیده، مختار(۴۵) وَبا: بیماری مهلک(۴۶) عَلیل: بیمار، رنجور، دردمند(۴۷) مام: مادر(۴۸) حَرّ: گرما، حرارت(۴۹) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۵۰) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۵۱) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۵۲) تَفتیق: شکافتن(۵۳) صِبا: کودکی(۵۴) زوتَرَک: زودتر(۵۵) هَبا: غبار، گرد؛ در اینجا یعنی تباه(۵۶) دست بر دل نهادن: دست بر سینه نهادن، کنایه از تعظیم و شرط ادب به جا آوردن.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsدر میان عاشقان عاقل مباخاصه در عشق چنین شیرین‌لقادور بادا عاقلان از عاشقاندور بادا بوی گلخن از صباگر درآید عاقلی گو راه نیستور درآید عاشقی صد مرحباعقل تا تدبیر و اندیشه کندرفته باشد عشق تا هفتم سماعقل تا جوید شتر از بهر حجرفته باشد عشق بر کوه صفاعشق آمد این دهانم را گرفتکه گذر از شعر و بر شعرا برآمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsدر میان عاشقان عاقل مباخاصه در عشق چنین شیرین‌لقادور بادا عاقلان از عاشقاندور بادا بوی گلخن از صبامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #59, Divan e Shamsتو از خواری همی‌نالی نمی‌بینی عنایت‌هامخواه از حق عنایت‌ها و یا کم کن شکایت‌هاتو را عزت همی‌باید که آن فرعون را شایدبده آن عشق و بستان تو چو فرعون این ولایت‌هاخنک جانی که خواری را به جان ز اول نهد بر سرپی اومید آن بختی که هست اندر نهایت‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1305تیر را مشکن که آن تیر شهی استنیست پرتاوی ز شصت آگهی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1071که الم نشرح نه شرحت هست بازچون شدی تو شرح‌جو و کدیه‌سازقرآن کریم، سورۀ انشراح (۹۴)، آیۀ ۱«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Sumar(#39), Line #36,38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4298گفت مادر تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بدند اندر زمینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #27انبیا با دشمنان برمی‌تنندپس ملایک رب سلم می‌زنندکین چراغی را که هست او نورکاراز پف و دم‌های دزدان دور دارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4470عاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان استاما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درصاف خواهی چشم و عقل و سمع رابردران تو پرده‌های طمع رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3199آینه آوردمت ای روشنیتا چو بینی روی خود یادم کنیآینه بیرون کشید او از بغلخوب را آیینه باشد مشتغلآینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3210نقص‌ها آیینه وصف کمالو آن حقارت آینه عز و جلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راهدان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنجوی خود را کی تواند پاک کردنافع از علم خدا شد علم مردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل‌ست و خصم جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4060که خدا آن دیو را خناس خواندکو سر آن خارپشتک را بماندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزآن عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدیٰ عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استاندر آن عالم که هست این سحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رست این زهر ترنیز روییده‌ست تریاق ای پسرگویدت تریاق از من جو سپرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریبه غیرِ خدمت ما که مشارق شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1957, Divan e Shamsهست عاقل هر زمانی در غم پیدا شدنهست عاشق هر زمانی بیخود و شیدا شدنعاقلان از غرقه گشتن بر گریز و بر حذرعاشقان را کار و پیشه غرقه دریا شدنعاقلان را راحت از راحت رسانیدن بودعاشقان را ننگ باشد بند راحت‌ها شدنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2759عاشق تصویر و وهم خویشتنکی بود از عاشقان ذوالمننسعدی، گلستان، باب هشتم در آداب صحبت‌Sa'adi Poem, Golestan, Baab 8, Dar Adaabe Sohbatعلم چندان که بیشتر خوانیچون عمل در تو نیست نادانیفرق بین عاشق و عاقل ۱ - عاشقان متعهد به مرکز عدم هستند و با فضاگشایی‌های مکرّر، مرکز خود را عدم می‌کنند. اما عاقلان مرکز همانیده خود را حفظ کرده، و درون خود را از همانیدگیها خالی نمی‌کنند.۲ - عاشقان از قرین شدن با منِ ذهنی خود و منِ ذهنی دیگران پرهیز می‌کنند. آنها عامدانه و قاصدانه خود را از منهای ذهنی دور نگه می‌دارند. اما عاقلان مراقب منهای ذهنی دیگر نیستند و از قرین شدن با اینگونه افراد پرهیز نمی‌کنند.۳ - عاشقان تمام تمرکز خود را بر روی خودشان قرار می‌دهند تا خود زندگی آنها را تبدیل کند. اما عاقلان تمرکز خود را بر روی انسانهای دیگر می‌گذارند و به دنبال دیدن عیبها و ایرادها در دیگران هستند و می‌خواهند انسانها و یا وضعیتها را، مطابق اقتضای نظم و بینش من ذهنی خود، تغییر دهند.۴ - عاشقان مسئولیت کیفیت هشیاری خود در این لحظه را بر عهده می‌گیرند. اما عاقلان انسانهای دیگر و وضعیتها را مسؤل، کیفیت هشیاری خود و در نتیجه، غم‌ها و دردهای خود می‌دانند.۵ -  عاشقان در اطراف همه اتفاقات فضاگشایی می‌کنند و به اینکه ذهن اتفاقی را خوب یا بد نشان می‌دهد اهمیتی نمی‌دهند. آنها با فضاگشایی خود، شهد و شکر را از فضای یکتایی آورده و در جهان پخش می‌کنند. عاشقان با ارتعاشات عشقی خود، زنده بودن و نشاط و پویایی را در جهان زیاد می‌کنند. اما عاقلان در برابر اتفاقاتی که ذهن آنها را بد نشان می‌دهد، دچار انقباض شده، و شروع به سرکه‌ریزی می‌کنند، یعنی درد را در جهان پخش می‌کنند.۶ - عاشقان آموزشهای بزرگان را به صورت عملی در زندگی خود اجرا می‌کنند. اما عاقلان این آموزشها را تنها به صورت ذهنی درک کرده و در عمل در زندگی روزمره خود به کار نمی‌گیرند.۷ - عاشقان تمام انرژی، وقت و سرمایه‌های خود را در راه زنده شدن به زندگی می‌گذارند. اما عاقلان در کار معنوی بر روی خود، به صورت ناقص و نصفه و نیمه عمل می‌کنند.۸ - عاشقان هر لحظه مراقب و آگاه هستند که ببینند چه پیغامی از طرف زندگی به آنها می‌رسد تا به آنها بگوید چه الگویی را باید در خود تغییر دهند و یا چه شیوه نوی را باید در زندگی پیاده کنند تا هم خودشان تبدیل شوند و هم عشق و خرد را در جهان جاری کنند. اما عاقلان نسبت به پیغامهایی که از طرف زندگی می‌آید، بی‌توجه هستند.۹ - عاشقان فضا را باز می‌کنند تا خداوند با کن‌فکان خود آنها را تبدیل کند. آنها با سبب‌سازی ذهنی پیش نمی‌روند. اما عاقلان در دام سبب و اسباب این جهانی می‌افتند و آنچه را که ذهن آنها نشان می‌دهد، مبنای فکر و عمل خود قرار می‌دهند.۱۰ - عاشقان در اطراف هیجاناتی همچون حرص، خشم، کینه، حسادت و رنجش، فضا را باز می‌کنند و واکنش نشان نمی‌دهند. آنها ثبات دارند. اما عاقلان هیجانات منفی را مبنای فکر و عمل خود قرار می‌دهند. با این هیجانات بالا و پایین شده و از حالت ثبات خارج می‌شوند.۱۱ - عاشقان کارگاه حق می‌شوند، به این معنا که عیب و ایراد خود را می‌بینند، مسوولیت آن را می‌پذیرند، از زندگی و انسانهای دیگر معذرت می‌خواهند، و با صفر کردنِ منِ ذهنی خود اجازه می‌دهند خداوند آنها را تبدیل کند. آنها توانایی خود برای فضاگشایی و صفر کردن منِ ذهنی خود را می‌بینند. اما عاقلان پندار کمال و ناموسِ منِ ذهنی دارند. حاضر به قبول ایراد در خود نیستند و به عیبهای خود اعتراف نمی‌کنند.۱۲ - عاشقان از گذشته و آینده جمع شده، و در این لحظه ساکن می‌شوند. اما عاقلان در گذشته و آینده زندگی می‌کنند.۱۳ - عاشقان کوثر و فراوانی زندگی را به همراه دارند، و بدون توقع از کسی، از داشته‌های خود به دیگران می‌بخشند و به انسانهای دیگر خدمت می‌کنند. اما عاقلان در فکر افزودن داشته‌های دنیوی خود هستند.۱۴ - عاشقان به دنبال تایید و توجه‌های بیرونی نیستند. آنها تنها در پی زنده شدن به خدا و بروز ارتعاشات زندگی‌بخش در جهان هستند. اما عاقلان می‌خواهند معشوق باشند، دیگران آنها را بپرستند و به آنها تایید و توجه بدهند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsگر درآید عاقلی گو راه نیستور درآید عاشقی صد مرحبامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2629چون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله‌شناسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپان اختیاری حمال شهریاریپالان کشند و سرگین اسبان کند و کودنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعقل تا تدبیر و اندیشه کندرفته باشد عشق تا هفتم سمامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsمجلس ایثار و عقل سخت‌گیرصرفه اندر عاشقی باشد وبامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1297سخت‌گیری و تعصب خامی استتا جنینی کار خون‌آشامی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #637, Divan e Shamsدرین بحر درین بحر همه چیز بگنجدمترسید مترسید گریبان مدرانیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1237هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام توکو حقیقت هست خون‌آشام تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعقل تا جوید شتر از بهر حجرفته باشد عشق بر کوه صفامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هرروز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهدهخداDehkhodaبام تا شام در مشقت راهشب همان‌جا که بامداد پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سعیکم شتی تناقض اندریدروز می‌دوزید شب برمی‌دریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌اید چنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنیدقرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوشش‌هاى شما پراکنده و گونه گون است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsننگ آید عشق را از نور عقلبد بود پیری در ایام صبامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsخانه بازآ عاشقا تو زوترکعمر خود بی‌عاشقی باشد هبامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #182, Divan e Shamsعشق آمد این دهانم را گرفتکه گذر از شعر و بر شعرا برآمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #172, Divan e Shamsجان نگیرد شمس تبریزی به دستدست بر دل نه برون رو قالبامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #256آن که در تون زاد و پاکی را ندیدبوی مشک آرد بر او رنجی پدید

برنامه شماره ۹۴۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲ -  ۳۰ آذربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسروِ منصور(۱)نظر به حلقهٔ مردان چه می‌کنید از دور؟چو آفتاب برآمد، چه خفته‌اند این خلق؟نه روح عاشقِ روزست و چشم عاشقِ نور؟درونِ چاه ز خورشیدِ روح روشن شدز نور خارش پَذرُفت نیز دیدهٔ کوربجنب بر خود آخر، که چاشتگاه شده‌ستاز آنکه خفته چو جنبید خواب شد مهجور(۲)مگو که: خفته نِیَم، ناظرم به صنعِ خدانظر به صُنع حجاب است از چنان منظورروانِ خفته اگر داندی که در خواب استاز آنچه دیدی، نی خوش شدی و نی رنجورچنانکه روزی در خواب رفت گُلخَن‌تاب(۳)به خواب دید که سلطان شده‌ست و شد مغروربدید خود را بر تختِ مُلک و از چپ و راستهزار صف ز امیر و ز حاجب(۴) و دَستور(۵)چنان نشسته بر آن تخت او که پنداریدر امر و نهیِ خداوند بُد، سِنین(۶) و شُهور(۷)میانِ غلغله(۸) و دار و گیر(۹) و بَردابَرد(۱۰)میانِ آن لِـمَنِ الـمُلک(۱۱) و عزّت و شر و شور(۱۲)درآمد از درِ گُلخَن به خشم حمّامیزدش به پای که برجه، نه مرده‌ای در گوربِجسَت و پهلوی خود نی خزینه دید و نه مُلکولی خزینهٔ حمّام سرد دید و نَفور(۱۳)بخوان ز آخرِ یاسین که صَیحَةً فَاِذا(۱۴ و ۱۵)تو هم به بانگی حاضر شوی ز خوابِ غرورچه خفته‌ایم؟ ولیکن ز خفته تا خفتههزار مرتبه فرق است ظاهر و مستورشهی که خفت ز شاهیِّ خود، بُوَد غافلخسی که خفت ز اِدبیر(۱۶) خود بُوَد معذورچو هر دو باز ازین خوابِ خویش بازآیندبه تخت آید شاه و به تخته آن مقهور(۱۷)لُبابِ(۱۸) قصّه بمانده‌ست و گفتْ فرمان نیستنگر به دانشِ داوود و کوتهیِّ زبورمگر که لطف کند باز شمسِ تبریزیوگرنه مانْد سخن در دهان چنین مقصور(۱۹)قرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #16«يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ ۖ لَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ ۚ لِـمَنِ الْـمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»«آن روز كه همگان آشكار شوند. هيچ چيز از آنها بر خدا پوشيده نماند. در آن روز فرمانروايى از آن كيست؟ از آن خداى يكتاى قهار.»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #53«إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ»«جز يک بانگِ سهمناک نخواهد بود، كه همه نزدِ ما حاضر مى‌آيند.»قرآن کریم، سورهٔ انبیاء (۲۱)، آیهٔ ۱۰۵Quran, Sooreh Al-Anbiyaa(#21), Line #105«وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ.»«و ما در زبور -پس از تورات- نوشته‌ايم كه اين زمين را بندگانِ صالحِ من به ميراث خواهند.»(۱) منصور: پیروز، چیره، غالب، فاتح، فیروز، نصرت‌یافته، فیروزمند، مظفر؛ در مقابلِ مغلوب و مقهور(۲) مهجور: جدا، دور(۳) گُلخَن‌تاب: کسی که آتشخانهٔ حمّام را روشن می‌کند.(۴) حاجب: دربانِ پادشاه(۵) دَستور: وزیر(۶) سِنین: جمعِ سنة، سالها(۷) شُهور: جمعِ شهر، ماهها(۸) غُلغُله: شور‌و‌غوغا‌؛ داد‌وفریاد، هیاهو، صداهای درهم‌، هنگامه و غوغا.(۹) دار و گیر: خودنمایی و تکبر، جنگ و پیکار و ستیز، توقیف و مُقَیَّد کردنِ اشخاص(۱۰) بَردابَرد: کلمه‌ای که به هنگامِ حرکت شاه یا امیر در معابر، نگهبانانِ وی می‌گفتند، یعنی دور شوید.(۱۱) لِـمَنِ الْـمُلک: پادشاهی از آنِ کیست؟ اشاره به آیهٔ (۱۶) سورهٔ مؤمن (۴۰)(۱۲) شر و شور: فتنه و غوغا، جنگ و ستیز، جار و جنجال(۱۳) نَفور: نفرت‌انگیز، رمنده(۱۴) صِیحه: آواز بلند، بانگ، نعره، فریاد، عذاب. (۱۵) صیحَةً فَاِذا: جز یک بانگ نیست، که ناگهان پیش ما حاضر شوید. اشاره به آیهٔ (۵۳)، سورهٔ یس (۳۶)(۱۶) اِدبیر: بدبختی(۱۷) مقهور: مورد خشم و قهر واقع‌شده، خوار‌شده، شکست‌خورده، مغلوب.(۱۸) لُباب: برگزیده، منتخب(۱۹) مقصور: مختصر و کوتاه شده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسروِ منصورنظر به حلقهٔ مردان چه می‌کنید از دور؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۲۰) نو آید دَوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم اکنون باز پَرَّد در عَدَمهرچه آید از جهانِ غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش   (۲۰) ضَیف: مهمان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsهله بَحری(۲۱) شو و در رو، مکن از دور نظارهکه بُوَد دُر تَکِ دریا، کفِ دریا به کناره(۲۱) بَحری: دریانورد، آشنا به امور و طریق دریا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #492, Divan e Shamsبه گردِ آتشِ عشقش ز دور می‌گردیاگر تو نقرهٔ صافی، میانه را چه شده‌ست؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جانها که چند می‌پایید(۲۲)؟به سویِ خانۀ اصلیِّ خویش بازآیید(۲۲) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsچو آفتاب برآمد، چه خفته‌اند این خلق؟نه روح عاشقِ روزست و چشم عاشقِ نور؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۳)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #84چشم چون بستی، تو را تاسه گرفتنورِ چشم از نورِ روزن کی شِکِفت؟تاسهٔ تو جذبِ نورِ چشم بودتا بپیوندد به نورِ روز زودچشم، باز ار تاسه گیرد(۲۴) مر تو رادان که چشمِ دل ببستی، بر گُشا(۲۴) تاسه گرفتن: دل گرفتن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بُوَد دیدِ وَی‌ات هر دَم نذیراز پیِ آن گفت حق، خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتارِ شَنیعاز پیِ آن گفت حق، خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsدرونِ چاه ز خورشیدِ روح روشن شدز نور خارش پَذرُفت نیز دیدهٔ کورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۲۵) پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دان(۲۵) مُدام: شراب----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #588خوابناکی کو ز یَقْظَت(۲۶) می‌جهددایهٔ وسواس عِشوه‌ش می‌دهد(۲۷)(۲۶) یَقْظَت: بیداری(۲۷) عِشوه‌ دادن: فریب دادن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز بَرجه کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروز روشن، هر که او جوید چراغعین جُستن، کوریَش دارد بلاغ(۲۸)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باش در میان روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب(۲۹) رحمت استوین نشان جُستن، نشان علّت استأنصِتُوا بپذیر تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۲۸) بلاغ: دلالت(۲۹) جَذوب: بسیار جذب کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتّر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذُودَلال(۳۰)(۳۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ جُو هست سِرگین ای فَتیٰگرچه جُو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حَدید(۳۱)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۱) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقلِ یاری یار کناَمْرُهُمْ شُوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۳۲)لیکَش این دانش و کِفایَت نیست(۳۲) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت می‌کند----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3520کافیَم بی‌ داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #684گفت پیغمبر که یزدانِ مجیداز پیِ هر درد درمان آفریدحدیث«ما اَنْزَلَ اللهُ داءً اِلّا اَنْزَلَ لَهُ شِفاءً»«حق تعالی دردی پدید نیاورد مگر آنکه درمانی برای آن فراهم ساخته.»لیک ز آن درمان نبینی رنگ و بوبهرِ دردِ خویش بی‌فرمانِ اوچشم را ای چاره‌جو در لامکانهین بِنه چون چشمِ کُشته سویِ جاناین جهان از بی‌جهت پیدا شده‌ستکه ز بی‌جایی، جهان را جا شده‌ستباز گَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۳۳)جایِ دَخل(۳۴) است این عَدَم(۳۵)، از وی مَرَم(۳۶)جایِ خرج است این وجودِ بیش و کمکارگاهِ صُنعِ(۳۷) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۳۳) ربّانی: خداپرست، عارف(۳۴) دَخل: درآمد، سود(۳۵) عَدَم: نیستی، نابودی(۳۶) مَرَم: مگریز(۳۷) صُنع: آفرینش، آفریدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۸) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۹) و سَنی(۴۰)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۹) حَبر: دانشمند، دانا(۴۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۴۱) و در چَهی ای قَلتَبان(۴۲)دست وادار از سِبالِ(۴۳) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۴۱) گَو: گودال(۴۲) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۳) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsبجنب بر خود آخر، که چاشتگاه شده‌ستاز آنکه خفته چو جنبید خواب شد مهجورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3344بی ز تقلیدی، نظر را پیشه کنهم برایِ عقلِ خود اندیشه کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #589, Divan e Shamsخَمُش باش و بجو عِصمَت، سفر کن جانبِ حضرتکه نَبْوَد خواب را لذّت، چو بانگِ خیز خیز آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد، زود برخیز، ای جوانرَخت بَربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی، در زیانی، در زیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2830, Divan e Shamsبزن آبِ سرد بر رو، بجَه و بکن علالا(۴۴)که ز خوابناکیِ تو همه سود شد زیانیکه چراغِ دزد باشد شب و، خوابِ پاسبانانبه دَمی چراغشان را ز چه رو نمی‌نشانی؟(۴۴) علالا: بانگ، شور و غوغا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsمگو که: خفته نِیَم، ناظرم به صنعِ خدانظر به صُنع حجاب است از چنان منظورمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع و صانع را به همکارگه چون جایِ روشن‌دید‏گی(۴۵) است پس برونِ کارگه، پوشیدگی است‏رُو به هستی داشت فرعونِ عَنود لاجَرَم از کارگاهش کور بود(۴۵) روشن‌دید‏گی: روشن‌بینی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشقِ صُنعِ(۴۶) تواَم در شکر و صبر(۴۷)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۴۸)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۴۶) صُنع: آفرینش، آفریدن(۴۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۸) گَبر: کافر----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صنعِ حق، چون نیستی است پس بُرونِ کارگه بی‌‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3925خویشتن را نیک از این آگاه کن  صبح آمد، خواب را کوتاه کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsروانِ خفته اگر داندی که در خواب استاز آنچه دیدی، نی خوش شدی و نی رنجورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر(۴۹) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۵۰) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۵۱)(۴۹) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۵۰) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۱) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمعِ تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4505از هزاران یک کسی خوش‌مَنظَر است  که بداند کو به صندوق اندر است  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsدرآمد از درِ گُلخَن به خشم حمّامیزدش به پای که برجه، نه مرده‌ای در گورمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سَعد(۵۲)چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی ‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرکبِ همّت سویِ اسباب رانداز مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکی نهد دل بر سبب های جهان؟(۵۲) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نحس----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شرع بهرِ دفعِ شرّ رایی زنددیو را در شیشهٔ حجّت کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsبِجسَت و پهلوی خود نی خزینه دید و نه مُلکولی خزینهٔ حمّام سرد دید و نَفورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۵۳)(۵۳) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزشِ بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۵۴) آسان بِجِه(۵۵)(۵۴) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۵۵) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ(۵۶) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مجرم شوی(۵۶) مُفتی: فتوا دهنده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام راکز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۵۷)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۵۸)دور کن آلت، بینداز اختیار(۵۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۵۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اَندرونه راست کرد دل بر آن شهوت که بودش، کرد سردبعد از آن تاجش همآن دَم راست شد آنچنانکه تاج را می‌خواست شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بُوَد دیدِ وَی‌ات هر دَم نذیراز پیِ آن گفت حق، خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتارِ شَنیعاز پیِ آن گفت حق، خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #227چونکه چشمم سرخ باشد در عَمَش(۵۹)دانَمَش ز آن درد، گر کم بینمشتو مرا چون بَرّه دیدی بی‌شُبانتو گُمان بُردی ندارم پاسبانعاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندبی‌شُبان دانسته‌اند آن ظَبْی(۶۰) رارایگان دانسته‌اند آن سَبْی(۶۱) راتا ز غَمزه(۶۲) تیر آمد بر جگرکه منم حارس، گزافه کم نگرکَی کم از بَرّه کم از بُزغاله‌امکه نباشد حارس از دُنباله‌ام؟حارسی دارم که مُلکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسَرد بود آن باد یا گرم، آن علیمنیست غافل، نیست غایب، ای سَقیم(۶۳)نفسِ شهوانی ز حق کرّست و کورمن به دل، کوریت می‌دیدم ز دُورهشت سالت زآن نپرسیدم به هیچکه پُرَت دیدم ز جهلِ پیچ پیچ(۶۴)خود چه پُرسم آنکه او باشد به تُون(۶۵)که تو چُونی؟ چون بُوَد او سرنگون(۵۹) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.(۶۰) ظَبْی: آهو(۶۱) سَبْی: شکار(۶۲) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق(۶۳) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.(۶۴) جهلِ پیچ پیچ: نادانی بسیار، جهل مرکّب(۶۵) تُون: آتش خانهٔ حمام، گُلْخَن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #238مثالِ دنیا چون گُولْخَن و تقویٰ چون حمّام شهوتِ دنیا مثالِ گُلْخَن استکه ازو حَمّامِ تَقْویٰ روشن استلیک قِسمِ مُتَّقی زین تُون، صفاستزآنکه در گرمابه است و، در نَقاست(۶۶)اغنیا مانندهٔ سِرگین‌کَشانبهرِ آتش کردنِ گرمابه‌باناندر ایشان حرص بنهاده خداتا بُوَد گرمابه گرم و با نواترکِ این تُون گوی و، در گرمابه رانترکِ تُون را عینِ آن گرمابه دانهر که در تُون است، او چون خادم استمر وَرا که صابر است و حازم استهر که در حمّام شد، سیمایِ اوهست پیدا بر رُخِ زیبای اوقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Sooreh Al-Fath(#48), Line #29«سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»«نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست.»تونیان را نیز سیما آشکاراز لباس و، از دُخان و، از غبارقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند.»ور نبینی رُوش، بُویش را بگیربُو عصا آمد برایِ هر ضَریر(۶۷)ور نداری بو، درآرَش در سخُناز حدیثِ نو بدان رازِ کهُنپس بگوید تُونیی صاحب‌ذَهَب(۶۸)بیست سَلّه(۶۹) چِرک بردم تا به شبحرصِ تو چون آتش است اندر جهانباز کرده هر زبانه صد دهانپیشِ عقل این زر چو سِرگین ناخوش استگرچه چون سِرگین فروغِ آتش استآفتابی که دَم از آتش زندچِرکِ تر را لایقِ آتش کندآفتاب، آن سنگ را هم کرد زرتا به تُونِ حرص افتد صد شَرَرآنکه گوید: مال گِرْد آورده‌امچیست؟ یعنی چِرکِ چندین بُرده‌اماین سخن گرچه که رُسوایی‌فزاستدر میانِ تونیان، زین، فخرهاستکه تو شش سَلّه کشیدی تا به شبمن کشیدم بیست سَلّه بی‌کُرَب(۷۰)آن که در تُون زاد و، پاکی را ندیدبویِ مُشک آرَد بر او رنجی پدید(۶۶) نَقا: مخفّفِ نَقاء به معنی پاکیزگی، خلوص(۶۷) ضَریر: نابینا(۶۸) صاحب‌ذَهَب: کسی که صاحبِ زر و پولِ بسیار است(۶۹) سَلّه: سبد، زنبیل(۷۰) کُرَب: جمع کُربَه به معنی رنج و اندوه------------------------مجموع لغات:(۱) منصور: پیروز، چیره، غالب، فاتح، فیروز، نصرت‌یافته، فیروزمند، مظفر؛ در مقابلِ مغلوب و مقهور(۲) مهجور: جدا، دور(۳) گُلخَن‌تاب: کسی که آتشخانهٔ حمّام را روشن می‌کند.(۴) حاجب: دربانِ پادشاه(۵) دَستور: وزیر(۶) سِنین: جمعِ سنة، سالها(۷) شُهور: جمعِ شهر، ماهها(۸) غُلغُله: شور‌و‌غوغا‌؛ داد‌وفریاد، هیاهو، صداهای درهم‌، هنگامه و غوغا.(۹) دار و گیر: خودنمایی و تکبر، جنگ و پیکار و ستیز، توقیف و مُقَیَّد کردنِ اشخاص(۱۰) بَردابَرد: کلمه‌ای که به هنگامِ حرکت شاه یا امیر در معابر، نگهبانانِ وی می‌گفتند، یعنی دور شوید.(۱۱) لِـمَنِ الْـمُلک: پادشاهی از آنِ کیست؟ اشاره به آیهٔ (۱۶) سورهٔ مؤمن (۴۰)(۱۲) شر و شور: فتنه و غوغا، جنگ و ستیز، جار و جنجال(۱۳) نَفور: نفرت‌انگیز، رمنده(۱۴) صِیحه: آواز بلند، بانگ، نعره، فریاد، عذاب. (۱۵) صیحَةً فَاِذا: جز یک بانگ نیست، که ناگهان پیش ما حاضر شوید. اشاره به آیهٔ (۵۳)، سورهٔ یس (۳۶)(۱۶) اِدبیر: بدبختی(۱۷) مقهور: مورد خشم و قهر واقع‌شده، خوار‌شده، شکست‌خورده، مغلوب.(۱۸) لُباب: برگزیده، منتخب(۱۹) مقصور: مختصر و کوتاه شده(۲۰) ضَیف: مهمان(۲۱) بَحری: دریانورد، آشنا به امور و طریق دریا(۲۲) پاییدن: درنگ کردن، پایدار ماندن(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۴) تاسه گرفتن: دل گرفتن(۲۵) مُدام: شراب(۲۶) یَقْظَت: بیداری(۲۷) عِشوه‌ دادن: فریب دادن(۲۸) بلاغ: دلالت(۲۹) جَذوب: بسیار جذب کننده(۳۰) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۳۱) حَدید: آهن(۳۲) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت می‌کند(۳۳) ربّانی: خداپرست، عارف(۳۴) دَخل: درآمد، سود(۳۵) عَدَم: نیستی، نابودی(۳۶) مَرَم: مگریز(۳۷) صُنع: آفرینش، آفریدن(۳۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۹) حَبر: دانشمند، دانا(۴۰) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۱) گَو: گودال(۴۲) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۴۳) سِبال: سبیل(۴۴) علالا: بانگ، شور و غوغا(۴۵) روشن‌دید‏گی: روشن‌بینی(۴۶) صُنع: آفرینش، آفریدن(۴۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۸) گَبر: کافر(۴۹) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۵۰) پایَندان: ضامن، کفیل(۵۱) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمعِ تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت.(۵۲) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نحس(۵۳) عَنا: رنج(۵۴) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۵۵) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن(۵۶) مُفتی: فتوا دهنده(۵۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۵۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۵۹) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.(۶۰) ظَبْی: آهو(۶۱) سَبْی: شکار(۶۲) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق(۶۳) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.(۶۴) جهلِ پیچ پیچ: نادانی بسیار، جهل مرکّب(۶۵) تُون: آتش خانهٔ حمام، گُلْخَن(۶۶) نَقا: مخفّفِ نَقاء به معنی پاکیزگی، خلوص(۶۷) ضَریر: نابینا(۶۸) صاحب‌ذَهَب: کسی که صاحبِ زر و پولِ بسیار است(۶۹) سَلّه: سبد، زنبیل(۷۰) کُرَب: جمع کُربَه به معنی رنج و اندوه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسرو منصورنظر به حلقه مردان چه می‌کنید از دورچو آفتاب برآمد چه خفته‌اند این خلقنه روح عاشق روزست و چشم عاشق نوردرون چاه ز خورشید روح روشن شدز نور خارش پذرفت نیز دیده کوربجنب بر خود آخر که چاشتگاه شده‌ستاز آنکه خفته چو جنبید خواب شد مهجورمگو که خفته نیم ناظرم به صنع خدانظر به صنع حجاب است از چنان منظورروان خفته اگر داندی که در خواب استاز آنچه دیدی نی خوش شدی و نی رنجورچنانکه روزی در خواب رفت گلخن‌تاببه خواب دید که سلطان شده‌ست و شد مغروربدید خود را بر تخت ملک و از چپ و راستهزار صف ز امیر و ز حاجب و دستورچنان نشسته بر آن تخت او که پنداریدر امر و نهی خداوند بد سنین و شهورمیان غلغله و دار و گیر و بردابردمیان آن لـمن الـملک و عزت و شر و شوردرآمد از در گلخن به خشم حمامیزدش به پای که برجه نه مرده‌ای در گوربجست و پهلوی خود نی خزینه دید و نه ملکولی خزینه حمام سرد دید و نفوربخوان ز آخر یاسین که صیحه فاذاتو هم به بانگی حاضر شوی ز خواب غرورچه خفته‌ایم ولیکن ز خفته تا خفتههزار مرتبه فرق است ظاهر و مستورشهی که خفت ز شاهی خود بود غافلخسی که خفت ز ادبیر خود بود معذورچو هر دو باز ازین خواب خویش بازآیندبه تخت آید شاه و به تخته آن مقهورلباب قصه بمانده‌ست و گفت فرمان نیستنگر به دانش داوود و کوتهی زبورمگر که لطف کند باز شمس تبریزیوگرنه ماند سخن در دهان چنین مقصورقرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #16«يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ ۖ لَا يَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ ۚ لِـمَنِ الْـمُلْكُ الْيَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»«آن روز كه همگان آشكار شوند. هيچ چيز از آنها بر خدا پوشيده نماند. در آن روز فرمانروايى از آن كيست؟ از آن خداى يكتاى قهار.»قرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #53«إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ»«جز يک بانگِ سهمناک نخواهد بود، كه همه نزدِ ما حاضر مى‌آيند.»قرآن کریم، سورهٔ انبیاء (۲۱)، آیهٔ ۱۰۵Quran, Sooreh Al-Anbiyaa(#21), Line #105«وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ.»«و ما در زبور -پس از تورات- نوشته‌ايم كه اين زمين را بندگانِ صالحِ من به ميراث خواهند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsندا رسید به جانها ز خسرو منصورنظر به حلقه مردان چه می‌کنید از دورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوش   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsهله بحری شو و در رو مکن از دور نظارهکه بود در تک دریا کف دریا به کنارهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #492, Divan e Shamsبه گرد آتش عشقش ز دور می‌گردیاگر تو نقره صافی میانه را چه شده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #945, Divan e Shamsندا رسید به جانها که چند می‌پاییدبه سوی خان اصلی خویش بازآییدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsچو آفتاب برآمد چه خفته‌اند این خلقنه روح عاشق روزست و چشم عاشق نورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتگفتی که خمش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #84چشم چون بستی تو را تاسه گرفتنور چشم از نور روزن کی شکفتتاسه تو جذب نور چشم بودتا بپیوندد به نور روز زودچشم باز ار تاسه گیرد مر تو رادان که چشم دل ببستی بر گشامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بود دید وی‌ات هر دم نذیراز پی آن گفت حق خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتار شنیعاز پی آن گفت حق خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsدرون چاه ز خورشید روح روشن شدز نور خارش پذرفت نیز دیده کورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #588خوابناکی کو ز یقظت می‌جهددایه وسواس عشوه‌ش می‌دهدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #167عقل را با عقل یاری یار کنامرهم شوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3520کافیم بی‌ داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #684گفت پیغمبر که یزدان مجیداز پی هر درد درمان آفریدحدیث«ما اَنْزَلَ اللهُ داءً اِلّا اَنْزَلَ لَهُ شِفاءً»«حق تعالی دردی پدید نیاورد مگر آنکه درمانی برای آن فراهم ساخته.»لیک ز آن درمان نبینی رنگ و بوبهر درد خویش بی‌فرمان اوچشم را ای چاره‌جو در لامکانهین بنه چون چشم کشته سوی جاناین جهان از بی‌جهت پیدا شده‌ستکه ز بی‌جایی جهان را جا شده‌ستباز گرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیجای دخل است این عدم از وی مرمجای خرج است این وجود بیش و کمکارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsبجنب بر خود آخر که چاشتگاه شده‌ستاز آنکه خفته چو جنبید خواب شد مهجورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3344بی ز تقلیدی نظر را پیشه کنهم برای عقل خود اندیشه کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #589, Divan e Shamsخمش باش و بجو عصمت سفر کن جانب حضرتکه نبود خواب را لذت چو بانگ خیز خیز آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد زود برخیز ای جوانرخت بربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی در زیانی در زیانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2830, Divan e Shamsبزن آب سرد بر رو بجه و بکن علالاکه ز خوابناکی تو همه سود شد زیانیکه چراغ دزد باشد شب و خواب پاسبانانبه دمی چراغشان را ز چه رو نمی‌نشانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsمگو که خفته نیم ناظرم به صنع خدانظر به صنع حجاب است از چنان منظورمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به همکارگه چون جای روشن‌دید‏گی است پس برون کارگه پوشیدگی است‏رو به هستی داشت فرعون عنود لاجرم از کارگاهش کور بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی است پس برون کارگه بی‌‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3925خویشتن را نیک از این آگاه کن  صبح آمد خواب را کوتاه کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsروان خفته اگر داندی که در خواب استاز آنچه دیدی نی خوش شدی و نی رنجورمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4505از هزاران یک کسی خوش‌منظر است  که بداند کو به صندوق اندر است  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsدرآمد از در گلخن به خشم حمامیزدش به پای که برجه نه مرده‌ای در گورمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3784تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی ‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب های جهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شرع بهر دفع شر رایی زنددیو را در شیشه حجت کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1144, Divan e Shamsبجست و پهلوی خود نی خزینه دید و نه ملکولی خزینه حمام سرد دید و نفورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویمناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان نداردباید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام راکز پی دانه نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اندرونه راست کرد دل بر آن شهوت که بودش کرد سردبعد از آن تاجش همان دم راست شد آنچنانکه تاج را می‌خواست شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بود دید وی‌ات هر دم نذیراز پی آن گفت حق خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتار شنیعاز پی آن گفت حق خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #227چونکه چشمم سرخ باشد در عمشدانمش ز آن درد گر کم بینمشتو مرا چون بره دیدی بی‌شبانتو گمان بردی ندارم پاسبانعاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندبی‌شبان دانسته‌اند آن ظبی رارایگان دانسته‌اند آن سبی راتا ز غمزه تیر آمد بر جگرکه منم حارس گزافه کم نگرکی کم از بره کم از بزغاله‌امکه نباشد حارس از دنباله‌امحارسی دارم که ملکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسرد بود آن باد یا گرم آن علیمنیست غافل نیست غایب ای سقیمنفس شهوانی ز حق کرست و کورمن به دل کوریت می‌دیدم ز دورهشت سالت زآن نپرسیدم به هیچکه پرت دیدم ز جهل پیچ پیچخود چه پرسم آنکه او باشد به تونکه تو چونی چون بود او سرنگونمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #238مثال دنیا چون گولخن و تقوی چون حمام شهوت دنیا مثال گلخن استکه ازو حمام تقوی روشن استلیک قسم متقی زین تون صفاستزآنکه در گرمابه است و در نقاستاغنیا ماننده سرگین‌کشانبهر آتش کردن گرمابه‌باناندر ایشان حرص بنهاده خداتا بود گرمابه گرم و با نواترک این تون گوی و در گرمابه رانترک تون را عین آن گرمابه دانهر که در تون است او چون خادم استمر ورا که صابر است و حازم استهر که در حمام شد سیمای اوهست پیدا بر رخ زیبای اوقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹Quran, Sooreh Al-Fath(#48), Line #29«سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»«نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست.»تونیان را نیز سیما آشکاراز لباس و از دخان و از غبارقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Al-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند.»ور نبینی روش بویش را بگیربو عصا آمد برای هر ضریرور نداری بو درآرش در سخناز حدیث نو بدان راز کهنپس بگوید تونیی صاحب‌ذهببیست سله چرک بردم تا به شبحرص تو چون آتش است اندر جهانباز کرده هر زبانه صد دهانپیش عقل این زر چو سرگین ناخوش استگرچه چون سرگین فروغ آتش استآفتابی که دم از آتش زندچرک تر را لایق آتش کندآفتاب آن سنگ را هم کرد زرتا به تون حرص افتد صد شررآنکه گوید مال گرد آورده‌امچیست یعنی چرک چندین برده‌اماین سخن گرچه که رسوایی‌فزاستدر میان تونیان زین فخرهاستکه تو شش سله کشیدی تا به شبمن کشیدم بیست سله بی‌کربآن که در تون زاد و پاکی را ندیدبوی مشک آرد بر او رنجی پدید

برنامه شماره ۹۴۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۳ دسامبر ۲۰۲۲ -  ۲۳ آذربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کُن و گران‌فروش استمن غِرّه به سُست‌خندهٔ(۱) اوایمن گشتم که او خَموش استهُش دار که آبِ زیرِ کاه استبحری‌ست که زیرِ کَه به جوش استهرجا که رَوی هُش است مِفتاح(۲)اینجا چه کنی؟ که قفل هوش استدر رویِ تو بنگرد، بخنددمغرور مشو که روی‌پوش(۳) استهر دل که به چنگِ او درافتادچون چنگ همیشه در خروش استبا این همه روح‌ها چو زنبورطوّافِ ویند، زانکه نوش استشیری‌ست که غم ز هیبتِ اودر گور مقیم همچو موش استشمسِ تبریز، روزِ نقد استعالم به چه در حدیثِ دوش است؟(۱) سُست‌خنده: تبسّم، لبخند(۲) مِفتاح: کلید(۳) روی‌پوش: ظاهرسازی، پوشاندن باطن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کُن و گران‌فروش استمن غِرّه به سُست‌خندهٔ اوایمن گشتم که او خَموش استهُش دار که آبِ زیرِ کاه استبحری‌ست که زیرِ کَه به جوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۴) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۵) و سَنی(۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۵) حَبر: دانشمند، دانا(۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۷) و، در چَهی ای قَلتَبان(۸)دست وادار از سِبالِ(۹) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۷) گَو: گودال(۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۹) سِبال: سبیل----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3028هر که باشد شیرِ اسرار و امیراو بدانَد هر چه اندیشد ضمیرهین نگه دار ای دلِ اندیشه‌خو(۱۰)دل ز اندیشهٔ‌‌ بدی در پیشِ اوداند و خر را همی‌‌ راند خَموش(۱۱)در رُخت خندد برایِ رویْ‌‌پوش‌‌شیر چون دانست آن وسواسِشان(۱۲)وانگفت و داشت آن دَم پاسِشان‌‌(۱۳)لیک با خود گفت: بنمایم سزامر شما را ای خَسیسانِ(۱۴) گدامر شما را بس نیآمد رایِ من؟ظَنّتان این است در اِعطای(۱۵) من‌‌؟(۱۰) اندیشه‌خو: دارای طبع و سرشت اندیشه و فکر. کسی که پیوسته در فکر است، اما نه فکر صواب، بلکه خیالات واهی.(۱۱) خر را خموش راندن: کنایه از مماشات کردن(۱۲) وسواس: اندیشهٔ بد که بر دل بگذرد.(۱۳) پاس داشتن: حُرمت نگاه داشتن(۱۴) خَسیس: فرومایه، پست(۱۵) اِعطا: بخشیدن----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4774من چه کردم با تو زین گنجِ نفیس؟  تو چه کردی با من از خویِ خسیس؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3034ای خِرد و رایِتان از رایِ مناز عطاهایِ جهان‌آرایِ(۱۶) مننقش با نقّاش چه اسْگالَد(۱۷) دِگر؟چون سِگالِشْ اوش بخشید و خبراین چنین ظنِّ خسیسانه به منمر شما را بود؟ ننگانِ زَمَن(۱۸)(۱۶) جهان‌آرا: آرایش دهندهٔ جهان. کنایه از گسترده و جهان شمول.(۱۷) سِگالیدن: اندیشیدن و فکر کردن. به خصوص اندیشهٔ بد.(۱۸) زَمَن: زمان، روزگار----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو أَعْطَيْنَاکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟مگر تو آیهٔ «کوثر را به تو عطا کردیم» را نخوانده‌ای؟ پس چرا خشکیده و لب‌تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و، کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۱۹)توبه کن، بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«همانا ما کوثر (خیر و برکت فراوان) را به تو عطا کردیم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)كه بدخواه تو خود اَبتر است.»(۱۹) عَلیل: بیمار، مریض، رنجور، دردمند----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3037ظٰانّین بِاللهِ ظَنَّ السُّوء راچون منافق سر بیندازم جداوارهانَم چرخ را از ننگتانتا بمانَد در جهان این داستانشیر با این فکر می‌زد خنده فاشبر تبسّم‌های شیر، ایمن مباشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو، مشو از غیرِ ویاو بهارست و دگرها، ماهِ دیهر چه غیرِ اوست، اِستدراجِ توستگرچه تخت و ملک توست و تاجِ توستقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh Ash-Fath(#48), Line #6«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ»«و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را كه بر خدا بدگمانند عذاب كند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجَراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۲۰) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۲۱) کی کاشتی؟(۲۰) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۲۱) اَمَل: آرزو----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۲) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّةُ شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsهله بس کن، هله بس کن، کم آوازِ جرس کنکه کُهم من، نه صَدایم، قلمم من، نه صَریرم(۲۳)فَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاهِ شهیرم(۲۳) صَریر: آوای قلم نی، صدای قلم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3040مالِ دنیا شد تبسّم‌هایِ حقکرد ما را مست و مغرور و خَلَق(۲۴)فقر و رنجوری به استت ای سَنَد(۲۵)کآن تبسّم، دامِ خود را بر کَنَدقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۸۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #182«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ»«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم.»(۲۴) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۲۵) سَنَد: تکیه‌گاه، شخصِ مورد اعتماد----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پَیاپی می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظَفَر(۲۶) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۲۷) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۲۸)(۲۶) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۲۷) پایَندان: ضامن، کفیل(۲۸) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #108چون صفا بیند، بَلا شیرین شودخوش شود دارو، چو صحّت‌بین شودبُرْد بیند خویش را در عَیْنِ ماتپس بگوید: اُقْتُلُونی یٰا ثِقات(۲۹)(۲۹) اُقْتُلُونی یٰا ثِقات: ای یارانِ مورد اعتمادم مرا بکشید.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ(۳۰) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‏‌قیمتی است(۳۰) صُنع: آفرینش----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بَر، گر تو ابله نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1524, Divan e Shamsچو آب آهسته زیرِ کَه درآیمبه ناگه خرمنِ کَه دررُبایمچکم از ناودان من قطره قطرهچو طوفان من خرابِ صد سرایمسرا چه بْوَد؟ فلک را برشکافم(۳۱)ز بی‌صبری قیامت را نپایم(۳۲)قرآن کریم، سورهٔ انشقاق (۸۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Inshiqaq(#84), Line #1«إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ.»«چون آسمان شكافته شود.»بلا را من علف(۳۳) بودم ز اوّلولیک اکنون بلاها را بلایمز حبسِ جا میابا(۳۴) دل رهاییاگر من واقفم که من کجایم(۳۱) فلک را برشکافم: اشاره به آیهٔ ۱، سورهٔ انشقاق (۸۴)(۳۲) پاییدن: منتظر شدن، چشم به راه بودن(۳۳) علف: مجازاً خوراک، آذوقه(۳۴) میابا: میاباد، نیابد----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsهرجا که رَوی هُش است مِفتاحاینجا چه کنی؟ که قفل هوش استدر رویِ تو بنگرد، بخنددمغرور مشو که روی‌پوش استهر دل که به چنگِ او درافتادچون چنگ همیشه در خروش استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #26پس عدّوِ جانِ صَرّاف(۳۵) است قلب(۳۶) دشمنِ درویش که‌ بْوَد غیرِ کلب(۳۷)؟انبیا با دشمنان برمی‌تنند پس ملایک رَبِّ سَلِّمْ(۳۸) می‌زنندکین چراغی را که هست او نورکار(۳۹) از پُف و دَم‌هایِ دُزدان دُور داردزد و قَلّـاب(۴۰) است خصمِ نور، بس زین دو ای فریادرَس، فریادرَس(۳۵) صَرّاف: کسی که پول‌ها را تبدیل می‌کند؛ کسی که سکّه‌های تقلّبی را از سکّه‌های حقیقی بازمی‌شناسد.(۳۶) قلب: تقلّبی(۳۷) کلب: سگ(۳۸) رَبِّ سَلِّم: پروردگارا سلامت بدار.(۳۹) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر(۴۰) قَلّـاب: حقّه‌باز----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsهمه ارکان چو لباس آمد و صُنعش چو بدنچند مغرورِ لباسی، بدنِ انسان بینروی ایمانْ تو در آیینهٔ اعمال ببینپرده بردار و درآ، شَعشَعهٔ ایمان بینگر تو عاشق شده‌ای، حُسن بجو، احسان نیور تو عَباسِ(۴۱) زمانی، بنشین احسان بین(۴۱) عَبّاس: معروف به دَبسِ مروی بود که در لجاجت در گدایی شهرت داشت.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جَریده، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صُنع توام در شُکر و صبر(۴۲)عاشقِ مصنوع، کی باشم چو گبر(۴۳)؟عاشق صُنعِ(۴۴) خدا با فَر بُوَدعاشقِ مصنوعِ(۴۵) او کافر بُوَد(۴۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۳) گَبر: کافر(۴۴) صُنع: آفرینش(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۴۶) و دیدارِ خداحدیث« وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»(۴۶) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه، یعنی عدمتا ببینی صُنع و صانع را به هممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsلابه کردم شهِ خود را، پس از این او گویدچونکه دریاش بجوشد، دُرِ بی‌پایان بینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماند  خویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #211این حکایت را بِدآن گفتم که تالاف کم بافی، چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مُسْتَزاد(۴۷)این بُده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زنِ صوفی تو خاین بوده‌ایدامِ مکر اندر دغَا بگشوده‌ایکه زِ هر ناشُسته‌رُویی(۴۸) گَپ‌زنی(۴۹)شرم داری وز خدایِ خویش نی(۴۷) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۴۸) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۴۹) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215«غرض از سمیع و بصیر و علیم گفتن خدا را» از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بُوَد دیدِ وَی‌ات هر دَم نذیراز پیِ آن گفت حق، خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتارِ شَنیعاز پیِ آن گفت حق، خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیمنیست اینها بر خدا اسمِ عَلَم(۵۰)که سِیَه، کافور(۵۱) دارد نام هماسم، مُشتَقّ است و اوصافِ قدیمنه مثالِ علّتِ اُولیٰ(۵۲) سَقیم(۵۳)اسم‌های خداوند، مشتق است و از صفات قدیم و ازلی او ناشی شده است، امّا این اسامی مانند اصطلاح «علّتِ اُولیٰ» ناقص و نارسا نیست.ورنه، تَسْخُر(۵۴) باشد و طنز و دِها(۵۵)کَرّ را سامع(۵۶)، ضریران(۵۷) را ضیایا عَلَم باشد حَیی(۵۸) نامِ وَقیحیا سیاهِ زشت را نامِ صَبیح(۵۹)طفلکِ نوزاده را حاجی لقبیا لقب غازی(۶۰) نهی بهرِ نَسَبگر بگویند این لقب‌ها در مَدیح(۶۱)تا ندارد آن صفت، نَبْوَد صحیح(۵۰) اسمِ عَلَم: نام خاصّی است که بر فردی مخصوص نهاده می‌شود تا بدان اسم، شناخته شود.(۵۱) کافور: صمغ درختی است که بیشتر در جزایر و سواحل دریاها روید.(۵۲) علّتِ اُولیٰ: نخستین علت. کنایه از عقل اوّل از عقولِ عَشَره که مورد اعتقاد حکما بوده است.(۵۳) سَقیم: در اینجا به معنی نارسا و ابتر آمده‌است.(۵۴) تَسْخُر: مخفّفِ تَسَخّر. در اینجا به معنی هزل و مسخره.(۵۵) دِها: مخفّفِ دِهاء به معنی زیرکی، نیرنگ.(۵۶) سامع: شنونده(۵۷) ضریر: کور، نابینا(۵۸) حَیی: با شرم و حیا(۵۹) صَبیح: زیبارو، خوشگل(۶۰) غازی: جنگجو، پیکار کننده، مجاهد راه دین.(۶۱) مَدیح: ستایش----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۶۲)در طریقت نیست اِلّـا عارِیه(۶۳)(۶۲) نارِیه: آتشین(۶۳) عاریه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علومجانِ خود را می‌نداند آن ظَلوم(۶۴)داند او خاصیّتِ هر جوهریدر بیانِ جوهرِ خود چون خَریکه همی‌دانم یَجُوز و لایَجُوزخود ندانی تو یَجُوزی یا عَجُوز(۶۵)(۶۴) ظَلوم: بسیار ستمگر(۶۵) عَجُوز: پیرزن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #224تَسْخُر(۶۶) و طنزی بُوَد آن یا جُنونپاک، حق عَمّا یَقُولُ الظّالِـمون«اطلاق این القابِ غیر حقیقی به این و آن، جنبهٔ هزل و شوخی و یا دیوانگی پیدا می‌کند. لیکن حضرت حق از همهٔ سخنان و اقوالی که ستمگران دربارهٔ او می‌گویند منزّه است.»قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۴۳Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #43«سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا.»«او منزّه است، و از آنچه در باره‌اش مى‌گويند برتر و بالاتر است.»قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab#33), Line #72« إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»« ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»(۶۶) تَسْخُر: مخفّفِ تَسَخُّر به معنی مسخره کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دِهلیزِ قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰکه بَلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیاناز چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۶۷)؟نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟چند در دهلیزِ(۶۸) قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه(۶۹)زآن، بخواندندت بدینجا، تا که توآن گواهی بدْهی و ناری عُتُو(۷۰)از لِجاجِ(۷۱) خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بِنَدْهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهید؟یک زمان کار است بگزار(۷۲) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۶۷) تن زدن: ساکت شدن(۶۸) دهلیز: راهرو(۶۹) پگاه: صبح زود، سحر(۷۰) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۷۱) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۷۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #225من همی دانستمت پیش از وِصالکه نِکُورُویی، ولیکن بَدخِصالمن همی دانستمت پیش از لقاکز ستیزه، راسخی اندر شَقا(۷۳)چونکه چشمم سرخ باشد در عَمَش(۷۴)دانَمَش ز آن درد، گر کم بینمشتو مرا چون بَرّه دیدی بی‌شُبانتو گُمان بُردی ندارم پاسبانعاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندبی‌شُبان دانسته‌اند آن ظَبْی(۷۵) رارایگان دانسته‌اند آن سَبْی(۷۶) راتا ز غَمزه(۷۷) تیر آمد بر جگرکه منم حارس، گزافه کم نگرکَی کم از بَرّه کم از بُزغاله‌امکه نباشد حارس از دُنباله‌ام؟حارسی دارم که مُلکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسَرد بود آن باد یا گرم، آن علیمنیست غافل، نیست غایب، ای سَقیم(۷۸)نفسِ شهوانی ز حق کرّست و کورمن به دل، کوریت می‌دیدم ز دُورهشت سالت زآن نپرسیدم به هیچکه پُرَت دیدم ز جهلِ پیچ پیچ(۷۹)خود چه پُرسم آنکه او باشد به تُونکه تو چُونی؟ چون بُوَد او سرنگون(۷۳) شَقا: بدبختی و شقاوت(۷۴) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.(۷۵) ظَبْی: آهو(۷۶) سَبْی: شکار(۷۷) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق(۷۸) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.(۷۹) جهلِ پیچ پیچ: نادانی بسیار، جهل مرکّب(۸۰) تُون: آتش خانهٔ حمام، گُلْخَن------------------------مجموع لغات:(۱) سُست‌خنده: تبسّم، لبخند(۲) مِفتاح: کلید(۳) روی‌پوش: ظاهرسازی، پوشاندن باطن(۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۵) حَبر: دانشمند، دانا(۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷) گَو: گودال(۸) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۹) سِبال: سبیل(۱۰) اندیشه‌خو: دارای طبع و سرشت اندیشه و فکر. کسی که پیوسته در فکر است، اما نه فکر صواب، بلکه خیالات واهی.(۱۱) خر را خموش راندن: کنایه از مماشات کردن(۱۲) وسواس: اندیشهٔ بد که بر دل بگذرد.(۱۳) پاس داشتن: حُرمت نگاه داشتن(۱۴) خَسیس: فرومایه، پست(۱۵) اِعطا: بخشیدن(۱۶) جهان‌آرا: آرایش دهندهٔ جهان. کنایه از گسترده و جهان شمول.(۱۷) سِگالیدن: اندیشیدن و فکر کردن. به خصوص اندیشهٔ بد.(۱۸) زَمَن: زمان، روزگار(۱۹) عَلیل: بیمار، مریض، رنجور، دردمند(۲۰) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۲۱) اَمَل: آرزو(۲۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۳) صَریر: آوای قلم نی، صدای قلم(۲۴) خَلَق: ژنده، کهنه، پوسیده(۲۵) سَنَد: تکیه‌گاه، شخصِ مورد اعتماد(۲۶) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۲۷) پایَندان: ضامن، کفیل(۲۸) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی‌ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی‌ارزش و بی‌اهمیت.(۲۹) اُقْتُلُونی یٰا ثِقات: ای یارانِ مورد اعتمادم مرا بکشید.(۳۰) صُنع: آفرینش(۳۱) فلک را برشکافم: اشاره به آیهٔ ۱، سورهٔ انشقاق (۸۴)(۳۲) پاییدن: منتظر شدن، چشم به راه بودن(۳۳) علف: مجازاً خوراک، آذوقه(۳۴) میابا: میاباد، نیابد(۳۵) صَرّاف: کسی که پول‌ها را تبدیل می‌کند؛ کسی که سکّه‌های تقلّبی را از سکّه‌های حقیقی بازمی‌شناسد.(۳۶) قلب: تقلّبی(۳۷) کلب: سگ(۳۸) رَبِّ سَلِّم: پروردگارا سلامت بدار.(۳۹) نورکار: روشنی‌بخش، مُنیر(۴۰) قَلّـاب: حقّه‌باز(۴۱) عَبّاس: معروف به دَبسِ مروی بود که در لجاجت در گدایی شهرت داشت.(۴۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۳) گَبر: کافر(۴۴) صُنع: آفرینش(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۶) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۴۷) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۴۸) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۴۹) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن(۵۰) اسمِ عَلَم: نام خاصّی است که بر فردی مخصوص نهاده می‌شود تا بدان اسم، شناخته شود.(۵۱) کافور: صمغ درختی است که بیشتر در جزایر و سواحل دریاها روید.(۵۲) علّتِ اُولیٰ: نخستین علت. کنایه از عقل اوّل از عقولِ عَشَره که مورد اعتقاد حکما بوده است.(۵۳) سَقیم: در اینجا به معنی نارسا و ابتر آمده‌است.(۵۴) تَسْخُر: مخفّفِ تَسَخّر. در اینجا به معنی هزل و مسخره.(۵۵) دِها: مخفّفِ دِهاء به معنی زیرکی، نیرنگ.(۵۶) سامع: شنونده(۵۷) ضریر: کور، نابینا(۵۸) حَیی: با شرم و حیا(۵۹) صَبیح: زیبارو، خوشگل(۶۰) غازی: جنگجو، پیکار کننده، مجاهد راه دین.(۶۱) مَدیح: ستایش(۶۲) نارِیه: آتشین(۶۳) عاریه: قرضی(۶۴) ظَلوم: بسیار ستمگر(۶۵) عَجُوز: پیرزن(۶۶) تَسْخُر: مخفّفِ تَسَخُّر به معنی مسخره کردن(۶۷) تن زدن: ساکت شدن(۶۸) دهلیز: راهرو(۶۹) پگاه: صبح زود، سحر(۷۰) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۷۱) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۷۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۷۳) شَقا: بدبختی و شقاوت(۷۴) عَمَش: ضعف بینایی، جاری شدن دائمی اشک از چشم به جهت بیماری.(۷۵) ظَبْی: آهو(۷۶) سَبْی: شکار(۷۷) غمزه: اشاراتِ ابروی معشوق(۷۸) سَقیم: بیمار جسمانی، در اینجا منظور بیمار اخلاقی و باطنی است.(۷۹) جهلِ پیچ پیچ: نادانی بسیار، جهل مرکّب(۸۰) تُون: آتش خانهٔ حمام، گُلْخَن----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کن و گران‌فروش استمن غره به سست‌خنده اوایمن گشتم که او خموش استهش دار که آب زیر کاه استبحری‌ست که زیر که به جوش استهرجا که روی هش است مفتاحاینجا چه کنی که قفل هوش استدر روی تو بنگرد بخنددمغرور مشو که روی‌پوش استهر دل که به چنگ او درافتادچون چنگ همیشه در خروش استبا این همه روح‌ها چو زنبورطواف ویند زانکه نوش استشیری‌ست که غم ز هیبت اودر گور مقیم همچو موش استشمس تبریز روز نقد استعالم به چه در حدیث دوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsآن خواجه اگرچه تیزگوش استاستیزه‌کن و گران‌فروش استمن غره به سست‌خنده اوایمن گشتم که او خموش استهش دار که آب زیر کاه استبحری‌ست که زیر که به جوش استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3028هر که باشد شیر اسرار و امیراو بداند هر چه اندیشد ضمیرهین نگه دار ای دل اندیشه‌خودل ز اندیشه بدی در پیش اوداند و خر را همی‌‌ راند خموشدر رخت خندد برای روی‌پوش‌‌شیر چون دانست آن وسواسشانوانگفت و داشت آن دم پاسشان‌‌لیک با خود گفت بنمایم سزامر شما را ای خسیسان گدامر شما را بس نیامد رای منظنتان این است در اعطای من‌‌مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4774من چه کردم با تو زین گنج نفیس تو چه کردی با من از خوی خسیسمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3034ای خرد و رایتان از رای مناز عطاهای جهان‌آرای مننقش با نقاش چه اسگالد دگرچون سگالش اوش بخشید و خبراین چنین ظن خسیسانه به منمر شما را بود ننگان زمنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطيناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ایمگر تو آیه کوثر را به تو عطا کردیم را نخوانده‌ایپس چرا خشکیده و لب‌تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوقرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«همانا ما کوثر (خیر و برکت فراوان) را به تو عطا کردیم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)كه بدخواه تو خود اَبتر است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3037ظانین بالله ظن السوء راچون منافق سر بیندازم جداوارهانم چرخ را از ننگتانتا بماند در جهان این داستانشیر با این فکر می‌زد خنده فاشبر تبسم‌های شیر ایمن مباشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #507شاد از وی شو مشو از غیر ویاو بهارست و دگرها ماه دیهر چه غیر اوست استدراج توستگرچه تخت و ملک توست و تاج توستقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh Ash-Fath(#48), Line #6«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ»«و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را كه بر خدا بدگمانند عذاب كند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجراگاه‌گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندور به کلی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید امل کی کاشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْـمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsهله بس کن هله بس کن کم آواز جرس کنکه کهم من نه صدایم قلمم من نه صریرمفعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاه شهیرممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3040مال دنیا شد تبسم‌های حقکرد ما را مست و مغرور و خلقفقر و رنجوری به استت ای سندکان تبسم دام خود را بر کندقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۸۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #182«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ»«و آنان را كه آيات ما را دروغ انگاشتند، از راهى كه خود نمى‌دانند به تدريج خوارشان مى‌سازيم.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #108چون صفا بیند بلا شیرین شودخوش شود دارو چو صحت‌بین شودبرد بیند خویش را در عین ماتپس بگوید اقتلونی یا ثقاتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1524, Divan e Shamsچو آب آهسته زیر که درآیمبه ناگه خرمن که درربایمچکم از ناودان من قطره قطرهچو طوفان من خراب صد سرایمسرا چه بود فلک را برشکافمز بی‌صبری قیامت را نپایمقرآن کریم، سورهٔ انشقاق (۸۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Inshiqaq(#84), Line #1«إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ.»«چون آسمان شكافته شود.»بلا را من علف بودم ز اولولیک اکنون بلاها را بلایمز حبس جا میابا دل رهاییاگر من واقفم که من کجایممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #380, Divan e Shamsهرجا که روی هش است مفتاحاینجا چه کنی که قفل هوش استدر روی تو بنگرد بخنددمغرور مشو که روی‌پوش استهر دل که به چنگ او درافتادچون چنگ همیشه در خروش استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #26پس عدو جان صراف است قلبدشمن درویش که‌ بود غیر کلبانبیا با دشمنان برمی‌تنند پس ملایک رب سلم می‌زنندکین چراغی را که هست او نورکاراز پف و دم‌های دزدان دور داردزد و قلـاب است خصم نور بس زین دو ای فریادرس فریادرسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsهمه ارکان چو لباس آمد و صنعش چو بدنچند مغرور لباسی بدن انسان بینروی ایمان تو در آیینه اعمال ببینپرده بردار و درآ شعشعه ایمان بینگر تو عاشق شده‌ای حسن بجو احسان نیور تو عباس زمانی بنشین احسان بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت‌الـماوى و دیدار خداحدیث« وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.»«و هر كه بر خدا توكّل كند، خدا او را كافى است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #762پس در آ در کارگه یعنی عدمتا ببینی صنع و صانع را به هممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsلابه کردم شه خود را پس از این او گویدچونکه دریاش بجوشد در بی‌پایان بینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماند  خویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #211این حکایت را بدآن گفتم که تالاف کم بافی چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مستزاداین بده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زن صوفی تو خاین بوده‌ایدام مکر اندر دغا بگشوده‌ایکه ز هر ناشسته‌رویی گپ‌زنیشرم داری وز خدای خویش نیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #215غرض از سمیع و بصیر و علیم گفتن خدا را از پی آن گفت حق خود را بصیرکه بود دید وی‌ات هر دم نذیراز پی آن گفت حق خود را سمیعتا ببندی لب ز گفتار شنیعاز پی آن گفت حق خود را علیمتا نیندیشی فسادی تو ز بیمنیست اینها بر خدا اسم علمکه سیه کافور دارد نام هماسم مشتق است و اوصاف قدیمنه مثال علت اولی سقیماسم‌های خداوند مشتق است و از صفات قدیم و ازلی او ناشی شده استاما این اسامی مانند اصطلاح علت اولی ناقص و نارسا نیستورنه تسخر باشد و طنز و دهاکر را سامع ضریران را ضیایا علم باشد حیی نام وقیحیا سیاه زشت را نام صبیحطفلک نوزاده را حاجی لقبیا لقب غازی نهی بهر نسبگر بگویند این لقب‌ها در مدیحتا ندارد آن صفت نبود صحیحمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الـا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علومجان خود را می‌نداند آن ظلومداند او خاصیت هر جوهریدر بیان جوهر خود چون خریکه همی‌دانم یجوز و لایجوزخود ندانی تو یجوزی یا عجوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #224تسخر و طنزی بود آن یا جنونپاک حق عما یقول الظالـموناطلاق این القاب غیر حقیقی به این و آن جنبه هزل و شوخی و یا دیوانگی پیدا می‌کندلیکن حضرت حق از همه سخنان و اقوالی که ستمگران درباره او می‌گویند منزه استقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۴۳Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #43«سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا.»«او منزّه است، و از آنچه در باره‌اش مى‌گويند برتر و بالاتر است.»قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیکه بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیاناز چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیمنه که ما بهر گواهی آمدیمچند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاهزآن بخواندندت بدینجا تا که توآن گواهی بدهی و ناری عتواز لجاج خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بندهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهیدیک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #225من همی دانستمت پیش از وصالکه نکورویی ولیکن بدخصالمن همی دانستمت پیش از لقاکز ستیزه راسخی اندر شقاچونکه چشمم سرخ باشد در عمشدانمش ز آن درد گر کم بینمشتو مرا چون بره دیدی بی‌شبانتو گمان بردی ندارم پاسبانعاشقان از درد زآن نالیده‌اندکه نظر ناجایگه مالیده‌اندبی‌شبان دانسته‌اند آن ظبی رارایگان دانسته‌اند آن سبی راتا ز غمزه تیر آمد بر جگرکه منم حارس گزافه کم نگرکی کم از بره کم از بزغاله‌امکه نباشد حارس از دنباله‌امحارسی دارم که ملکش می‌سزدداند او بادی که آن بر من وزدسرد بود آن باد یا گرم آن علیمنیست غافل نیست غایب ای سقیمنفس شهوانی ز حق کرست و کورمن به دل کوریت می‌دیدم ز دورهشت سالت زآن نپرسیدم به هیچکه پرت دیدم ز جهل پیچ پیچخود چه پرسم آنکه او باشد به تونکه تو چونی چون بود او سرنگون

برنامه شماره ۹۴۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۶ دسامبر ۲۰۲۲ -  ۱۶ آذربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsمنم آنکس که نبینم، بزنم فاخته گیرممن از آن خارکشانم، که شود خار حریرمبه که مانم؟ به که مانم؟ که سُطُرلابِ(۱) جهانمهمه اشکالِ فلک را به یکایک بپذیرمز پسِ کوهِ معانی عَلَمِ عشق برآمدچو علمدار برآمد، برهاند ز زحیرم(۲)ز سحر گر بگریزم، تو یقین دان که خفاشمز ضرر گر بگریزم، تو یقین دان که ضریرم(۳)چو ز بادی بگریزم، چو خَسَم، سخرهٔ بادمچو دهانم نپذیرد، به خدا خام و خمیرمنه چو خورشیدِ جهانم شهِ یکروزهٔ فانیکه نیندیشد و گوید که چه میرم که بمیرم؟نه چو گردون نه چو چرخم، نه چو مرغم نه چو فَرْخم(۴)نه چو مریخِ سِلَح‌کش(۵)، نه چو مه نیمه وزیرمچو منی خوار نباشد، که تویی حافظ و یارمبرِ خلق اِبنِ قلیلم(۶) برِ تو اِبنِ کثیرم(۷)هنرِ خویش بپوشم ز همه، تا نخرندمبه دو صد عیب بِلَنگم، که خَرَد جز تو امیرم؟نخورم جز جگر و دل، که جگرگوشهٔ شیرمنه چو یوزانِ خسیسم که بُوَد طعمه پنیرمز شرر زان نگریزم که زرم، نی زرِ قلبم(۸)ز خطر زان نگریزم که درین مُلکِ خَطیرم(۹)همگان مُردَنیانند، نمایند، و نپایندتو بیا کآبِ حیاتی که ز تو نیست گزیرمتو مرا جانِ بقایی، که دهی جامِ حیاتمتو مرا گنجِ عطایی که نهی نام فقیرمهله بس کن، هله بس کن، کم آوازِ جرس کنکه کُهم من، نه صَدایم، قلمم من، نه صَریرم(۱۰)فَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاهِ شهیرم(۱) سُطُرلاب: اُسطُرلاب، ابزاری برای اندازه‌گیری ارتفاع ستارگان(۲) زحیر: رنج، درد(۳) ضریر: نابینا(۴) فَرْخ: جوجه(۵) سِلَح‌کش: سلاح‌دار، حاملِ اسلحه، سلحشور(۶) ابنِ قلیل: کم و بی‌مقدار(۷) ابنِ کثیر: برتر، عالی‌تر و ارجمند(۸) زرِ قلب: طلای ناسره، زرِ تقلّبی(۹)خَطیر: بزرگ، خطر کننده(۱۰) صَریر: آوای قلم نی، صدای قلم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsمنم آنکس که نبینم، بزنم فاخته گیرممن از آن خارکشانم، که شود خار حریرمبه که مانم؟ به که مانم؟ که سُطُرلابِ جهانمهمه اشکالِ فلک را به یکایک بپذیرمز پسِ کوهِ معانی عَلَمِ عشق برآمدچو علمدار برآمد، برهاند ز زحیرممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من رُوفتم از نیک و بد  خانه‌ام پُرَّست از عشقِ احد هرچه بینم اندر او غیرِ خدا  آنِ من نَبْوَد، بُوَد عکسِ گدا  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشم(۱۱)جان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوست(۱۱) محتشم: دارای حشمت، شکوهمند----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3192گفت یوسف: هین بیاور ارمغاناو ز شرمِ این تقاضا زد فغانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3197لایق، آن دیدم که من آیینه‌ایپیش تو آرم، چو نورِ سینه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3199آینه آوردمت، ای روشنیتا چو بینی روی خود، یادم کُنیآینه بیرون کشید او از بغلخوب را آیینه باشد مُشتَغَل(۱۲)آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستی(۱۲) مُشتَغَل: هر چه بدان مشغول و مأنوس شوند.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خُنُک جانی که عیبِ خویش دیدهر که عیبی گفت، آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صنعِ حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3210نقص‌ها آیینهٔ وصفِ کمالو آن حقارت آینهٔ عِزّ و جلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۱۳) خود، دو اسبه تاخت(۱۴)زان نمی‌پَرّد به سویِ ذوالْجَلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمالعِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۵)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این مُعْجِبی(۱۶) بیرون رود(۱۳) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۱۴) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۱۵) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۱۶) مُعْجِبی: خودبینی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۱۷) جُو هست سِرگین ای فَتیٰ(۱۸)گرچه جُو صافی نماید مر تو راهست پیرِ راهْ‌دانِ پر فِطَن(۱۹)جوی‌هایِ نفس و تن را جویْ‌کَنجوی، خود را کی توانَد پاک کرد؟نافع از علمِ خدا شُد علمِ مردکی تراشد تیغ، دستهٔ خویش رارو، به جرّاحی سپار این ریش را(۱۷) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۱۸) فَتی': جوان، جوانمرد(۱۹) فِطَن: جمع فِطْنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3227هین ز مرهم سر مکش ای پشت‌ریشو آن ز پرتو دان، مَدان از اصلِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3230پرتوِ آن وحی، بر وَی تافتیاو درونِ خویش، حکمت یافتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3234هم ز نَسّاخی برآمد، هم ز دینشد عَدوِّ(۲۰) مصطفی و دین، به کینمصطفی فرمود کای گَبرِ عَنود(۲۱)چُون سیه گشتی؟ اگر نور از تو بود(۲۰) عَدوّ: دشمن(۲۱) عَنود: ستیزه‌کار، ستیزنده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3237تا که ناموسش به پیشِ این و آننشکنَد، بربست این او را دهاناندرون می‌شوردش هم زین‌ سبباو نیآرد توبه کردن این عجبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدیدای بسی بسته به بندِ ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهدِ تو، سدِّ رویِ شاهد استمُرشدِ تو، سدِّ گفتِ مرشد استای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3252نی مشو نومید، خود را شاد کنپیشِ آن فریادرس، فریاد کنکای مُحِبِّ عفو، از ما عفو کُنای طبیبِ رنجِ ناسورِ(۲۲) کُهُن(۲۲) ناسور: زخم سخت و چرکین، زخمی که آب کشیده و چرک و ورم کرده باشد.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۲۳)خویش را واصل نداند بر سِماط(۲۴)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسْکَن دررسد یک روز مرد(۲۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۲۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدالِ اَمیرالْـمُؤْمِنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا، همچو سِرگین وقتِ چاشت(۲۵)(۲۵) چاشت: اول روز، ساعتی از آفتاب گذشته----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #161بر زَنَد بر پات نعلی ز اشتباهکه بمانی تو ز دردِ آن ز راهنعلِ او هست آن تَرَدُّد(۲۶) در دو کاراین کنم یا آن کنم؟ هین هوش دارآن بکن که هست مختارِ نَبیآن مَکُن که کرد مجنون و صَبی(۲۷)حُفَّتِ الْجَنَّه، به چه مَحفوف(۲۸) گشت؟بِالمَْکارِه(۲۹) که ازو افزود کَشتحدیث« حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»« بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»صد فسون دارد ز حیلت وز دَها(۳۰)که کند در سَلّه(۳۱)، گر هست اژدهاگر بُوَد آبِ روان، بَر بَندَدَشور بُوَد حَبرِ(۳۲) زمان، بر خنددشعقل را با عقلِ یاری یار کناَمْرُهُمْ شُوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»(۲۶) تَرَدُّد: دودلی، مردَّد بودن(۲۷) صَبی: کودک(۲۸) مَحفوف: پوشیده شده، فراگرفته شده(۲۹) مَکاره: جمعِ مَکرَهَه به معنی ناپسندی‌ها، ناگواری‌ها(۳۰) دَها: مخفف دهاء به معنی زیرکی و کاردانی(۳۱) سَلّه: سَبَد، در اینجا به معنی دام است.(۳۲) حَبر: دانشمند، عالِم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۳) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۳) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۴) و سَنی(۳۵)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۴) حَبر: دانشمند، دانا(۳۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۳۶) و در چَهی ای قَلتَبان(۳۷)دست وادار از سِبالِ(۳۸) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۳۶) گَو: گودال(۳۷) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۸) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsز سحر گر بگریزم، تو یقین دان که خفاشمز ضرر گر بگریزم، تو یقین دان که ضریرمچو ز بادی بگریزم، چو خَسَم، سخرهٔ بادمچو دهانم نپذیرد، به خدا خام و خمیرمنه چو خورشیدِ جهانم شهِ یکروزهٔ فانیکه نیندیشد و گوید که چه میرم که بمیرم؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرپاشت(۳۹)، سویِ مشرق روان(۳۹) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3795آنکه از بادی رَوَد از جا، خَسی است  زآنکه بادِ ناموافق، خود بسی است‌‌ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsنه چو گردون نه چو چرخم، نه چو مرغم نه چو فَرْخمنه چو مریخِ سِلَح‌کش، نه چو مه نیمه وزیرمچو منی خوار نباشد، که تویی حافظ و یارمبرِ خلق اِبنِ قلیلم برِ تو اِبنِ کثیرمهنرِ خویش بپوشم ز همه، تا نخرندمبه دو صد عیب بِلَنگم، که خَرَد جز تو امیرم؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست، چه بی‌مثل و نظیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #712هین مشو چون قند پیشِ طوطیان بلکه زَهری شو، شو ایمن از زیان یا برایِ شادباشی(۴۰) در خطاب خویش چون مُردار کن پیشِ کِلاب(۴۱)(۴۰) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد بودن یعنی خوش باش، آفرین(۴۱) کِلاب: سگان، جمع کَلب----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1266کاله‌یی که هیچ خلقش ننگرید  از خَلاقَت(۴۲) آن کریم آن را خرید هیچ قلبی(۴۳) پیشِ او مردود نیست  زآنکه قصدش از خریدن سود نیست(۴۲) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی(۴۳) قلب: تقلّبی، قلّـابی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1833دانه باشی، مرغکانت برچنندغنچه باشی، کودکانت برکَننددانه پنهان کن، بکلّی دام شوغنچه پنهان کن، گیاهِ بام شوهر که داد او، حُسنِ خود را در مَزاد(۴۴)صد قضایِ بَد، سویِ او رُو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رَشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مَشک‌هادشمنان، او را ز غیرت می‌دَرنددوستان هم، روزگارش می‌بَرند(۴۴) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَریٰ(۴۵)از غمِ هر مشتری هین برتر آ «کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست. بهوش باش از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111« إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»« خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»(۴۵) اِشترى: خريد----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsنخورم جز جگر و دل، که جگرگوشهٔ شیرمنه چو یوزانِ خسیسم که بُوَد طعمه پنیرمز شرر زان نگریزم که زرم، نی زرِ قلبمز خطر زان نگریزم که درین مُلکِ خَطیرمهمگان مُردَنیانند، نمایند، و نپایندتو بیا کآبِ حیاتی که ز تو نیست گزیرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۴۶) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۴۶) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتری  چون سپردی تن به خدمت، جان بَریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو کُهِ قاف نه‌ای، گر چو کَه از جا برویتو زرِ صاف نه‌ای، گر ز شکن(۴۷) بگریزی(۴۷) شکن: شکست، بریده شدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsچون جهان زَهره ندارد که ستیزد با شاهاَللَه اَللَه که تو با شاهِ جهان نَستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsتو مرا جانِ بقایی، که دهی جامِ حیاتمتو مرا گنجِ عطایی که نهی نام فقیرمهله بس کن، هله بس کن، کم آوازِ جرس کنکه کُهم من، نه صَدایم، قلمم من، نه صَریرمفَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُن فَعِلاتُنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاهِ شهیرممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۴۸) رب(۴۸) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدانآفتِ ادراکِ آن، قال است و حالخون به خون شُستن، مُحال است و مُحالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsحقم نداد غمی جز که قافیه‌طلبیز بهرِ شعر و از آن هم خلاص داد مرابگیر و پاره کن این شعر را چو شعرِ کهنکه فارغست معانی ز حرف و باد و هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و، آن دَرْپَرَست(۴۹)بر همان اُمّید آتش‌پا(۵۰) شده‌ستچون درآمد خوش در آن باغ آن جوانخود فرو شُد پا به گنجش ناگهانمر عَسَس را ساخته یزدان سببتا ز بیمِ او دَوَد در باغ، شببیند آن معشوقه را او با چراغطالبِ انگشتری در جُویِ باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نَفَسبا ثنایِ حق، دعایِ آن عَسَس(۵۱)(۴۹) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۵۰) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۵۱) عَسَس: شبگرد، گَزْمَه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #76چشمِ خود بربند ز آن خوش‌چشم(۵۲)، توعاریت کن چشم از عُشّاقِ اوبلک ازو کن عاریت چشم و نظرپس ز چشمِ او به رویِ او نگرتا شوی ایمن ز سیریّ(۵۳) و ملالگفت: کانَ اللُه لَهْ زین ذوالْجلالحدیث« مَنْ كانَ لِِلهِ كانَ اللهُ لَه »« هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست »چشمِ او من باشم و، دست و دلشتا رهد از مُدبِری‌ها(۵۴) مُقْبِلش(۵۵)هر چه مکروه‌ست، چون شد او دلیلسویِ محبوبت، حبیب است و خلیل(۵۲) خوش‌چشم: عارفان دیده‌ور و بینادل، در اینجا به معنی معشوق حقیقی است.(۵۳) سیری: دل‌سیری، دلتنگی(۵۴) مُدبِری: شقاوت و بدبختی(۵۵) مُقبِل: روکننده به چیزی، خوشبخت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #91بنده می‌نالد به حق از درد و نیشصد شکایت می‌کند از رنجِ خویشحق همی گوید که: آخر رنج و دردمر تو را لابه(۵۶) کنان و راست کرداین گِله زآن نعمتی کُن کِت(۵۷) زنداز درِ ما، دُور و مطرودت(۵۸) کنددر حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دِلجُویِ توستکه ازو اندر گُریزی در خَلا(۵۹)استعانت(۶۰) جویی از لطفِ خدادر حقیقت دوستانت دشمنندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندحدیث«اُذْکُرْنی فِی الْخَلَأ اَذْکُرْکُمْ فِی الْمَلَأ الْاَعلیٰ.»«مرا در خلوت یاد کنید تا شما را در ملأ اَعلیٰ یاد کنم.»قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۶۷Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67«الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ.»«در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان.»(۵۶) لابه: درخواست همراه با فروتنی، التماس، زاری(۵۷) کِت: که تو را(۵۸) مَطرود: رانده‌ شده، دور‌کرده‌ شده(۵۹) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۶۰) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #105تلخ و تیز و مالشِ بسیار دهتا شود پاک و لطیف و با فَرِه(۶۱)ور نمی‌تانی رضا ده ای عَیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماست(۶۱) فَرِه: شأن و شوکت و شکوه، بزرگواری و عظمت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #113گفت عیسی را یکی هُشیارسَرچیست در هستی ز جمله صعب‌تر؟گفتش: ای جان صَعْب‌تر خشمِ خداکه از آن دوزخ همی لرزد چو ماگفت: ازین خشم خدا چه‌بْود امان؟گفت: ترکِ خشمِ خویش اندر زمانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #120چونکه تنهایش بدید آن ساده‌ مَرْدزود او قصدِ کنار و بوسه کردبانگ بر وی زد به هَیبت آن نگارکه: مرو گستاخ، ادب را هوش دارگفت: آخِر خلوت‌ست و خلق، نیآب حاضر، تشنه‌یی همچون منیکس نمی‌جنبد در این‌جا جز که بادکیست حاضر؟ کیست مانع زین گشاد؟گفت: ای شیدا تو ابله بوده‌ایابلهی، وز عاقلان نشنوده‌ای؟باد را دیدی که می‌جُنبد، بدانبادجُنبانی‌ست اینجا بادْرانمرْوَحَهٔ(۶۲) تصریفِ صُنعِ ایزدشزد برین باد و، همی جُنبانَدش(۶۲) مِرْوَحَه: بادبزن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #143بر سرِ خِرمَن به وقتِ انتقاد(۶۳)نه که فلّاحان ز حق جویند باد؟(۶۳) انتقاد: در اصل به معنی تمییز دادن، در اینجا منظور، جدا کردن کاه از گندم است.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #146همچنین در طَلْق(۶۴)، آن بادِ وِلاد(۶۵)گر نیآید، بانگِ درد آید که: داد(۶۴) طَلْق: درد زایمان(۶۵) ولاد: زاییدن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #148اهلِ کشتی همچنین جُویایِ بادجمله خواهانش از آن ربُّ‌الْعِبادهمچنین در دردِ دندان‌ها ز باددفع می‌خواهی به سوز و اعتقاداز خدا لابه‌کنان آن جندیان(۶۶)که بده باد ظفر ای کامران(۶۶) جُندیان: لشکریان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #153پس یقین در عقل هر داننده هستاینکه با جُنبنده جُنباننده هستگر تو او را می‌نبینی در نظرفهم کن آن را به اظهارِ اثرتن به جان جُنبد، نمی‌بینی تو جانلیک از جُنبیدنِ تن، جان بِدانگفت او: گر اَبْلَهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت: ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لُدّ(۶۷)(۶۷) لُدّ: دشمنِ سرسخت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #158«قصهٔ آن صوفی که زنِ خود را با بیگانه‌ای بگرفت»صوفیی آمد به سویِ خانه روزخانه یک دَر بود(۶۸) و، زن با کفش‌دوزجُفت گشته با رَهیِّ(۶۹) خویش، زناندر آن یک حُجره از وسواسِ تن(۷۰)چون بزد صوفی به جِد در، چاشتگاه(۷۱)هر دو درماندند، نه حیلت، نه راههیچ معهودش نَبُد کو آن زمانسویِ خانه باز گردد از دکانقاصداً(۷۲) آن روز، بی‌وقت آن مَرُوع(۷۳)از خیالی کرد تا خانه رجوعاعتمادِ زن بر آن کو هیچ باراین زمان فا(۷۴) خانه نآمد او ز کارآن قیاسش راست نآمد از قضاگرچه ستّارست، هم بدْهد سزاچونکه بد کردی، بترس، آمن مباشزآنکه تخم است و برویانَد خُداشچند گاهی او بپوشانَد که تاآیدت زآن بَد پشیمان و حیا(۶۸) خانه یک دَر بود: درِ خانه بسته بود(۶۹) رَهی: غلام، بنده. در اینجا منظور دلباخته و هواخواه است.(۷۰) وسواسِ تن: وسوسه‌هایی که بر اثر غلبه شهوات جسمانی و امیال جنسی پدید می‌آید.(۷۱) چاشتگاه: زمان و مکان خوردن چاشت.(۷۲) قاصداً: از روی قصد، عمداً(۷۳) مَرُوع: ترسانیده شده(۷۴) فا: به، به سوی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌دُوزی می‌کُنی اندر دکان زیرِ این دکّانِ تو، مدفون دو کان مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #167عهدِ عمَّر، آن امیرِ مؤمنانداد دزدی را به جلّاد و عَوانبانگ زد آن دزد کِای میرِ دیاراولین بارست جُرمم، زینهارگفت عُمَّر: حاشَ لله(۷۵) که خدابارِ اوّل قهر بارد در جزابارها پوشد پیِ اظهارِ فضلباز گیرد از پیِ اظهارِ عدلتا که این هر دو صفت ظاهر شودآن مُبَشِّر(۷۶) گردد، این مُنْذِر(۷۷) شودبارها زن نیز این بَد، کرده بودسهل بگذشت آن و، سهلش می‌نمودآن نمی‌دانست عقلِ پای‌سستکه سبو دایم ز جُو نآید دُرُستآن چنانش تنگ آورد آن قضاکه منافق را کُند مرگِ فُجا(۷۸)نه طریق و، نه رفیق و، نه اماندست کرده آن فرشته سویِ جانآن چنان کین زن در آن حُجْرهٔ جفاخشک شد او و، حریفش ز ابتلاگفت صوفی با دلِ خود کِای دو گبراز شما کینه کَشَم، لیکن به صبرلیک نادانسته آرَم این نَفَستا که هر گوشی ننوشد این جَرَساز شما پنهان کَشَد کینه، مُحِقّاندک اندک همچو بیماریِّ دِقمردِ دِقّ باشد چو یخ هر لحظه کملیک پندارد به هر دم بهترمهمچو کَفتاری که می‌گیرندْش و اوغِرِّهٔ آن گفت کین کَفتار کو؟هیچ پنهان‌خانه آن زن را نبودسُمْج(۷۹) و دِهلیز و رَهِ بالا نبودنه تنوری که در آن پنهان شودنه جُوالی که حجابِ آن شودهمچو عرصهٔ پهنِ روزِ رستخیزنه گَوْ و، نه پشته، نه جایِ گُریزگفت یزدان، وصفِ این جایِ حَرَج(۸۰)بهرِ مَحْشَر لا تَریٰ(۸۱) فیها عِوَج(۸۲)«خداوند در توصیف تنگنای این عرصه می‌فرماید: تو در آنجا هیچ کجی و گودی‌ای نخواهی دید.»قرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۱۰۵ تا ۱۰۷Quran, Sooreh Ta-Ha(#20), Line #105-107«وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنْسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا.»«تو را از كوه‌ها مى‌پرسند. بگو: پروردگار من همه را پراكنده مى‌سازد.»«فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا؛»«و آنها را به زمينى هموار بدل مى‌كند؛»«لَا تَرَىٰ فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا.»«در آن هيچ كجى و پستى و بلندى نمى‌بينى.»(۷۵) حاشَ لله: منّزه است خدا، پناه بر خدا(۷۶) مُبَشِّر: بشارت دهنده(۷۷) مُنْذِر: ترساننده(۷۸) مرگِ فُجا: مرگِ ناگهانی(۷۹) سُمْج: نقیب و سرداب، مجرای زیرزمینی.(۸۰) حَرَج: تنگنا(۸۱) لا تَریٰ: نمی‌بینی(۸۲) عِوَج: کجی و گودی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #186«معشوق را زیرِ چادر پنهان کردن، جهتِ تلبیس و بهانه گفتنِ زن که اِنَّ کَیْدَ کُنَّ عَظیمٌ»قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۲۸Quran, Sooreh Yusuf(#12), Line #28«فَلَمَّا رَأَىٰ قَمِيصَهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِنْ كَيْدِكُنَّ ۖ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ.»«چون ديد جامه‌اش از پس دريده است، گفت: اين از مكر شما زنان است، كه مكر شما زنان مكرى بزرگ است.»چادرِ خود را بر او افگند زودمرد را زن ساخت و در را بَرگشودزیرِ چادر مرد، رُسوا و عیانسخت پیدا چون شتر بر نردبانگفت: خاتونی‌ست از اَعیانِ شهرمر ورا از مال و اقبال است بَهردر بِبَسْتَم تا کسی بیگانه‌ییدر نیاید زود نادانانه‌ییگفت صوفی: چیستش هین خدمتی؟تا برآرَم بی‌سپاس و مِنّتیگفت: میلش خویشی و پیوستگی‌ستنیک خاتونی‌ست حق داند که کیستخواست دختر را ببیند زیردست(۸۳)اتفاقاً دختر اندر مَکتَب استباز گفت: ار آرد باشد یا سُپُوسمی‌کنم او را به جان و دل عروسیک پسر دارد که اندر شهر نیستخوب و زیرک، چابک و مَکْسَب‌کُنی‌ست(۸۴)گفت صوفی: ما فقیر و زار و کمقومِ خاتون مال‌دار و محتَشَمکی بُوَد این کُفْوِ(۸۵) ایشان در زِواج؟(۸۶)یک دَر از چوب و، دَری دیگر ز عاجکُفْو باید هر دو جفت اندر نِکاحورنه تنگ آید، نمانَد اِرتیاح(۸۷)(۸۳) زیردست: پنهانی، پوشیده، نهانی(۸۴) مَکْسَب‌کُن: کاسب‌کار(۸۵) کُفْو: همتا، نظیر(۸۶) زِواج: ازدواج(۸۷) اِرتیاح: شادمانی، راحتی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #198«گفتنِ زن که او در بندِ جهاز نیست، مرادِ او سِتر و صلاح است و جواب گفتنِ صوفی این را سرپوشیده»گفت: گفتم من چنین عذریّ و، اوگفت: نه، من نیستم اسباب‌جُو(۸۸)ما ز مال و زر ملول و تُخْمه‌ایم(۸۹)ما به حرص و جمع، نه چون عامه‌ایمقصدِ ما سِترست(۹۰) و پاکیّ و صلاحدر دو عالَم خود بدآن باشد فَلاحباز صوفی عذرِ درویشی بگفتو آن مکرَّر کرد تا نَبْوَد نهفتگفت زن: من هم مُکرَّر کرده‌امبی‌جِهازی(۹۱) را مُقَرَّر کرده‌اماعتقادِ اوست راسخ‌‌تر ز کوهکه ز صد فقرش نمی‌آید شِکُوه(۹۲)او همی‌گوید: مُرادَم عِفَّت استاز شما مقصود، صدق و هِمّت استگفت صوفی: خود جِهاز و مالِ مادید و، می‌بیند هویدا و خفاخانهٔ تنگی، مقامِ یک تنیکه درو پنهان نمانَد سوزنیباز سِتْر(۹۳) و پاکی و زهد و صلاحاو ز ما بِهْ دانَد اندر اِنتصاح(۹۴)بِه ز ما می‌داند او احوالِ سَتر(۹۵)وز پس و پیش و سَر و دُنبال سَترظاهراً او بی‌جِهاز و خادم استوز صلاح و سِترِ او خود عالم استشرحِ مستوری ز بابا شرط نیستچون برو پیدا چو روزِ روشنی‌ستاین حکایت را بِدآن گفتم که تالاف کم بافی، چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مُسْتَزاد(۹۶)این بُده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زنِ صوفی تو خاین بوده‌ایدامِ مکر اندر دغَا بگشوده‌ایکه زِ هر ناشُسته‌رُویی(۹۷) گَپ‌زنی(۹۸)شرم داری وز خدایِ خویش نی(۸۸) اسباب‌جُو: جویندهٔ مال و ثروت(۸۹) تُخْمه‌: هضم نشدن غذا در معده توأم با اسهال و استفراغ(۹۰) سِتر: پوشیدگی، عفاف(۹۱) جِهاز: ساز و برگ و اسباب و لوازم خانه، رخت عروس(۹۲) شِکُوه: شكايت و گله، بيم و هراس(۹۳) سِتْر: پوشش و پرده(۹۴) اِنتصاح: نصیحت پذیرفتن(۹۵) سَتر: پوشاندن(۹۶) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۹۷) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۹۸) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن------------------------مجموع لغات:(۱) سُطُرلاب: اُسطُرلاب، ابزاری برای اندازه‌گیری ارتفاع ستارگان(۲) زحیر: رنج، درد(۳) ضریر: نابینا(۴) فَرْخ: جوجه(۵) سِلَح‌کش: سلاح‌دار، حاملِ اسلحه، سلحشور(۶) ابنِ قلیل: کم و بی‌مقدار(۷) ابنِ کثیر: برتر، عالی‌تر و ارجمند(۸) زرِ قلب: طلای ناسره، زرِ تقلّبی(۹)خَطیر: بزرگ، خطر کننده(۱۰) صَریر: آوای قلم نی، صدای قلم(۱۱) محتشم: دارای حشمت، شکوهمند(۱۲) مُشتَغَل: هر چه بدان مشغول و مأنوس شوند.(۱۳) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۱۴) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۱۵) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۱۶) مُعْجِبی: خودبینی(۱۷) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۱۸) فَتی': جوان، جوانمرد(۱۹) فِطَن: جمع فِطْنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۲۰) عَدوّ: دشمن(۲۱) عَنود: ستیزه‌کار، ستیزنده(۲۲) ناسور: زخم سخت و چرکین، زخمی که آب کشیده و چرک و ورم کرده باشد.(۲۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۲۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۲۵) چاشت: اول روز، ساعتی از آفتاب گذشته(۲۶) تَرَدُّد: دودلی، مردَّد بودن(۲۷) صَبی: کودک(۲۸) مَحفوف: پوشیده شده، فراگرفته شده(۲۹) مَکاره: جمعِ مَکرَهَه به معنی ناپسندی‌ها، ناگواری‌ها(۳۰) دَها: مخفف دهاء به معنی زیرکی و کاردانی(۳۱) سَلّه: سَبَد، در اینجا به معنی دام است.(۳۲) حَبر: دانشمند، عالِم(۳۳) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۴) حَبر: دانشمند، دانا(۳۵) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۳۶) گَو: گودال(۳۷) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۸) سِبال: سبیل(۳۹) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۴۰) شادباش: کلمه تحسین به جای تبریک و تهنیت. امر به شاد بودن یعنی خوش باش، آفرین(۴۱) کِلاب: سگان، جمع کَلب(۴۲) خَلاقَت: کهنگی و فرسودگی(۴۳) قلب: تقلّبی، قلّـابی(۴۴) مَزاد: به معنی مزایده و به معرض فروش نهادن است.(۴۵) اِشترى: خريد(۴۶) ضَیف: مهمان(۴۷) شکن: شکست، بریده شدن(۴۸) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۴۹) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۵۰) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۵۱) عَسَس: شبگرد، گَزْمَه(۵۲) خوش‌چشم: عارفان دیده‌ور و بینادل، در اینجا به معنی معشوق حقیقی است.(۵۳) سیری: دل‌سیری، دلتنگی(۵۴) مُدبِری: شقاوت و بدبختی(۵۵) مُقبِل: روکننده به چیزی، خوشبخت(۵۶) لابه: درخواست همراه با فروتنی، التماس، زاری(۵۷) کِت: که تو را(۵۸) مَطرود: رانده‌ شده، دور‌کرده‌ شده(۵۹) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۶۰) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک(۶۱) فَرِه: شأن و شوکت و شکوه، بزرگواری و عظمت(۶۲) مِرْوَحَه: بادبزن(۶۳) انتقاد: در اصل به معنی تمییز دادن، در اینجا منظور، جدا کردن کاه از گندم است.(۶۴) طَلْق: درد زایمان(۶۵) ولاد: زاییدن(۶۶) جُندیان: لشکریان(۶۷) لُدّ: دشمنِ سرسخت(۶۸) خانه یک دَر بود: درِ خانه بسته بود(۶۹) رَهی: غلام، بنده. در اینجا منظور دلباخته و هواخواه است.(۷۰) وسواسِ تن: وسوسه‌هایی که بر اثر غلبه شهوات جسمانی و امیال جنسی پدید می‌آید.(۷۱) چاشتگاه: زمان و مکان خوردن چاشت.(۷۲) قاصداً: از روی قصد، عمداً(۷۳) مَرُوع: ترسانیده شده(۷۴) فا: به، به سوی(۷۵) حاشَ لله: منّزه است خدا، پناه بر خدا(۷۶) مُبَشِّر: بشارت دهنده(۷۷) مُنْذِر: ترساننده(۷۸) مرگِ فُجا: مرگِ ناگهانی(۷۹) سُمْج: نقیب و سرداب، مجرای زیرزمینی.(۸۰) حَرَج: تنگنا(۸۱) لا تَریٰ: نمی‌بینی(۸۲) عِوَج: کجی و گودی(۸۳) زیردست: پنهانی، پوشیده، نهانی(۸۴) مَکْسَب‌کُن: کاسب‌کار(۸۵) کُفْو: همتا، نظیر(۸۶) زِواج: ازدواج(۸۷) اِرتیاح: شادمانی، راحتی(۸۸) اسباب‌جُو: جویندهٔ مال و ثروت(۸۹) تُخْمه‌: هضم نشدن غذا در معده توأم با اسهال و استفراغ(۹۰) سِتر: پوشیدگی، عفاف(۹۱) جِهاز: ساز و برگ و اسباب و لوازم خانه، رخت عروس(۹۲) شِکُوه: شكايت و گله، بيم و هراس(۹۳) سِتْر: پوشش و پرده(۹۴) اِنتصاح: نصیحت پذیرفتن(۹۵) سَتر: پوشاندن(۹۶) مُسْتَزاد: افزون شده، زیاد شده(۹۷) ناشُسته‌رُو: ناپاک، آنکه چهرهٔ دلش آلوده است.(۹۸) گَپْ‌زن: حرفِ مفت‌زن----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsمنم آنکس که نبینم بزنم فاخته گیرممن از آن خارکشانم که شود خار حریرمبه که مانم به که مانم که سطرلاب جهانمهمه اشکال فلک را به یکایک بپذیرمز پس کوه معانی علم عشق برآمدچو علمدار برآمد برهاند ز زحیرمز سحر گر بگریزم تو یقین دان که خفاشمز ضرر گر بگریزم تو یقین دان که ضریرمچو ز بادی بگریزم چو خسم سخره بادمچو دهانم نپذیرد به خدا خام و خمیرمنه چو خورشید جهانم شه یکروزه فانیکه نیندیشد و گوید که چه میرم که بمیرمنه چو گردون نه چو چرخم نه چو مرغم نه چو فرخمنه چو مریخ سلح‌کش نه چو مه نیمه وزیرمچو منی خوار نباشد که تویی حافظ و یارمبر خلق ابن قلیلم بر تو ابن کثیرمهنر خویش بپوشم ز همه تا نخرندمبه دو صد عیب بلنگم که خرد جز تو امیرمنخورم جز جگر و دل که جگرگوشه شیرمنه چو یوزان خسیسم که بود طعمه پنیرمز شرر زان نگریزم که زرم نی زر قلبمز خطر زان نگریزم که درین ملک خطیرمهمگان مردنیانند نمایند و نپایندتو بیا کاب حیاتی که ز تو نیست گزیرمتو مرا جان بقایی که دهی جام حیاتمتو مرا گنج عطایی که نهی نام فقیرمهله بس کن هله بس کن کم آواز جرس کنکه کهم من نه صدایم قلمم من نه صریرمفعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاه شهیرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsمنم آنکس که نبینم بزنم فاخته گیرممن از آن خارکشانم که شود خار حریرمبه که مانم به که مانم که سطرلاب جهانمهمه اشکال فلک را به یکایک بپذیرمز پس کوه معانی علم عشق برآمدچو علمدار برآمد برهاند ز زحیرممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2804خانه را من روفتم از نیک و بد  خانه‌ام پرست از عشق احد هرچه بینم اندر او غیر خدا  آن من نبود بود عکس گدا  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3192گفت یوسف هین بیاور ارمغاناو ز شرم این تقاضا زد فغانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3197لایق آن دیدم که من آیینه‌ایپیش تو آرم چو نور سینه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3199آینه آوردمت ای روشنیتا چو بینی روی خود یادم کنیآینه بیرون کشید او از بغلخوب را آیینه باشد مشتغلآینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3034ای خنک جانی که عیب خویش دیدهر که عیبی گفت آن بر خود خریدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3210نقص‌ها آیینه وصف کمالو آن حقارت آینه عز و جلالمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختزان نمی‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالعلتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راهان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنجوی خود را کی تواند پاک کردنافع از علم خدا شد علم مردکی تراشد تیغ دسته خویش رارو به جراحی سپار این ریش رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3227هین ز مرهم سر مکش ای پشت‌ریشو آن ز پرتو دان مدان از اصل خویشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3230پرتو آن وحی بر وی تافتیاو درون خویش حکمت یافتیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3234هم ز نساخی برآمد هم ز دینشد عدو مصطفی و دین به کینمصطفی فرمود کای گبر عنودچون سیه گشتی اگر نور از تو بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3237تا که ناموسش به پیش این و آننشکند بربست این او را دهاناندرون می‌شوردش هم زین‌ سبباو نیارد توبه کردن این عجبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهد تو سد روی شاهد استمرشد تو سد گفت مرشد استای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3252نی مشو نومید خود را شاد کنپیش آن فریادرس فریاد کنکای محب عفو از ما عفو کنای طبیب رنج ناسور کهنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلام آنکه اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کردتا به مسکن دررسد یک روز مردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیس لعینبود ابدال امیرالـمومنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا همچو سرگین وقت چاشتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #161بر زند بر پات نعلی ز اشتباهکه بمانی تو ز درد آن ز راهنعل او هست آن تردد در دو کاراین کنم یا آن کنم هین هوش دارآن بکن که هست مختار نبیآن مکن که کرد مجنون و صبیحفت الجنه به چه محفوف گشتبالمکاره که ازو افزود کَشتحدیث« حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»« بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»صد فسون دارد ز حیلت وز دهاکه کند در سله گر هست اژدهاگر بود آب روان بر بنددشور بود حبر زمان بر خنددشعقل را با عقل یاری یار کنامرهم شوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsز سحر گر بگریزم تو یقین دان که خفاشمز ضرر گر بگریزم تو یقین دان که ضریرمچو ز بادی بگریزم چو خسم سخره بادمچو دهانم نپذیرد به خدا خام و خمیرمنه چو خورشید جهانم شه یکروزه فانیکه نیندیشد و گوید که چه میرم که بمیرممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3795آنکه از بادی رود از جا خسی است زآنکه باد ناموافق خود بسی است‌‌ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsنه چو گردون نه چو چرخم نه چو مرغم نه چو فرخمنه چو مریخ سلح‌کش نه چو مه نیمه وزیرمچو منی خوار نباشد که تویی حافظ و یارمبرِ خلق ابن قلیلم بر تو ابن کثیرمهنر خویش بپوشم ز همه تا نخرندمبه دو صد عیب بلنگم که خرد جز تو امیرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست چه بی‌مثل و نظیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #712هین مشو چون قند پیش طوطیان بلکه زهری شو شو ایمن از زیان یا برای شادباشی در خطاب خویش چون مردار کن پیش کلابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1266کاله‌یی که هیچ خلقش ننگرید  از خلاقت آن کریم آن را خرید هیچ قلبی پیش او مردود نیست  زآنکه قصدش از خریدن سود نیستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1833دانه باشی مرغکانت برچنندغنچه باشی کودکانت برکَننددانه پنهان کن بکلی دام شوغنچه پنهان کن گیاه بام شوهر که داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادحیله‌ها و خشم‌ها و رشک‌هابر سرش ریزد چو آب از مشک‌هادشمنان او را ز غیرت می‌درنددوستان هم روزگارش می‌برندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آکسی که فرموده است خداوند می‌خرد مشتری ماستبهوش باش از غم مشتریان فاقد اعتبار بالاتر بیاقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111« إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»« خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsنخورم جز جگر و دل که جگرگوشه شیرمنه چو یوزان خسیسم که بود طعمه پنیرمز شرر زان نگریزم که زرم نی زر قلبمز خطر زان نگریزم که درین ملک خطیرمهمگان مردنیانند نمایند و نپایندتو بیا کاب حیاتی که ز تو نیست گزیرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف است او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتری  چون سپردی تن به خدمت جان بریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو که قاف نه‌ای گر چو که از جا برویتو زر صاف نه‌ای گر ز شکن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2862, Divan e Shamsچون جهان زهره ندارد که ستیزد با شاهالله الله که تو با شاه جهان نستیزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1612, Divan e Shamsتو مرا جان بقایی که دهی جام حیاتمتو مرا گنج عطایی که نهی نام فقیرمهله بس کن هله بس کن کم آواز جرس کنکه کهم من نه صدایم قلمم من نه صریرمفعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتنهمه می‌گوی و مزن دم ز شهنشاه شهیرممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هرچه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدانآفت ادراک آن قال است و حالخون به خون شستن محال است و محالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #229, Divan e Shamsحقم نداد غمی جز که قافیه‌طلبیز بهر شعر و از آن هم خلاص داد مرابگیر و پاره کن این شعر را چو شعر کهنکه فارغست معانی ز حرف و باد و هوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51باز در بستندش و آن درپرستبر همان امید آتش‌پا شده‌ستچون درآمد خوش در آن باغ آن جوانخود فرو شد پا به گنجش ناگهانمر عسس را ساخته یزدان سببتا ز بیم او دود در باغ شببیند آن معشوقه را او با چراغطالب انگشتری در جوی باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نفسبا ثنای حق دعای آن عسسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #76چشم خود بربند ز آن خوش‌چشم توعاریت کن چشم از عشاق اوبلک ازو کن عاریت چشم و نظرپس ز چشم او به روی او نگرتا شوی ایمن ز سیری و ملالگفت کان الله له زین ذوالجلالحدیث« مَنْ كانَ لِِلهِ كانَ اللهُ لَه »«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست»چشم او من باشم و، دست و دلشتا رهد از مدبری‌ها مقبلشهر چه مکروه‌ست چون شد او دلیلسوی محبوبت حبیب است و خلیلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #91بنده می‌نالد به حق از درد و نیشصد شکایت می‌کند از رنج خویشحق همی گوید که آخر رنج و دردمر تو را لابه کنان و راست کرداین گله زآن نعمتی کن کت زنداز در ما دور و مطرودت کنددر حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دلجوی توستکه ازو اندر گریزی در خلااستعانت جویی از لطف خدادر حقیقت دوستانت دشمنندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندحدیث«اُذْکُرْنی فِی الْخَلَأ اَذْکُرْکُمْ فِی الْمَلَأ الْاَعلیٰ.»«مرا در خلوت یاد کنید تا شما را در ملأ اَعلیٰ یاد کنم.»قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۶۷Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67«الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ.»«در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #105تلخ و تیز و مالش بسیار دهتا شود پاک و لطیف و با فرهور نمی‌تانی رضا ده ای عیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #113گفت عیسی را یکی هشیارسرچیست در هستی ز جمله صعب‌ترگفتش ای جان صعب‌تر خشم خداکه از آن دوزخ همی لرزد چو ماگفت ازین خشم خدا چه‌بود امانگفت ترک خشم خویش اندر زمانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #120چونکه تنهایش بدید آن ساده‌ مردزود او قصد کنار و بوسه کردبانگ بر وی زد به هیبت آن نگارکه مرو گستاخ ادب را هوش دارگفت آخر خلوت‌ست و خلق نیآب حاضر تشنه‌یی همچون منیکس نمی‌جنبد در این‌جا جز که بادکیست حاضر کیست مانع زین گشادگفت ای شیدا تو ابله بوده‌ایابلهی وز عاقلان نشنوده‌ایباد را دیدی که می‌جنبد بدانبادجنبانی‌ست اینجا بادرانمروحه تصریف صنع ایزدشزد برین باد و همی جنباندشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #143بر سر خرمن به وقت انتقادنه که فلاحان ز حق جویند بادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #146همچنین در طلق آن باد ولادگر نیاید بانگ درد آید که دادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #148اهل کشتی همچنین جویای بادجمله خواهانش از آن رب‌العبادهمچنین در درد دندان‌ها ز باددفع می‌خواهی به سوز و اعتقاداز خدا لابه‌کنان آن جندیانکه بده باد ظفر ای کامرانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #153پس یقین در عقل هر داننده هستاینکه با جنبنده جنباننده هستگر تو او را می‌نبینی در نظرفهم کن آن را به اظهار اثرتن به جان جنبد نمی‌بینی تو جانلیک از جنبیدن تن جان بدانگفت او گر ابلهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #158قصه آن صوفی که زن خود را با بیگانه‌ای بگرفتصوفیی آمد به سوی خانه روزخانه یک در بود و زن با کفش‌دوزجفت گشته با رهی خویش زناندر آن یک حجره از وسواس تنچون بزد صوفی به جد در چاشتگاههر دو درماندند نه حیلت نه راههیچ معهودش نبد کو آن زمانسوی خانه باز گردد از دکانقاصدا آن روز بی‌وقت آن مروعاز خیالی کرد تا خانه رجوعاعتماد زن بر آن کو هیچ باراین زمان فا خانه نآمد او ز کارآن قیاسش راست نامد از قضاگرچه ستارست هم بدهد سزاچونکه بد کردی بترس آمن مباشزآنکه تخم است و برویاند خداشچند گاهی او بپوشاند که تاآیدت زآن بد پشیمان و حیامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2550پاره‌وزی می‌کنی اندر دکان زیر این دکان تو مدفون دو کان مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #167عهد عمر آن امیر مومنانداد دزدی را به جلاد و عوانبانگ زد آن دزد کای میر دیاراولین بارست جرمم زینهارگفت عمر حاش لله که خدابار اول قهر بارد در جزابارها پوشد پی اظهار فضلباز گیرد از پی اظهار عدلتا که این هر دو صفت ظاهر شودآن مبشر گردد این منذر شودبارها زن نیز این بد کرده بودسهل بگذشت آن و سهلش می‌نمودآن نمی‌دانست عقل پای‌سستکه سبو دایم ز جو ناید درستآن چنانش تنگ آورد آن قضاکه منافق را کند مرگ فجانه طریق و نه رفیق و نه اماندست کرده آن فرشته سوی جانآن چنان کین زن در آن حجره جفاخشک شد او و حریفش ز ابتلاگفت صوفی با دل خود کای دو گبراز شما کینه کشم لیکن به صبرلیک نادانسته آرم این نفستا که هر گوشی ننوشد این جرساز شما پنهان کشد کینه محقاندک اندک همچو بیماری دقمرد دق باشد چو یخ هر لحظه کملیک پندارد به هر دم بهترمهمچو کفتاری که می‌گیرندش و اوغره آن گفت کین کفتار کوهیچ پنهان‌خانه آن زن را نبودسمج و دهلیز و ره بالا نبودنه تنوری که در آن پنهان شودنه جوالی که حجاب آن شودهمچو عرصه پهن روز رستخیزنه گو و نه پشته نه جای گریزگفت یزدان وصف این جای حرجبهر محشر لا تری فیها عوجخداوند در توصیف تنگنای این عرصه می‌فرمایدتو در آنجا هیچ کجی و گودی‌ای نخواهی دیدقرآن کریم، سورهٔ طه (۲۰)، آیات ۱۰۵ تا ۱۰۷Quran, Sooreh Ta-Ha(#20), Line #105-107«وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنْسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا.»«تو را از كوه‌ها مى‌پرسند. بگو: پروردگار من همه را پراكنده مى‌سازد.»«فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا؛»«و آنها را به زمينى هموار بدل مى‌كند؛»«لَا تَرَىٰ فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا.»«در آن هيچ كجى و پستى و بلندى نمى‌بينى.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #186معشوق را زیر چادر پنهان کردن جهت تلبیس و بهانه گفتن زن که ان کید کن عظیمقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۲۸Quran, Sooreh Yusuf(#12), Line #28«فَلَمَّا رَأَىٰ قَمِيصَهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِنْ كَيْدِكُنَّ ۖ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ.»«چون ديد جامه‌اش از پس دريده است، گفت: اين از مكر شما زنان است، كه مكر شما زنان مكرى بزرگ است.»چادر خود را بر او افگند زودمرد را زن ساخت و در را برگشودزیر چادر مرد رسوا و عیانسخت پیدا چون شتر بر نردبانگفت خاتونی‌ست از اعیان شهرمر ورا از مال و اقبال است بهردر ببستم تا کسی بیگانه‌ییدر نیاید زود نادانانه‌ییگفت صوفی چیستش هین خدمتیتا برآرم بی‌سپاس و منتیگفت میلش خویشی و پیوستگی‌ستنیک خاتونی‌ست حق داند که کیستخواست دختر را ببیند زیردستاتفاقا دختر اندر مکتب استباز گفت ار آرد باشد یا سپوسمی‌کنم او را به جان و دل عروسیک پسر دارد که اندر شهر نیستخوب و زیرک چابک و مکسب‌کنی‌ستگفت صوفی ما فقیر و زار و کمقوم خاتون مال‌ ‌‌دار و محتشمکی بود این کفو ایشان در زواجیک در از چوب و دری دیگر ز عاجکفو باید هر دو جفت اندر نکاحورنه تنگ آید نماند ارتیاحمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #198گفتن زن که او در بند جهاز نیست مراد او ستر و صلاح است و جواب گفتن صوفی این را سرپوشیدهگفت گفتم من چنین عذری و اوگفت نه من نیستم اسباب‌جوما ز مال و زر ملول و تخمه‌ایمما به حرص و جمع نه چون عامه‌ایمقصد ما سترست و پاکی و صلاحدر دو عالم خود بدآن باشد فلاحباز صوفی عذر درویشی بگفتو آن مکرر کرد تا نبود نهفتگفت زن من هم مکرر کرده‌امبی‌جهازی را مقرر کرده‌اماعتقاد اوست راسخ‌‌ ‌تر ز کوهکه ز صد فقرش نمی‌آید شکوهاو همی‌گوید مرادم عفت استاز شما مقصود صدق و همت استگفت صوفی خود جهاز و مال مادید و می‌بیند هویدا و خفاخانه تنگی مقام یک تنیکه درو پنهان نماند سوزنیباز ستر و پاکی و زهد و صلاحاو ز ما به داند اندر انتصاحبه ز ما می‌داند او احوال ستروز پس و پیش و سر و دنبال سترظاهرا او بی‌جهاز و خادم استوز صلاح و ستر او خود عالم استشرح مستوری ز بابا شرط نیستچون برو پیدا چو روز روشنی‌ستاین حکایت را بدآن گفتم که تالاف کم بافی چو رسوا شد خطامر تو را ای هم به دعوی مستزاداین بده‌ستت اجتهاد و اعتقادچون زن صوفی تو خاین بوده‌ایدام مکر اندر دغا بگشوده‌ایکه ز هر ناشسته‌رویی گپ‌زنیشرم داری وز خدای خویش نی

برنامه شماره ۹۴۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۹ نوامبر ۲۰۲۲ -  ۹ آذربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsهله تا ظن نبری کز کفِ من بگریزیحیله کم کن، نگذارم که به فن بگریزیجان شیرینِ تو در قبضه(۱) و در دستِ من استتنِ بی‌جان چه کند، گر تو ز تن بگریزی؟گر همه زهرم، با خویِ مَنَت باید ساختپس تو پروانه نه‌ای، گر ز لگن بگریزیچون کدو بی‌خبری زین که گلویت بستمبستم و می‌کَشمت، چون ز رَسَن(۲) بگریزی؟بلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جُعلی(۳)، گر ز چمن بگریزیچون گرفتارِ منی، حیله میندیش، آن بِهْکه شوی مرده و در خُلقِ حَسن بگریزیتو کُهِ قاف نه‌ای، گر چو کَه از جا برویتو زرِ صاف نه‌ای، گر ز شکن(۴) بگریزیجانِ مردان همه از جانِ تو بیزار شوندچون مخنّث(۵) اگر از خوبِ ختن بگریزیتو چو نقشی، نرهی از کفِ نقّاش مکوشوثَنی(۶)، چون ز کفِ کِلک(۷) و شمن(۸) بگریزی؟من تو را ماه گرفتم، هله خورشید توییدر خسوفی گر از این برج و بدن بگریزیتو ز دیوی نرهی، گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی، چون ز وطن بگریزینه، خمش کن، که مرا با تو هزاران کار استخود سُهیلت(۹) نهلد تا ز یمن بگریزی(۱) قبضه کردن: به‌دست آوردن، تصرف کردن(۲) رَسَن: ریسمان، طناب(۳) جُعَل: سرگین گردانک(۴) شکن: شکست، بریده شدن(۵) مُخَنَّث: ترسو(۶) وثَن: بت(۷) کِلک: نی، قلم، قلم بت‌ تراشی(۸) شمن: بت‌تراش(۹) سُهیل: اشاره به آن است که ستارهٔ سُهیل در یمن نمایان‌تر دیده می‌شود و آن را سهیلِ یمانی نامند؛ که گویند باعثِ خوش‌بو شدنِ پوست و رنگ گرفتنِ سیب می‌شود.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsهله تا ظن نبری کز کفِ من بگریزیحیله کم کن، نگذارم که به فن بگریزیجان شیرینِ تو در قبضه و در دستِ من استتنِ بی‌جان چه کند، گر تو ز تن بگریزی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواسِ سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4072کارِ سِحر اینست کو دَم می‌زندهر نَفَس، قلبِ حقایق می‌کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4065زان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».طُمطراقِ(۱۰) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیز(۱۰) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان ندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳    Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2317ای بکرده یار، هر اَغیار راوی بداده خِلعتِ گُل خار راخاکِ ما را ثانیا پالیز(۱۱) کنهیچ نِی را بارِ دیگر چیز کن(۱۱) پالیز: باغ، بوستان، مزرعه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی، پیاپی، می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۱۲) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ الْنَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۱۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح و ظَفَر(۱۳) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُراد(۱۳) ظَفَر: پیروزی، کامروایی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سَر دَوَدتا شود سَروَر، بدآن خود سر رَوَدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره رویِ معشوقه نگر  این به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباشزآنکه تخم است و برویانَد خُداشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۱۴)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی(۱۵) بیرون رودعلّتِ ابلیس اَنَاخیری بُده‌ستوین مرض، در نَفْسِ هر مخلوق هست(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) مُعجِبی: خودبینی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۱۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۶) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهدِ تو، سدِّ رویِ شاهد استمُرشدِ تو، سدِّ گفتِ مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۱۷)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۱۸)(۱۷) نارِیه: آتشین(۱۸) عاریه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۱۹) جو هست سرگین ای فَتیٰ(۲۰)گرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیرِ راه‌دانِ پر فِطَن(۲۱)جوی‌های نَفْس و تن را جوی‌کَنجوی، خود را کی تواند پاک کرد؟نافع از عِلمِ خدا شد علمِ مرد(۱۹) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۱) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رَهَش دور است تا دیدارِ دوستکو نجویَد سَر، رئیسیش(۲۲) آرزوست(۲۲) رئیسی: ریاست----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دَمِ خوش را کنارِ بام دانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مُضمَرست(۲۳) اندر خزاندر بهارست آن خزان، مگْریز از آن(۲۳) مُضمر: پنهان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۲۴) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدمهر چه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش(۲۴) ضَیف: مهمان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۵) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsچون کدو بی‌خبری زین که گلویت بستمبستم و می‌کَشمت، چون ز رَسَن بگریزی؟بلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جُعلی، گر ز چمن بگریزیچون گرفتارِ منی، حیله میندیش، آن بِهْکه شوی مرده و در خُلقِ حَسن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنع حق، چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۶)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۷)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۲۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جُز توکّل جز که تسلیمِ تمام در غم و راحت همه مکرست و دام‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1535, Divan e Shamsکنون پندار مُردَم آشتی کنکه در تسلیم ما چون مردگانیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو کُهِ قاف نه‌ای، گر چو کَه از جا برویتو زرِ صاف نه‌ای، گر ز شکن بگریزیجانِ مردان همه از جانِ تو بیزار شوندچون مخنّث اگر از خوبِ ختن بگریزیتو چو نقشی، نرهی از کفِ نقّاش مکوشوثَنی، چون ز کفِ کِلک و شمن بگریزی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794کَهْ(۲۸) نیَم، کوهم ز حِلم(۲۹) و صبر و دادکوه را کی در رُباید تُندباد؟آنکه از بادی رَوَد از جا، خَسی استزآنکه بادِ ناموافق، خود بسی است‌‌بادِ خشم و بادِ شهوت، بادِ آزبُرد او را که نبود اهلِ نمازکوهم و هستیِّ من، بُنیادِ اوستور شوم چون کاه، بادم بادِ اوستجز به بادِ او نجنبد میلِ مننیست جز عشقِ اَحَد سَرخیلِ(۳۰) منخشم، بر شاهان، شَه و ما را غلامخشم را هم بسته‌ام زیرِ لگام(۲۸) کَهْ: مخفّفِ كاه(۲۹) حِلم: فضاگشایی(۳۰) سَرخَیل: سردسته، سرگروه----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #824از کجا جوییم هست؟ از تَرکِ هست  از کجا جوییم سیب؟ از تَرکِ دستمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsمن تو را ماه گرفتم، هله خورشید توییدر خسوفی گر از این برج و بدن بگریزیتو ز دیوی نرهی، گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی، چون ز وطن بگریزینه، خمش کن، که مرا با تو هزاران کار استخود سُهیلت نهلد تا ز یمن بگریزیمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2572, Divan e Shamsجانا، به غریبستان چندین به چه می‌مانی؟!بازآ تو از این غربت، تا چند پریشانی؟!صد نامه فرستادم، صد راه نشان دادمیا راه نمی‌دانی، یا نامه نمی‌خوانیگر نامه نمی‌خوانی، خود نامه تو را خواندور راه نمی‌دانی، در پنجهٔ رَه‌دانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن‌سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۳۱)این حدیثِ راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»(۳۱) شَط: رودخانه----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #40تمامی حکایتِ آن عاشق که از عَسَس گریخت در باغی مجهول، خودِ معشوق را در باغ یافت و عسس را از شادی، دعای خیر می‌کرد و می‌گفت که: عَسیٰ اَنْ تَکْرَهوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ.اندر آن بودیم کآن شخص از عَسَس(۳۲)رانْد اندر باغ از خوفی فَرَس(۳۳)بود اندر باغ، آن صاحب‌جمالکز غمش این در عَنا بُد هشت سالسایهٔ او را نبود امکانِ دیدهمچو عَنقا(۳۴) وصفِ او را می‌شنید(۳۲) عَسَس: شبگرد، گَزْمَه(۳۳) فَرَس: اسب، اسب راندن در اینجا مجازاً یعنی شتابان وارد شدن(۳۴) عَنقا: سیمرغ، کنایه از ذات الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4780کان جوان در جُست و جو بُد هفت سالاز خیالِ وصل گشته چون خیالسایهٔ حق بر سرِ بنده بُوَدعاقبت جوینده یابنده بُوَدگفت پیغمبر که چون کوبی دَریعاقبت زان در بُرون آید سَریقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۱۶Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #216«… عَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» «… شايد چيزى را ناخوش بداريد و در آن خير شما باشد و شايد چيزى را دوست داشته باشيد و برايتان ناپسند افتد. خدا مى‌داند و شما نمى‌دانيد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #43جز یکی لُقیَه(۳۵) که اوّل از قضابر وی افتاد و شد او را دلربابعد از آن، چندان که می‌کوشید اوخود مجالش می‌نداد آن تُندخُونه به لابه چاره بودش، نه به مالچشم‌پُرّ(۳۶) و بی‌طمع بود آن نِهال(۳۷)عاشقِ هر پیشه‌ای و مطلبیحق بیآلود اوّلِ کارش، لبیچون بِدان آسیب در جُست آمدندپیشِ پاشان می‌نهد هر روز بندچون در افگندش به جُست و جُویِ کاربعد از آن دَر بَست که کابین بیآرهم بر آن بُو می‌تَنَند و می‌روندهر دَمی راجی(۳۸) و آیِس(۳۹) می‌شوندهر کسی را هست اُمّیدِ بَریکه گشادندش در آن روزی دَریباز در بستندش و، آن دَرْپَرَست(۴۰)بر همان اُمّید آتش‌پا(۴۱) شده‌ستچون درآمد خوش در آن باغ آن جوانخود فرو شُد پا به گنجش ناگهانمر عَسَس را ساخته یزدان سببتا ز بیمِ او دَوَد در باغ، شببیند آن معشوقه را او با چراغطالبِ انگشتری در جُویِ باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نَفَسبا ثنایِ حق، دعایِ آن عَسَسکه زیان کردم عَسَس را از گریزبیست چندان سیم و زر، بر وی بریزاز عَوانی مر وَرا آزاد کنآنچنانکه شادم، او را شاد کنسَعد دارَش این جهان و آن جهاناز عَوانیّ و، سگی‌اش وا رَهانگرچه خُویِ آن عَوان هست ای خداکه هماره خلق را خواهد بلاگر خبر آید که شه جُرمی نهادبر مسلمانان، شود او زَفت(۴۲) و شادور خبر آید که شه رحمت نموداز مسلمانان فگند آن را به جُودماتمی در جانِ او افتد از آنصد چنین اِدبارها دارد عَواناو عَوان را در دعا درمی‌کشیدکز عَوان او را چنان راحت رسیدبر همه زَهر و، بَر او تِریاق بودآن عَوان پیوندِ آن مشتاق بودپس بَدِ مطلق نباشد در جهانبد به نسبت باشد، این را هم بِداندر زمانه هیچ زهر و قند نیستکه یکی را پا دگر را بند نیستمر یکی را پا، دگر را پایْ‌بندمر یکی را زهر و، بر دیگر چو قندزهرِ مار، آن مار را باشد حیاتنسبتش با آدمی باشد مَمات(۴۳)خلقِ آبی را، بُوَد دریا چو باغخلقِ خاکی را بُوَد آن مرگ و داغهمچنین بر می‌شمر ای مردِ کار(۴۴)نسبت این، از یکی کس تا هزارزَید، اندر حقِّ آن شیطان بُوَددر حق شخصی دگر، سلطان بُوَدآن بگوید: زَید صدّیق(۴۵) سَنی‌ستوین بگوید: زَید، گبرِ(۴۶) کُشتنی‌ستزَید یک ذات است، بر آن یک جنان(۴۷)او برین دیگر همه رنج و زیانگر تو خواهی کو تو را باشد شِکَرپس ورا از چشمِ عُشّاقش نگرمنگر از چشمِ خودت آن خوب رابین به چشمِ طالبان، مطلوب راچشمِ خود بر بند ز آن خوشْ‌چشم(۴۸)، توعاریت کن چشم از عُشّاقِ اوبلک ازو کن عاریت چشم و نظرپس ز چشمِ او به رویِ او نگرتا شوی ایمن ز سیریّ(۴۹) و ملالگفت: کانَ اللُه لَهْ زین ذوالْجلالحدیث«مَنْ كانَ لِِلهِ كانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست»(۳۵) لُقیَه: یک بار دیدن(۳۶) چشم‌پُر: بی‌نیاز، بی‌توقّع، سیر(۳۷) نِهال: درختِ جوانِ نو رُسته، درختی که تازه کاشته شده باشد.(۳۸) راجی: امیدوار(۳۹) آیِس: ناامید(۴۰) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۴۱) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۴۲) زَفت: درشت، بزرگ، ستبر، ضخیم، در اینجا منظور، سرحال و بانشاط شدن است.(۴۳) مَمات: مرگ(۴۴) مردِ کار: انسانِ لایق(۴۵) صِدّیق: امین، درستکار، نیکومنش(۴۶) گبر: کافر(۴۷) جَنان: قلب، دل. جُنان: سپر. جِنان: باغ و بوستان(۴۸) خوشْ‌چشم: عارفان دیده‌ور و بینادل، در اینجا به معنی معشوق حقیقی است.(۴۹) سیری: دل‌سیری، دلتنگی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورَوْ که بی یَسْمَع و بی یُبصِر تویسِر توی، چه جایِ صاحب‌سِر تویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۵۰)من تو را باشم که کان اللهُ لَه(۵۰) وَلَه: حیرت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #79چشمِ او من باشم و، دست و دلشتا رهد از مُدبِری‌ها(۵۱) مُقْبِلش(۵۲)هر چه مکروه‌ست، چون شد او دلیلسویِ محبوبت، حبیب است و خلیل(۵۱) مُدبِری: شقاوت و بدبختی(۵۲) مُقبِل: روکننده به چیزی، خوشبخت----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #81حکایتِ آن واعظ که هر آغازِ تذکیر دعایِ ظالمان و سخت‌دلان و بی‌اعتقادان کردیآن یکی واعظ چو بر تخت آمدیقاطعانِ راه را داعی شدیدست برمی‌داشت: یا رَب رحم رانبر بَدان و مُفْسِدان و طاغیانبر همهٔ تَسْخُرکنانِ اهلِ خَیربر همهٔ کافرْدلان و اهلِ دَیرقاطعانِ راه: راهزنان و دزدانتَسْخُرکُنان: مسخره کنندگانمی‌نکردی او دعا بر اَصفیا(۵۳)می‌نکردی جز خبیثان را دعامر ورا گفتند کین معهود نیستدعوتِ اهلِ ضلالت، جُود نیستگفت: نیکویی ازینها دیده‌اممن دعاشان زین سبب بگْزیده‌امخُبث و ظلم و جور چندان ساختندکه مرا از شر به خیر انداختندهر گَهی که رُو به دنیا کردمیمن ازیشان زخم و ضربت خوردمیکردمی از زخم، آن جانب پناهباز آوردَنْدَمی گُرگان به راهچون سبب‌سازِ صَلاحِ من شدندپس دعاشان بر مَنَست، ای هوشمندبنده می‌نالد به حق از درد و نیشصد شکایت می‌کند از رنجِ خویشحق همی گوید که: آخر رنج و دردمر تو را لابه(۵۴) کنان و راست کرداین گِله زآن نعمتی کُن کِت(۵۵) زنداز درِ ما، دُور و مطرودت(۵۶) کنددر حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دِلجُویِ توستکه ازو اندر گُریزی در خَلا(۵۷)استعانت(۵۸) جویی از لطفِ خداحدیث«اُذْکُرْنی فِی الْخَلَأ اَذْکُرْکُمْ فِی الْمَلَأ الْاَعلیٰ»«مرا در خلوت یاد کنید تا شما را در ملأ اَعلیٰ یاد کنم.»در حقیقت دوستانت دشمنندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۶۷Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67«الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ»  «در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان.»هست حیوانی که نامش اُشغُر(۵۹) استاو به زخمِ چوب زَفت و لمَتُر(۶۰) استتا که چوبش می‌زنی، به می‌شوداو ز زخمِ چوب، فَربِه می‌شودنفسِ مؤمن اُشغُری آمد یقینکو به زخمِ رنج زفت است و سَمین(۶۱)زین سبب بر انبیا رنج و شکستاز همه خَلقِ جهان افزون‌تر استتا ز جان‌ها جان‌ِشان شد زَفْت‌ترکه ندیدند آن بلا قومِ دگرحدیث«اَشَدُّ النّاسِ بَلاءً اَلْاَنْبیاءُ ثُمَّ الصّالِحُونَ ثُمَّ الْاَمْثَلُ فَالْاَمْثَل.»«بلاکش ترین مردم پیامبرانند و سپس صالحان. پس از آنها گُزیدگان بر حسب درجهٔ خوبی‌شان.»پوست از دارو بلاکَش می‌شودچون اَدیمِ طایفی(۶۲) خَوش می‌شودوَرنه تلخ و تیز مالیدی دَر اوگَنده گشتی، ناخوش و ناپاک‌بُوآدمی را پوستِ نامَدْبُوغ(۶۳) داناز رُطوبت‌ها شده زشت و گرانتلخ و تیز و مالشِ بسیار دهتا شود پاک و لطیف و با فَرِه(۶۴)ور نمی‌تانی رضا ده ای عَیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستچون صفا بیند، بَلا شیرین شودخوش شود دارو، چو صحّت‌بین شودبُرْد بیند خویش را در عَیْنِ ماتپس بگوید: اُقْتُلُونی یٰا ثِقات(۶۵)این عوان در حقِّ غیری سود شدلیک اندر حقِّ خود مردود شدرحمِ ایمانی از او بُبْریده شدکینِ شیطانی بر او پیچیده شدکارگاهِ خشم گشت و کین‌وَری(۶۶)کینه دان اصلِ ضَلال و کافری(۵۳) اَصفیا: پاکان و برگزیدگانِ الهی(۵۴) لابه: درخواست همراه با فروتنی، التماس، زاری(۵۵) کِت: که تو را(۵۶) مَطرود: رانده‌ شده، دور‌کرده‌ شده(۵۷) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۵۸) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک(۵۹) اُشغُر: خارپشتِ بزرگِ تیرانداز(۶۰) لمَتُر: چاق(۶۱) سَمین: چاق(۶۲) اَدیمِ طایفی: پوست دبّاغی شده منسوب به شهر طایف(۶۳) مَدْبُوغ: دبّاغی شده(۶۴) فَرِه: شأن و شوکت و شکوه، بزرگواری و عظمت(۶۵) اُقْتُلُونی یٰا ثِقات: ای یارانِ مورد اعتمادم مرا بکشید.(۶۶) کین‌وَری: دشمنی و عداوت----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3933دانهٔ مُردن مرا شیرین شده‌ستبَلْ هُمْ اَحْیاءٌ پیِ من آمده‌ستدانهٔ مرگ برای من شیرین شده است. از این‌رو آیهٔ «آنها زندگانند»، در حقِّ من نازل شده است.قرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۶۹Quran, Sooreh Aal-i-Imran(#3), Line #169«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ.»«كسانى را كه در راه خدا كشته شده‌اند مرده مپندار، بلكه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند.»اُقْتُلُونی یٰا ثِقاتی لٰايماًاِنَّ فی قَتلی حَیٰاتی دايِماًای یارانم، مرا بکشید در حالی که سرزنشم می‌کنید، بدرستی که زندگانی جاودان در کشتن من نهفته شده است.اِنَّ فی مُوْتی حَیاتی یا فَتیکَم اُفارِقْ مُوْطِنی حَتّیٰ مَتیٰ؟همانا در مرگ من، زندگی وجود دارد. ای صاحب فتوّت، تا کی و تا چه زمانی از موطن و منزلم جُدا باشم؟فُرْقَتی لَوْلَمْ تَکُنْ فی ذَا السُّکُونلَمْ یَقُلْ اِنّٰا اِلَیْهِ راجِعُوناگر در این جهان، ما در فراق و جُدایی از خدا نبودیم، هرگز خدا از زبان ما نمی‌فرمود: همانا ما از خداوندیم و به سوی او بازمی‌گردیم.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #156«الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.»«كسانى كه چون مصيبتى به آنها رسيد گفتند: ما از آن خدا هستيم و به او باز مى‌گرديم.»راجع آن باشد که باز آید به شهرسویِ وحدت آید از دورانِ دهرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #113سؤال کردن از عیسی علیه‌السلام که: در وجود از همهٔ صَعب‌ها صعب‌تر چیست؟گفت عیسی را یکی هُشیارْسَرچیست در هستی ز جمله صعب‌تر؟گفتش: ای جان صَعْب‌تر خشمِ خداکه از آن دوزخ همی لرزد چو ماگفت: ازین خشم خدا چه‌بْود امان؟گفت: ترکِ خشمِ خویش اندر زمانپس عَوان که معدنِ این خشم گشتخشمِ زشتش از سَبُع(۶۷) هم در گذشتچه امیدستش به رحمت، جز مگرباز گردد زآن صفت آن بی‌هنر؟گرچه عالَم را ازیشان چاره نیستاین سخن اندر ضَلال افگندنیستچاره نَبْوَد هم جهان را از چَمین(۶۸)لیک نَبْوَد آن چَمین، ماءِ مَعین(۶۹)(۶۷) سَبُع: حیوانِ وحشی(۶۸) چَمین: بول، سرگین، ادرار(۶۹) ماءِ مَعین: آب گوارا----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #120قصد خیانت کردنِ عاشق و بانگ بر زدنِ معشوق بر ویچونکه تنهایش بدید آن ساده‌ مَرْدزود او قصدِ کنار و بوسه کردبانگ بر وی زد به هَیبت آن نگارکه: مرو گستاخ، ادب را هوش دارگفت: آخِر خلوت‌ست و خلق، نیآب حاضر، تشنه‌یی همچون منیکس نمی‌جنبد در این‌جا جز که بادکیست حاضر؟ کیست مانع زین گشاد؟گفت: ای شیدا تو ابله بوده‌ایابلهی، وز عاقلان نشنوده‌ای؟باد را دیدی که می‌جُنبد، بدانبادجُنبانی‌ست اینجا بادْرانمرْوَحَهٔ(۷۰) تصریفِ صُنعِ ایزدشزد برین باد و، همی جُنبانْدشجزوْ بادی که به حکمِ ما، دَر استبادبیزن تا نجُنبانی نَجَستجنبشِ این جزوْ باد ای ساده‌ مردبی‌تو و بی‌بادبیزن سر نکردجنبشِ بادِ نَفَس کاندر لب استتابعِ تصریفِ جان و قالب استگاه دَم را مدح و پیغامی کنیگاه دَم را هَجْو و دشنامی کنیپس، بِدان احوالِ دیگر بادهاکه ز جُزْوی، کُلّ می‌بیند نُهیٰ(۷۱)باد را حق، گَه بهاری می‌کنددر دَیَش زین لطف عاری می‌کندبر گروهِ عاد صَرْصَرْ می‌کندباز بر هُودَش مُعَطَّر می‌کندمی‌کُند یک باد را زهرِ سَموممر صبا را می‌کند خُرَّم‌ قُدومسَموم: باد سوزان و گرمصَرْصَرْ: بادی سرد و سختبادِ دَم را بر تو بنهاد او اساستا کنی هر باد را بر وی قیاسدَم نمی‌گردد سخن بی‌لطف و قهربر گروهی شهد و بر قومی‌ست زهرمِرْوَحه جُنبان پی اِنعامِ(۷۲) کسوز برایِ قهرِ هر پشّه و مگسمِرْوَحهٔ تقدیرِ رَبّانی، چراپُر نباشد ز امتحان و ابتلا؟چونکه جُزوِ بادِ دَم یا مِرْوَحَهنیست اِلّا مَفْسَدَه(۷۳) یا مَصْلَحه(۷۴)این شَمال و این صَبا و این دَبُورکی بُوَد از لطف و از اِنعام، دُور؟حدیث«فَاِذٰا رَأیْتُمُوهٰا فَلٰاتَسِبُّوهاٰ»«هرگاه باد را مشاهده کردید به آن دشنام مدهید.»یک کفِ گندم ز انباری ببینفهم کن کآن جمله باشد همچنینکلِّ باد از بُرجِ بادِ آسمانکی جِهَد بی مِرْوَحهٔ آن بادْران؟بر سرِ خِرمَن به وقتِ انتقاد(۷۵)نه که فلّاحان ز حق جویند باد؟تا جدا گردد ز گندم کاه‌هاتا به انباری رَوَد یا چاه‌هاچون بمانَد دیر آن بادِ وزانجمله را بینی به حق لابه‌کنانهمچنین در طَلْق(۷۶)، آن بادِ وِلاد(۷۷)گر نیآید، بانگِ درد آید که: دادگر نمی‌دانند کِش راننده اوستباد را، پس کردنِ زاری چه خوست؟اهلِ کشتی همچنین جُویایِ بادجمله خواهانش از آن ربُّ‌الْعِبادهمچنین در دردِ دندان‌ها ز باددفع می‌خواهی به سوز و اعتقاداز خدا لابه‌کنان آن جُندیان(۷۸)که بده بادِ ظَفَر ای کامرانرُقعهٔ(۷۹) تعویذ(۸۰ و ۸۱) می‌خواهند نیزدر شکنجهٔ طَلْقِ زن از هر عزیزپس همه دانسته‌اند آنرا یقینکه فرستد باد رَبُّ الْعالَمینپس یقین در عقل هر داننده هستاینکه با جُنبنده جُنباننده هستگر تو او را می‌نبینی در نظرفهم کن آن را به اظهارِ اثرتن به جان جُنبد، نمی‌بینی تو جانلیک از جُنبیدنِ تن، جان بِدانگفت او: گر اَبْلَهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت: ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لُدّ(۸۲)(۷۰) مِرْوَحَه: بادبزن(۷۱) نُهیٰ: عقل(۷۲) اِنْعام: بخشیدن چیزی به کسی از راه نیکوکاری، نعمت دادن. در اینجا به معنی آسایش‌بخشی و راحتی دادن به دیگری است.(۷۳) مَفْسَدَه: تخریب کردن(۷۴) مَصْلَحَه: اصلاح کردن(۷۵) انتقاد: در اصل به معنی تمییز دادن، در اینجا منظور، جدا کردن کاه از گندم است.(۷۶) طَلْق: درد زایمان(۷۷) ولاد: زاییدن(۷۸) جُندیان: لشکریان(۷۹) رُقعه: نامه(۸۰) تعویذ: پناه دادن، دعا نمودن(۸۱) رُقعهٔ تعویذ: نوشته و مکتوبی که در قدیم برای دفع درد می‌نوشتند.(۸۲) لُدّ: دشمنِ سرسخت------------------------مجموع لغات:(۱) قبضه کردن: به‌دست آوردن، تصرف کردن(۲) رَسَن: ریسمان، طناب(۳) جُعَل: سرگین گردانک(۴) شکن: شکست، بریده شدن(۵) مُخَنَّث: ترسو(۶) وثَن: بت(۷) کِلک: نی، قلم، قلم بت‌ تراشی(۸) شمن: بت‌تراش(۹) سُهیل: اشاره به آن است که ستارهٔ سُهیل در یمن نمایان‌تر دیده می‌شود و آن را سهیلِ یمانی نامند؛ که گویند باعثِ خوش‌بو شدنِ پوست و رنگ گرفتنِ سیب می‌شود.(۱۰) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۱۱) پالیز: باغ، بوستان، مزرعه(۱۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۳) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) مُعجِبی: خودبینی(۱۶) حَدید: آهن(۱۷) نارِیه: آتشین(۱۸) عاریه: قرضی(۱۹) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۰) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۲۱) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۲۲) رئیسی: ریاست(۲۳) مُضمر: پنهان(۲۴) ضَیف: مهمان(۲۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۲۸) کَهْ: مخفّفِ كاه(۲۹) حِلم: فضاگشایی(۳۰) سَرخَیل: سردسته، سرگروه(۳۱) شَط: رودخانه(۳۲) عَسَس: شبگرد، گَزْمَه(۳۳) فَرَس: اسب، اسب راندن در اینجا مجازاً یعنی شتابان وارد شدن(۳۴) عَنقا: سیمرغ، کنایه از ذات الهی(۳۵) لُقیَه: یک بار دیدن(۳۶) چشم‌پُر: بی‌نیاز، بی‌توقّع، سیر(۳۷) نِهال: درختِ جوانِ نو رُسته، درختی که تازه کاشته شده باشد.(۳۸) راجی: امیدوار(۳۹) آیِس: ناامید(۴۰) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.(۴۱) آتش‌پا: شتابان و تیزرو(۴۲) زَفت: درشت، بزرگ، ستبر، ضخیم، در اینجا منظور، سرحال و بانشاط شدن است.(۴۳) مَمات: مرگ(۴۴) مردِ کار: انسانِ لایق(۴۵) صِدّیق: امین، درستکار، نیکومنش(۴۶) گبر: کافر(۴۷) جَنان: قلب، دل. جُنان: سپر. جِنان: باغ و بوستان(۴۸) خوشْ‌چشم: عارفان دیده‌ور و بینادل، در اینجا به معنی معشوق حقیقی است.(۴۹) سیری: دل‌سیری، دلتنگی(۵۰) وَلَه: حیرت(۵۱) مُدبِری: شقاوت و بدبختی(۵۲) مُقبِل: روکننده به چیزی، خوشبخت(۵۳) اَصفیا: پاکان و برگزیدگانِ الهی(۵۴) لابه: درخواست همراه با فروتنی، التماس، زاری(۵۵) کِت: که تو را(۵۶) مَطرود: رانده‌ شده، دور‌کرده‌ شده(۵۷) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۵۸) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک(۵۹) اُشغُر: خارپشتِ بزرگِ تیرانداز(۶۰) لمَتُر: چاق(۶۱) سَمین: چاق(۶۲) اَدیمِ طایفی: پوست دبّاغی شده منسوب به شهر طایف(۶۳) مَدْبُوغ: دبّاغی شده(۶۴) فَرِه: شأن و شوکت و شکوه، بزرگواری و عظمت(۶۵) اُقْتُلُونی یٰا ثِقات: ای یارانِ مورد اعتمادم مرا بکشید.(۶۶) کین‌وَری: دشمنی و عداوت(۶۷) سَبُع: حیوانِ وحشی(۶۸) چَمین: بول، سرگین، ادرار(۶۹) ماءِ مَعین: آب گوارا(۷۰) مِرْوَحَه: بادبزن(۷۱) نُهیٰ: عقل(۷۲) اِنْعام: بخشیدن چیزی به کسی از راه نیکوکاری، نعمت دادن. در اینجا به معنی آسایش‌بخشی و راحتی دادن به دیگری است.(۷۳) مَفْسَدَه: تخریب کردن(۷۴) مَصْلَحَه: اصلاح کردن(۷۵) انتقاد: در اصل به معنی تمییز دادن، در اینجا منظور، جدا کردن کاه از گندم است.(۷۶) طَلْق: درد زایمان(۷۷) ولاد: زاییدن(۷۸) جُندیان: لشکریان(۷۹) رُقعه: نامه(۸۰) تعویذ: پناه دادن، دعا نمودن(۸۱) رُقعهٔ تعویذ: نوشته و مکتوبی که در قدیم برای دفع درد می‌نوشتند.(۸۲) لُدّ: دشمنِ سرسخت----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsهله تا ظن نبری کز کف من بگریزیحیله کم کن نگذارم که به فن بگریزیجان شیرین تو در قبضه و در دست من استتن بی‌جان چه کند گر تو ز تن بگریزیگر همه زهرم با خوی منت باید ساختپس تو پروانه نه‌ای گر ز لگن بگریزیچون کدو بی‌خبری زین که گلویت بستمبستم و می‌کشمت چون ز رسن بگریزیبلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جعلی گر ز چمن بگریزیچون گرفتار منی حیله میندیش آن بهکه شوی مرده و در خلق حسن بگریزیتو که قاف نه‌ای گر چو که از جا برویتو زر صاف نه‌ای گر ز شکن بگریزیجان مردان همه از جان تو بیزار شوندچون مخنث اگر از خوب ختن بگریزیتو چو نقشی نرهی از کف نقاش مکوشوثنی چون ز کف کلک و شمن بگریزیمن تو را ماه گرفتم هله خورشید توییدر خسوفی گر از این برج و بدن بگریزیتو ز دیوی نرهی گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی چون ز وطن بگریزینه، خمش کن که مرا با تو هزاران کار استخود سهیلت نهلد تا ز یمن بگریزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsهله تا ظن نبری کز کف من بگریزیحیله کم کن نگذارم که به فن بگریزیجان شیرین تو در قبضه و در دست من استتن بی‌جان چه کند گر تو ز تن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4074این‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4072کار سحر اینست کو دم می‌زندهر نفس قلب حقایق می‌کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4065زان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستطمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زنده شویمناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیان نداردباید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳    Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.»«اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چيزى داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2317ای بکرده یار هر اغیار راوی بداده خلعت گل خار راخاک ما را ثانیا پالیز کنهیچ نی را بار دیگر چیز کنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ الْنَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌خبر از ذوق آب آسمانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سر دودتا شود سرور بدآن خود سر رودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگر  این به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی بترس آمن مباشزآنکه تخم است و برویاند خداشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس اناخیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهد تو سد روی شاهد استمرشد تو سد گفت مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راه‌دان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنجوی خود را کی تواند پاک کردنافع از علم خدا شد علم مردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رهش دور است تا دیدار دوستکو نجوید سر رئیسیش آرزوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدام پست بنشین یا فرود آ والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مضمرست اندر خزاندر بهارست آن خزان مگریز از آنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌ اکنون باز پرد در عَدمهر چه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsچون کدو بی‌خبری زین که گلویت بستمبستم و می‌کشمت چون ز رسن بگریزیبلبلان و همه مرغان خوش و شاد از چمنندجغد و بوم و جعلی گر ز چمن بگریزیچون گرفتار منی حیله میندیش آن بهکه شوی مرده و در خلق حسن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏‌قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جز توکل جز که تسلیم تمام در غم و راحت همه مکرست و دام‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1535, Divan e Shamsکنون پندار مردم آشتی کنکه در تسلیم ما چون مردگانیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsتو که قاف نه‌ای گر چو که از جا برویتو زر صاف نه‌ای گر ز شکن بگریزیجان مردان همه از جان تو بیزار شوندچون مخنث اگر از خوب ختن بگریزیتو چو نقشی نرهی از کف نقاش مکوشوثنی چون ز کف کلک و شمن بگریزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794که نیم کوهم ز حلم و صبر و دادکوه را کی در رباید تندبادآنکه از بادی رود از جا خسی استزآنکه باد ناموافق خود بسی است‌‌باد خشم و باد شهوت باد آزبرد او را که نبود اهل نمازکوهم و هستی من بنیاد اوستور شوم چون کاه بادم باد اوستجز به باد او نجنبد میل مننیست جز عشق احد سرخیل منخشم بر شاهان شه و ما را غلامخشم را هم بسته‌ام زیر لگاممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #824از کجا جوییم هست از ترک هست  از کجا جوییم سیب از ترک دستمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2878, Divan e Shamsمن تو را ماه گرفتم هله خورشید توییدر خسوفی گر از این برج و بدن بگریزیتو ز دیوی نرهی گر ز سلیمان برمیوز غریبی نرهی چون ز وطن بگریزینه خمش کن که مرا با تو هزاران کار استخود سهیلت نهلد تا ز یمن بگریزیمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2572, Divan e Shamsجانا به غریبستان چندین به چه می‌مانیبازآ تو از این غربت تا چند پریشانیصد نامه فرستادم صد راه نشان دادمیا راه نمی‌دانی یا نامه نمی‌خوانیگر نامه نمی‌خوانی خود نامه تو را خواندور راه نمی‌دانی در پنجه ره‌دانیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن‌سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #40تمامی حکایت آن عاشق که از عسس گریخت در باغی مجهولخود معشوق را در باغ یافت و عسس را از شادی دعای خیر می‌کرد و می‌گفت که عسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکماندر آن بودیم کان شخص از عسسراند اندر باغ از خوفی فرسبود اندر باغ آن صاحب‌جمالکز غمش این در عنا بد هشت سالسایه او را نبود امکان دیدهمچو عنقا وصف او را می‌شنیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4780کان جوان در جست و جو بد هفت سالاز خیال وصل گشته چون خیالسایه حق بر سر بنده بودعاقبت جوینده یابنده بودگفت پیغمبر که چون کوبی دریعاقبت زان در برون آید سریقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۱۶Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #216«… عَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» «… شايد چيزى را ناخوش بداريد و در آن خير شما باشد و شايد چيزى را دوست داشته باشيد و برايتان ناپسند افتد. خدا مى‌داند و شما نمى‌دانيد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #43جز یکی لقیه که اول از قضابر وی افتاد و شد او را دلربابعد از آن چندان که می‌کوشید اوخود مجالش می‌نداد آن تندخونه به لابه چاره بودش نه به مالچشم‌پر و بی‌طمع بود آن نهالعاشق هر پیشه‌ای و مطلبیحق بیآلود اول کارش لبیچون بدان آسیب در جست آمدندپیش پاشان می‌نهد هر روز بندچون در افگندش به جست و جوی کاربعد از آن در بست که کابین بیارهم بر آن بو می‌تنند و می‌روندهر دمی راجی و آیس می‌شوندهر کسی را هست امید بریکه گشادندش در آن روزی دریباز در بستندش و آن درپرستبر همان امید آتش‌پا شده‌ستچون درآمد خوش در آن باغ آن جوانخود فرو شد پا به گنجش ناگهانمر عسس را ساخته یزدان سببتا ز بیم او دود در باغ شببیند آن معشوقه را او با چراغطالب انگشتری در جوی باغپس قرین می‌کرد از ذوق آن نفسبا ثنای حق دعای آن عسسکه زیان کردم عسس را از گریزبیست چندان سیم و زر بر وی بریزاز عوانی مر ورا آزاد کنآنچنانکه شادم او را شاد کنسعد دارش این جهان و آن جهاناز عوانی و سگی‌اش وا رهانگرچه خوی آن عوان هست ای خداکه هماره خلق را خواهد بلاگر خبر آید که شه جرمی نهادبر مسلمانان شود او زفت و شادور خبر آید که شه رحمت نموداز مسلمانان فگند آن را به جودماتمی در جان او افتد از آنصد چنین ادبارها دارد عواناو عوان را در دعا درمی‌کشیدکز عوان او را چنان راحت رسیدبر همه زهر و بر او تریاق بودآن عوان پیوند آن مشتاق بودپس بد مطلق نباشد در جهانبد به نسبت باشد این را هم بداندر زمانه هیچ زهر و قند نیستکه یکی را پا دگر را بند نیستمر یکی را پا دگر را پای‌بندمر یکی را زهر و بر دیگر چو قندزهر مار آن مار را باشد حیاتنسبتش با آدمی باشد مماتخلق آبی را بود دریا چو باغخلق خاکی را بود آن مرگ و داغهمچنین بر می‌شمر ای مرد کارنسبت این از یکی کس تا هزارزید اندر حق آن شیطان بوددر حق شخصی دگر سلطان بودآن بگوید زید صدیق سنی‌ستوین بگوید زید گبر کشتنی‌ستزید یک ذات است بر آن یک جناناو برین دیگر همه رنج و زیانگر تو خواهی کو تو را باشد شکرپس ورا از چشم عشاقش نگرمنگر از چشم خودت آن خوب رابین به چشم طالبان مطلوب راچشم خود بر بند ز آن خوش‌چشم توعاریت کن چشم از عشاق اوبلک ازو کن عاریت چشم و نظرپس ز چشم او به روی او نگرتا شوی ایمن ز سیری و ملالگفت کان الله له زین ذوالجلالحدیث«مَنْ كانَ لِِلهِ كانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی یسمع و بی یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله لهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #79چشم او من باشم و دست و دلشتا رهد از مدبری‌ها مقبلشهر چه مکروه‌ست چون شد او دلیلسوی محبوبت حبیب است و خلیلمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #81حکایت آن واعظ که هر آغاز تذکیر دعای ظالمان و سخت‌دلان و بی‌اعتقادان کردیآن یکی واعظ چو بر تخت آمدیقاطعان راه را داعی شدیدست برمی‌داشت یا رب رحم رانبر بدان و مفسدان و طاغیانبر همه تسخرکنان اهل خیربر همه کافردلان و اهل دیرقاطعان راه راهزنان و دزدانتسخرکنان مسخره کنندگانمی‌نکردی او دعا بر اصفیامی‌نکردی جز خبیثان را دعامر ورا گفتند کین معهود نیستدعوت اهل ضلالت جود نیستگفت نیکویی ازینها دیده‌اممن دعاشان زین سبب بگزیده‌امخبث و ظلم و جور چندان ساختندکه مرا از شر به خیر انداختندهر گهی که رو به دنیا کردمیمن ازیشان زخم و ضربت خوردمیکردمی از زخم آن جانب پناهباز آوردندمی گرگان به راهچون سبب‌ساز صلاح من شدندپس دعاشان بر منست ای هوشمندبنده می‌نالد به حق از درد و نیشصد شکایت می‌کند از رنج خویشحق همی گوید که آخر رنج و دردمر تو را لابه کنان و راست کرداین گله زآن نعمتی کن کت زنداز در ما دور و مطرودت کنددر حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دلجوی توستکه ازو اندر گریزی در خلااستعانت جویی از لطف خداحدیث«اُذْکُرْنی فِی الْخَلَأ اَذْکُرْکُمْ فِی الْمَلَأ الْاَعلیٰ»«مرا در خلوت یاد کنید تا شما را در ملأ اَعلیٰ یاد کنم.»در حقیقت دوستانت دشمنندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۶۷Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #67«الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ»  «در آن روز (رستاخیز) دوستان، دشمن یکدیگرند مگر پرواپیشگان.»هست حیوانی که نامش اشغر استاو به زخم چوب زفت و لمتر استتا که چوبش می‌زنی به می‌شوداو ز زخم چوب فربه می‌شودنفس مؤمن اشغری آمد یقینکو به زخم رنج زفت است و سمینزین سبب بر انبیا رنج و شکستاز همه خلق جهان افزون‌تر استتا ز جان‌ها جان‌شان شد زفت‌ترکه ندیدند آن بلا قوم دگرحدیث«اَشَدُّ النّاسِ بَلاءً اَلْاَنْبیاءُ ثُمَّ الصّالِحُونَ ثُمَّ الْاَمْثَلُ فَالْاَمْثَل.»«بلاکش ترین مردم پیامبرانند و سپس صالحان. پس از آنها گُزیدگان بر حسب درجهٔ خوبی‌شان.»پوست از دارو بلاکش می‌شودچون ادیم طایفی خوش می‌شودورنه تلخ و تیز مالیدی در اوگنده گشتی ناخوش و ناپاک‌بوآدمی را پوست نامدبوغ داناز رطوبت‌ها شده زشت و گرانتلخ و تیز و مالش بسیار دهتا شود پاک و لطیف و با فرهور نمی‌تانی رضا ده ای عیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستچون صفا بیند بلا شیرین شودخوش شود دارو چو صحت‌بین شودبرد بیند خویش را در عین ماتپس بگوید اقتلونی یا ثقاتاین عوان در حق غیری سود شدلیک اندر حق خود مردود شدرحم ایمانی از او ببریده شدکین شیطانی بر او پیچیده شدکارگاه خشم گشت و کین‌وریکینه دان اصل ضلال و کافریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3933دانه مردن مرا شیرین شده‌ستبل هم احیاء پی من آمده‌ستدانه مرگ برای من شیرین شده استاز این‌رو آیه آنها زندگانند در حق من نازل شده استقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۶۹Quran, Sooreh Aal-i-Imran(#3), Line #169«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ.»«كسانى را كه در راه خدا كشته شده‌اند مرده مپندار، بلكه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند.»اُقْتُلُونی یٰا ثِقاتی لٰايماًاِنَّ فی قَتلی حَیٰاتی دايِماًای یارانم، مرا بکشید در حالی که سرزنشم می‌کنید، بدرستی که زندگانی جاودان در کشتن من نهفته شده است.اِنَّ فی مُوْتی حَیاتی یا فَتیکَم اُفارِقْ مُوْطِنی حَتّیٰ مَتیٰ؟همانا در مرگ من، زندگی وجود دارد. ای صاحب فتوّت، تا کی و تا چه زمانی از موطن و منزلم جُدا باشم؟فُرْقَتی لَوْلَمْ تَکُنْ فی ذَا السُّکُونلَمْ یَقُلْ اِنّٰا اِلَیْهِ راجِعُوناگر در این جهان، ما در فراق و جُدایی از خدا نبودیم، هرگز خدا از زبان ما نمی‌فرمود: همانا ما از خداوندیم و به سوی او بازمی‌گردیم.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #156«الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.»«كسانى كه چون مصيبتى به آنها رسيد گفتند: ما از آن خدا هستيم و به او باز مى‌گرديم.»راجع آن باشد که باز آید به شهرسوی وحدت آید از دوران دهرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #113سال کردن از عیسی علیه‌السلام کهدر وجود از همه صعب‌ها صعب‌تر چیستگفت عیسی را یکی هشیارسرچیست در هستی ز جمله صعب‌ترگفتش ای جان صعب‌تر خشم خداکه از آن دوزخ همی لرزد چو ماگفت ازین خشم خدا چه‌بود امانگفت ترک خشم خویش اندر زمانپس عوان که معدن این خشم گشتخشم زشتش از سبع هم در گذشتچه امیدستش به رحمت جز مگرباز گردد زآن صفت آن بی‌هنرگرچه عالم را ازیشان چاره نیستاین سخن اندر ضلال افگندنیستچاره نبود هم جهان را از چمینلیک نبود آن چمین ماء معینمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #120قصد خیانت کردن عاشق و بانگ بر زدن معشوق بر ویچونکه تنهایش بدید آن ساده‌ مردزود او قصد کنار و بوسه کردبانگ بر وی زد به هیبت آن نگارکه مرو گستاخ ادب را هوش دارگفت آخر خلوت‌ست و خلق نیآب حاضر تشنه‌یی همچون منیکس نمی‌جنبد در این‌جا جز که بادکیست حاضر کیست مانع زین گشادگفت ای شیدا تو ابله بوده‌ایابلهی وز عاقلان نشنوده‌ایباد را دیدی که می‌جنبد بدانبادجنبانی‌ست اینجا بادرانمروحه تصریف صنع ایزدشزد برین باد و همی جنباندشجزو بادی که به حکم ما در استبادبیزن تا نجنبانی نجستجنبش این جزو باد ای ساده‌ مردبی‌تو و بی‌بادبیزن سر نکردجنبش باد نفس کاندر لب استتابع تصریف جان و قالب استگاه دم را مدح و پیغامی کنیگاه دم را هجو و دشنامی کنیپس بدان احوال دیگر بادهاکه ز جزوی کل می‌بیند نهیباد را حق گه بهاری می‌کنددر دیش زین لطف عاری می‌کندبر گروه عاد صرصر می‌کندباز بر هودش معطر می‌کندمی‌کند یک باد را زهر سموممر صبا را می‌کند خرم‌ قدومسموم باد سوزان و گرمصرصر بادی سرد و سختباد دم را بر تو بنهاد او اساستا کنی هر باد را بر وی قیاسدم نمی‌گردد سخن بی‌لطف و قهربر گروهی شهد و بر قومی‌ست زهرمروحه جنبان پی انعام کسوز برای قهر هر پشه و مگسمروحه تقدیر ربانی چراپر نباشد ز امتحان و ابتلاچونکه جزو باد دم یا مروحهنیست الا مفسده یا مصلحهاین شمال و این صبا و این دبورکی بود از لطف و از انعام دورحدیث«فَاِذٰا رَأیْتُمُوهٰا فَلٰاتَسِبُّوهاٰ»«هرگاه باد را مشاهده کردید به آن دشنام مدهید.»یک کف گندم ز انباری ببینفهم کن کان جمله باشد همچنینکل باد از برج باد آسمانکی جهد بی مروحه آن بادرانبر سر خرمن به وقت انتقادنه که فلاحان ز حق جویند بادتا جدا گردد ز گندم کاه‌هاتا به انباری رود یا چاه‌هاچون بماند دیر آن باد وزانجمله را بینی به حق لابه‌کنانهمچنین در طلق آن باد ولادگر نیاید بانگ درد آید که دادگر نمی‌دانند کش راننده اوستباد را پس کردن زاری چه خوستاهل کشتی همچنین جویای بادجمله خواهانش از آن رب‌العبادهمچنین در درد دندان‌ها ز باددفع می‌خواهی به سوز و اعتقاداز خدا لابه‌کنان آن جندیانکه بده باد ظفر ای کامرانرقعه تعویذ می‌خواهند نیزدر شکنجه طلق زن از هر عزیزپس همه دانسته‌اند آنرا یقینکه فرستد باد رب العالمینپس یقین در عقل هر داننده هستاینکه با جنبنده جنباننده هستگر تو او را می‌نبینی در نظرفهم کن آن را به اظهار اثرتن به جان جنبد نمی‌بینی تو جانلیک از جنبیدن تن جان بدانگفت او گر ابلهم من در ادبزیرکم اندر وفا و در طلبگفت ادب این بود خود که دیده شدآن دگر را خود همی‌ دانی تو لد

برنامه شماره ۹۴۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۸ نوامبر ۲۰۲۲ -  ۱۸ آبانبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۴۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۴۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  PDF متن نوشته شده بخش تلفنی برنامه با فرمتخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۴۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیری(۱)سلطان‌بچه‌ای(۲) آخر، تا چند اسیری؟سلطان‌بچه را میر و وزیری همه عارستزنهار، به جز عشق دگر چیز نگیریآن میرِ اجل نیست، اسیرِ اجل است اوجز وزر(۳) نیامد همه سودایِ وزیریگر صورتِ گرمابه نه‌ای، روح طلب کنتا عاشقِ نقشی ز کجا روح پذیری؟در خاک میامیز، که تو گوهرِ پاکیدر سرکه میامیز، که تو شِکّر و شیریهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست، چه بی‌مثل و نظیریاین عالمِ مرگست و درین عالمِ فانیگر زانکه نه میری، نه بس است این که نمیری؟در نقشِ بنی‌آدم تو شیرِ خداییپیداست درین حمله و چالیش(۴) و دلیریتا فضل و مقامات و کراماتِ تو دیدمبیزارم ازین فضل و مقاماتِ حریری(۵)بیگاه شد این عمر، ولیکن چو تو هستیدر نورِ خدایی چه به‌گاهی(۶) و چه دیریاندازهٔ معشوق بُوَد عزّتِ عاشقای عاشقِ بیچاره ببین تا ز چه تیریزیباییِ پروانه به اندازهٔ شمع‌ستآخر نه که پروانهٔ این شمعِ منیری؟شمس‌الحق تبریز، از آنت نتوان دیدکه اصلِ بصر باشی، یا عینِ بصیری(۱) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۲) سلطان بچه: شاهزاده(۳) وزر: گناه، گرانی(۴) چالیش: زد و خورد، جنگ و جدال(۵) مقاماتِ حریری: کتابی از ابومحمد قاسم بن علی حریری درگذشتهٔ ۵۱۵ یا ۵۱۶ هجری.(۶) به‌گاه: چیزی که به هنگام خود برسد.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر، تا چند اسیری؟سلطان‌بچه را میر و وزیری همه عارستزنهار، به جز عشق دگر چیز نگیریحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۳۵Poem(Qazal)#435, Divan e Hafezعاشق شو اَر نه روزی کارِ جهان سر آیدناخوانده نقشِ مقصود از کارگاهِ هستیدوش آن صنم(۷) چه خوش گفت در مجلسِ مُغانمبا کافران چه کارت گر بت نمی‌پرستی؟در گوشهٔ سلامت مستور(۸) چون توان بود؟تا نرگسِ تو با ما گوید رموزِ مستی(۷) صنم: زیبارو، بت(۸) مستور: پوشیده، پنهان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الَْمنون(۹)(۹) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4054چون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی و یُصِمّ است ای حَسَنای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ عشق این باشد بگوتو که بینایی، ز کورانم مداردایرم برگردِ لطفت ای مدارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsاگر تو عاشقی غم را رها کنعروسی بین و ماتم را رها کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۱۰)(۱۰) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشقِ موفّق، وی صادقِ مصدّقمی‌بایدت چو گردون بر قطبِ(۱۱) خود تنیدندر بی‌خودی تو خود را می‌جوی تا بیابیزیرا فراق صعب(۱۲) است، خاصه ز حق بریدنلب را ز شیرِ شیطان می‌کوش تا بشوییچون شسته شد، توانی پستانِ دل مکیدن(۱۱) قطب: میلهٔ ثابت در سنگ زیرین آسیا که سنگ رویی آسیا به دور آن می‌چرخد.(۱۲) صعب: دشوار، مشکل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمع روی تو نتان(۱۳) دیدن مرین دو راه را(۱۳) نَتان: نتوان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۱۴) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۵) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۱۶ و ۱۷)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۱۴) کاهلی: تنبلی(۱۵) رنجور: بیمار(۱۶) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است.(۱۷) رنجوری به لاغ: یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۱۸) نو آید دوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۱۸) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۱۹)زآنکه جبّاران(۲۰) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۱۹) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۰) جَبّار: ستمگر، ظالم----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۱) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۲۲)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۲۳)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۲۴) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استهی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحث(۲۲) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۳) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۴) اَحْوَل: لوچ، دوبین----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۵)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی(۲۶) بیرون رودعلّتِ ابلیس اَنَا خیری بُده‌ستوین مرض، در نَفْسِ هر مخلوق هست(۲۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۶) مُعجِبی: خودبینی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۲۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۷) حَدید: آهن----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهدِ تو، سدِّ رویِ شاهد استمُرشدِ تو، سدِّ گفتِ مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبربندِ آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگِ(۲۸) جو هست سرگین ای فَتیٰ(۲۹)گرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیرِ راه‌دانِ پر فِطَن(۳۰)جوی‌های نَفْس و تن را جوی‌کَنجوی، خود را کی تواند پاک کرد؟نافع از عِلمِ خدا شد علمِ مرد(۲۸) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۹) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۰) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیرِ آن بیماری استزهرِ او در جمله جُفتان(۳۱) ساری(۳۲) است(۳۱) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۳۲) ساری: سرایت‌کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ دستهٔ خویش رارو به جراحی سپار این ریش(۳۳) را(۳۳) ریش: زخم، جراحت----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2759عاشقِ تصویر و وَهمِ خویشتنکی بُوَد از عاشقانِ ذوالمِنَن(۳۴)؟(۳۴) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3703هر یکی در پَرده‌یی، موصول خُوستوهمِ او آنست، کآن خود عِین هُوستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دور  نورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نور مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2067هر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیشِ او مَعزول شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اوّل و آخِر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیان« همانطور که عظمتِ بی‌نهایت الهی قابلِ بیان نیست و باید به آن زندهشویم، ناچیزیِ ما هم به عنوانِ من ذهنی قابل بیان نیست و ارزشِ بیانندارد. باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویم.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌روید زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رَهَش دور است تا دیدارِ دوستکو نجویَد سَر، رئیسیش(۳۵) آرزوست(۳۵) رئیسی: ریاست----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشمِ او مانده‌ست در جویِ روانبی‌‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرکبِ همّت سوی اسباب رانداز مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکی نهد دل بر سبب های جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتُواتا زبانْ‌تان من شوم در گفت‏وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #95آینهٔ آهن برای پوستهاستآینهٔ سیمایِ جان، سنگی‌بهاستآینهٔ جان نیست اِلّا رویِ یاررویِ آن یاری که باشد زآن دیارگفتم: ای دل آینهٔ کُلّی بجورَوْ به دریا، کار بر ناید به جُوآینهٔ آهن: صفحه های صیقلی آهن که در قدیم به جای آینه به کار می‌رفته است.آینهٔ کُلّی: در اینجا اشاره به انسانهای رشد یافته و به کمال رسیده می‌یاشد.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام پست بنشین یا فرود آ، وَالسَّلاممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حَزم(۳۶) آن باشد که ظنِّ بَد بَریتا گریزیّ و شوی از بَد، بَری حَزم، سُوءالظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فَضول(۳۷)رویِ صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست، کم ران اُوستاخ(۳۸)آن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلو(۳۶) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۳۷) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.(۳۸) اوستاخ: گستاخانه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جُز توکّل جز که تسلیمِ تمام در غم و راحت همه مکرست و دام‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی، پیاپی، می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو، خاتَم(۳۹) را ببُردپادشاهی فوت شد، بختت بِمُردبعد از آن یا حَسْرَتا شد یا عِبادبر شما محتوم، تا یَوْمُ‌التَّناد(۴۰)«ای بندگانِ هویٰ، پس از آنکه حکومت و پادشاهیِ معنویِ شما از میان رفت، آنگاه تا روزِ قیامت باید واحسرتا بگویید.»(۳۹) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۴۰) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز----------قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۶Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سَر دَوَدتا شود سَروَر، بد آن خود سر رَوَدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره رویِ معشوقه نگر  این به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیربی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ‌الله گُو که الله‌ام کَفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۴۱)لیکَش این دانش و کِفایَت نیست(۴۱) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت میکند.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام راکز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۴۲)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۴۳)دور کن آلت، بینداز اختیار(۴۲) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۴۳) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1575مکر می‏‌سازند قومی حیله‏‌مندتا که شَه را در فُقاعی(۴۴) در کُنند(۴۵)پادشاهی بس عظیمی بی‏کَراندر فُقاعی کَی بگنجد ای خران؟‏از برایِ شاه، دامی دوختندآخر این تدبیر از او آموختندنحس شاگردی که با استادِ خویشهمسری آغازد و، آید به پیشبا کدام استاد؟ استادِ جهانپیشِ او یکسان هویدا و، نهانچشمِ او یَنْظُر بِنُورِ الله شدهپرده‌هایِ جهل را خارِق(۴۶) بُدهاز دلِ سوراخِ چون کهنه‌گَلیمپَرده‌‏یی بندد به پیشِ آن حکیم‏پَرده می‌‏خندد بر او با صد دهانهر دهانی گشته اِشکافی برآن‏گوید آن استاد مر شاگرد راای کم از سگ، نیستت با من وفا؟خود مرا اُستا مگیر آهن‌گُسِل(۴۷)همچو خود شاگرد گیر و، کُوردِل‏نه ازْ مَنَت باری است در جان و روان؟بی‌‏مَنَت آبی نمی‌‏گردد روان‏پس دلِ من کارگاهِ بختِ توستچه‌شْکنی این کارگاه، ای نادُرُست؟‏گویی:‏ پنهان می‌زنم آتشْ‌زنهنه به قلب از قلب باشد رَوْزنه؟‏آخر از رَوْزن ببیند فکرِ تودل گواهیی دهد از ذکرِ توگیر در رویت نمالد از کَرَمهر چه گویی خندد و گوید: نَعَم‏او نمی‌‏خندد ز ذوقِ مالشتاو همی خندد بر آن اِسگالشت‏(۴۸)پس خِداعی(۴۹) را خِداعی شد جزاکاسه‌زن، کوزه بخور، اینک سزاگر بُدی با تو ورا خندۀ‏ رضاصد هزاران گُل شکفتی مر تو راچون دلِ او در رضا آرد عملآفتابی دان که آید در حَمَل‏(۵۰)زو بخندد هم نهار و هم بهاردر هم آمیزد شکوفه و سبزه‌‏زارصد هزاران بلبل و قمری نواافگند اندر جهانِ بی‏نواچونکه برگِ روحِ خود زرد و سیاهمی‌‏ببینی، چُون ندانی خشمِ شاه؟آفتابِ شاه در بُرجِ عِتاب(۵۱)می‏‌کُند روها سیه، همچون کباب‏آن عُطارِد(۵۲) را ورق‌ها جانِ ماستآن سپیدی و آن سیه، میزانِ ماست‏باز منشوری نویسد سرخ و سبزتا رهند ارواح از سودا(۵۳) و عَجز(۵۴)سُرخ و سبز افتاد نسخِ نوبهارچون خطِ قوس و قُزَح(۵۵) در اعتبار(۴۴) فُقاع: شیشه، پیاله، کوزه(۴۵) در فُقاع کردن: کنایه از با حیله در مخمصه انداختن(۴۶) خارِق: شکافنده، پاره کننده(۴۷) آهن‌گُسِل: گسلندهٔ آهن(۴۸) اِسگالش: اندیشیدن، فکر کردن(۴۹) خِداع: حیله(۵۰) حَمَل: نام یکی از صورتهای فلکی که منطبق با اوّل فروردین است.(۵۱) عِتاب: خشم، ملامت(۵۲) عُطارِد: رمزِ استادِ معنوی(۵۳) سودا: درد(۵۴) عَجز: ناتوانی(۵۵) قوس و قُزَح: رنگین‌کمان؛ در اینجا کنایه از حالاتِ متنوّعی است که به همّتِ مرشدِ کامل و هادیِ لایق در آسمانِ نفوسِ سالکان پدیدار می‌شود و آنان را به وجد می‌آورد.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سَر دَوَدتا شود سَروَر، بدآن خود سر رَوَدسر نخواهی که رود، تو پای باشدر پناهِ قطبِ صاحب‌ْرای باشگر چه شاهی، خویش فوقِ او مَبینگر چه شهدی، جُز نباتِ او مَچینفکرِ تو نقش است و، فکرِ اوست جاننقدِ تو قلب است و، نقدِ اوست کاناو تویی، خود را بجُو در اویِ اوکو و کو گو، فاخته شو سویِ اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوهٔ نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۵۶) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۵۶) وادی: بیابان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو، بر آب رقص کنیچو پُر شدی، به بنِ حوض و جو مکان گیریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۵۷) و ایمن(۵۸) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۵۷) فارِغ: راحت و آسوده(۵۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۵۹) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۵۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۶۰) و سَنی(۶۱)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۶۰) حَبر: دانشمند، دانا(۶۱) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ(۶۲) و در چَهی ای قَلتَبان(۶۳)دست وادار از سِبالِ(۶۴) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَش(۶۲) گَو: گودال(۶۳) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۶۴) سِبال: سبیل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsدر خاک میامیز، که تو گوهرِ پاکیدر سرکه میامیز، که تو شِکّر و شیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیرِ آن بیماری استزهرِ او در جمله جُفتان(۶۵) ساری‌(۶۶) است(۶۵) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۶۶) ساری: سرایت‌کننده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsاین عالمِ مرگست و درین عالمِ فانیگر زانکه نه میری، نه بس است این که نمیری؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3052کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ جز وَجهِ اوچون نه‌ای در وَجهِ او، هستی مجوهر که اندر وَجهِ ما باشد فناکُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ نَبوَد جَزاقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۸۸Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابود شدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»زآنکه در اِلّاست او از لا گذشتهر که در الّاست او فانی نگشتهر که او بر در، من و ما می‌زندرَدِّ باب است او و بر لا می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هر چه گویی ای دَمِ هستی از آنپردهٔ دیگر بر او بستی، بدان آفتِ ادراک آن، قال است و حالخون به خون شستن، مُحال است و مُحال مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsدر نقشِ بنی‌آدم تو شیرِ خداییپیداست درین حمله و چالیش و دلیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقتِ آن آمد که حیدروار(۶۷) منمُلک گیرم یا بپردازم بدنبرجهید و بانگ برزد کای کیاحاضرم، اینک اگر مردی بیادر زمان بشکست ز آواز، آن طلسمزر همی‌ریزید هر سو قسم قسم(۶۷) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsبیگاه شد این عمر، ولیکن چو تو هستیدر نورِ خدایی چه به‌گاهی و چه دیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174 ما در این دِهلیزِ قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰقرآن کریم، سورهٔ اعراف ۷، آیهٔ ۱۷۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #172«أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا...»«آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى دادیم...»که بَلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیاناز چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۶۸)؟نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟چند در دهلیزِ(۶۹) قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه(۷۰)زآن بخواندندت بدینجا، تا که توآن گواهی بدْهی و ناری عُتُو(۷۱)از لِجاجِ(۷۲) خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بِنَدْهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهید؟یک زمان کار است بگزار(۷۳) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۶۸) تن زدن: ساکت شدن(۶۹) دهلیز: راهرو(۷۰) پگاه: صبح زود، سحر(۷۱) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۷۲) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۷۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsاندازهٔ معشوق بُوَد عزّتِ عاشقای عاشقِ بیچاره ببین تا ز چه تیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #812آدمی دید است، باقی گوشت و پوست   هرچه چشمش دیده است آن چیز اوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی، می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست، چه بی‌مثل و نظیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم دیداین جهانِ منتظم محشر شودگر دو دیده مُبْدَل و انور شودزآن نماید این حقایق ناتمامکه برین خامان بود فهمش حرامنعمتِ جَنّاتِ خوش، بر دوزخیشد مُحَرَّم(۷۴)، گرچه حق آمد سخی(۷۵)در دهانش تلخ آید شهدِ خُلد(۷۶)چون نبود از وافیان(۷۷) در عهدِ خُلدمر شما را نیز در سوداگریدست کَی جنبد چو نَبْوَد مشتری؟کی نَظاره اهلِ بِخْریدن بُوَد؟آن نَظاره گولِ گردیدن بُوَدپُرس پُرسان، کین به چند و آن به چند؟از پِی تعبیرِ وقت(۷۸) و ریشخنداز ملولی کاله(۷۹) می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکالَه را صدبار دید و باز دادجامه کَی پیمود(۸۰) او؟ پیمود باد(۸۱)کو قُدوم و کَرّ و فَرِّ مشتریکو مِزاحِ گَنگلیِّ سَرسَری(۷۴) مُحَرَّم: حرام شده، تحریم شده(۷۵) سَخیّ: بخشنده، سخاوتمند(۷۶) خٌلْد: بقا، جاودانگی، بهشت(۷۷) وافی: وفا کننده به عهد(۷۸) تعبیرِ وقت: گذراندنِ وقت(۷۹) کاله: کالا، متاع(۸۰) جامه پیمودن: در اینجا یعنی خریدنِ لباس(۸۱) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده‌کاری------------------------مجموع لغات:(۱) زحیری: دل‌پیچه، ناله(۲) سلطان بچه: شاهزاده(۳) وزر: گناه، گرانی(۴) چالیش: زد و خورد، جنگ و جدال(۵) مقاماتِ حریری: کتابی از ابومحمد قاسم بن علی حریری درگذشتهٔ ۵۱۵ یا ۵۱۶ هجری.(۶) به‌گاه: چیزی که به هنگام خود برسد.(۷) صنم: زیبارو، بت(۸) مستور: پوشیده، پنهان(۹) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار(۱۰) عَنا: رنج(۱۱) قطب: میلهٔ ثابت در سنگ زیرین آسیا که سنگ رویی آسیا به دور آن می‌چرخد.(۱۲) صعب: دشوار، مشکل(۱۳) نَتان: نتوان(۱۴) کاهلی: تنبلی(۱۵) رنجور: بیمار(۱۶) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است.(۱۷) رنجوری به لاغ: یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۱۸) ضَیف: مهمان(۱۹) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۰) جَبّار: ستمگر، ظالم(۲۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۲) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۳) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۴) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۲۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۲۶) مُعجِبی: خودبینی(۲۷) حَدید: آهن(۲۸) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۲۹) فَتیٰ: جوان، جوانمرد(۳۰) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۳۱) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۳۲) ساری: سرایت‌کننده(۳۳) ریش: زخم، جراحت(۳۴) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها(۳۵) رئیسی: ریاست(۳۶) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۳۷) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.(۳۸) اوستاخ: گستاخانه(۳۹) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۴۰) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز(۴۱) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت میکند.(۴۲) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۴۳) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۴۴) فُقاع: شیشه، پیاله، کوزه(۴۵) در فُقاع کردن: کنایه از با حیله در مخمصه انداختن(۴۶) خارِق: شکافنده، پاره کننده(۴۷) آهن‌گُسِل: گسلندهٔ آهن(۴۸) اِسگالش: اندیشیدن، فکر کردن(۴۹) خِداع: حیله(۵۰) حَمَل: نام یکی از صورتهای فلکی که منطبق با اوّل فروردین است.(۵۱) عِتاب: خشم، ملامت(۵۲) عُطارِد: رمزِ استادِ معنوی(۵۳) سودا: درد(۵۴) عَجز: ناتوانی(۵۵) قوس و قُزَح: رنگین‌کمان؛ در اینجا کنایه از حالاتِ متنوّعی است که به همّتِ مرشدِ کامل و هادیِ لایق در آسمانِ نفوسِ سالکان پدیدار می‌شود و آنان را به وجد می‌آورد.(۵۶) وادی: بیابان(۵۷) فارِغ: راحت و آسوده(۵۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۵۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۶۰) حَبر: دانشمند، دانا(۶۱) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۶۲) گَو: گودال(۶۳) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۶۴) سِبال: سبیل(۶۵) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۶۶) ساری: سرایت‌کننده(۶۷) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)(۶۸) تن زدن: ساکت شدن(۶۹) دهلیز: راهرو(۷۰) پگاه: صبح زود، سحر(۷۱) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۷۲) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۷۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۷۴) مُحَرَّم: حرام شده، تحریم شده(۷۵) سَخیّ: بخشنده، سخاوتمند(۷۶) خٌلْد: بقا، جاودانگی، بهشت(۷۷) وافی: وفا کننده به عهد(۷۸) تعبیرِ وقت: گذراندنِ وقت(۷۹) کاله: کالا، متاع(۸۰) جامه پیمودن: در اینجا یعنی خریدنِ لباس(۸۱) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده‌کاری----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو و عاشق شو بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیریسلطان‌بچه را میر و وزیری همه عارستزنهار به جز عشق دگر چیز نگیریآن میر اجل نیست اسیر اجل است اوجز وزر نیامد همه سودای وزیریگر صورت گرمابه نه‌ای روح طلب کنتا عاشق نقشی ز کجا روح پذیریدر خاک میامیز که تو گوهر پاکیدر سرکه میامیز که تو شکر و شیریهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست چه بی‌مثل و نظیریاین عالم مرگست و درین عالم فانیگر زانکه نه میری نه بس است این که نمیریدر نقش بنی‌آدم تو شیر خداییپیداست درین حمله و چالیش و دلیریتا فضل و مقامات و کرامات تو دیدمبیزارم ازین فضل و مقامات حریریبیگاه شد این عمر ولیکن چو تو هستیدر نور خدایی چه به‌گاهی و چه دیریاندازه معشوق بود عزت عاشقای عاشق بیچاره ببین تا ز چه تیریزیبایی پروانه به اندازه شمع‌ستآخر نه که پروانه این شمع منیریشمس‌الحق تبریز از آنت نتوان دیدکه اصل بصر باشی یا عین بصیریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsعاشق شو و عاشق شو بگذار زحیریسلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیریسلطان‌بچه را میر و وزیری همه عارستزنهار به جز عشق دگر چیز نگیریحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۳۵Poem(Qazal)#435, Divan e Hafezعاشق شو ار نه روزی کار جهان سر آیدناخوانده نقش مقصود از کارگاه هستیدوش آن صنم چه خوش گفت در مجلس مغانمبا کافران چه کارت گر بت نمی‌پرستیدر گوشه سلامت مستور چون توان بودتا نرگس تو با ما گوید رموز مستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4054چون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگوتو که بینایی ز کورانم مداردایرم برگرد لطفت ای مدارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsاگر تو عاشقی غم را رها کنعروسی بین و ماتم را رها کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2029, Divan e Shamsای عاشق موفق وی صادق مصدقمی‌بایدت چو گردون بر قطب خود تنیدندر بی‌خودی تو خود را می‌جوی تا بیابیزیرا فراق صعب است خاصه ز حق بریدنلب را ز شیر شیطان می‌کوش تا بشوییچون شسته شد توانی پستان دل مکیدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف است او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دید احول استورنه اول آخر آخر اول استهی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3245شاهد تو سد روی شاهد استمرشد تو سد گفت مرشد استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبربند آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219در تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راه‌دان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنجوی خود را کی تواند پاک کردنافع از علم خدا شد علم مردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیر آن بیماری استزهر او در جمله جفتان ساری استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ دسته خویش رارو به جراحی سپار این ریش رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2759عاشق تصویر و وهم خویشتنکی بود از عاشقان ذوالمننمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3703هر یکی در پرده‌یی موصول خوستوهم او آنست کان خود عین هوستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دور  نور نور نور نور نور نور مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2067هر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیش او معزول شدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3501اول و آخر تویی ما در میانهیچ هیچی که نیاید در بیانهمانطور که عظمت بی‌نهایت الهی قابل بیان نیست و باید به آن زندهشویم، ناچیزی ما هم به عنوان من ذهنی قابل بیان نیست و ارزش بیانندارد باید هر چه زودتر آن را انکار کنیم و به او زنده شویممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رهش دور است تا دیدار دوستکو نجوید سر رئیسیش آرزوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3785چشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب های جهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت‏وگومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #95آینه آهن برای پوستهاستآینه سیمای جان سنگی‌بهاستآینه جان نیست الا روی یارروی آن یاری که باشد زآن دیارگفتم ای دل آینه کلی بجورو به دریا کار بر ناید به جوآینه آهن صفحه های صیقلی آهن که در قدیم به جای آینه به کار می‌رفته استآینه کلی در اینجا اشاره به انسانهای رشد یافته و به کمال رسیده می‌یاشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدام پست بنشین یا فرود آ والسلاممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #267حزم آن باشد که ظن بد بریتا گریزی و شوی از بد بری حزم سوءالظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فضولروی صحرا هست هموار و فراخهر قدم دامی‌ست کم ران اوستاخآن بز کوهی دود که دام کوچون بتازد دامش افتد در گلومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جز توکل جز که تسلیم تمام در غم و راحت همه مکرست و دام‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو خاتم را ببردپادشاهی فوت شد بختت بمردبعد از آن یا حسرتا شد یا عبادبر شما محتوم تا یوم‌التنادای بندگان هوی پس از آنکه حکومت و پادشاهی معنوی شما از میان رفت آنگاه تا روز قیامت باید واحسرتا بگوییدقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۶Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سر دودتا شود سرور بد آن خود سر رودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگر  این به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیربی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی‌الله گو که الله‌ام کفیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36, 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام راکز پی دانه نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1575مکر می‏‌سازند قومی حیله‏‌مندتا که شه را در فقاعی در کنندپادشاهی بس عظیمی بی‏کراندر فقاعی کی بگنجد ای خراناز برای شاه دامی دوختندآخر این تدبیر از او آموختندنحس شاگردی که با استاد خویشهمسری آغازد و آید به پیشبا کدام استاد استاد جهانپیش او یکسان هویدا و نهانچشم او ینظر بنور الله شدهپرده‌های جهل را خارق بدهاز دل سوراخ چون کهنه‌گلیمپرده‌‏یی بندد به پیش آن حکیم‏پرده می‌‏خندد بر او با صد دهانهر دهانی گشته اشکافی برآن‏گوید آن استاد مر شاگرد راای کم از سگ نیستت با من وفاخود مرا استا مگیر آهن‌گسلهمچو خود شاگرد گیر و کوردل‏نه از منت باری است در جان و روانبی‌‏منت آبی نمی‌‏گردد روان‏پس دل من کارگاه بخت توستچه‌شکنی این کارگاه ای نادرست؟گویی پنهان می‌زنم آتش‌زنهنه به قلب از قلب باشد روزنهآخر از روزن ببیند فکر تودل گواهیی دهد از ذکر توگیر در رویت نمالد از کرمهر چه گویی خندد و گوید نعم‏او نمی‌‏خندد ز ذوق مالشتاو همی خندد بر آن اسگالشت‏پس خداعی را خداعی شد جزاکاسه‌زن کوزه بخور اینک سزاگر بدی با تو ورا خند رضاصد هزاران گل شکفتی مر تو راچون دل او در رضا آرد عملآفتابی دان که آید در حمل‏زو بخندد هم نهار و هم بهاردر هم آمیزد شکوفه و سبزه‌‏زارصد هزاران بلبل و قمری نواافگند اندر جهان بی‏نواچونکه برگ روح خود زرد و سیاهمی‌‏ببینی چون ندانی خشم شاهآفتاب شاه در برج عتابمی‏‌کند روها سیه همچون کباب‏آن عطارد را ورق‌ها جان ماستآن سپیدی و آن سیه میزان ماست‏باز منشوری نویسد سرخ و سبزتا رهند ارواح از سودا و عجزسرخ و سبز افتاد نسخ نوبهارچون خط قوس و قزح در اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1983ای بسا دانش که اندر سر دودتا شود سرور بدآن خود سر رودسر نخواهی که رود تو پای باشدر پناه قطب صاحب‌رای باشگر چه شاهی خویش فوق او مبینگر چه شهدی جز نبات او مچینفکر تو نقش است و فکر اوست جاننقد تو قلب است و نقد اوست کاناو تویی خود را بجو در اوی اوکو و کو گو فاخته شو سوی اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو بر آب رقص کنیچو پر شدی به بن حوض و جو مکان گیریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsدر خاک میامیز که تو گوهر پاکیدر سرکه میامیز که تو شکر و شیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیر آن بیماری استزهر او در جمله جفتان ساری‌ استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsاین عالم مرگست و درین عالم فانیگر زانکه نه میری نه بس است این که نمیریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3052کل شیء هالک جز وجه اوچون نه‌ای در وجه او هستی مجوهر که اندر وجه ما باشد فناکل شیء هالک نبود جزاقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۸۸Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»«با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابود شدنى است مگر ذات او. فرمان، فرمان اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»زآنکه در الاست او از لا گذشتهر که در الاست او فانی نگشتهر که او بر در من و ما می‌زندرد باب است او و بر لا می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4726هر چه گویی ای دم هستی از آنپرده دیگر بر او بستی بدان آفت ادراک آن قال است و حالخون به خون شستن محال است و محال مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsدر نقش بنی‌آدم تو شیر خداییپیداست درین حمله و چالیش و دلیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقت آن آمد که حیدروار منملک گیرم یا بپردازم بدنبرجهید و بانگ برزد کای کیاحاضرم اینک اگر مردی بیادر زمان بشکست ز آواز آن طلسمزر همی‌ریزید هر سو قسم قسممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsبیگاه شد این عمر ولیکن چو تو هستیدر نور خدایی چه به‌گاهی و چه دیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیقرآن کریم، سورهٔ اعراف ۷، آیهٔ ۱۷۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #172«أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا...»«آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى دادیم...»که بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیاناز چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیمنه که ما بهر گواهی آمدیمچند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاهزآن بخواندندت بدینجا تا که توآن گواهی بدهی و ناری عتواز لجاج خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بندهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهیدیک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsاندازه معشوق بود عزت عاشقای عاشق بیچاره ببین تا ز چه تیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #812آدمی دید است باقی گوشت و پوست  هرچه چشمش دیده است آن چیز اوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shamsهر چند ازین سوی تو را خلق ندانندآن سوی که سو نیست چه بی‌مثل و نظیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیداین جهان منتظم محشر شودگر دو دیده مبدل و انور شودزآن نماید این حقایق ناتمامکه برین خامان بود فهمش حرامنعمت جنات خوش بر دوزخیشد محرم گرچه حق آمد سخیدر دهانش تلخ آید شهد خلدچون نبود از وافیان در عهد خلدمر شما را نیز در سوداگریدست کی جنبد چو نبود مشتریکی نظاره اهل بخریدن بودآن نظاره گول گردیدن بودپرس پرسان کین به چند و آن به چنداز پی تعبیر وقت و ریشخنداز ملولی کاله می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صدبار دید و باز دادجامه کی پیمود او پیمود بادکو قدوم و کر و فر مشتریکو مزاح گنگلی سرسری

برنامه شماره ۹۳۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱ نوامبر ۲۰۲۲ -  ۱۱ آبانبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۳۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای باغبان، ای باغبان، آمد خزان، آمد خزانبر شاخ و برگ از دردِ دل بنگر نشان، بنگر نشانای باغبان هین، گوش کن، نالهٔ درختان نوش کن(۱)نوحه‌کنان از هر طرف صد بی‌زبان، صد بی‌زبانهرگز نباشد بی‌سبب گریان دو چشم و خشک ‌لبنَبْوَد کسی بی‌دردِ دل رخ زعفران، رخ زعفرانحاصل، درآمد زاغِ غم در باغ و می کوبد قدمپرسان به افسوس و ستم، کو گلستان؟ کو گلستان؟کو سوسن و کو نسترن؟ کو سرو و لاله و یاسمن؟کو سبزپوشانِ چمن؟ کو ارغوان؟ کو ارغوان؟کو میوه‌ها را دایگان؟ کو شهد و شِکّر رایگان؟خشک است از شیرِ روان هر شیردان، هر شیردانکو بلبلِ شیرین‌فنم؟ کو فاختهٔ کوکوزنم؟طاووسِ خوبِ چون صنم؟ کو طوطیان؟ کو طوطیان؟خورده چو آدم دانه‌ای، افتاده از کاشانه‌ایپرّیده تاج و حلّه‌شان زین افتنان(۲)، زین افتنانگلشن چو آدم مستضرّ(۳)، هم نوحه‌گر، هم منتظرچون گفتشان لاٰتَقْنَطُوا(۴) ذوالامتنان(۵)، ذوالامتنان*جمله درختان صف‌زده، جامه سیه، ماتم‌زدهبی‌برگ و زار و نوحه‌گر زان امتحان، زان امتحانای لک‌لک و سالارِ ده، آخر جوابی بازدهدر قعر رفتی، یا شدی بر آسمان، بر آسمان؟گفتند: ای زاغِ عدو، آن آب بازآید به جوعالَم شود پررنگ و بو، همچون جنان، همچون جنانای زاغِ بیهوده سخن، سه ماهِ دیگر صبر کنتا دررسد کوریِّ تو، عیدِ جهان، عیدِ جهانز آوازِ اسرافیلِ ما، روشن شود قندیلِ مازنده شویم از مردنِ آن مهرجان(۶)، آن مهرجانتا کی از این انکار و شک؟ کانِ خوشی بین و نمکبر چرخ پَر چون مردمک، بی‌نردبان، بی‌نردبانمیرد خزانِ همچو دد، بر گورِ او کوبی لگدنک صبحِ دولت می‌دمد، ای پاسبان، ای پاسبانصبحا، جهان پرنور کن، این هندوان(۷) را دور کنمر دهر را مَحرور(۸) کن، افسون بخوان، افسون بخوانای آفتابِ خوش عمل، بازآ سوی برجِ حَمَل(۹)نی یخ گذار و نی وَحَل(۱۰)، عنبرفشان، عنبرفشانگلزار را پرخنده کن، وان مردگان را زنده کنمر حشر را تابنده کن، هین، العیان، هین، العیاناز حبس رَسته دانه‌ها، ما هم ز کنجِ خانه‌هاآورده باغ از غیب‌ها، صد ارمغان، صد ارمغانگلشن پر از شاهد(۱۱) شود، هم پوستین کاسِد شود(۱۲)زاینده و والد شود، دورِ زمان، دورِ زمانلک‌لک بیاید با یدک، بر قصرِ عالی چون فلکلک‌لک کنان، کالمُلْکُ لَکْ(۱۳)، یا مُستَعان(۱۴)، یا مُستَعانبلبل رسد بربط‌زنان، وان فاخته کوکوکنانمرغانِ دیگر مطربِ بختِ جوان، بختِ جوانمن زین قیامت حاملم(۱۵)، گفتِ زبان را می‌هلممی‌ناید اندیشهٔ دلم، اندر زبان، اندر زبانخاموش و بشنو ای پدر، از باغ و مرغان نو خبرپیکانِ(۱۶) پرّان آمده از لامکان، از لامکان* قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» «بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»(۱) نوش کردن: گوش کردن، شنیدن(۲) افتنان: فریب خوردگی(۳) مستضرّ: ضرر دیده(۴) لاٰتَقْنَطُوا: نومید مباشید. اشاره به آیهٔ ۵۳، سورهٔ زمر (۳۹)(۵) ذوالامتنان: صاحب منّت، از نامهای خدای تعالی، ذوالمنن(۶) مهرجان: مهرگان(۷) هندوان: کنایه از شب و سیاهی است.(۸) مَحرور: آنکه مزاج گرم دارد، گرم‌شده از حرارت آتش و تب.(۹) حَمَل: بره. برجِ حَمَل: اولین برج از برجهای دوازده‌گانه، برابر با فروردین.(۱۰) وَحَل: گل و لای(۱۱) شاهد: زیبا(۱۲) کاسِد شدن: بی‌رونق شدن، ارزان شدن(۱۳) کالمُلْکُ لَکْ: پادشاهی و چیرگی از آنِ توست.(۱۴) مُستَعان: آنکه از او یاری می‌خواهند، از نام‌ها و صفات خداوند.(۱۵) حامل: گرانبار، حامله(۱۶) پیکان: پیک‌ها، قاصدان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای باغبان، ای باغبان، آمد خزان، آمد خزانبر شاخ و برگ از دردِ دل بنگر نشان، بنگر نشانای باغبان هین، گوش کن، نالهٔ درختان نوش کننوحه‌کنان از هر طرف صد بی‌زبان، صد بی‌زبانهرگز نباشد بی‌سبب گریان دو چشم و خشک‌لبنَبْوَد کسی بی‌دردِ دل رخ زعفران، رخ زعفرانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروانِ عاشقان را شاد کردمدهانِ اژدها را بردریدمطریقِ عشق را آباد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۱۷) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۱۷) وادی: بیابان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو، بر آب رقص کنیچو پر شدی، به بنِ حوض و جو مکان گیریخدای داد دو دستت که دامنِ من گیربداد عقل که تا راهِ آسمان گیریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۱۸) و ایمن(۱۹) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۱۸) فارِغ: راحت و آسوده(۱۹) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2519, Divan e Shamsغلامِ پاسبانانم که یارم پاسبانَستیبه چُستی و به شب‌خیزی چو ماه و اخترانَستیغلامِ باغبانانم که یارم باغبانَستیبه ترّیّ و به رعنایی، چو شاخِ ارغوانَستینباشد عاشقی عیبی، و گر عیب است تا باشدکه نَفْسَم عیب‌دان آمد، و یارَم غیب‌دانَستیاگر عیبِ همه عالَم تو را باشد چو عشق آمدبسوزد جمله عیبت را که او بس قهرمانَستیگذشتم بر گذرگاهی بدیدم پاسبانی رانشسته بر سَرِ بامی که برتر زآسمانَستیکلاهِ پاسبانانه، قَبای پاسبانانهولیک از های‌هایِ او دو عالَم در امانَستیبه دستِ دیدبانِ او یکی آیینه‌ای شش‌سوکه حالِ شش جهت یک یک در آیینه بیانستیچو من دزدی بُدم رهبر طمع کردم بدان گوهربرآوردم یکی شکلی که بیرون از گمانَستیز هر سویی که گردیدم نشانهٔ تیرِ او دیدمز هر شش‌سو بُرون رفتم که آن ره بی‌نشانَستیهمه سوها ز بی‌سو شد، نشان از بی‌نشان آمدچو آمد راه واگشتن ز آینده نهانَستیچو زان شش‌پردهٔ تاری بُرون رفتم به عیّاریز نورِ پاسبان دیدم، که او شاهِ جهانَستیچو باغِ حُسنِ شه دیدم، حقیقت شه بدانستمکه هم شه باغبانستی و هم شه باغِ جانستیاز او گر سنگسار آیی، تو شیشهٔ عشق را مشکنازیرا رونقِ نقدت ز سنگِ امتحانَستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1461هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شَحمیّ و لَحمی پود و تار شَحمِ تو در شمع‌ها نفزود تابلَحمِ تو مَخمور را نآمد کباب در گداز این جمله تن را در بَصَردر نظر رو، در نظر رو، در نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2830, Divan e Shamsهله پاسبانِ منزل، تو چگونه پاسبانی؟که ببُرد رختِ ما را همه دزدِ شب، نهانیبزن آبِ سرد بر رو، بجَه و بکن علالا(۲۰)که ز خوابناکیِ تو همه سود شد زیانیکه چراغِ دزد باشد شب و، خوابِ پاسبانانبه دَمی چراغشان را ز چه رو نمی‌نشانی؟بگذار کاهلی را، چو ستاره شب‌رَوی کنز زمینیان چه ترسی؟ که سوارِ آسمانیدو سه عوعوِ سگانه نزند رهِ سوارانچه بَرَد ز شیرِ شرزه(۲۱) سگ و گاو کاهدانی(۲۲)سگِ خشم و گاوِ شهوت چه زنند پیشِ شیریکه به بیشهٔ حقایق بِدَرَد صفِ عیانی(۲۰) علالا: بانگ، شور و غوغا(۲۱) شَرزه: خشمگین، زورمند(۲۲) سگِ کاهدانی: سگی که به سببِ سر و صدای بیهوده در کاهدان محصور می شود؛ سگِ کاهدانی نماد تنبلی و بیکارگی است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsدلِ بی‌قرار را گو که چو مُستَقَر نداریسوی مُستَقَرِّ اصلی ز چه رو سفر نداری؟به دَمِ خوشِ سحرگه همه خلق زنده گرددتو چگونه دِلْسِتانی که دَمِ سحر نداری؟تو چگونه گُلْسِتانی که گُلی ز تو نرویَد؟تو چگونه باغ و راغی که یکی شَجَر نداری؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۲۳)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۲۴)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۲۵) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحث(۲۳) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۴) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۵) اَحْوَل: لوچ، دوبین----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsتو دلا چنان شُدَستی ز خرابی و ز مستیسخنِ پدر نگویی، هوسِ پسر نداریبه مثالِ آفتابی نَرَوی مگر که تنهابه مثالِ ماهِ شب‌رو، حَشَم و حَشَر نداریتو در این سرا چو مرغی چو هوات آرزو شدبپری ز راهِ روزن، هله گیر در نداریو اگر گرفته‌جانی که نه روزن است و نی درچو عرق ز تن بُرون رُو که جز این گذر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۷) و سَنی(۲۸)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۷) حَبر: دانشمند، دانا(۲۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۲۹)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی بیرون رودعلّت ابلیس اَنَا خیری بده‌ستوین مرض، در نفسِ هر مخلوق هست(۲۹) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #682, Divan e Shamsچو پا واپس کشد یک روز از دوستخطر باشد که عمری دست خاید(۳۰)جدایی را چرا می‌آزمایی؟!کسی مر زهر را چون آزماید؟گیاهی باش سبز از آبِ شوقشمَیَََََندیش از خری کو ژاژ خاید(۳۱)سَرَک بر آستان نِه همچو مِسمار(۳۲)که گردون این چنین سَر را نساید(۳۰) دست خاییدن: دست گزیدن؛ به دندان گرفتنِ دست به علامتِ حسرت و پشیمانی(۳۱) ژاژخایی: بیهوده‌گویی، یاوه‌سرایی(۳۲) مِسمار: میخ----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که: اَصْحابی نُجُوم ره‌ْروان را شمع و، شیطان را رُجوم‌‌(۳۳)حدیث«اَصْحابی کَالنُّجومِ فَبِاَیِّهِمِ اقْتَدَیْتُمْ اِهْدَیْتُمْ.»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند که به دنبالِ هرکدامشان بروید راهِ راست را خواهید یافت.»هر کسی را گر بُدی آن چشم و زور  کو گرفتی ز آفتابِ چرخ، نورهیچ ماه و اختری حاجت نبود  که بُدی بر آفتابی چون شهود(۳۳) رُجوم: جمعِ رَجْم به معنی سنگسار کردن، سنگ‌باران کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #393, Divan e Shamsجمع باشید ای حریفان زآنکه وقتِ خواب نیستهر حریفی کو بِخُسبَد، والله از اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم بندِ خلق، جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #729, Divan e Shamsهر که در آبی گریزد ز امرِ او آتش شودهر که در آتش شود از بهرِ او ریحان کُنَدچه نْگری در دیو مردم، این نگر کو دَم به دَمآدمی را دیو سازد، دیو را انسان کُنَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #251آدمی‌خوارند اغلب مردماناز سلام عَلّیکِ‌شان کم جو امانخانهٔ دیو است دل‌های همهکم پذیر از دیو مردم دَمدَمه(۳۴)از دَمِ دیو آنکه او لا حَول خَورد(۳۵-۳۶)هم چو آن خر در سَر آید در نبردهر که در دنیا خورَد تَلبیسِ(۳۷) دیووز عدوِّ دوست‌رُو تعظیم و ریو(۳۸)در رهِ اسلام و بر پولِ(۳۹) صِراطدر سر آید همچو آن خر از خُباط(۴۰)عشوه‌های یارِ بد مَنیوش(۴۱) هیندام بین، ایمن مرو تو بر زمینصد هزار ابلیسِ لا حَول آر بینآدما، ابلیس را در مار بیندَم دهد(۴۲) گوید تو را: ای جان و دوست  تا چو قصّابی کَشَد از دوست، پوستدَم دهد، تا پوستت بیرون کَشَد  وایِ او کز دشمنان، اَفیون چَشَدسَر نهد بر پایِ تو، قصّابْ‌‏وار  دَم دهد تا خونْت ریزد زارِ زارهمچو شیری، صَیدِ خود را خویش کُن  ترکِ عِشوهٔ اجنبیّ و، خویش کُن(۳۴) دَمدَمه: مکر، فریب، گول زدن(۳۵) لا حَول خَوردن: مفتونِ سخنان فریبندهٔ دیگران شدن(۳۶) لا حَول: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ. نيرو و قدرتی نیست مگر خدا را(۳۷) تَلبیس: فریب، حیله و نیرنگ(۳۸) ریو: حیله(۳۹) پول: پل(۴۰) خُباط: افكارِ من ذهنی یا فکری که بر پایهٔ من ذهنی است؛ شوریدگی مغز(۴۱) مَنیوش: گوش مکن؛ نیوشیدن به معنی گوش کردن است.(۴۲) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا یعنی فریب دادن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در اِفتِتان(۴۳)اِستِعانَت جوید او زین اِنسیانکه شما یارید با ما، یاری‌ایجانبِ مایید جانب داری‌ای(۴۳) اِفتِتان: گمراه کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بَرَدبی کَسَش یابد، سرش را او خَورَدیک بَدَست(۴۴) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۴۴) بَدَست: وَجب----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4342عنکبوتِ دیو، بر چون تو ذُباب(۴۵)  کَرّ و فر دارد، نه بر کبک و عُقاببانگِ دیوان، گلّه‌بانِ اشقیاست(۴۶)  بانگِ سلطان، پاسبانِ اولیاستتا نیامیزد، بدین دو بانگِ دور  قطره‌یی از بحرِ خوش با بحرِ شور(۴۵) ذُباب: مگس(۴۶) اشقیا: بدبختان----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حَذَردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsکو میوه‌ها را دایگان؟ کو شهد و شِکّر رایگان؟خشک است از شیرِ روان هر شیردان، هر شیردانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #782, Divan e Shamsخبرت هست که در شهر شِکَر ارزان شد؟خبرت هست که دی گم شد و تابستان شد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2222در وجودِ آدمی جان و روان می‌‌رسد از غیب، چون آبِ روان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsخورده چو آدم دانه‌ای، افتاده از کاشانه‌ایپرّیده تاج و حلّه‌شان زین افتنان، زین افتنانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اِهْبِطُوا(۴۷) بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»ما عِیال حضرتیم و شیرخواهگفت: اَلْخَلقُ عِیالٌ(۴۸) لِلْـاِلٰهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهد(۴۷) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۴۸) عِیال: خانوار----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اَندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش، کرد سرد بعد از آن تاجش همان دَم راست شدآنچنانکه تاج را می‌خواست شدبعد از آنَش کژ همی کرد او به قصد تاج وا می‌گشت تارَک‌جو به قصدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۴۹  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2049گاو می‌شاید خدایی را به لافدر رسولی‌ چون منی صد اختلاف؟پیشِ گاوی سَجده کردی از خریگشت عقلت صیدِ سحرِ سامریچشم دزدیدی ز نورِ ذُالْجلالاینْت(۴۹) جهلِ وافر و، عینِ ضَلالشُه(۵۰) بر آن عقل و، گُزینش که تو راستچون تو کانِ جهل را کُشتن سزاستگاوِ زرّین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این همه رغبت شگُفت(۴۹) اینْت: این تو را(۵۰) شُه: کلمه‌ای است برای اظهارِ نفرت و کراهت؛ اُف، تُف----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2055باطلان را چه رُباید؟ باطلیعاطلان را چه خوش آید؟ عاطلیزآنکه هر جنسی رُباید جنسِ خودگاو، سویِ شیرِ نر کی رُو نَهَد؟گرگ بر یوسف کجا عشق آورد؟جز مگر از مکر تا او را خورَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رَهَش دور است تا دیدارِ دوستکو نجویَد سَر، رئیسیش(۵۱) آرزوست(۵۱) رئیسی: ریاست----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsگلشن چو آدم مستضرّ، هم نوحه‌گر، هم منتظرچون گفتشان لاٰتَقْنَطُوا ذوالامتنان، ذوالامتنانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۵۲)(۵۲) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2064ترک گفتنِ آن مردِ ناصح بعد از مبالغهٔ پند، مغرورِ خرس راآن مسلمان، ترکِ ابله کرد و تَفْتزیرِ لب لاحَوْل(۵۳) گویان باز رفتگفت: چون از جِدِّ پندم وز جِدالدر دلِ او بیش می‌زاید خیالپس رهِ پند و، نصیحت بسته شدامر اَعْرِضْ عَنْهُمُ پیوسته شد«بنابراین، راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده است که باید از ستیزه‌گران روی گردانید.»قرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdah(#32), Line #30«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ.»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»چون دوایت می‌فزاید درد، پسقصّه با طالب بگو، برخوان عَبَس(۵۳) لاحَول: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلـّا بِاللهِ. نيرو و قدرتی نیست مگر خدا را----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsجمله درختان صف‌زده، جامه سیه، ماتم‌زدهبی‌برگ و زار و نوحه‌گر زان امتحان، زان امتحانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174 ما در این دِهلیزِ قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰکه بَلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیاناز چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۵۴)؟نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟چند در دهلیزِ(۵۵) قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه(۵۶)زآن بخواندندت بدینجا، تا که توآن گواهی بدْهی و ناری عُتُو(۵۷)از لِجاجِ(۵۸) خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بِنَدْهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهید؟یک زمان کار است بگزار(۵۹) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۵۴) تن زدن: ساکت شدن(۵۵) دهلیز: راهرو(۵۶) پگاه: صبح زود، سحر(۵۷) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۵۸) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۵۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین، به‌ کمتر امتحان،‌ خود را مخرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای لک‌لک و سالارِ ده، آخر جوابی بازدهدر قعر رفتی، یا شدی بر آسمان، بر آسمان؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsخَمُش کن، آنکه او از صُلبِ(۶۰) عشق استبَسَسْتَش اینکه من ارشاد کردمولیک آن را که طوفانِ بلا بُردفرو شد، گرچه من فریاد کردممگر از قعرِ طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردمقرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیات ۵ تا ۷Quran, Sooreh At-Tariq(#86), Line #5-7«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ» (٥) «پس آدمى بنگرد كه از چه چيز آفريده شده‌است»«خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ» (٦) «از آبى جهنده آفريده شده‌است»«يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ» (٧) «كه از ميان پشت و سينه بيرون مى‌آيد.»(۶۰) صُلب: استخوانهای پشت------------------------مجموع لغات:(۱) نوش کردن: گوش کردن، شنیدن(۲) افتنان: فریب خوردگی(۳) مستضرّ: ضرر دیده(۴) لاٰتَقْنَطُوا: نومید مباشید. اشاره به آیهٔ ۵۳، سورهٔ زمر (۳۹)(۵) ذوالامتنان: صاحب منّت، از نامهای خدای تعالی، ذوالمنن(۶) مهرجان: مهرگان(۷) هندوان: کنایه از شب و سیاهی است.(۸) مَحرور: آنکه مزاج گرم دارد، گرم‌شده از حرارت آتش و تب.(۹) حَمَل: بره. برجِ حَمَل: اولین برج از برجهای دوازده‌گانه، برابر با فروردین.(۱۰) وَحَل: گل و لای(۱۱) شاهد: زیبا(۱۲) کاسِد شدن: بی‌رونق شدن، ارزان شدن(۱۳) کالمُلْکُ لَکْ: پادشاهی و چیرگی از آنِ توست.(۱۴) مُستَعان: آنکه از او یاری می‌خواهند، از نام‌ها و صفات خداوند.(۱۵) حامل: گرانبار، حامله(۱۶) پیکان: پیک‌ها، قاصدان(۱۷) وادی: بیابان(۱۸) فارِغ: راحت و آسوده(۱۹) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۲۰) علالا: بانگ، شور و غوغا(۲۱) شَرزه: خشمگین، زورمند(۲۲) سگِ کاهدانی: سگی که به سببِ سر و صدای بیهوده در کاهدان محصور می شود؛ سگِ کاهدانی نماد تنبلی و بیکارگی است.(۲۳) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۴) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۵) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۲۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۷) حَبر: دانشمند، دانا(۲۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۹) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۳۰) دست خاییدن: دست گزیدن؛ به دندان گرفتنِ دست به علامتِ حسرت و پشیمانی(۳۱) ژاژخایی: بیهوده‌گویی، یاوه‌سرایی(۳۲) مِسمار: میخ(۳۳) رُجوم: جمعِ رَجْم به معنی سنگسار کردن، سنگ‌باران کردن(۳۴) دَمدَمه: مکر، فریب، گول زدن(۳۵) لا حَول خَوردن: مفتونِ سخنان فریبندهٔ دیگران شدن(۳۶) لا حَول: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ. نيرو و قدرتی نیست مگر خدا را(۳۷) تَلبیس: فریب، حیله و نیرنگ(۳۸) ریو: حیله(۳۹) پول: پل(۴۰) خُباط: افكارِ من ذهنی یا فکری که بر پایهٔ من ذهنی است؛ شوریدگی مغز(۴۱) مَنیوش: گوش مکن؛ نیوشیدن به معنی گوش کردن است.(۴۲) دَم دادن: دمیدن، افسون خواندن بر مار، در اینجا یعنی فریب دادن(۴۳) اِفتِتان: گمراه کردن(۴۴) بَدَست: وَجب(۴۵) ذُباب: مگس(۴۶) اشقیا: بدبختان(۴۷) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۴۸) عِیال: خانوار(۴۹) اینْت: این تو را(۵۰) شُه: کلمه‌ای است برای اظهارِ نفرت و کراهت؛ اُف، تُف(۵۱) رئیسی: ریاست(۵۲) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَمِ الهی(۵۳) لاحَول: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلـّا بِاللهِ. نيرو و قدرتی نیست مگر خدا را(۵۴) تن زدن: ساکت شدن(۵۵) دهلیز: راهرو(۵۶) پگاه: صبح زود، سحر(۵۷) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۵۸) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۵۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۶۰) صُلب: استخوانهای پشت----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای باغبان ای باغبان آمد خزان آمد خزانبر شاخ و برگ از درد دل بنگر نشان بنگر نشانای باغبان هین گوش کن ناله درختان نوش کننوحه‌کنان از هر طرف صد بی‌زبان صد بی‌زبانهرگز نباشد بی‌سبب گریان دو چشم و خشک ‌لبنبود کسی بی‌درد دل رخ زعفران رخ زعفرانحاصل درآمد زاغ غم در باغ و می کوبد قدمپرسان به افسوس و ستم کو گلستان کو گلستانکو سوسن و کو نسترن کو سرو و لاله و یاسمنکو سبزپوشان چمن کو ارغوان کو ارغوانکو میوه‌ها را دایگان کو شهد و شکر رایگانخشک است از شیر روان هر شیردان هر شیردانکو بلبل شیرین‌فنم کو فاخته کوکوزنمطاووس خوب چون صنم کو طوطیان کو طوطیانخورده چو آدم دانه‌ای افتاده از کاشانه‌ایپریده تاج و حله‌شان زین افتنان زین افتنانگلشن چو آدم مستضر هم نوحه‌گر هم منتظرچون گفتشان لاتقنطوا ذوالامتنان ذوالامتنانجمله درختان صف‌زده جامه سیه ماتم‌زدهبی‌برگ و زار و نوحه‌گر زان امتحان زان امتحانای لک‌لک و سالار ده آخر جوابی بازدهدر قعر رفتی یا شدی بر آسمان بر آسمانگفتند ای زاغ عدو آن آب بازآید به جوعالم شود پررنگ و بو همچون جنان همچون جنانای زاغ بیهوده سخن سه ماه دیگر صبر کنتا دررسد کوری تو عید جهان عید جهانز آواز اسرافیل ما روشن شود قندیل مازنده شویم از مردن آن مهرجان آن مهرجانتا کی از این انکار و شک کان خوشی بین و نمکبر چرخ پر چون مردمک بی‌نردبان بی‌نردبانمیرد خزان همچو دد بر گور او کوبی لگدنک صبح دولت می‌دمد ای پاسبان ای پاسبانصبحا جهان پرنور کن این هندوان را دور کنمر دهر را محرور کن افسون بخوان افسون بخوانای آفتاب خوش عمل بازآ سوی برج حملنی یخ گذار و نی وحل عنبرفشان عنبرفشانگلزار را پرخنده کن وان مردگان را زنده کنمر حشر را تابنده کن هین العیان هین العیاناز حبس رسته دانه‌ها ما هم ز کنج خانه‌هاآورده باغ از غیب‌ها صد ارمغان صد ارمغانگلشن پر از شاهد شود هم پوستین کاسد شودزاینده و والد شود دور زمان دور زمانلک‌لک بیاید با یدک بر قصر عالی چون فلکلک‌لک کنان کالملک لک یا مستعان یا مستعانبلبل رسد بربط‌زنان وان فاخته کوکوکنانمرغان دیگر مطرب بخت جوان بخت جوانمن زین قیامت حاملم گفت زبان را می‌هلممی‌ناید اندیشه دلم اندر زبان اندر زبانخاموش و بشنو ای پدر از باغ و مرغان نو خبرپیکان پران آمده از لامکان از لامکان* قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» «بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای باغبان ای باغبان آمد خزان آمد خزانبر شاخ و برگ از درد دل بنگر نشان بنگر نشانای باغبان هین گوش کن ناله درختان نوش کننوحه‌کنان از هر طرف صد بی‌زبان صد بی‌زبانهرگز نباشد بی‌سبب گریان دو چشم و خشک‌لبنبود کسی بی‌درد دل رخ زعفران رخ زعفرانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروان عاشقان را شاد کردمدهان اژدها را بردریدمطریق عشق را آباد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو بر آب رقص کنیچو پر شدی به بن حوض و جو مکان گیریخدای داد دو دستت که دامن من گیربداد عقل که تا راه آسمان گیریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2519, Divan e Shamsغلام پاسبانانم که یارم پاسبانستیبه چستی و به شب‌خیزی چو ماه و اخترانستیغلام باغبانانم که یارم باغبانستیبه تری و به رعنایی چو شاخ ارغوانستینباشد عاشقی عیبی و گر عیب است تا باشدکه نفسم عیب‌دان آمد و یارم غیب‌دانستیاگر عیب همه عالم تو را باشد چو عشق آمدبسوزد جمله عیبت را که او بس قهرمانستیگذشتم بر گذرگاهی بدیدم پاسبانی رانشسته بر سر بامی که برتر زآسمانستیکلاه پاسبانانه قبای پاسبانانهولیک از های‌های او دو عالم در امانستیبه دست دیدبان او یکی آیینه‌ای شش‌سوکه حال شش جهت یک یک در آیینه بیانستیچو من دزدی بدم رهبر طمع کردم بدان گوهربرآوردم یکی شکلی که بیرون از گمانستیز هر سویی که گردیدم نشانه تیر او دیدمز هر شش‌سو برون رفتم که آن ره بی‌نشانستیهمه سوها ز بی‌سو شد نشان از بی‌نشان آمدچو آمد راه واگشتن ز آینده نهانستیچو زان شش‌پرده تاری برون رفتم به عیاریز نور پاسبان دیدم که او شاه جهانستیچو باغ حسن شه دیدم حقیقت شه بدانستمکه هم شه باغبانستی و هم شه باغ جانستیاز او گر سنگسار آیی تو شیشه عشق را مشکنازیرا رونق نقدت ز سنگ امتحانستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1461هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شحمی و لحمی پود و تار شحم تو در شمع‌ها نفزود تابلحم تو مخمور را نامد کباب در گداز این جمله تن را در بصردر نظر رو در نظر رو در نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2830, Divan e Shamsهله پاسبان منزل تو چگونه پاسبانیکه ببرد رخت ما را همه دزد شب نهانیبزن آب سرد بر رو بجه و بکن علالاکه ز خوابناکی تو همه سود شد زیانیکه چراغ دزد باشد شب و خواب پاسبانانبه دمی چراغشان را ز چه رو نمی‌نشانیبگذار کاهلی را چو ستاره شب‌روی کنز زمینیان چه ترسی که سوار آسمانیدو سه عوعو سگانه نزند ره سوارانچه برد ز شیر شرزه سگ و گاو کاهدانیسگ خشم و گاو شهوت چه زنند پیش شیریکه به بیشه حقایق بدرد صف عیانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsدل بی‌قرار را گو که چو مستقر نداریسوی مستقر اصلی ز چه رو سفر نداریبه دم خوش سحرگه همه خلق زنده گرددتو چگونه دلستانی که دم سحر نداریتو چگونه گلستانی که گلی ز تو نرویدتو چگونه باغ و راغی که یکی شجر نداریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دید احول استورنه اول آخر آخر اول استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2847, Divan e Shamsتو دلا چنان شدستی ز خرابی و ز مستیسخن پدر نگویی هوس پسر نداریبه مثال آفتابی نروی مگر که تنهابه مثال ماه شب‌رو حشم و حشر نداریتو در این سرا چو مرغی چو هوات آرزو شدبپری ز راه روزن هله گیر در نداریو اگر گرفته‌جانی که نه روزن است و نی درچو عرق ز تن برون رو که جز این گذر نداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #682, Divan e Shamsچو پا واپس کشد یک روز از دوستخطر باشد که عمری دست خایدجدایی را چرا می‌آزماییکسی مر زهر را چون آزمایدگیاهی باش سبز از آب شوقشمیندیش از خری کو ژاژ خایدسرک بر آستان نه همچو مسمارکه گردون این چنین سر را نسایدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که اصحابی نجوم ره‌روان را شمع و شیطان را رجوم‌‌حدیث«اَصْحابی کَالنُّجومِ فَبِاَیِّهِمِ اقْتَدَیْتُمْ اِهْدَیْتُمْ.»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند که به دنبالِ هرکدامشان بروید راهِ راست را خواهید یافت.»هر کسی را گر بدی آن چشم و زور کو گرفتی ز آفتاب چرخ نورهیچ ماه و اختری حاجت نبود که بدی بر آفتابی چون شهودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #393, Divan e Shamsجمع باشید ای حریفان زآنکه وقت خواب نیستهر حریفی کو بخسبد والله از اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #729, Divan e Shamsهر که در آبی گریزد ز امر او آتش شودهر که در آتش شود از بهر او ریحان کندچه نگری در دیو مردم این نگر کو دم به دمآدمی را دیو سازد دیو را انسان کندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #251آدمی‌خوارند اغلب مردماناز سلام علیکشان کم جو امانخانه دیو است دل‌های همهکم پذیر از دیو مردم دمدمهاز دم دیو آنکه او لا حول خوردهم چو آن خر در سر آید در نبردهر که در دنیا خورد تلبیس دیووز عدو دوست‌رو تعظیم و ریودر ره اسلام و بر پول صراطدر سر آید همچو آن خر از خباطعشوه‌های یار بد منیوش هیندام بین ایمن مرو تو بر زمینصد هزار ابلیس لا حول آر بینآدما ابلیس را در مار بیندم دهد گوید تو را ای جان و دوست  تا چو قصابی کشد از دوست پوستدم دهد تا پوستت بیرون کشد  وای او کز دشمنان افیون چشدسر نهد بر پای تو قصاب‌وار  دم دهد تا خونت ریزد زار زارهمچو شیری صید خود را خویش کن  ترک عشوه اجنبی و خویش کنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در افتتاناستعانت جوید او زین انسیانکه شما یارید با ما یاری‌ایجانب مایید جانب داری‌ایمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بردبی کسش یابد سرش را او خوردیک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4342عنکبوت دیو بر چون تو ذبابکر و فر دارد نه بر کبک و عقاببانگ دیوان گله‌بان اشقیاستبانگ سلطان پاسبان اولیاستتا نیامیزد بدین دو بانگ دور  قطره‌یی از بحر خوش با بحر شورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsکو میوه‌ها را دایگان کو شهد و شکر رایگانخشک است از شیر روان هر شیردان هر شیردانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #782, Divan e Shamsخبرت هست که در شهر شکر ارزان شدخبرت هست که دی گم شد و تابستان شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2222در وجود آدمی جان و روان می‌‌رسد از غیب چون آ روان‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsخورده چو آدم دانه‌ای افتاده از کاشانه‌ایپریده تاج و حله‌شان زین افتنان زین افتنانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #925جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»ما عیال حضرتیم و شیرخواهگفت الخلق عیال للـالهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1906پس سلیمان اندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش کرد سرد بعد از آن تاجش همان دم راست شدآنچنانکه تاج را می‌خواست شدبعد از آنش کژ همی کرد او به قصد تاج وا می‌گشت تارک‌جو به قصدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۴۹  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2049گاو می‌شاید خدایی را به لافدر رسولی‌ چون منی صد اختلافپیش گاوی سجده کردی از خریگشت عقلت صید سحر سامریچشم دزدیدی ز نور ذالجلالاینت جهل وافر و عین ضلالشه بر آن عقل و گزینش که تو راستچون تو کان جهل را کشتن سزاستگاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این همه رغبت شگفتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2055باطلان را چه رباید باطلیعاطلان را چه خوش آید عاطلیزآنکه هر جنسی رباید جنس خودگاو سوی شیر نر کی رو نهدگرگ بر یوسف کجا عشق آوردجز مگر از مکر تا او را خوردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رهش دور است تا دیدار دوستکو نجوید سر رئیسیش آرزوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsگلشن چو آدم مستضر هم نوحه‌گر هم منتظرچون گفتشان لاتقنطوا ذوالامتنان ذوالامتنانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2064ترک گفتن آن مرد ناصح بعد از مبالغه پند مغرور خرس راآن مسلمان ترک ابله کرد و تفتزیر لب لاحول گویان باز رفتگفت چون از جد پندم وز جدالدر دل او بیش می‌زاید خیالپس ره پند و نصیحت بسته شدامر اعرض عنهم پیوسته شدبنابراین راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده است که باید از ستیزه‌گران روی گردانیدقرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdah(#32), Line #30«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ.»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»چون دوایت می‌فزاید درد پسقصه با طالب بگو برخوان عبسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsجمله درختان صف‌زده جامه سیه ماتم‌زدهبی‌برگ و زار و نوحه‌گر زان امتحان زان امتحانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیکه بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیاناز چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیمنه که ما بهر گواهی آمدیمچند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاهزآن بخواندندت بدینجا تا که توآن گواهی بدهی و ناری عتواز لجاج خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بندهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهیدیک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #746امتحان بر امتحان است ای پدرهین به‌ کمتر امتحان خود را مخرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1794, Divan e Shamsای لک‌لک و سالار ده آخر جوابی بازدهدر قعر رفتی یا شدی بر آسمان بر آسمانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsخمش کن آنکه او از صلب عشق استبسستش اینکه من ارشاد کردمولیک آن را که طوفان بلا بردفرو شد گرچه من فریاد کردممگر از قعر طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردمقرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیات ۵ تا ۷Quran, Sooreh At-Tariq(#86), Line #5-7«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ» (٥) «پس آدمى بنگرد كه از چه چيز آفريده شده‌است»«خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ» (٦) «از آبى جهنده آفريده شده‌است»«يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ» (٧) «كه از ميان پشت و سينه بيرون مى‌آيد.»

برنامه شماره ۹۳۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۸ اکتبر ۲۰۲۲ -  ۲۷ مهربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۳۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوشِ او بنوشیدیز بعدِ نوش، کند نیشِ اوت فَصّادی(۱)چو چشمِ مستِ کسی کرد حلقه در گوشَتز گوش پنبه برون کن، مجوی آزادیبرین بنه دلِ خود را چو دخلِ(۲) خنده رسیدکه غم نجوید عُشرت(۳)، ز خرمنِ شادیمگر زمینِ مسلّم دهد تو را سلطانچنانکه داد به بِشر(۴) و جنیدِ بغدادی(۵)چو طوقِ موهبت(۶) آمد، شکست گردنِ غمرسید دادِ خدا و بِمُرد بیدادیبه هر کجا که رَوی ماه بر تو می‌تابدمه‌ست نورفشان بر خراب و آبادیغلامِ ماه شدی، شب تو را بِه از روز استکه پشتدارِ تو باشد میانِ هر وادیخُنُک تو را و خُنُک جمله همرهانِ تو راکه سعدِ اکبری و نیکبخت افتادیبه وعده‌هایِ خوشش اعتماد کن ای جانکه شاه مِثل ندارد به راست‌میعادی(۷)به گوشِ تو همه تفسیرِ این بگوید شاهچنانکه اشترِ خود را نوا زند حادی(۸)(۱) فصّادی: رگ زنی، حجامتگری(۲) دخل: درآمد، سود (مقابل خرج)(۳) عُشر: یک دهم از هر چیز، نوعی خراج(۴) بِشر: ابونصر بشر حافی، صوفی معروف که در بغداد می‌زیست.(۵) جنیدِ بغدادی: از مردم بغداد و از عارفان بزرگ بود.(۶) موهبت: عطا، بخشش(۷) راست‌میعادی: صدق قول، راست وعده بودن.(۸) حادی: آواز خواننده برای شتران----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوشِ او بنوشیدیز بعدِ نوش، کند نیشِ اوت فَصّادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۹) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتنُطقِ موسی بُد بر اندازه، ولیکهم فزون آمد ز گفتِ یارِ نیکآن فزونی با خَضِر آمد شِقاق(۱۰)گفت: رَوْ تو مُکْثِری(۱۱) هذا فِراققرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ … .»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست… .»موسیا، بسیار گویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۱۲)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی(۱۰) شِقاق: جدایی و دشمنی(۱۱) مُکْثِر:‌ پُرگو(۱۲) شِسته‌:‌ مخفّف نشسته است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در اِفتِتان(۱۳)اِستِعانَت جوید او زین اِنسیانکه شما یارید با ما، یاری‌ایجانبِ مایید جانب داری‌ای(۱۳) اِفتِتان: گمراه کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۱۴)که اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیمِ بانگِ آن دیوِ لعینواگُریزی در ضَلالت(۱۵) از یقینقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۴Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #64«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ ۚ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُورًا.»«با فرياد خويش هر كه را توانى از جاى برانگيز و به يارى سواران و پيادگانت بر آنان بتاز و در مال و فرزند با آنان شركت جوى و به آنها وعده بده. و حال آنكه شيطان جز به فريبى وعده‌شان ندهد.»قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۵Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #65«إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ ۚ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ وَكِيلًا»«تو را بر بندگان من هيچ تسلطى نباشد و پروردگار تو براى نگهبانيشان كافى است.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #268«الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.»«شيطان شما را از بينوايى مى‌ترساند و به كارهاى زشت وا مى‌دارد، در حالى كه خدا شما را به آمرزش خويش و افزونى وعده مى‌دهد. خدا گشايش‌دهنده و داناست.»(۱۴) غَوی: گمراه(۱۵) ضَلالت: گمراهی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #752چون بود آن بانگِ غول؟ آخر بگومال خواهم، جاه خواهم، و آب رواز درونِ خویش این آوازهامنع کن تا کشف گردد رازهاذکرِ حق کن، بانگِ غولان را بسوزچشم نرگس را ازین کرکس بدوزمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3779ما همه مُرغابیانیم ای غلامبَحر می‌داند زبانِ ما تمامپس سلیمان، بَحر آمد، ما چو طَیر(۱۶)در سلیمان تا اَبَد داریم سَیربا سلیمان، پای در دریا بِنِهتا چو داود آب، سازد صد زِرِهآن سلیمان، پیشِ جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و، ساحرستتا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضولاو به پیشِ ما و، ما از وی مَلول(۱۷)تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سَعد(۱۸)چشمِ او مانده‌ست در جُویِ روانبی‌‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرکبِ همّت سوی اسباب رانداز مَسَّبِب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَّبِب را عَیانکی نهد دل بر سبب های جهان؟(۱۶) طَیر: پرنده(۱۷) مَلول: افسرده، اندوهگین(۱۸) سَعد: خجسته، مبارک----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۱۹)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۲۰)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۲۱) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحثشرطِ روزِ بعث، اوّل مُردن استزآنکه بعث از مُرده زنده کردن استجمله عالَم زین غلط کردند راهکَز عَدَم ترسند و، آن آمد پناهاز کجا جوییم علم؟ از تَرکِ علماز کجا جوییم سِلم؟ از تَرکِ سِلم(۲۲)از کجا جوییم هست؟ از تَرکِ هستاز کجا جوییم سیب؟ از تَرکِ دستهم تو تانی کرد یا نِعمَ‌المُعین(۲۳)دیدهٔ معدوم‌بین را هست‌‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم(۲۴) دید(۱۹) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۰) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۱) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۲۲) سِلم: صلح، آشتی(۲۳) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۲۴) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2061ز اندرونم صدخموشِ خوش‌نَفَس(۲۵)دست بر لب می‌زند یعنی که بسخامُشی بحرست و، گفتن همچو جُوبحر می‌جوید تو را، جُو را مجواز اشارت‌هایِ دریا سر متابختم کن، واللهُ اَعْلَمْ بِالصَّواب(۲۶)همچنین پیوسته کرد آن بی‌ادبپیشِ پیغمبر سخن ز آن سرد‌لبدست می‌دادش(۲۷) سخن، او بی‌خبرکه خبر هرزه بُوَد پیشِ نظراین خبرها از نظر خود نایب استبهرِ حاضر نیست، بهرِ غایب استهر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیشِ او معزول(۲۸) شدچونکه با معشوق گشتی همنشیندفع کن دلّالگان را بعد از اینهر که از طفلی گذشت و مَرد شدنامه و دلّاله بر وی سرد شدنامه خوانَد از پی تعلیم راحرف گوید از پیِ تفهیم راپیشِ بینایان خبر گفتن خطاستکآن دلیلِ غفلت و نقصان ماستپیشِ بینا، شد خموشی نفعِ توبهرِ این آمد خطابِ أنْصِتُواگر بفرماید بگو، بر گُوی خَوشلیک اندک گُو، دراز اندر مَکَشور بفرماید که اندر کَش درازهمچنین شَرمین(۲۹) بگو، با امر ساز(۳۰)(۲۵) خوش‌نَفَس: آنكه دَم و نَفَسِ او مبارک است، خیرخواه، خوش طینت، شیرین کلام.(۲۶) واللهُ اَعْلَمْ بِالصَّواب: براستی که خداوند به راستی و درستی داناتر است.(۲۷) دست دادن: حاصل شدن، میّسر گشتن(۲۸) معزول: عزل شده(۲۹) شَرمین: شرمناک، باحیا(۳۰) با امر ساز: از دستور اطاعت کن----------مولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیشِ بی‌دولت، بگردد او ز راهای بسا معشوق کآید ناشناختپیش بدبختی، نداند عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی، زودتر کشفت شودمرغِ صبر از جمله پرّان‌تر بُوَدور بپرسی دیرتر حاصل شودسَهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۱) و سَنی(۳۲)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۱) حَبر: دانشمند، دانا(۳۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۳)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی بیرون رودعلّت ابلیس اَنَا خیری بده‌ستوین مرض، در نفسِ هر مخلوق هست(۳۳) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمع روی تو نتان(۳۴) دیدن مرین دو راه را(۳۴) نَتان: نتوان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۳۵) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۳۶) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۳۷)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۳۵) کاهلی: تنبلی(۳۶) رنجور: بیمار(۳۷) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.---------- مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۳۸) ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۳۹)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانکه تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۴۰)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۴۱)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۴۲) را(۳۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۳۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۴۰) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۴۱) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۲) بحر: دریا----------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۴۳)ز آنکه جَبّاران(۴۴) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۴۳) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۴) جَبّار: ستمگر، ظالم----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1822اندرین ره، می‌تراش و می‌خراشتا دم آخر، دمی فارغ مباشمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بَرَدبی کَسَش یابد، سرش را او خَورَدیک بَدَست(۴۵) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۴۵) بَدَست: وَجب----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استادِ عشق ز استادیکه هین، بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوشِ او بنوشیدیز بعدِ نوش، کند نیشِ اوت فَصّادیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش دَه می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جَهولِ(۴۶) خوابناکتخم افگندن بُوَد در شوره‌خاکچاکِ حُمْق(۴۷) و جهل نپْذیرد رفوتخمِ حکمت کم دِهَش(۴۸) ای پندگو(۴۶) جَهول: نادان(۴۷) حُمْق: نادانى(۴۸) كم دِهَش: او را نده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دَم مَزَن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نآمد در زبان و در بیاندَم مَزَن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نآمد در کتاب و در خطابدَم مَزَن تا دم زند بهرِ تو روحآشنا(۴۹) بگذار در کشتیِّ نوح(۴۹) آشنا: شنا----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۵۰) نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۵۰) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعرهٔ لاضَیْر(۵۱) بر گردون رسیدهین بِبُر که جان ز جان کندن رهیدما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایمساحران با بانگی بلند که به آسمان می‌رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی‌رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سورهٔ شعراء (۲۶)، آیهٔ ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shu’araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ»«گفتند: باكى نيست، ما نزد پروردگارمان باز مى‌گرديم.»(۵۱) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsچو چشمِ مستِ کسی کرد حلقه در گوشَتز گوش پنبه برون کن، مجوی آزادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۵۲) عشق این باشد بگو(۵۲) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۱۶Poem(Qazal)#316, Divan e Hafezحافظ از جورِ تو حاشا که بگردانَد رویمن از آن روز که در‌ بندِ توام آزادممولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امیدِ راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کُنجی بی‌دَد(۵۳) و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست(۵۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3774چون خیالی در دلت آمد، نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و حیله‌اش دام بودآنکه جان پنداشت، خون‌آشام بوددر بِبَست و دشمن اندر خانه بودحیلهٔ فرعون، زین افسانه بودصد هزاران طفل کُشت آن کینه‌کَشوآنکه او می‌جُست، اندر خانه‌اشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبرین بنه دلِ خود را چو دخلِ خنده رسیدکه غم نجوید عُشرت، ز خرمنِ شادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsهر کس فریباند مرا تا عُشر(۵۴) بستاند مراآنکِم(۵۵) دهد فهمِ بیا، گوید که پیشِ من بیا(۵۴) عُشر: یک دهم(۵۵) آنکِم: آن که مرا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که رَوَم، به گلستانمتا صورتِ تو قرینِ دل شدبر خاک نِیَم، بر آسمانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsتا من بدیدم روی تو، ای ماه و شمع روشنمهر جا نشینم خرّمم، هر جا رَوَم در گلشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsمگر زمینِ مسلّم دهد تو را سلطانچنانکه داد به بِشر و جنیدِ بغدادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #263در زمینِ مردمان، خانه مکُنکارِ خود کن، کارِ بیگانه مکُنکیست بیگانه؟ تنِ خاکیِّ توکز برای اوست غمناکیِّ تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دیدِ خود مگذار از دیدِ خسانکه به مُردارت کَشَند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چی؟هین عصااَم کَش که کورم ای اَچی(۵۶)؟(۵۶) اَچی: برادر----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو، به چشمِ خود نِگرمَنگر از چشمِ سفیهی بی‌خبرگوش داری تو، به گوشِ خود شنوگوشِ گولان را چرا باشی گرو؟بی ز تقلیدی، نظر را پیشه کنهم برایِ عقلِ خود اندیشه کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2380خشک بر میخِ طبیعت چون قَدید(۵۷)بستهٔ اسباب، جانش لایَزید(۵۸)و آن فضایِ خَرْقِ(۵۹) اسباب و عللهست اَرضُ‌الله، ای صدرِ اَجَل(۶۰)(۵۷) قَدید: گوشت خشکیده نمک سود(۵۸) لا یَزید: افزون نمی‌شود(۵۹) خَرْق: پاره کردن(۶۰) صدرِ اَجَل: وزیرِ اعظم، بزرگترین وزیر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تکِ این خانه گرفتم وطنمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #404دادِ تو واخواهم از هر بی‌خبرداد، کِه‌دْهدَ جز خدایِ دادگر؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsچو طوقِ موهبت آمد، شکست گردنِ غمرسید دادِ خدا و بِمُرد بیدادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1258, Divan e Shamsگر غمی آید گلوی او بگیرداد از او بِستان امیرِ داد(۶۱) باش(۶۱) داد: عدل، انصاف----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۴  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1484خرقه‌ٔ تسلیم اندر گردنمبر من آسان کرد سیلی خوردنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه هر کجا که رَوی ماه بر تو می‌تابدمه‌ست نورفشان بر خراب و آبادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #670 من که خَصمم هم منم، اندر گُریزتا ابد کارِ من آمد خیز خیز(۶۲)نه به هندست ایمن و نه در خُتَنآنکه خصمِ اوست سایهٔ خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچگاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»(۶۲) خیز خیز: برخاستن و برجستن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ(۶۳) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماری(۶۳) وادی: بیابان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsغلامِ ماه شدی، شب تو را بِه از روز استکه پشتدارِ تو باشد میانِ هر وادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4108گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ توپُشت‌دارت(۶۴) بودی او و عُذرخواهمن غلامِ زَلَّتِ(۶۵) مستِ اِله(۶۴) پُشت‌دار: پشتیبان، حامی(۶۵) زَلَّت: لغزش----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsخُنُک تو را و خُنُک جمله همرهانِ تو راکه سعدِ اکبری و نیکبخت افتادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی مُنَجِّم گفت: دیدم طالعی داری تو سَعد(۶۶)گفتمش: آری ولیک از ماهِ روزافزونِ خویشمَه که باشد با مَهِ ما؟ کز جمال و طالعشنَحسِ اکبر(۶۷)، سَعدِ اکبر(۶۸) گشت بر گردونِ خویش(۶۶) سَعد: خجسته، مبارک(۶۷) نَحسِ اکبر: ستارهٔ زحل، بزرگترین شومی(۶۸) سَعدِ اکبر: ستارهٔ مشتری، بزرگترین خوش‌یمنی----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۶۹)(۶۹) عَنا: رنج----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه وعده‌هایِ خوشش اعتماد کن ای جانکه شاه مِثل ندارد به راست میعادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی‌داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سوره توبهٔ (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚ وَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بیوفایی دان، وفا با ردِّ حق(۷۰)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۷۰) ردِّ حق: آنکه از نظر حق تعالی مردود است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsراست کُنی وَعدهٔ خود، دست نداری ز کِشِشتا همه را رَقص‌کُنان جانِبِ میدان نَبَریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1574چون جَوالی(۷۱) بس گرانی می‌بَریزآن نباید کم(۷۲)، که در وی بنگریکه چه داری در جَوال از تلخ و خَوش؟گر همی ارزد کشیدن را، بکَشورنه خالی کن جوالت را ز سنگبازخر خود را از این بیگار و ننگدر جَوال آن کُن که می‌باید کَشیدسویِ سلطانان و شاهانِ رشید(۷۳)(۷۱) جَوال: کیسهٔ‌ بزرگ از نخِ ضخیم یا پارچه‌ی خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۷۲) زآن نباید کم: از آن نباید کمتر باشد، لااقلّ، دستِ کم.(۷۳) رشید: راهنما، هدایت کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهدِ بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان، واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد(۷۴)الهی که در این جهان، کسی گرفتارِ تلاشِ بیهوده (کارِ بی مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تَفتیق(۷۵) بود(۷۴) سَداد: راستی و درستی(۷۵) تَفتیق: شکافتن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه گوشِ تو همه تفسیرِ این بگوید شاهچنانکه اشترِ خود را نوا زند حادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2095تملّق کردنِ دیوانه، جالینوس را، و ترسیدنِ جالینوسگفت جالینوس(۷۶) با اصحابِ خَودمر مرا تا آن فلان دارو دهدپس بدو گفت آن یکی: ای ذُوفُنوناین دوا خواهند از بهرِ جُنوندُور از عقلِ تو، این دیگر مگوگفت: در من کرد یک دیوانه رُوساعتی در رویِ من خوش بنگریدچشمکم زد، آستینِ من دَریدگر نه جنسیّت بُدی در من از اوکی رخ آوردی به من آن زشت‌رو؟گر نه دیدی جنسِ خود، کی آمدی؟کی به غیرِ جنس، خود را بر زدی؟چون دو کس بر هم زند، بی‌‌هیچ شکدر میانْشان هست قدرِ مشترککی پَرَد مرغی مگر با جنسِ خَود؟صحبتِ ناجنس، گور است و لَحَد(۷۶) جالینوس: جالینوس از مشهورترین اطبای یونان باستان پس از بقراط محسوب می‌شود.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2103سببِ پریدنِ مرغی با مرغی که جنسِ او نبودآن حکیمی گفت: دیدم در تَکیمی‌دویدی زاغ با یک، لَکْلَکیدر عجب ماندم، بجُستم حالشانتا چه قدرِ مُشترک یابم نشانچون شدم نزدیک، من حیران و دَنگخود بدیدم هر دوان بودند لنگخاصه شهبازی که او عرشی(۷۷) بُوَدبا یکی جغدی که او فرشی(۷۸) بُوَدآن یکی خورشیدِ عِلّیین(۷۹) بُوَدوین دگر خُفاش کز سِجّین(۸۰) بُوَدآن یکی نوری، ز هر عیبی بَریوین یکی کوری، گدایِ هر دَریآن یکی ماهی که بر پروین زندوین یکی کِرمی که بر سرگین زندآن یکی یوسفْ‌رُخی، عیسی‌نَفَس(۸۱)وین یکی گُرگیّ و، یا خر با جَرَس(۸۲)آن یکی پَرّان شده در لامکانوین یکی در کاهدان، همچون سگانبا زبانِ معنوی، گُل با جُعَل(۸۳)این همی‌گوید که ای گَنده‌ بَغَلگر گریزانی ز گُلْشن بی‌گُمانهست آن نفرت کمالِ گُلْسِتانغیرتِ من بر سَرِ تو دُورْباش(۸۴)می‌زند کای خَس، از اینجا دُور باشور بیآمیزی تو با من ای دَنیاین گمان آید که از کانِ منیبلبلان را جای می‌زیبد چَمَنمَر جُعَل را در چَمین(۸۵) خوشتر وطنحق مرا چون از پلیدی پاک داشتچون سزد بر من پلیدی را گماشت؟یک رگم زیشان بُد و، آن را بُریددر من آن بَدْرگ(۸۶) کجا خواهد رسید؟یک نشانِ آدم آن بود از ازلکه مَلایک سَر نهندش از محلیک نشانِ دیگر آنکه آن بِلیسنَنْهَدش سَر که مَنَم شاه و، رئیسلیک اگر ابلیس هم ساجد شدیاو نبودی آدم، او غیری بُدیهم سجودِ هر مَلَک، میزانِ اوستهم جُحودِ(۸۷) آن عدوّ، بُرهانِ اوستهم گواهِ اوست اقرارِ مَلَکهم گواهِ اوست کُفرانِ سَگَک(۷۷) عرشی:‌ آسمانی(۷۸) فرشی: زمینی(۷۹) عِلّیین: آسمان هفتم، بهشت، آنجا که نامه عمل فرشتگان است، ملکوت اعلی(۸۰) سِجّین: ثابت، دائم، سخت، چاهی به دوزخ(۸۱) عیسی‌نَفَس: عیسی‌دَم(۸۲) جَرَس: زنگ، زنگوله(۸۳) جُعَل: سِرگین گردانک، حیوانی شبیه سوسک که از بوی نامطبوع لذّت می‌برد.(۸۴) دُورْباش: نیزهٔ دوشاخه‌داری چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۸۵) چَمین: بول، سرگین(۸۶) بَدْرگ: ناسازگار و خشمگین(۸۷) جُحود: انکار، ستیز، عناد------------------------مجموع لغات:(۱) فصّادی: رگ زنی، حجامتگری(۲) دخل: درآمد، سود (مقابل خرج)(۳) عُشر: یک دهم از هر چیز، نوعی خراج(۴) بِشر: ابونصر بشر حافی، صوفی معروف که در بغداد می‌زیست.(۵) جنیدِ بغدادی: از مردم بغداد و از عارفان بزرگ بود.(۶) موهبت: عطا، بخشش(۷) راست‌میعادی: صدق قول، راست وعده بودن.(۸) حادی: آواز خواننده برای شتران(۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۰) شِقاق: جدایی و دشمنی(۱۱) مُکْثِر:‌ پُرگو(۱۲) شِسته‌:‌ مخفّف نشسته است.(۱۳) اِفتِتان: گمراه کردن(۱۴) غَوی: گمراه(۱۵) ضَلالت: گمراهی(۱۶) طَیر: پرنده(۱۷) مَلول: افسرده، اندوهگین(۱۸) سَعد: خجسته، مبارک(۱۹) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۰) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۲۱) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۲۲) سِلم: صلح، آشتی(۲۳) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۲۴) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود(۲۵) خوش‌نَفَس: آنكه دَم و نَفَسِ او مبارک است، خیرخواه، خوش طینت، شیرین کلام.(۲۶) واللهُ اَعْلَمْ بِالصَّواب: براستی که خداوند به راستی و درستی داناتر است.(۲۷) دست دادن: حاصل شدن، میّسر گشتن(۲۸) معزول: عزل شده(۲۹) شَرمین: شرمناک، باحیا(۳۰) با امر ساز: از دستور اطاعت کن(۳۱) حَبر: دانشمند، دانا(۳۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۳۳) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۳۴) نَتان: نتوان(۳۵) کاهلی: تنبلی(۳۶) رنجور: بیمار(۳۷) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۳۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۳۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۴۰) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۴۱) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۴۲) بحر: دریا(۴۳) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۴۴) جَبّار: ستمگر، ظالم(۴۵) بَدَست: وَجب(۴۶) جَهول: نادان(۴۷) حُمْق: نادانى(۴۸) كم دِهَش: او را نده(۴۹) آشنا: شنا(۵۰) ضَیف: مهمان(۵۱) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن(۵۲) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۵۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۵۴) عُشر: یک دهم(۵۵) آنکِم: آن که مرا(۵۶) اَچی: برادر(۵۷) قَدید: گوشت خشکیده نمک سود(۵۸) لا یَزید: افزون نمی‌شود(۵۹) خَرْق: پاره کردن(۶۰) صدرِ اَجَل: وزیرِ اعظم، بزرگترین وزیر(۶۱) داد: عدل، انصاف(۶۲) خیز خیز: برخاستن و برجستن(۶۳) وادی: بیابان(۶۴) پُشت‌دار: پشتیبان، حامی(۶۵) زَلَّت: لغزش(۶۶) سَعد: خجسته، مبارک(۶۷) نَحسِ اکبر: ستارهٔ زحل، بزرگترین شومی(۶۸) سَعدِ اکبر: ستارهٔ مشتری، بزرگترین خوش‌یمنی(۶۹) عَنا: رنج(۷۰) ردِّ حق: آنکه از نظر حق تعالی مردود است.(۷۱) جَوال: کیسهٔ‌ بزرگ از نخِ ضخیم یا پارچه‌ی خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۷۲) زآن نباید کم: از آن نباید کمتر باشد، لااقلّ، دستِ کم.(۷۳) رشید: راهنما، هدایت کننده(۷۴) سَداد: راستی و درستی(۷۵) تَفتیق: شکافتن(۷۶) جالینوس: جالینوس از مشهورترین اطبای یونان باستان پس از بقراط محسوب می‌شود.(۷۷) عرشی:‌ آسمانی(۷۸) فرشی: زمینی(۷۹) عِلّیین: آسمان هفتم، بهشت، آنجا که نامه عمل فرشتگان است، ملکوت اعلی(۸۰) سِجّین: ثابت، دائم، سخت، چاهی به دوزخ(۸۱) عیسی‌نَفَس: عیسی‌دَم(۸۲) جَرَس: زنگ، زنگوله(۸۳) جُعَل: سِرگین گردانک، حیوانی شبیه سوسک که از بوی نامطبوع لذّت می‌برد.(۸۴) دُورْباش: نیزهٔ دوشاخه‌داری چوبی مرصّع که در قدیم پیشاپیش شاهان می‌برده‌اند تا مردم بدانند که پادشاه می‌آید و خود را به کنار کشند.(۸۵) چَمین: بول، سرگین(۸۶) بَدْرگ: ناسازگار و خشمگین(۸۷) جُحود: انکار، ستیز، عناد----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استاد عشق ز استادیکه هین بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوش او بنوشیدیز بعد نوش کند نیش اوت فصادیچو چشم مست کسی کرد حلقه در گوشتز گوش پنبه برون کن مجوی آزادیبرین بنه دل خود را چو دخل خنده رسیدکه غم نجوید عشرت ز خرمن شادیمگر زمین مسلم دهد تو را سلطانچنانکه داد به بشر و جنید بغدادیچو طوق موهبت آمد شکست گردن غمرسید داد خدا و بمرد بیدادیبه هر کجا که روی ماه بر تو می‌تابدمه‌ست نورفشان بر خراب و آبادیغلام ماه شدی شب تو را به از روز استکه پشتدار تو باشد میان هر وادیخنک تو را و خنک جمله همرهان تو راکه سعد اکبری و نیکبخت افتادیبه وعده‌های خوشش اعتماد کن ای جانکه شاه مثل ندارد به راست‌میعادیبه گوش تو همه تفسیر این بگوید شاهچنانکه اشتر خود را نوا زند حادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استاد عشق ز استادیکه هین بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوش او بنوشیدیز بعد نوش کند نیش اوت فصادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتنطق موسی بد بر اندازه ولیکهم فزون آمد ز گفت یار نیکآن فزونی با خضر آمد شقاقگفت رو تو مکثری هذا فراققرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ … .»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست… .»موسیا بسیار گویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در افتتاناستعانت جوید او زین انسیانکه شما یارید با ما یاری‌ایجانب مایید جانب داری‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیو لعینواگریزی در ضلالت از یقینقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۴Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #64«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ ۚ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُورًا.»«با فرياد خويش هر كه را توانى از جاى برانگيز و به يارى سواران و پيادگانت بر آنان بتاز و در مال و فرزند با آنان شركت جوى و به آنها وعده بده. و حال آنكه شيطان جز به فريبى وعده‌شان ندهد.»قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۵Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #65«إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ ۚ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ وَكِيلًا»«تو را بر بندگان من هيچ تسلطى نباشد و پروردگار تو براى نگهبانيشان كافى است.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #268«الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.»«شيطان شما را از بينوايى مى‌ترساند و به كارهاى زشت وا مى‌دارد، در حالى كه خدا شما را به آمرزش خويش و افزونى وعده مى‌دهد. خدا گشايش‌دهنده و داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #752چون بود آن بانگ غول آخر بگومال خواهم جاه خواهم و آب رواز درون خویش این آوازهامنع کن تا کشف گردد رازهاذکر حق کن بانگ غولان را بسوزچشم نرگس را ازین کرکس بدوزمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۷۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3779ما همه مرغابیانیم ای غلامبحر می‌داند زبان ما تمامپس سلیمان بحر آمد ما چو طیردر سلیمان تا ابد داریم سیربا سلیمان پای در دریا بنهتا چو داود آب سازد صد زرهآن سلیمان پیش جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و ساحرستتا ز جهل و خوابناکی و فضولاو به پیش ما و ما از وی ملولتشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده‌ست در جوی روانبی‌‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب های جهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دید احول استورنه اول آخر آخر اول استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثشرط روز بعث اول مردن استزآنکه بعث از مرده زنده کردن استجمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهاز کجا جوییم علم از ترک علماز کجا جوییم سلم از ترک سلماز کجا جوییم هست از ترک هستاز کجا جوییم سیب از ترک دستهم تو تانی کرد یا نعم‌المعیندیده معدوم‌بین را هست‌‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2061ز اندرونم صدخموش خوش‌نفسدست بر لب می‌زند یعنی که بسخامشی بحرست و گفتن همچو جوبحر می‌جوید تو را جو را مجواز اشارت‌های دریا سر متابختم کن والله اعلم بالصوابهمچنین پیوسته کرد آن بی‌ادبپیش پیغمبر سخن ز آن سرد‌لبدست می‌دادش سخن او بی‌خبرکه خبر هرزه بود پیش نظراین خبرها از نظر خود نایب استبهر حاضر نیست بهر غایب استهر که او اندر نظر موصول شداین خبرها پیش او معزول شدچونکه با معشوق گشتی همنشیندفع کن دلالگان را بعد از اینهر که از طفلی گذشت و مرد شدنامه و دلاله بر وی سرد شدنامه خواند از پی تعلیم راحرف گوید از پی تفهیم راپیش بینایان خبر گفتن خطاستکآن دلیل غفلت و نقصان ماستپیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتواگر بفرماید بگو بر گوی خوشلیک اندک گو دراز اندر مکشور بفرماید که اندر کش درازهمچنین شرمین بگو با امر سازمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیش بی‌دولت بگردد او ز راهای بسا معشوق کاید ناشناختپیش بدبختی نداند عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی زودتر کشفت شودمرغ صبر از جمله پران‌تر بودور بپرسی دیرتر حاصل شودسهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده ساز اصل، خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشزانکه ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرز آنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1822اندرین ره می‌تراش و می‌خراشتا دم آخر دمی فارغ مباشمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بردبی کسش یابد سرش را او خوردیک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبداد پندم استاد عشق ز استادیکه هین بترس ز هرکس که دل بدو دادیهر آن کسی که تو از نوش او بنوشیدیز بعد نوش کند نیش اوت فصادیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #344صورتی را چون به دل ره می‌دهنداز ندامت آخرش ده می‌دهندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جهول خوابناکتخم افگندن بود در شوره‌خاکچاک حمق و جهل نپذیرد رفوتخم حکمت کم دهش ای پندگومولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دم مزن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نامد در زبان و در بیاندم مزن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نامد در کتاب و در خطابدم مزن تا دم زند بهر تو روحآشنا بگذار در کشتی نوحمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم‌اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف است او را دار خوشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعره لاضیر بر گردون رسیدهین ببر که جان ز جان کندن رهیدما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز ورای تن به یزدان می‌زی‌ایمساحران با بانگی بلند که به آسمان می‌رسید گفتند هیچ ضرری به ما نمی‌رسدهان اینک ای فرعون دست و پای ما را قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافتقرآن کریم، سورهٔ شعراء (۲۶)، آیهٔ ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shu’araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ»«گفتند: باكى نيست، ما نزد پروردگارمان باز مى‌گرديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsچو چشم مست کسی کرد حلقه در گوشتز گوش پنبه برون کن مجوی آزادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیا یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشيا تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگوحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۱۶Poem(Qazal)#316, Divan e Hafezحافظ از جور تو حاشا که بگرداند رویمن از آن روز که در‌ بند توام آزادممولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امید راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کنجی بی‌دد و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاه حق آرام نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۷۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3774چون خیالی در دلت آمد نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و حیله‌اش دام بودآنکه جان پنداشت خون‌آشام بوددر ببست و دشمن اندر خانه بودحیله فرعون زین افسانه بودصد هزاران طفل کشت آن کینه‌کشوآنکه او می‌جست اندر خانه‌اشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبرین بنه دل خود را چو دخل خنده رسیدکه غم نجوید عشرت ز خرمن شادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsهر کس فریباند مرا تا عشر بستاند مراآنکم دهد فهم بیا گوید که پیش من بیامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که روم به گلستانمتا صورت تو قرین دل شدبر خاک نیم بر آسمانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsتا من بدیدم روی تو ای ماه و شمع روشنمهر جا نشینم خرمم هر جا روم در گلشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsمگر زمین مسلم دهد تو را سلطانچنانکه داد به بشر و جنید بغدادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #263در زمین مردمان خانه مکنکار خود کن کار بیگانه مکنکیست بیگانه تن خاکی توکز برای اوست غمناکی تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دید خود مگذار از دید خسانکه به مردارت کشند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چیهین عصاام کش که کورم ای اچیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو به چشم خود نگرمنگر از چشم سفیهی بی‌خبرگوش داری تو به گوش خود شنوگوش گولان را چرا باشی گروبی ز تقلیدی نظر را پیشه کنهم برای عقل خود اندیشه کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2380خشک بر میخ طبیعت چون قدیدبسته اسباب جانش لایزیدو آن فضای خرق اسباب و عللهست ارض‌الله ای صدر اجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تک این خانه گرفتم وطنمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #404داد تو واخواهم از هر بی‌خبرداد که‌دهد جز خدای دادگرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsچو طوق موهبت آمد شکست گردن غمرسید داد خدا و بمرد بیدادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1258, Divan e Shamsگر غمی آید گلوی او بگیرداد از او بستان امیر داد باشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۴  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1484خرقه‌ تسلیم اندر گردنمبر من آسان کرد سیلی خوردنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه هر کجا که روی ماه بر تو می‌تابدمه‌ست نورفشان بر خراب و آبادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #670من که خصمم هم منم اندر گریزتا ابد کار من آمد خیز خیزنه به هندست ایمن و نه در ختنآنکه خصم اوست سایه خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچگاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsغلام ماه شدی شب تو را به از روز استکه پشتدار تو باشد میان هر وادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قم اللیل که شمعی ای همامشمع اندر شب بود اندر قیامبهوش باش ای بزرگ‌مرد شب هنگام برخیززیرا که شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان استقرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4108گر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد توپشت‌دارت بودی او و عذرخواهمن غلام زلت مست الهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsخنک تو را و خنک جمله همرهان تو راکه سعد اکبری و نیکبخت افتادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsدی منجم گفت دیدم طالعی داری تو سعدگفتمش آری ولیک از ماه روزافزون خویشمه که باشد با مه ما کز جمال و طالعشنحس اکبر سعد اکبر گشت بر گردون خویشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه وعده‌های خوشش اعتماد کن ای جانکه شاه مثل ندارد به راست میعادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی‌داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #323حق تعالی فخر آورد از وفاگفت من اوفی بعهد غیرناحضرت حق تعالی نسبت به خوی وفاداری فخر و مباهات کرده و فرموده استچه کسی به جز ما در عهد و پیمان وفادارتر استقرآن کریم، سوره توبهٔ (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚ وَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»«و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بیوفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsراست کنی وعده خود دست نداری ز کششتا همه را رقص‌کنان جانب میدان نبریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1574چون جوالی بس گرانی می‌بریزآن نباید کم که در وی بنگریکه چه داری در جوال از تلخ و خوشگر همی ارزد کشیدن را بکشورنه خالی کن جوالت را ز سنگبازخر خود را از این بیگار و ننگدر جوال آن کن که می‌باید کشیدسوی سلطانان و شاهان رشیدمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #839جهد بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسدادالهی که در این جهان کسی گرفتار تلاش بیهوده کار بی مزد یا کوشش بدون موفقیت نشودخداوند به راستی و درستی داناتر استجهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3099, Divan e Shamsبه گوش تو همه تفسیر این بگوید شاهچنانکه اشتر خود را نوا زند حادیمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2095تملق کردن دیوانه جالینوس را و ترسیدن جالینوسگفت جالینوس با اصحاب خودمر مرا تا آن فلان دارو دهدپس بدو گفت آن یکی ای ذوفنوناین دوا خواهند از بهر جنوندور از عقل تو این دیگر مگوگفت در من کرد یک دیوانه روساعتی در روی من خوش بنگریدچشمکم زد آستین من دریدگر نه جنسیت بدی در من از اوکی رخ آوردی به من آن زشت‌روگر نه دیدی جنس خود کی آمدیکی به غیر جنس خود را بر زدیچون دو کس بر هم زند بی‌‌هیچ شکدر میانشان هست قدر مشترککی پرد مرغی مگر با جنس خودصحبت ناجنس گور است و لحدمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2103سبب پریدن مرغی با مرغی که جنس او نبودآن حکیمی گفت دیدم در تکیمی‌دویدی زاغ با یک لکلکیدر عجب ماندم بجستم حالشانتا چه قدر مشترک یابم نشانچون شدم نزدیک من حیران و دنگخود بدیدم هر دوان بودند لنگخاصه شهبازی که او عرشی بودبا یکی جغدی که او فرشی بودآن یکی خورشید علیین بودوین دگر خفاش کز سجین بودآن یکی نوری ز هر عیبی بریوین یکی کوری گدای هر دریآن یکی ماهی که بر پروین زندوین یکی کرمی که بر سرگین زندآن یکی یوسف‌رخی عیسی‌نفسوین یکی گرگی و یا خر با جرسآن یکی پران شده در لامکانوین یکی در کاهدان همچون سگانبا زبان معنوی گل با جعلاین همی‌گوید که ای گنده‌ بغلگر گریزانی ز گلشن بی‌گمانهست آن نفرت کمال گلستانغیرت من بر سر تو دورباشمی‌زند کای خس از اینجا دور باشور بیامیزی تو با من ای دنیاین گمان آید که از کان منیبلبلان را جای می‌زیبد چمنمر جعل را در چمین خوشتر وطنحق مرا چون از پلیدی پاک داشتچون سزد بر من پلیدی را گماشتیک رگم زیشان بد و آن را بریددر من آن بدرگ کجا خواهد رسیدیک نشان آدم آن بود از ازلکه ملایک سر نهندش از محلیک نشان دیگر آنکه آن بلیسننهدش سر که منم شاه و رئیسلیک اگر ابلیس هم ساجد شدیاو نبودی آدم او غیری بدیهم سجود هر ملک میزان اوستهم جحود آن عدو برهان اوستهم گواه اوست اقرار ملکهم گواه اوست کفران سگَک

برنامه شماره ۹۳۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۱ اکتبر ۲۰۲۲ -  ۲۰ مهربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۳۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقهٔ این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خویِ فسردگان گیریگر آفتابِ جهانی، چو ابرِ تیره شویوگر بهارِ نوی، مذهبِ خزان گیریچو کاسه تا تهی‌ای تو، بر آب رقص کنیچو پر شدی، به بنِ حوض و جو مکان گیریخدای داد دو دستت که دامنِ من گیربداد عقل که تا راهِ آسمان گیریکه عقل جنسِ فرشته‌ست، سویِ او پوید*ببینیش چو به کف آینهٔ نهان گیریبگیر کیسهٔ پر زر به اَقْرِضواالله آی**قراضه قرض دهی، صد هزار کان گیریبه غیرِ خمِّ فلک خمهایِ صد رنگ استبه هر خمی که درآیی ازو نشان گیریز شیرِ چرخ گریزی، به برجِ گاو رویخری شوی به صفت راهِ کهکشان گیریو گر تو خود سرطانی(۱)، چو پهلویِ شیرییقین ز پهلویِ او خوی پهلوان گیریچو آفتاب، جهان را پر از حیات کنیچو زین جهان بجهی، ملکِ آن جهان گیریبرآ چو آب ز تنّورِ(۲) نوح و عالم گیر***چرا تنورِ خبازی، که جمله نان گیری؟خموش باش و همی‌تاز تا لبِ دریاچو دم، گسسته شوی گر رهِ دهان گیری* حدیث«إِنَّ اَللهَ رَكَّبَ فِي اَلْمَلاَئِكَةِ عَقْلاً بِلاٰ شَهْوَةً…»«خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت آفرید…»** قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۱۸ Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #18 «إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ»«خدا به مردان صدقه‌دهنده و زنان صدقه‌دهنده‌اى كه به خدا قرض‌الحسنه مى‌دهند، دو چندان پاداش مى‌دهد؛ و نيز آنها را اجرى نيكوست.»*** قرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۰Quran, Sooreh Hud(#11), Line #40«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ…»«چون فرمان ما فراز آمد و تنور جوشيد…»(۱) سرطان: چهارمین برج از برج‌های دوازده‌گانه، برابر با تیر؛ خرچنگ.(۲) تنّورِ: اشاره به بیرون آمدن آب از تنور خانهٔ پیرزن در طوفان نوح است.--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقهٔ این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خویِ فسردگان گیریگر آفتابِ جهانی، چو ابرِ تیره شویوگر بهارِ نوی، مذهبِ خزان گیریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۳) عشق این باشد بگو(۳) مقتضا: لازمه، اقتضا شده--------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمالِ(۴) خود، دو اسبه تاخت(۵)زان نمی‌پَرّد به سوی ذوالْجَلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمالعِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۶)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی بیرون رودعلّت ابلیس اَنَا خیری بده‌ستوین مرض، در نفسِ هر مخلوق هست(۴) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۵) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۶) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه--------قرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #12«…قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ.»«… ابلیس گفت: من از آدم بهترم، مرا از آتش و او را از گل‌ آفریده‌ای.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3217گرچه خود را بس شکسته بیند اوآبِ صافی دان و سِرگین(۷) زیرِ جُوچون بشوراند تو را در امتحانآب، سِرگین رنگ گردد در زماندر تگِ(۸) جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۹)گرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راه‌ْدانِ پُر فِطَن(۱۰)جوی‌هایِ نفس و تن را جویْ‌کَن(۷) سرگین: مدفوع چهارپایان(۸) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۹) فَتی': جوان، جوانمرد(۱۰) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی--------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2311بعد از این ما دیده خواهیم از تو بستا نپوشد بحر را خاشاک و خسساحران را چشم چون رَست از عما(۱۱)کف‌زنان بودند بی ‌این دست و پاچشم‌بندِ خلق، جز اسباب نیستهر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستلیک حق، اَصْحابَنا اصحاب رادر گشاد و بُرد تا صدرِ سراامّا ای یارانِ ما، حضرت حق درِ حقیقت را به رویِ اصحابِ حقیقت گشوده است و آنان را تا صدر مجلس بُرده است.با کَفَش نامُسْتَحِقّ و مُسْتَحِقّ(۱۲)مُعْتَقانِ(۱۳) رحمت‌اند از بندِ رِقّ(۱۴)به بركت دست بخشندهٔ الهی، سزاواران و ناسزاواران هر دو به رحمت او از بند ذّلت و بندگیِ شهوات خواهند رست.در عدم، ما مُسْتَحِقّان، کی بُدیم؟که برین جان و برین دانش زدیمدر کَتْمِ عدم ما کی استحقاق آن را داشتیم که به مرتبه جان و دانایی دست یازیم؟ای بکرده یار، هر اَغیار راوی بداده خِلعتِ گُل خار راخاکِ ما را ثانیا پالیز(۱۵) کنهیچ نِی را بارِ دیگر چیز کن(۱۱) عما: کوری(۱۲) مُسْتَحِقّ: سزاوار، مستوجب(۱۳) مُعْتَق: آزاد کرده شده، بنده‌ای که از قید بندگی رهیده باشد.(۱۴) رِقّ: بندگی(۱۵) پالیز: باغ، بوستان، مزرعه، و یا از مصدر پالیدن به معنی صاف و خالص کرده شده.--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۷) و سَنی(۱۸)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه--------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1547ای گرفتارِ سبب بیرون مَپَرلیک عزلِ آن مُسَبِّب ظن مَبَرهرچه خواهد آن مُسبِّب آوردقدرتِ مطلق سبب‌ها بَردَردلیک اغلب بر سبب رانَد نَفاذتا بداند طالبی جُستن مرادچون سبب نبود، چه رَه جُوید مُرید؟پس سبب در راه می‌باید پدیداین سبب‌ها بر نظرها پرده‌هاستکه نه هر دیدار، صُنعش را سزاستدیده‌یی باید، سبب‌ سوراخ‌ کُن(۱۹)تا حُجُب را بَرکَند از بیخ و بُنتا مُسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۲۰) و دکاناز مُسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرجز خیالی مُنعقِد بر شاهراهتا بماند دورِ غفلت چندگاه(۱۹) سبب‌ سوراخ‌ کُن: سوراخ‌ کُنندهٔ سبب‌(۲۰) اَکساب: کسب‌ها--------حافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۵۸Poem(Qazal)#458, Divan e Hafezنقطهٔ عشق نمودم به تو هان سهو مکنور نه چون بنگری از دایره بیرون باشیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۶۱Poem(Qazal)#161, Divan e Hafezهر کو نکند فهمی زین کِلکِ(۲۱) خیال انگیزنقشش به حرام ار خود صورتگرِ چین باشد(۲۱) کِلک: قلم--------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2191مؤمنان از دستِ بادِ ضایره(۲۲)جمله بنشستند اندر دایره (۲۲) ضایره: زیان زننده، خسارت‌آور--------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیشِ بی‌دولت، بگردد او ز راهای بسا معشوق کآید ناشناختپیش بدبختی، نداند عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی، زودتر کشفت شودمرغِ صبر از جمله پرّان‌تر بُوَدور بپرسی دیرتر حاصل شودسَهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمع روی تو نتان(۲۳) دیدن مرین دو راه را(۲۳) نَتان: نتوان--------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۲۴) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۲۵) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۲۶)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۲۴) کاهلی: تنبلی(۲۵) رنجور: بیمار(۲۶) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.--------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۲۷) ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۲۸)کار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانکه تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۹)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۳۰)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۳۱) را(۲۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۲۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۲۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۳۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۳۱) بحر: دریا--------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۳۲)ز آنکه جَبّاران(۳۳) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۳۲) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۳۳) جَبّار: ستمگر، ظالم--------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرینِ خویش مَفزا در صِفتکآن فراق آرد یقین در عاقبتنُطقِ موسی بُد بر اندازه، ولیکهم فزون آمد ز گفتِ یارِ نیکآن فزونی با خَضِر آمد شِقاق(۳۴)گفت: رَوْ تو مُکْثِری(۳۵) هذا فِراققرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ …»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست…»موسیا، بسیار گویی، دور شوور نه با من گُنگ باش و کور شوور نرفتی، وز ستیزه شِسته‌یی(۳۶)تو به معنی رفته‌یی بگسسته‌یی(۳۴) شِقاق: جدایی و دشمنی(۳۵) مُکْثِر:‌ پُرگو(۳۶) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.--------مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اِجتِهاددیو، بانگت بر زند اندر نَهادکه مَرو زآن سو، بیندیش ای غَوی(۳۷)که اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی، ز یاران وابُریخوار گردیّ و پشیمانی خوریتو ز بیمِ بانگِ آن دیوِ لعینواگُریزی در ضَلالت از یقینقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۴Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #64«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ ۚ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُورًا.» «با فرياد خويش هر كه را توانى از جاى برانگيز و به يارى سواران و پيادگانت بر آنان بتاز و در مال و فرزند با آنان شركت جوى و به آنها وعده بده. و حال آنكه شيطان جز به فريبى وعده‌شان ندهد.»قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۵Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #65«إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ ۚ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ وَكِيلًا»«تو را بر بندگان من هيچ تسلطى نباشد و پروردگار تو براى نگهبانيشان كافى است.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #268«الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.»«شيطان شما را از بينوايى مى‌ترساند و به كارهاى زشت وا مى‌دارد، در حالى كه خدا شما را به آمرزش خويش و افزونى وعده مى‌دهد. خدا گشايش‌دهنده و داناست.»(۳۷) غَوی: گمراه--------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در اِفتِتان(۳۸)اِستِعانَت جوید او زین اِنسیانکه شما یارید با ما، یاری‌ایجانبِ مایید جانب داری‌ای(۳۸) اِفتِتان: گمراه کردن--------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1822اندرین ره، می‌تراش و می‌خراشتا دم آخر، دمی فارغ مباشمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بَرَدبی کَسَش یابد، سرش را او خَورَدیک بَدَست(۳۹) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۳۹) بَدَست: وَجب--------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است. بر یک رحمت قناعت مکن.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۴۰)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۴۱) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۴۲)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۴۳)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۴۰) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۴۱) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۴۲) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۴۳) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقهٔ این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خویِ فسردگان گیریگر آفتابِ جهانی، چو ابرِ تیره شویوگر بهارِ نوی، مذهبِ خزان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌ْوار این دوست راتا هِلَد آن مغزِ نغزش، پوست رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2767چون بدو زنده شدی، آن خود وی استوحدتِ محض است آن، شرکت کِی است؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #260تا تو بِسْتیزی، ستیزند ای حَرونفَانْتَظِرْهُم، اِنَّهُمْ مُنتَظِرون        ای سرکش اگر با حقیقت بستیزی و همچنان بر ریا و نفاقت پافشاری کنی، پاکان و حقیقت طلبان نیز با تو ستیز خواهند کرد. منتظر آنان باش که ایشان نیز منتظران‌اند.قرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdeh(#32), Line #30«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2066پس رهِ پند و، نصیحت بسته شدامر اَعْرِضْ عَنْهُمُ پیوسته شدبنابراین، راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده‌ است که باید از ستیزه‌گران روی گردانید.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2094او گمان دارد که با من جَور کردبلکه از آیینهٔ من رُوفت گَردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو، بر آب رقص کنیچو پر شدی، به بنِ حوض و جو مکان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر اُستور(۴۴) نیست(۴۴) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsخدای داد دو دستت که دامنِ من گیربداد عقل که تا راهِ آسمان گیریحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۹۷Poem(Qazal)#197, Divan e Hafezای جوانِ سروقد، گویی ببَر(۴۵)پیش از آن کز قامتت چوگان کنند(۴۵) گوی بردن: کنایه از سبقت گرفتن و پیش افتادن، از فرصت استفاده کردن.--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsرهِ آسمان درونَست، پَرِ عشق را بجنبانپَرِ عشق چون قوی شد، غمِ نردبان نمانَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #417مرغ، بر بالا پَران و سایه‌اشمی‌دَوَد بر خاک، پَرّان مرغ‌ْوَشابلهی، صیّادِ آن سایه شودمی‌دَوَد چندانکه بی‌مایه شودبی خبر کآن عکسِ آن، مرغِ هواستبی ‌خبر که اصلِ آن سایه کجاستتیر اندازد به سویِ سایه اوتَرْکَشَش(۴۶) خالی شود از جستجوتَرکَشِ عمرش تهی شد، عُمر رفتاز دویدن در شکارِ سایه، تَفْت(۴۷)(۴۶) تَرْکَش: تیردان، جعبه ای که جنگاوران در آن تیر می نهادند و با خود حمل میکردند.(۴۷) تَفْت: گرم، سوزان، شتابان--------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #422سایهٔ یزدان چو باشد دایه‌اشوارهانَد از خیال و سایه‌اشسایهٔ یزدان بوَد بندهٔ خدامردهٔ این عالم و زندهٔ خدادامنِ او گیر زوتر بی‌گُمانتا رهی در دامنِ آخِرزمانکَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ نقشِ اولیاستکو دلیلِ نورِ خورشیدِ خداستمنظور از آیه کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ (چگونه سایه اش را گسترد) اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.قرآن كريم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آيات ۴۵ و ۴۶ Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #45-46«أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا.»«آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می خواست آن را ساکن و ثابت می کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم.»«ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا.»«سپس آن را [با بلند شدن آفتاب] اندک اندک به سوی خود باز می گیریم.»اندرین وادی مرو بی این دلیللا اُحِبُّ الافِلین گو چون خَلیلرو ز سایه آفتابی را بیابدامنِ شه شمسِ تبریزی بتابقرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #344دامنِ او گیر، ای یارِ دلیرکو مُنزّه باشد از بالا و زیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsکه عقل جنسِ فرشته‌ست، سویِ او پویدببینیَش چو به کف آینهٔ نهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهرِ حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت(۴۸) بُدَم کار درآورد(۴۹) مراطوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مراتابشِ خورشیدِ ازل، پرورشِ جان و جهانبر صفتِ گل به شِکَر(۵۰) پخت و بپرورد مرا(۴۸) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۴۹) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۵۰) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند--------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2063آینهٔ دل صاف باید تا در اوواشناسی صورتِ زشت از نکومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsبگیر کیسهٔ پر زر به اَقْرِضواالله آیقراضه قرض دهی، صد هزار کان گیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جَوالِ(۵۱) زر بیآری ای غَنیحق بگوید دل بیار ای مُنحَنی(۵۲)(۵۱) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۵۲) مُنحَنی: خمیده، خمیده قامت، بیچاره و درمانده--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا و فکرتِ من کن، که فکرتت دادمچو لعل می‌خری، از کانِ من بخر باریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَریٰ(۵۳)از غمِ هر مشتری هین برتر آ کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست. بهوش باش از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جُو که جویانِ تو استعالمِ آغاز و پایانِ تو است هین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشقْ‌بازی با دو معشوقه بَد است(۵۳) اِشترى: خريد--------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقلِ تو قسمت شده بر صد مُهِمّبر هزاران آرزو و طِمّ(۵۴) و رِمّ(۵۵)(منظور از طِمّ و رِمّ در اینجا، آرزوهای دنیوی است.)(۵۴) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۵) رِمّ: زمین و خاک--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2370, Divan e Shamsچشم بر رَه داشت پوینده، قُراضه می‌بچیدآن قُراضه‌چینِ(۵۶) رَه را بین کنون در کان شده(۵۶) قُراضه‌چین: ریزه‌خوار، نیازمند، مفلس--------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #146اَقرِضُواالله، قرض دِه زین برگِ تنتا بِرُوید در عِوَض در دل، چمنقرآن کریم، سورهٔ مزّمّل (۷۳)، آیهٔ ۲۰Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #20«…أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا…» «…به خدا قرض الحسنه دهيد…»قرض دِه، کَم کُن از این لقمهٔ تَنَتتا نماید وَجهِ لاعَیْنٌ رَأَتحدیث«أعددتُ لعبادي الصالحينَ ما لا عينٌ رأت ولا أذنٌ سمعت ولا خطرَ على قلبِ بشرٍ.»«فراهم آوردم برای بندگان نیکوکردارم، نعیمی را که نه چشمی آن را دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب انسانی خطور کرده است.»تَن ز سِرگین(۵۷)، خویش چون خالی کندپُر ز مُشک و دُرِّ اِجلالی(۵۸) کنداین پلیدی بدْهد و پاکی بَرَداز یُطَهِّرکُم تَنِ او بر خورَدقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۳۳Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #33«…إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا…»«...خدا مى‌خواهد پليدى را از شما دور كند و شما را پاک دارد…»دیو می‌ترسانَدَت که هین و هینزین پشیمان گَردی و گردی حَزین(۵۹)گر گُدازی(۶۰) زین هوس‌ها تو بدنبس پشیمان و غَمین خواهی شدناین بخور، گرم است و دارویِ مِزاجوآن بیاشام از پیِ نفع و عَلاجهم بدین نیّت که این تَن مَرْکَب(۶۱) استآنچه خُو کرده‌ست آنَش اَصْوَب(۶۲) استحدیث«نَفْسُکَ مَطیَّتُکَ فَارْفَقْ بِها»«نفس تو مركب توست، پس با او به نرمی رفتار کن.»هین مگردان خُو که پیش آید خِلَل(۶۳)در دِماغ و دل بزاید صد عللاین چنین تهدیدها آن دیوِ دُون(۶۴)آرَد و بر خلق خوانَد صد فُسونخویش جالینوس سازد در دواتا فریبد نفسِ بیمارِ تو راکین تو را سود است از درد و غمیگفت آدم را همین در، گندمی(۵۷) سِرگین: مدفوع(۵۸) اِجلال: شکوه و جلال، بزرگواری(۵۹) حَزین: غمگین، اندوهگین(۶۰) گُدازیدن: ذوب شدن، آب شدن(۶۱) مَرْکَب: هر چه بر آن سوار شوند.(۶۲) اَصْوَب: درست‌تر، راست‌تر(۶۳) خِلَل: آسیب و صدمه، اختلال(۶۴) دُون: خوار، پست و فرومایه--------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #164حُفَّتِ الْجَنَّه، به چه مَحفوف(۶۵) گشت؟بِالمَْکارِه(۶۶) که ازو افزود کَشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»صد فسون دارد ز حیلت وز دَها(۶۷)که کند در سَلّه(۶۸)، گر هست اژدهاگر بُوَد آبِ روان، بَر بَندَدَشور بُوَد حَبرِ(۶۹) زمان، بر خنددشعقل را با عقلِ یاری یار کناَمْرُهُمْ شُوریٰ بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»(۶۵) مَحفوف: پوشیده شده، فراگرفته شده(۶۶) مَکاره: جمعِ مَکرَهَه به معنی ناپسندی‌ها، ناگواری‌ها(۶۷) دَها: مخفف دهاء به معنی زیرکی و کاردانی(۶۸) سَلّه: سبد، در اینجا به معنی دام است.(۶۹) حَبر: دانشمند، عالِم--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsبه غیرِ خمِّ فلک خمهایِ صد رنگ استبه هر خمی که درآیی ازو نشان گیریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #28, Divan e Shamsتا فضلِ تو راهش دهد، وز شَید و تَلوین(۷۰) وارهدشَیّادِ ما شَیْدا(۷۱) شود، یکرنگ چون شمس الضُّحی(۷۰) تَلوین: هم‌هویت‌شدگی، همانیدگی، رنگارنگی(۷۱) شیّاد: فریبگر، سالوس--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsبه طبیبش چه حواله کنی ای آبِ حیات؟از همانجا که رسد درد، همانجاست دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آبِ حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشمِ حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رَوْ پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #763جُزوها را روی‌ْها سویِ کُل استبلبلان را عشقْ‌بازی با گُل استگاو را رنگ از برون و، مرد رااز درون جُو رنگِ سُرخ و زرد رارنگ‌هایِ نیک از خُمِ صفاسترنگِ زشتان، از سیاهابهٔ(۷۲) جفاست(۷۳)صِبْغَةُالله، نامِ آن رنگِ لطیفلعْنَةُ‌الله، بُویِ آن رنگِ کثیفقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ»«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»(۷۲) سیاهابه: آب آمیخته با لجن(۷۳) جَفا: مخففِ جَفاء به معنی آزردن و ستم کردن، بی‌مهری و ستمکاری. مراد از آن در اینجا کلّیهٔ خوهای ناپسند است.--------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #500او ز یکرنگیِّ عیسی، بُو نداشتوز مِزاجِ خُمِّ عیسی، خُو نداشتجامهٔ صدرنگ از آن خمِّ صفاساده و یکرنگ گشتی چون ضیانیست یکرنگی(۷۴) کزو خیزد مَلالبل مثال ماهی و آبِ زلالگرچه در خشکی هزاران رنگهاستماهیان را با یُبوست(۷۵) جنگهاست(۷۴) یکرنگی: مجازاً به معنی دوستیِ بی‌غرض و نفاق است.(۷۵) یُبوست: خشکی-------- مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsز شیرِ چرخ گریزی، به برجِ گاو رویخری شوی به صفت راهِ کهکشان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپانِ اختیاری(۷۶) حمّالِ شهریاریپالان کشند و سرگین اسبانِ کند و کودن(۷۶) اختیاری: برگزیده، مختار--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو آفتاب، جهان را پر از حیات کنیچو زین جهان بجهی، ملکِ آن جهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقتِ آن آمد که حیدروار(۷۷) منمُلک گیرم یا بپردازم بدن(۷۷) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsخموش باش و همی‌تاز تا لبِ دریاچو دم، گسسته شوی گر رهِ دهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4624این خموشی مَرکَبِ چوبین بُوَدبحریان را خامُشی تلقین بُوَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsخاموش، وصفِ بحر و دُر کم گوی در دریایِ اوخواهی که غوّاصی کنی، دَم‌دار(۷۸) شو، دَم‌دار شو(۷۸) دَم‌دار: کسی که بتواند نفس را در سینه حبس کند.--------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، مثنوی، دفتر دومّ، بیت ۸۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #845آدمی، مَخفی است در زیرِ زباناین زبان پرده ا‌ست بر درگاهِ جانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2095تملّق کردنِ دیوانه، جالینوس را، و ترسیدنِ جالینوسگفت جالینوس(۷۹) با اصحابِ خَودمر مرا تا آن فلان دارو دهدپس بدو گفت آن یکی: ای ذُوفُنوناین دوا خواهند از بهرِ جُنوندُور از عقلِ تو، این دیگر مگوگفت: در من کرد یک دیوانه رُوساعتی در رویِ من خوش بنگریدچشمکم زد، آستینِ من دَریدگر نه جنسیّت بُدی در من از اوکی رخ آوردی به من آن زشت‌رو؟گر نه دیدی جنسِ خود، کی آمدی؟کی به غیرِ جنس، خود را بر زدی؟چون دو کس بر هم زند، بی‌‌هیچ شکدر میانْشان هست قدرِ مشترککی پَرَد مرغی مگر با جنسِ خَود؟صحبتِ ناجنس، گور است و لَحَد(۷۹) جالینوس: جالینوس از مشهورترین اطبای یونان باستان پس از بقراط محسوب می‌شود.------------------------مجموع لغات:(۱) سرطان: چهارمین برج از برج‌های دوازده‌گانه، برابر با تیر؛ خرچنگ.(۲) تنّورِ: اشاره به بیرون آمدن آب از تنور خانهٔ پیرزن در طوفان نوح است.(۳) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۴) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۵) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۶) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۷) سرگین: مدفوع چهارپایان(۸) تَگ: ژرفا، عمق، پایین(۹) فَتی': جوان، جوانمرد(۱۰) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۱۱) عما: کوری(۱۲) مُسْتَحِقّ: سزاوار، مستوجب(۱۳) مُعْتَق: آزاد کرده شده، بنده‌ای که از قید بندگی رهیده باشد.(۱۴) رِقّ: بندگی(۱۵) پالیز: باغ، بوستان، مزرعه، و یا از مصدر پالیدن به معنی صاف و خالص کرده شده.(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۹) سبب‌ سوراخ‌ کُن: سوراخ‌ کُنندهٔ سبب‌(۲۰) اَکساب: کسب‌ها(۲۱) کِلک: قلم(۲۲) ضایره: زیان زننده، خسارت‌آور(۲۳) نَتان: نتوان(۲۴) کاهلی: تنبلی(۲۵) رنجور: بیمار(۲۶) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۲۷) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۲۸) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۲۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۳۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۳۱) بحر: دریا(۳۲) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۳۳) جَبّار: ستمگر، ظالم(۳۴) شِقاق: جدایی و دشمنی(۳۵) مُکْثِر:‌ پُرگو(۳۶) شِسته‌:‌ مخفف نشسته است.(۳۷) غَوی: گمراه(۳۸) اِفتِتان: گمراه کردن(۳۹) بَدَست: وَجب(۴۰) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۴۱) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۴۲) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۴۳) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۴۴) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر(۴۵) گوی بردن: کنایه از سبقت گرفتن و پیش افتادن، از فرصت استفاده کردن.(۴۶) تَرْکَش: تیردان، جعبه ای که جنگاوران در آن تیر می نهادند و با خود حمل میکردند.(۴۷) تَفْت: گرم، سوزان، شتابان(۴۸) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۴۹) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۵۰) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند(۵۱) جَوال: کیسۀ بزرگ از نخ ضخیم یا پارچۀ خشن که برای حمل بار درست می‌کردند، بارجامه.(۵۲) مُنحَنی: خمیده، خمیده قامت، بیچاره و درمانده(۵۳) اِشترى: خريد(۵۴) طِمّ: دریا و آب فراوان(۵۵) رِمّ: زمین و خاک(۵۶) قُراضه‌چین: ریزه‌خوار، نیازمند، مفلس(۵۷) سِرگین: مدفوع(۵۸) اِجلال: شکوه و جلال، بزرگواری(۵۹) حَزین: غمگین، اندوهگین(۶۰) گُدازیدن: ذوب شدن، آب شدن(۶۱) مَرْکَب: هر چه بر آن سوار شوند.(۶۲) اَصْوَب: درست‌تر، راست‌تر(۶۳) خِلَل: آسیب و صدمه، اختلال(۶۴) دُون: خوار، پست و فرومایه(۶۵) مَحفوف: پوشیده شده، فراگرفته شده(۶۶) مَکاره: جمعِ مَکرَهَه به معنی ناپسندی‌ها، ناگواری‌ها(۶۷) دَها: مخفف دهاء به معنی زیرکی و کاردانی(۶۸) سَلّه: سبد، در اینجا به معنی دام است.(۶۹) حَبر: دانشمند، عالِم(۷۰) تَلوین: هم‌هویت‌شدگی، همانیدگی، رنگارنگی(۷۱) شیّاد: فریبگر، سالوس(۷۲) سیاهابه: آب آمیخته با لجن(۷۳) جَفا: مخففِ جَفاء به معنی آزردن و ستم کردن، بی‌مهری و ستمکاری. مراد از آن در اینجا کلّیهٔ خوهای ناپسند است.(۷۴) یکرنگی: مجازاً به معنی دوستیِ بی‌غرض و نفاق است.(۷۵) یُبوست: خشکی(۷۶) اختیاری: برگزیده، مختار(۷۷) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)(۷۸) دَم‌دار: کسی که بتواند نفس را در سینه حبس کند.(۷۹) جالینوس: جالینوس از مشهورترین اطبای یونان باستان پس از بقراط محسوب می‌شود.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقه این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خوی فسردگان گیریگر آفتاب جهانی چو ابر تیره شویوگر بهار نوی مذهب خزان گیریچو کاسه تا تهی‌ای تو بر آب رقص کنیچو پر شدی به بن حوض و جو مکان گیریخدای داد دو دستت که دامن من گیربداد عقل که تا راه آسمان گیریکه عقل جنس فرشته‌ست سوی او پویدببینیش چو به کف آینه نهان گیریبگیر کیسه پر زر به اقرضواالله آیقراضه قرض دهی صد هزار کان گیریبه غیر خم فلک خمهای صد رنگ استبه هر خمی که درآیی ازو نشان گیریز شیر چرخ گریزی به برج گاو رویخری شوی به صفت راه کهکشان گیریو گر تو خود سرطانی چو پهلوی شیرییقین ز پهلوی او خوی پهلوان گیریچو آفتاب جهان را پر از حیات کنیچو زین جهان بجهی ملک آن جهان گیریبرآ چو آب ز تنور نوح و عالم گیرچرا تنور خبازی که جمله نان گیریخموش باش و همی‌تاز تا لب دریاچو دم گسسته شوی گر ره دهان گیری* حدیث«إِنَّ اَللهَ رَكَّبَ فِي اَلْمَلاَئِكَةِ عَقْلاً بِلاٰ شَهْوَةً…»«خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت آفرید…»** قرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۱۸ Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #18 «إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ»«خدا به مردان صدقه‌دهنده و زنان صدقه‌دهنده‌اى كه به خدا قرض‌الحسنه مى‌دهند، دو چندان پاداش مى‌دهد؛ و نيز آنها را اجرى نيكوست.»*** قرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۴۰Quran, Sooreh Hud(#11), Line #40«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ…»«چون فرمان ما فراز آمد و تنور جوشيد…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقه این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خوی فسردگان گیریگر آفتاب جهانی چو ابر تیره شویوگر بهار نوی مذهب خزان گیریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختزان نمی‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالعلتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #12«…قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ.»«… ابلیس گفت: من از آدم بهترم، مرا از آتش و او را از گل‌ آفریده‌ای.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3217گرچه خود را بس شکسته بیند اوآب صافی دان و سرگین زیر جوچون بشوراند تو را در امتحانآب سرگین رنگ گردد در زماندر تگ جو هست سرگین ای فتیگرچه جو صافی نماید مر تو راهست پیر راه‌دان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2311بعد از این ما دیده خواهیم از تو بستا نپوشد بحر را خاشاک و خسساحران را چشم چون رست از عماکف‌زنان بودند بی ‌این دست و پاچشم‌بند خلق جز اسباب نیستهر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستلیک حق اصحابنا اصحاب رادر گشاد و برد تا صدر سرااما ای یاران ما حضرت حق در حقیقت را به روی اصحاب حقیقت گشوده است و آنان را تا صدر مجلس برده استبا کفش نامستحق و مستحقمعتقان رحمت‌اند از بند رقبه بركت دست بخشنده الهی سزاواران و ناسزاواران هر دو به رحمت او از بند ذلت و بندگی شهوات خواهند رستدر عدم ما مستحقان کی بدیمکه برین جان و برین دانش زدیمدر کتم عدم ما کی استحقاق آن را داشتیم که به مرتبه جان و دانایی دست یازیمای بکرده یار هر اغیار راوی بداده خلعت گل خار راخاک ما را ثانیا پالیز کنهیچ نی را بار دیگر چیز کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1547ای گرفتار سبب بیرون مپرلیک عزل آن مسبب ظن مبرهرچه خواهد آن مسبب آوردقدرت مطلق سبب‌ها بردردلیک اغلب بر سبب راند نفاذتا بداند طالبی جستن مرادچون سبب نبود چه ره جوید مریدپس سبب در راه می‌باید پدیداین سبب‌ها بر نظرها پرده‌هاستکه نه هر دیدار صنعش را سزاستدیده‌یی باید سبب‌ سوراخ‌ کنتا حجب را برکند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرجز خیالی منعقد بر شاهراهتا بماند دور غفلت چندگاهحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۵۸Poem(Qazal)#458, Divan e Hafezنقطه عشق نمودم به تو هان سهو مکنور نه چون بنگری از دایره بیرون باشیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۶۱Poem(Qazal)#161, Divan e Hafezهر کو نکند فهمی زین کلک خیال انگیزنقشش به حرام ار خود صورتگر چین باشدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2191مومنان از دست باد ضایرهجمله بنشستند اندر دایره مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیش بی‌دولت بگردد او ز راهای بسا معشوق کاید ناشناختپیش بدبختی نداند عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۱۸۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1847چون نپرسی زودتر کشفت شودمرغ صبر از جمله پران‌تر بودور بپرسی دیرتر حاصل شودسهل از بی‌صبریت مشکل شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزاز ذکر را خورشید این افسرده ساز اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشزانکه ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرز آنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3514بر قرین خویش مفزا در صفتکان فراق آرد یقین در عاقبتنطق موسی بد بر اندازه ولیکهم فزون آمد ز گفت یار نیکآن فزونی با خضر آمد شقاقگفت رو تو مکثری هذا فراققرآن کریم، سورهٔ كهف (١٨)، آیهٔ ٧٨Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #78«قَالَ هَٰذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ …»«گفت: اين [زمان‌] جدايى ميان من و توست…»موسیا بسیار گویی دور شوور نه با من گنگ باش و کور شوور نرفتی وز ستیزه شسته‌ییتو به معنی رفته‌یی بگسسته‌ییمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4326تو چو عزم دین کنی با اجتهاددیو بانگت بر زند اندر نهادکه مرو زآن سو بیندیش ای غویکه اسیر رنج و درویشی شویبینوا گردی ز یاران وابریخوار گردی و پشیمانی خوریتو ز بیم بانگ آن دیو لعینواگریزی در ضلالت از یقینقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۴Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #64«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ ۚ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُورًا.» «با فرياد خويش هر كه را توانى از جاى برانگيز و به يارى سواران و پيادگانت بر آنان بتاز و در مال و فرزند با آنان شركت جوى و به آنها وعده بده. و حال آنكه شيطان جز به فريبى وعده‌شان ندهد.»قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۶۵Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #65«إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ ۚ وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ وَكِيلًا»«تو را بر بندگان من هيچ تسلطى نباشد و پروردگار تو براى نگهبانيشان كافى است.»قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۶۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #268«الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ.»«شيطان شما را از بينوايى مى‌ترساند و به كارهاى زشت وا مى‌دارد، در حالى كه خدا شما را به آمرزش خويش و افزونى وعده مى‌دهد. خدا گشايش‌دهنده و داناست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1221دیو چون عاجز شود در افتتاناستعانت جوید او زین انسیانکه شما یارید با ما یاری‌ایجانب مایید جانب داری‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1822اندرین ره می‌تراش و می‌خراشتا دم آخر دمی فارغ مباشمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2165هر که را دیو از کریمان وا بردبی کسش یابد سرش را او خوردیک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsاگر ز حلقه این عاشقان کران گیریدلت بمیرد و خوی فسردگان گیریگر آفتاب جهانی چو ابر تیره شویوگر بهار نوی مذهب خزان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2767چون بدو زنده شدی آن خود وی استوحدت محض است آن شرکت کی استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #260تا تو بستیزی ستیزند ای حرونفانتظرهم انهم منتظرون        ای سرکش اگر با حقیقت بستیزی و همچنان بر ریا و نفاقت پافشاری کنیپاکان و حقیقت طلبان نیز با تو ستیز خواهند کرد منتظر آنان باش که ایشان نیز منتظران‌اندقرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdeh(#32), Line #30«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2066پس ره پند و نصیحت بسته شدامر اعرض عنهم پیوسته شدبنابراین راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده‌ است که باید از ستیزه‌گران روی گردانیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856گرگ درنده‌ست نفس بد یقینچه بهانه می‌نهی بر هر قرینمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۲۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2094او گمان دارد که با من جور کردبلکه از آیینه من روفت گَردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو کاسه تا تهی‌ای تو بر آب رقص کنیچو پر شدی به بن حوض و جو مکان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر استور نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsخدای داد دو دستت که دامن من گیربداد عقل که تا راه آسمان گیریحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۹۷Poem(Qazal)#197, Divan e Hafezای جوان سروقد گویی ببرپیش از آن کز قامتت چوگان کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsره آسمان درونست پر عشق را بجنبانپر عشق چون قوی شد غم نردبان نماندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #417مرغ بر بالا پران و سایه‌اشمی‌دود بر خاک پران مرغ‌وشابلهی صیاد آن سایه شودمی‌دود چندانکه بی‌مایه شودبی خبر کان عکس آن مرغ هواستبی ‌خبر که اصل آن سایه کجاستتیر اندازد به سوی سایه اوترکشش خالی شود از جستجوترکش عمرش تهی شد عمر رفتاز دویدن در شکار سایه تفتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #422سایه یزدان چو باشد دایه‌اشوارهاند از خیال و سایه‌اشسایه یزدان بود بنده خدامرده این عالم و زنده خدادامن او گیر زوتر بی‌گمانتا رهی در دامن آخرزمانکیف مد الظل نقش اولیاستکو دلیل نور خورشید خداستمنظور از آیه کیف مد الظل چگونه سایه اش را گسترد اینست که ولی خدا مظهر کامل خداوند استو آن سایه یعنی آن ولی خدا دلیل بر نور خداوند است یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند استقرآن كريم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آيات ۴۵ و ۴۶ Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #45-46«أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا.»«آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می خواست آن را ساکن و ثابت می کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم.»«ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا.»«سپس آن را [با بلند شدن آفتاب] اندک اندک به سوی خود باز می گیریم.»اندرین وادی مرو بی این دلیللا احب الافلین گو چون خلیلرو ز سایه آفتابی را بیابدامن شه شمس تبریزی بتابقرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-An’aam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #344دامن او گیر ای یار دلیرکو منزه باشد از بالا و زیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsکه عقل جنس فرشته‌ست سوی او پویدببینیش چو به کف آینه نهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مراتابش خورشید ازل پرورش جان و جهانبر صفت گل به شکر پخت و بپرورد مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2063آینه دل صاف باید تا در اوواشناسی صورت زشت از نکومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsبگیر کیسه پر زر به اقرضواالله آیقراضه قرض دهی صد هزار کان گیریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #881صد جوال زر بیاری ای غنیحق بگوید دل بیار ای منحنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا و فکرت من کن که فکرتت دادمچو لعل می‌خری از کان من بخر باریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آکسی که فرموده است خداوند می‌خرد مشتری ماستبهوش باش از غم مشتریان فاقد اعتبار بالاتر بیاقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جو که جویان تو استعالم آغاز و پایان تو است هین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3288عقل تو قسمت شده بر صد مهمبر هزاران آرزو و طم و رممنظور از طم و رم در اینجا آرزوهای دنیوی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2370, Divan e Shamsچشم بر ره داشت پوینده قراضه می‌بچیدآن قراضه‌چین ره را بین کنون در کان شدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #146اقرضواالله قرض ده زین برگ تنتا بروید در عوض در دل چمنقرآن کریم، سورهٔ مزّمّل (۷۳)، آیهٔ ۲۰Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #20«…أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا…» «…به خدا قرض الحسنه دهيد…»قرض ده کم کن از این لقمه تنتتا نماید وجه لاعین راتحدیث«أعددتُ لعبادي الصالحينَ ما لا عينٌ رأت ولا أذنٌ سمعت ولا خطرَ على قلبِ بشرٍ.»«فراهم آوردم برای بندگان نیکوکردارم، نعیمی را که نه چشمی آن را دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب انسانی خطور کرده است.»تن ز سرگین خویش چون خالی کندپر ز مشک و در اجلالی کنداین پلیدی بدهد و پاکی برداز یطهرکم تن او بر خوردقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۳۳Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #33«…إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا…»«...خدا مى‌خواهد پليدى را از شما دور كند و شما را پاک دارد…»دیو می‌ترساندت که هین و هینزین پشیمان گردی و گردی حزینگر گدازی زین هوس‌ها تو بدنبس پشیمان و غمین خواهی شدناین بخور گرم است و داروی مزاجوآن بیاشام از پی نفع و علاجهم بدین نیت که این تن مرکب استآنچه خو کرده‌ست آنش اصوب استحدیث«نَفْسُکَ مَطیَّتُکَ فَارْفَقْ بِها»«نفس تو مركب توست، پس با او به نرمی رفتار کن.»هین مگردان خو که پیش آید خللدر دماغ و دل بزاید صد عللاین چنین تهدیدها آن دیو دونآرد و بر خلق خواند صد فسونخویش جالینوس سازد در دواتا فریبد نفس بیمار تو راکین تو را سود است از درد و غمیگفت آدم را همین در گندمیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #164حفت الجنه به چه محفوف گشتبالمکاره که ازو افزود کشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَ حُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»صد فسون دارد ز حیلت وز دهاکه کند در سله گر هست اژدهاگر بود آب روان بر بنددشور بود حبر زمان بر خنددشعقل را با عقل یاری یار کنامرهم شوری بخوان و کار کنقرآن کریم، سورهٔ شوری (۴۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Ash-Shura(#42), Line #38«…وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ…»«…و كارشان بر پايه مشورت با يكديگر است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsبه غیر خم فلک خمهای صد رنگ استبه هر خمی که درآیی ازو نشان گیریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #28, Divan e Shamsتا فضل تو راهش دهد وز شید و تلوین وارهدشیاد ما شیدا شود یکرنگ چون شمس الضحیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsبه طبیبش چه حواله کنی ای آب حیاتاز همانجا که رسد درد همانجاست دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #771, Divan e Shamsدل و جان به آب حکمت ز غبارها بشوییدهله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماندمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #763جزوها را روی‌ها سوی کل استبلبلان را عشق‌بازی با گل استگاو را رنگ از برون و مرد رااز درون جو رنگ سرخ و زرد رارنگ‌های نیک از خم صفاسترنگ زشتان از سیاهابه جفاستصبغه‌الله نام آن رنگ لطیفلعنه‌الله بوی آن رنگ کثیفقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #138«صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ»«اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است. ما پرستندگان او هستيم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #500او ز یکرنگی عیسی بو نداشتوز مزاج خم عیسی خو نداشتجامه صدرنگ از آن خم صفاساده و یکرنگ گشتی چون ضیانیست یکرنگی کزو خیزد ملالبل مثال ماهی و آب زلالگرچه در خشکی هزاران رنگهاستماهیان را با یبوست جنگهاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsز شیر چرخ گریزی به برج گاو رویخری شوی به صفت راه کهکشان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپان اختیاری حمال شهریاریپالان کشند و سرگین اسبان کند و کودنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsچو آفتاب جهان را پر از حیات کنیچو زین جهان بجهی ملک آن جهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر سوّم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقت آن آمد که حیدروار منملک گیرم یا بپردازم بدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3057, Divan e Shamsخموش باش و همی‌تاز تا لب دریاچو دم گسسته شوی گر ره دهان گیریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4624این خموشی مرکب چوبین بودبحریان را خامشی تلقین بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsخاموش وصف بحر و در کم گوی در دریای اوخواهی که غواصی کنی دم‌دار شو دم‌دار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، مثنوی، دفتر دومّ، بیت ۸۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #845آدمی مخفی است در زیر زباناین زبان پرده ا‌ست بر درگاه جانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2095تملق کردن دیوانه جالینوس را و ترسیدن جالینوسگفت جالینوس با اصحاب خودمر مرا تا آن فلان دارو دهدپس بدو گفت آن یکی ای ذوفنوناین دوا خواهند از بهر جنوندور از عقل تو این دیگر مگوگفت در من کرد یک دیوانه روساعتی در روی من خوش بنگریدچشمکم زد آستین من دریدگر نه جنسیت بدی در من از اوکی رخ آوردی به من آن زشت‌روگر نه دیدی جنس خود کی آمدیکی به غیر جنس خود را بر زدیچون دو کس بر هم زند بی‌‌هیچ شکدر میانشان هست قدر مشترککی پرد مرغی مگر با جنس خودصحبت ناجنس گور است و لحد

برنامه شماره ۹۳۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۴ اکتبر ۲۰۲۲ -  ۱۳ مهربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۳۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsتو در عقیلهٔ(۱) ترتیبِ کفش و دستاریچگونه رطلِ گران‌خوار را به دست آری؟به جانِ من، به خرابات آی یک لحظهتو نیز آدمی‌ای، مردمی و جان داریبیا و خرقه گرو کن، به می‌فروشِ الستکه پیش از آب و گِلَست از الست خمّاریفقیر و عارف و درویش، وانگهی هشیار؟مجاز بود چنین نامها تو پنداریسماع و شُربِ سَقٰاهُم(۲) نه کارِ درویش‌ است؟زیان و سودِ کم و بیش، کار بازاری؟بیا بگو که چه باشد الست، عیشِ ابدملنگ هین به تکلّف که سخت رهواریسری که درد ندارد چراش می‌بندی؟چرا نهی تنِ بی‌رنج را به بیماری؟قرآن کریم، سورهٔ انسان (۷۶)، آیهٔ ۲۱Quran, Sooreh Al-Insan(#76), Line #21«…وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا.»«…و پروردگارشان از شرابى پاكيزه سيرابشان سازد.»(۱) عقیله: پای‌بند و دام(۲) شُربِ سَقٰاهُم: اشاره به آیهٔ ۲۱ سورهٔ انسان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsتو در عقیلهٔ ترتیبِ کفش و دستاریچگونه رطلِ گران‌خوار را به دست آری؟به جانِ من، به خرابات آی یک لحظهتو نیز آدمی‌ای، مردمی و جان داریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کارِ من بی‌علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۳)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۳) سَقیم: بیمار----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلامِ تو، رطلِ گران سلامِ توچون شنوند نامِ تو، یاوه کنند پا و سَرحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۶۸Poem(Qazal)#268, Divan e Hafezگُلعِذاری(۴) ز گلستانِ جهان ما را بسزین چمن سایهٔ آن سروِ روان ما را بس(۴) گُلعِذار: گل‌چهره؛ مجازاً زیبارو----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1757هِنْدوان را اصطلاحِ هِند مدحسِنْدیان را اصطلاحِ سِنْد مدح‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ(۵) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مجرم شوی(۵) مُفتی: فتوا دهنده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۷۰Poem(Qazal)#470, Divan e Hafezآدمی در عالَمِ خاکی نمی‌آید به‌ دستعالمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsخواجه تو عارف بُده‌ای، نوبتِ دولت زده‌ای(۶)کامل جان آمده‌ای(۷)، دست به استاد مده(۶) نوبتِ دولت زدن: کنایه از شکوه و عظمت داشتن. در قدیم در دربار پادشاهان در شبانه روز سه یا پنج نوبت (نقاره) می‌زدند.(۷) کامل جان آمده‌ای: در حالی آمده‌ای که روحاً کمال یافته‌ای.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دیدِ خود مگذار از دیدِ خسانکه به مُردارت کَشَند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چی؟هین عصااَم کَش که کورم ای اَچی(۸)؟(۸) اَچی: برادر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsبا چنین شمشیرِ دولت تو زبون مانی چرا؟گوهری باشی و از سنگی فرومانی چرا؟تو چنین لرزانِ او باشی و او سایهٔ تُوَستآخر او نقشیست جسمانی و تو جانی چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1080کرده‌ای تأویل(۹)، حرفِ بِکْر(۱۰) راخویش را تأویل کن، نی ذِکر(۱۱) رابر هوا تأویلِ قرآن می‌کُنیپَسْت و کژ شد از تو، معنیِّ سَنی(۱۲)(۹) تأویل: رجوع کردن، بیان معنی کلام، بر اساس دانسته های ذهنی به جای زنده شدن به آن.(۱۰) حرفِ بِکْر: سخن تازه و بدیع(۱۱) ذِکر: یاد. یکی از نام‌های قرآن کریم(۱۲) سَنی: بلند و روشن----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1082زیافتِ(۱۳) تأویلِ مگسآن مگس بر برگِ کاه و بولِ(۱۴) خرهمچو کشتی‌بان، همی افراشت سَرگفت: من دریا و کشتی خوانده‌اممدّتی در فکرِ آن می‌مانده‌اماینک این دریا و این کشتی و منمردِ کشتی‌بان و اهلِ و رایْ‌زنبر سرِ دریا همی رانْد او عَمَد(۱۵)می‌نمودش آنقدر بیرون ز حدبود بی‌حد آن چَمین(۱۶) نسبت بدوآن نظر که بیند آن را راست کو؟عالَمش چندان بُوَد کِش بینش استچشم چندین، بحر همچندینش استصاحبِ تأویلِ باطل(۱۷)، چون مگسوَهْمِ او بَوْلِ خر و، تصویرِ خَس(۱۸)گر مگس، تأویل بگذارد به رایآن مگس را بخت گردانَد هُمای(۱۹)آن مگس نَبْوَد کِش(۲۰)، این عبرت بُوَدروحِ او، نی در خورِ صورت بُوَد(۱۳) زیافت: ناروایی، ناخالصی(۱۴) بول: ادرار(۱۵) عَمَد: قایقی که از شاخ و برگ و تنه درخت سازند.(۱۶) چَمین: بول، سرگین(۱۷) صاحبِ تأویلِ باطل: کسی که تأویل هایش بی‌اساس است.(۱۸) خَس: خار و خاشاک، فرومایه(۱۹) هُمای: نام مرغی که استخوان می‌خورد و به باور قدما بر سر هر کَس سایه افکند به دولت و سلطنت رسد.(۲۰) کِشْ: که او را----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علومجانِ خود را می‌نداند آن ظَلوم(۲۱)داند او خاصیّتِ هر جوهریدر بیانِ جوهرِ خود چون خریکه همی‌دانم یَجُوز و لایَجُوزخود ندانی تو یَجُوزی یا عَجُوز(۲۲)(۲۱) ظَلوم: بسیار ستمگر(۲۲) عَجُوز: پیرزن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2207, Divan e Shamsدر خلاصهٔ عشق آخر شیوهٔ اسلام کو؟در کشوفِ(۲۳) مشکلاتش صاحبِ اِعلام(۲۴) کو؟(۲۳) کشوف: گشودن، رخنه کردن(۲۴) صاحبِ اِعلام: صاحبِ دانش، بیدار کننده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپانِ اختیاری(۲۵) حمّالِ شهریاریپالان کشند و سرگین اسبانِ کند و کودنچو لِک لِک(۲۶) است منطق بر آسیای معنیطاحون(۲۷) ز آب گردد نه از لِک لِکِ مُقَنَّن(۲۸)زان لِک لِک ای برادر گندم ز دَلو(۲۹) بِجهَددر آسیا درافتد، گردد خوش و مُطَحَّن(۳۰)(۲۵) اختیاری: برگزیده، مختار(۲۶) لِک لِک: چوبکی که بر دلو ظرفی مربع و مخروطی که تهِ آن سوراخ است و آن را پر از غله کنند، می‌بندند، چون آسیا بگردد، آن چوب حرکت کند و گندم از سوراخ در آسیا ریزد.(۲۷) طاحون: آسیا(۲۸) مُقَنَّن: قانون گذاری شده، حساب شده(۲۹) دَلو: سطل، ظرف آب‌کشی(۳۰) مُطَحَّن: آسیاب شده----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2638چند روزی که ز پیشم رانده‌ استچشمِ من در رویِ خوبش مانده ا‌ستکز چنان رُویی چنین قهر ای عَجَبهر کسی مشغول گشته در سَبَبمن سبب را ننگرم، کآن حادث استزآنکه حادث، حادثی را باعث استلطفِ سابق را نِظاره می‌کنمهرچه آن حادث، دوپاره می‌کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsعشقْ جُز دولت و عِنایَت نیستجُز گُشادِ دل(۳۱) و هدایت نیستعشق را بوحَنیفه(۳۲) درس نکردشافِعی(۳۳) را دَرو رِوایَت نیستلایَجوز و یَجوز(۳۴) تا اَجَلَستعِلْمِ عُشّاق را نهایت نیست(۳۱) گُشادِ دل: انبساط فضای درون، شرح صدر(۳۲) بوحَنیفه: نعمان بن ثابت از بزرگان سدهٔ دوم و مؤسس مذهب حنفی، درگذشتهٔ ۱۵۰ هجری قمری.(۳۳) شافِعی: محمدبن ادریس، مؤسس شافعیّه، درگذشتهٔ ۲۰۴ هجری قمری. (۳۴) لایَجوز و یَجوز: جایز نیست و جایز است، روا نیست و رواست.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید، سببْ سوراخْ‌ کُن(۳۵)تا حُجُب را بَرکَنَد از بیخ و بُنتا مسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۳۶) و دکاناز مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدر(۳۵) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۳۶) اَکساب: کسب‌ها----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چون‌که جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟ لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۳۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۸) و سَنی(۳۹)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۸) حَبر: دانشمند، دانا(۳۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsبیا و خرقه گرو کن، به می فروشِ الستکه پیش از آب و گِلَست از الست خمّاریحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem(Qazal)#178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گرو می همه رَختدلقِ ما بود که در خانه خمّار(۴۰) بمانْد(۴۰) خَمّار: مِی‌فروش----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsفقیر و عارف و درویش، وانگهی هشیار؟مجاز بود چنین نامها تو پنداریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۴۱)(۴۱) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2753فقرِ لقمه دارد او، نی فقرِ حقپیشِ نقش مُرده‌ای کم نِه طبقماهیِ خاکی(۴۲) بود درویشِ نانشکلِ ماهی، لیک از دریا رَمانمرغِ خانه‌ است او، نه سیمرغِ هوالُوت(۴۳) نوشد او، ننوشد از خداعاشقِ حقّ است او بهرِ نَوال(۴۴)نیست جانش عاشقِ حُسن و جمالگر توهّم می‌کند او عشقِ ذاتذات نبوَد وهمِ اسما و صفاتوهم زاییده ز اوصاف و حَدَستحقّ، نزاییده‌ست او لَمْ یُولَدستعاشقِ تصویر و وهمِ خویشتنکی بُوَد از عاشقانِ ذوالْمِنَن(۴۵)؟عاشق آن وَهْم، اگر صادق بُوَدآن مَجازش تا حقیقت‌ می‌كَشَد(۴۲) ماهیِ خاکی: شکل و صورت ماهی که از گِل سازند و یا بر خاک کشند.(۴۳) لُوت: طعام، خورش، خوردنی(۴۴) نَوال: عطا و بخشش(۴۵) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3110همچو عارف، کز تنِ ناقص چراغشمعِ دل افروخت از بهرِ فراغتا که روزی کین بمیرد ناگهانپیشِ چشمِ خود نهد او شمعِ جاناو نکرد این فهم، پس داد از غِرَر(۴۶)شمعِ فانی را به فانیّی دِگر(۴۶) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1473سایل آن باشد که مالِ او گداختقانع آن باشد که جسمِ خویش باخت مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2200راهِ فانی‌گشته، راهی دیگرستزآنکه هشیاری، گناهی دیگرستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1291هوش را بگذار و آن گَه هوش‌دارگوش را بربند و، آن گَه گوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsسماع و شُربِ سَقٰاهُم نه کارِ درویش‌ است؟زیان و سودِ کم و بیش، کار بازاری؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #215, Divan e Shamsشرابِ خام بیار و به پختگان در دهمن از کجا، غمِ هر خامِ قلتبان ز کجا؟شرابخانه درآ و در از درون دربندتو از کجا و بد و نیکِ مردمان ز کجا؟طمع مدار که عمرِ تو را کران باشدصفاتِ حقّی و حق را حد و کران ز کجا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsکه رفت در نظرِ تو که بی‌نظیر نشد؟مقامِ گنج شده‌ست این نهادِ ویرانممن از کجا و مباهاتِ(۴۷) سلطنت ز کجا!فقیرِ فقرم و افتادهٔ فقیرانممن آن کسم که تو نامم نهی، «نمی‌دانم»چو من اسیرِ توام، پس امیرِ میرانم(۴۷) مباهات: افتخار، بالیدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsنَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی(۴۸) رسیده‌ستغمِ بیش و غمِ کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»(۴۸) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shams کاری ز ما گر خواهدی، زین باده ما را ندْهدیاندر سَری کاین مِی‌ْ رود، او کی فروشد یا خَرَد؟سرمست کاری کی کند؟ مست آن کند که مِی‌ْ کندباده‌ٔ خدایی طی کند، هر دو جهان را تا صَمَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsبیا بگو که چه باشد الست، عیشِ ابدملنگ هین به تکلّف که سخت رهواریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۴۹)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جان(۴۹) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل درستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۳۲Poem(Qazal)#232, Divan e Hafezخلوتِ دل نیست جایِ صحبت اَضداددیو چو بیرون رود، فرشته درآیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دِهلیزِ قاضیِّ قضابهرِ دعویِّ الستیم و بَلیٰکه بَلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قولِ ما شهود است و بیاناز چه در دهلیزِ قاضی تن‌ زدیم(۵۰)؟نه که ما بهرِ گواهی آمدیم؟چند در دهلیزِ(۵۱) قاضی ای گواهحبس باشی؟ دِه شهادت از پگاه(۵۲)زآن بخواندندت بدینجا، تا که توآن گواهی بدْهی و ناری عُتُو(۵۳)از لِجاجِ(۵۴) خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بِنَدْهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهید؟یک زمان کار است بگزار(۵۵) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۵۰) تن زدن: ساکت شدن(۵۱) دهلیز: راهرو(۵۲) پگاه: صبح زود، سحر(۵۳) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۵۴) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۵۵) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1181چونکه در عهدِ خدا کردی وفااز کَرَم عهدت نگه دارد خدااز وفایِ حق تو بسته دیده‌ایاُذْکُروا اَذْکُرْکُمُ نشنیده‌ایاما تو از وفای به عهد الهی صرف نظر کرده‌ای، زیرا حقیقت آیه «یادم کنید تا یادتان کنم» را به گوش جان نشنیده‌ای.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #152«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ»«پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. مرا سپاس گوييد و ناسپاسى من مكنيد.»گوش نِه، اَوْفُوا بِعَهْدی گوش‌دارتا که اوفِ عَهدَکُمْ آید ز یاربه حقیقت آیه «به عهدم وفا کنید» گوش جان بسپار تا از حضرتِ معشوق جواب «به عهد شما وفا کنم » در رسد.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۴۰Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #40«…اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ …»«…نعمتى را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد بياوريد. و به عهد من وفا كنيد تا به عهدتان وفا كنم…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsتو همه طَمْع بر آن نِهْ، که در او نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #662, Divan e Shamsسوارِ عشق شو وز ره میندیشکه اسبِ عشق بس رهوار باشدبه یک حمله تو را منزل رسانداگر چه راه ناهموار باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsسری که درد ندارد چراش می‌بندی؟چرا نهی تنِ بی‌رنج را به بیماری؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۵۶) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۵۷) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۵۸)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۵۶) کاهلی: تنبلی(۵۷) رنجور: بیمار(۵۸) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1993 گفتنِ نابینائی سایل که دو کوری دارم بود کوری کو همی‌گفت: اَلْاَمانمن دو کوری دارم ای اهلِ زمانپس دوباره رحمتم آرید هانچون دو کوری دارم و، من در میانگفت: یک کوریت می‌بینیم ماآن دگر کوری چه باشد؟ وانماگفت: زشت‌آوازم و ناخوش‌نوازشت‌آوازی و، کوری شد دوتابانگِ زشتم مایهٔ غم می‌شودمِهرِ خلق از بانگِ من کم می‌شودزشت‌آوازم به هر جا که رودمایهٔ خشم و غم و کین می‌شودبر دو کوری رحم را دوتا کنیداین چنین ناگُنج را گُنجا کنیدزشتیِ آواز کم شد زین گلهخلق شد بر وی به رحمت یک‌دلهکرد نیکو، چون بگفت او راز رالطفِ آوازِ دلش، آواز راوآنکه آوازِ دلش هم بد بُوَدآن سه کوری دوریِ سَرمَد بُوَدلیک وَهّابان(۵۹) که بی‌علّت دهندبوک دستی بَر سَرِ زشتش نهندچونکه آوازش خوش و، مظلوم شدزو دلِ سنگین‌دلان چون مُوم شدنالهٔ کافر چو زشت است و شَهیق(۶۰)ز آن نمی‌گردد اجابت را رفیققرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۱۰۶Quran, Sooreh Hud(#11), Line #106«فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ»«اما بدبختان در آتشند و مردمان را در آنجا ناله‌اى زار و خروشى سخت بود.»اِخْسَؤُا بر زشت‌آواز آمده‌ستکو ز خونِ خلق، چون سگ بود مستقرآن کریم، سورهٔ مؤمنون (۲۳)، آیهٔ ۱۰۸Quran, Sooreh Al-Muminoon(#23), Line #108«قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ»«گويد: در آتش گم شويد و با من سخن مگوييد.»چونکه نالهٔ خرس، رحمت‌کَش بُوَدناله‌ات نَبْوَد چنین، ناخَوش بُوَددان که با یوسف تو گرگی کرده‌یییا ز خونِ بی‌گناهی خورده‌ییتوبه کُن، وز خورده استفراغ کُنور جراحت کهنه شد، رَوْ داغ کن(۵۹) وَهّاب: بسیار بخشنده(۶۰) شَهیق: به درون کشیدن نَفَس، دَم. مقابلِ آن زفیر است به معنی بازدَم و خارج کردن نَفَس. بانگ زیر و بم خران نیز بدان موسوم است.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #164تو همی ‌خُسپیّ و، بویِ آن حَراممی‌زَنَد بر آسمانِ سبزْفام(۶۱)همرهِ اَنفاسِ زشتت می‌شودتا به بوگیرانِ گردون می‌رودبویِ کبر و، بویِ حرص و، بویِ آزدر سخن گفتن بیآید چون پیازگر خوری سوگند: من کی خورده‌ام؟از پیاز و سیر، تقوی کرده‌امآن دمِ سوگند، غَمّازی(۶۲) کُندبر دماغِ همنشینان برزَنَدبس دعاها رَد شود از بویِ آنآن دلِ کژ می‌نماید در زباناِخسَئُوا(۶۳) آید جوابِ آن دُعاچوبِ رَدّ(۶۴) باشد جزایِ هر دَغا(۶۵)خطاب دور شوید در پاسخ آن دعایی است که از زبان بددلان  برمی‌آید، پاداش هر حیله و ترفندی چوبِ رَدّ است.گر حدیثت کژ بُوَد معنیت راستآن کژیّ لفظ، مقبولِ خداست(۶۱) سبزفام: سبز رنگ(۶۲) غَمّاز: آشکار کننده، رسوا کننده(۶۳) اِخْسَؤُا: دور شوید(۶۴) چوبِ رَدّ: چوبی که مرغان و ستوران را با آن می‌رانند، چوب فراشان حکام را که با آن مردم را می‌رانند. (۶۵) دَغا: حیله‌گر----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2010تتّمهٔ حکایتِ خرس و آن ابله که بر وفایِ او اعتماد کرده بود.خرس هم از اژدها چون وارهیدو آن کرم ز آن مردِ مردانه بدیدچون سگِ اصحاب کهف آن خرسِ زارشد مُلازم در پیِ آن بُردبارآن مسلمان سَر نَهاد از خستگیخرس، حارس(۶۶) گشت از دلبستگیآن یکی بگذشت و، گفتش حال چیست؟ای برادر مر تو را این خرس کیست؟قصّه وا گفت و حدیثِ اژدهاگفت: بر خرسی مَنِه دل، ابلهادوستیِ ابله، بَتَر از دشمنی استاو به هر حیله که دانی راندنی استگفت: والله از حسودی گفت اینورنَه خرسی چِه‌نْگری؟ این مِهر بینگفت: مِهرِ ابلهان عِشْوه‌دِه(۶۷) استاین حسودیِّ من از مِهرش به استهَی(۶۸) بیا، با من بِران این خرس راخرس را مگزین، مَهِل همجنس راگفت رَوْ رَوْ، کارِ خود کن ای حَسودگفت: کارم این بُد و، رزقت نبودمن کم از خرسی نباشم ای شریفترکِ او کن، تا مَنَت باشم حریفبر تو دل می‌لرزدم ز اندیشه‌ییبا چنین خرسی مرو در بیشه‌ییاین دلم هرگز نلرزید از گزافنورِ حق است این، نه دعویّ و، نه لافمؤمنم یَنْظُر بِنورِالله شدههان و هان، بگریز ازین آتشکدهاین همه گفت و به گوشش در نرفتبَدْگُمانی مَرد را سدّی است زَفْتدستِ او بگرفت و، دست از وی کَشیدگفت: رفتم، چون نه‌یی یارِ رشیدگفت: رَوْ، بر من تو غمخواره مباشبوالْفُضولا(۶۹)، معرفت کمتر تراشباز گفتش من عدوِّ تو نِیَملطف باشد گر بیآیی در پیَمگفت: خوابستم مرا بگذار، روگفت: آخِر یار را مُنقاد(۷۰) شوتا بخُسپی در پناهِ عاقلیدر جوارِ دوستی صاحبدلیدر خیال افتاد مَرد از جِدِّ اوخشمگین شد، زود گردانید رُوکین مگر قصدِ من آمد، خونی استیا طمع دارد، گدا و تونی(۷۱) استیا گِرو بسته‌ست(۷۲) با یاران بدینکه بترسانَد مرا زین همنشینخود نیآمد هیچ از خُبثِ سِرشیک گمانِ نیک، اندر خاطرشظنِّ نیکش جُملگی بر خرس بوداو مگر مر خرس را همجنس بودعاقلی را از سگی تهمت نهادخرس را دانست اهلِ مِهر و داد(۶۶) حارس: نگهبان(۶۷) عِشْوه‌دِه: فریبنده(۶۸) هَی: لفظی است برای تنبیه و آگاه سازی(۶۹) بوالْفُضول: یاوه‌گو(۷۰) مُنقاد: مطیع، فرمان‌بردار(۷۱) تُونی: آتشدانِ حمّام‌های قدیم را تُون گویند. تونی کسی بوده که آتشدان حمّام‌ها را روشن می‌کرده. این شغل از پست‌ترین مشاغل آن زمان به شمار می‌آمده است.(۷۲) گِرو بستن: شرط بستن----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2036گفتنِ موسی (عَلَیْهِ‌السَّلام)، گوساله‌پرست را که آن خیال‌اندیشی و حزمِ تو کجاست؟گفت موسی با یکی مستِ خیالکای بَداندیش از شقاوت وز ضلالصد گمانت بود در پیغمبریمبا چنین بُرهان و، این خُلقِ کریمصد هزاران معجزه دیدی زِ مَنصد خَیالت می‌فزود و، شک و ظنقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh An-Naml(#27), Line #12 «وَأَدْخِلْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ ۖ فِي تِسْعِ آيَاتٍ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ.»«دستت را در گريبان ببر تا بى‌هيچ آسيبى سفيد بيرون آيد. با نه نشانه نزد فرعون و قومش برو كه مردمى عصيانگرند.»از خیال و، وسوسه تنگ آمدیطعن بر پیغمبری‌ام می‌زدیگَرْد از دریا بر آوردم عیانتا رهیدیت از شَرِ فرعونیانزآسمان چِل سال کاسه و خوان رسیدوز دعاام جُوی از سنگی دویدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیات ۵۷ و ۶۰Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #57, #60«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۖ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ» ‎(۵۷)«و ابر را سايبانتان گردانيديم و برايتان مَنّ و سَلوى فرستاديم: بخوريد از اين چيزهاى پاكيزه كه شما را روزى داده‌ايم. و آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خود ستم مى‌كردند.»«وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ۖ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ» ‎(۶۰) «‏و به ياد آريد آنگاه را كه موسى براى قوم خود آب خواست. گفتيم: عصايت را بر آن سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن بگشاد. هر گروهى آبشخور خود را بدانست. از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و در روى زمين به فساد سركشى مكنيد.»این و، صد چندین و، چندین گَرم و سرداز تو ای سَرد، آن توَهُّم کم نکردبانگ زد گوساله‌یی از جادوییسَجده کردی که خدایِ من تویقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۵۱Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #51«وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ» «و آن هنگام را كه چهل شب با موسى وعده نهاديم و شما كه ستمكاران بوديد، بعد از او گوساله را پرستيديد.»آن توهمهات را سیلاب بُردزیرکیِّ بارِدَت را خواب بُردچُون نبودی بدگمان در حقِّ او؟چُون نهادی سَر چنان ای زشت‌ْرُو؟چُون خیالت نآمد از تزویرِ اووز فسادِ سحرِ احمقْ‌گیرِ او؟سامریی خود که باشد ای سگانکه خدایی برتَراشد در جهان؟چُون درین تزویرِ او یکدل شدی؟وز همه اِشکال‌ها عاطِل(۷۳) شدی؟گاو می‌شاید خدایی را به لافدر رسولی‌ چون منی صد اختلاف؟پیشِ گاوی سَجده کردی از خریگشت عقلت صیدِ سحرِ سامریچشم دزدیدی ز نورِ ذُالْجلالاینْت(۷۴) جهلِ وافر و، عینِ ضَلالشُه(۷۵) بر آن عقل و، گُزینش که تو راستچون تو کانِ جهل را کُشتن سزاستگاوِ زرین بانگ کرد، آخِر چه گفت؟کاحمقان را این همه رغبت شگُفتزآن عجبتر دیده‌ایت از من بسیلیک حق را کی پذیرد هر خَسی؟باطلان را چه رُباید؟ باطلیعاطلان را چه خوش آید؟ عاطلیزآنکه هر جنسی رُباید جنسِ خودگاو، سویِ شیرِ نر کی رُو نَهَد؟گرگ بر یوسف کجا عشق آورد؟جز مگر از مکر تا او را خورَدچون ز گرگی وارهد، مَحْرَم شودچون سگِ کهف، از بنی‌آدم شودچون ابوبکر از محمّد بُرد بوگفت: هذا لَیْسَ وَجْهٌ کاذِبُهمینکه ابوبکر به صداقت حضرت محمّد(ص) پی بُرد، یعنی از آن آگاهی یافت، گفت: این رخساره دروغگو نیست.چون نبُد بوجهل از اصحابِ دَرددید صد شَقِّ قَمَر، باور نکرددردمندی کِش ز بام افتاد طشتزو نهان کردیم حق، پنهان نگشتو آنکه او جاهل بُد از دردش بعیدچند بنمودند و، او آن را ندیدآینهٔ دل صاف باید تا در اوواشناسی صورتِ زشت از نکو(۷۳) عاطِل: بیکاره(۷۴) اینْت: این تو را(۷۵) شُه: کلمه‌ای است برای اظهار نفرت و کراهت.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2064ترک گفتنِ آن مردِ ناصح بعد از مبالغهٔ پند، مغرورِ خرس راآن مسلمان، ترکِ ابله کرد و تَفْتزیرِ لب لاحَوْل(۷۶) گویان باز رفتگفت: چون از جِدِّ پندم وز جِدالدر دلِ او بیش می‌زاید خیالپس رهِ پند و، نصیحت بسته شدامر اَعْرِضْ عَنْهُمُ پیوسته شدبنابراین، راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده است که باید از ستیزه‌گران روی گردانید.قرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdah(#32), Line #32«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»چون دوایت می‌فزاید درد، پسقصّه با طالب بگو، برخوان عَبَسقرآن کریم، سورهٔ عَبَس (۸۰)، آیات ۱ تا ۴Quran, Sooreh Abasa(#80), Line #1-4«عَبَسَ وَتَوَلَّىٰ. أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَىٰ. وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّىٰ. أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَىٰ.»«روى را ترش كرد و سر برگردانيد. چون آن نابينا به نزدش آمد. و تو چه دانى، شايد كه او پاكيزه شود. يا پند گيرد و پند تو سودمندش افتد.»چونکه اَعْمیٰ طالبِ حق آمده‌ستبهرِ فقر، او را نشاید سینه خَستتو حریصی بر رَشادِ مِهترانتا بیآموزند عام از سَروراناحمدا، دیدی که قومی ز مُلوکمستمع گشتند، گشتی خوش که بوکاین رئیسان، یارِ دین گردند خَوشبر عرب اینها سَرند و، بر حَبَشبگذرد این صیت(۷۷) از بصره و تَبوکز آنکه اَلنّاسُ عَلیٰ دینِ الْـمُلُوکآوازه این آیین از بصره تا تبوک نیز در می‌گذرد، زیرا مردم، پیرو آیین امیران و شاهان خویش‌اند.زین سبب تو از ضَریرِ(۷۸) مُهتدیرُو بگردانیدی و تنگ آمدیبه همین سبب بود که تو از آن نابینای هدایت طلب رخ برتافتی و به تنگ آمدی.که درین فرصت، کم افتد این مُناختو ز یارانی و، وقتِ تو فراخاین فرصت، کم پیش می آید که بتوان سران متکبر قریش را به شنیدن کلام حق فرا خواند، ولی تو از یاران ما هستی و فرصت زیادی نیز داری.مُزْدَحِم(۷۹) می‌گردیَم در وقتِ تنگاین نصیحت می‌کنم نَه ازْ خشم و جنگاحمدا، نزدِ خدا این یک ضَریربهتر از صد قَیْصرست(۸۰) و، صد وزیریادِ اَلنّاسُ مَعادِن، هین بیآرمعدنی باشد فزون از صد هزاراین کلام را به یاد آور که آدمیان همانند کان‌ها هستند. یک کان، بیش از صد هزار کانِ دیگر ارزش دارد.حدیثالنَّاسُ مَعَادِنُ تَجِدُونَ، خِيَارَهُم فِي الجَاهِليَّةِ خِيَارَهُم فِي الاِسْلاَمِ إِذَا فَقُهُوا.مردم همچون کان‌ها و معادن‌اند، برگزیدهٔ آنان به دوران جاهلیت، برگزیدهٔ آنان در اسلام است به شرط آنکه دانای به معارف اسلامی باشند.معدنِ لعل و، عقیقِ مُکْتَنِس(۸۱)بهترست از صد هزاران کانِ مساحمدا، اینجا ندارد مال سودسینه باید پُر ز عشق و درد و دُودقرآن کریم، سورهٔ شعراء (۲۶)، آیات ۸۸ و ۸۹Quran, Sooreh Ash-Shu’araa(#26), Line #88-89«يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ. إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ.»«روزى كه نه مال سود مى‌دهد و نه فرزندان. مگر آن كس كه با قلبى رسته از شرک به نزد خدا بيايد.»اَعْمیِ روشندل آمد، در مَبندپند، او را دِه که حقِّ اوست پندگر دو سه ابله تو را مُنْکِر شدندتلخ کی گردی چو هستی کانِ قند؟گر دو سه ابله تو را تهمت نهدحق برای تو گواهی می‌دهدگفت: از اقرارِ عالَم فارغمآنکه حق باشد گواه، او را چه غم؟گر خُفاشی را ز خورشیدی خوری استآن دلیل آمد که آن خورشید نیستنفرتِ خُفّاشکان باشد دلیلکه مَنَم خورشیدِ تابانِ جلیلگر گُلابی را جُعَل(۸۲) راغب شودآن دلیلِ ناگُلابی می‌کندگر شود قلبی خریدارِ مِحَکدر مِحَکّی‌اش درآید نقص و شکدُزد، شب خواهد، نه روز، این را بدانشبْ نِیَم، روزم که تابَم در جهانفارِقم(۸۳)، فاروقم(۸۴) و، غَلْبیروارتا که از من کَه نمی‌یابد گذارآرد را پیدا کنم من از سُپُوستا نمایم کین نُقوش است، آن نفوسمن چو میزانِ خدایم در جهانوا نمایم هر سبک را از گرانگاو را داند خدا گوساله‌ییخَر خریداریّ و، در خور کاله‌ییگوساله، گاو را خدا می داند. گوساله، خریداری نادان و گول است که لایق او همان کالای بی‌مقداری است که آن را می‌خرد.من نه گاوم، تا که گوساله‌م خَرَدمن نه خارم، که اشتری از من چَرَداو گمان دارد که با من جَور کردبلکه از آیینهٔ من رُوفت گَرد(۷۶) لاحَوْل: مخففِ لاحَوْلَ‌ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِالله (نیرو و قدرتی نیست مگر خدا را)(۷۷) صیت: آوازه(۷۸) ضَریر: نابينا، كور(۷۹) مُزْدَحِم: ازدحام کننده و انبوهی کننده، در اینجا مزاحم(۸۰) قَیْصر: لقب سلسله‌ای از پادشاهان روم(۸۱) مُکْتَنِس: مستور و پوشیده(۸۲) جُعَل: سِرگین گردانک، حیوانی شبیه سوسک که از بوی نامطبوع لذّت می‌برد.(۸۳) فارِق: فرق گذارنده میان حق و باطل(۸۴) فاروق: بسیار فرق گذارنده------------------------مجموع لغات:(۱) عقیله: پای‌بند و دام(۲) شُربِ سَقٰاهُم: اشاره به آیهٔ ۲۱ سورهٔ انسان(۳) سَقیم: بیمار(۴) گُلعِذار: گل‌چهره؛ مجازاً زیبارو(۵) مُفتی: فتوا دهنده(۶) نوبتِ دولت زدن: کنایه از شکوه و عظمت داشتن. در قدیم در دربار پادشاهان در شبانه روز سه یا پنج نوبت (نقاره) می‌زدند.(۷) کامل جان آمده‌ای: در حالی آمده‌ای که روحاً کمال یافته‌ای.(۸) اَچی: برادر(۹) تأویل: رجوع کردن، بیان معنی کلام، بر اساس دانسته های ذهنی به جای زنده شدن به آن.(۱۰) حرفِ بِکْر: سخن تازه و بدیع(۱۱) ذِکر: یاد. یکی از نام‌های قرآن کریم(۱۲) سَنی: بلند و روشن(۱۳) زیافت: ناروایی، ناخالصی(۱۴) بول: ادرار(۱۵) عَمَد: قایقی که از شاخ و برگ و تنه درخت سازند.(۱۶) چَمین: بول، سرگین(۱۷) صاحبِ تأویلِ باطل: کسی که تأویل هایش بی‌اساس است.(۱۸) خَس: خار و خاشاک، فرومایه(۱۹) هُمای: نام مرغی که استخوان می‌خورد و به باور قدما بر سر هر کَس سایه افکند به دولت و سلطنت رسد.(۲۰) کِشْ: که او را(۲۱) ظَلوم: بسیار ستمگر(۲۲) عَجُوز: پیرزن(۲۳) کشوف: گشودن، رخنه کردن(۲۴) صاحبِ اِعلام: صاحبِ دانش، بیدار کننده(۲۵) اختیاری: برگزیده، مختار(۲۶) لِک لِک: چوبکی که بر دلو ظرفی مربع و مخروطی که تهِ آن سوراخ است و آن را پر از غله کنند، می‌بندند، چون آسیا بگردد، آن چوب حرکت کند و گندم از سوراخ در آسیا ریزد.(۲۷) طاحون: آسیا(۲۸) مُقَنَّن: قانون گذاری شده، حساب شده(۲۹) دَلو: سطل، ظرف آب‌کشی(۳۰) مُطَحَّن: آسیاب شده(۳۱) گُشادِ دل: انبساط فضای درون، شرح صدر(۳۲) بوحَنیفه: نعمان بن ثابت از بزرگان سدهٔ دوم و مؤسس مذهب حنفی، درگذشتهٔ ۱۵۰ هجری قمری.(۳۳) شافِعی: محمدبن ادریس، مؤسس شافعیّه، درگذشتهٔ ۲۰۴ هجری قمری. (۳۴) لایَجوز و یَجوز: جایز نیست و جایز است، روا نیست و رواست.(۳۵) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کنندهٔ سبب(۳۶) اَکساب: کسب‌ها(۳۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳۸) حَبر: دانشمند، دانا(۳۹) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۰) خَمّار: مِی‌فروش(۴۱) عَنا: رنج(۴۲) ماهیِ خاکی: شکل و صورت ماهی که از گِل سازند و یا بر خاک کشند.(۴۳) لُوت: طعام، خورش، خوردنی(۴۴) نَوال: عطا و بخشش(۴۵) ذوالْمِنَن: دارندهٔ نعمت‌ها و احسان‌ها(۴۶) غِرَر: جمع غِرَّه به معنی غفلت و بی‌خبری و غرور(۴۷) مباهات: افتخار، بالیدن(۴۸) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.(۴۹) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۵۰) تن زدن: ساکت شدن(۵۱) دهلیز: راهرو(۵۲) پگاه: صبح زود، سحر(۵۳) عُتُو: سرکشی، نافرمانی(۵۴) لِجاج: لجاجت، یکدندگی، ستیزه(۵۵) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۵۶) کاهلی: تنبلی(۵۷) رنجور: بیمار(۵۸) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است. رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۵۹) وَهّاب: بسیار بخشنده(۶۰) شَهیق: به درون کشیدن نَفَس، دَم. مقابلِ آن زفیر است به معنی بازدَم و خارج کردن نَفَس. بانگ زیر و بم خران نیز بدان موسوم است.(۶۱) سبزفام: سبز رنگ(۶۲) غَمّاز: آشکار کننده، رسوا کننده(۶۳) اِخْسَؤُا: دور شوید(۶۴) چوبِ رَدّ: چوبی که مرغان و ستوران را با آن می‌رانند، چوب فراشان حکام را که با آن مردم را می‌رانند. (۶۵) دَغا: حیله‌گر(۶۶) حارس: نگهبان(۶۷) عِشْوه‌دِه: فریبنده(۶۸) هَی: لفظی است برای تنبیه و آگاه سازی(۶۹) بوالْفُضول: یاوه‌گو(۷۰) مُنقاد: مطیع، فرمان‌بردار(۷۱) تُونی: آتشدانِ حمّام‌های قدیم را تُون گویند. تونی کسی بوده که آتشدان حمّام‌ها را روشن می‌کرده. این شغل از پست‌ترین مشاغل آن زمان به شمار می‌آمده است.(۷۲) گِرو بستن: شرط بستن(۷۳) عاطِل: بیکاره(۷۴) اینْت: این تو را(۷۵) شُه: کلمه‌ای است برای اظهار نفرت و کراهت.(۷۶) لاحَوْل: مخففِ لاحَوْلَ‌ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِالله (نیرو و قدرتی نیست مگر خدا را)(۷۷) صیت: آوازه(۷۸) ضَریر: نابينا، كور(۷۹) مُزْدَحِم: ازدحام کننده و انبوهی کننده، در اینجا مزاحم(۸۰) قَیْصر: لقب سلسله‌ای از پادشاهان روم(۸۱) مُکْتَنِس: مستور و پوشیده(۸۲) جُعَل: سِرگین گردانک، حیوانی شبیه سوسک که از بوی نامطبوع لذّت می‌برد.(۸۳) فارِق: فرق گذارنده میان حق و باطل(۸۴) فاروق: بسیار فرق گذارنده----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsتو در عقیله ترتیب کفش و دستاریچگونه رطل گران‌خوار را به دست آریبه جان من به خرابات آی یک لحظهتو نیز آدمی‌ای مردمی و جان داریبیا و خرقه گرو کن به می‌فروش الستکه پیش از آب و گلست از الست خماریفقیر و عارف و درویش وانگهی هشیارمجاز بود چنین نامها تو پنداریسماع و شرب سقاهم نه کار درویش‌ استزیان و سود کم و بیش کار بازاریبیا بگو که چه باشد الست عیش ابدملنگ هین به تکلف که سخت رهواریسری که درد ندارد چراش می‌بندیچرا نهی تن بی‌رنج را به بیماریقرآن کریم، سورهٔ انسان (۷۶)، آیهٔ ۲۱Quran, Sooreh Al-Insan(#76), Line #21«…وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا.»«…و پروردگارشان از شرابى پاكيزه سيرابشان سازد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsتو در عقیله ترتیب کفش و دستاریچگونه رطل گران‌خوار را به دست آریبه جان من به خرابات آی یک لحظهتو نیز آدمی‌ای مردمی و جان داریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1021, Divan e Shamsخوش‌خبران غلام تو رطل گران سلام توچون شنوند نام تو یاوه کنند پا و سرحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۶۸Poem(Qazal)#268, Divan e Hafezگلعذاری ز گلستان جهان ما را بسزین چمن سایه آن سرو روان ما را بسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1757هندوان را اصطلاح هند مدحسندیان را اصطلاح سند مدح‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۴۷۰Poem(Qazal)#470, Divan e Hafezآدمی در عالم خاکی نمی‌آید به‌ دستعالمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2284, Divan e Shamsخواجه تو عارف بده‌ای نوبت دولت زده‌ایکامل جان آمده‌ای دست به استاد مدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دید خود مگذار از دید خسانکه به مردارت کشند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چیهین عصاام کش که کورم ای اچیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsبا چنین شمشیر دولت تو زبون مانی چراگوهری باشی و از سنگی فرومانی چراتو چنین لرزان او باشی و او سایه توستآخر او نقشیست جسمانی و تو جانی چرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1080کرده‌ای تاویل حرف بکر راخویش را تاویل کن نی ذکر رابر هوا تاویل قرآن می‌کنیپست و کژ شد از تو معنی سنیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1082زیافت تاویل مگسآن مگس بر برگ کاه و بول خرهمچو کشتی‌بان همی افراشت سرگفت من دریا و کشتی خوانده‌اممدتی در فکر آن می‌مانده‌اماینک این دریا و این کشتی و منمرد کشتی‌بان و اهل و رای‌زنبر سر دریا همی راند او عمدمی‌نمودش آنقدر بیرون ز حدبود بی‌حد آن چمین نسبت بدوآن نظر که بیند آن را راست کوعالمش چندان بود کش بینش استچشم چندین بحر همچندینش استصاحب تاویل باطل چون مگسوهم او بول خر و تصویر خسگر مگس تاویل بگذارد به رایآن مگس را بخت گرداند همایآن مگس نبود کش این عبرت بودروح او نی در خور صورت بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2648صد هزاران فضل داند از علومجان خود را می‌نداند آن ظلومداند او خاصیت هر جوهریدر بیان جوهر خود چون خریکه همی‌دانم یجوز و لایجوزخود ندانی تو یجوزی یا عجوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2207, Divan e Shamsدر خلاصه عشق آخر شیوه اسلام کودر کشوف مشکلاتش صاحب اعلام کومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2043, Divan e Shamsاسپان اختیاری حمال شهریاریپالان کشند و سرگین اسبان کند و کودنچو لک لک است منطق بر آسیای معنیطاحون ز آب گردد نه از لک لک مقننزان لک لک ای برادر گندم ز دلو بجهددر آسیا درافتد گردد خوش و مطحنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2638چند روزی که ز پیشم رانده‌ استچشم من در روی خوبش مانده ا‌ستکز چنان رویی چنین قهر ای عجبهر کسی مشغول گشته در سببمن سبب را ننگرم کان حادث استزآنکه حادث حادثی را باعث استلطف سابق را نظاره می‌کنمهرچه آن حادث دوپاره می‌کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsعشق جز دولت و عنایت نیستجز گشاد دل و هدایت نیستعشق را بوحنیفه درس نکردشافعی را درو روایت نیستلایجوز و یجوز تا اجلستعلم عشاق را نهایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید سبب سوراخ‌ کنتا حجب را برکند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچون‌که جمال این بود رسم وفا چرا بودلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsبیا و خرقه گرو کن به می فروش الستکه پیش از آب و گلست از الست خماریحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem(Qazal)#178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گرو می همه رختدلق ما بود که در خانه خمار بماندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsفقیر و عارف و درویش وانگهی هشیارمجاز بود چنین نامها تو پنداریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2753فقر لقمه دارد او نی فقر حقپیش نقش مرده‌ای کم نه طبقماهی خاکی بود درویش نانشکل ماهی لیک از دریا رمانمرغ خانه‌ است او نه سیمرغ هوالوت نوشد او ننوشد از خداعاشق حق است او بهر نوالنیست جانش عاشق حسن و جمالگر توهم می‌کند او عشق ذاتذات نبود وهم اسما و صفاتوهم زاییده ز اوصاف و حدستحق نزاییده‌ست او لم یولدستعاشق تصویر و وهم خویشتنکی بود از عاشقان ذوالمننعاشق آن وهم اگر صادق بودآن مجازش تا حقیقت‌ می‌كشدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3110همچو عارف کز تن ناقص چراغشمع دل افروخت از بهر فراغتا که روزی کین بمیرد ناگهانپیش چشم خود نهد او شمع جاناو نکرد این فهم پس داد از غررشمع فانی را به فانیی دگرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1473سایل آن باشد که مال او گداختقانع آن باشد که جسم خویش باخت مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2200راه فانی‌گشته راهی دیگرستزآنکه هشیاری گناهی دیگرستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1291هوش را بگذار و آن گه هوش‌دارگوش را بربند و آن گه گوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsسماع و شرب سقاهم نه کار درویش‌ استزیان و سود کم و بیش کار بازاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #215, Divan e Shamsشراب خام بیار و به پختگان در دهمن از کجا غم هر خام قلتبان ز کجاشرابخانه درآ و در از درون دربندتو از کجا و بد و نیک مردمان ز کجاطمع مدار که عمر تو را کران باشدصفات حقی و حق را حد و کران ز کجامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1746, Divan e Shamsکه رفت در نظر تو که بی‌نظیر نشدمقام گنج شده‌ست این نهاد ویرانممن از کجا و مباهات سلطنت ز کجافقیر فقرم و افتاده فقیرانممن آن کسم که تو نامم نهی نمی‌دانمچو من اسیر توام پس امیر میرانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shamsنفخت فیه من روحی رسیده‌ستغم بیش و غم کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #537, Divan e Shamsکاری ز ما گر خواهدی زین باده ما را ندهدیاندر سری کاین می‌ رود او کی فروشد یا خردسرمست کاری کی کند مست آن کند که می‌ کندباده‌ خدایی طی کند هر دو جهان را تا صمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsبیا بگو که چه باشد الست عیش ابدملنگ هین به تکلف که سخت رهواریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۲۳۲Poem(Qazal)#232, Divan e Hafezخلوت دل نیست جای صحبت اضداددیو چو بیرون رود فرشته درآیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #174ما در این دهلیز قاضی قضابهر دعوی الستیم و بلیکه بلی گفتیم و آن را ز امتحانفعل و قول ما شهود است و بیاناز چه در دهلیز قاضی تن‌ زدیمنه که ما بهر گواهی آمدیمچند در دهلیز قاضی ای گواهحبس باشی ده شهادت از پگاهزآن بخواندندت بدینجا تا که توآن گواهی بدهی و ناری عتواز لجاج خویشتن بنشسته‌ییاندرین تنگی کف و لب بسته‌ییتا بندهی آن گواهی ای شهیدتو از این دهلیز کی خواهی رهیدیک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1181چونکه در عهد خدا کردی وفااز کرم عهدت نگه دارد خدااز وفای حق تو بسته دیده‌ایاذکروا اذکرکم نشنیده‌ایاما تو از وفای به عهد الهی صرف نظر کرده‌ایزیرا حقیقت آیه یادم کنید تا یادتان کنم را به گوش جان نشنیده‌ایقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۵۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #152«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ»«پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. مرا سپاس گوييد و ناسپاسى من مكنيد.»گوش نه اوفوا بعهدی گوش‌دارتا که اوف عهدکم آید ز یاربه حقیقت آیه به عهدم وفا کنید گوش جان بسپار تا از حضرت معشوق جواب به عهد شما وفا کنم در رسدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۴۰Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #40«…اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ …»«…نعمتى را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد بياوريد. و به عهد من وفا كنيد تا به عهدتان وفا كنم…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2820, Divan e Shamsتو همه طمع بر آن نه که در او نیست امیدتکه ز نومیدی اول تو بدین سوی رسیدیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #662, Divan e Shamsسوار عشق شو وز ره میندیشکه اسب عشق بس رهوار باشدبه یک حمله تو را منزل رسانداگر چه راه ناهموار باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3067, Divan e Shamsسری که درد ندارد چراش می‌بندیچرا نهی تن بی‌رنج را به بیماریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1993گفتن نابینائی سایل که دو کوری دارم بود کوری کو همی‌گفت الامانمن دو کوری دارم ای اهل زمانپس دوباره رحمتم آرید هانچون دو کوری دارم و من در میانگفت یک کوریت می‌بینیم ماآن دگر کوری چه باشد وانماگفت زشت‌آوازم و ناخوش‌نوازشت‌آوازی و کوری شد دوتابانگ زشتم مایه غم می‌شودمهر خلق از بانگ من کم می‌شودزشت‌آوازم به هر جا که رودمایه خشم و غم و کین می‌شودبر دو کوری رحم را دوتا کنیداین چنین ناگنج را گنجا کنیدزشتی آواز کم شد زین گلهخلق شد بر وی به رحمت یک‌دلهکرد نیکو چون بگفت او راز رالطف آواز دلش آواز راوآنکه آواز دلش هم بد بودآن سه کوری دوری سرمد بودلیک وهابان که بی‌علت دهندبوک دستی بر سر زشتش نهندچونکه آوازش خوش و مظلوم شدزو دل سنگین‌دلان چون موم شدناله کافر چو زشت است و شهیقز آن نمی‌گردد اجابت را رفیققرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۱۰۶Quran, Sooreh Hud(#11), Line #106«فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ»«اما بدبختان در آتشند و مردمان را در آنجا ناله‌اى زار و خروشى سخت بود.»اخسوا بر زشت‌آواز آمده‌ستکو ز خون خلق چون سگ بود مستقرآن کریم، سورهٔ مؤمنون (۲۳)، آیهٔ ۱۰۸Quran, Sooreh Al-Muminoon(#23), Line #108«قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ»«گويد: در آتش گم شويد و با من سخن مگوييد.»چونکه ناله خرس رحمت‌کش بودناله‌ات نبود چنین ناخوش بوددان که با یوسف تو گرگی کرده‌یییا ز خون بی‌گناهی خورده‌ییتوبه کن وز خورده استفراغ کنور جراحت کهنه شد رو داغ کنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #164تو همی ‌خسپی و بوی آن حراممی‌زند بر آسمان سبزفامهمره انفاس زشتت می‌شودتا به بوگیران گردون می‌رودبوی کبر و بوی حرص و بوی آزدر سخن گفتن بیاید چون پیازگر خوری سوگند من کی خورده‌اماز پیاز و سیر تقوی کرده‌امآن دم سوگند غمازی کندبر دماغ همنشینان برزندبس دعاها رد شود از بوی آنآن دل کژ می‌نماید در زباناخسئوا آید جواب آن دعاچوب رد باشد جزای هر دغاخطاب دور شوید در پاسخ آن دعایی است که از زبان بددلان  برمی‌آیدپاداش هر حیله و ترفندی چوب رد استگر حدیثت کژ بود معنیت راستآن کژی لفظ مقبول خداستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2010تتمه حکایت خرس و آن ابله که بر وفای او اعتماد کرده بودخرس هم از اژدها چون وارهیدو آن کرم ز آن مرد مردانه بدیدچون سگ اصحاب کهف آن خرس زارشد ملازم در پی آن بردبارآن مسلمان سر نهاد از خستگیخرس حارس گشت از دلبستگیآن یکی بگذشت و گفتش حال چیستای برادر مر تو را این خرس کیستقصه وا گفت و حدیث اژدهاگفت بر خرسی منه دل ابلهادوستی ابله بتر از دشمنی استاو به هر حیله که دانی راندنی استگفت والله از حسودی گفت اینورنه خرسی چه‌نگری این مهر بینگفت مهر ابلهان عشوه‌ده استاین حسودی من از مهرش به استهی بیا با من بران این خرس راخرس را مگزین مهل همجنس راگفت رو رو کار خود کن ای حسودگفت کارم این بد و رزقت نبودمن کم از خرسی نباشم ای شریفترک او کن تا منت باشم حریفبر تو دل می‌لرزدم ز اندیشه‌ییبا چنین خرسی مرو در بیشه‌ییاین دلم هرگز نلرزید از گزافنور حق است این نه دعوی و نه لافمومنم ینظر بنورالله شدههان و هان بگریز ازین آتشکدهاین همه گفت و به گوشش در نرفتبدگمانی مرد را سدی است زفتدست او بگرفت و دست از وی کشیدگفت رفتم چون نه‌یی یار رشیدگفت رو بر من تو غمخواره مباشبوالفضولا معرفت کمتر تراشباز گفتش من عدو تو نیملطف باشد گر بیایی در پیمگفت خوابستم مرا بگذار روگفت آخر یار را منقاد شوتا بخسپی در پناه عاقلیدر جوار دوستی صاحبدلیدر خیال افتاد مرد از جد اوخشمگین شد زود گردانید روکین مگر قصد من آمد خونی استیا طمع دارد گدا و تونی استیا گرو بسته‌ست با یاران بدینکه بترساند مرا زین همنشینخود نیامد هیچ از خبث سرشیک گمان نیک اندر خاطرشظن نیکش جملگی بر خرس بوداو مگر مر خرس را همجنس بودعاقلی را از سگی تهمت نهادخرس را دانست اهل مهر و دادمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2036گفتن موسی علیه‌السلام گوساله‌پرست را که آن خیال‌اندیشی و حزم تو کجاستگفت موسی با یکی مست خیالکای بداندیش از شقاوت وز ضلالصد گمانت بود در پیغمبریمبا چنین برهان و این خلق کریمصد هزاران معجزه دیدی ز منصد خیالت می‌فزود و شک و ظنقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh An-Naml(#27), Line #12 «وَأَدْخِلْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ ۖ فِي تِسْعِ آيَاتٍ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ.»«دستت را در گريبان ببر تا بى‌هيچ آسيبى سفيد بيرون آيد. با نه نشانه نزد فرعون و قومش برو كه مردمى عصيانگرند.»از خیال و وسوسه تنگ آمدیطعن بر پیغمبری‌ام می‌زدیگرد از دریا بر آوردم عیانتا رهیدیت از شر فرعونیانزآسمان چل سال کاسه و خوان رسیدوز دعاام جوی از سنگی دویدقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیات ۵۷ و ۶۰Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #57, #60«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَىٰ ۖ كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ۖ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ» ‎(۵۷)«و ابر را سايبانتان گردانيديم و برايتان مَنّ و سَلوى فرستاديم: بخوريد از اين چيزهاى پاكيزه كه شما را روزى داده‌ايم. و آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خود ستم مى‌كردند.»«وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ ۖ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۖ قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ۖ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ» ‎(۶۰) «‏و به ياد آريد آنگاه را كه موسى براى قوم خود آب خواست. گفتيم: عصايت را بر آن سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن بگشاد. هر گروهى آبشخور خود را بدانست. از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و در روى زمين به فساد سركشى مكنيد.»این و صد چندین و چندین گرم و سرداز تو ای سرد آن توهم کم نکردبانگ زد گوساله‌یی از جادوییسجده کردی که خدای من تویقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۵۱Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #51«وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ» «و آن هنگام را كه چهل شب با موسى وعده نهاديم و شما كه ستمكاران بوديد، بعد از او گوساله را پرستيديد.»آن توهمهات را سیلاب بردزیرکی باردت را خواب بردچون نبودی بدگمان در حق اوچون نهادی سر چنان ای زشت‌روچون خیالت نامد از تزویر اووز فساد سحر احمق‌گیر اوسامریی خود که باشد ای سگانکه خدایی برتراشد در جهانچون درین تزویر او یکدل شدیوز همه اشکال‌ها عاطل شدیگاو می‌شاید خدایی را به لافدر رسولی‌ چون منی صد اختلافپیش گاوی سجده کردی از خریگشت عقلت صید سحر سامریچشم دزدیدی ز نور ذالجلالاینت جهل وافر و عین ضلالشه بر آن عقل و گزینش که تو راستچون تو کان جهل را کشتن سزاستگاو زرین بانگ کرد آخر چه گفتکاحمقان را این همه رغبت شگفتزآن عجبتر دیده‌ایت از من بسیلیک حق را کی پذیرد هر خسیباطلان را چه رباید باطلیعاطلان را چه خوش آید عاطلیزآنکه هر جنسی رباید جنس خودگاو سوی شیر نر کی رو نهدگرگ بر یوسف کجا عشق آوردجز مگر از مکر تا او را خوردچون ز گرگی وارهد محرم شودچون سگ کهف از بنی‌آدم شودچون ابوبکر از محمد برد بوگفت هذا لیس وجه کاذبهمینکه ابوبکر به صداقت حضرت محمد پی بردیعنی از آن آگاهی یافت گفت این رخساره دروغگو نیستچون نبد بوجهل از اصحاب درددید صد شق قمر باور نکرددردمندی کش ز بام افتاد طشتزو نهان کردیم حق پنهان نگشتو آنکه او جاهل بد از دردش بعیدچند بنمودند و او آن را ندیدآینه دل صاف باید تا در اوواشناسی صورت زشت از نکومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۰۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2064ترک گفتن آن مرد ناصح بعد از مبالغه پند مغرور خرس راآن مسلمان ترک ابله کرد و تفتزیر لب لاحول گویان باز رفتگفت چون از جد پندم وز جدالدر دل او بیش می‌زاید خیالپس ره پند و نصیحت بسته شدامر اعرض عنهم پیوسته شدبنابراین راه پند و ارشاد بسته شده و خداوند به ما امر فرموده است که باید از ستیزه‌گران روی گردانیدقرآن کریم، سورهٔ سجده (۳۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh As-Sajdah(#32), Line #32«فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَانْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ»«پس، از ايشان اعراض كن و منتظر باش، كه آنها نيز در انتظارند.»چون دوایت می‌فزاید درد پسقصه با طالب بگو برخوان عبسقرآن کریم، سورهٔ عَبَس (۸۰)، آیات ۱ تا ۴Quran, Sooreh Abasa(#80), Line #1-4«عَبَسَ وَتَوَلَّىٰ. أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَىٰ. وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّىٰ. أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَىٰ.»«روى را ترش كرد و سر برگردانيد. چون آن نابينا به نزدش آمد. و تو چه دانى، شايد كه او پاكيزه شود. يا پند گيرد و پند تو سودمندش افتد.»چونکه اعمی طالب حق آمده‌ستبهر فقر او را نشاید سینه خستتو حریصی بر رشاد مهترانتا بیاموزند عام از سروراناحمدا دیدی که قومی ز ملوکمستمع گشتند گشتی خوش که بوکاین رئیسان یار دین گردند خوشبر عرب اینها سرند و بر حبشبگذرد این صیت از بصره و تبوکز آنکه الناس علی دین الـملوکآوازه این آیین از بصره تا تبوک نیز در می‌گذردزیرا مردم پیرو آیین امیران و شاهان خویش‌اندزین سبب تو از ضریر مهتدیرو بگردانیدی و تنگ آمدیبه همین سبب بود که تو از آن نابینای هدایت طلب رخ برتافتی و به تنگ آمدیکه درین فرصت کم افتد این مناختو ز یارانی و وقت تو فراخاین فرصت کم پیش می آید که بتوان سران متکبر قریش را به شنیدن کلام حق فرا خواندولی تو از یاران ما هستی و فرصت زیادی نیز داریمزدحم می‌گردیم در وقت تنگاین نصیحت می‌کنم نه از خشم و جنگاحمدا نزد خدا این یک ضریربهتر از صد قیصرست و صد وزیریاد الناس معادن هین بیارمعدنی باشد فزون از صد هزاراین کلام را به یاد آور که آدمیان همانند کان‌ها هستندیک کان، بیش از صد هزار کان دیگر ارزش داردحدیثالنَّاسُ مَعَادِنُ تَجِدُونَ، خِيَارَهُم فِي الجَاهِليَّةِ خِيَارَهُم فِي الاِسْلاَمِ إِذَا فَقُهُوا.مردم همچون کان‌ها و معادن‌اند، برگزیدهٔ آنان به دوران جاهلیت، برگزیدهٔ آنان در اسلام است به شرط آنکه دانای به معارف اسلامی باشند.معدن لعل و عقیق مکتنسبهترست از صد هزاران کان مساحمدا اینجا ندارد مال سودسینه باید پر ز عشق و درد و دودقرآن کریم، سورهٔ شعراء (۲۶)، آیات ۸۸ و ۸۹Quran, Sooreh Ash-Shu’araa(#26), Line #88-89«يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ. إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ.»«روزى كه نه مال سود مى‌دهد و نه فرزندان. مگر آن كس كه با قلبى رسته از شرک به نزد خدا بيايد.»اعمی روشندل آمد در مبندپند او را ده که حق اوست پندگر دو سه ابله تو را منکر شدندتلخ کی گردی چو هستی کان قندگر دو سه ابله تو را تهمت نهدحق برای تو گواهی می‌دهدگفت از اقرار عالم فارغمآنکه حق باشد گواه او را چه غمگر خفاشی را ز خورشیدی خوری استآن دلیل آمد که آن خورشید نیستنفرت خفاشکان باشد دلیلکه منم خورشید تابان جلیلگر گلابی را جعل راغب شودآن دلیل ناگلابی می‌کندگر شود قلبی خریدار محکدر محکی‌اش درآید نقص و شکدزد شب خواهد نه روز این را بدانشب نیم روزم که تابم در جهانفارقم فاروقم و غلبیروارتا که از من که نمی‌یابد گذارآرد را پیدا کنم من از سپوستا نمایم کین نقوش است آن نفوسمن چو میزان خدایم در جهانوا نمایم هر سبک را از گرانگاو را داند خدا گوساله‌ییخر خریداری و در خور کاله‌ییگوساله گاو را خدا می داند گوساله خریداری نادان و گول است که لایق او همان کالای بی‌مقداری است که آن را می‌خردمن نه گاوم تا که گوساله‌م خردمن نه خارم که اشتری از من چرداو گمان دارد که با من جور کردبلکه از آیینه من روفت گَرد

برنامه شماره ۹۳۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۲ -  ۶ مهربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا بیا که نیابی چو ما دگر یاریچو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداری؟بیا بیا و به هر سوی روزگار مبرکه نیست نقدِ تو را پیشِ غیر بازاریتو همچو وادیِ(۱) خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماریبه غیرِ خدمتِ ما که مشارقِ شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریهزار صورتِ جنبان به خواب می‌بینیچو خواب رفت، نبینی ز خلق دیّاری(۲)ببند چشمِ خر و برگشای چشمِ خردکه نَفْس همچو خر افتاد و حرص افساریز باغِ عشق طلب کن عقیدهٔ(۳) شیرینکه طبع سرکه‌فروش(۴) است و غوره‌افشاری(۵)بیا به جانبِ دارالشّفایِ(۶) خالقِ خویشکز آن طبیب ندارد گریز بیماریجهان مثالِ تنِ بی‌سر است بی‌ آن شاهبپیچ گردِ چنان سر مثالِ دستاریاگر سیاه نه‌ای، آینه مَده از دستکه روح آینهٔ توست و جسم زنگاریکجاست تاجرِ مسعودِ مشتری‌طالعکه گرمدار(۷) مَنَش باشم و خریداریبیا و فکرتِ من کن، که فکرتت دادمچو لعل می‌خری، از کانِ من بخر باریبه پای جانبِ آن کس برو که پایت دادبدو نگر به دو دیده که داد دیداریدو کف به شادیِ او زن که کف ز بحرِ وی استکه نیست شادیِ او را غمی و تیماریتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاری(۱) وادی: بیابان(۲) دیّاری: کَسی، احدی(۳) عقیده: شیره، در اینجا یعنی میوه(۴) سرکه فروش: مجازاً اخم آلود، ترشرو(۵) غوره افشاری: مجازاً گریه کردن(۶) دارالشّفا: شفاخانه، بیمارستان(۷) گرمدار: مشوّق، به شوق آورنده، غمخوار----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71 پرده‌هایِ دیده را دارویِ صبرهم بسوزد هم بسازد شرحِ صدرقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Ash-i-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ» ‎«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1777, Divan e Shamsیا رَبِّ اِشْرَحْ صَدْرَنا، یا رَبِّ اِرْفَعْ قَدْرَنایا رَبِّ اَظْهِرْ بَدْرَنا، لا تَعْبُدوا اَرْبابَکُمپروردگارا سینه ما را گشاده کن، پروردگارا به قدرِ ما بیفزا، پروردگارا ماه ما را ظاهر کن، به خدایان ساختگی عبادت مکنید. مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید، سببْ سوراخْ کُن(۸)تا حُجُب را بَر کَنَد از بیخ و بُنتا مسبِّب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اَکساب(۹) و دکاناز مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدر(۸) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کننده‌ی سبب(۹) اَکساب: کسب‌ها----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2380خشک بر میخِ طبیعت چون قَدید(۱۰)بستهٔ اسباب، جانش لایَزید(۱۱)و آن فضایِ خَرْقِ(۱۲) اسباب و عللهست اَرضُ‌الله، ای صدرِ اَجَل(۱۳)قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۱۰Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #10«…وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ…»«…و زمين خدا پهناور است…»هر زمان مُبدَل(۱۴) شود چون نقشِ جاننو به نو بیند جهانی در عِیانگر بود فردوس و اَنهارِ(۱۵) بهشتچون فسردهٔ یک صفت شد، گشت زشت(۱۰) قَدید: گوشت خشکیده نمک سود(۱۱) لا یَزید: افزون نمی‌شود(۱۲) خَرْق: پاره کردن(۱۳) صدر اَجَل: وزیر اعظم، بزرگترین وزیر(۱۴) مُبدَل: عوض‌شده، تبدیل‌شده(۱۵) اَنهار: نهرها، جویباران----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌ْوار این دوست راتا هِلَد آن مغزِ نغزش، پوست رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4692زین همه بگذر، نه آن مایهٔ عدمعالَمم زاد و بزایَد دَم به دَم؟بر جَهید و بر طپید و شادِ شادیک دو چرخی زد، سجود اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاشکار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانکه تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۱۷)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۱۸)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۱۹) را(۱۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۱۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۱۹) بحر: دریا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا بیا که نیابی چو ما دگر یاریچو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداری؟بیا بیا و به هر سوی روزگار مبرکه نیست نقدِ تو را پیشِ غیر بازاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۰)(۲۰) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود، دارد خود یکی‌ستلیک ایشان را در او رَیب و شکی‌ست از هوای مشتریِّ بی‌شُکوهمشتری را باد دادند این گروه ٰمشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَری(۲۱)از غمِ هر مشتری هین برتر آ «کسی که فرموده است: «خداوند می‌خرد»، مشتری ماست. بهوش باش از غم مشتریانِ فاقد اعتبار بالاتر بیا.»قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جُو که جویانِ تو استعالمِ آغاز و پایانِ تو است هین مَکَش هر مشتری را تو به دست(۲۲)عشقْ‌بازی با دو معشوقه بَد است زو نیابی سود و مایه گر خَرَدنبْودش خود قیمت عقل و خِرَد(۲۱) اِشترى: خريد(۲۲) دست کشیدن: لمس کردن، گدایی کردن، دست دراز کردن از روی طمع. در اینجا منظور طلب کردن است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsهمه خَلق در کَشاکَش، تو خراب و مست و دلخوشهمه را نظاره می‌کن، هله از کنارِ بامیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادیِ خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهرِ خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایقِ هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۲۳) و ایمن(۲۴) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو، شَه کند بس جستجو(۲۳) فارِغ: راحت و آسوده(۲۴) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه غیرِ خدمتِ ما که مشارقِ شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه، آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن‌ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4607هر که دیدِ او نباشد دفعِ مرگدوست نَبْوَد، که نه میوه‌ستش، نه برگکار آن کار است ای مُشتاقِ مَستکاندر آن کار، ار رسد مرگت خوش استشد نشانِ صدقِ ایمان ای جوانآنکه آید خوش ترا مرگ اندر آنگر نشد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بجُو اِکمالِ دینهر که اندر کارِ تو شد مرگ‌دوستبر دلِ تو، بی کراهت دوست، اوستچون کراهت رفت، آن خود مرگ نیستصورتِ مرگ‌ست و نُقلان کردنی‌ستچون کراهت رفت، مُردن نفع شدپس درست آید که مُردن، دفع شددوست، حق است و، کسی کِش گفت اوکه تویی آنِ من و، من آنِ توگوش دار اکنون که عاشق می‌رسدبسته عشق، او را به حَبْلٍ مِنْ مَسَدقرآن کریم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آیات ۴ و ۵Quran, Sooreh Al-Masad(#111), Line #4-5«وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ، فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ.»«و زنش هيزم‌كش است. و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»چون بدید او چهرهٔ صدرِ جهانگوییا پَرّیدْش از تن، مرغِ جانهمچو چوبِ خشک افتاد آن تنشسرد شد از فرقِ جان تا ناخنشهرچه کردند از بُخور و از گُلابنه بجنبید و، نه آمد در خِطابشاه چون دید آن مُزَعْفَر(۲۵) رویِ اوپس فرود آمد ز مَرْکَب، سویِ اوگفت: عاشق دوست می‌جُوید به تَفْت(۲۶)چونکه معشوق آمد، آن عاشق برفتعاشقِ حقّی و حق آنست کوچون بیاید، نبود از تو تایِ مو(۲۷)صد چو تو فانی‌ست پیشِ آن نظرعاشقی بر نفیِ خود خواجه مگر؟سایه‌ییّ و، عاشقی بر آفتابشمس آید، سایه لا گردد شتاب(۲۵) مُزَعْفَر: زرد، زعفرانی(۲۶) تَفْت: گرمی و حرارت(۲۷) تایِ مو: تار مو----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsهزار صورتِ جنبان به خواب می‌بینیچو خواب رفت، نبینی ز خلق دیّاریمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsخفته هزار غم خورَد از بهرِ هیچ چیزدر خواب، گرگ بیند، یا خوفِ ره‌زنیدر خواب، جان ببیند صد تیغ و صد سنانبیدار شد، نبیند زان جمله سوزنیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #413خفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مَقال(۲۸)دیو را چون حُور(۲۹) بیند او به خوابپس ز شهوت ریزد او با دیو، آبچونکه تخمِ نسلِ او در شوره ریختاو به خویش آمد، خیال از وی گریختضعفِ سَر بیند از آن و تن پلیدآه از آن نقشِ پدیدِ ناپدید(۲۸) مَقال: گفتار و گفتگو(۲۹) حُور: زن بغایت زیبای بهشتی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی، تو استغفار(۳۰) کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌(۳۰) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم ‌به ‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ‌الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsببند چشمِ خر و برگشای چشمِ خردکه نَفْس همچو خر افتاد و حرص افساریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1112می‌روی در خواب، شادان چپّ و راستهیچ دانی راهِ آن میدان کجاست؟تو ببند آن چشم و، خود تسلیم کنخویش را بینی در آن شهرِ کهنچشم چون بندی که صد چشمِ خُماربندِ چشمِ توست این سو از غِرار(۳۱)چارچشمی تو ز عشقِ مشتریبر امیدِ مهتریّ و سروریور بخسپی، مشتری بینی بخوابجغدِ بَد کی خواب بیند جز خراب؟مشتری خواهی به هر دم پیچ پیچتو چه داری که فروشی؟ هیچ هیچگر دلت را نان بُدی یا چاشتیاز خریداران فراغت داشتی(۳۱) غِرار: گول خوردن----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو، به چشمِ خود نِگرمَنگر از چشمِ سفیهی بی‌خبرگوش داری تو، به گوشِ خود شنوگوشِ گولان را چرا باشی گرو؟بی ز تقلیدی، نظر را پیشه کنهم برایِ عقلِ خود اندیشه کنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرْپاشت(۳۲)، سویِ مشرق روانراهِ حِس، راهِ خران است ای سوارای خران را تو مزاحم، شرم دارپنج حِسّی هست، جز این پنج حِسآن چو زرِّ سرخ و این حِس ها چو مِساندر آن بازار کِایشان ماهرندحسِّ مِس را چون حسِ زر، کی خرند؟حسِّ اَبدان، قُوتِ ظلمت می‌خَوردحسِّ جان، از آفتابی می‌چَرَد(۳۲) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsز باغِ عشق طلب کن عقیدهٔ شیرینکه طبع سرکه‌فروش است و غوره‌افشاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروانِ عاشقان را شاد کردمدهانِ اژدها را بردریدمطریقِ عشق را آباد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردم مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #17چونکه سرکه سرکگی(۳۳) افزون کندپس شِکَر را واجب افزونی بود(۳۳) سرکگی: ترشی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانَ‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا به جانبِ دارالشّفایِ خالقِ خویشکز آن طبیب ندارد گریز بیماریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبیا گفتند: در دل علّتی‌ستکه از آن در حق‌شناسی آفتی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پَرده‌هایِ دیده را دارویِ صَبرهم بِسوزد، هَم بِسازد شَرحِ صَدْرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتو شفایی، چو بیایی خوش و رو بنماییسپهِ رنج گریزند و نمایند قفابه طبیبش چه حواله کنی ای آبِ حیات؟از همانجا که رسد درد، همانجاست دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفسِ تو کاینجا بَدَستمَشنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsجهان مثالِ تنِ بی‌سر است بی‌ آن شاهبپیچ گردِ چنان سر مثالِ دستاریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنبتا قلاووزت نجنبد تو مَجُنبهرکه او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۳۴) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد(۳۴) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرحِ عدمکه چو پازهرست و، پنداریش سَممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsهمه عالم چو تنند و تو سر و جانِ همهکی شود زنده تنی که سرِ او گشت جدا؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدال، و اَمیرالْمُؤْمِنینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsاگر سیاه نه‌ای، آینه مَده از دستکه روح آینهٔ توست و جسم زنگاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات، دانی چرا غمّاز نیست؟زآنکه زنگار از رُخَش ممتاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را، بر تخت بنهادم تو راآیینه‌یی دادم تو را، باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ريوِ(۳۵) خويشتن را مُنْكِرىاز ترازو و آینه، کی جان بَری؟(۳۵) ریو: مکر و حیله، نیرنگ----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #572گر طَمَع در آینه برخاستیدر نفاق، آن آینه چون ماستیگر ترازو را طَمَع بودی به مالراست کی گفتی ترازو وصفِ حال؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #512, Divan e Shamsآینه جویی‌ست(۳۶) نشانِ جمالکه رُخم از عیب و کَلَف(۳۷) عاریَ‌ست(۳۶) آینه جویی: حالتِ کسی که در طلب آینه باشد.(۳۷) کَلَف: لکّه، لک و پیس----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #122هم ترازو را ترازو راست کردهم ترازو را ترازو کاست کردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #94گفتم آخر آینه از بهرِ چیست؟تا بداند هر کسی کو چیست و کیست؟آینهٔ آهن(۳۸) برای پوستهاستآینهٔ سیمایِ جان، سنگی‌ْ بهاستآینهٔ جان نیست اِلّا رویِ یاررویِ آن یاری که باشد زآن دیارگفتم: ای دل آینهٔ کُلّی(۳۹) بجورَوْ به دریا، کار بر ناید به جُوزین طلب بنده به کویِ تو رسیددردْ، مریم را به خُرمابُن(۴۰) کَشیدقرآن کریم، سورهٔ مريم (۱۹)، آیهٔ ۲۳Quran, Sooreh Maryam(#19), Line #23«فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَىٰ جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَٰذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا»«درد زاييدن او را به سوى تنه درخت خرمايى كشانيد. گفت: اى كاش پيش از اين مرده بودم و از يادها فراموش شده بودم.»دیدهٔ تو چون دلم را دیده شدشد دلِ نادیده، غرقِ دیده شد آینهٔ کُلّی تو را دیدم اَبَددیدم اندر چشمِ تو، من نقشِ خَودگفتم: آخر خویش را من یافتمدر دو چشمش، راهِ روشن یافتمگفت وَهمَم(۴۱): کان خیالِ توست هانذاتِ خود را از خیالِ خود بداننقشِ من از چشمِ تو آواز دادکه منم تو، تو منی در اتّحاد(۳۸) آینهٔ آهن: صفحه‌های صیقلی آهن که در قدیم به جای آینه به کار می‌رفته است.(۳۹) آینهٔ کُلّی: در اینجا اشاره به انسان‌های رشد یافته و به کمال رسیده می‌باشد.(۴۰) خُرمابُن: درخت خرما، نخل(۴۱) وَهم: خیال، پندار، آن قسمت از مغز که تخیّل می‌کند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsکجاست تاجرِ مسعودِ مشتری‌طالعکه گرمدار مَنَش باشم و خریداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsخیره مَیا، خیره مَرو، جانبِ بازارِ جهانزانکه دَرین بِیْع و شَریٰ(۴۲) این ندهی، آن نَبَری(۴۲) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود، دارد خود یکی‌ستلیک ایشان را در او رَیب و شکی‌ست از هوای مشتریِّ بی‌شکوهمشتری را باد دادند این گروه ٰمشتریِّ ماست اللهُ‌اشْتَری(۴۳)از غمِ هر مشتری هین برتر آ مشتریی جُو که جویانِ تو استعالمِ آغاز و پایانِ تو است هین مَکَش هر مشتری را تو به دستعشقْ‌بازی با دو معشوقه بَد است(۴۳) اِشترى: خريد----------مولوی،‌ مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۷۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1470مُشتری را صابران دریافتندچون سویِ هر مشتری نشتافتندآنکه گردانید رو زآن مشتریبخت و اقبال و بقا شد زو بَریمولوی،‌ مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #831مر شما را نیز در سوداگریدست کی جنبد چو نَبْوَد مشتری؟کی نَظاره(۴۴) اهل بِخْریدن بُوَد؟آن نَظاره گول(۴۵) گردیدن بُوَدپُرس پُرسان، کین به چند و آن به چند؟از پی تعبیرِ وقت و ریش‌خنداز ملولی کاله(۴۶) می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صد بار دید و باز دادجامه کی پیمود(۴۷) او؟ پیمود باد(۴۸)کو قُدوم و کَرّ و فَرّ مشتریکو مِزاح گَنگَلیِّ(۴۹) سَرسَریچونکه در ملکش نباشد حَبّه‌ایجز پی گَنگَل چه جوید جُبّه‌ای(۵۰)؟در تجارت نیستش سرمایه‌ایپس چه شخصِ زشتِ او، چه سایه‌ایمایه در بازار این دنیا زر استمایه آنجا عشق و دو چشمِ تر استهر که او بی‌مایه‌یی بازار رفتعمر رفت و، بازگشت او خام تَفت(۵۱)هی کجا بودی برادر؟ هیچ جاهی چه پختی بهرِ خوردن؟ هیچ‌با(۵۲)مشتری شو تا بجنبد دستِ منلعل زاید معدن آبَستِ(۵۳) من(۴۴) نَظاره: تماشاکنندگان، تماشاچیان(۴۵) گول: نادان، احمق(۴۶) کاله: کالا، متاع(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی خریدن لباس(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری(۴۹) گَنگَل: هزل، مسخرگی، شوخی(۵۰) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند.(۵۱) تَفت: تند و با شتاب(۵۲) هیچ‌با: آش هیچ و پوچ، با به معنی آش است.(۵۳) آبَست: آبستن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا و فکرتِ من کن، که فکرتت دادمچو لعل می‌خری، از کانِ من بخر باریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1137این سخن و آواز، از اندیشه خاستتو ندانی بَحرِ اندیشه کجاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شویدتا خِطابِ اِرْجِعی را بشنویدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2675, Divan e Shamsبیاموز از پیامبر کیمیاییکه هر چِت حق دهد، می‌ده رضاییهمان لحظه درِ جنّت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییرسولِ غم اگر آید بَرِ توکنارش گیر همچون آشناییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۵۴)ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز(۵۴) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردن چیزی در جای خود، حرکت، نوسان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه پای جانبِ آن کس برو که پایت دادبدو نگر به دو دیده که داد دیداریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1444بال، بازان را سویِ سلطان بَرَدبال، زاغان را به گورستان بَرَدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره رویِ معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2673سَر ببخشد، شکر خواهد سجده‌ییپا ببخشد، شکر خواهد قعده‌ییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsدو کف به شادیِ او زن که کف ز بحرِ وی استکه نیست شادیِ او را غمی و تیماریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1454حسرتِ آن مُردگان از مرگ نیستزآنْسْت کاندر نقشها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جُنبد و یابَد علفچونکه بحر افگند کف‌ها را به بَرتو به گورستان رو، آن کف‌ها نگرپس بگو کو جُنبش و جولانِتانبحر افگنده‌ست در بُحرانِتان؟تا بگویندت به لب نی، بل به حالکه ز دریا کن، نه از ما، این سؤالنقشِ چون کف کی بجنبد بی ز موج؟خاک، بی بادی کجا آید بر اوج؟مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460 چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شَحمیّ(۵۵) و لَحمی(۵۶) پود و تار شَحمِ تو در شمع‌ها نفزود تابلَحمِ تو مَخمور را نآمد کبابدر گداز این جمله تن را در بَصَردر نظر رو، در نظر رو، در نظر (۵۵) شَحْم: پیه(۵۶) لَحْم: گوشت----------مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2643هادیِ راه است یار اندر قُدوممصطفی زین گفت: اَصحابی نُجُومحدیث«یاران من همچون ستارگان اند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو، بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفتِ زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، مثنوی،‌ دفتر سوم، بیت ۴۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4686گوشِ بی‌گوشی درین دَم بَرگُشابهرِ رازِ یَفْعَلُ الله ما یَشاقرآن كريم، سوره ابراهيم (۱۴)، آیه ۲۷Quran, Sooreh Ibrahim(#14), Line #27«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«خدا مؤمنان را به سبب اعتقاد استوارشان در دنيا و آخرت پايدار مى‌دارد. و ظالمان را گمراه مى‌سازد و هر چه خواهد همان مى‌كند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پیِ اَنْصِتُواش(۵۷) الکن(۵۸)(۵۷) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۵۸) الکن: لال----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1932اژدهایی خرس را در می‌کشیدشیرْمردی رفت و فریادش رسیدشیرْمردانند در عالَم مددآن زمان کافغانِ مظلومان رسدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رَوْ پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1946هیچ مگذار از تب و صَفرا اثرتا بیابی از جهان، طعمِ شِکَرداروی مردی کن و عِنّین مپویتا برون آیند صدگون خوب‌ْرویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1949غُلِّ(۵۹) بُخل(۶۰) از دست و گردن دور کنبختِ نو دریاب در چرخِ کُهُنور نمی‌تانی به کعبهٔ لطف پَرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گر(۵۹) غُل: زنجیر(۶۰) بُخل: تنگ‌ نظری----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1954گفت: اُدْعُوا(۶۱) الله، بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشهُوی هُویِ باد و شیرافشانِ ابردر غمِ مااَند، یک ساعت تو صبرفِی السَّماءِ رِزْقُکُم نشنیده‌یی؟اندرین پستی چه بر چَفْسیده‌یی(۶۲)؟مگر نشنیده‌ای که حق تعالی می فرماید: روزیِ شما در آسمان است؟ پس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ای؟ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کَشَد گوشِ تو تا قَعْرِ سُفول(۶۳)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَد(۶۱) اُدْعُوا: بخوانید(۶۲) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای(۶۳) سُفول: پستی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1966سنگ و آهن اوّل و، پایان شَرَرلیک این هر دو تنند، و جان شَرَرآن شرر گر در زمان واپس‌ترستدر صفت از سنگ و آهن برترستدر زمان، شاخ از ثمر سابق‌ترستدر هنر از شاخ، او فایق‌ترستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1974هر چه در پستی است، آمد از عُلا(۶۴)چشم را سویِ بلندی، نِه، هلاروشنی بخشد نظر اندر عُلاگرچه اوّل خیرگی آرَد بلاچشم را در روشنایی خوی کُنگر نه خفّاشی، نظر آن سوی کُنعاقبتْ‌بینی نشانِ نورِ توستشهوتِ حالی، حقیقت گورِ توست(۶۴) عُلا: رفعت، شرف، بزرگی------------------------مجموع لغات:(۱) وادی: بیابان(۲) دیّاری: کَسی، احدی(۳) عقیده: شیره، در اینجا یعنی میوه(۴) سرکه فروش: مجازاً اخم آلود، ترشرو(۵) غوره افشاری: مجازاً گریه کردن(۶) دارالشّفا: شفاخانه، بیمارستان(۷) گرمدار: مشوّق، به شوق آورنده، غمخوار(۸) سببْ سوراخْ کُن: سوراخ کننده‌ی سبب(۹) اَکساب: کسب‌ها(۱۰) قَدید: گوشت خشکیده نمک سود(۱۱) لا یَزید: افزون نمی‌شود(۱۲) خَرْق: پاره کردن(۱۳) صدر اَجَل: وزیر اعظم، بزرگترین وزیر(۱۴) مُبدَل: عوض‌شده، تبدیل‌شده(۱۵) اَنهار: نهرها، جویباران(۱۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۷) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۱۸) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۱۹) بحر: دریا(۲۰) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۱) اِشترى: خريد(۲۲) دست کشیدن: لمس کردن، گدایی کردن، دست دراز کردن از روی طمع. در اینجا منظور طلب کردن است.(۲۳) فارِغ: راحت و آسوده(۲۴) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۲۵) مُزَعْفَر: زرد، زعفرانی(۲۶) تَفْت: گرمی و حرارت(۲۷) تایِ مو: تار مو(۲۸) مَقال: گفتار و گفتگو(۲۹) حُور: زن بغایت زیبای بهشتی(۳۰) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی(۳۱) غِرار: گول خوردن(۳۲) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۳۳) سرکگی: ترشی(۳۴) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۳۵) ریو: مکر و حیله، نیرنگ(۳۶) آینه جویی: حالتِ کسی که در طلب آینه باشد.(۳۷) کَلَف: لکّه، لک و پیس(۳۸) آینهٔ آهن: صفحه‌های صیقلی آهن که در قدیم به جای آینه به کار می‌رفته است.(۳۹) آینهٔ کُلّی: در اینجا اشاره به انسان‌های رشد یافته و به کمال رسیده می‌باشد.(۴۰) خُرمابُن: درخت خرما، نخل(۴۱) وَهم: خیال، پندار، آن قسمت از مغز که تخیّل می‌کند.(۴۲) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش(۴۳) اِشترى: خريد(۴۴) نَظاره: تماشاکنندگان، تماشاچیان(۴۵) گول: نادان، احمق(۴۶) کاله: کالا، متاع(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی خریدن لباس(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری(۴۹) گَنگَل: هزل، مسخرگی، شوخی(۵۰) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند.(۵۱) تَفت: تند و با شتاب(۵۲) هیچ‌با: آش هیچ و پوچ، با به معنی آش است.(۵۳) آبَست: آبستن(۵۴) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردن چیزی در جای خود، حرکت، نوسان(۵۵) شَحْم: پیه(۵۶) لَحْم: گوشت(۵۷) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۵۸) الکن: لال(۵۹) غُل: زنجیر(۶۰) بُخل: تنگ‌ نظری(۶۱) اُدْعُوا: بخوانید(۶۲) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای(۶۳) سُفول: پستی(۶۴) عُلا: رفعت، شرف، بزرگی----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا بیا که نیابی چو ما دگر یاریچو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداریبیا بیا و به هر سوی روزگار مبرکه نیست نقد تو را پیش غیر بازاریتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریبه غیر خدمت ما که مشارق شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریهزار صورت جنبان به خواب می‌بینیچو خواب رفت نبینی ز خلق دیاریببند چشم خر و برگشای چشم خردکه نفس همچو خر افتاد و حرص افساریز باغ عشق طلب کن عقیده شیرینکه طبع سرکه‌فروش است و غوره‌افشاریبیا به جانب دارالشفای خالق خویشکز آن طبیب ندارد گریز بیماریجهان مثال تن بی‌سر است بی‌ آن شاهبپیچ گرد چنان سر مثال دستاریاگر سیاه نه‌ای آینه مده از دستکه روح آینه توست و جسم زنگاریکجاست تاجر مسعود مشتری‌طالعکه گرمدار منش باشم و خریداریبیا و فکرت من کن که فکرتت دادمچو لعل می‌خری از کان من بخر باریبه پای جانب آن کس برو که پایت دادبدو نگر به دو دیده که داد دیداریدو کف به شادی او زن که کف ز بحر وی استکه نیست شادی او را غمی و تیماریتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پرده‌های دیده را داروی صبرهم بسوزد هم بسازد شرح صدرقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Ash-i-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ» ‎«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1777, Divan e Shamsیا رب اشرح صدرنا یا رب ارفع قدرنایا رب اظهر بدرنا لا تعبدوا اربابکمپروردگارا سینه ما را گشاده کن پروردگارا به قدر ما بیفزاپروردگارا ماه ما را ظاهر کن به خدایان ساختگی عبادت مکنیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1552دیده‌‌یی باید سبب سوراخ کنتا حجب را بر کند از بیخ و بنتا مسبب بیند اندر لامکانهرزه داند جهد و اکساب و دکاناز مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2380خشک بر میخ طبیعت چون قدیدبسته اسباب جانش لایزیدو آن فضای خرق اسباب و عللهست ارض‌الله ای صدر اجلقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۱۰Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #10«…وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ…»«…و زمين خدا پهناور است…»هر زمان مبدل شود چون نقش جاننو به نو بیند جهانی در عیانگر بود فردوس و انهار بهشتچون فسرده یک صفت شد گشت زشتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4692زین همه بگذر نه آن مایه عدمعالمم زاد و بزاید دم به دمبر جهید و بر طپید و شاد شادیک دو چرخی زد سجود اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشزانکه ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا بیا که نیابی چو ما دگر یاریچو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداریبیا بیا و به هر سوی روزگار مبرکه نیست نقد تو را پیش غیر بازاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود دارد خود یکی‌ستلیک ایشان را در او ریب و شکی‌ست از هوای مشتری بی‌شکوهمشتری را باد دادند این گروه مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آکسی که فرموده است خداوند می‌خرد مشتری ماست بهوش باش از غم مشتریان فاقد اعتبار بالاتر بیاقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba(#9), Line #111«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»«خداوند، جان و مال مومنان را به بهای بهشت خریده است…»مشتریی جو که جویان تو استعالم آغاز و پایان تو است هین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استزو نیابی سود و مایه گر خردنبودش خود قیمت عقل و خردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2834, Divan e Shamsهمه خلق در کشاکش تو خراب و مست و دلخوشهمه را نظاره می‌کن هله از کنار بامیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو همچو وادی خشکی و ما چو بارانیتو همچو شهر خرابی و ما چو معماریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1941رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایق هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3159لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو شه کند بس جستجومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه غیر خدمت ما که مشارق شادی‌ستندید خلق و نبیند ز شادی آثاریمولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن‌ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4607هر که دید او نباشد دفع مرگدوست نبود که نه میوه‌ستش نه برگکار آن کار است ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استشد نشان صدق ایمان ای جوانآنکه آید خوش ترا مرگ اندر آنگر نشد ایمان تو ای جان چنیننیست کامل رو بجو اکمال دینهر که اندر کار تو شد مرگ‌دوستبر دل تو بی کراهت دوست اوستچون کراهت رفت آن خود مرگ نیستصورت مرگ‌ست و نقلان کردنی‌ستچون کراهت رفت مردن نفع شدپس درست آید که مردن دفع شددوست حق است و کسی کش گفت اوکه تویی آن من و من آن وگوش دار اکنون که عاشق می‌رسدبسته عشق او را به حبل من مسدقرآن کریم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آیات ۴ و ۵Quran, Sooreh Al-Masad(#111), Line #4-5«وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ، فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ.»«و زنش هيزم‌كش است. و بر گردن ريسمانى از ليف خرما دارد.»چون بدید او چهره صدر جهانگوییا پریدش از تن مرغ جانهمچو چوب خشک افتاد آن تنشسرد شد از فرق جان تا ناخنشهرچه کردند از بخور و از گلابنه بجنبید و نه آمد در خطابشاه چون دید آن مزعفر روی اوپس فرود آمد ز مرکب سوی اوگفت عاشق دوست می‌جوید به تفتچونکه معشوق آمد آن عاشق برفتعاشق حقی و حق آنست کوچون بیاید نبود از تو تای موصد چو تو فانی‌ست پیش آن نظرعاشقی بر نفی خود خواجه مگرسایه‌یی و عاشقی بر آفتابشمس آید سایه لا گردد شتابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsهزار صورت جنبان به خواب می‌بینیچو خواب رفت نبینی ز خلق دیاریمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsخفته هزار غم خورد از بهر هیچ چیزدر خواب گرگ بیند یا خوف ره‌زنیدر خواب جان ببیند صد تیغ و صد سنانبیدار شد نبیند زان جمله سوزنیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #413خفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مقالدیو را چون حور بیند او به خوابپس ز شهوت ریزد او با دیو آبچونکه تخم نسل او در شوره ریختاو به خویش آمد خیال از وی گریختضعف سر بیند از آن و تن پلیدآه از آن نقش پدید ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #836چونکه غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم ‌به دماین بود معنی قد جف‌القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsببند چشم خر و برگشای چشم خردکه نفس همچو خر افتاد و حرص افساریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1112می‌روی در خواب شادان چپ و راستهیچ دانی راه آن میدان کجاستتو ببند آن چشم و خود تسلیم کنخویش را بینی در آن شهر کهنچشم چون بندی که صد چشم خماربند چشم توست این سو از غرارچارچشمی تو ز عشق مشتریبر امید مهتری و سروریور بخسپی مشتری بینی بخوابجغد بد کی خواب بیند جز خرابمشتری خواهی به هر دم پیچ پیچتو چه داری که فروشی هیچ هیچگر دلت را نان بدی یا چاشتیاز خریداران فراغت داشتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3342چشم ‌داری تو به چشم خود نگرمنگر از چشم سفیهی بی‌خبرگوش داری تو به گوش خود شنوگوش گولان را چرا باشی گروبی ز تقلیدی نظر را پیشه کنهم برای عقل خود اندیشه کنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانراه حس راه خران است ای سوارای خران را تو مزاحم شرم دارپنج حسی هست جز این پنج حسآن چو زر سرخ و این حس ها چو مساندر آن بازار کایشان ماهرندحس مس را چون حس زر کی خرندحس ابدان قوت ظلمت می‌خوردحس جان از آفتابی می‌چردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsز باغ عشق طلب کن عقیده شیرینکه طبع سرکه‌فروش است و غوره‌افشاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروان عاشقان را شاد کردمدهان اژدها را بردریدمطریق عشق را آباد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردم مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #17چونکه سرکه سرکگی افزون کندپس شکر را واجب افزونی بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییان نیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار این است و بس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا به جانب دارالشفای خالق خویشکز آن طبیب ندارد گریز بیماریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2677انبیا گفتند در دل علتی‌ستکه از آن در حق‌شناسی آفتی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #71پرده‌های دیده را داروی صبرهم بسوزد هم بسازد شرح صدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتو شفایی چو بیایی خوش و رو بنماییسپه رنج گریزند و نمایند قفابه طبیبش چه حواله کنی ای آب حیاتاز همانجا که رسد درد همانجاست دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفس تو کاینجا بدستمشنوش چون کار او ضد آمده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsجهان مثال تن بی‌سر است بی‌ آن شاهبپیچ گرد چنان سر مثال دستاریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهرکه او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود  کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرح عدمکه چو پازهرست و پنداریش سممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3624رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ایمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsهمه عالم چو تنند و تو سر و جان همهکی شود زنده تنی که سر او گشت جدامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیس لعینبود ابدال و امیرالمومنینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsاگر سیاه نه‌ای آینه مده از دستکه روح آینه توست و جسم زنگاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه‌ات دانی چرا غماز نیستزآنکه زنگار از رخش ممتاز نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را بر تخت بنهادم تو راآیینه‌یی دادم تو را باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3583ور تو ريو خويشتن را منكرىاز ترازو و آینه کی جان بریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #572گر طمع در آینه برخاستیدر نفاق آن آینه چون ماستیگر ترازو را طمع بودی به مالراست کی گفتی ترازو وصف حالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #512, Divan e Shamsآینه جویی‌ست نشان جمالکه رخم از عیب و کلف عاری‌ستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #122هم ترازو را ترازو راست کردهم ترازو را ترازو کاست کردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #94گفتم آخر آینه از بهر چیستتا بداند هر کسی کو چیست و کیستآینه آهن برای پوستهاستآینه سیمای جان سنگی‌ بهاستآینه جان نیست الا روی یارروی آن یاری که باشد زآن دیارگفتم ای دل آینه کلی بجورو به دریا کار بر ناید به جوزین طلب بنده به کوی تو رسیددرد مریم را به خرمابن کشیدقرآن کریم، سورهٔ مريم (۱۹)، آیهٔ ۲۳Quran, Sooreh Maryam(#19), Line #23«فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَىٰ جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَٰذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا»«درد زاييدن او را به سوى تنه درخت خرمايى كشانيد. گفت: اى كاش پيش از اين مرده بودم و از يادها فراموش شده بودم.»دیده تو چون دلم را دیده شدشد دل نادیده غرق دیده شد آینه کلی تو را دیدم ابددیدم اندر چشم تو من نقش خودگفتم آخر خویش را من یافتمدر دو چشمش راه روشن یافتمگفت وهمم کان خیال توست هانذات خود را از خیال خود بداننقش من از چشم تو آواز دادکه منم تو تو منی در اتحادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsکجاست تاجر مسعود مشتری‌طالعکه گرمدار منش باشم و خریداریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2455, Divan e Shamsخیره میا خیره مرو جانب بازار جهانزانکه درین بیع و شری این ندهی آن نبریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1461مشتری کو سود دارد خود یکی‌ستلیک ایشان را در او ریب و شکی‌ست از هوای مشتری بی‌شکوهمشتری را باد دادند این گروه مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آ مشتریی جو که جویان تو استعالم آغاز و پایان تو است هین مکش هر مشتری را تو به دستعشق‌بازی با دو معشوقه بد استمولوی،‌ مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۷۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1470مشتری را صابران دریافتندچون سوی هر مشتری نشتافتندآنکه گردانید رو زآن مشتریبخت و اقبال و بقا شد زو بریمولوی،‌ مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #831مر شما را نیز در سوداگریدست کی جنبد چو نبود مشتریکی نظاره اهل بخریدن بودآن نظاره گول گردیدن بودپرس پرسان کین به چند و آن به چنداز پی تعبیر وقت و ریش‌خنداز ملولی کاله می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صد بار دید و باز دادجامه کی پیمود او پیمود بادکو قدوم و کر و فر مشتریکو مزاح گنگلی سرسریچونکه در ملکش نباشد حبه‌ایجز پی گنگل چه جوید جبه‌ایدر تجارت نیستش سرمایه‌ایپس چه شخص زشت او چه سایه‌ایمایه در بازار این دنیا زر استمایه آنجا عشق و دو چشم تر استهر که او بی‌مایه‌یی بازار رفتعمر رفت و بازگشت او خام تفتهی کجا بودی برادر هیچ جاهی چه پختی بهر خوردن هیچ‌بامشتری شو تا بجنبد دست منلعل زاید معدن آبست منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبیا و فکرت من کن که فکرتت دادمچو لعل می‌خری از کان من بخر باریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1137این سخن و آواز از اندیشه خاستتو ندانی بحر اندیشه کجاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شویدتا خطاب ارجعی را بشنویدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2675, Divan e Shamsبیاموز از پیامبر کیمیاییکه هر چت حق دهد می‌ده رضاییهمان لحظه در جنت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییرسول غم اگر آید بر توکنارش گیر همچون آشناییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsبه پای جانب آن کس برو که پایت دادبدو نگر به دو دیده که داد دیداریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1444بال بازان را سوی سلطان بردبال زاغان را به گورستان بردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2673سر ببخشد شکر خواهد سجده‌ییپا ببخشد شکر خواهد قعده‌ییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsدو کف به شادی او زن که کف ز بحر وی استکه نیست شادی او را غمی و تیماریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1454حسرت آن مردگان از مرگ نیستزآنست کاندر نقشها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جنبد و یابد علفچونکه بحر افگند کف‌ها را به برتو به گورستان رو آن کف‌ها نگرپس بگو کو جنبش و جولانتانبحر افگنده‌ست در بحرانتانتا بگویندت به لب نی بل به حالکه ز دریا کن نه از ما این سؤالنقش چون کف کی بجنبد بی ز موجخاک بی بادی کجا آید بر اوجمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460 چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شحمی و لحمی پود و تار شحم تو در شمع‌ها نفزود تابلحم تو مخمور را نامد کبابدر گداز این جمله تن را در بصردر نظر رو در نظر رو در نظر مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2643هادی راه است یار اندر قدوممصطفی زین گفت اصحابی نجومحدیث«یاران من همچون ستارگان اند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3055, Divan e Shamsتو بی ‌ز گوش شنو بی‌زبان بگو با اوکه نیست گفت زبان بی‌خلاف و آزاریمولوی، مثنوی،‌ دفتر سوم، بیت ۴۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4686گوش بی‌گوشی درین دم برگشابهر راز یفعل الله ما یشاقرآن كريم، سوره ابراهيم (۱۴)، آیه ۲۷Quran, Sooreh Ibrahim(#14), Line #27«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«خدا مؤمنان را به سبب اعتقاد استوارشان در دنيا و آخرت پايدار مى‌دارد. و ظالمان را گمراه مى‌سازد و هر چه خواهد همان مى‌كند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پی انصتواش الکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1932اژدهایی خرس را در می‌کشیدشیرمردی رفت و فریادش رسیدشیرمردانند در عالم مددآن زمان کافغان مظلومان رسدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1946هیچ مگذار از تب و صفرا اثرتا بیابی از جهان طعم شکرداروی مردی کن و عنین مپویتا برون آیند صدگون خوب‌رویمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1949غل بخل از دست و گردن دور کنبخت نو دریاب در چرخ کهنور نمی‌تانی به کعبه لطف پرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1954گفت ادعوا الله بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشهوی هوی باد و شیرافشان ابردر غم مااند یک ساعت تو صبرفی السماء رزقکم نشنیده‌ییاندرین پستی چه بر چفسیده‌ییمگر نشنیده‌ای که حق تعالی می فرماید روزی شما در آسمان استپس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ایترس و نومیدیت دان آواز غولمی‌کشد گوش تو تا قعر سفولهر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1966سنگ و آهن اول و پایان شررلیک این هر دو تنند و جان شررآن شرر گر در زمان واپس‌ترستدر صفت از سنگ و آهن برترستدر زمان شاخ از ثمر سابق‌ترستدر هنر از شاخ او فایق‌ترستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1974هر چه در پستی است آمد از علاچشم را سوی بلندی نه هلاروشنی بخشد نظر اندر علاگرچه اول خیرگی آرد بلاچشم را در روشنایی خوی کنگر نه خفاشی نظر آن سوی کنعاقبت‌بینی نشان نور توستشهوت حالی حقیقت گور توست

برنامه شماره ۹۳۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲ -  ۳۰ شهریوربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروانِ عاشقان را شاد کردمدهانِ اژدها را بردریدمطریقِ عشق را آباد کردمز آبی من جهانی برتنیدم*پس آنگه آب را پرباد کردمببستم نقشها بر آب کان رانه بر عاج و نه بر شمشاد کردمز شادی نقش خود جان می‌دراندکه من نقشِ خودش میعاد(۱) کردمز چاهی یوسفان را برکشیدمکه از یعقوبِ ایشان یاد کردمچو خسرو زلفِ شیرینان گرفتماگر قصدِ یکی فرهاد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردم جهان داند که تا من شاهِ اویمبدادم دادِ ملک و داد کردمجهان داند که بیرون از جهانمتصوّر بهرِ استشهاد(۲) کردمچه استادان که من شهمات کردمچه شاگردان که من استاد کردمبسا شیران که غرّیدند بر ماچو روبه عاجز و مُنقاد(۳) کردمخَمُش کن، آنکه او از صُلبِ(۴) عشق استبَسَسْتَش اینکه من ارشاد کردمولیک آن را که طوفانِ بلا بُردفرو شد، گرچه من فریاد کردممگر از قعرِ طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردمبرآمد شمسِ تبریزی، بزد تیغزبان از تیغِ او پولاد کردم* قرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیات ۵ تا ۷Quran, Sooreh At-Tariq(#86), Line #5-7«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ» (٥) «پس آدمى بنگرد كه از چه چيز آفريده شده‌است»«خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ» (٦) «از آبى جهنده آفريده شده‌است»«يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ» (٧) «كه از ميان پشت و سينه بيرون مى‌آيد.»(۱) میعاد: وعده‌گاه(۲) استشهاد: شاهد آوردن(۳) مُنقاد: مطیع، فرمان‌بردار(۴) صُلب: استخوانهای پشت----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروانِ عاشقان را شاد کردمدهانِ اژدها را بردریدمطریقِ عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحُفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034این عجب که جان به زندان اندر استوآنگهی مفتاحِ زندانش به دستپای تا سر، غرقِ سِرگین آن جوانمی‌زند بر دامنش جویِ رواندایماً پهلو به پهلو بی‌قرارپهلویِ آرامگاه و پشت‌دار(۵)(۵) پشت‌دار: حامی، پشتیبان----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #608من نخواهم عِشوهٔ هجران شنودآزمودم چند خواهم آزمود؟هرچه غِیر شورش و دیوانگی‌ستاندرین ره دوری و بیگانگی‌ستهین بِنِه بر پایم این زنجیر را که دریدم سلسلهٔ تدبیر رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دیدِ خود مگذار از دیدِ خسانکه به مُردارت کَشَند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چی؟هین عصااَم کَش که کورم ای اَچی(۶)؟وآن عصاکش که گزیدی، در سفرخود ببینی باشد از تو کورتردست، کورانه بِحَبْلِ‌الله زنجز بر امر و نهیِ یزدانی مَتَنچیست حَبْلُ‌الله؟ رها کردن هواکین هوا شد صَرصَری مر عاد راقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Sooreh Aal-i-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا…»«و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد…» خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواست(۶) اَچی: برادر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3954مرغ را اندر قفس، زان سبزه‌زارنه خورش مانده‌ست، نه صبر و قرارسر ز هر سوراخ بیرون می‌کندتا بود کین بند از پا برکَنَدچون دل و جانش چنین بیرون بُوَدآن قفس را در گشایی، چون بُوَد؟نه چنان مرغ قفس در اَندُهان(۷)گِرد بر گِردش به حلقه گُربگانکی بُوَد او را درین خوف(۸) و حَزَن(۹)آرزوی از قفس بیرون شدن؟او همی‌خواهد کزین ناخوش حَصَص(۱۰)صد قفس باشد به گِردِ این قفس(۷) اَندُهان: اندوه، غم و افسردگی(۸) خوف: ترس(۹) حَزَن: اندوه(۱۰) حَصَص: کمیِ موی سر، کوتاهی موی سر، در اینجا منظور کنده شدن بال پرنده است. حِصَص نیز جمع حِصِّه است به معنی نصیب و قسمت.----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۵۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1053نفست اژدرهاست، او کی مُرده است؟از غم و بی‌آلتی افسرده استمولوی،‌ مثنوی، دفتر سوم،‌ بیت ۱۰۵۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1057اژدها را دار در برفِ فراقهین مَکش او را به خورشیدِ عراقمولوی،‌ مثنوی،‌ دفتر پنجم، بیت ۱۲۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #120گرچه شَرمین(۱۱) بود، شرمش حرص بُردحرص اژدرهاست، نه چیزی‌ست خُرد (۱۱) شَرمین: خجالت زده----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #621خواب را بگذار امشب ای پدریک شبی بر کویِ بی‌خوابان گذربنگر اینها را که مجنون گشته‌اندهمچو پروانه به وُصلَت(۱۲) کُشته‌اندبنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد ازوطبله‌ها(۱۳) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ.»«و نه هيچ كس همتاى اوست.»ای مُزَوِّر(۱۴) چشم بگشای و ببینچند گویی: می‌ندانم آن و این؟از وَبایِ(۱۵) زَرْق(۱۶) و محرومی برآدر جهانِ حَیّ و قَیّومی درآتا نمی‌بینم، همی‌ بینم شودوین ندانم‌هات، می‌دانم بودبگذر از مستیّ و مستی‌بَخش باشزین تَلَوُّن(۱۷) نقل کن در اِستِواش(۱۸)(۱۲) وُصلت: رسیدن، وصال(۱۳) طَبله: صندوقچه(۱۴) مُزَوِّر: حیله گر، مکّار، دروغگو(۱۵) وبا: نوعی بیماری، در اینجا صرفا به معنی بیماری است.(۱۶) زَرْق: حیله و تزویر(۱۷) تَلَوُّن: رنگ به رنگ شدن، تغییر حال(۱۸) اِستِوا: ثبات الهی----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۹) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsببستم نقشها بر آب کان رانه بر عاج و نه بر شمشاد کردمحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۷۴Poem(Qazal)#374, Divan e Hafezبیا تا گُل برافشانیم و مِی در ساغر اندازیمفلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز چاهی یوسفان را برکشیدمکه از یعقوبِ ایشان یاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسف حُسنیّ و، این عالَم چو چاهوین رَسَن صبرست بر امرِ اِلهیوسفا، آمد رَسَن، در زَن دو دَستاز رَسَن غافل مشو، بیگه شده‌ستحمد لله، کین رَسَن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرَد فکر را در اِهتزاز(۲۰)ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز(۲۰) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردن چیزی در جای خود، حرکت، نوسان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۱)(۲۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------در مورد طریق عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2551گفت پیغمبر: مَر آن بیمار رااین بگو کِای سهل‌ْکُن(۲۲) دشوار راآتِنا فی دارِ دُنْیانا حَسَنآتِنا فی دارِ عُقْبانا حَسَن«پروردگارا در سرای دنیا بر ما خیر و نیکی ارزانی دار، و در سرای آخرت نیز خیر و نیکی بر ما عطا فرما.»قرآن کریم، سوره بقره (٢)، آيه ٢٠١Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #201«… رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»«… پروردگارا در دنیا، به ما نیکی عطا فرما و در آخرت نیز نیکی ارزانی دار و ما را از کیفر دوزخ مصون دار.»راه را بر ما چو بُستان کن لطیفمنزلِ ما، خود تو باشی ای شَریف(۲۲) سهل‌ْکُن: آسان كننده----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2483, Divan e Shamsجانِ منی و یارِ من، دولتِ پایدارِ منباغِ من و بهار من، باغِ مرا خزان دهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردَش بدین جُرم اوستادکه مَساز از چوبِ پوسیده عِماد(۲۳)(۲۳) عِماد: ستون----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4062تا چو فرصت یافت سر آرَد برونزین‌چنین مکری شود مارش زبونگر نه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۲۴) مُقتَضی(۲۵) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»(۲۴) عَوان: مأمور(۲۵) مُقتَضی: خواهش‌گر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4078گفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ اومولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جز توکّل جز که تسلیمِ تمامدر غم و راحت همه مکر است و داممولوی،‌ مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #916نیست کسبی از توکّل خوب‌ترچیست از تسلیم، خود محبوب‌ترمولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2523آبِ شیرین چون نبیند مرغِ کورچون نگردد گرد چشمهٔ آبِ شور؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shams جهان داند که تا من شاهِ اویمبدادم دادِ ملک و داد کردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودپیش این شاهان، هماره جان کَنیبی‌خبر ایشان ز غَدر(۲۶) و روشنیگفتِ غَمّازی(۲۷) که بد گوید تو راضایع آرَد خدمتت را سال‌هاپیشِ شاهی که سمیع است و بصیرگفتِ غَمّازان نباشد جای‌گیر(۲۸)جمله غَمّازان ازو آیِس(۲۹) شوندسوی ما آیند و افزایند بندبس جفا گویند شه را پیشِ ماکه برو، جَفَّ‌الْقَلَم، کم کن وفامعنیِ جَفَّ‌الْقَلَم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بود؟بل جفا را، هم جفا جَفَّ‌الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ‌الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»قرآن کریم، سورهٔ اِسراء (۱۷)، آیهٔ ۷Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #7«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ ۖ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا…»«اگر نيكى كنيد به خود مى‌كنيد، و اگر بدى كنيد به خود مى‌كنيد…»عفو باشد، لیک کو فرِّ امیدکه بود بنده ز تقوی روسپید؟دزد را گر عفو باشد، جان بَرَدکی وزیر و خازنِ مخزن شود؟(۲۶) غَدر: حیله، مکر، خیانت(۲۷) غَمّاز: سخن‌چین(۲۸) جای‌گیر: جای‌گیرنده(۲۹) آیِس: ناامید----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113 هرچه صورت می‌ وسیلت سازدشزان وسیلت، بحر دُور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #404دادِ تو وا خواهم از هر بی‌خبرداد، کِه‌دْهَد جز خدایِ دادگر؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsجهان داند که بیرون از جهانمتصوّر بهرِ استشهاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3107هرچه اندیشی، پذیرای فناستآنکه در اندیشه ناید، آن خداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ(۳۰) ایجاد بین(۳۰) قُلْزُم: دریا----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsخَمُش کن، آنکه او از صُلبِ عشق استبَسَسْتَش اینکه من ارشاد کردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفی قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36, #38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۳۱)لیکَش این دانش و کِفایَت نیستگوید: این مُشکل و کِنایات(۳۲) استاین صَریح است این کِنایَت نیست(۳۱) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت میکند.(۳۲) کِنایات: جمع کنایه و کنایت، مقابل صراحت، پوشیده سخن گفتن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsولیک آن را که طوفانِ بلا بُردفرو شد، گرچه من فریاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکنِ منبند بِسکُست(۳۳) و درآمد سویِ من سیلِ بلا(۳۳) سُکُستَن: گسستن، گسیختن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsمگر از قعرِ طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردممولوی،‌ دیوان شمس، غزل شماره ۹۵۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shams کُهِ وجود چو کاهَست پیشِ بادِ عدمکدام کوه که او را عدم چو کَه نَرُبود؟مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حَیْثُ ما کُنْتُم فَوَلُّوا وَجْهَکُمنَحْوَهُ هذا الَّذی لَمْ یَنْهَکُمدر هر وضعیتی هستید روی خود را به سوی آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته است.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3354گرچه دوری، دور می‌جنبان تو دُمحَیثُ ما کُنتُم فَوَلُّوا وَجهَکُمگر چه در ذهن هستی و از او دوری، از دور دُم آشنایی با او (از جنس او بودن) را به حرکت در آر. به این آیه قرآن توجه کن که می گوید: در هر جا که هستی رو به او کن.قرآن کریم، سوره بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۱۴۴Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #144«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚفَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ.»«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1932اعتماد کردن بر تملّق و وفایِ خرساژدهایی خرس را در می‌کشیدشیرْمردی(۳۴) رفت و فریادش رسیدشیرْمردانند در عالَم مددآن زمان کافغانِ مظلومان رسدبانگِ مظلومان ز هر جا بشنوندآن طرف چون رحمتِ حق می‌دوند(۳۴) شیرْمَرد: دلاور----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2124تتمّهٔ اعتمادِ آن مغرور، بر تملّقِ خرسشخص، خُفت و خرس می‌راندی مگسوز ستیز آمد مگس زُو بازپسچند بارش رانْد از رویِ جوانآن مگس زو باز می‌آمد دَوانخشمگین شد با مگس خرس و، برفتبرگرفت از کوه، سنگی سخت زَفْتسنگ آورد و، مگس را دید بازبر رُخِ خفته گرفته جایْ‌ساز(۳۵)برگرفت آن آسیاسنگ و بزَدبر مگس تا آن مگس واپس خزدسنگ، رویِ خُفته را خشخاش کرداین مَثَل بر جُمله عالَم فاش کردمِهرِ ابله، مِهرِ خرس آمد یقینکینِ او مِهرست و، مِهرِ اوست کینعهد او سست است و ویران و ضعیفگفتِ او زَفْت و، وفایِ او نحیفگر خورَد سوگند هم، باور مکُنبشکند سوگند مردِ کژْسُخُنچونکه بی‌سوگند، گفتش بُد دروغتو مَیُفْت از مکر و سوگندش به دوغ(۳۶)نفسِ او میرست و، عقلِ او اسیرصد هزاران مُصْحَفش خود خورده گیرچونکه بی‌سوگند، پیمان بشکندگر خورد سوگند هم آن بشکندزآنکه نفس، آشفته‌تر گردد از آنکه کُنی بندش به سوگندِ گرانچون اسیری بند بر حاکم نهدحاکم آن را بر دَرَد، بیرون جَهَدبر سَرَش کوبد ز خشم، آن بَند رامی‌زَنَد بر روی او، سوگند راتو ز اُوفُوا بالْعُقُودش دست شواحْفَظُوا اَیْمانَکُمْ با او مگوتو ای خردمند به احمقان مگو: به عهد خود وفا کنید. باید از گفتن این سخن به او دست برداری. نیز به احمقان مگو: سوگندهای خود را نگه دارید.قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #1«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ…»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، به پيمان‌ها وفا كنيد…»قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۸۹Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #89«…وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ…»«…به قسم‌هاى خود وفا كنيد…»وآنکه دانَد عهد با که می‌کندتن کند چون تار و، گِردِ او تَنَد(۳۵) جایْ‌ساز گرفتن: مستقر شدن، قرار گرفتن(۳۶) دوغ: امیال باطل، خواهش‌های بیهوده، لهو و بازی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1935آن ستون‌های خَلَل‌هایِ جهانآن طبیبانِ مرض‌هایِ نهانمحضِ مِهر و داوری و رحمت‌اندهمچو حق، بی‌علّت و بی‌رَشوت‌ا‌نداین چه یاری می‌کنی یکبارگیش؟گوید: از بهرِ غم و بیچارگیشمهربانی شد شکارِ شیرْمرددر جهان دارو نجوید غیرِ دردهر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رَوْ پست شووانگهان خور خمرِ رحمت، مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکن.چرخ را در زیرِ پا آر ای شجاعبشنو از فوقِ فلک، بانگِ سَماعپنبهٔ وسواس بیرون کن ز گوشتا به گوش‌ات آید از گردون، خروشپاک کن دو چشم را از مویِ عیبتا ببینی باغ و سَروستانِ(۳۷) غیبدفع کن از مغز و از بینی زُکام(۳۸)تا که ریحُ‌الله(۳۹) در آید در مَشامهیچ مگذار از تب و صَفرا اثرتا بیابی از جهان، طعمِ شِکَرداروی مردی کن و عِنّین(۴۰) مپویتا برون آیند صدگون خوب‌ْرویکُندهٔ تن را ز پای جان بِکَنتا کُنَد جولان به گِردِ انجمنغُلِّ(۴۱) بُخل(۴۲) از دست و گردن دور کنبختِ نو دریاب در چرخِ کُهُنور نمی‌تانی به کعبهٔ لطف پَرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه، قوی سرمایه‌ای استرحمتِ کُلّی، قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر، بهانه‌جو بُوَدتا که کی آن طفلِ او گریان شودطفلِ حاجاتِ شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت: اُدْعُوا(۴۳) الله، بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده‌اید] نیکوترین نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هُوی هُویِ باد و شیرافشانِ ابردر غمِ مااَند، یک ساعت تو صبرفِی السَّماءِ رِزْقُکُم نشنیده‌یی؟اندرین پستی چه بر چَفْسیده‌یی(۴۴)؟مگر نشنیده‌ای که حق تعالی می فرماید: روزیِ شما در آسمان است؟ پس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ای؟قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کَشَد گوشِ تو تا قَعْرِ سُفول(۴۵)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَداین بلندی نیست از رویِ مکاناین بلندی‌هاست سویِ عقل و جانهر سبب بالاتر آمد از اثرسنگ و آهن فایق آمد بر شَرَرآن فلانی فوقِ آن سَرْکَش نشستگرچه در صورت به پهلویش نشستفوقيئی(۴۶) آنجاست از رویِ شرفجایِ دور از صدر باشد مُستَخَف(۴۷)سنگ و آهن زین جهت که سابق استدر عمل فوقیِّ این دو، لایق استوآن شَرَر از روی مقصودیِّ خویشزآهن و سنگ است زین رُو پیش‌پیشسنگ و آهن اوّل و، پایان شَرَرلیک این هر دو تنند، و جان شَرَرآن شرر گر در زمان واپس‌ترستدر صفت از سنگ و آهن برترستدر زمان، شاخ از ثمر سابق‌ترستدر هنر از شاخ، او فایق‌ترستچونکه مقصود از شجر آمد ثمرپس ثمر اوّل بُوَد، آخِر شَجَرخرس چون فریاد کرد از اژدهاشیرْمردی کرد از چنگش رهاحیلت و مردی به هم دادند پُشتاژدها را او بدین قُوّت بکُشتاژدها را هست قوّت، حیله نیستنیز فوق حیلهٔ تو، حیله‌ای استحیلهٔ خود را چو دیدی، باز رَوْکز کجا آمد، سویِ آغاز رَوْهر چه در پستی است، آمد از عُلا(۴۸)چشم را سویِ بلندی، نِه، هلاروشنی بخشد نظر اندر عُلاگرچه اوّل خیرگی آرَد بلاچشم را در روشنایی خوی کُنگر نه خفّاشی، نظر آن سوی کُنعاقبتْ‌بینی نشانِ نورِ توستشهوتِ حالی، حقیقت گورِ توستعاقبتْ‌بینی که صد بازی بدیدمثلِ آن نَبْوَد که یک بازی شنیدزآن یکی بازی چنان مغرور شدکز تکبّر ز اوستادان دُور شدسامریْ‌وار آن هنر در خود چو دیداو ز موسی از تکبّر سر کَشیداو ز موسی آن هنر آموختهوز معلّم، چشم را بردوختهلاجَرَم موسی دگر بازی نمودتا که آن بازی و جانش را رُبودای بسا دانش که اندر سَر دَوَدتا شود سَروَر، بدآن خود سر رَوَدسر نخواهی که رود، تو پای باشدر پناهِ قطبِ صاحب‌ْرای باشگر چه شاهی، خویش فوقِ او مَبینگر چه شهدی، جُز نباتِ او مَچینفکرِ تو نقش است و، فکرِ اوست جاننقدِ تو قلب است و، نقدِ اوست کاناو تویی، خود را بجُو در اویِ اوکو و کو گو، فاخته(۴۹) شو سویِ اوور نخواهی خدمتِ اَبنایِ جنسدر دهان اژدهایی همچو خرسبوک استادی رَهاند مر تو راوز خطر بیرون کشانَد مر تو رازاریی می‌کن، چو زورت نیست هینچونکه کوری، سر مَکَش از راه‌بین(۵۰)تو کم از خرسی نمی‌نالی ز درد؟خرس رَست از درد چون فریاد کردای خدا سنگین‌ْدلِ ما موم کننالهٔ ما را خوش و مرحوم کن(۳۷) سَروستانِ: جایی که درخت سرو بسیار باشد، بوستان(۳۸) زکام: التهاب مخاط بینی که بر اثر سرماخوردگی یا حساسیت ایجاد می‌شود و با عطسه، آب‌ریزش و گرفتگی بینی همراه است، در اینجا خواهش و هوای نفسانی که مانع از ادراک حقیقت می‌شود.(۳۹) ریحُ الله: نسیم جانبخش الهی(۴۰) عِنّین: مردی که در آمیزش جنسی ناتوان است.(۴۱) غُل: زنجیر(۴۲) بُخل: تنگ‌ نظری(۴۳) اُدْعُوا: بخوانید(۴۴) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای(۴۵) سُفول: پستی(۴۶) فوقيئی: برتری(۴۷) مُستَخَف: حقیر، بی‌ارزش(۴۸) عُلا: رفعت، شرف، بزرگی(۴۹) فاخته: قُمری، که موقع آواز خواندن کو، کو… می کند.(۵۰) راه‌بین: بینندهٔ راه، مرشدِ هدایتگر------------------------مجموع لغات:(۱) میعاد: وعده‌گاه(۲) استشهاد: شاهد آوردن(۳) مُنقاد: مطیع، فرمان‌بردار(۴) صُلب: استخوانهای پشت(۵) پشت‌دار: حامی، پشتیبان(۶) اَچی: برادر(۷) اَندُهان: اندوه، غم و افسردگی(۸) خوف: ترس(۹) حَزَن: اندوه(۱۰) حَصَص: کمیِ موی سر، کوتاهی موی سر، در اینجا منظور کنده شدن بال پرنده است. حِصَص نیز جمع حِصِّه است به معنی نصیب و قسمت.(۱۱) شَرمین: خجالت زده(۱۲) وُصلت: رسیدن، وصال(۱۳) طَبله: صندوقچه(۱۴) مُزَوِّر: حیله گر، مکّار، دروغگو(۱۵) وبا: نوعی بیماری، در اینجا صرفا به معنی بیماری است.(۱۶) زَرْق: حیله و تزویر(۱۷) تَلَوُّن: رنگ به رنگ شدن، تغییر حال(۱۸) اِستِوا: ثبات الهی(۱۹) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲۰) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردن چیزی در جای خود، حرکت، نوسان(۲۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۲) سهل‌ْکُن: آسان كننده(۲۳) عِماد: ستون(۲۴) عَوان: مأمور(۲۵) مُقتَضی: خواهش‌گر(۲۶) غَدر: حیله، مکر، خیانت(۲۷) غَمّاز: سخن‌چین(۲۸) جای‌گیر: جای‌گیرنده(۲۹) آیِس: ناامید(۳۰) قُلْزُم: دریا(۳۱) کَفیٰ بِاللّهْ: خداوند کفایت میکند.(۳۲) کِنایات: جمع کنایه و کنایت، مقابل صراحت، پوشیده سخن گفتن(۳۳) سُکُستَن: گسستن، گسیختن(۳۴) شیرْمَرد: دلاور(۳۵) جایْ‌ساز گرفتن: مستقر شدن، قرار گرفتن(۳۶) دوغ: امیال باطل، خواهش‌های بیهوده، لهو و بازی(۳۷) سَروستانِ: جایی که درخت سرو بسیار باشد، بوستان(۳۸) زکام: التهاب مخاط بینی که بر اثر سرماخوردگی یا حساسیت ایجاد می‌شود و با عطسه، آب‌ریزش و گرفتگی بینی همراه است، در اینجا خواهش و هوای نفسانی که مانع از ادراک حقیقت می‌شود.(۳۹) ریحُ الله: نسیم جانبخش الهی(۴۰) عِنّین: مردی که در آمیزش جنسی ناتوان است.(۴۱) غُل: زنجیر(۴۲) بُخل: تنگ‌ نظری(۴۳) اُدْعُوا: بخوانید(۴۴) چَفْسیده‌یی: چسبیده‌ای(۴۵) سُفول: پستی(۴۶) فوقيئی: برتری(۴۷) مُستَخَف: حقیر، بی‌ارزش(۴۸) عُلا: رفعت، شرف، بزرگی(۴۹) فاخته: قُمری، که موقع آواز خواندن کو، کو… می کند.(۵۰) راه‌بین: بینندهٔ راه، مرشدِ هدایتگر----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروان عاشقان را شاد کردمدهان اژدها را بردریدمطریق عشق را آباد کردمز آبی من جهانی برتنیدمپس آنگه آب را پرباد کردمببستم نقشها بر آب کان رانه بر عاج و نه بر شمشاد کردمز شادی نقش خود جان می‌دراندکه من نقش خودش میعاد کردمز چاهی یوسفان را برکشیدمکه از یعقوب ایشان یاد کردمچو خسرو زلف شیرینان گرفتماگر قصد یکی فرهاد کردمزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردم جهان داند که تا من شاه اویمبدادم داد ملک و داد کردمجهان داند که بیرون از جهانمتصور بهر استشهاد کردمچه استادان که من شهمات کردمچه شاگردان که من استاد کردمبسا شیران که غریدند بر ماچو روبه عاجز و منقاد کردمخمش کن آنکه او از صلب عشق استبسستش اینکه من ارشاد کردمولیک آن را که طوفان بلا بردفرو شد گرچه من فریاد کردممگر از قعر طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردمبرآمد شمس تبریزی بزد تیغزبان از تیغ او پولاد کردم* قرآن کریم، سورهٔ طارق (۸۶)، آیات ۵ تا ۷Quran, Sooreh At-Tariq(#86), Line #5-7«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ» (٥) «پس آدمى بنگرد كه از چه چيز آفريده شده‌است»«خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ» (٦) «از آبى جهنده آفريده شده‌است»«يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ» (٧) «كه از ميان پشت و سينه بيرون مى‌آيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز زندان خلق را آزاد کردمروان عاشقان را شاد کردمدهان اژدها را بردریدمطریق عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034این عجب که جان به زندان اندر استوآنگهی مفتاح زندانش به دستپای تا سر غرق سرگین آن جوانمی‌زند بر دامنش جوی رواندایما پهلو به پهلو بی‌قرارپهلوی آرامگاه و پشت‌دارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #608من نخواهم عشوه هجران شنودآزمودم چند خواهم آزمودهرچه غیر شورش و دیوانگی‌ستاندرین ره دوری و بیگانگی‌ستهین بنه بر پایم این زنجیر را که دریدم سلسله تدبیر رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3489دید خود مگذار از دید خسانکه به مردارت کشند این کرکسانچشم چون نرگس فروبندی که چیهین عصاام کش که کورم ای اچیوآن عصاکش که گزیدی در سفرخود ببینی باشد از تو کورتردست کورانه بحبل‌الله زنجز بر امر و نهی یزدانی متنچیست حبل‌الله رها کردن هواکین هوا شد صرصری مر عاد راقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۱۰۳Quran, Sooreh Aal-i-Imran(#3), Line #103«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا…»«و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد…» خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3954مرغ را اندر قفس زان سبزه‌زارنه خورش مانده‌ست نه صبر و قرارسر ز هر سوراخ بیرون می‌کندتا بود کین بند از پا برکندچون دل و جانش چنین بیرون بودآن قفس را در گشایی چون بودنه چنان مرغ قفس در اندهانگرد بر گردش به حلقه گربگانکی بود او را درین خوف و حزنآرزوی از قفس بیرون شدناو همی‌خواهد کزین ناخوش حصصصد قفس باشد به گرد این قفسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۰۵۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1053نفست اژدرهاست او کی مرده استاز غم و بی‌آلتی افسرده استمولوی،‌ مثنوی، دفتر سوم،‌ بیت ۱۰۵۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1057اژدها را دار در برف فراقهین مکش او را به خورشید عراقمولوی،‌ مثنوی،‌ دفتر پنجم، بیت ۱۲۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #120گرچه شرمین بود شرمش حرص بردحرص اژدرهاست نه چیزی‌ست خرد مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #621خواب را بگذار امشب ای پدریک شبی بر کوی بی‌خوابان گذربنگر اینها را که مجنون گشته‌اندهمچو پروانه به وصلت کشته‌اندبنگر این کشتی خلقان غرق عشقاژدهایی گشت گویی حلق عشقاژدهایی ناپدید دلرباعقل همچون کوه را او کهرباعقل هر عطار کآگه شد ازوطبله‌ها را ریخت اندر آب جورو کزین جو برنیایی تا ابدلم یکن حقا له کفوا احدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ.»«و نه هيچ كس همتاى اوست.»ای مزور چشم بگشای و ببینچند گویی می‌ندانم آن و ایناز وبای زرق و محرومی برآدر جهان حی و قیومی درآتا نمی‌بینم همی‌ بینم شودوین ندانم‌هات می‌دانم بودبگذر از مستی و مستی‌بخش باشزین تلون نقل کن در استواشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsببستم نقشها بر آب کان رانه بر عاج و نه بر شمشاد کردمحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۷۴Poem(Qazal)#374, Divan e Hafezبیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیمفلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsز چاهی یوسفان را برکشیدمکه از یعقوب ایشان یاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسف حسنی و این عالم چو چاهوین رسن صبرست بر امر الهیوسفا آمد رسن در زن دو دستاز رسن غافل مشو بیگه شده‌ستحمد لله کین رسن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1476ذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsزهی باغی که من ترتیب کردمزهی شهری که من بنیاد کردممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتدر مورد طریق عشق را آباد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2551گفت پیغمبر مر آن بیمار رااین بگو کای سهل‌کن دشوار راآتنا فی دار دنیانا حسنآتنا فی دار عقبانا حسنپروردگارا در سرای دنیا بر ما خیر و نیکی ارزانی دار و در سرای آخرت نیز خیر و نیکی بر ما عطا فرماقرآن کریم، سوره بقره (٢)، آيه ٢٠١Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #201«… رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»«… پروردگارا در دنیا، به ما نیکی عطا فرما و در آخرت نیز نیکی ارزانی دار و ما را از کیفر دوزخ مصون دار.»راه را بر ما چو بستان کن لطیفمنزل ما خود تو باشی ای شریفمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2483, Divan e Shamsجان منی و یار من دولت پایدار منباغ من و بهار من باغ مرا خزان دهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3413پس ادب کردش بدین جرم اوستادکه مساز از چوب پوسیده عمادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل‌ست و خصم جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4062تا چو فرصت یافت سر آرد برونزین‌چنین مکری شود مارش زبونگر نه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4078گفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #468جز توکل جز که تسلیم تمامدر غم و راحت همه مکر است و داممولوی،‌ مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #916نیست کسبی از توکل خوب‌ترچیست از تسلیم خود محبوب‌ترمولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2523آب شیرین چون نبیند مرغ کورچون نگردد گرد چشمه آب شورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shams جهان داند که تا من شاه اویمبدادم داد ملک و داد کردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودپیش این شاهان هماره جان کنیبی‌خبر ایشان ز غدر و روشنیگفت غمازی که بد گوید تو راضایع آرد خدمتت را سال‌هاپیش شاهی که سمیع است و بصیرگفت غمازان نباشد جای‌گیرجمله غمازان ازو آیس شوندسوی ما آیند و افزایند بندبس جفا گویند شه را پیش ماکه برو، جف‌القلم کم کن وفامعنی جف‌القلم کی آن بودکه جفاها با وفا یکسان بودبل جفا را هم جفا جف‌القلموآن وفا را هم وفا جف‌القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»قرآن کریم، سورهٔ اِسراء (۱۷)، آیهٔ ۷Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #7«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ ۖ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا…»«اگر نيكى كنيد به خود مى‌كنيد، و اگر بدى كنيد به خود مى‌كنيد…»عفو باشد لیک کو فر امیدکه بود بنده ز تقوی روسپیددزد را گر عفو باشد جان بردکی وزیر و خازن مخزن شودمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113 هرچه صورت می‌ وسیلت سازدشزان وسیلت بحر دور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #404داد تو وا خواهم از هر بی‌خبرداد که‌دهد جز خدای دادگرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsجهان داند که بیرون از جهانمتصور بهر استشهاد کردممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3107هرچه اندیشی پذیرای فناستآنکه در اندیشه ناید آن خداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsخمش کن آنکه او از صلب عشق استبسستش اینکه من ارشاد کردممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفی قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36, #38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3517کافیم بدهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستگوید این مشکل و کنایات استاین صریح است این کنایت نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsولیک آن را که طوفان بلا بردفرو شد گرچه من فریاد کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکن منبند بسکست و درآمد سوی من سیل بلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shamsمگر از قعر طوفانش برآرمچنانکه نیست را ایجاد کردممولوی،‌ دیوان شمس، غزل شماره ۹۵۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #950, Divan e Shamsکه وجود چو کاهست پیش باد عدمکدام کوه که او را عدم چو که نربودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3745حیث ما کنتم فولوا وجهکمنحوه هذا الذی لم ینهکمدر هر وضعیتی هستید روی خود را به سوی آن وحدت و یا آن سلیمان بگردانید که این چیزی است که خدا شما را از آن باز نداشته استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3354گرچه دوری دور می‌جنبان تو دمحیث ما کنتم فولوا وجهکمگر چه در ذهن هستی و از او دوری از دور دم آشنایی با او از جنس او بودن را به حرکت در آر به این آیه قرآن توجه کن که می گوید در هر جا که هستی رو به او کنقرآن کریم، سوره بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۱۴۴Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #144«قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚفَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ.»«نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1932اعتماد کردن بر تملق و وفای خرساژدهایی خرس را در می‌کشیدشیرمردی رفت و فریادش رسیدشیرمردانند در عالم مددآن زمان کافغان مظلومان رسدبانگ مظلومان ز هر جا بشنوندآن طرف چون رحمت حق می‌دوندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2124تتمه اعتماد آن مغرور بر تملق خرسشخص خفت و خرس می‌راندی مگسوز ستیز آمد مگس زو بازپسچند بارش راند از روی جوانآن مگس زو باز می‌آمد دوانخشمگین شد با مگس خرس و برفتبرگرفت از کوه سنگی سخت زفتسنگ آورد و مگس را دید بازبر رخ خفته گرفته جای‌سازبرگرفت آن آسیاسنگ و بزدبر مگس تا آن مگس واپس خزدسنگ روی خفته را خشخاش کرداین مثل بر جمله عالم فاش کردمهر ابله مهر خرس آمد یقینکین او مهرست و مهر اوست کینعهد او سست است و ویران و ضعیفگفت او زفت و وفای او نحیفگر خورد سوگند هم باور مکنبشکند سوگند مرد کژسخنچونکه بی‌سوگند گفتش بد دروغتو میفت از مکر و سوگندش به دوغنفس او میرست و عقل او اسیرصد هزاران مصحفش خود خورده گیرچونکه بی‌سوگند پیمان بشکندگر خورد سوگند هم آن بشکندزآنکه نفس آشفته‌تر گردد از آنکه کنی بندش به سوگند گرانچون اسیری بند بر حاکم نهدحاکم آن را بر درد بیرون جهدبر سرش کوبد ز خشم آن بند رامی‌زند بر روی او سوگند راتو ز اوفوا بالعقودش دست شواحفظوا ایمانکم با او مگوتو ای خردمند به احمقان مگو به عهد خود وفا کنید باید از گفتن این سخن به او دست بردارینیز به احمقان مگو سوگندهای خود را نگه داریدقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #1«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ…»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، به پيمان‌ها وفا كنيد…»قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۸۹Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #89«…وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ…»«…به قسم‌هاى خود وفا كنيد…»وآنکه داند عهد با که می‌کندتن کند چون تار و گرد او تندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1935آن ستون‌های خلل‌های جهانآن طبیبان مرض‌های نهانمحض مهر و داوری و رحمت‌اندهمچو حق بی‌علت و بی‌رشوت‌ا‌نداین چه یاری می‌کنی یکبارگیشگوید از بهر غم و بیچارگیشمهربانی شد شکار شیرمرددر جهان دارو نجوید غیر دردهر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شورحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو مآ ای پسرحضرت حق سراپا رحمت است بر یک رحمت قناعت مکنچرخ را در زیر پا آر ای شجاعبشنو از فوق فلک بانگ سماعپنبه وسواس بیرون کن ز گوشتا به گوش‌ات آید از گردون خروشپاک کن دو چشم را از مویِ عیبتا ببینی باغ و سَروستانِ(۳۷) غیبدفع کن از مغز و از بینی زکامتا که ریح‌الله در آید در مشامهیچ مگذار از تب و صفرا اثرتا بیابی از جهان طعم شکرداروی مردی کن و عنین مپویتا برون آیند صدگون خوب‌رویکنده تن را ز پای جان بکنتا کند جولان به گرد انجمنغل بخل از دست و گردن دور کنبخت نو دریاب در چرخ کهنور نمی‌تانی به کعبه لطف پرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه قوی سرمایه‌ای استرحمت کلی قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر بهانه‌جو بودتا که کی آن طفل او گریان شودطفل حاجات شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت ادعوا الله بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده‌اید] نیکوترین نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هوی هوی باد و شیرافشان ابردر غم مااند یک ساعت تو صبرفی السماء رزقکم نشنیده‌ییاندرین پستی چه بر چفسیده‌ییمگر نشنیده‌ای که حق تعالی می فرماید روزی شما در آسمان است پس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ایقرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»ترس و نومیدیت دان آواز غولمی‌کشد گوش تو تا قعر سفولهر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم درداین بلندی نیست از روی مکاناین بلندی‌هاست سوی عقل و جانهر سبب بالاتر آمد از اثرسنگ و آهن فایق آمد بر شررآن فلانی فوق آن سرکش نشستگرچه در صورت به پهلویش نشستفوقيئی آنجاست از روی شرفجای دور از صدر باشد مستخفسنگ و آهن زین جهت که سابق استدر عمل فوقی این دو لایق استوآن شرر از روی مقصودی خویشزآهن و سنگ است زین رو پیش‌پیشسنگ و آهن اول و پایان شررلیک این هر دو تنند، و جان شررآن شرر گر در زمان واپس‌ترستدر صفت از سنگ و آهن برترستدر زمان شاخ از ثمر سابق‌ترستدر هنر از شاخ او فایق‌ترستچونکه مقصود از شجر آمد ثمرپس ثمر اول بود آخر شجرخرس چون فریاد کرد از اژدهاشیرمردی کرد از چنگش رهاحیلت و مردی به هم دادند پشتاژدها را او بدین قوت بکشتاژدها را هست قوت حیله نیستنیز فوق حیله تو حیله‌ای استحیله خود را چو دیدی باز روکز کجا آمد سوی آغاز روهر چه در پستی است آمد از علاچشم را سوی بلندی نه هلاروشنی بخشد نظر اندر علاگرچه اول خیرگی آرد بلاچشم را در روشنایی خوی کنگر نه خفاشی نظر آن سوی کنعاقبت‌بینی نشان نور توستشهوت حالی حقیقت گور توستعاقبت‌بینی که صد بازی بدیدمثل آن نبود که یک بازی شنیدزآن یکی بازی چنان مغرور شدکز تکبر ز اوستادان دور شدسامری‌وار آن هنر در خود چو دیداو ز موسی از تکبر سر کشیداو ز موسی آن هنر آموختهوز معلم چشم را بردوختهلاجرم موسی دگر بازی نمودتا که آن بازی و جانش را ربودای بسا دانش که اندر سر دودتا شود سرور بدآن خود سر رودسر نخواهی که رود تو پای باشدر پناه قطب صاحب‌رای باشگر چه شاهی خویش فوق او مبینگر چه شهدی جز نبات او مچینفکر تو نقش است و فکر اوست جاننقد تو قلب است و نقد اوست کاناو تویی خود را بجو در اوی اوکو و کو گو فاخته شو سوی اوور نخواهی خدمت ابنای جنسدر دهان اژدهایی همچو خرسبوک استادی رهاند مر تو راوز خطر بیرون کشاند مر تو رازاریی می‌کن چو زورت نیست هینچونکه کوری سر مکش از راه‌بینتو کم از خرسی نمی‌نالی ز دردخرس رست از درد چون فریاد کردای خدا سنگین‌دل ما موم کنناله ما را خوش و مرحوم کن

برنامه شماره ۹۳۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲ -  ۲۳ شهریوربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsکه بپرسد جزِ تو خسته و رنجورِ تو را؟ای مسیح! از پیِ پرسیدنِ رنجور بیادستِ خود بر سرِ رنجور بنه که چونی؟از گناهش بمیندیش و به کین دست مخاآنکه خورشیدِ بلا بر سرِ او تیغ زده‌ستگستران بر سر او سایهٔ احسان و رضااین مقصّر به دو صد رنج سزاوار شده‌ستلیک زان لطف به جز عفو و کرم نیست سزاآن دلی را که به صد شیر و شِکَر پروردیمچشانش پس از آن هر نَفَسی زهرِ جفاتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکنِ منبند بِسکُست(۱) و درآمد سویِ من سیلِ بلاتو شفایی، چو بیایی خوش و رو بنماییسپهِ رنج گریزند و نمایند قفا(۲)به طبیبش چه حواله کنی ای آبِ حیات؟از همانجا که رسد درد، همانجاست دواهمه عالم چو تنند و تو سر و جانِ همهکی شود زنده تنی که سرِ او گشت جدا؟ای تو سرچشمهٔ حیوان و حیاتِ همگانجویِ ما خشک شده‌ست، آب از این سو بگشاجز ازین چند سخن در دلِ رنجور بماندتا نبیند رخِ خوبِ تو نگوید به خدا(۱) سُکُستَن: گسستن، گسیختن(۲) قفا نمودن: پشت کردن، گریختن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsکه بپرسد جزِ تو خسته و رنجورِ تو را؟ای مسیح! از پیِ پرسیدنِ رنجور بیادستِ خود بر سرِ رنجور بنه که چونی؟از گناهش بمیندیش و به کین دست مخامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وَهمِ دارم است این صد عَنا(۳)(۳) عَنا: رنج----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۴)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۵)(۴) نارِیه: آتشین(۵) عاریه: قرضی----------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #1115, Divan e Shamsآن وقت آمد، که ما به تو پردازیممرجانِ تو را خانهٔ آتش سازیمتو کانِ زری، میانِ جانی پنهانتا صاف شوی در آتشت اندازیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #403کای خدا افغان ازین گُرگِ کُهُنگویدش: نَک وقت آمد، صبر کُنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است، خامُش، کم خروشمن همی‌کوشم پیِ تو، تو مَکوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شوممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۶) عشق این باشد بگو(۶) مقتضا: لازمه، اقتضا شده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۷) مُقتَضی(۸) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طُمطراقِ(۹) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیز(۷) عَوان: مأمور(۸) مُقتَضی: خواهش‌گر(۹) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو، خاتَم(۱۰) را ببُردپادشاهی فوت شد، بختت بِمُردبعد از آن یا حَسْرَتا شد یا عِبادبر شما محتوم، تا یَوْمُ‌التَّناد(۱۱)«ای بندگانِ هویٰ، پس از آنکه حکومت و پادشاهیِ معنویِ شما از میان رفت، آنگاه تا روزِ قیامت باید واحسرتا بگویید.»قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۶Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»ور تو ريوِ(۱۲) خويشتن را مُنْكِرىاز ترازو و آینه، کی جان بَری؟(۱۰) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۱۱) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز(۱۲) ریو: مکر و حیله، نیرنگ----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2545چون نکرد آن کار، مزدش هست؟ لالَیْسَ لِلْاِنسانِ اِلّا ما سَعیٰ«آیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی دارد؟ مسلّماً ندارد، زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشد.»قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵٣)، آیهٔ ٣٩Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ؛»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقتِ آن آمد که حیدروار(۱۳) منمُلک گیرم یا بپردازم بدنبرجهید و بانگ برزد کای کیاحاضرم، اینک اگر مردی بیادر زمان بشکست ز آواز، آن طلسمزر همی‌ریزید هر سو قسم قسم(۱۳) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1578نحس شاگردی که با استادِ خویشهمسری آغازد و، آید به پیشبا کدام استاد؟ استادِ جهانپیشِ او یکسان هویدا و، نهانچشمِ او یَنْظُر بِنُورِ الله شدهپرده‌هایِ جهل را خارِق(۱۴) بُدهحديث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْـمُؤمِنِ فَاِنّهُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللهِ»«بترسيد از زيركساری مؤمن که او با نور خدا می‌بیند.»(۱۴) خارِق: شکافنده، پاره کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2364زآنکه جاهل ننگ دارد ز اوستادلاجَرَم رفت و دکانی نو گشادآن دکان بالایِ استاد، ای نگار(۱۵)گَنده و پُر کژدم است و پُر ز مارزود ویران کُن دکان و بازگَردسوی سبزه و گُلبُنان و آبخَورد(۱۶)(۱۵) نگار: محبوب، معشوق(۱۶) آبخَورد: محّلی که از آن آب خورند، آبشخور، برکه----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۷) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام را   کز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۸)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۱۹)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۸) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۹) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساطهر چه آید بر زبانتان بی‌حذرهمچو طفلانِ یگانه با پدرزآنکه این دمها چه گر نالایق استرحمتِ من بر غضب، هم سابق استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۲۰) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۲۱) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغ(۲۲)رنج آرد تا بمیرد چون چراغ(۲۰) کاهلی: تنبلی(۲۱) رنجور: بیمار(۲۲) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است.رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۳)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم‌ها چون شد گذاره(۲۴)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر(۲۵) را(۲۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۴) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۲۵) بحر: دریا----------قرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان(۲۶) را بزن، تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجَرَم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و، اینها را مزیدساخت موسی قدس در، بابِ صغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۲۷)زآنکه جبّاران(۲۸) بُدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز(۲۶) لئیم: پست(۲۷) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۸) جَبّار: ستمگر، ظالم----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پَرّ و بالآخِرُالْاَمر، آن بر آن کس شد وَبالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsآنکه خورشیدِ بلا بر سرِ او تیغ زده‌ستگستران بر سر او سایهٔ احسان و رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو أَعْطَيْنَاکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟مگر تو آیهٔ «کوثر را به تو عطا کردیم» را نخوانده‌ای؟ پس چرا خشکیده و لب‌تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و، کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل(۲۹)توبه کن، بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدوهر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رُواو محمدخوست با او گیر خوتا اَحَبَّ لـِلَّه(۳۰) آیی در حسابکز درختِ احمدی با اوست سیبتا در شمار دوستداران و عاشقانِ خدا درآیی، زیرا سیبِ علم و معرفت بر درخت احمدی است.هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ(۳۱) توکو حقیقت هست خون‌آشامِ تواز خلیلِ(۳۲) حق بیاموز این سِیَر(۳۳)که شد او بیزار اول از پدرتا که اَبْغَض لـِلَّه(۳۴) آیی پیشِ حقتا نگیرد بر تو رَشکِ عشق دَق(۳۵)تا در شمار کسانی به شمار آیی که خشم و غضبشان نیز برای حضرت حق است، تا غیرت عشق الهی خلوص ایمان و ایقان تو را مورد طعن و ایراد قرار ندهد.تا نخوانی لا و اِلّاَ الله رادر نيابی مَنهَجِ این راه راحدیث«مَنْ اَعْطىٰ لـِلّهِ وَ مَنَعَ لـِلّهِ وَ اَحَبَّ لـِلّهِ وَ اَبْغَضَ لـِلّهِ وَ اَنْكَحَ لـِلّهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ الْـايمانُ.»«هركه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج کند همانا ایمانش کمال یافته است.»قرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«همانا ما کوثر (خیر و برکت فراوان) را به تو عطا کردیم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)كه بدخواه تو خود اَبتر است.»(۲۹) عَلیل: بیمار، مریض، رنجور، دردمند(۳۰) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۳۱) مام: مادر(۳۲) خَلیل: ابراهیم خلیل الله(۳۳) سِیَر: جمع سیره به معنی سنّت و روش(۳۴) اَبْغَض لـِلَّه: برای رضای خدا دشمنی کرد(۳۵) دَق: طعن زدن، نکوهش کردن(۳۶) مَنهَج: راه آشکار و روشن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsاین مقصّر به دو صد رنج سزاوار شده‌ستلیک زان لطف به جز عفو و کرم نیست سزامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارهٔ آن دل عطای مُبدِلی‌ست(۳۷)دادِ(۳۸) او را قابلیّت شرط نیستبلکه شرطِ قابلیّت دادِ اوستداد، لُبّ(۳۹) و قابلیّت هست پوست(۳۷) مُبْدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده(۳۸) داد: عطا، بخشش(۳۹) لُبّ: مغز چیزی، خالص و برگزیده از هر چیزی----------مولوی،‌ مثنوی،‌ دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۴۰)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُست«حضرتِ پروردگار که به سست‌ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: «هرگاه تو را به عالَمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می‌بری. کار تو همین است ای بندهٔ توبه‌شکن و سست‌عهد.»»لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۴۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکنِ منبند بِسکُست و درآمد سویِ من سیلِ بلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2786میریِ من تا قیامت باقی استمیریِ عاریتی خواهد شکستقوم گفتند: ای امیر افزون مگوچیست حجت بر فزون‌جوییِّ تو؟در زمان، ابری برآمد ز امر مُر(۴۱)سیل آمد گشت آن اطراف پُررو به شهر آورد سیلِ بَس مَهیباهلِ شهر افغان‌کنان، جمله رَعیب(۴۲)گفت پیغمبر که وقتِ امتحانآمد اکنون، تا گمان گردد عیانهر امیری نیزهٔ خود درفگندتا شود در امتحان آن، سیل ‌بندپس قَضیب(۴۳) انداخت در وی مصطفیٰآن قضیبِ معجزِ فرمانروانیزه‌ها را همچو خاشاکی رُبودآبِ تیزِ سیلِ پُرجوشِ عَنود(۴۴)نیزه‌ها گُم گشت جمله و آن قَضیببر سرِ آب ایستاده چون رقیبز اهتمامِ آن قَضیب آن سیلِ زَفترو بگردانید و، آن سیلاب رفتچون بِدیدند از وی آن امرِ عظیمپس مُقر گشتند آن میران ز بیم(۴۱) امر مُر: حکم تلخ و دشوار، حکم قطعی و لازم‌الاجرا(۴۲) رَعیب: مرعوب، ترسیده(۴۳) قَضیب: شاخه بریده شده، شمشیرِ بُرّا(۴۴) عَنود: ستیزنده----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی، بترس، آمِن مباشزآنکه تخم است و برویانَد خُداشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن‌سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۴۵)این حدیثِ راست را کم خوان غلط(۴۵) شَط: رودخانه----------حدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتو شفایی، چو بیایی خوش و رو بنماییسپهِ رنج گریزند و نمایند قفامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فرازِ چرخ، خرگاهت(۴۶) زنداز کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به مُلکِ ایمنی بنشاندت‌‌(۴۶) خرگاه: خیمهٔ بزرگ----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsبه طبیبش چه حواله کنی ای آبِ حیات؟از همانجا که رسد درد، همانجاست دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1619حاکم است و، یَفْعَلُ‌ اللّٰه مایَشااو ز عینِ دَرد انگیزد دواقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰«قَالَ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَقَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَامْرَأَتِي عَاقِرٌ ۖ قَالَ كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«گفت: اى پروردگار من، چگونه مرا پسرى باشد، درحالى ‌كه به پيرى رسيده‌ام و زنم نازاست؟ گفت: بدان‌ سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۷) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۴۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1400, Divan e Shamsهیچ طبیبی ندهد بی‌مرضی حَبّ(۴۸) و دوامن همگی درد شوم تا که به درمان برسم(۴۸) حَبّ: قرص، دانۀ گیاهان----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsهمه عالم چو تنند و تو سر و جانِ همهکی شود زنده تنی که سرِ او گشت جدا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد، بیکار شدعضو از تن قطع شد، مُردار شدتا نپیوندد به کل بارِ دِگَرمُرده باشد، نبودش از جان خبرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنبتا قلاووزت نجنبد تو مَجُنبهرکه او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۴۹) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَدخود صلاحِ اوست آن سَرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن واسِتان از دستِ دیوانه سلاحتا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه، ببنددستِ او را ورنه آرَد صد گزند(۴۹) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsای تو سرچشمهٔ حیوان و حیاتِ همگانجویِ ما خشک شده‌ست، آب از این سو بگشامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199اَنْصِتوا یعنی که آبَت را به لاغ(۵۰)هین تَلَف کَم کُن، که لب خشک است باغ(۵۰) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.------------------------مجموع لغات:(۱) سُکُستَن: گسستن، گسیختن(۲) قفا نمودن: پشت کردن، گریختن(۳) عَنا: رنج(۴) نارِیه: آتشین(۵) عاریه: قرضی(۶) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۷) عَوان: مأمور(۸) مُقتَضی: خواهش‌گر(۹) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۱۰) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۱۱) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز(۱۲) ریو: مکر و حیله، نیرنگ(۱۳) حَیْدَر: شیر، لقب حضرت علی(ع)(۱۴) خارِق: شکافنده، پاره کننده(۱۵) نگار: محبوب، معشوق(۱۶) آبخَورد: محّلی که از آن آب خورند، آبشخور، برکه(۱۷) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۸) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۹) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۲۰) کاهلی: تنبلی(۲۱) رنجور: بیمار(۲۲) لاغ: هزل و شوخی. در اینجا به معنی بددلی است.رنجوری به لاغ یعنی خود را بیمار نشان دادن، تمارض.(۲۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۴) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۲۵) بحر: دریا(۲۶) لئیم: پست(۲۷) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۲۸) جَبّار: ستمگر، ظالم(۲۹) عَلیل: بیمار، مریض، رنجور، دردمند(۳۰) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۳۱) مام: مادر(۳۲) خَلیل: ابراهیم خلیل الله(۳۳) سِیَر: جمع سیره به معنی سنّت و روش(۳۴) اَبْغَض لـِلَّه: برای رضای خدا دشمنی کرد(۳۵) دَق: طعن زدن، نکوهش کردن(۳۶) مَنهَج: راه آشکار و روشن(۳۷) مُبْدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده(۳۸) داد: عطا، بخشش(۳۹) لُبّ: مغز چیزی، خالص و برگزیده از هر چیزی(۴۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.(۴۱) امر مُر: حکم تلخ و دشوار، حکم قطعی و لازم‌الاجرا(۴۲) رَعیب: مرعوب، ترسیده(۴۳) قَضیب: شاخه بریده شده، شمشیرِ بُرّا(۴۴) عَنود: ستیزنده(۴۵) شَط: رودخانه(۴۶) خرگاه: خیمهٔ بزرگ(۴۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۴۸) حَبّ: قرص، دانۀ گیاهان(۴۹) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۵۰) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsکه بپرسد جز تو خسته و رنجور تو راای مسیح از پی پرسیدن رنجور بیادست خود بر سر رنجور بنه که چونیاز گناهش بمیندیش و به کین دست مخاآنکه خورشید بلا بر سر او تیغ زده‌ستگستران بر سر او سایه احسان و رضااین مقصر به دو صد رنج سزاوار شده‌ستلیک زان لطف به جز عفو و کرم نیست سزاآن دلی را که به صد شیر و شکر پروردیمچشانش پس از آن هر نفسی زهر جفاتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکن منبند بسکست و درآمد سوی من سیل بلاتو شفایی چو بیایی خوش و رو بنماییسپه رنج گریزند و نمایند قفابه طبیبش چه حواله کنی ای آب حیاتاز همانجا که رسد درد همانجاست دواهمه عالم چو تنند و تو سر و جان همهکی شود زنده تنی که سر او گشت جداای تو سرچشمه حیوان و حیات همگانجوی ما خشک شده‌ست آب از این سو بگشاجز ازین چند سخن در دل رنجور بماندتا نبیند رخ خوب تو نگوید به خدامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsکه بپرسد جز تو خسته و رنجور تو راای مسیح از پی پرسیدن رنجور بیادست خود بر سر رنجور بنه که چونیاز گناهش بمیندیش و به کین دست مخامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #1115, Divan e Shamsآن وقت آمد که ما به تو پردازیممرجان تو را خانه آتش سازیمتو کان زری میان جانی پنهانتا صاف شوی در آتشت اندازیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #403کای خدا افغان ازین گرگ کهنگویدش نک وقت آمد صبر کنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است خامش کم خروشمن همی‌کوشم پی تو تو مکوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شوممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724حبک الاشیاء یعمیک یصمنفسک السودا جنت لا تختصمعشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند با من ستیزه مکنزیرا نفس سیاهکار تو چنین گناهی مرتکب شده استحدیث«حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.» «عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362کوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنآری اگر من دچار کوری باشم آن کوری قطعا کوری عشق است نه کوری معمولی ای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو خاتم را ببردپادشاهی فوت شد بختت بمردبعد از آن یا حسرتا شد یا عبادبر شما محتوم تا یوم‌التنادای بندگان هوی پس از آنکه حکومت و پادشاهی معنوی شما از میان رفت آنگاه تا روز قیامت باید واحسرتا بگوییدقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۶Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»ور تو ريو خويشتن را منكرىاز ترازو و آینه کی جان بریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3097پس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2545چون نکرد آن کار مزدش هست لالیس للانسان الا ما سعیآیا کسی که کاری انجام نداده دستمزدی داردمسلما ندارد زیرا برای آدمی نیست جز آنچه کوشدقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵٣)، آیهٔ ٣٩Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #39«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ؛»«و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌اند نیست.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۳۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4352وقت آن آمد که حیدروار منملک گیرم یا بپردازم بدنبرجهید و بانگ برزد کای کیاحاضرم اینک اگر مردی بیادر زمان بشکست ز آواز آن طلسمزر همی‌ریزید هر سو قسم قسممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1578نحس شاگردی که با استاد خویشهمسری آغازد و آید به پیشبا کدام استاد استاد جهانپیش او یکسان هویدا و نهانچشم او ینظر بنور الله شدهپرده‌های جهل را خارق بدهحديث«اِتَّقُوا فَراسَةَ الْـمُؤمِنِ فَاِنّهُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللهِ»«بترسيد از زيركساری مؤمن که او با نور خدا می‌بیند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2364زآنکه جاهل ننگ دارد ز اوستادلاجرم رفت و دکانی نو گشادآن دکان بالای استاد ای نگارگنده و پر کژدم است و پر ز مارزود ویران کن دکان و بازگردسوی سبزه و گلبنان و آبخوردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نامد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد تومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام را   کز پی دانه نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطهر چه آید بر زبانتان بی‌حذرهمچو طفلان یگانه با پدرزآنکه این دمها چه گر نالایق استرحمت من بر غضب هم سابق استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردگفت پیغمبر که رنجوری به لاغرنج آرد تا بمیرد چون چراغمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1480مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشم‌ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن کریم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2994مر لئیمان را بزن تا سر نهندمر کریمان را بده تا بر دهندلاجرم حق هر دو مسجد آفریددوزخ آنها را و اینها را مزیدساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پر و بالآخرالامر آن بر آن کس شد وبالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsآنکه خورشید بلا بر سر او تیغ زده‌ستگستران بر سر او سایه احسان و رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطيناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌ایمگر تو آیه کوثر را به تو عطا کردیم را نخوانده‌ایپس چرا خشکیده و لب‌تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوهر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمدخوست با او گیر خوتا احب لـله آیی در حسابکز درخت احمدی با اوست سیبتا در شمار دوستداران و عاشقان خدا درآیی زیرا سیب علم و معرفت بر درخت احمدی استهر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام توکو حقیقت هست خون‌آشام تواز خلیل حق بیاموز این سیرکه شد او بیزار اول از پدرتا که ابغض لـله آیی پیش حقتا نگیرد بر تو رشک عشق دقتا در شمار کسانی به شمار آیی که خشم و غضبشان نیز برای حضرت حق استتا غیرت عشق الهی خلوص ایمان و ایقان تو را مورد طعن و ایراد قرار ندهدتا نخوانی لا و الا الله رادر نيابی منهج این راه راحدیث«مَنْ اَعْطىٰ لـِلّهِ وَ مَنَعَ لـِلّهِ وَ اَحَبَّ لـِلّهِ وَ اَبْغَضَ لـِلّهِ وَ اَنْكَحَ لـِلّهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ الْـايمانُ.»«هركه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج کند همانا ایمانش کمال یافته است.»قرآن کریم، سورهٔ کوثر (۱۰۸)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Al-Kawthar(#108), Line #1-3«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» (١)«همانا ما کوثر (خیر و برکت فراوان) را به تو عطا کردیم.»«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ» (٢)«پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.»«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (٣)«كه بدخواه تو خود اَبتر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsاین مقصر به دو صد رنج سزاوار شده‌ستلیک زان لطف به جز عفو و کرم نیست سزامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چاره آن دل عطای مبدلی‌ستداد او را قابلیت شرط نیستبلکه شرط قابلیت داد اوستداد لب و قابلیت هست پوستمولوی،‌ مثنوی،‌ دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست‌ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می‌فرمایدهرگاه تو را به عالم اسباب بازگردانم دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می‌بری کار تو همین است ای بنده توبه‌شکن و سست‌عهدلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتا تو برداشته‌ای دل ز من و مسکن منبند بسکست و درآمد سوی من سیل بلامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2786میری من تا قیامت باقی استمیری عاریتی خواهد شکستقوم گفتند ای امیر افزون مگوچیست حجت بر فزون‌جویی تودر زمان ابری برآمد ز امر مرسیل آمد گشت آن اطراف پررو به شهر آورد سیل بس مهیباهل شهر افغان‌کنان جمله رعیبگفت پیغمبر که وقت امتحانآمد اکنون تا گمان گردد عیانهر امیری نیزه خود درفگندتا شود در امتحان آن سیل ‌بندپس قضیب انداخت در وی مصطفیآن قضیب معجز فرمانروانیزه‌ها را همچو خاشاکی ربودآب تیز سیل پرجوش عنودنیزه‌ها گم گشت جمله و آن قضیببر سر آب ایستاده چون رقیبز اهتمام آن قضیب آن سیل زفترو بگردانید و آن سیلاب رفتچون بدیدند از وی آن امر عظیمپس مقر گشتند آن میران ز بیممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #165چونکه بد کردی بترس آمن مباشزآنکه تخم است و برویاند خداشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن‌سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsتو شفایی چو بیایی خوش و رو بنماییسپه رنج گریزند و نمایند قفامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زنداز کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به ملک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsبه طبیبش چه حواله کنی ای آب حیاتاز همانجا که رسد درد همانجاست دوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1619حاکم است و یفعل‌ الله مایشااو ز عین درد انگیزد دواقرآن کریم، سورهٔ آل عمران (۳)، آیهٔ ۴۰«قَالَ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَقَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَامْرَأَتِي عَاقِرٌ ۖ قَالَ كَذَٰلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ.»«گفت: اى پروردگار من، چگونه مرا پسرى باشد، درحالى ‌كه به پيرى رسيده‌ام و زنم نازاست؟ گفت: بدان‌ سان كه خدا هر چه بخواهد مى‌كند.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1400, Divan e Shamsهیچ طبیبی ندهد بی‌مرضی حب و دوامن همگی درد شوم تا که به درمان برسممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsهمه عالم چو تنند و تو سر و جان همهکی شود زنده تنی که سر او گشت جدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد بیکار شدعضو از تن قطع شد مردار شدتا نپیوندد به کل بار دگرمرده باشد نبودش از جان خبرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهرکه او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود  کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیش او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودخود صلاح اوست آن سرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن واسِتان از دست دیوانه سلاحتا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه ببنددست او را ورنه آرد صد گزندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #167, Divan e Shamsای تو سرچشمه حیوان و حیات همگانجوی ما خشک شده‌ست آب از این سو بگشامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199انصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب خشک است باغ

برنامه شماره ۹۳۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۶ سپتامبر ۲۰۲۲ -  ۱۶ شهریوربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۲ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۲ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsمن نشستم ز طلب، وین دلِ پیچان ننشستهمه رفتند و نشستند و دمی جان ننشستهر که اِستاد به کاری، بنشست آخر کارکار آن دارد آن کز طلبِ آن ننشستهر که او نعرهٔ تسبیحِ جماد تو شنیدتا نبردش به سراپردهٔ سبحان ننشست تا سلیمان به جهان مُهرِ هوایت ننمودبر سرِ اوجِ هوا تختِ سلیمان ننشستهر که تشویشِ سرِ زلفِ پریشانِ تو دیدتا ابد از دلِ او فکرِ پریشان ننشستهر که در خواب خیالِ لبِ خندانِ تو دیدخواب ازو رفت و خیالِ لبِ خندان ننشستتُرُشی‌های تو صفرایِ رهی(۱) را ننشاندوز علاجِ سرِ سودایِ فراوان ننشستهر کرا بویِ گلستانِ وصالِ تو رسیدهمچنین رقص‌کنان تا به گلستان ننشست(۱) رهی: رونده، راهرو.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsمن نشستم ز طلب، وین دلِ پیچان ننشستهمه رفتند و نشستند و دمی جان ننشستهر که اِستاد به کاری، بنشست آخر کارکار آن دارد آن کز طلبِ آن ننشستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلاش(۳) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باش(۳) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس----------قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۴) نظرناامیدی ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهید(۴) اِکسیر: کیمیا، شربتِ حیات‌بخش----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دَم را عِوَضتا ز وَاسْجُدْ واقتَرِبْ یابی غرضبنابراین به جای هر لحظه ای که از عمر از دست می‌دهی، از سجده و قرب به حضرت حق و مابه ازایی برای آن بگمار تا از این طریق به مقصود حقیقی برسی.در تمامی کارها چندین مکوشجز به کاری که بُوَد در دین، مکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت اَبتَر(۵) و نانِ تو خام(۵) اَبتَر: ناتمام، ناقص، بی‌فرزند----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال بر من می‌تَنیآنکه یک دَم کم، دمی کامل بُوَدنیست معبودِ خلیل، آفل بُوَدوآنکه آفل باشد و، گه آن و ایننیست دلبر، لااُحِبُّ‌الْآفِلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-Anaam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #669آنکه از غیری بُوَد او را فرارچون ازو ببرید، گیرد او قرار من که خَصمم هم منم، اندر گُریزتا ابد کارِ من آمد خیز خیز(۶)نه به هندست ایمن و نه در خُتَنآنکه خصمِ اوست سایهٔ خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچگاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»(۶) خیز خیز: برخاستن و برجستن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۷) مُقتَضی(۸) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طُمطراقِ(۹) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیز(۷) عَوان: مأمور(۸) مُقتَضی: خواهش‌گر(۹) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنخاصه عُمری غرق در بیگانگیدر حضورِ شیر، رُوبَه‌شانگیعمرِ بیشم دِه که تا پس‌تر رَوَممَهْلَم افزون کُن که تا کمتر شومرُوبَه‌شانگی: مجازاً حیله و تزویرمَهْل: مهلت دادن، درنگ و آهستگیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۱۰)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۱۱) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۱۲)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۱۳)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُست«حضرتِ پروردگار که به سست‌ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: «هرگاه تو را به عالَمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می‌بری. کار تو همین است ای بندهٔ توبه‌شکن و سست‌عهد.»»لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۱۰) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۱۱) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۱۲) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۱۳) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ(۱۴) بپذیرکارِ او کُنْ فَیَکُون‌‌ست، نه موقوفِ علل(۱۴) نَفَخْتُ: دمیدم----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آن که اندر هر رِباط(۱۵)خویش را واصل نداند بر سِماط(۱۶)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسْکَن دررسد یک روز مرد(۱۵) رِباط: خانه، سرا، منزل، كاروان‌سرا(۱۶) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام راکز پیِ دانه، نبیند دام رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2211جست و جویی از ورای جست‌و‌جومن نمی‌دانم، تو می‌دانی، بگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2513, Divan e Shamsبه جان جمله مردان به دَرد جمله بادردانکه برگو تا چه می‌خواهی و زین حیران چه می‌جویی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۱۷)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۱۸)(۱۷) نارِیه: آتشین(۱۸) عاریه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت  ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۱۹)پَست بنشین(۲۰) یا فرودآ، وَالسَّلام(۱۹) مُدام: شراب(۲۰) پَست بنشین: آسوده بنشین، در اینجا یعنی عقب‌تر بنشین.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خَلقان، سُخرهٔ اندیشه‏اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‏اندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem(Qazal)#178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گرو می همه رختدلقِ ما بود که در خانه خمّار(۲۱) بمانْد(۲۱) خَمّار: مِی‌فروش----------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۳۳Poem(Qazal)#233, Divan e Hafezدست از طلب ندارم تا کامِ من برآیدیا تن رسد به جانان، یا جان ز تن برآیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsنیست شو، نیست از خودی زیرابَتَر از هستیَت جِنایَت(۲۲) نیست(۲۲) جِنایت: گناه----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرَد او دَمارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1439هم طلب از توست و هم آن نیکوییما که‌ایم؟ اوّل تویی، آخر توییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1535, Divan e Shamsکنون پندار مُردَم آشتی کنکه در تسلیم ما چون مردگانیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #243, Divan e Shamsجان بِنه بر کفِ طلب، که طلب هست کیمیاتا تَن از جان جدا شدن، مَشو از جانِ جان جدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3506این تأنّی از پیِ تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سُکُست(۲۳)(۲۳) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگُسَسته----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3104, Divan e Shamsبِدِه تو مُلْکَت و مال و دلی به دست آوَرکه دلْ ضیا(۲۴) دَهَدَت در لَحَد(۲۵)، شبِ تاریهزار بَدْرِهٔ(۲۶) زَر، گَر بَری به حضرتِ حقحَقَت بِگوید دل آر، اگر به ما آریکه سیم و زَر بَرِ ما لاشَی(۲۷) است،‌ بی‌‌مقداردِلَست مَطْلَبِ ما، گَر مرا طَلَب‌کاری(۲۴) ضیا: نور، روشنایی(۲۵) لَحَد: گور، قبر(۲۶) بَدره: کیسۀ زر، همیان(۲۷) لاشَی: ناچیز، بی‌‌مقدار----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2214عقلِ جُزو، از کلّ گویا نیستیگر تقاضا بر تقاضا نیستی چون تقاضا بر تقاضا می‌رسدموجِ آن دریا بدینجا می‌رسد مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفیِّ صفاجو ابنِ وقتوقت را همچون پدر بگرفته سختهست صافی، غرقِ نورِ ذوالجلالابنِ کَس نی، فارغ از اوقات و حالغرقهٔ نوری که او لَمْ یُولَدستلَمْ یَلِد لَمْ یُولَد آنِ ایزدستقرآن کریم، سورهٔ توحید (۱۱۲)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #3«لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ.»«نه زاده است و نه زاده شده.»رَوْ چنین عشقی بجو، گر زنده‌يیورنه وقتِ مختلف را بنده‌يیمنگر اندر نقشِ زشت و خوبِ خویشبنگر اندر عشق و، در مطلوبِ خویشمنگر آن که تو حقیری یا ضعیفبنگر اندر همّتِ خود ای شریفتو به هر حالی که باشی می‌طلبآب می‌جُو دایماً ای خشکْ‌لبکآن لبِ خشکت گواهی می‌دهدکو به آخر بر سرِ مَنْبَع رسدخشکیِ لب هست پیغامی زِ آبکه: به مات آرد یقین این اضطرابکاین طلبْ‌کاری، مُبارک جُنبشی‌ستاین طلب در راهِ حق، مانع کُشی‌ستاین طلب، مفتاحِ مطلوباتِ توستاین سپاه و نصرتِ رایاتِ(۲۸) توستاین طلب همچون خروسی در صِیاح(۲۹)می‌زند نعره که: می‌آید صَباح(۲۸) رایات: جمع رایَة، پرچم(۲۹) صیاح: بانگ کردن، آواز دادن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1448گر یکی موری سلیمانی بجُستمنگر اندر جُستنِ او سُست‌ سُستهرچه داری تو، ز مال و پیشه‌اینه طلب بود اوّل و اندیشه‌ای؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1727مؤمنی، آخر در آ در صفّ رزمکه تو را بر آسمان بوده‌ست بزمبر امیدِ راهِ بالا کن قیامهمچو شمعی پیشِ محراب، ای غلاماشک می‌بار و همی‌سوز از طلبهم‌چو شمعِ سَر بُریده(۳۰) جمله شب(۳۰) شمعِ سَر بُریده: شمعی که سوختگی‌های فتیله‌اش را زده باشند تا بهتر بسوزد.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1733گر تو را آنجا بَرَد نبود عجبمنگر اندر عجز و، بنگر در طلبکین طلب در تو گروگانِ خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستجَهد کن تا این طلب افزون شودتا دلت زین چاهِ تَن بیرون شود   مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1739جانِ خفته چه خبر دارد ز تنکو به گُلشن خُفت یا در گُولْخَن؟می‌زند جان در جهانِ آبگُوننعرهٔ یا لَیْتَ قَوْمی یَعلَمُونْگر نخواهد زیست جان بی این بَدَنپس فلک، ایوانِ کی خواهد بُدَنقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #898, Divan e Shamsصورت‌بخشِ جهان ساده و بی‌صورت استآن سر و پایِ همه بی‌سر و پا می‌رودهست صوابِ صواب، گر چه خطایی کندهست وفایِ وفا، گر به جفا می‌روددل مَثَلِ روزن است، خانه بدو روشن استتن به فنا می‌رود، دل به بقا می‌رودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر که او نعرهٔ تسبیحِ جماد تو شنیدتا نبردش به سراپردهٔ سبحان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4055دشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدالِ اَمیرالْمُؤْمِنینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3258صد دریغ و درد کین عاریّتیاُمّتان را دور کرد از اُمّتیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shams تا سلیمان به جهان مُهرِ هوایت ننمودبر سرِ اوجِ هوا تختِ سلیمان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غم دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگی خدا ملولمزیرا که به جان گلوپرستم(۳۱)خود مَن جَعَل الْهُمومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده اَستمحدیث«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏«هرکس غمهایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»(۳۱) گلوپرست: حریص----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر که تشویشِ سرِ زلفِ پریشانِ تو دیدتا ابد از دلِ او فکرِ پریشان ننشستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱۹Poem(Qazal)#319, Divan e Hafezدر خِلاف‌آمدِ عادت، بطلب کام که منکسب جمعیت از آن زلفِ پریشان کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر کرا بویِ گلستانِ وصالِ تو رسیدهمچنین رقص‌کنان تا به گلستان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #82بعد ازین باریک خواهد شد سَخُنکم کن آتش، هیزمش افزون مکنتا نجوشد دیگ‌هایِ خُرد زوددیگِ ادراکات خُرد است و فُرودپاک سُبحانی(۳۲) که سیبستان کنددر غَمامِ(۳۳) حرفشان پنهان کندزین غَمامِ بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی، کز سیب نآید غیرِ بویباری، افزون کَش تو این بو را به هوشتا سویِ اصلت بَرَد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زُکامتن بپوش از باد و بُودِ سردِ عامتا نَینداید(۳۴) مَشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردترچون جَمادند و فسرده و تن‌شِگَرفمی‌جهد اَنفاسشان از تَلِّ برفچون زمین زین برف درپوشد کفنتیغِ خورشیدِ حُسام‌الدّین بزنهین برآر از شرق، سَیفُ‌الله راگرم کن زآن شرق، این درگاه رابرف را خنجر زند آن آفتابسیل‌ها ریزد ز کُه‌ها بر تُراب(۳۵)زآنکه لا شرقی است و لا غربی است اوبا مُنَجِّم روز و شب حَربی(۳۶) است اوکه چرا جز من نجومِ بی‌هُدی(۳۷)قبله کردی از لئیمی(۳۸) و عَمی(۳۹)؟ناخوشت آید مَقالِ آن امیندر نُبی(۴۰) که لا اُحِبُّ الآفِلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-Anaam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»از قُزَح(۴۱) در پیش مه بستی کمرزان همی رنجی ز وَانْشَقَّ الْقَمَرقرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Qamar(#54), Line #1اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُقیامت بسیار نزدیک شد، و ماه از هم شکافت.مُنکِری این را که شَمسٌ کُوِّرَتْشمس، پیش توست اعلیٰ‌ مرتبتقرآن کریم، سورهٔ تكوير (٨١)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh At-Takwir(#81), Line #1«إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ.»«هنگامی که خورشید را به هم درپیچند.»از ستاره دیده تصریفِ هواناخوشت آید ِاذَالنَّجْمُ هَوی'قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #1«وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ»«سوگند به ستاره هنگامی که [برای غروب کردن در کرانه افق] افتد.»خود مؤثرتر نباشد مَه زِ نانای بسا نان که بِبُرَّد عِرقِ جاناعلی‌ٰ مرتبت: عالی‌ترین مرتبهتصریف هوا: تغییر اوضاع جوّیخود مؤثرتر نباشد زُهره ز آبای بسا آبا که کرد او تن خرابمِهرِ آن در جانِ توست و پندِ دوستمی‌زند بر گوشِ تو بیرونِ پوستپندِ ما در تو نگیرد ای فلانپندِ تو در ما نگیرد هم، بدانجز مگر مفتاح خاص آید ز دوستکه مَقالیدُ السَّموات آنِ اوستقرآن کریم، سورهٔ زُمَر (٣٩)، آیهٔ ۶۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #63«لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»«کلیدهای آسمانها و زمین از آن او است و آنان که به آیات خدا کفر ورزند جملگی‌شان زیانکارند.»این سخن هم‌چون ستاره‌ست و قمرلیک بی‌فرمانِ حق ندهد اثراین ستارهٔ بی‌جهت، تاثیرِ اومی‌زند بر گوشهایِ وَحی‌ْجُوکه بیایید از جهت تا بی‌جِهاتتا ندرّاند شما را گرگِ مات(۳۲) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۳۳) غَمام: لفظاً به معنی ابر است، در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۳۴) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.(۳۵) تُراب: خاک(۳۶) حَربی: در حال جنگ، جنگنده(۳۷) هُدی: هدایت(۳۸) لئیم: فرومایه، پست(۳۹) عَمی: کوری(۴۰) نُبی: قرآن کریم(۴۱) قُزَح: یکی از نام‌های شیطان----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #567پنبهٔ آن گوشِ سِر، گوشِ سَر استتا نگردد این کر، آن باطن، کر است------------------------مجموع لغات:(۱) رهی: رونده، راهرو.(۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مفلس(۴) اِکسیر: کیمیا، شربتِ حیات‌بخش(۵) اَبتَر: ناتمام، ناقص، بی‌فرزند(۶) خیز خیز: برخاستن و برجستن(۷) عَوان: مأمور(۸) مُقتَضی: خواهش‌گر(۹) طُمطراق: سروصدا، نمایشِ شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۱۰) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۱۱) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۱۲) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۱۳) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.(۱۴) نَفَخْتُ: دمیدم(۱۵) رِباط: خانه، سرا، منزل، كاروان‌سرا(۱۶) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۱۷) نارِیه: آتشین(۱۸) عاریه: قرضی(۱۹) مُدام: شراب(۲۰) پَست بنشین: آسوده بنشین، در اینجا یعنی عقب‌تر بنشین.(۲۱) خَمّار: مِی‌فروش(۲۲) جِنایت: گناه(۲۳) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگُسَسته(۲۴) ضیا: نور، روشنایی(۲۵) لَحَد: گور، قبر(۲۶) بَدره: کیسۀ زر، همیان(۲۷) لاشَی: ناچیز، بی‌‌مقدار(۲۸) رایات: جمع رایَة، پرچم(۲۹) صیاح: بانگ کردن، آواز دادن(۳۰) شمعِ سَر بُریده: شمعی که سوختگی‌های فتیله‌اش را زده باشند تا بهتر بسوزد.(۳۱) گلوپرست: حریص(۳۲) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۳۳) غَمام: لفظاً به معنی ابر است، در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۳۴) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.(۳۵) تُراب: خاک(۳۶) حَربی: در حال جنگ، جنگنده(۳۷) هُدی: هدایت(۳۸) لئیم: فرومایه، پست(۳۹) عَمی: کوری(۴۰) نُبی: قرآن کریم(۴۱) قُزَح: یکی از نام‌های شیطان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsمن نشستم ز طلب وین دل پیچان ننشستهمه رفتند و نشستند و دمی جان ننشستهر که استاد به کاری بنشست آخر کارکار آن دارد آن کز طلب آن ننشستهر که او نعره تسبیح جماد تو شنیدتا نبردش به سراپرده سبحان ننشست تا سلیمان به جهان مهر هوایت ننمودبر سر اوج هوا تخت سلیمان ننشستهر که تشویش سر زلف پریشان تو دیدتا ابد از دل او فکر پریشان ننشستهر که در خواب خیال لب خندان تو دیدخواب ازو رفت و خیال لب خندان ننشستترشی‌های تو صفرای رهی را ننشاندوز علاج سر سودای فراوان ننشستهر کرا بوی گلستان وصال تو رسیدهمچنین رقص‌کنان تا به گلستان ننشستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsمن نشستم ز طلب وین دل پیچان ننشستهمه رفتند و نشستند و دمی جان ننشستهر که استاد به کاری بنشست آخر کارکار آن دارد آن کز طلب آن ننشستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‌دوا بیرون جهیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #127پس بنه بر جای هر دم را عوضتا ز واسجد واقترب یابی غرضبنابراین به جای هر لحظه ای که از عمر از دست می‌دهی از سجده و قرب به حضرت حق و مابه ازایی برای آن بگمار تا از این طریق به مقصود حقیقی برسیدر تمامی کارها چندین مکوشجز به کاری که بود در دین مکوشعاقبت تو رفت خواهی ناتمامکارهایت ابتر و نان تو خاممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1428عاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال بر من می‌تنیآنکه یک دم کم دمی کامل بودنیست معبود خلیل آفل بودوآنکه آفل باشد و گه آن و ایننیست دلبر لااحب‌الافلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-Anaam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #669آنکه از غیری بود او را فرارچون ازو ببرید گیرد او قرارمن که خصمم هم منم اندر گریزتا ابد کار من آمد خیز خیزنه به هندست ایمن و نه در ختنآنکه خصم اوست سایه خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچگاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنخاصه عمری غرق در بیگانگیدر حضور شیر روبه‌شانگیعمر بیشم ده که تا پس‌تر روممهلم افزون کن که تا کمتر شومروبه‌شانگی مجازا حیله و تزویرمهل مهلت دادن درنگ و آهستگیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست‌ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید هرگاه تو را به عالم اسباب بازگردانم دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می‌بری کار تو همین است ای بنده توبه‌شکن و سست‌عهدلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌‌ست نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلام آن که اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کردتا به مسکن دررسد یک روز مردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام راکز پی دانه نبیند دام رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2211جست و جویی از ورای جست‌و‌جومن نمی‌دانم تو می‌دانی بگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2513, Divan e Shamsبه جان جمله مردان به درد جمله بادردانکه برگو تا چه می‌خواهی و زین حیران چه می‌جوییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت  ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرودآ والسلاممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خلقان سخره اندیشه‏اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‏اندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۷۸Poem(Qazal)#178, Divan e Hafezصوفیان واستدند از گرو می همه رختدلق ما بود که در خانه خمار بماندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۳۳Poem(Qazal)#233, Divan e Hafezدست از طلب ندارم تا کام من برآیدیا تن رسد به جانان یا جان ز تن برآیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shamsنیست شو نیست از خودی زیرابتر از هستیت جنایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها برآرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1439هم طلب از توست و هم آن نیکوییما که‌ایم اول تویی آخر توییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1535, Divan e Shamsکنون پندار مردم آشتی کنکه در تسلیم ما چون مردگانیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #243, Divan e Shamsجان بنه بر کف طلب که طلب هست کیمیاتا تن از جان جدا شدن مشو از جان جان جدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3506این تانی از پی تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سکستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3104, Divan e Shamsبده تو ملکت و مال و دلی به دست آورکه دل ضیا دهدت در لحد شب تاریهزار بدره زر گر بری به حضرت حقحقت بگوید دل آر اگر به ما آریکه سیم و زر بر ما لاشی است‌ بی‌‌مقداردلست مطلب ما گر مرا طلب‌کاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2214عقل جزو از کل گویا نیستیگر تقاضا بر تقاضا نیستی چون تقاضا بر تقاضا می‌رسدموج آن دریا بدینجا می‌رسد مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفی صفاجو ابن وقتوقت را همچون پدر بگرفته سختهست صافی غرق نور ذوالجلالابن کس نی فارغ از اوقات و حالغرقه نوری که او لم یولدستلم یلد لم یولد آن ایزدستقرآن کریم، سورهٔ توحید (۱۱۲)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #3«لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ.»«نه زاده است و نه زاده شده.»رو چنین عشقی بجو گر زنده‌يیورنه وقت مختلف را بنده‌يیمنگر اندر نقش زشت و خوب خویشبنگر اندر عشق و در مطلوب خویشمنگر آن که تو حقیری یا ضعیفبنگر اندر همت خود ای شریفتو به هر حالی که باشی می‌طلبآب می‌جو دایما ای خشک‌لبکان لب خشکت گواهی می‌دهدکو به آخر بر سر منبع رسدخشکی لب هست پیغامی ز آبکه به مات آرد یقین این اضطرابکاین طلب‌کاری مبارک جنبشی‌ستاین طلب در راه حق مانع کشی‌ستاین طلب مفتاح مطلوبات توستاین سپاه و نصرت رایات توستاین طلب همچون خروسی در صیاحمی‌زند نعره که می‌آید صباحمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1448گر یکی موری سلیمانی بجستمنگر اندر جستن او سست‌ سستهرچه داری تو ز مال و پیشه‌اینه طلب بود اول و اندیشه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1727مومنی آخر در آ در صف رزمکه تو را بر آسمان بوده‌ست بزمبر امید راه بالا کن قیامهمچو شمعی پیش محراب ای غلاماشک می‌بار و همی‌سوز از طلبهم‌چو شمع سر بریده جمله شبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1733گر تو را آنجا برد نبود عجبمنگر اندر عجز و بنگر در طلبکین طلب در تو گروگان خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستجهد کن تا این طلب افزون شودتا دلت زین چاه تن بیرون شود   مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1739جان خفته چه خبر دارد ز تنکو به گلشن خفت یا در گولخنمی‌زند جان در جهان آبگوننعره یا لیت قومی یعلمونگر نخواهد زیست جان بی این بدنپس فلک ایوان کی خواهد بدنقرآن کریم، سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۲۶Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #26«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ.»«گفته شد: به بهشت درآى. گفت: اى كاش قوم من مى‌دانستند.»قرآن کریم، سورهٔ الذاریات (۵۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»«و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #898, Divan e Shamsصورت‌بخش جهان ساده و بی‌صورت استآن سر و پای همه بی‌سر و پا می‌رودهست صواب صواب گر چه خطایی کندهست وفای وفا گر به جفا می‌روددل مثل روزن است خانه بدو روشن استتن به فنا می‌رود دل به بقا می‌رودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر که او نعره تسبیح جماد تو شنیدتا نبردش به سراپرده سبحان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4055دشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل‌ست و خصم جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3296صد هزاران سال ابلیس لعینبود ابدال امیرالمومنینمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3258صد دریغ و درد کین عاریتیامتان را دور کرد از امتیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا ناید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsتا سلیمان به جهان مهر هوایت ننمودبر سر اوج هوا تخت سلیمان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsاز بندگی خدا ملولمزیرا که به جان گلوپرستمخود من جعل الهموم همااز لفظ رسول خوانده استمحدیث«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏«هرکس غمهایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غمهای دنیوی او را از میان می‌برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر که تشویش سر زلف پریشان تو دیدتا ابد از دل او فکر پریشان ننشستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱۹Poem(Qazal)#319, Divan e Hafezدر خلاف ‌آمد عادت بطلب کام که منکسب جمعیت از آن زلف پریشان کردممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #413, Divan e Shamsهر کرا بوی گلستان وصال تو رسیدهمچنین رقص‌کنان تا به گلستان ننشستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #82بعد ازین باریک خواهد شد سخنکم کن آتش هیزمش افزون مکنتا نجوشد دیگ‌های خرد زوددیگ ادراکات خرد است و فرودپاک سبحانی که سیبستان کنددر غمام حرفشان پنهان کندزین غمام بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی کز سیب ناید غیر بویباری افزون کش تو این بو را به هوشتا سوی اصلت برد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زکامتن بپوش از باد و بود سرد عامتا نینداید مشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردترچون جمادند و فسرده و تن‌شگرفمی‌جهد انفاسشان از تل برفچون زمین زین برف درپوشد کفنتیغ خورشید حسام‌الدین بزنهین برآر از شرق سیف‌الله راگرم کن زآن شرق این درگاه رابرف را خنجر زند آن آفتابسیل‌ها ریزد ز که‌ها بر ترابزآنکه لا شرقی است و لا غربی است اوبا منجم روز و شب حربی است اوکه چرا جز من نجوم بی‌هدیقبله کردی از لئیمی و عمیناخوشت آید مقال آن امیندر نبی که لا احب الافلینقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Al-Anaam(#6), Line #76«فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»از قزح در پیش مه بستی کمرزان همی رنجی ز وانشق القمرقرآن کریم، سورهٔ قمر (۵۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Qamar(#54), Line #1اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُقیامت بسیار نزدیک شد، و ماه از هم شکافت.منکری این را که شمس کورتشمس پیش توست اعلی مرتبتقرآن کریم، سورهٔ تكوير (٨١)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh At-Takwir(#81), Line #1«إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ.»«هنگامی که خورشید را به هم درپیچند.»از ستاره دیده تصریف هواناخوشت آید اذالنجم هویقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #1«وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ»«سوگند به ستاره هنگامی که [برای غروب کردن در کرانه افق] افتد.»خود موثرتر نباشد مه ز نانای بسا نان که ببرد عرق جاناعلی‌ مرتبت عالی‌ترین مرتبهتصریف هوا تغییر اوضاع جویخود موثرتر نباشد زهره ز آبای بسا آبا که کرد او تن خرابمهر آن در جان توست و پند دوستمی‌زند بر گوش تو بیرون پوستپند ما در تو نگیرد ای فلانپند تو در ما نگیرد هم بدانجز مگر مفتاح خاص آید ز دوستکه مقالید السموات آن اوستقرآن کریم، سورهٔ زُمَر (٣٩)، آیهٔ ۶۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #63«لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»«کلیدهای آسمانها و زمین از آن او است و آنان که به آیات خدا کفر ورزند جملگی‌شان زیانکارند.»این سخن هم‌چون ستاره‌ست و قمرلیک بی‌فرمان حق ندهد اثراین ستاره بی‌جهت تاثیر اومی‌زند بر گوشهای وحی‌جوکه بیایید از جهت تا بی‌جِهاتتا ندراند شما را گرگ ماتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #567پنبه آن گوش سر گوش سر استتا نگردد این کر آن باطن کر است

برنامه شماره ۹۳۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۳۰ اوت ۲۰۲۲ -  ۹ شهریوربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۱ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۱ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۱ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsزین دودناک(۱) خانه گشادند روزنیشد دود و، اندر آمد خورشیدِ روشنیآن خانه چیست؟ سینه، و آن دود چیست؟ فکرز اندیشه گشت عیشِ تو اشکسته گردنیبیدار شو، خلاص شو از فکر و از خیالیا رب، فرست خفتهٔ ما را دهل‌زنیخفته هزار غم خورَد از بهرِ هیچ چیزدر خواب، گرگ بیند، یا خوفِ ره‌زنیدر خواب، جان ببیند صد تیغ و صد سنانبیدار شد، نبیند زان جمله سوزنیگویند مردگان که چه غمهایِ بیهدهخوردیم و عمر رفت به وسواسِ هر فنیبهرِ یکی خیال گرفته عروسی‌ایبهرِ یکی خیال بپوشیده جوشنی(۲)آن سور(۳) و تعزیت(۴) همه بادست این نَفَسنی رقص ماند از آن و نه زین نیز شیونیناخن همی‌زنند و، رخ خود همی‌درندشد خواب و نیست بر رُخشان زخمِ ناخنیکو آنکه بود با ما چون شیر و انگبین؟کو آنکه بود با ما چون آب و روغنی؟اکنون حقایق آمد و خوابِ خیال رفتآرام و مأمنی است، نه ما مانَد و نی منینی پیر و نی جوان، نه اسیرست و نی عوان(۵)نی نرم و سخت ماند، نه موم و نه آهنییک رنگیَ‌ست و یک صفتی و یگانگیجانی‌ست برپریده و وارسته از تنیاین یک نه آن یکی‌ست، که هرکس بدانَدَشترجیع کن که در دل و خاطر نشانَدَش(۱) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین(۲) جوشن: لباسِ رزم(۳) سور: جشن، مهمانی(۴) تعزیت: عزاداری، سوگواری(۵) عوان: مأمور دیوان، مأمور اخذ مالیات----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsزین دودناک خانه گشادند روزنیشد دود و، اندر آمد خورشیدِ روشنیآن خانه چیست؟ سینه، و آن دود چیست؟ فکرز اندیشه گشت عیشِ تو اشکسته گردنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۶) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ منخانهٔ دودناکمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #26, Divan e Shamsجانیست چون شعله، ولی دودش ز نورش بیشترچون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیاگر دود را کمتر کنی، از نور شعله برخوریاز نورِ تو روشن شود هم این سرا، هم آن سرادر آبِ تیره بنگری، نی ماه بینی، نی فلکخورشید و مه پنهان شود، چون تیرگی گیرد هوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1259اختلاف کردن در چگونگی و شکلِ پیلپیل اندر خانه‌یی تاریک بودعرضه را آورده بودندش هُنود(۷)از برایِ دیدنش مردم بسیاندر آن ظلمت همی‌شد هر کسیدیدنش با چشم، چون ممکن نبوداندر آن تاریکی‌اش کف می‌بسودآن یکی را کف به خرطوم اوفتادگفت: همچون ناودان‌ست این نهاد(۸)آن یکی را دست بر گوشش رسیدآن بر او چون بادبیزن شد پدیدآن یکی را کف چو بر پایش بسودگفت: شکل پیل دیدم چون عمودآن یکی بر پشتِ او بنهاد دستگفت: خود این پیل چون تختی بُدستهمچنین، هر یک به جزوی که رسیدفهمِ آن می‌کرد، هر جا می‌شنیداز نظرگه، گفتشان شد مختلفآن یکی دالش لقب داد، این الفدر کفِ هر کس اگر شمعی بُدیاختلاف از گفتشان بیرون شدیچشمِ حس همچون کفِ دست است و بسنیست کف را بر همهٔ او دسترسچشم دریا دیگرست و، کف دگرکف بِهِل، وز دیدهٔ دریا نگرجنبشِ کف‌ها ز دریا روز و شبکف همی‌بینیّ و، دریا نی، عجبما چو کشتی‌ها به هم بر می‌زنیمتیره‌ چشمیم و، در آبِ روشنیمای تو در کشتیِّ تن، رفته به خوابآب را دیدی، نگر در آبِ آبآب را آبی‌ست کو می‌رانَدَشروح را روحی‌ست کو می‌خوانَدَش(۷) هُنود: هندیان(۸) نهاد: شکل و قد و قامت، حالت و خوی----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2644نَجم(۹)، اندر ریگ و دریا رهنماستچشم، اندر نَجم نِه، کو مُقتَداست(۱۰)چشم را با روی او می‌دار جفتگَرد مَنگیزان(۱۱) ز راهِ بحث و گفتزآنکه گردد نَجم پنهان، زآن غبارچشم بهتر از زبانِ با عِثار(۱۲)(۹) نَجم: ستاره(۱۰) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۱۱) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۱۲) عِثار: لغزش----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‌علّت است و مستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۱۳)عادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقت(۱۳) سَقیم: بیمار----------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #781, Divan e Shamsگر خواب تو را خواجه گرفتار کندمن نگذارم کسیت بیدار کندعشقت چو درختِ سیب می‌افشاندتا خواب تو را چو برگِ طیّار(۱۴) کند(۱۴) طیّار: پرواز کننده، چست و چالاک----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4592صورتی از صورتت بیزارکُن(۱۵)خفته‌یی هر خفته را بیدارکُن(۱۶)آن کلامت می‌رهاند از کلاموآن سَقامت می‌جهاند از سَقام(۱۷)پس سَقامِ عشق، جانِ صحّت استرنجهااَش حسرتِ هر راحت است(۱۵) بیزارکُن: بیزار کننده(۱۶) بیدارکُن: بیدار کننده(۱۷) سَقام: بیماری----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3708در عجب‌هااش به فکر اندر رویداز عظیمی وز مَهابت(۱۸) گُم شویدچون ز صُنعش(۱۹) ریش و سِبلت(۲۰) گُم کندحد خود داند ز صانع(۲۱) تن زند(۲۲)جز که لا اُحْصی'(۲۳) نگوید او ز جانکز شمار و حد بُرون است آن بیانحديث «لااُحْصی ثَناءً عَلَیْکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ.»«شب معراج خداوند به پیغمبر فرمود: «مرا ثنا بگو» پیغمبر فرمود: «من نتوانم ثنای تو گفتن، آنسان که خود ثنای خود گفته‌ای.»»حديث«لااُحْصی ثَناءً ما عَلَیْکَ»«نمی توانم تو را چنانکه باید بستایم.»(۱۸) مَهابت: بزرگی و شکوه، عظمت، هیبت(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۰) سِبلت: سِبیل(۲۱) صانع: آفریننده(۲۲) تن زدن: خودداری کردن(۲۳) لا اُحْصی': به شمار در نمی‌آورم----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گویِ ظاهر آمد چون غبارمدّتی خاموش خُو کُن، هوش‌دارچگونه دود ایجاد نکنیم؟پرهیز از فکرهای همانیدهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2907گر شوم مشغولِ اِشکال و جوابتشنگان را کی توانم داد آب؟گر تو اِشکالی به کلّی و حَرَج(۲۴)صبر کن، الصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۲۵)اِحْتِما(۲۶) کُن، اِحْتِما ز اندیشه‌هافکر، شیر و گور و، دلها بیشه‌هااِحْتِماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونیِّ گَر استاِحْتِما، اصلِ دوا آمد یقیناِحْتِما کن قوهٔ جان را ببین(۲۴) حَرَج: تنگی و فشار(۲۵) الصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید در رستگاری و نجات است.(۲۶) اِحْتِما: خود را از چیزی نگاه داشتن، پرهیز کردن----------چگونه دود ایجاد نکنیم؟کوشش آگاهانه در خاموش ماندن و رعایت اَنْصِتُوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پیِ اَنْصِتُواش(۲۷) الکن(۲۸)(۲۷) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۲۸) الکن: لال----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622 چون تو گوشی، او زبان، نی جنسِ توگوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726اَنْصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان، جزای اَنْصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶۶   Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1466این سگان کَرّاند ز امرِ اَنصِتُوااز سَفَه، وَع وَع کنان بر بَدرِ تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا، شد خموشی نفعِ توبهر این آمد خطابِ اَنْصِتوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹     Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199اَنْصِتوا یعنی که آبَت را به لاغ(۲۹)هین تَلَف کَم کُن که لبْ‌خُشک است باغ(۲۹) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.----------چگونه دود ایجاد نکنیم؟احتیاط از قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۰) و سَنی(۳۱)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۰) حَبر: دانشمند، دانا(۳۱) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریروزنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2402روزنِ جانم گشاده‌ست از صفامی‌رسد بی واسطه نامهٔ خدانامه و باران و نور از روزنممی‌فتد در خانه‌ام، از معدنمدوزخ ست آن خانه کآن بی روزن استاصلِ دین، ای بنده رَوزَن کردن استتیشهٔ هر بیشه‌یی کم زَن، بیاتیشه زَن در کندنِ روزن، هلایا نمی‌دانی که نورِ آفتابعکسِ خورشید برون است از حجابنور، این دانی که حیوان دید همپس چه کَرَّمنا بُوَد بر آدمم؟قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا.»«و ما فرزندان آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکوب ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ها روزی دادیم. و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیم‌.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌ای را کِش دریچه‌ست آن طرفدارد از سَیْران آن یوسف شرفهین دریچه سوی یوسف باز کنوز شکافش فُرجه‌ای(۳۲) آغاز کنعشق‌ورزی، آن دریچه کردن استکز جمالِ دوست، سینه روشن استپس هماره روی معشوقه نگراین به دستِ توست، بشنو ای پدر(۳۲) فُرجه: تماشا، فضاگشایی----------مولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3120, Divan e Shamsچراغی است تمییز در سینه روشنرهانَد تو را از فریب و دَغایی(۳۳)(۳۳) دَغا: حیله----------مولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsهر جا خیالِ شه بود باغ و تماشاگه بوددر هر مقامی که روم بر عشرتی برمی‌تنمدرها اگر بسته شود زین خانقاهِ شش‌دریآن ماه‌رو از لامکان سَر درکند در روزنمطلوع انسان از مرکز خودش به صورت آفتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1981سَیْرِ جسمانه رها کرد او کنونمی‌رود بی‌چون نهان، در شکلِ چونگفت: روزی می‌شدم مشتاقْ‌وارتا ببینم در بشر انوارِ یارتا ببینم قُلْزُمی(۳۴) در قطره‌ییآفتابی دَرْج اندر ذرّه‌یی(۳۴) قُلْزُم: در این بیت مطلق دریا منظور است.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذَرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۳۵)این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشُو ای تن از این جان هر دو دستای تنِ گشته وِثاقِ(۳۶) جان، بس استچند تانَد(۳۷) بحر در مَشکی نشست؟(۳۵) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۳۶) وِثاق: اتاق، خرگاه(۳۷) تانَد: می‌تواند----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز، بَرجه، کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروزِ روشن، هر که او جوید چراغعینِ جُستن کوریش دارد بلاغ(۳۸)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پَرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باش در میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جَذوبِ(۳۹) رحمت استوین نشان جُستن، نشانِ علّت استأنصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان، جزای أنصِتُواگر نخواهی نکس(۴۰)، پیشِ این طبیببر زمین زن زرّ و سَر را ای لبیب(۴۱)(۳۸) بَلاغ:‌ رسانیدن، دلالت کامل(۳۹) جَذوب: بسیار جذب کننده(۴۰) نُکْس: عود کردن بیماری(۴۱) لَبیب: خردمند، عاقل----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsبیدار شو، خلاص شو از فکر و از خیالیا رب، فرست خفتهٔ ما را دهل‌زنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shams بیدار شو، بیدار شو، هین رفت شب، بیدار شوبیزار شو، بیزار شو وز خویش هم بیزار شوآمد ندایِ آسمان، آمد طبیبِ عاشقانخواهی که آید پیشِ تو، بیمار شو، بیمار شومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوارِ بلا نآید سَرشنشنود پندِ دل آن گوشِ کرشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الْمَنُون(۴۲)(۴۲) رَیْبُ الْمَنُون: حوادثِ ناگوار----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3067یا منافق‌وار عُذر آری که منمانده‌ام در نفقهٔ فرزند و زننه مرا، پروایِ سَرْخاریدن استنَه مرا، پروایِ دینْ‌وَرزیدن استای فلان، ما را به همّت یاد دارتا شویم از اولیا، پایانِ کاراین سخن، نَه هم ز درد و سوز گفتخوابناکی هرزه گفت و، باز خفتهیچ چاره نیست از قوتِ عیالاز بُنِ دندان(۴۳) کُنم کسبِ حلالچه حلال؟ ای گشته از اهلِ ضَلال(۴۴)غیر خون تو نمی‌بینم حلالاز خدا چاره‌سْتش و، از لوت(۴۵)، نیچاره‌اش است از دین و، از طاغوت(۴۶)، نیای که صبرت نیست از دنیایِ دونصبر چون داری ز نِعْمَ الـْماهِدُون؟ای کسی که نمی توانی از این دنیای پست خودداری کنی، چطور می توانی بر دوری از خداوندی که بساط زمین را گسترده است صبر کنی؟قرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۴۸Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #48«وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ.»«و زمین را بگستراندیم، پس ماییم نیکو گسترندگان.»ای که صبرت نیست از ناز و نعیمصبر چون داری ز اللهِ کریم؟ای که صبرت نیست از پاک و پلیدصبر چون داری از آن کین آفرید؟(۴۳) از بُنِ دندان: از صمیم دل(۴۴) ضَلال: گمراهی(۴۵) لوت: غذا، طعام(۴۶) طاغوت: سرکش، متجاوز، هر معبودی جز خدا----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #805یک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلقاین تو کی باشی؟ که تو آن اَوْحَدیکه خوش و زیبا و سرمستِ خودیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خَلقان، سُخرهٔ اندیشه‏اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‏اندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1826حس‌ها و اندیشه بر آبِ صفاهمچو خَس بگرفته رویِ آب رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #306, Divan e Shamsعشقِ تو چون درآمد، اندیشه مُرد پیششعشقِ تو صبحِ صادق، اندیشه صبحِ کاذبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2492فکر و اندیشه‌ست مثلِ ناودانوَحْی(۴۷) و مکشوف(۴۸) است ابر و آسمان(۴۷) وَحی: كلامی که ادراک آن از حواس ظاهری آدمی پوشیده است. در لفظ به معنی اشاره سریع و پنهان است.(۴۸) مکشوف: مکاشفات روحی، الهامات ربّانی---------- مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3107هرچه اندیشی، پذیرای فناستآنکه در اندیشه ناید، آن خداستمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ(۴۹) ایجاد بین(۴۹) قُلْزُم: دریا----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #612عشق و ناموس(۵۰)، ای برادر راست نیستبر درِ ناموس ای عاشق مَایستوقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پردهٔ شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»(۵۰) ناموس: در اینجا به معنی آبروی تصنُّعی من ذهنی است.----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ، دستهٔ خویش رارو، به جرّاحی سپار این ریش(۵۱) رابر سرِ هر ریش جمع آمد مگستا نبیند قُبحِ(۵۲) ریش خویش کسآن مگس، اندیشه‌ها و آن مالِ توریشِ تو، آن ظلمتِ اَحوالِ تو(۵۱) ریش: زخم، جراحت(۵۲) قُبح: زشتی----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsخفته هزار غم خورَد از بهرِ هیچ چیزدر خواب، گرگ بیند، یا خوفِ ره‌زنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وهمِ دارم است این صد عَنا(۵۳)(۵۳) عَنا: رنج----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #417مرغ، بر بالا پَران و سایه‌اشمی‌دَوَد بر خاک، پَرّان مرغ‌وَشابلهی، صیّادِ آن سایه شودمی‌دَوَد چندانکه بی‌مایه شودبی خبر کآن عکسِ آن، مرغِ هواستبی ‌خبر که اصلِ آن سایه کجاستمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsگویند مردگان که چه غمهایِ بیهدهخوردیم و عمر رفت به وسواسِ هر فنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1450راست گفته‌ است آن سپهدارِ بشر که هر آنکه کرد از دنیا گذر نیستش درد و دریغ و غَبنِ(۵۴) موت بلکه هستش صد دریغ از بهرِ فوت که چرا قبله نکردم مرگ را؟مخزنِ هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آنرو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته‌اند.»قبله کردم من همه عمر از حَوَل(۵۵)آن خیالاتی که گُم شد در اجلحسرتِ آن مُردگان از مرگ نیستزآنْسْت کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جُنبد و یابَد علف(۵۴) غَبنِ: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد(۵۵) حَوَل: لوچی، دوبین شدن، در اینجا مراد دید واقع‌بین نداشتن است.----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsبهرِ یکی خیال گرفته عروسی‌ایبهرِ یکی خیال بپوشیده جوشنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل ست و، خصمِ جان و کیشیک نَفَس حمله کند چون سوسمارپس به سوراخی گریزد در فراردر دل، او سوراخ ها دارد کنونسَر ز هر سوراخ می‌آرد بروننامِ پنهان گشتنِ دیو از نفوسواندر آن سوراخ رفتن، شد خُنُوس(۵۶)که خُنوسش چون خُنوس قُنْفُذست(۵۷)چون سرِ قُنْفُذ وَرا آمدْ شُد استکه خدا آن دیو را خَنّاس(۵۸) خواندکو سر آن خارپُشتک را بماندمی نهان گردد سرِ آن خارپُشتدَم‌ به دَم از بیمِ صَیّادِ دُرُشت(۵۹)تا چو فرصت یافت سر آرد برونزین‌چنین مکری شود مارش زبونگرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟زان عَوانِ(۶۰) مُقتَضی(۶۱) که شهوت استدل اسیرِ حرص و آز و آفت استزان عَوانِ سِرّ، شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهرِ توست راهدر خبر بشنو تو این پندِ نکوبَیْنَ جَنْبَیْکُمْ لَکُمْ اَعْدی عَدُوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن: «سرسخت ترین دشمن شما در درون شماست».حدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طُمطراقِ(۶۲) این عدو مشنو، گریزکو چو ابلیس است در لَجّ و ستیزبر تو او، از بهرِ دنیا و نَبَردآن عذابِ سَرمَدی(۶۳) را سهل کردچه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سِحرِ خویش، صد چندان کندسِحْر، کاهی را به صنعت کُه کندباز، کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز(۶۴) گرداند به فنّنغزها را زشت گرداند به ظنّکارِ سِحر این‌ست کو دَم می‌زندهر نَفَس، قلبِ(۶۵) حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را، و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سِرّاِنَّ فی الْوَسواس سِحْراً مُسْتَتِرّچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است، همانا در وسوسه‌گری نفس، سحری نهفته شده است.اندر آن عالَم که هست این سِحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رُست این زَهرِ ترنیز روییده‌ست تِریاق(۶۶) ای پسرگویدت تریاق: از من جُو سپَرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفتِ او، سحرست و ویرانیِ توگفتِ من، سحرست و دفعِ سِحرِ او(۵۶) خُنُوس: آشکار شدن و سپس بسیار پنهان گشتن(۵۷) قُنْفُذ: خارپشت(۵۸) خَنّاس: آشکار شونده و سپس بسیار پنهان شونده(۵۹) دُرُشت: خشن، ناهموار، حجیم(۶۰) عَوان: مأمور(۶۱) مُقتَضی: خواهش‌گر(۶۲) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۶۳) سَرمَدی: همیشگی، جاویدان(۶۴) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۶۵) قلب: تغییر دادن و دگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی(۶۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsناخن همی‌زنند و، رخ خود همی‌درندشد خواب و نیست بر رُخشان زخمِ ناخنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557رویِ نفسِ مطمئنّه در جسدزخمِ ناخن‌هایِ فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرتِ بد ناخنِ پُر زَهر دانمی‌خراشد در تعمّق(۶۷) رویِ جانتا گشاید عُقدهٔ(۶۸) اِشکال رادر حَدَث(۶۹) کردست زرّین بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنتهی(۷۰)عقده‌ای سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عُقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلویِ ماست سختکه بدانی که خَسی(۷۱) یا نیک‌بختحَلِّ این اِشکال کُن، گر آدمیخرجِ این کُن دَم، اگر آدم‌دَمیحدِّ اعیان(۷۲) و عَرَض دانسته گیرحدِّ خود را، دان، که نَبْوَد زین گُزیرچون بدانی حدِّ خود، زین حد گُریزتا به بی‌حد در رسی ای خاک‌بیز(۷۳)(۶۷) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۶۸) عُقده: گره(۶۹) حَدَث: سرگین، مدفوع(۷۰) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۷۱) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۷۲) اعیان: جمع عَیْن، در اینجا مراد جوهر است.(۷۳) خاک‌بیز: لفظاً به معنی کسی که خاک کوچه‌ها و معابر را می‌روبد و غربال می‌کند.در اینجا منظور اصحابِ قیل و قال و اندیشه‌ورانِ عقل جزیی است.----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بساز ای بسا نازآوری زد پرّ و بالآخِرُالْاَمر، آن بر آن کس شد وَبالخوشیِ ناز ار دمی بفْرازَدَتبیم و ترس مُضْمَرَش(۷۴) بگدازدت   وین نیاز، ار چه که لاغر می‌کندصَدر(۷۵) را چون بدرِ انور می‌کندچون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۷۶)چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَندمُرده شو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ(۷۷) الصَّمَدزنده‌يی زین مُرده بیرون آوردمرده شو، یعنی از نفس و نفسانیّات پاک شو تا خداوند بی نیاز که زنده را از مُرده بیرون می آورد، زنده ای را از مُرده تو بیرون آورد.قرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۹۵Quran, Sooreh Al-Anaan(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ.»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»دَی شوی، بینی تو اِخراجِ بهارلَیل گردی، بینی ایلاجِ نَهاربر مَکَن آن پَر که نپذیرد رفوروی، مَخراش از عزا ای خوب‌رُوآن چنان رُویی که چون شمسِ ضُحاستآن چنان رُخ را خراشیدن خطاستزخمِ ناخن بر چنان رخ کافری‌ستکه رُخِ مَه در فراقِ او گریستیا نمی‌بینی تو رویِ خویش راترک کُن خویِ لِجاج اندیش را    قرآن کریم، سوره حج (۲۲)، آیه ۶۱Quran, Sooreh Al-Haaj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.» «اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»«اين بدان سبب است که خدا شب را در روز اندر سازد و روز را در شب. و براستی که خداوند شنوا و بیناست.»قرآن کریم، سوره شمس (۹۱)، آیه ۱Quran, Sooreh Ash-Shams(#91), Line #1«وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»(۷۴) مُضْمَر: پوشیده و پنهان شده(۷۵) صَدر: سینه، قلب(۷۶) رَشَد: به راه راست رفتن(۷۷) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده----------مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsکو آنکه بود با ما چون شیر و انگبین؟کو آنکه بود با ما چون آب و روغنی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsاوصافت ای کس کم چو تو، پایان ندارد همچو توچند آب و روغن می‌کنم ای آبِ من روغن شدهمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsاکنون حقایق آمد و خوابِ خیال رفتآرام و مأمنی است، نه ما مانَد و نی منیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد، زود برخیز، ای جوانرَخت بَربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خُفته‌ایدر زیانی، در زیانی، در زیان------------------------مجموع لغات:(۱) دودناک: آمیخته به دود، پردود، دودآگین(۲) جوشن: لباسِ رزم(۳) سور: جشن، مهمانی(۴) تعزیت: عزاداری، سوگواری(۵) عوان: مأمور دیوان، مأمور اخذ مالیات(۶) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۷) هُنود: هندیان(۸) نهاد: شکل و قد و قامت، حالت و خوی(۹) نَجم: ستاره(۱۰) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۱۱) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۱۲) عِثار: لغزش(۱۳) سَقیم: بیمار(۱۴) طیّار: پرواز کننده، چست و چالاک(۱۵) بیزارکُن: بیزار کننده(۱۶) بیدارکُن: بیدار کننده(۱۷) سَقام: بیماری(۱۸) مَهابت: بزرگی و شکوه، عظمت، هیبت(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۰) سِبلت: سِبیل(۲۱) صانع: آفریننده(۲۲) تن زدن: خودداری کردن(۲۳) لا اُحْصی': به شمار در نمی‌آورم(۲۴) حَرَج: تنگی و فشار(۲۵) الصّبرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید در رستگاری و نجات است.(۲۶) اِحْتِما: خود را از چیزی نگاه داشتن، پرهیز کردن(۲۷) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۲۸) الکن: لال(۲۹) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.(۳۰) حَبر: دانشمند، دانا(۳۱) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۳۲) فُرجه: تماشا، فضاگشایی(۳۳) دَغا: حیله(۳۴) قُلْزُم: در این بیت مطلق دریا منظور است.(۳۵) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۳۶) وِثاق: اتاق، خرگاه(۳۷) تانَد: می‌تواند(۳۸) بَلاغ:‌ رسانیدن، دلالت کامل(۳۹) جَذوب: بسیار جذب کننده(۴۰) نُکْس: عود کردن بیماری(۴۱) لَبیب: خردمند، عاقل(۴۲) رَیْبُ الْمَنُون: حوادثِ ناگوار(۴۳) از بُنِ دندان: از صمیم دل(۴۴) ضَلال: گمراهی(۴۵) لوت: غذا، طعام(۴۶) طاغوت: سرکش، متجاوز، هر معبودی جز خدا(۴۷) وَحی: كلامی که ادراک آن از حواس ظاهری آدمی پوشیده است. در لفظ به معنی اشاره سریع و پنهان است.(۴۸) مکشوف: مکاشفات روحی، الهامات ربّانی(۴۹) قُلْزُم: دریا(۵۰) ناموس: در اینجا به معنی آبروی تصنُّعی من ذهنی است.(۵۱) ریش: زخم، جراحت(۵۲) قُبح: زشتی(۵۳) عَنا: رنج(۵۴) غَبنِ: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد(۵۵) حَوَل: لوچی، دوبین شدن، در اینجا مراد دید واقع‌بین نداشتن است.(۵۶) خُنُوس: آشکار شدن و سپس بسیار پنهان گشتن(۵۷) قُنْفُذ: خارپشت(۵۸) خَنّاس: آشکار شونده و سپس بسیار پنهان شونده(۵۹) دُرُشت: خشن، ناهموار، حجیم(۶۰) عَوان: مأمور(۶۱) مُقتَضی: خواهش‌گر(۶۲) طُمطراق: سروصدا، نمایش شکوه و جلال، آوازه، خودنمایی(۶۳) سَرمَدی: همیشگی، جاویدان(۶۴) نغز: خوب، نیکو، لطیف(۶۵) قلب: تغییر دادن و دگرگون کردن چیزی، واژگون ساختن چیزی(۶۶) تریاق: ترکیبی از داروهای مسکّن و مخدّر که در طبّ قدیم به عنوان ضد درد و ضد سم به کار میرفته، پادزهر.(۶۷) تعمّق: دوراندیشی و کنجکاوی، در اینجا به معنی دنباله‌روی از عقل جزیی است.(۶۸) عُقده: گره(۶۹) حَدَث: سرگین، مدفوع(۷۰) مُنتهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۷۱) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۷۲) اعیان: جمع عَیْن، در اینجا مراد جوهر است.(۷۳) خاک‌بیز: لفظاً به معنی کسی که خاک کوچه‌ها و معابر را می‌روبد و غربال می‌کند.در اینجا منظور اصحابِ قیل و قال و اندیشه‌ورانِ عقل جزیی است.(۷۴) مُضْمَر: پوشیده و پنهان شده(۷۵) صَدر: سینه، قلب(۷۶) رَشَد: به راه راست رفتن(۷۷) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsزین دودناک خانه گشادند روزنیشد دود و اندر آمد خورشید روشنیآن خانه چیست سینه و آن دود چیست فکرز اندیشه گشت عیش تو اشکسته گردنیبیدار شو خلاص شو از فکر و از خیالیا رب فرست خفته ما را دهل‌زنیخفته هزار غم خورد از بهر هیچ چیزدر خواب گرگ بیند یا خوف ره‌زنیدر خواب جان ببیند صد تیغ و صد سنانبیدار شد نبیند زان جمله سوزنیگویند مردگان که چه غمهای بیهدهخوردیم و عمر رفت به وسواس هر فنیبهر یکی خیال گرفته عروسی‌ایبهر یکی خیال بپوشیده جوشنیآن سور و تعزیت همه بادست این نفسنی رقص ماند از آن و نه زین نیز شیونیناخن همی‌زنند و رخ خود همی‌درندشد خواب و نیست بر رخشان زخم ناخنیکو آنکه بود با ما چون شیر و انگبینکو آنکه بود با ما چون آب و روغنیاکنون حقایق آمد و خواب خیال رفتآرام و مأمنی است، نه ما ماند و نی منینی پیر و نی جوان نه اسیرست و نی عواننی نرم و سخت ماند نه موم و نه آهنییک رنگی‌ست و یک صفتی و یگانگیجانی‌ست برپریده و وارسته از تنیاین یک نه آن یکی‌ست که هرکس بداندشترجیع کن که در دل و خاطر نشاندشمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsزین دودناک خانه گشادند روزنیشد دود و اندر آمد خورشید روشنیآن خانه چیست سینه و آن دود چیست فکرز اندیشه گشت عیش تو اشکسته گردنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار منخانه دودناکمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #26, Divan e Shamsجانیست چون شعله ولی دودش ز نورش بیشترچون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیاگر دود را کمتر کنی از نور شعله برخوریاز نور تو روشن شود هم این سرا هم آن سرادر آب تیره بنگری نی ماه بینی نی فلکخورشید و مه پنهان شود چون تیرگی گیرد هوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1259اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیلپیل اندر خانه‌یی تاریک بودعرضه را آورده بودندش هنوداز برای دیدنش مردم بسیاندر آن ظلمت همی‌شد هر کسیدیدنش با چشم چون ممکن نبوداندر آن تاریکی‌اش کف می‌بسودآن یکی را کف به خرطوم اوفتادگفت همچون ناودان‌ست این نهادآن یکی را دست بر گوشش رسیدآن بر او چون بادبیزن شد پدیدآن یکی را کف چو بر پایش بسودگفت شکل پیل دیدم چون عمودآن یکی بر پشت او بنهاد دستگفت خود این پیل چون تختی بدستهمچنین هر یک به جزوی که رسیدفهم آن می‌کرد هر جا می‌شنیداز نظرگه گفتشان شد مختلفآن یکی دالش لقب داد این الفدر کف هر کس اگر شمعی بدیاختلاف از گفتشان بیرون شدیچشم حس همچون کف دست است و بسنیست کف را بر همه او دسترسچشم دریا دیگرست و کف دگرکف بهل وز دیده دریا نگرجنبش کف‌ها ز دریا روز و شبکف همی‌بینی و دریا نی عجبما چو کشتی‌ها به هم بر می‌زنیمتیره‌ چشمیم و در آب روشنیمای تو در کشتی تن رفته به خوابآب را دیدی نگر در آب آبآب را آبی‌ست کو می‌راندشروح را روحی‌ست کو می‌خواندشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2644نجم اندر ریگ و دریا رهنماستچشم اندر نجم نه کو مقتداستچشم را با روی او می‌دار جفتگرد منگیزان ز راه بحث و گفتزآنکه گردد نجم پنهان زآن غبارچشم بهتر از زبان با عثارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) #781, Divan e Shamsگر خواب تو را خواجه گرفتار کندمن نگذارم کسیت بیدار کندعشقت چو درخت سیب می‌افشاندتا خواب تو را چو برگ طیار کندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4592صورتی از صورتت بیزارکنخفته‌یی هر خفته را بیدارکنآن کلامت می‌رهاند از کلاموآن سقامت می‌جهاند از سقامپس سقام عشق جان صحت استرنجهااش حسرت هر راحت استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3708در عجب‌هااش به فکر اندر رویداز عظیمی وز مهابت گم شویدچون ز صنعش ریش و سبلت گم کندحد خود داند ز صانع تن زندجز که لا احصی نگوید او ز جانکز شمار و حد برون است آن بیانحديث «لااُحْصی ثَناءً عَلَیْکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ.»«شب معراج خداوند به پیغمبر فرمود: «مرا ثنا بگو» پیغمبر فرمود: «من نتوانم ثنای تو گفتن، آنسان که خود ثنای خود گفته‌ای.»»حديث«لااُحْصی ثَناءً ما عَلَیْکَ»«نمی توانم تو را چنانکه باید بستایم.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گوی ظاهر آمد چون غبارمدتی خاموش خو کن هوش‌دارچگونه دود ایجاد نکنیمپرهیز از فکرهای همانیدهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2907گر شوم مشغول اشکال و جوابتشنگان را کی توانم داد آبگر تو اشکالی به کلی و حرجصبر کن الصبر مفتاح الفرجاحتما کن احتما ز اندیشه‌هافکر شیر و گور و دلها بیشه‌هااحتماها بر دواها سرور استزآنکه خاریدن فزونی گَر استاحتما اصل دوا آمد یقیناحتما کن قوه جان را ببینچگونه دود ایجاد نکنیمکوشش آگاهانه در خاموش ماندن و رعایت انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پی انصتواش الکنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوش‌ها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶  Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726انصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶۶   Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1466این سگان کراند ز امر انصتوااز سفه وع وع کنان بر بدر تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹     Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199انصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لبخشک است باغچگونه دود ایجاد نکنیماحتیاط از قرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت  ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریروزنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2402روزن جانم گشاده‌ست از صفامی‌رسد بی واسطه نامه خدانامه و باران و نور از روزنممی‌فتد در خانه‌ام از معدنمدوزخ ست آن خانه کآن بی روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استتیشه هر بیشه‌یی کم زن بیاتیشه زن در کندن روزن هلایا نمی‌دانی که نور آفتابعکس خورشید برون است از حجابنور این دانی که حیوان دید همپس چه کرمنا بود بر آدممقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا.»«و ما فرزندان آدم را بس گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا بر مرکوب ها سوار کردیم و ایشان را از غذاهای پاکیزه‌ها روزی دادیم. و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری بخشیدیم‌.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۰۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3094خانه‌ای را کش دریچه‌ست آن طرفدارد از سیران آن یوسف شرفهین دریچه سوی یوسف باز کنوز شکافش فرجه‌ای آغاز کنعشق‌ورزی آن دریچه کردن استکز جمال دوست سینه روشن استپس هماره روی معشوقه نگراین به دست توست بشنو ای پدرمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3120, Divan e Shamsچراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دغاییمولوی، ديوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1383, Divan e Shamsهر جا خیال شه بود باغ و تماشاگه بوددر هر مقامی که روم بر عشرتی برمی‌تنمدرها اگر بسته شود زین خانقاه شش‌دریآن ماه‌رو از لامکان سر درکند در روزنمطلوع انسان از مرکز خودش به صورت آفتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1981سیر جسمانه رها کرد او کنونمی‌رود بی‌چون نهان در شکل چونگفت روزی می‌شدم مشتاق‌وارتا ببینم در بشر انوار یارتا ببینم قلزمی در قطره‌ییآفتابی درج اندر ذره‌ییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4580آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمیناین چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تن گشته وثاق جان بس استچند تاند بحر در مشکی نشستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه بر آمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باش در میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتواگر نخواهی نکس پیش این طبیببر زمین زن زر و سر را ای لبیبمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsبیدار شو خلاص شو از فکر و از خیالیا رب فرست خفته ما را دهل‌زنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو بیدار شو هین رفت شب بیدار شوبیزار شو بیزار شو وز خویش هم بیزار شوآمد ندای آسمان آمد طبیب عاشقانخواهی که آید پیش تو بیمار شو بیمار شومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2063تا به دیوار بلا نآید سرشنشنود پند دل آن گوش کرشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3067یا منافق‌وار عذر آری که منمانده‌ام در نفقه فرزند و زننه مرا پروای سرخاریدن استنه مرا پروای دین‌ورزیدن استای فلان ما را به همت یاد دارتا شویم از اولیا پایان کاراین سخن نه هم ز درد و سوز گفتخوابناکی هرزه گفت و باز خفتهیچ چاره نیست از قوت عیالاز بن دندان کنم کسب حلالچه حلال ای گشته از اهل ضلالغیر خون تو نمی‌بینم حلالاز خدا چاره‌ستش و از لوت نیچاره‌اش است از دین و از طاغوت نیای که صبرت نیست از دنیای دونصبر چون داری ز نعم الـماهدونای کسی که نمی توانی از این دنیای پست خودداری کنی چطور می توانی بر دوری از خداوندی که بساط زمین را گسترده است صبر کنیقرآن کریم، سورهٔ ذاریات (۵۱)، آیهٔ ۴۸Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #48«وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ.»«و زمین را بگستراندیم، پس ماییم نیکو گسترندگان.»ای که صبرت نیست از ناز و نعیمصبر چون داری ز الله کریمای که صبرت نیست از پاک و پلیدصبر چون داری از آن کین آفریدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #805یک زمان تنها بمانی تو ز خلقدر غم و اندیشه مانی تا به حلقاین تو کی باشی که تو آن اوحدیکه خوش و زیبا و سرمست خودیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خلقان سخره اندیشه‏اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‏اندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1826حس‌ها و اندیشه بر آب صفاهمچو خس بگرفته روی آب رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #306, Divan e Shamsعشق تو چون درآمد اندیشه مرد پیششعشق تو صبح صادق اندیشه صبح کاذبمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2492فکر و اندیشه‌ست مثل ناودانوحی و مکشوف است ابر و آسمانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3107هرچه اندیشی پذیرای فناستآنکه در اندیشه ناید آن خداستمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #612عشق و ناموس ای برادر راست نیستبر در ناموس ای عاشق مایستوقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شومای عدو شرم و اندیشه بیآکه دریدم پرده شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ دسته خویش رارو به جراحی سپار این ریش رابر سر هر ریش جمع آمد مگستا نبیند قبح ریش خویش کسآن مگس اندیشه‌ها و آن مال توریش تو آن ظلمت احوال تومولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsخفته هزار غم خورد از بهر هیچ چیزدر خواب گرگ بیند یا خوف ره‌زنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #417مرغ بر بالا پران و سایه‌اشمی‌دود بر خاک پران مرغ‌وشابلهی صیاد آن سایه شودمی‌دود چندانکه بی‌مایه شودبی خبر کآن عکس آن مرغ هواستبی ‌خبر که اصل آن سایه کجاستمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsگویند مردگان که چه غمهای بیهدهخوردیم و عمر رفت به وسواس هر فنیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1450راست گفته‌ است آن سپهدار بشر که هر آنکه کرد از دنیا گذر نیستش درد و دریغ و غبن موت بلکه هستش صد دریغ از بهر فوت که چرا قبله نکردم مرگ رامخزن هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آنرو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته‌اند.»قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجلحسرت آن مردگان از مرگ نیستزآنست کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جنبد و یابد علفمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsبهر یکی خیال گرفته عروسی‌ایبهر یکی خیال بپوشیده جوشنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل ست و خصم جان و کیشیک نفس حمله کند چون سوسمارپس به سوراخی گریزد در فراردر دل او سوراخ ها دارد کنونسر ز هر سوراخ می‌آرد بروننام پنهان گشتن دیو از نفوسواندر آن سوراخ رفتن شد خنوسکه خنوسش چون خنوس قنفذستچون سر قنفذ ورا آمد شد استکه خدا آن دیو را خناس خواندکو سر آن خارپشتک را بماندمی نهان گردد سر آن خارپشتدم‌ به دم از بیم صیاد درشتتا چو فرصت یافت سر آرد برونزین‌چنین مکری شود مارش زبونگرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیزان عوان مقتضی که شهوت استدل اسیر حرص و آز و آفت استزان عوان سر شدی دزد و تباهتا عوانان را به قهر توست راهدر خبر بشنو تو این پند نکوبین جنبیکم لکم اعدی عدوتو این اندرز خوب را که در یکی از احادیث شریف آمده بشنو و به آنعمل کن سرسخت ترین دشمن شما در درون شماستحدیث«اَعْدی' عَدُوَّکَ نَفْسُكَ الَّتی بَینَ جَنْبَیْكَ»«سرسخت ترين دشمن تو، نفس تو است كه در ميان دو پهلویت (درونت) جا دارد.»طمطراق این عدو مشنو گریزکو چو ابلیس است در لج و ستیزبر تو او از بهر دنیا و نبردآن عذاب سرمدی را سهل کردچه عجب گر مرگ را آسان کنداو ز سحر خویش صد چندان کندسحر کاهی را به صنعت که کندباز کوهی را چو کاهی می‌تندزشت‌ها را نغز گرداند به فننغزها را زشت گرداند به ظنکار سحر این‌ست کو دم می‌زندهر نفس قلب حقایق می‌کندآدمی را خر نماید ساعتیآدمی سازد خری را و آیتیاین‌چنین ساحر درون توست و سران فی الوسواس سحرا مستترچنین ساحری در باطن و درون تو نهان است همانا در وسوسه‌گری نفس سحری نهفته شده استاندر آن عالم که هست این سحرهاساحران هستند جادویی‌گشااندر آن صحرا که رست این زهر ترنیز روییده‌ست تریاق ای پسرگویدت تریاق از من جو سپرکه ز زهرم من به تو نزدیکترگفت او سحرست و ویرانی توگفت من سحرست و دفع سحر اومولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsناخن همی‌زنند و رخ خود همی‌درندشد خواب و نیست بر رخشان زخم ناخنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #557روی نفس مطمئنه در جسدزخم ناخن‌های فکرت می‌کشدقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً»«اى روح آرامش يافته، راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»فکرت بد ناخن پر زهر دانمی‌خراشد در تعمق روی جانتا گشاید عقده اشکال رادر حدث کردست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌ای سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرعقده‌ای کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختحل این اشکال کن گر آدمیخرج این کن دم اگر آدم‌دمیحد اعیان و عرض دانسته گیرحد خود را دان که نبود زین گزیرچون بدانی حد خود زین حد گریزتا به بی‌حد در رسی ای خاک‌بیزمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازای بسا نازآوری زد پر و بالآخرالامر آن بر آن کس شد وبالخوشی ناز ار دمی بفرازدتبیم و ترس مضمرش بگدازدت   وین نیاز ار چه که لاغر می‌کندصدر را چون بدر انور می‌کندچون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی الصمدزنده‌يی زین مرده بیرون آوردمرده شو یعنی از نفس و نفسانیات پاک شو تا خداوند بی نیاز که زنده را از مرده بیرون می آورد زنده ای را از مرده تو بیرون آوردقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۹۵Quran, Sooreh Al-Anaan(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ.»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»دی شوی بینی تو اخراج بهارلیل گردی بینی ایلاج نهاربر مکن آن پر که نپذیرد رفوروی مخراش از عزا ای خوب‌روآن چنان رویی که چون شمس ضحاستآن چنان رخ را خراشیدن خطاستزخم ناخن بر چنان رخ کافری‌ستکه رخ مه در فراق او گریستیا نمی‌بینی تو روی خویش راترک کن خوی لجاج اندیش را    قرآن کریم، سوره حج (۲۲)، آیه ۶۱Quran, Sooreh Al-Haaj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.» «اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»«اين بدان سبب است که خدا شب را در روز اندر سازد و روز را در شب. و براستی که خداوند شنوا و بیناست.»قرآن کریم، سوره شمس (۹۱)، آیه ۱Quran, Sooreh Ash-Shams(#91), Line #1«وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»«سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت.»مولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsکو آنکه بود با ما چون شیر و انگبینکو آنکه بود با ما چون آب و روغنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2281, Divan e Shamsاوصافت ای کس کم چو تو پایان ندارد همچو توچند آب و روغن می‌کنم ای آب من روغن شدهمولوی، ديوان شمس، ترجیعات، ترجیع شمارهٔ چهل و سومRumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat) #43, Divan e Shamsاکنون حقایق آمد و خواب خیال رفتآرام و مأمنی است نه ما ماند و نی منیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد زود برخیز ای جوانرخت بربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی در زیانی در زیان

برنامه شماره ۹۳۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۳ اوت ۲۰۲۲ -  ۲ شهریوربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۳۰ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۳۰ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۳۰ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو، بیدار شو، هین رفت شب، بیدار شوبیزار شو، بیزار شو وز خویش هم بیزار شودر مصرِ ما یک احمقی نک می‌فروشد یوسفیباور نمی‌داری مرا، اینک سویِ بازار شوبی‌چون تو را بی‌چون کند، رویِ تو را گلگون کندخار از کَفَت بیرون کند وآنگه سویِ گلزار شومشنو تو هر مکر و فسون، خون را چرا شویی به خون؟همچون قدح شو سرنگون، وآنگاه دُردی‌خوار(۱) شودر گردشِ چوگانِ او چون گوی شو، چون گوی شووز بهرِ نُقلِ(۲) کرکسش مردار شو، مردار شوآمد ندایِ آسمان، آمد طبیبِ عاشقانخواهی که آید پیشِ تو، بیمار شو، بیمار شواین سینه را چون غار دان، خلوتگهِ آن یار دانگر یارِ غاری(۳)، هین بیا، در غار شو، در غار شوتو مردِ نیک ساده‌ای، زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را، طرّار شو، طرّار شوخاموش، وصفِ بحر و دُر کم گوی در دریایِ اوخواهی که غوّاصی کنی، دَم‌دار(۴) شو، دَم‌دار شو(۱) دُردی‌خوار: آن که ته‌نشین شراب را می‌خورد.(۲) نُقل: در اینجا طعمه، غذا.(۳) یارِ غار: مجازاً دوست بسیار صمیمی.(۴) دَم‌دار: کسی که بتواند نفس را در سینه حبس کند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو، بیدار شو، هین رفت شب، بیدار شوبیزار شو، بیزار شو وز خویش هم بیزار شودر مصرِ ما یک احمقی نک می‌فروشد یوسفیباور نمی‌داری مرا، اینک سویِ بازار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۵) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1422, Divan e Shamsنخواهم خانه‌ای در ده، نه گاو و گلّهٔ فربهولیکن مستِ سالارم، پیِ سالار می‌گردمبهانه کرده‌ام نان را ولیکن مستِ خبّازمنه بر دینار می گردم، که بر دیدار می‌گردمنِیَم پروانهٔ آتش، که پرّ و بالِ خود سوزممنم پروانهٔ سلطان که بر انوار می‌گردممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را، عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دامِ کس؟تو مگر آییّ و صیدِ او شویدام بگذاری، به دامِ او رویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق، قَدَم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کُن فَکٰانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پیِ اَنْصِتُواش(۶) الکن(۷)(۶) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۷) الکن: لال----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622 چون تو گوشی، او زبان، نی جنسِ توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانتان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726اَنْصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان، جزای اَنْصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1466این سگان کَرّاند ز امرِ اَنصِتُوااز سَفَه، وَع وَع کنان بر بَدرِ تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا، شد خموشی نفعِ توبهر این آمد خطابِ اَنْصِتوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199 اَنْصِتوا یعنی که آبَت را به لاغ(۸)هین تَلَف کَم کُن که لبْ‌خُشک است باغ(۸) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.----------تجربهٔ بیداری از خوابِ ذهن در انسان؟۱ - وقتی فضاگشایی می‌کنیم.۲ - وقتی قدم این لحظه را با فضاگشایی درست برمی‌داریم.۳ - وقتی که با زندگی موازی هستیم.۴ - وقتی قضاوت و مقاومت نداریم.۵ - وقتی تسلیم خواست زندگی هستیم.۶ - وقتی عیب‌های خود را می‌بینیم، ولی بدون حس ملامت و سرزنش، و تنها از روی تواضع از زندگی می‌خواهیم که عیب‌ها را از ما بگیرد.۷ - وقتی راستی و درستی حقیقی و اصیل داریم؛ دروغ نمی‌‌گوییم؛ و زرنگی نمی‌کنیم.۸ - وقتی که از این لحظه و اتفاق این لحظه راضی هستیم و پذیرش داریم.۹ - وقتی شادی بی‌سبب داریم.۱۰ - وقتی استعداد آفرینندگی زندگی در ما به صورت خلاقانه در کار است و از ما بروز می‌کند.۱۱ - وقتی عشق و خرد زندگی از ما جاری می‌شود و به بیرون می‌ریزد.۱۲ - وقتی همانیدگیها نمی‌توانند ما را به خود جذب کنند.۱۳ - وقتی خاموش هستیم، و ذهن ما ساکت شده است.۱۴ - وقتی سلسله فکر پشت سر فکر بریده می‌شود.۱۵ - وقتی به گذشته و آینده نمی‌رویم، از زمان و مکان خارج شده و در این لحظه ابدی ساکن و مستقر می‌شویم.۱۶ - وقتی ناظر و شاهد ذهن خود می‌شویم.۱۷ - وقتی با حفظ هشیاری حضور خود، نیاز این لحظه را شناسایی کرده و آن را برآورده می‌کنیم.۱۸ - وقتی آگاه هستیم که برای چه مقصود و منظوری به این جهان فرم آمده‌ایم و در راه آن قدم برمی‌داریم.۱۹ - وقتی به زندگی توکل می‌کنیم و اداره امور خود را کامل به دست زندگی می‌سپاریم.۲۰ - وقتی در کار زندگی و اتفاقاتی که قضا پیش می‌آورد دخالت نمی‌کنیم و نمی‌خواهیم اتفاقات را طبق خواست منِ ذهنی خود کنترل کنیم.۲۱ - وقتی حواس خود را بر روی کسی یا چیزی نمی‌گذاریم و تمام حواس و هشیاری ما بر روی خود ما متمرکز است و ناظر مرکز عدم خود هستیم.۲۲ - وقتی که خود را به عنوان امتداد خدا و زندگی شناسایی می‌کنیم، و خود را به صورت جسم و چهار عنصر (تن فیزیکی، هیجانات، عقل و جان جسمی) تعریف و توصیف نمی‌کنیم.۲۳ - وقتی در همه‌چیز و همه‌کس همان یک زندگی را می‌بینیم.۲۴ - وقتی با ذهن خود نمی‌خواهیم وجود خدا را اثبات کنیم، بلکه به او تبدیل می‌شویم.۲۵ - وقتی اجازه نمی‌دهیم ذهن خودش را با حضور مقایسه کند، و حضور را مانند خودش بی‌ارزش کند.۲۶ - وقتی که نمی‌خواهیم حضور را با ذهن تصرف کنیم و به دست بیاوریم. حضور به دست آوردن چیزی نیست، بلکه انداختن همانیدگیها و از دست دادن منِ ذهنی است.۲۷ - وقتی مراقب هستیم که منِ ذهنی به بهانه‌های مختلف از جمله پیشرفت معنوی ما را به مقایسه خود با دیگران و ملامت کردن و عیب‌بینی نبرد.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد، زود برخیز، ای جوانرَخت بَربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خُفته‌ایدر زیانی، در زیانی، در زیانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۹) رب(۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1735روز در خوابی مگو کین خواب نیستسایه فرعست، اصل جز مهتاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #599, Divan e Shamsای عاشقِ خوش‌مَذهَب(۱۰)، زنهار مَخُسب امشبکان یارِ بهانه‌جو بر تو گُنَهی یابدمن بندهٔ آن عاشق کاو نَر(۱۱) بُوَد و صادقکز چُستی و شب‌خیزی از مَهْ کُلَهی یابددر خدمتِ شَهْ باشد، شب هَمرَهِ مَهْ باشد  تا از مَلَأِ اَعْلی(۱۲) چون مَهْ سِپَهی یابد (۱۰) خوش‌مَذهَب: دارایِ رویِ خوش، خوش‌آیین، خوش‌رفتار(۱۱) نَر: مجازاً قوی، با تمامِ قوّت و کامل(۱۲) مَلَأِ اَعْلی: عالَمِ بالا، جهانِ فرشتگان----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1234توبه کن بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #342, Divan e Shamsخبر آمد که یوسف شد به بازارهَلا کو یوسف؟ ار بازار این استفسونی خوانْد و پنهان کرد خود راکمینه لعبِ(۱۳) آن طرّار این است(۱۳) لعب: بازی، شوخی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورَوْ که بی یَسْمَع و بی یُبصِر تویسِر توی، چه جایِ صاحبْ‌سِر تویچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۱۴)من تو را باشم که کان اللهُ لَهگَه تویی گویم تو را، گاهی منمهر چه گویم، آفتابِ روشنمهر کجا تابم ز مِشکاتِ(۱۵) دَمیحل شد آنجا مشکلاتِ عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشتْ(۱۶)(۱۴) وَلَه: حیرت(۱۵) مِشکات: چراغدان(۱۶) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز----------حدیث«مَن کانَ لِلهِ کانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #560عقده(۱۷) را بگشاده گیر ای مُنْتَهی(۱۸)عقده‌یی سخت‌ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عقده‌ها گشتی تو پیرعقده‌ٔ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌یی کآن بر گلوی ماست سختکه بدانی که خَسی(۱۹) یا نیک‌بخت؟(۱۷) عُقده: گره(۱۸) مُنْتَهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۱۹) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2909اِحْتِما(۲۰) کُن اِحْتِما ز اندیشه‌هافکر شیر و گور و دلها بیشه‌هااِحْتِماها بر دواها سرور استزانکه خاریدن فزونیِ گَر استاِحْتِما اصلِ دوا آمد یقیناِحْتِما کن قوّتِ جان را ببین(۲۰) اِحْتِما: خود را از چیزی نگاه داشتن، پرهیز کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsاو همه عیبِ تو گیرد تا بپوشد عیبِ خودتو بَرو از غیب جان ریزی و می‌دانی چرا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزانکه سَرها جمله می‌روید زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4589باز آمدن به شرح قصّهٔ شاهزاده و ملازمتِ او در حضرتِ شاهشاهزاده پیشِ شَه حیرانِ اینهفت گردون دیده در یک مشت طین(۲۱)هیچ ممکن نی به بحثی لب گشودلیک جان با جان دَمی خامُش نبودآمده در خاطرش کین بس خفی‌ستاینهمه معنی‌ است، پس صورت ز چیست؟صورتی از صورتت بیزارکُن(۲۲)خفته‌یی هر خفته را بیدارکُن(۲۳)آن کلامت می‌رهاند از کلاموآن سَقامت می‌جهاند از سَقام(۲۴)پس سَقامِ عشق، جانِ صحّت استرنجهااَش حسرتِ هر راحت استای تن اکنون دستِ خود زین جان بشُوور نمی‌شویی، جز این جانی بجُوحاصل آن شه، نیک او را می‌نواختاو از آن خورشید، چون مه می‌گداختآن گُدازِ عاشقان باشد نمو(۲۵)همچو مَهْ اندر گُدازش تازه‌رُوجمله رنجوران، دوا دارند امیدنالد این رنجور کِم افزون کنیدخوشتر از این سَم، ندیدم شربتیزین مرض خوشتر، نباشد صحّتیزین گنه بهتر، نباشد طاعتیسالها، نسبت بدین دَم، ساعتی(۲۱) طین: گل(۲۲) بیزارکُن: بیزار کننده(۲۳) بیدارکُن: بیدار کننده(۲۴) سَقام: بیماری(۲۵) نمو: رشد----------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات ۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat)#30, Divan e Shamsجهان را گر بسوزانی، فلک را گر بریزانیجهان راضیست و می‌داند که صد لونش(۲۶) بیارایی(۲۶) لون: رنگ----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4601مدّتی بُد پیشِ این شه زین نَسَق(۲۷)دل کباب و جان نهاده بر طبقگفت: شه از هر کسی یک سر بُریدمن ز شه هر لحظه قربانم جدیدمن فقیرم از زر، از سر مُحتشمصد هزاران سر خَلَف(۲۸) دارد سرمبا دو پا در عشق نتْوان تاختنبا یکی سَر عشق نتوان باختنهر کسی را خود دو پا و یک‌ سَر استبا هزاران پا و سَر، تن نادر استزین سبب هَنگامه‌ها شد کُل هدرهست این هَنگامه هر دَم گرم‌تر(۲۷) نَسَق: نظم، ترتیب(۲۸) خَلَف:‌ جانشین----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2377گاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سَران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قِشرِ خربزهکه بود افتاده بر ره یا حشیش(۲۹)لایق سَیران(۳۰) گاوی یا خَریش(۲۹) حشیش: گیاه خشک، علف(۳۰) سَیران: همان سَیَرانِ عربی است که فارسیان «یا» را به سکون خوانند. به معنی سیر و گردش. در اینجا به خوش آمدن است.----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4607معدنِ گرمی‌ است اندر لامکانهفت دوزخ از شرارش یک دُخان(۳۱)(۳۱) دُخان: دود----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2460گر مراقب باشی و بیدار توبینی هر دَم پاسخِ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #409هر که بیدارست، او در خواب‌ترهست بیداریش، از خوابش بَتَرچون به حق بیدار نَبْوَد جانِ ماهست بیداری، چو دَربَندانِ(۳۲) ماجان، همه روز از لگدکوبِ(۳۳) خیالوز زیان و سود، وز خوفِ زوالنی صفا می‌مانَدَش، نی لطف و فَرنی به سویِ آسمان، راهِ سفرخفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مَقال(۳۴)دیو را چون حُور(۳۵) بیند او به خوابپس ز شهوت ریزد او با دیو، آبچونکه تخمِ نسلِ او در شوره ریختاو به خویش آمد، خیال از وی گریختضعفِ سَر بیند از آن و تن پلیدآه از آن نقشِ پدیدِ ناپدید(۳۲) دَربَندان: در محاصره ماندن، بسته شدن راه وصول به حق(۳۳) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و آفت(۳۴) مَقال: گفتار و گفتگو(۳۵) حُور: زن بغایت زیبای بهشتی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #361من کریمم، نان نمایم بنده راتا بگریاند طمع آن زنده رابینیِ طفلی بمالد مادریتا شود بیدار، وا جُوید خَوریکو گرسنه خفته باشد بی‌خبروان دو پستان می‌خَلَد از بهرِ دَرّ(۳۶)کُنتُ کَنزاً رَحْمَةً مَخْفِیَّةًفَابْتَعَثْتُ اُمَةً مَهدیَّةًمن گنجینه رحمت و مهربانی پنهان بودم، پس امتی هدایت شده را برانگیختم.حدیث قدسی«کُنتُ کَنزاً مَخفِیّاً فاحببتُ اَنْ اُعْرَف...»«من گنجینه رحمت نهانی بودم و می خواستم که شناخته شوم...»هر کراماتی که می‌جویی به جاناو نمودت تا طمع کردی در آنچند بُت بشکست احمد در جهانتا که یاٰ رَب‌گُویْ گشتند اُمّتانگر نبودی کوششِ احمد، تو هممی‌پرستیدی چو اجدادت صَنَم(۳۶) دَرّ: شیر دوشیدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsای جانِ جانِ جانِ جان، ما نآمدیم از بهرِ نانبَرجِهْ گدارویی مکُن، در بزمِ سلطان ساقیامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #368این سَرت وارَست از سَجدهٔ صَنَمتا بدانی حقِ او را بر اُمَمگر بگویی، شُکرِ این رَستن بگویکز بُتِ باطن هَمَت بِرْهانَد اویمر سَرَت را چون رهانید از بُتانهم بِدان قوّت، تو دل را وارهانسَر ز شُکرِ دین، از آن برتافتیکز پدر، میراثِ مُفتش یافتیمردِ میراثی چه داند قدرِ مال؟رُستمی جان کَنْد، مجّان یافت زالچون بگریانم، بجوشد رحمتمآن خروشنده بنوشد نعمتمگر نخواهم داد، خود ننمایَمَشچونْش کردم بسته‌دل، بگشایمشرحمتم موقوفِ آن خوش گریه‌هاستچون گریست، از بحرِ رحمت، موج خاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۳۷) نو آید دَوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم اکنون باز پَرَّد در عَدَمهرچه آید از جهانِ غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش   (۳۷) ضَیف: مهمان----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1509تفسیرِ وَ هُوَ مَعَکُمْ اَیْنَمٰا کُنْتُمْقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Al-Hadid(#57), Line #4«وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ … .»«و اوست با شما، هرجا که باشید… .»بارِ دیگر ما به قصّه آمدیمما از آن قصّه بُرون، خود کی شدیم؟گر به جهل آییم، آن زندانِ اوستور به علم آییم، آن ایوانِ اوستور به خواب آییم، مَستانِ وییمور به بیداری، به دستانِ وییمور بگرییم، ابرِ پُر زَرْقِ(۳۸) وی‌ایمور بخندیم، آن زمان برقِ وی‌ایمقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۴۳Quran, An-Najm(#53), Line #43«وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَىٰ.»«و اوست كه مى‌خنداند و مى‌گرياند.»ور به خشم و جنگ، عکسِ قهرِ اوستور به صلح و عُذر، عکسِ مهرِ اوستما که‌ایم اندر جهانِ پیچ پیچ؟چون اَلِف، او خود چه دارد؟ هیچ‌هیچ(۳۸) زَرْق: به صورت زرق و برق به معنی شکوه و شوکت درخشندگی است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2172, Divan e Shamsوَ هْوَ مَعَکُم یعنی با توست در این جُستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم، ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشمِ میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ، بِه سازد مراکه ز وهمِ دارم است این صد عَنا(۳۹)(۳۹) عَنا: رنج----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبی‌چون تو را بی‌چون کند، رویِ تو را گلگون کندخار از کَفَت بیرون کند وآنگه سویِ گلزار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shams چنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چونِ خویش؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsمشنو تو هر مکر و فسون، خون را چرا شویی به خون؟همچون قدح شو سرنگون، وآنگاه دُردی‌خوار شومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4725کاشکی هستی زبانی داشتیتا ز هَستان پَرده‌ها برداشتیهرچه گویی ای دَمِ هستی از آنپرده‌ٔ دیگر بر او بستی، بدانآفتِ ادراکِ آن، قال است و حالخون به خون شُستن، مُحال است و مُحالمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ، دستهٔ خویش رارو، به جرّاحی سپار این ریش(۴۰) را(۴۰) ریش: زخم، جراحت----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsدر گردشِ چوگانِ او چون گوی شو، چون گوی شووز بهرِ نُقلِ کرکسش مردار شو، مردار شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های حکمِ کُنْ فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۴۱)چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَد(۴۲)مُرده شو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ(۴۳) الصَّمَدزنده‌یی زین مُرده بیرون آورد(۴۱) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۴۲) می‌تَنَد: می‌گراید(۴۳) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2254گفت: بیماری، مرا این بخت دادکآمد این سلطان بَرِ من بامدادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsآمد ندایِ آسمان، آمد طبیبِ عاشقانخواهی که آید پیشِ تو، بیمار شو، بیمار شوحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۶۳Poem(Qazal)#63, Divan e Hafezعاشق که شد که یار به حالش نظر نکرد؟ای خواجه درد نیست وگرنه طبیب هستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2551گفت پیغمبر: مَر آن بیمار رااین بگو کِای سهل‌ْکُن(۴۴) دشوار راآتِنا فی دارِ دُنیانا حَسَنآتِنا فی دارِ عُقْبانا حَسَن«پروردگارا در سرای دنیا بر ما خیر و نیکی ارزانی دار، و در سرای آخرت نیز خیر و نیکی بر ما عطا فرما.»قرآن کریم، سوره بقره (٢)، آيه ٢٠١Quran, Al-Baqarah(#2), Line #201«… رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»«… پروردگارا در دنیا، به ما نیکی عطا فرما و در آخرت نیز نیکی ارزانی دار و ما را از کیفر دوزخ مصون دار.»راه را بر ما چو بُستان کن لطیفمنزلِ ما، خود تو باشی ای شَریف(۴۴) سهل‌ْکُن: آسان كننده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3207خواجهٔ اشکسته‌بند، آنجا رودکه در آنجا پایِ اِشکسته بُوَدکی شود، چون نیست رنجورِ نَزار(۴۵)آن جمالِ صنعتِ طب آشکار؟خواری و دونی(۴۶) مس‌ها برملاگر نباشد، کی نماید کیمیا(۴۷)؟(۴۵) نَزار: لاغر، ناتوان(۴۶) دونی: فرومایگی، پستی(۴۷) کیمیا: دانشی است که بدان وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کند.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsاین سینه را چون غار دان، خلوتگهِ آن یار دانگر یارِ غاری، هین بیا، در غار شو، در غار شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ(۴۸) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی‌قیمتی است(۴۸) صُنع: آفرینش، آفریدن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsتو مردِ نیک ساده‌ای، زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را، طرّار شو، طرّار شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #377ما درین انبار، گندم می‌کُنیمگندمِ جمع آمده، گُم می‌کُنیممی‌نیندیشیم آخِر ما به هوشکین خَلَل در گندم است از مکرِ موشموش تا انبار ما حُفره(۴۹) زده‌ستوز فَنَش(۵۰) انبارِ ما ویران شده‌ستاول ای جان! دفعِ شَرِّ موش کنوآنگهان در جمعِ گندم جوش کن(۴۹) حُفره: گودال(۵۰) فَنّ: علم و هنر و صنعت، دانایی، فریبندگی، تزویر----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsخاموش، وصفِ بحر و دُر کم گوی در دریایِ اوخواهی که غوّاصی کنی، دَم‌دار شو، دَم‌دار شوعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal) #264, Divan e Attarاگر خواهی کزین دریا وزین گوهر نشان یابینشانی نبوَدَت هرگز چو نَفْسَت همنشین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دَم مَزَن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نامد در زبان و در بیاندَم مَزَن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نامد درکتاب و در خطابدَم مَزَن تا دم زند بهرِ تو روحآشنا(۵۱) بگذار در کشتیِّ نوح(۵۱) آشنا: شنا----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #721افتادنِ شُغال در خُمِ رنگ و رنگین شدن و دعویِ طاووسی کردن میانِ شغالانآن شغالی رفت اندر خُمِّ رنگاندر آن خُم کرد یک‌ ساعت درنگپس برآمد، پوستش رنگین شدهکه: مَنَم طاووسِ عِلّیّین(۵۲) شدهپشمِ رنگین، رونقِ خوش یافتهآفتاب، آن رنگ‌ها برتافتهدید خود را سبز و سرخ و فور(۵۳) و زردخویشتن را بر شغالان عرضه کردجمله گفتند: ای شغالک حال چیست؟که تو را در سر نشاطِ مُلْتوی‌ست(۵۴)از نشاط از ما کرانه کرده‌ییاین تکبّر از کجا آورده‌یی؟یک شغالی پیشِ او شد کای فلانشَیْد کردی(۵۵)، یا شدی از خوشدلان؟شَیْد کردی تا به مِنْبَر بَرجَهیتا ز لاف، این خلق را حسرت دهیبس بکوشیدی، ندیدی گرمییپس ز شَیْد آورده‌ای بی‌شرمییگرمی، آنِ اولیا و انبیاستباز بی‌شرمی پناهِ هر دَغاستکه التفاتِ خلق سوی خود کَشَندکه خوشیم و از درون بس ناخوشند(۵۲) عِلّیّین: آسمان هفتم، بهشت، آنجا که نامه عمل فرشتگان است، ملکوت اعلی(۵۳) فُور: سرخ کم‌رنگ، بور(۵۴) مُلْتوی‌: پیچیده شده(۵۵) شَیْد کردن: نیرنگ و فریب به کار بردن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #732چرب کردن مردِ لافی، لب و سبلت خود را هر بامداد به پوستِ دُنبه و بیرون آمدن میانِ حریفان که: من چنین خورده‌ام و چنانپوست دنبه یافت شخصی مُستَهان(۵۶)هر صَباحی چرب کردی سِبْلَتاندر میان مُنْعِمان رفتی که منلوتِ چربی خورده‌ام در انجمندست بر سِبْلَت نهادی در نوید(۵۷)رمز، یعنی سوی سِبْلَت بنگریدکین گواهِ صدقِ گفتارِ من استوین نشانِ چرب و شیرین خوردن استاِشْکمش گفتی جواب بی‌طَنینکه: أبادَاللهُ کَیْدَالْکاذِبینولی شکم آن مرد یاوه‌گو با زبان حال جواب می‌داد: خدا مکر دروغگویان را نابود کناد.لافِ تو ما را بر آتش برنهادکان سبيلِ چربِ تو بر کَنده بادگر نبودی لافِ زشتت ای گدایک کریمی رحم افگندی به ماور نمودی عیب و، کژ کم باختییک طبیبی دارویِ او ساختیگفت حق که: کژ مجنبان گوش و دُمیَنْفَعَنَّ الصّادقینَ صِدْقُهُمحق تعالی میفرماید: گوش و دمت را کج تکان مده. یعنی اعضا و جوارح خود را در راه نادرستی و دغل بازی بکار نگیر زیرا راستگویی راستگویان به آنان سود میرساند.قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱۱۹Quran, Al-Maida(#5), Line #119«قَالَ اللَّهُ هَٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ ۚ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚرَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«خدای تعالی فرماید: «این روز همان روزى است كه صدق راستگويان سودشان دهد. براى آنها باغ‌هايى است كه از پاى درختانش جویبارانی روان است.  هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند، و اين است رستگاری و سعادت بزرگ.»كهف(۵۸) اندر کژ مخُسپ ای مُحْتَلِم(۵۹)آنچه داری وانما و فَاسْتَقِمای غافل، در میان غار، کج مخواب، و هرچه داری آشکارا نشان بده. بنابراین راست و مستقیم باش.قرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۱۱۲Quran, Hud(#11), Line #112«فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا ۚ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«آنسان که فرمان به تو رسد همراه مومنان راست و مستقیم باش و از حدّ راستی و راه راست درمگذرید، چه خدا بدانچه کنید بیناست.»ور نگویی عیبِ خود، باری خَمُشاز نمایش وز دَغَل خود را مَکُشگر تو نقدی یافتی، مگشا دهانهست در ره، سنگهای امتحانسنگ‌هایِ امتحان را نیز پیشامتحان‌ها هست در اَحوالِ خویشگفت یزدان: از ولادت تا به حَین(۶۰)یُفْتَنُونَ کُلَّ عامٍ مَرَّتَیْنخداوند فرمود: انسان از هنگام تولد تا مرگش مورد امتحان قرار می‌گیرد. آدمیان هر سال، دوبار امتحان می‌شوند.قرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۲۶Quran, At-Tawba(#9), Line #126«أَوَلَا يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ فِي كُلِّ عَامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لَا يَتُوبُونَ وَلَا هُمْ يَذَّكَّرُونَ.»«آیا (منافقان) نمی‌بینند که هر سال یک بار یا دو بار البته امتحان می‌شوند؟ باز هم نه توبه کنند نه پند گیرند.»امتحان در امتحان است ای پدرهین، به کمتر امتحان، خود را مَخَر(۶۱)(۵۶) مُستَهان: خوار و ذليل(۵۷) نُوید: مژدگانی، خبر خوش، در اینجا به معنی محلّ شادمانی و خوشی و مجلس ضیافت.(۵۸) كهف : غار(۵۹) مُحْتَلِم: خواب بیننده، خواب شهوانی بیننده، کسی که در خواب جُنُب می‌شود.(۶۰) حَین : مرگ(۶۱) خود را مَخَر: خودپسندی مکن، خواهان خود مشو.------------------------مجموع لغات:(۱) دُردی‌خوار: آن که ته‌نشین شراب را می‌خورد.(۲) نُقل: در اینجا طعمه، غذا.(۳) یارِ غار: مجازاً دوست بسیار صمیمی.(۴) دَم‌دار: کسی که بتواند نفس را در سینه حبس کند.(۵) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۶) اَنْصِتُوا: خاموش باشید(۷) الکن: لال(۸) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.(۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۱۰) خوش‌مَذهَب: دارایِ رویِ خوش، خوش‌آیین، خوش‌رفتار(۱۱) نَر: مجازاً قوی، با تمامِ قوّت و کامل(۱۲) مَلَأِ اَعْلی: عالَمِ بالا، جهانِ فرشتگان(۱۳) لعب: بازی، شوخی(۱۴) وَلَه: حیرت(۱۵) مِشکات: چراغدان(۱۶) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز(۱۷) عُقده: گره(۱۸) مُنْتَهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۱۹) خَس: خار، خاشاک، پست و فرومایه(۲۰) اِحْتِما: خود را از چیزی نگاه داشتن، پرهیز کردن(۲۱) طین: گل(۲۲) بیزارکُن: بیزار کننده(۲۳) بیدارکُن: بیدار کننده(۲۴) سَقام: بیماری(۲۵) نمو: رشد(۲۶) لون: رنگ(۲۷) نَسَق: نظم، ترتیب(۲۸) خَلَف:‌ جانشین(۲۹) حشیش: گیاه خشک، علف(۳۰) سَیران: همان سَیَرانِ عربی است که فارسیان «یا» را به سکون خوانند. به معنی سیر و گردش. در اینجا به خوش آمدن است.(۳۱) دُخان: دود(۳۲) دَربَندان: در محاصره ماندن، بسته شدن راه وصول به حق(۳۳) لگدکوب: لگدکوبی، مجازاً رنج و آفت(۳۴) مَقال: گفتار و گفتگو(۳۵) حُور: زن بغایت زیبای بهشتی(۳۶) دَرّ: شیر دوشیدن(۳۷) ضَیف: مهمان(۳۸) زَرْق: به صورت زرق و برق به معنی شکوه و شوکت درخشندگی است.(۳۹) عَنا: رنج(۴۰) ریش: زخم، جراحت(۴۱) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۴۲) می‌تَنَد: می‌گراید(۴۳) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده(۴۴) سهل‌ْکُن: آسان كننده(۴۵) نَزار: لاغر، ناتوان(۴۶) دونی: فرومایگی، پستی(۴۷) کیمیا: دانشی است که بدان وسیله مس را به طلا تبدیل می‌کند.(۴۸) صُنع: آفرینش، آفریدن(۴۹) حُفره: گودال(۵۰) فَنّ: علم و هنر و صنعت، دانایی، فریبندگی، تزویر(۵۱) آشنا: شنا(۵۲) عِلّیّین: آسمان هفتم، بهشت، آنجا که نامه عمل فرشتگان است، ملکوت اعلی(۵۳) فُور: سرخ کم‌رنگ، بور(۵۴) مُلْتوی‌: پیچیده شده(۵۵) شَیْد کردن: نیرنگ و فریب به کار بردن(۵۶) مُستَهان: خوار و ذليل(۵۷) نُوید: مژدگانی، خبر خوش، در اینجا به معنی محلّ شادمانی و خوشی و مجلس ضیافت.(۵۸) كهف : غار(۵۹) مُحْتَلِم: خواب بیننده، خواب شهوانی بیننده، کسی که در خواب جُنُب می‌شود.(۶۰) حَین : مرگ(۶۱) خود را مَخَر: خودپسندی مکن، خواهان خود مشو.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو بیدار شو هین رفت شب بیدار شوبیزار شو بیزار شو وز خویش هم بیزار شودر مصر ما یک احمقی نک می‌فروشد یوسفیباور نمی‌داری مرا اینک سوی بازار شوبی‌چون تو را بی‌چون کند روی تو را گلگون کندخار از کفت بیرون کند وآنگه سوی گلزار شومشنو تو هر مکر و فسون خون را چرا شویی به خونهمچون قدح شو سرنگون وآنگاه دردی‌خوار شودر گردش چوگان او چون گوی شو چون گوی شووز بهر نقل کرکسش مردار شو مردار شوآمد ندای آسمان آمد طبیب عاشقانخواهی که آید پیش تو بیمار شو بیمار شواین سینه را چون غار دان خلوتگه آن یار دانگر یار غاری هین بیا در غار شو در غار شوتو مرد نیک ساده‌ای زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را طرار شو طرار شوخاموش وصف بحر و در کم گوی در دریای اوخواهی که غواصی کنی دم‌دار شو دم‌دار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبیدار شو بیدار شو هین رفت شب بیدار شوبیزار شو بیزار شو وز خویش هم بیزار شودر مصر ما یک احمقی نک می‌فروشد یوسفیباور نمی‌داری مرا اینک سوی بازار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1422, Divan e Shamsنخواهم خانه‌ای در ده نه گاو و گله فربهولیکن مست سالارم پی سالار می‌گردمبهانه کرده‌ام نان را ولیکن مست خبازمنه بر دینار می گردم که بر دیدار می‌گردمنیم پروانه آتش که پر و بال خود سوزممنم پروانه سلطان که بر انوار می‌گردممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق قدم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کن فکانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1934, Divan e Shamsخاموش که گفت نیز هستی‌ستباش از پی انصتواش الکنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبانتان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2726انصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1466این سگان کراند ز امر انصتوااز سفه وع وع کنان بر بدر تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3199 انصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب‌خشک است باغتجربهٔ بیداری از خوابِ ذهن در انسان؟۱ - وقتی فضاگشایی می‌کنیم.۲ - وقتی قدم این لحظه را با فضاگشایی درست برمی‌داریم.۳ - وقتی که با زندگی موازی هستیم.۴ - وقتی قضاوت و مقاومت نداریم.۵ - وقتی تسلیم خواست زندگی هستیم.۶ - وقتی عیب‌های خود را می‌بینیم، ولی بدون حس ملامت و سرزنش، و تنها از روی تواضع از زندگی می‌خواهیم که عیب‌ها را از ما بگیرد.۷ - وقتی راستی و درستی حقیقی و اصیل داریم؛ دروغ نمی‌‌گوییم؛ و زرنگی نمی‌کنیم.۸ - وقتی که از این لحظه و اتفاق این لحظه راضی هستیم و پذیرش داریم.۹ - وقتی شادی بی‌سبب داریم.۱۰ - وقتی استعداد آفرینندگی زندگی در ما به صورت خلاقانه در کار است و از ما بروز می‌کند.۱۱ - وقتی عشق و خرد زندگی از ما جاری می‌شود و به بیرون می‌ریزد.۱۲ - وقتی همانیدگیها نمی‌توانند ما را به خود جذب کنند.۱۳ - وقتی خاموش هستیم، و ذهن ما ساکت شده است.۱۴ - وقتی سلسله فکر پشت سر فکر بریده می‌شود.۱۵ - وقتی به گذشته و آینده نمی‌رویم، از زمان و مکان خارج شده و در این لحظه ابدی ساکن و مستقر می‌شویم.۱۶ - وقتی ناظر و شاهد ذهن خود می‌شویم.۱۷ - وقتی با حفظ هشیاری حضور خود، نیاز این لحظه را شناسایی کرده و آن را برآورده می‌کنیم.۱۸ - وقتی آگاه هستیم که برای چه مقصود و منظوری به این جهان فرم آمده‌ایم و در راه آن قدم برمی‌داریم.۱۹ - وقتی به زندگی توکل می‌کنیم و اداره امور خود را کامل به دست زندگی می‌سپاریم.۲۰ - وقتی در کار زندگی و اتفاقاتی که قضا پیش می‌آورد دخالت نمی‌کنیم و نمی‌خواهیم اتفاقات را طبق خواست منِ ذهنی خود کنترل کنیم.۲۱ - وقتی حواس خود را بر روی کسی یا چیزی نمی‌گذاریم و تمام حواس و هشیاری ما بر روی خود ما متمرکز است و ناظر مرکز عدم خود هستیم.۲۲ - وقتی که خود را به عنوان امتداد خدا و زندگی شناسایی می‌کنیم، و خود را به صورت جسم و چهار عنصر (تن فیزیکی، هیجانات، عقل و جان جسمی) تعریف و توصیف نمی‌کنیم.۲۳ - وقتی در همه‌چیز و همه‌کس همان یک زندگی را می‌بینیم.۲۴ - وقتی با ذهن خود نمی‌خواهیم وجود خدا را اثبات کنیم، بلکه به او تبدیل می‌شویم.۲۵ - وقتی اجازه نمی‌دهیم ذهن خودش را با حضور مقایسه کند، و حضور را مانند خودش بی‌ارزش کند.۲۶ - وقتی که نمی‌خواهیم حضور را با ذهن تصرف کنیم و به دست بیاوریم. حضور به دست آوردن چیزی نیست، بلکه انداختن همانیدگیها و از دست دادن منِ ذهنی است.۲۷ - وقتی مراقب هستیم که منِ ذهنی به بهانه‌های مختلف از جمله پیشرفت معنوی ما را به مقایسه خود با دیگران و ملامت کردن و عیب‌بینی نبرد.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2021, Divan e Shamsصبحدم شد زود برخیز ای جوانرخت بربند و برس در کاروانکاروان رفت و تو غافل خفته‌ایدر زیانی در زیانی در زیانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قم اللیل که شمعی ای همامشمع اندر شب بود اندر قیامبهوش باش ای بزرگ‌مرد شب هنگام برخیز زیرا که شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان استقرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1735روز در خوابی مگو کین خواب نیستسایه فرعست اصل جز مهتاب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #599, Divan e Shamsای عاشق خوش‌مذهب زنهار مخسب امشبکان یار بهانه‌جو بر تو گنهی یابدمن بنده آن عاشق کاو نر بود و صادقکز چستی و شب‌خیزی از مه کلهی یابددر خدمت شه باشد شب همره مه باشد  تا از ملا اعلی چون مه سپهی یابد مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1234توبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #342, Divan e Shamsخبر آمد که یوسف شد به بازارهلا کو یوسف ار بازار این استفسونی خواند و پنهان کرد خود راکمینه لعب آن طرار این استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی یسمع و بی یبصر تویسر توی چه جای صاحب‌سر تویچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله لهگه تویی گویم تو را گاهی منمهر چه گویم آفتاب روشنمهر کجا تابم ز مشکات دمیحل شد آنجا مشکلات عالمیظلمتی را کافتابش برنداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشتحدیث«مَن کانَ لِلهِ کانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #560عقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده‌یی سخت‌ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده‌ چندی دگر بگشاده گیرعقده‌یی کان بر گلوی ماست سختکه بدانی که خسی یا نیک‌بختمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2909احتما کن احتما ز اندیشه‌هافکر شیر و گور و دلها بیشه‌هااحتماها بر دواها سرور استزانکه خاریدن فزونی گر استاحتما اصل دوا آمد یقیناحتما کن قوت جان را ببینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #137, Divan e Shamsاو همه عیب تو گیرد تا بپوشد عیب خودتو برو از غیب جان ریزی و می‌دانی چرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #362قبض دیدی چاره آن قبض کنزانکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4589باز آمدن به شرح قصه شاهزاده و ملازمت او در حضرت شاهشاهزاده پیش شه حیران اینهفت گردون دیده در یک مشت طینهیچ ممکن نی به بحثی لب گشودلیک جان با جان دمی خامش نبودآمده در خاطرش کین بس خفی‌ستاینهمه معنی‌ است پس صورت ز چیستصورتی از صورتت بیزارکنخفته‌یی هر خفته را بیدارکنآن کلامت می‌رهاند از کلاموآن سقامت می‌جهاند از سقامپس سقام عشق جان صحت استرنجهااش حسرت هر راحت استای تن اکنون دست خود زین جان بشوور نمی‌شویی جز این جانی بجوحاصل آن شه نیک او را می‌نواختاو از آن خورشید چون مه می‌گداختآن گداز عاشقان باشد نموهمچو مه اندر گدازش تازه‌روجمله رنجوران دوا دارند امیدنالد این رنجور کم افزون کنیدخوشتر از این سم ندیدم شربتیزین مرض خوشتر نباشد صحتیزین گنه بهتر نباشد طاعتیسالها نسبت بدین دم ساعتیمولوی، دیوان شمس، ترجیعات ۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Tarjiaat)#30, Divan e Shamsجهان را گر بسوزانی فلک را گر بریزانیجهان راضیست و می‌داند که صد لونش بیاراییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4601مدتی بد پیش این شه زین نسقدل کباب و جان نهاده بر طبقگفت شه از هر کسی یک سر بریدمن ز شه هر لحظه قربانم جدیدمن فقیرم از زر از سر محتشمصد هزاران سر خلف دارد سرمبا دو پا در عشق نتوان تاختنبا یکی سر عشق نتوان باختنهر کسی را خود دو پا و یک‌ سر استبا هزاران پا و سر تن نادر استزین سبب هنگامه‌ها شد کل هدرهست این هنگامه هر دم گرم‌ترمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2377گاو در بغداد آید ناگهانبگذرد او زین سران تا آن سراناز همه عیش و خوشی‌ها و مزهاو نبیند جز که قشر خربزهکه بود افتاده بر ره یا حشیشلایق سیران گاوی یا خریشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4607معدن گرمی‌ است اندر لامکانهفت دوزخ از شرارش یک دخانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2460گر مراقب باشی و بیدار توبینی هر دم پاسخ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #409هر که بیدارست او در خواب‌ترهست بیداریش از خوابش بترچون به حق بیدار نبود جان ماهست بیداری چو دربندان ماجان همه روز از لگدکوب خیالوز زیان و سود وز خوف زوالنی صفا می‌ماندش نی لطف و فرنی به سوی آسمان راه سفرخفته آن باشد که او از هر خیالدارد اومید و کند با او مقالدیو را چون حور بیند او به خوابپس ز شهوت ریزد او با دیو آبچونکه تخم نسل او در شوره ریختاو به خویش آمد خیال از وی گریختضعف سر بیند از آن و تن پلیدآه از آن نقش پدید ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #361من کریمم نان نمایم بنده راتا بگریاند طمع آن زنده رابینی طفلی بمالد مادریتا شود بیدار وا جوید خوریکو گرسنه خفته باشد بی‌خبروان دو پستان می‌خلد از بهر درکنت کنزا رحمه مخفیهفابتعثت امه مهدیهمن گنجینه رحمت و مهربانی پنهان بودمپس امتی هدایت شده را برانگیختمحدیث قدسی«کُنتُ کَنزاً مَخفِیّاً فاحببتُ اَنْ اُعْرَف...»«من گنجینه رحمت نهانی بودم و می خواستم که شناخته شوم...»هر کراماتی که می‌جویی به جاناو نمودت تا طمع کردی در آنچند بت بشکست احمد در جهانتا که یا رب‌گوی گشتند امتانگر نبودی کوشش احمد تو هممی‌پرستیدی چو اجدادت صنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #9, Divan e Shamsای جان جان جان جان ما نامدیم از بهر نانبرجه گدارویی مکن در بزم سلطان ساقیامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #368این سرت وارست از سجده صنمتا بدانی حق او را بر اممگر بگویی شکر این رستن بگویکز بت باطن همت برهاند اویمر سرت را چون رهانید از بُانهم بدان قوت تو دل را وارهانسر ز شکر دین از آن برتافتیکز پدر میراث مفتش یافتیمرد میراثی چه داند قدر مالرستمی جان کند مجان یافت زالچون بگریانم بجوشد رحمتمآن خروشنده بنوشد نعمتمگر نخواهم داد خود ننمایمشچونش کردم بسته‌دل بگشایمشرحمتم موقوف آن خوش گریه‌هاستچون گریست از بحر رحمت موج خاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوش   مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۵۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1509تفسیر و هو معکم اینما کنتمقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Al-Hadid(#57), Line #4«وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ … .»«و اوست با شما، هرجا که باشید… .»بار دیگر ما به قصه آمدیمما از آن قصه برون خود کی شدیمگر به جهل آییم آن زندان اوستور به علم آییم آن ایوان اوستور به خواب آییم مستان وییمور به بیداری به دستان وییمور بگرییم ابر پر زرق وی‌ایمور بخندیم آن زمان برق وی‌ایمقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۴۳Quran, An-Najm(#53), Line #43«وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَىٰ.»«و اوست كه مى‌خنداند و مى‌گرياند.»ور به خشم و جنگ عکس قهر اوستور به صلح و عذر عکس مهر اوستما که‌ایم اندر جهان پیچ پیچچون الف او خود چه دارد هیچ‌هیچمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2172, Divan e Shamsو هو معکم یعنی با توست در این جستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٢٩Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2329چون الف چیزی ندارم ای کریمجز دلی دلتنگ‌تر از چشم میممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٣٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2334خود ندارم هیچ به سازد مراکه ز وهم دارم است این صد عنامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsبی‌چون تو را بی‌چون کند روی تو را گلگون کندخار از کفت بیرون کند وآنگه سوی گلزار شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1247, Divan e Shamsزین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذرچون ز چونی دم زند آنکس که شد بی‌چون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsمشنو تو هر مکر و فسون خون را چرا شویی به خونهمچون قدح شو سرنگون وآنگاه دردی‌خوار شومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4725کاشکی هستی زبانی داشتیتا ز هستان پرده‌ها برداشتیهرچه گویی ای دم هستی از آنپرده‌ دیگر بر او بستی بدانآفت ادراک آن قال است و حالخون به خون شستن محال است و محالمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3222کی تراشد تیغ دسته خویش رارو به جراحی سپار این ریش رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsدر گردش چوگان او چون گوی شو چون گوی شووز بهر نقل کرکسش مردار شو مردار شومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2466پیش چوگان‌های حکم کن فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکانمولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی الصمدزنده‌یی زین مرده بیرون آوردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2254گفت بیماری مرا این بخت دادکامد این سلطان بر من بامدادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsآمد ندای آسمان آمد طبیب عاشقانخواهی که آید پیش تو بیمار شو بیمار شوحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۶۳Poem(Qazal)#63, Divan e Hafezعاشق که شد که یار به حالش نظر نکردای خواجه درد نیست وگرنه طبیب هستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2551گفت پیغمبر مر آن بیمار رااین بگو کای سهل‌کن دشوار راآتنا فی دار دنیانا حسنآتنا فی دار عقبانا حسنپروردگارا در سرای دنیا بر ما خیر و نیکی ارزانی دار و در سرای آخرت نیز خیر و نیکی بر ما عطا فرماقرآن کریم، سوره بقره (٢)، آيه ٢٠١Quran, Al-Baqarah(#2), Line #201«… رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»«… پروردگارا در دنیا، به ما نیکی عطا فرما و در آخرت نیز نیکی ارزانی دار و ما را از کیفر دوزخ مصون دار.»راه را بر ما چو بستان کن لطیفمنزل ما خود تو باشی ای شریفمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3207خواجه اشکسته‌بند آنجا رودکه در آنجا پای اشکسته بودکی شود چون نیست رنجور نزارآن جمال صنعت طب آشکارخواری و دونی مس‌ها برملاگر نباشد کی نماید کیمیامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsاین سینه را چون غار دان خلوتگه آن یار دانگر یار غاری هین بیا در غار شو در غار شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‌قیمتی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsتو مرد نیک ساده‌ای زر را به دزدان داده‌ایخواهی بدانی دزد را طرار شو طرار شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #377ما درین انبار گندم می‌کنیمگندم جمع آمده گم می‌کنیممی‌نیندیشیم آخر ما به هوشکین خلل در گندم است از مکر موشموش تا انبار ما حفره زده‌ستوز فنش انبار ما ویران شده‌ستاول ای جان دفع شر موش کنوآنگهان در جمع گندم جوش کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2133, Divan e Shamsخاموش وصف بحر و در کم گوی در دریای اوخواهی که غواصی کنی دم‌دار شو دم‌دار شوعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal) #264, Divan e Attarاگر خواهی کزین دریا وزین گوهر نشان یابینشانی نبودت هرگز چو نفست همنشین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دم مزن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نامد در زبان و در بیاندم مزن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نامد درکتاب و در خطابدم مزن تا دم زند بهر تو روحآشنا بگذار در کشتی نوحمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #721افتادن شغال در خم رنگ و رنگین شدن و دعوی طاووسی کردن میان شغالانآن شغالی رفت اندر خم رنگاندر آن خم کرد یک‌ ساعت درنگپس برآمد پوستش رنگین شدهکه منم طاووس علیین شدهپشم رنگین رونق خوش یافتهآفتاب آن رنگ‌ها برتافتهدید خود را سبز و سرخ و فور و زردخویشتن را بر شغالان عرضه کردجمله گفتند ای شغالک حال چیستکه تو را در سر نشاط ملتوی‌ستاز نشاط از ما کرانه کرده‌ییاین تکبر از کجا آورده‌یییک شغالی پیش او شد کای فلانشید کردی یا شدی از خوشدلانشید کردی تا به منبر برجهیتا ز لاف این خلق را حسرت دهیبس بکوشیدی ندیدی گرمییپس ز شید آورده‌ای بی‌شرمییگرمی آن اولیا و انبیاستباز بی‌شرمی پناه هر دغاستکه التفات خلق سوی خود کشندکه خوشیم و از درون بس ناخوشندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #732چرب کردن مرد لافی لب و سبلت خود را هر بامداد به پوست دنبه و بیرون آمدن میان حریفان که من چنین خورده‌ام و چنانپوست دنبه یافت شخصی مستهانهر صباحی چرب کردی سبلتاندر میان منعمان رفتی که منلوت چربی خورده‌ام در انجمندست بر سبلت نهادی در نویدرمز یعنی سوی سبلت بنگریدکین گواه صدق گفتار من استوین نشان چرب و شیرین خوردن استاشکمش گفتی جواب بی‌طنینکه ابادالله کیدالکاذبینولی شکم آن مرد یاوه‌گو با زبان حال جواب می‌داد خدا مکر دروغگویان را نابود کنادلاف تو ما را بر آتش برنهادکان سبيل چرب تو بر کنده بادگر نبودی لاف زشتت ای گدایک کریمی رحم افگندی به ماور نمودی عیب و کژ کم باختییک طبیبی داروی او ساختیگفت حق که کژ مجنبان گوش و دمینفعن الصادقین صدقهمحق تعالی میفرماید گوش و دمت را کج تکان مده یعنی اعضا و جوارح خود را در راه نادرستی و دغل بازی بکار نگیر زیرا راستگویی راستگویان به آنان سود میرساندقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۱۱۹Quran, Al-Maida(#5), Line #119«قَالَ اللَّهُ هَٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ ۚ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚرَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»«خدای تعالی فرماید: «این روز همان روزى است كه صدق راستگويان سودشان دهد. براى آنها باغ‌هايى است كه از پاى درختانش جویبارانی روان است.  هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند، و اين است رستگاری و سعادت بزرگ.»كهف اندر کژ مخسپ ای محتلمآنچه داری وانما و فاستقمای غافل در میان غار کج مخواب و هرچه داری آشکارا نشان بده بنابراین راست و مستقیم باشقرآن کریم، سورهٔ هود (۱۱)، آیهٔ ۱۱۲Quran, Hud(#11), Line #112«فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا ۚ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»«آنسان که فرمان به تو رسد همراه مومنان راست و مستقیم باش و از حدّ راستی و راه راست درمگذرید، چه خدا بدانچه کنید بیناست.»ور نگویی عیب خود باری خمشاز نمایش وز دغل خود را مکشگر تو نقدی یافتی مگشا دهانهست در ره سنگهای امتحانسنگ‌های امتحان را نیز پیشامتحان‌ها هست در احوال خویشگفت یزدان از ولادت تا به حینیفتنون کل عام مرتینخداوند فرمود انسان از هنگام تولد تا مرگش مورد امتحان قرار می‌گیرد آدمیان هر سال دوبار امتحان می‌شوندقرآن کریم، سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۱۲۶Quran, At-Tawba(#9), Line #126«أَوَلَا يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ فِي كُلِّ عَامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لَا يَتُوبُونَ وَلَا هُمْ يَذَّكَّرُونَ.»«آیا (منافقان) نمی‌بینند که هر سال یک بار یا دو بار البته امتحان می‌شوند؟ باز هم نه توبه کنند نه پند گیرند.»امتحان در امتحان است ای پدرهین به کمتر امتحان خود را مخر

برنامه شماره ۹۲۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۶ اوت ۲۰۲۲ -  ۲۶ مردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۹ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۹ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۹ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ مننورِ دو دیدهٔ منی، دور مشو ز چشمِ منشعلهٔ سینهٔ منی، کم مکن از شرارِ منیارِ من و حریفِ من، خوبِ من و لطیفِ منچستِ من و ظریفِ من، باغِ من و بهارِ منای تنِ من خرابِ تو، دیدهٔ من سحابِ توذرّهٔ آفتابِ تو، این دلِ بی‌قرارِ منلب بگشا و مشکلم حل کن و شاد کن دلمکآخر تا کجا رسد پنج و ششِ قمارِ منتا که چه زاید این شبِ حامله از برایِ منتا به کجا کشد بگو مستیِ بی‌خمارِ من؟تا چه عمل کند عجب شُکرِ من و سپاس منتا چه اثر کند عجب ناله و زینهارِ منگفت: خُنُک تو را که تو در غمِ ما شدی دوتوکار تو راست در جهان ای بگزیده کارِ منمستِ منی و پستِ من، عاشق و می‌پرستِ منبرخورد او ز دستِ من، هر که کشید بارِ منرو، که تو راست کرّ و فر، مجلسِ عیش نِهْ ز سرزانکه نظر دهد نظر، عاقبت انتظارِ منگفتم: وانما که چون زنده کنی تو مرده را؟زنده کن این تنِ مرا از پیِ اعتبارِ(۱) منمرده‌تر از تنم مجو، زنده کنش به نورِ هوتا همه جان شود تنم، این تنِ جانسپارِ منگفت: ز من نه بارها دیده‌ای اعتبارهابر تو یقین نشد عجب قدرت و کار و بارِ من؟گفتم: دید دل، ولی سیر کجا شود دلیاز لُطَف(۲) و عجایبت، ای شه و شهریارِ من؟عشق کشید در زمان گوشِ مرا به گوشه‌ایخواند فسون، فسونِ او دامِ دلِ شکارِ منجان ز فسونِ او چه شد؟ دم مزن و مگو چه شدور بِچَخی(۳)، تو نیستی محرم و رازدارِ من(۱) اعتبار: عبرت گرفتن، اطمینان و اعتماد کردن(۲) لُطَف: نرمی، احسان(۳) چَخیدن: حرف زدن، کوشیدن، دشمنی کردن----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را: ای تو قرین و یارِ منهیچ مباش یک نَفَس غایب از این کنارِ مننورِ دو دیدهٔ منی، دور مشو ز چشمِ منشعلهٔ سینهٔ منی، کم مکن از شرارِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۴) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1299نی، تو گویی هم به گوشِ خویشتن  نَی من و نی غیرِ من، ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دَم مَزَن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نامد در زبان و در بیاندَم مَزَن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نامد درکتاب و در خطابدَم مَزَن تا دم زند بهر تو روحآشنا(۵) بگذار در کشتیِّ نوح(۵) آشنا: شنا----------حافظ، ديوان غزليات، غزل شمارهٔ ۱Poem(Qazal)#1, Divan e Hafezحضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظمَتَی مَا تَلقَ مَنْ تَهْوَی دَعِ الدُّنْیَا وَ اَهْمِلْهَا«اگر خواهانِ حضور در پیشگاهِ معشوقی، هرگز از او غایب مشو و هرگاه رسیدی به کسی که او را دوست می‌داری (معشوق)، دنیا را رها کن و از آن درگذر.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #228, Divan e Shamsبیار آن که قرین را سویِ قرین کَشَدافرشته را ز فَلَک جانبِ زمین کَشَدابِجِه بِجِه ز جهان همچو آهوان از شیرگرفتمش همه کان است، کان به کین کَشَدابِکَش تو خارِ جفاها، از آن که خارکَشیبه سبزه و گل و ریحان و یاسمین کَشَدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1091از لِقای هر کسی، چیزی خَوریوز قِرانِ(۶) هر قَرین، چیزی بَریچون ستاره با ستاره شد قرینلایقِ هر دو اثر زاید یقین(۶) قِران: در لغت به معنی بستن و پیوستن دو چیز به یکدیگر است. در اصطلاح نجومی دو ستاره‌ای را گویند که در یک برج به یک درجه رسند.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1100هر زمینی کآن قرین شد با زُحَلشوره گشت و کِشت را نبْود مَحَلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #888, Divan e Shamsپنبه برون کن ز گوش عقل و بصر را مپوشکان صنم حلّه‌پوش سوی بصر می‌رودنای و دف و چنگ را از پیِ گوشی زنندنقشِ جهان جانبِ نقش‌نگر(۷) می‌رودآن نظری جو که آن هست ز نورِ قدیمکاین نظرِ ناریت همچو شرر می‌رودجنس رود سویِ جنس، بس بُوَد این امتحانشه سویِ شه می‌رود، خر سویِ خر می‌رودهر چه نهالِ تَرَست، جانبِ بستان برندخشک چو هیزم شود، زیرِ تبر می‌رودآبِ معانی بخور، هر دم چون شاخِ ترشکر که در باغِ عشق، جویِ شِکَر می‌رودبس کن از این امر و نهی، بین که تو نفسِ حَرون(۸)چونْش بگویی: مرو، لنگ بَتَر می‌رود(۷) نقش‌نگر: ظاهربین، کسی که به نقش و نگار نظر دارد.(۸) حَرون: سرکش، نافرمان----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت  ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنارِ بامی ای مستِ مُدام(۹)پَست بنشین(۱۰) یا فرودآ، وَالسَّلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دمِ خوش را کنارِ بام دان(۹) مُدام: شراب(۱۰) پَست بنشین: آسوده بنشین، در اینجا یعنی عقب‌تر بنشین.----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3704پس پیمبر دفع کرد این وَهْم از اوتا نباشد در غلط سوداپز(۱۱) اووآنکه اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بُوَد کو سویِ زیرمی‌رود، پندارد او کو هست چیر(۱۲)(۱۱) سوداپز: سوداپزنده، سودا پختن به معنی خیالات و آرزوهای واهی و بی اساس کردن است.(۱۲) چیر: چیره، غالب، مسلط----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهدِ فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۳) بود(۱۳) تَفتیق: شکافتن----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سَعیُکُم شَتّیٰ(۱۴)، تناقض اندریدروز می‌دوزید، شب بر می‌دَرید«تلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است، و شما در دامِ تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنید.»قرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»   «كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه‌گون است.»(۱۴) شَتّی: پراکنده----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۵) و سَنی(۱۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۵) حَبر: دانشمند، دانا(۱۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمحور‌های شَر:۱- قرین: قرین یکی از لغزشگاه‌هاست که می‌تواند جلوی پیشرفتِ ما را بگیرد.۲- تمرکز بر روی دیگران: اگر حواست برود به دیگران، دیگر بدبخت شدی.۳- مراد خواستن از چیزهای این دنیایی؛ از خدا غیرِ خدا را خواستن نیز محورِ شر است.۴- نیک‌نامی: اگر دیگران را متقاعد می‌کنی که آنطوری که آنها فکر می‌کنند نیستی، یعنی واردِ محورِ شر شده‌ای. پندارِ کمال سبب می‌شود که نظراتِ دیگران برای ما مهم شود.۵- حسِّ بی‌ارزشی: وقتی خودمان را به حساب نمی‌آوریم، به دامِ قضاوت و تقلید می‌افتیم.۶- سبب‌سازیِ ذهن: ما فکر می‌کنیم که با تند تند فکر کردن می‌توانیم راهِ حل را پیدا کنیم. وقتی که مرکزِ‌ ما سبب‌ساز است، کارگهِ شیشه‌گری هستیم.۷- سوال کردن و عجله۸- پشیمانی و ملامت (البته پشیمانی الگوی تخریب است که جزءِ محورِ زمانِ روانشناختی است.)۹- فضابندی و عدمِ فضاگشایی۱۰- فکرهای همانیده‌ای که ما را خشک می‌کند.۱۱- میل به همانیدگی و همانیده شدن و جایگزینیِ همانیدگی ها۱۲-  خرافات و باورهای غلط۱۳- نفرین۱۴- عدمِ رعایتِ‌ قانونِ جبران۱۵- عدمِ تمییزِ نیازِ واقعی و نیازِ ذهنی۱۶- می‌دانمِ من ذهنی۱۷- سرنگونی: فکر می‌کنیم که داریم درست می‌کنیم، ولی در اصل داریم خراب می‌کنیم.۱۸- غفلت از حفظِ هشیاری و رفتن به گذشته و آینده۱۹ - مقایسه و حسادت۲۰ - با ذهن تلاش کردن و فهمیدن که خدا چگونه کار می‌کند.۲۱- عدمِ پرهیز خیلی راحت‌تر می‌تواند خراب‌کاری کند.۲۲- تأخیر۲۳- کارافزایی۲۴- مقایسه: چه حسِّ تحقیر باشد چه تکبّر۲۵- نیازهای روانشناختی: مثلاً ناراحت شدن برای چیزی که چندین سالِ پیش اتّفاق افتاده است؛ و یا نیازِ ما برای شکست خوردنِ کسی برای بالا آمدنِ خودمان.۲۶- ناز کردن و عدمِ اضطرار۲۷- محورِ شرِّ اصلی این است که خدا را به جسم دراوریم.۲۸- نقش‌ها: وقتی با نقش‌ها همانیده هستیم، در شر هستیم.۲۹- اختیار را دستِ من ذهنی دادن: ذهنِ بدونِ ناظر، خری است که رها شده است و زندگیِ ما را نیز خراب کرده است.۳۰- عدمِ توکّل و اطمینان به زندگی۳۱- نسیان و فراموشیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بتِ شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140بَس دُعاها کان زیان است و هَلاکوَز کَرَم می‌نَشنَود یَزدانِ پاکمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsدل را تمام بَرکَن ای جان، ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشقِ الهی ناموسِ خلق خواهی؟ناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید، بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید، کان حضرتی است سامی(۱۷)(۱۷) سامی: بلندمرتبه----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1144 هر نَفَس نو می‌‌شود دنیا و مابی‌‌خبر از نو شدن اندر بقامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که رَوَم، به گلستانمتا صورتِ تو قرینِ دل شدبر خاک نِیَم، بر آسمانممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #443چون به آخر، فرد خواهم ماندنخُو نباید کرد با هر مرد و زنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2102کی پَرَد مرغی مگر با جنسِ خودصحبتِ ناجنس، گور است و لَحَد(۱۸)(۱۸) لَحَد: قبر----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ(۱۹) درویش و، هلاکِ بولهب(۱۹) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2525همچنین ز آغاز قرآن تا تمامرَفضِ(۲۰) اسباب است و علّت، والسلامکشف این نه از عقلِ کارافزا بُوَدبندگی کن تا تو را پیدا شود(۲۰) رَفض: دور انداختن، طرد کردن، ترک کردن----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1474پس ز درد اکنون شکایت برمَدارکوست سویِ نیست اسبی راهوارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1467چونکه اصلِ کارگاه آن نیستی استکه خلأ و بی‌نشان است و تهی استجمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۱)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۲)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر استنیستی چون هست بالایین‌ْطَبَقبر همه بُردند درویشان سَبَق(۲۱) اِنکِسار: شکسته شدن، شکستگی(۲۲) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفات خداوند----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنعِ حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1420ساعتی گرگی در آید در بشرساعتی یوسف‌رُخی همچون قمرمی‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیرِ آن بیماری‌َستزهرِ او در جمله جُفتان(۲۳) ساریَ‌ست(۲۴)(۲۳) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۲۴) ساری: سرایت‌کننده----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت  ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیرِ نطق و غیرِ ایماء(۲۵) و سِجِل(۲۶)صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌(۲۵) ايماء: اشاره كردن(۲۶) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1237هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ تو   کو حقیقت هست خون‌آشامِ تو  از خلیلِ حق بیاموز این سِیَرکه شد او بیزار اوّل از پدرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گُریز از شیر و اژدرهایِ نرز آشنایان و ز خویشان کن حَذَردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #94در حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دِلجُویِ توستکه ازو اندر گُریزی در خَلا(۲۷)استعانت(۲۸) جویی از لطفِ خدا(۲۷) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۲۸) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2641یار را با یار چون بنشسته شدصد هزاران لوحِ سِر دانسته شدلوحِ محفوظیست پیشانیِّ یاررازِ کَوْنَیْنَش نماید آشکارهادیِ راه است یار اندر قُدوم(۲۹)مصطفیٰ زین گفت: اَصحابی نُجُوم(۳۰)نَجم(۳۱)، اندر ریگ و دریا رهنماستچشم، اندر نَجم نِه، کو مُقتَداست(۳۲)چشم را با روی او می‌دار جفتگَرد مَنگیزان(۳۳) ز راهِ بحث و گفتزآنکه گردد نَجم پنهان، زآن غبارچشم بهتر از زبانِ با عِثار(۳۴)(۲۹) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۳۰) نجوم: جمعِ نَجم؛ ستارگان(۳۱) نَجم: ستاره(۳۲) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۳۳) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۳۴) عِثار: لغزش----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #25خلوت از اغیار باید، نه ز یارپوستین بهرِ دی آمد نه بهارعقل با عقلِ دگر دوتا شودنور، افزون گشت و ره، پیدا شودنفس با نفسِ دگر خندان شودظلمت افزون گشت، ره، پنهان شودیار، چشمِ توست، ای مردِ شکاراز خس و خاشاک او را پاک دارهین به جاروبِ زبان، گَردی مکُنچشم را از خَس، ره آوردی مکنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نَبْوَد بَتَر از ناشناختتو بَرِ یار و، ندانی عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1901همچنین تاجِ سلیمان میل کردروزِ روشن را بر او چون لَیْل(۳۵) کردگفت: تاجا کژ مشو بر فرقِ من آفتابا کم مشو از شرقِ من راست می‌کرد او به دست آن تاج راباز کژ می‌شد برو تاج ای فَتیٰ(۳۶)هشت بارش راست کرد و گشت کژگفت: تاجا چیست آخِر؟ کژ مَغَژگفت: اگر صد رَه کنی تو راست، منکژ روم، چون کژ روی ای مؤتَمَن(۳۷)پس سلیمان اَندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش، کرد سردبعد از آن تاجش همآن دَم راست شدآنچنانکه تاج را می‌خواست شد(۳۵) لَیل: شب(۳۶) فتیٰ: جوانمرد، جوان(۳۷) مؤتَمَن: امین، کسی که مورد اعتماد باشد.----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #315گوش دار، ای اَحْوَل(۳۸) این‌ها را به هوشدارویِ دیده بکَش از راهِ گوش(۳۸) اَحْوَل: دوبین----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #459من به صحرا خلوتی بگزیده‌امخلق را من دزدِ جامه دیده‌اممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #712هین مشو چون قند پیشِ طوطیانبلکه زَهری شو، شو ایمن از زیانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1834دانه پنهان کن، به کلّی دام شوغنچه پنهان کن، گیاهِ بام شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #263در زمینِ مردمان، خانه مکُنکارِ خود کن، کارِ بیگانه مکُنکیست بیگانه؟ تنِ خاکیِّ توکز برای اوست غمناکیِّ تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #84پاک سُبحانی که سیبستان(۳۹) کنددر غَمامِ(۴۰) حرفشان پنهان کنندزین غَمامِ بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی، کز سیب نآید غیرِ بویباری، افزون کَش تو این بو را به هوشتا سویِ اصلت بَرَد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زُکامتن بپوش از باد و بُودِ سردِ عامتا نَینداید(۴۱) مَشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردتر(۳۹) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۴۰) غَمام: لفظاً به معنیِ ابر است؛ در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۴۱) نَینداید: اندوده نکند. از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار؛ در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بُوَد کز عکسِ آن جُوهای خَمرمست گردم، بو بَرَم از ذوقِ اَمرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2671زآنکه جنسیّت عجایب جاذبی‌ستجاذبش جنس است هرجا طالبی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3703هر یکی در پَرده‌یی، موصول‌خُوستوهمِ او آنست، کآن خود عینِ هُوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #78چاره آن باشد که خود را بنگرمورنه او خندد مرا: من کی خَرم؟او جمیل(۴۲) است و مُحِبُّ لِلْجَمالکی جوانِ نو گزیند پیرِ زال(۴۳)؟خوب خوبی را کند جذب این بدانطَیّبات لِلطَّیبین بر وی بخوانحدیث«اِنَّ اللهَ جمیلٌ يُحِبُّ الْجَمال»«همانا خداوند، زیباست، زیبایی را دوست می‌دارد.»قرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«…وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ…»«…و زنان پاک برای مردان پاک…»ذهن خلاق و پاک از همانیدگی برای انسانهای هشیار به هشیاری حضور است.(۴۲) جمیل: زیبا(۴۳) پیرِ زال: پیرِ سفید مو، پیرِ فرتوت----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۴۴)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۴۵)(۴۴) نارِیه: آتشین(۴۵) عاریه: قرضی----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #81در جهان هر چیز چیزی جذب کردگرم، گرمی را کشید و سرد، سردقسمِ باطل، باطلان را می‌کَشندباقیان از باقیان هم سرخَوشندناریان مر ناریان را جاذب‌اندنوریان مر نوریان را طالب‌اندچشم چون بستی، تو را تاسه گرفت(۴۶)نورِ چشم از نورِ روزن کی شِکِفت؟تاسهٔ تو جذبِ نورِ چشم بودتا بپیوندد به نورِ روز زودچشم، باز ار تاسه گیرد مر تو رادان که چشمِ دل ببستی، بر گُشا(۴۶) تاسه گرفتن: دل گرفتن----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه برآمد روز، بَرجه، کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروزِ روشن، هر که او جویَد چراغعینِ جُستن، کوریَش دارد بلاغ(۴۷)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باش در میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردنست ای روزجو(۴۷) بلاغ: رسانیدن، دلالت کامل----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsای تنِ من خرابِ تو، دیدهٔ من سحابِ توذرّهٔ آفتابِ تو، این دلِ بی‌قرارِ منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیرِ خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مَندیش و مَایست که هزاران خانه از یک نقدِ گنجتوان عمارت کرد، بی‌تکلیف و رنجعاقبت این خانه خود ویران شودگنج از زیرش یقین عُریان شودلیک آنِ تو نباشد، زآنکه روحمزدِ ویران کردنَسْتَش آن فُتوح(۴۸)(۴۸) فُتوح: گشایش در حال باطنی سالک، گشایش----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #123هیکلش از یاد رفت و، شد پدید اندرو شُوری، گریبان را دَریدمیزد او دو دست را بر رُو و سَر کَلّه را میکوفت بر دیوار و دَرآنچنان که خون ز بینیّ و سرششد روان و رحم کرد آن مَهترشنعره‌ها زد، خلق جمع آمد بر اوگبر گویان: اَیُهَاالنّاسُ احْذَروا(۴۹)می‌زد او بر سر که ای بی‌عقل سرمی‌زد او بر سینه که ای بی‌نور بَرسَجده می‌کرد او کای کُلِّ زمینشرمسارست از تو این جُزوِ مَهین(۵۰)تو که کُلّی، خاضِعِ امرِ وییمن که جُزوم، ظالم و زشت و غَوی(۵۱)تو که کُلّی خوار و لرزانی ز حقمن که جُزوم در خِلاف و در سَبَق(۵۲)هر زمان می‌کرد رُو بر آسمانکه ندارم رُویِ این قبلهٔ جهانچون ز حد بیرون، بلرزید و طپیدمصطفی‌اش در کنارِ خود کشیدساکنش کرد و بسی بنواختشدیده‌اش بگشاد و داد اِشناختشتا نگرید ابر، کی خندد چَمَن؟تا نگرید طفل، کی جُوشَد لَبَن(۵۳)؟طفلِ یک روزه همی‌داند طریقکه بگریم تا رسد دایهٔ شفیقتو نمی‌دانی که دایهٔ دایگانکم دهد بی‌گریه شیر او رایگان؟گفت فَلْیَبْکُوا کَثیراً، گوش دارتا بریزد شیرِ فضلِ کردگارقرآن کریم، سوره توبه (۹)، آیه ۸۲Quran, At-Tawba(#9), Line #82«فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيَبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»«به سزاى اعمالى كه انجام داده‌اند بايد كه اندك بخندند و فراوان بگريند.»گریهٔ ابرست و سوزِ آفتاباُستُن(۵۴) دنیا، همین دو رشته تاب(۵۵)گر نبودی سوزِ مهر و اشکِ ابرکی شدی جسم و عَرَض زَفْت و ستبر؟کی بُدی معمور این هر چار فصل؟گر نبودی این تَف(۵۶) و این گریه اصلسوز مهر و گریهٔ ابر جهانچون همی دارد جهان را خوش‌دهانآفتاب عقل را در سوز دارچشم را چون ابرِ اشک‌افروز دار(۴۹) احْذَروا: حذر کنید، پرهیز کنید(۵۰) مَهین: خوار و حقیر(۵۱) غَوی: گمراه(۵۲) در سَبَق: در پیشی گرفتن، در اینجا به معنی از حد گذشتن.(۵۳) لَبَن: شیر(۵۴) اُستُن: ستون(۵۵) تاب: فعل امر از مصدر تابیدن، یعنی به این دو امر توسل جو.(۵۶) تَف: حرارت، گرما----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsلب بگشا و مشکلم حل کن و شاد کن دلمکآخر تا کجا رسد پنج و ششِ قمارِ منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورَوْ که بی یَسْمَع و بی یُبصِر توییسِر تویی، چه جایِ صاحبْ‌سِر توییچون شدی مَن کانَ لِلَه از وَلَه(۵۷)من تو را باشم که کان اللهُ لَهحدیث«مَن کانَ لِلهِ کانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گَه تویی گویم تو را، گاهی منمهر چه گویم، آفتابِ روشنمهر کجا تابم ز مِشکاتِ دَمیحل شد آنجا مشکلاتِ(۵۸) عالمیظلمتی را کآفتابش برنداشتاز دَمِ ما، گردد آن ظلمت چو چاشتْ(۵۹)(۵۷) وَلَه: حیرت(۵۸) مِشکات: چراغدان(۵۹) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsتا چه عمل کند عجب شُکرِ من و سپاس منتا چه اثر کند عجب ناله و زینهارِ منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچ(۶۰)(۶۰) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۶۱)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۶۱) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1546که اشْتِهارِ(۶۲) خلق، بندِ مُحْکَم استدر ره، این از بندِ آهن کی کم است؟(۶۲) اشْتِهار: مشهور بودن----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدآن فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم، روزِ چندهرکه را مردم سُجودی می‌کنندزهر اندر جانِ او می‌آکنندچونکه برگردد از او آن ساجدشدانَد او کان زَهر بود و موبِدشای خُنُک آن را که ذَلَّتْ نَفْسُهُوایِ آن کز سَرکشی شد چون کُه او اشاره به حدیث نبوی: «خوشا به حال کسی که نفسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزند خود از مردم دور کرده است.»این تکبّر، زهر قاتل دان که هستاز میِ پُرزَهر شد آن گیج، مستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکِه داد او، حُسنِ خود را در مَزاد(۶۳)صد قَضایِ بَد، سویِ او رو نَهاد(۶۳) مَزاد: مزایده و به معرضِ فروش گذاشتن.----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت: خُنُک تو را که تو در غمِ ما شدی دوتوکار تو راست در جهان ای بگزیده کارِ منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۷۴Poem(Qazal)#74, Divan e Hafezحاصلِ کارگهِ کون و مکان، این همه نیستباده پیش آر که اسبابِ جهان، این همه نیست دولت آن است که بی خونِ دل آید به کنارورنه با سعی و عمل، باغِ جنان، این همه نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاً از لفظِ رسول خوانده استم حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌های دنیویِ او را از میان می‌برد. و اگر کسی غمهای مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت: رَو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری که شدستی همه‌کارههمه حجّاج برفته حرم و کعبه بدیدهتو شتر هم نخریده که شکستست مَهارهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت(۶۴) بُدَم کار درآورد(۶۵) مراطوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مراتابشِ خورشیدِ ازل، پرورشِ جان و جهانبر صفتِ گل به شِکَر(۶۶) پخت و بپرورد مرا(۶۴) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۶۵) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۶۶) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۱۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1306ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ گُفت حقکارِ حق بر کارها دارد سَبَققرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کارْ آن کارست ای مُشتاقِ مَستکَاندر آن کار، ار رَسَد مرگت، خوش استشد نشانِ صدقِ ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگَر نَشُد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بِجو اِکمالِ دینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsمستِ منی و پستِ من، عاشق و می‌پرستِ منبرخورد او ز دستِ من، هر که کشید بارِ منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsرو، که تو راست کرّ و فر، مجلسِ عیش نِهْ ز سرزانکه نظر دهد نظر، عاقبت انتظارِ منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشقِ صُنعِ(۶۷) تواَم در شکر و صبر(۶۸)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۶۹)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۶۷) صُنع: آفرینش، آفریدن(۶۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۶۹) گَبر: کافر----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1463در گداز این جمله تن را در بَصَردر نظر رو، در نظر رو، در نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsمرده‌تر از تنم مجو، زنده کنش به نورِ هوتا همه جان شود تنم، این تنِ جانسپارِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۷۰) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۷۰) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)----------مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیرِ مُردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای، ای حیله‌گرمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۷۱)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۷۲)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۷۳) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استقرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحثشرطِ روزِ بعث، اوّل مُردن استزآنکه بعث از مُرده زنده کردن است(۷۱) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۷۲) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۷۳) اَحْوَل: لوچ، دوبین----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت: ز من نه بارها دیده‌ای اعتبارهابر تو یقین نشد عجب قدرت و کار و بارِ من؟مولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #885هین درین بازارِ گرمِ بی‌نظیرکهنه‌ها بفروش و مُلکِ نقد گیرور تو را شکّی و رَیْبی ره زندتاجرانِ انبیا را کُن سَنَد بس که افزود آن شهنشه بختشانمی‌نتاند کُه کشیدن رختشانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsعشق کشید در زمان گوشِ مرا به گوشه‌ایخواند فسون، فسونِ او دامِ دلِ شکارِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را، عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کس؟تو مگر آییّ و صید او شویدام بگذاری، به دامِ او رویعشق می‌گوید به گوشم پست پست(۷۴)صید بودن خوش‌تر از صیّادی استگولِ(۷۵) من کن خویش را و غِرّه شوآفتابی را رها کن، ذَرّه شوبر دَرَم ساکن شو و بی‌خانه باشدعوی شمعی مکُن، پروانه باشتا ببینی چاشنیِّ زندگیسلطنت بینی، نهان در بندگی(۷۴) پست پست: آهسته آهسته(۷۵) گول: ابله، نادان------------------------مجموع لغات:(۱) اعتبار: عبرت گرفتن، اطمینان و اعتماد کردن(۲) لُطَف: نرمی، احسان(۳) چَخیدن: حرف زدن، کوشیدن، دشمنی کردن(۴) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۵) آشنا: شنا(۶) قِران: در لغت به معنی بستن و پیوستن دو چیز به یکدیگر است. در اصطلاح نجومی دو ستاره‌ای را گویند که در یک برج به یک درجه رسند.(۷) نقش‌نگر: ظاهربین، کسی که به نقش و نگار نظر دارد.(۸) حَرون: سرکش، نافرمان(۹) مُدام: شراب(۱۰) پَست بنشین: آسوده بنشین، در اینجا یعنی عقب‌تر بنشین.(۱۱) سوداپز: سوداپزنده، سودا پختن به معنی خیالات و آرزوهای واهی و بی اساس کردن است.(۱۲) چیر: چیره، غالب، مسلط(۱۳) تَفتیق: شکافتن(۱۴) شَتّی: پراکنده(۱۵) حَبر: دانشمند، دانا(۱۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۷) سامی: بلندمرتبه(۱۸) لَحَد: قبر(۱۹) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی(۲۰) رَفض: دور انداختن، طرد کردن، ترک کردن(۲۱) اِنکِسار: شکسته شدن، شکستگی(۲۲) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفات خداوند(۲۳) جُفتان: جمعِ جُفت به معنیِ زوج، قرین، همنشین(۲۴) ساری: سرایت‌کننده(۲۵) ايماء: اشاره كردن(۲۶) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته(۲۷) خَلا: خلوت، خلوت‌گاه(۲۸) اِستِعانَت: یاری خواستن، یاری، کمک(۲۹) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۳۰) نجوم: جمعِ نَجم؛ ستارگان(۳۱) نَجم: ستاره(۳۲) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۳۳) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۳۴) عِثار: لغزش(۳۵) لَیل: شب(۳۶) فتیٰ: جوانمرد، جوان(۳۷) مؤتَمَن: امین، کسی که مورد اعتماد باشد.(۳۸) اَحْوَل: دوبین(۳۹) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۴۰) غَمام: لفظاً به معنیِ ابر است؛ در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۴۱) نَینداید: اندوده نکند. از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتن بام و دیوار؛ در اینجا مجازاً به معنی حجاب دل است.(۴۲) جمیل: زیبا(۴۳) پیرِ زال: پیرِ سفید مو، پیرِ فرتوت(۴۴) نارِیه: آتشین(۴۵) عاریه: قرضی(۴۶) تاسه گرفتن: دل گرفتن(۴۷) بلاغ: رسانیدن، دلالت کامل(۴۸) فُتوح: گشایش در حال باطنی سالک، گشایش(۴۹) احْذَروا: حذر کنید، پرهیز کنید(۵۰) مَهین: خوار و حقیر(۵۱) غَوی: گمراه(۵۲) در سَبَق: در پیشی گرفتن، در اینجا به معنی از حد گذشتن.(۵۳) لَبَن: شیر(۵۴) اُستُن: ستون(۵۵) تاب: فعل امر از مصدر تابیدن، یعنی به این دو امر توسل جو.(۵۶) تَف: حرارت، گرما(۵۷) وَلَه: حیرت(۵۸) مِشکات: چراغدان(۵۹) چاشتْ: هنگام روز و نیمروز(۶۰) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده(۶۱) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۶۲) اشْتِهار: مشهور بودن(۶۳) مَزاد: مزایده و به معرضِ فروش گذاشتن.(۶۴) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۶۵) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۶۶) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند(۶۷) صُنع: آفرینش، آفریدن(۶۸) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۶۹) گَبر: کافر(۷۰) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۷۱) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۷۲) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۷۳) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۷۴) پست پست: آهسته آهسته(۷۵) گول: ابله، نادان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار مننور دو دیده منی دور مشو ز چشم منشعله سینه منی کم مکن از شرار منیار من و حریف من خوب من و لطیف منچست من و ظریف من باغ من و بهار منای تن من خراب تو دیده من سحاب توذره آفتاب تو این دل بی‌قرار منلب بگشا و مشکلم حل کن و شاد کن دلمکاخر تا کجا رسد پنج و شش قمار منتا که چه زاید این شب حامله از برای منتا به کجا کشد بگو مستی بی‌خمار منتا چه عمل کند عجب شکر من و سپاس منتا چه اثر کند عجب ناله و زینهار منگفت خنک تو را که تو در غم ما شدی دوتوکار تو راست در جهان ای بگزیده کار منمست منی و پست من عاشق و می‌پرست منبرخورد او ز دست من هر که کشید بار منرو که تو راست کر و فر مجلس عیش نه ز سرزانکه نظر دهد نظر عاقبت انتظار منگفتم وانما که چون زنده کنی تو مرده رازنده کن این تن مرا از پی اعتبار منمرده‌تر از تنم مجو زنده کنش به نور هوتا همه جان شود تنم این تن جانسپار منگفت ز من نه بارها دیده‌ای اعتبارهابر تو یقین نشد عجب قدرت و کار و بار منگفتم دید دل ولی سیر کجا شود دلیاز لطف و عجایبت ای شه و شهریار منعشق کشید در زمان گوش مرا به گوشه‌ایخواند فسون فسون او دام دل شکار منجان ز فسون او چه شد دم مزن و مگو چه شدور بچخی تو نیستی محرم و رازدار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفتم دوش عشق را ای تو قرین و یار منهیچ مباش یک نفس غایب از این کنار مننور دو دیده منی دور مشو ز چشم منشعله سینه منی کم مکن از شرار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1299نی تو گویی هم به گوش خویشتننی من و نی غیر من ای هم تو منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1305دم مزن تا بشنوی از دم‌زنانآنچه نامد در زبان و در بیاندم مزن تا بشنوی زآن آفتابآنچه نامد درکتاب و در خطابدم مزن تا دم زند بهر تو روحآشنا بگذار در کشتی نوححافظ، ديوان غزليات، غزل شمارهٔ ۱Poem(Qazal)#1, Divan e Hafezحضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظمتی ما تلق من تهوی دع الدنیا و اهملهااگر خواهان حضور در پیشگاه معشوقی هرگز از او غایب مشو و هرگاه رسیدی به کسی که او را دوست می‌داری معشوق دنیا را رها کن و از آن درگذرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #228, Divan e Shamsبیار آن که قرین را سوی قرین کشدافرشته را ز فلک جانب زمین کشدابجه بجه ز جهان همچو آهوان از شیرگرفتمش همه کان است کان به کین کشدابکش تو خار جفاها از آن که خارکشیبه سبزه و گل و ریحان و یاسمین کشدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1091از لقای هر کسی چیزی خوریوز قران هر قرین چیزی بریچون ستاره با ستاره شد قرینلایق هر دو اثر زاید یقینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1100هر زمینی کان قرین شد با زحلشوره گشت و کشت را نبود محلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #888, Divan e Shamsپنبه برون کن ز گوش عقل و بصر را مپوشکان صنم حله‌پوش سوی بصر می‌رودنای و دف و چنگ را از پی گوشی زنندنقش جهان جانب نقش‌نگر می‌رودآن نظری جو که آن هست ز نور قدیمکاین نظر ناریت همچو شرر می‌رودجنس رود سوی جنس بس بود این امتحانشه سوی شه می‌رود خر سوی خر می‌رودهر چه نهال ترست جانب بستان برندخشک چو هیزم شود زیر تبر می‌رودآب معانی بخور هر دم چون شاخ ترشکر که در باغ عشق جوی شکر می‌رودبس کن از این امر و نهی بین که تو نفس حرونچونش بگویی مرو لنگ بتر می‌رودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت  ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2146بر کنار بامی ای مست مدامپست بنشین یا فرودا والسلامهر زمانی که شدی تو کامرانآن دم خوش را کنار بام دانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3704پس پیمبر دفع کرد این وهم از اوتا نباشد در غلط سوداپز اووآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بود کو سوی زیرمی‌رود پندارد او کو هست چیرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3621سرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سعیکم شتی تناقض اندریدروز می‌دوزید شب بر می‌دریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه‌گون است و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌ایدچنانکه مثلا روز می‌دوزید و شب همان را پاره می‌کنیدقرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»   «كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه‌گون است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمحور‌های شر:قرین قرین یکی از لغزشگاه‌هاست که می‌تواند جلوی پیشرفت ما را بگیردتمرکز بر روی دیگران اگر حواست برود به دیگران دیگر بدبخت شدیمراد خواستن از چیزهای این دنیایی از خدا غیر خدا را خواستن نیز محور شر استنیک‌نامی اگر دیگران را متقاعد می‌کنی که آنطوری که آنها فکر می‌کنند نیستی یعنی وارد محور شر شده‌ای پندار کمال سبب می‌شود که نظرات دیگران برای ما مهم شودحس بی‌ارزشی وقتی خودمان را به حساب نمی‌آوریم به دام قضاوت و تقلید می‌افتیمسبب‌سازی ذهن ما فکر می‌کنیم که با تند تند فکر کردن می‌توانیم راهِ حل را پیدا کنیموقتی که مرکز‌ ما سبب‌ساز است، کارگه شیشه‌گری هستیمسوال کردن و عجلهپشیمانی و ملامت البته پشیمانی الگوی تخریب است که جزء محور زمان روانشناختی استفضابندی و عدم فضاگشاییفکرهای همانیده‌ای که ما را خشک می‌کندمیل به همانیدگی و همانیده شدن و جایگزینی همانیدگی هاخرافات و باورهای غلطنفرینعدم رعایت‌ قانون جبرانعدم تمییز نیاز واقعی و نیاز ذهنیمی‌دانم من ذهنیسرنگونی فکر می‌کنیم که داریم درست می‌کنیم ولی در اصل داریم خراب می‌کنیمغفلت از حفظ هشیاری و رفتن به گذشته و آیندهمقایسه و حسادتبا ذهن تلاش کردن و فهمیدن که خدا چگونه کار می‌کندعدم پرهیز خیلی راحت‌تر می‌تواند خراب‌کاری کندتأخیرکارافزاییمقایسه چه حس تحقیر باشد چه تکبرنیازهای روانشناختی مثلا ناراحت شدن برای چیزی که چندین سال پیش اتفاق افتاده استو یا نیاز ما برای شکست خوردن کسی برای بالا آمدن خودمانناز کردن و عدم اضطرارمحور شر اصلی این است که خدا را به جسم دراوریمنقش‌ها وقتی با نقش‌ها همانیده هستیم در شر هستیماختیار را دست من ذهنی دادن ذهن بدون ناظر خری است که رها شده است و زندگی ما را نیز خراب کرده استعدم توکل و اطمینان به زندگینسیان و فراموشیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #140بس دعاها کان زیان است و هلاکوز کرم می‌نشنود یزدان پاکمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2956, Divan e Shamsدل را تمام برکن ای جان ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشق الهی ناموس خلق خواهیناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید کان حضرتی است سامیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1144 هر نفس نو می‌‌شود دنیا و مابی‌‌خبر از نو شدن اندر بقامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1566, Divan e Shamsتا با تو قرین شد‌ست جانمهر جا که روم به گلستانمتا صورت تو قرین دل شدبر خاک نیم بر آسمانممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #443چون به آخر فرد خواهم ماندنخو نباید کرد با هر مرد و زنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2102کی پرد مرغی مگر با جنس خودصحبت ناجنس گور است و لحدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2525همچنین ز آغاز قرآن تا تمامرفض اسباب است و علت والسلامکشف این نه از عقل کارافزا بودبندگی کن تا تو را پیدا شودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1474پس ز درد اکنون شکایت برمدارکوست سوی نیست اسبی راهوارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1467چونکه اصل کارگاه آن نیستی استکه خلا و بی‌نشان است و تهی استجمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر استنیستی چون هست بالایین‌طبقبر همه بردند درویشان سبقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1420ساعتی گرگی در آید در بشرساعتی یوسف‌رخی همچون قمرمی‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2683این هم از تاثیر آن بیماری‌ستزهر او در جمله جفتان ساری‌ستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت  ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیر نطق و غیر ایما و سجلصد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1237هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام تو   کو حقیقت هست خون‌آشام تو  از خلیل حق بیاموز این سیرکه شد او بیزار اول از پدرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2225هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #94در حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دلجوی توستکه ازو اندر گریزی در خلااستعانت جویی از لطف خدامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2641یار را با یار چون بنشسته شدصد هزاران لوح سر دانسته شدلوح محفوظیست پیشانی یارراز کونینش نماید آشکارهادی راه است یار اندر قدوممصطفی زین گفت اصحابی نجومنجم اندر ریگ و دریا رهنماستچشم اندر نجم نه کو مقتداستچشم را با روی او می‌دار جفتگَرد منگیزان ز راه بحث و گفتزآنکه گردد نجم پنهان زآن غبارچشم بهتر از زبان با عثارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #25خلوت از اغیار باید نه ز یارپوستین بهر دی آمد نه بهارعقل با عقل دگر دوتا شودنور افزون گشت و ره پیدا شودنفس با نفس دگر خندان شودظلمت افزون گشت ره پنهان شودیار چشم توست ای مرد شکاراز خس و خاشاک او را پاک دارهین به جاروب زبان گردی مکنچشم را از خس ره آوردی مکنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نبود بتر از ناشناختتو بر یار و ندانی عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1901همچنین تاج سلیمان میل کردروز روشن را بر او چون لیل کردگفت تاجا کژ مشو بر فرق من آفتابا کم مشو از شرق من راست می‌کرد او به دست آن تاج راباز کژ می‌شد برو تاج ای فتیهشت بارش راست کرد و گشت کژگفت تاجا چیست آخر کژ مغژگفت اگر صد رَه کنی تو راست، منکژ روم چون کژ روی ای موتمنپس سلیمان اندرونه راست کرددل بر آن شهوت که بودش کرد سردبعد از آن تاجش همان دم راست شدآنچنانکه تاج را می‌خواست شدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #315گوش دار ای احول این‌ها را به هوشداروی دیده بکش از راه گوشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #459من به صحرا خلوتی بگزیده‌امخلق را من دزد جامه دیده‌اممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #712هین مشو چون قند پیش طوطیانبلکه زهری شو شو ایمن از زیانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1834دانه پنهان کن به کلی دام شوغنچه پنهان کن گیاه بام شومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #263در زمین مردمان خانه مکنکار خود کن کار بیگانه مکنکیست بیگانه تن خاکی توکز برای اوست غمناکی تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #84پاک سبحانی که سیبستان کنددر غمام حرفشان پنهان کنندزین غمام بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی کز سیب ناید غیر بویباری افزون کش تو این بو را به هوشتا سوی اصلت برد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زکامتن بپوش از باد و بود سرد عامتا نینداید مشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردترمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بود کز عکس آن جوهای خمرمست گردم بو برم از ذوق امرمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2671زآنکه جنسیت عجایب جاذبی‌ستجاذبش جنس است هرجا طالبی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3703هر یکی در پرده‌یی موصول‌خوستوهمِ او آنست کان خود عین هوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #78چاره آن باشد که خود را بنگرمورنه او خندد مرا من کی خرماو جمیل است و محب للجمالکی جوان نو گزیند پیر زالخوب خوبی را کند جذب این بدانطیبات للطیبین بر وی بخوانحدیث«اِنَّ اللهَ جمیلٌ يُحِبُّ الْجَمال»«همانا خداوند، زیباست، زیبایی را دوست می‌دارد.»قرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۲۶Quran, An-Noor(#24), Line #26«…وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ…»«…و زنان پاک برای مردان پاک…»ذهن خلاق و پاک از همانیدگی برای انسانهای هشیار به هشیاری حضور است.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کان خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #81در جهان هر چیز چیزی جذب کردگرم گرمی را کشید و سرد سردقسم باطل باطلان را می‌کشندباقیان از باقیان هم سرخوشندناریان مر ناریان را جاذب‌اندنوریان مر نوریان را طالب‌اندچشم چون بستی تو را تاسه گرفتنور چشم از نور روزن کی شکفتتاسه تو جذب نور چشم بودتا بپیوندد به نور روز زودچشم باز ار تاسه گیرد مر تو رادان که چشم دل ببستی بر گشامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2719آفتابی در سخن آمد که خیزکه برآمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردنست ای روزجومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsای تن من خراب تو دیده من سحاب توذره آفتاب تو این دل بی‌قرار منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2541گنج زیر خانه است و چاره نیستاز خرابی خانه مندیش و مایست که هزاران خانه از یک نقد گنجتوان عمارت کرد بی‌تکلیف و رنجعاقبت این خانه خود ویران شودگنج از زیرش یقین عریان شودلیک آن تو نباشد زآنکه روحمزد ویران کردنستش آن فتوحمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #123هیکلش از یاد رفت و شد پدید اندرو شوری گریبان را دریدمیزد او دو دست را بر رو و سر کله را میکوفت بر دیوار و درآنچنان که خون ز بینی و سرششد روان و رحم کرد آن مهترشنعره‌ها زد خلق جمع آمد بر اوگبر گویان ایهاالناس احذروامی‌زد او بر سر که ای بی‌عقل سرمی‌زد او بر سینه که ای بی‌نور برسجده می‌کرد او کای کل زمینشرمسارست از تو این جزو مهینتو که کلی خاضع امر وییمن که جزوم ظالم و زشت و غویتو که کلی خوار و لرزانی ز حقمن که جزوم در خلاف و در سبقهر زمان می‌کرد رو بر آسمانکه ندارم روی این قبله جهانچون ز حد بیرون بلرزید و طپیدمصطفی‌اش در کنار خود کشیدساکنش کرد و بسی بنواختشدیده‌اش بگشاد و داد اشناختشتا نگرید ابر کی خندد چمنتا نگرید طفل کی جوشد لبنطفل یک روزه همی‌داند طریقکه بگریم تا رسد دایه شفیقتو نمی‌دانی که دایه دایگانکم دهد بی‌گریه شیر او رایگانگفت فلیبکوا کثیرا گوش دارتا بریزد شیر فضل کردگارقرآن کریم، سوره توبه (۹)، آیه ۸۲Quran, At-Tawba(#9), Line #82«فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيَبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»«به سزاى اعمالى كه انجام داده‌اند بايد كه اندك بخندند و فراوان بگريند.»گریه ابرست و سوز آفتاباستن دنیا همین دو رشته تابگر نبودی سوز مهر و اشک ابرکی شدی جسم و عرض زفت و ستبرکی بدی معمور این هر چار فصلگر نبودی این تف و این گریه اصلسوز مهر و گریه ابر جهانچون همی دارد جهان را خوش‌دهانآفتاب عقل را در سوز دارچشم را چون ابر اشک‌افروز دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsلب بگشا و مشکلم حل کن و شاد کن دلمکاخر تا کجا رسد پنج و شش قمار منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1937گفته او را من زبان و چشم تومن حواس و من رضا و خشم تورو که بی یسمع و بی یبصر توییسر تویی چه جای صاحب‌سر توییچون شدی من کان لله از ولهمن تو را باشم که کان الله لهحدیث«مَن کانَ لِلهِ کانَ اللهُ لَه»«هر که برای خدا باشد، خدا نیز برای اوست.»گه تویی گویم تو را گاهی منمهر چه گویم آفتاب روشنمهر کجا تابم ز مشکات دمیحل شد آنجا مشکلات عالمیظلمتی را کافتابش برنداشتاز دم ما گردد آن ظلمت چو چاشتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsتا چه عمل کند عجب شکر من و سپاس منتا چه اثر کند عجب ناله و زینهار منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1323جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1546که اشتهار خلق بند محکم استدر ره این از بند آهن کی کم استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدآن فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم روز چندهرکه را مردم سجودی می‌کنندزهر اندر جان او می‌آکنندچونکه برگردد از او آن ساجدشداند او کان زهر بود و موبدشای خنک آن را که ذلت نفسهوای آن کز سرکشی شد چون که اواشاره به حدیث نبوی خوشا به حال کسی که نفسش رام و خوار شده و کسبش حلال گشته و درونش نکو شده و برونش شکوهمند گردیده و گزند خود از مردم دور کرده استاین تکبر زهر قاتل دان که هستاز می پرزهر شد آن گیج مستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1835هرکه داد او حسن خود را در مزادصد قضای بد سوی او رو نهادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت خنک تو را که تو در غم ما شدی دوتوکار تو راست در جهان ای بگزیده کار منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۷۴Poem(Qazal)#74, Divan e Hafezحاصل کارگه کون و مکان این همه نیستباده پیش آر که اسباب جهان این همه نیستدولت آن است که بی خون دل آید به کنارورنه با سعی و عمل، باغ جنان این همه نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1557, Divan e Shamsخود من جعل الـهموم هما از لفظ رسول خوانده استم حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌های دنیویِ او را از میان می‌برد. و اگر کسی غمهای مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۱۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3137گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری که شدستی همه‌کارههمه حجاج برفته حرم و کعبه بدیدهتو شتر هم نخریده که شکستست مهارهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مراتابش خورشید ازل پرورش جان و جهانبر صفت گل به شکر پخت و بپرورد مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۱۳۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1306ما رمیت اذ رمیت گفت حقکار حق بر کارها دارد سبققرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کارست ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استشد نشان صدق ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمان تو ای جان چنیننیست کامل رو بجو اکمال دینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsمست منی و پست من عاشق و می‌پرست منبرخورد او ز دست من هر که کشید بار منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsرو که تو راست کر و فر مجلس عیش نه ز سرزانکه نظر دهد نظر عاقبت انتظار منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1463در گداز این جمله تن را در بصردر نظر رو در نظر رو در نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsمرده‌تر از تنم مجو زنده کنش به نور هوتا همه جان شود تنم این تن جانسپار منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیر مردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای ای حیله‌گرمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #818چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دیدِ احول استورنه اول آخر آخر اول استقرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۳Quran, Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ…»«اوست اوّل و آخر...»هی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثشرط روز بعث اول مردن استزآنکه بعث از مرده زنده کردن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsگفت ز من نه بارها دیده‌ای اعتبارهابر تو یقین نشد عجب قدرت و کار و بارِ منمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #885هین درین بازار گرم بی‌نظیرکهنه‌ها بفروش و ملک نقد گیرور تو را شکی و ریبی ره زندتاجران انبیا را کن سند بس که افزود آن شهنشه بختشانمی‌نتاند که کشیدن رختشانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1829, Divan e Shamsعشق کشید در زمان گوش مرا به گوشه‌ایخواند فسون فسون او دام دل شکار منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #409آنکه ارزد صید را عشق است و بسلیک او کی گنجد اندر دام کستو مگر آیی و صید او شویدام بگذاری به دام او رویعشق می‌گوید به گوشم پست پستصید بودن خوش‌تر از صیادی استگول من کن خویش را و غره شوآفتابی را رها کن ذره شوبر درم ساکن شو و بی‌خانه باشدعوی شمعی مکن پروانه باشتا ببینی چاشنی زندگیسلطنت بینی نهان در بندگی

برنامه شماره ۹۲۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۹ اوت ۲۰۲۲ -  ۱۹ مردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۸ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۸ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۸ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsسنگ مزن بر طرفِ کارگهِ شیشه‌گریزخم مزن بر جگرِ خستهٔ خسته‌جگریبر دلِ من زن همه را، زانکه دریغ است و غبین(۱)زخمِ تو و سنگِ تو بر سینه و جانِ دگریباز رهان جمله اسیرانِ جفا را جُزِ منتا به جفا هم نکنی در جُزِ بنده نظریهم به وفا با تو خوشم، هم به جفا با تو خوشمنی به وفا، نی به جفا، بی‌تو مبادم سفریچونکه خیالت نَبُوَد آمده در چشمِ کسیچشمِ بزِ کُشته(۲) بُوَد تیره و خیره‌نگری(۳)پیش ز زندانِ جهان با تو بُدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریچند بگفتم که: خوشم، هیچ سفر می‌نروماین سفرِ صعب نگر ره ز عُلی تا به ثَری(۴)لطفِ تو بفْریفت مرا، گفت: برو هیچ مَرَمبدرقه باشد کرمم، بر تو نباشد خطریچون به غریبی بروی، فُرجه کنی(۵)، پخته شویباز بیایی به وطن باخبری، پرهنریگفتم: ای جانِ خبر، بی‌تو خبر را چه کنم؟بهرِ خبر خود که رود از تو؟ مگر بی‌خبریچون ز کفت باده کشم، بی‌خبر و مست و خوشمبی‌خطر و خوفِ کسی، بی‌شر و شورِ بشریگفت به گوشم سخنان، چون سخنِ راه‌زنانبُرد مرا شاه ز سر(۶)، کرد مرا خیره‌سریقصّه دراز است بلی، آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شبِ ما را سحری(۱) غبین: زیان دیده، مغبون(۲) کُشته: مرده، ذبح شده(۳) خیره نگر: کسی که به نقطه‌یی نظر دوزد و به جای دیگر ننگرد، حیران(۴) ز عُلی تا به ثَری: از افلاک تا خاک(۵) فُرجه کردن: تفرّج کردن، رهایی از غم و اندوه با گردش (۶) از سر بُردن: بیهوش کردن، فریب دادن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsسنگ مزن بر طرفِ کارگهِ شیشه‌گریزخم مزن بر جگرِ خستهٔ خسته‌جگریبر دلِ من زن همه را، زانکه دریغ است و غبینزخمِ تو و سنگِ تو بر سینه و جانِ دگریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsقصّه دراز است بلی، آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شبِ ما را سحریخاصیت‌های کارگاهِ شیشه‌گری(مکر و دغل‌های من ذهنی)  - تنبلی و کاهلی منِ ذهنی- کشش و جاذبه همانیدگی‌ها- عدمِ فضاگشایی درست- عمل کردن با ذهن- پایین بودنِ سطحِ هشیاری- بالا بودنِ دردها- عدمِ آگاهی- عدمِ دسترسی به دانشِ معنویِ درست- پندارِ کمال- می‌دانمِ منِ ذهنی- ادعا کردن- باور کردنِ تصویرهای ذهنی خود- منِ ذهنی چیزِ تقلبی را به جایِ اصل به انسانها فروخته است.- حفظ باورهای سیاسی و مذهبی و ...- تقلید از جمع- حفظِ قرین منِ ذهنی- داشتنِ انتظار و توقع از دیگران- گذاشتن تمرکز بر دیگران- رفتن حواسِّ ما به یک انسان دیگر- کش دادن کار، با تصور اینکه حالا خیلی وقت و زمان داریم (کلاغ عمرخواه).- ذهن داستانِ زندگی را به ما نشان می‌دهد.‌ فکر می‌کنیم باید در آینده کامل شویم.- خواستنِ هر چه بیشتر- رفتن مکرر به گذشته و آینده- نگه داشتنِ دانش منِ ذهنی و شرطی‌شدگی‌ها- ترس- حسرت به گذشته- حسادت- خشم- حسِّ کمیابی- حسِّ بی‌ارزشی- ملامتِ خود و دیگران- عدم صبر- ناامیدی- نداشتنِ حزم- نداشتنِ پرهیز- ناظر خود نبودن- گوش ندادن به ندای درون- هدر دادنِ وقت- نگذاشتنِ تمرکز بر روی امرِ مهم زنده شدن- تلف کردن انرژی با امور کارافزا- عدمِ اعتماد به زندگی- حفظ و نگهداری آمال و آرزوهای دور و دراز- حفظِ همانیدگی‌ها- اندازه‌گیری خود با خط‌کش ذهنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #630گر ز جبرش آگهی، زاریت کو؟بینشِ زنجیرِ جبّاریت کو؟بسته در زنجیر، چون شادی کند؟کِی اسیرِ حبس، آزادی کند؟ور تو می‌بینی که پایت بسته‌اندبر تو سرهنگانِ(۷) شَه بنشسته‌اندپس تو سرهنگی(۸) مکن با عاجزانزآنکه نَبْوَد طبع و خویِ عاجز، آنچون تو جبرِ او نمی‌بینی، مگوور همی بینی، نشانِ دید کو؟در هر آن کاری که میل استَت بدآنقدرتِ خود را همی بینی عِیاندر هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی، کین از خداستانبیا در کارِ دنیا جبری‌اندکافران در کارِ عُقْبیٰ جبری‌اندانبیا را کار عُقْبیٰ اختیارجاهلان را کارِ دنیا اختیارزآنکه هر مرغی به سویِ جنسِ خویشمی‌پَرَد او در پس و جان، پیش پیشکافران چون جنسِ سِجّین آمدندسِجْنِ(۹) دنیا را خوش‌آیین آمدند(۱۰)انبیا چون جنسِ علّیّین بُدندسوی علّیّینِ جان و دل شدندقرآن کریم، سوره مُطَفِّفین (۸۳)، آیات ۷ و ۱۸Quran, Al-Mutaffifin(#83), Line #7 and #18«كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ.»«آگاه باشيد كه اعمالِ بدكاران مكتوب در سِجّين است.»«كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ.»«حقّا، كه اعمال نيكان در عِلّيّين مكتوب است.»(۷) سرهنگ: پیشرو لشکر، پهلوان، مأمورِ اجرای حکمِ کیفر(۸) سرهنگی: حالت و عملِ سرهنگان، کنایه از بکار گرفتنِ‌ زور و ضرب و امر و نهی(۹) سِجْن: زندان(۱۰) خوش‌آیین آمدن: چیزی را با روی خوش و رضایتِ کامل پذیرفتن-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۱)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۱۲)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۱) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۱۲) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو، خاتَم(۱۳) را ببُردپادشاهی فوت شد، بختت بِمُردبعد از آن یا حَسْرَتا شد یا عِبادبر شما محتوم، تا یَوْمُ‌التَّناد(۱۴)«ای بندگانِ هویٰ، پس از آنکه حکومت و پادشاهیِ معنویِ شما از میان رفت، آنگاه تا روزِ قیامت باید وا حسرتا بگویید.»قرآن کریم، سوره زمر (۳۹)، آیه ۵۶Quran, Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سوره غافر (۴۰)، آیه ۳۲Quran, Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»ور تو ريوِ(۱۵) خويشتن را مُنْكِرىاز ترازو و آینه، کی جان بَری؟(۱۳) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۱۴) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز(۱۵) ریو: مکر و حیله، نیرنگ-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ الَمْأوىٰ(۱۶) و دیدارِ خدا(۱۶) جَنَّتُ الَمْأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #138در دُعا می‌خواستی جانم ازوکِش بیابَم، مار بِستانَم ازوشُکرِ حق را کان دُعا مَردود شدمن زیان پِنداشتم، آن سود شدبَس دُعاها کان زیان است و هَلاکوَز کَرَم می‌نَشنَود یَزدانِ پاکمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگَرد از هست، سویِ نیستیطالبِ رَبّی و ربّانیستی(۱۷)جایِ دَخل(۱۸) است این عَدَم(۱۹) از وی مَرَم(۲۰)جایِ خرج است این وجودِ بیش و کمکارگاهِ صُنعِ(۲۱) حق، چون نیستی استپس بُرونِ کارگه بی قیمتی است(۱۷) ربّانی: خداپرست، عارف(۱۸) دَخل: درآمد، سود(۱۹) عَدَم: نیستی، نابودی(۲۰) مَرَم: مگریز(۲۱) صُنع: آفرینش، آفریدن-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۲) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ(۲۳) درویش و، هلاکِ بولهب(۲۳) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2525همچنین ز آغازِ قرآن تا تمامرَفضِ(۲۴) اسباب است و علت، والسَّلامکشفِ این نه از عقلِ کارافزا(۲۵) بودبندگی کن تا تو را پیدا شود(۲۴) رَفض: دور انداختن، طرد کردن، ترک کردن(۲۵) کارافزا: مجازاً مشغله‌آور، گرفتار کننده، دست و پاگیر-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شَحمیّ(۲۶) و لَحمی(۲۷) پود و تار شَحمِ تو در شمع‌ها نفزود تابلَحمِ تو مَخمور را نامد کبابدر گداز این جمله تن را در بَصَردر نظر رو، در نظر رو، در نظر یک نظر دو گز همی‌بیند ز راهیک نظر دو کون دید و روی شاه در میانِ این دو فرقی بی‌شمارسُرمه جو، وَاللهُ اَعلَم بِالسِّرار میان این دو چشم، تفاوت بسیار است. جویای سُرمه باش. یعنی خواهان معرفت و هدایت الهی باش. و خداوند به اسرار نهان داناتر است. چون شنیدی شرحِ بحرِ نیستیکوش دایم، تا بر این بحر ایستیچونکه اصلِ کارگاه آن نیستی‌ستکه خلا و بی‌نشان‌ است و تهی‌ستجمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۸)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۹)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌ترستکارِ حق و کارگاهش آن سَر استنیستی چون هست بالایین‌طَبَقبر همه بُردند درویشان سَبَق(۲۶) شَحْم: پیه(۲۷) لَحْم: گوشت(۲۸) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۹) صَمَد: بی‌نیاز-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1665, Divan e Shamsعاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کُن که ویرانت کنممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1953درمیانِ بحر اگر بنشسته‌امطَمْع در آبِ سبو هم بسته‌امعطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۱۳Poem(Qazal)# 413, Divan e Attarعمر رفت و تو منی داری هنوزراه بر ناایمنی داری هنوززخم کآید بر منی آید همهتا تو می‌رنجی منی داری هنوزحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمنم که شهرهٔ شهرم به عشق ورزیدنمنم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدنوفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیمکه در طریقتِ ما کافریست رنجیدنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1305تیر را مَشْکَن که آن تیرِ شَهی استنیست پَرتاوی، ز شَصْتِ آگهی استما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ گُفت حقکارِ حق بر کارها دارد سَبَقخشمِ خود بشکن، تو مشکن تیر راچشمِ خشمت خون شمارد شیر راقرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ.»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حَزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگویی: مست و خواهانِ من‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsباز رهان جمله اسیرانِ جفا را جُزِ منتا به جفا هم نکنی در جُزِ بنده نظریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۳۰) دُر گردد و او یَم(۳۱) شودزآن جِرایِ(۳۲) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجْری‌گاه(۳۳) شدزآن جِرایِ روح چون نُقصان(۳۴) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَنْ‌زارِ(۳۵) رضا آشفته است(۳۰) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۳۱) یَم: دریا(۳۲) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۳) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۳۴) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۵) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3152بل جفا را، هم جفا جَفَّ الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsهم به وفا با تو خوشم، هم به جفا با تو خوشمنی به وفا، نی به جفا، بی‌تو مبادم سفریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشقِ صُنعِ(۳۶) تواَم در شُکر و صبر(۳۷)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گبر؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر(۳۸) بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۳۶) صُنع: آفریدگاری(۳۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلا(۳۸) فَرّ: جلال و شکوه-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچونکه خیالت نَبُوَد آمده در چشمِ کسیچشمِ بزِ کُشته بُوَد تیره و خیره‌نگریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2180تو نظر داری، ولیک اِمعانْش(۳۹) نیستچشمهٔ افسرده است و کرده‌ ایستزین همی گوید نگارندهٔ فِکَرکه بکن ای بنده اِمعانِ نظرآن نمی‌خواهد که آهن کوب سردلیک ای پولاد بر داود گردقرآن کریم، سوره مُلک (۶۷)، آیه ۳ و ۴Quran, Al-Mulk(#67), Line #3-4«الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍ.»«آن كه هفت آسمان طبقه طبقه را بيافريد. در آفرينش خداى رحمان هيچ خلل و بى‌نظمى نمى‌بينى. پس بار ديگر نظركن، آيا در آسمان شكافى مى‌بينى؟»«ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ.»«بار ديگر نيز چشم باز كن و بنگر. نگاه تو خسته و درمانده به نزد تو باز خواهد گشت.»(۳۹) اِمعان: دیدِ نظر-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2455, Divan e Shamsخیره مَیا، خیره مَرو، جانبِ بازارِ جهانزانکه دَرین بِیْع و شَریٰ(۴۰)، این ندهی، آن نَبَری(۴۰) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش، معامله-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsپیش ز زندانِ جهان با تو بُدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1541مرغ کو اندر قفس زندانی استمی‌نجوید رَستن از نادانی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحُفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچند بگفتم که: خوشم، هیچ سفر می‌نروماین سفرِ صعب نگر ره ز عُلی تا به ثَریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #923طفل تا گیرا(۴۱) و تا پویا(۴۲) نبودمرکبش جز گردن بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عَنا(۴۳) افتاد و در کور و کبود(۴۴)جانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اِهْبِطُوا(۴۵) بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»ما عِیال(۴۶) حضرتیم و شیرخواهگفت: اَلْخَلقُ عِیالٌ لِلْاِلهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهد(۴۱) گیرا: گیرنده، قوی(۴۲) پویا: راه‌رونده، پوینده(۴۳) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۴۴) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن(۴۵) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۴۶) عِیال: خانوار-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsلطفِ تو بفْریفت مرا، گفت: برو هیچ مَرَمبدرقه باشد کرمم، بر تو نباشد خطریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌ْوار این دوست راتا هِلَد آن مغزِ نغزش، پوست رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۴۷) و ایمن(۴۸) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۴۷) فارِغ: راحت و آسوده(۴۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچون به غریبی بروی، فُرجه کنی، پخته شویباز بیایی به وطن باخبری، پرهنریسعدی، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۵۹۷Poem(Qazal)# 597, Divan e Ashaar, Sa’diبسیار سفر باید، تا پخته شود خامیصوفی نشود صافی، تا درنکَشد جامیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4178آن مَعیَّت کی رود در گوش منتا نگردم گِردِ دَوْرانِ زَمَن(۴۹)کی کنم من از مَعیَّت فهم راز؟جز که از بَعدِ سفرهای دراز(۴۹) زَمَن: زمان، روزگار-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن سوست، جان این سوی نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4384اندرین فَسخِ عَزایِم، وین هِمَمدر تماشا بود در رَه هر قدمخانه آمد، گنج را او باز یافتکارش از لطفِ خدایی ساز یافتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 322, Divan e Shamsاز حدِ خاک تا بشر چند هزار منزِلَستشهر به شهر بُردمت، بر سَرِ ره نَمانَمَت(۵۰)(۵۰) نَمانَمَت: نگذارم تو را-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsگفتم: ای جانِ خبر، بی‌تو خبر را چه کنم؟بهرِ خبر خود که رود از تو؟ مگر بی‌خبریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۵۱) ربآنکه او پنجه نبیند در رَقَم فعل، پندارد به جنبش از قَلَم(۵۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsگفت به گوشم سخنان، چون سخنِ راه‌زنانبُرد مرا شاه ز سر، کرد مرا خیره‌سریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری، درواستیسرنگونان را سری درواستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2673باز آن هاروت و ماروت از بلندجنسِ تن بودند زآن زیر آمدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsقصّه دراز است بلی، آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شبِ ما را سحریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندنِ خشتِ لَزِب(۵۲)موجبِ قربی که وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود، موجب قرب بنده به حق می شود.قرآن کریم، سوره علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ.»«نه، هرگز از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»(۵۲) لَزِب: چسبنده-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2551چه درافتادیم در دنبالِ خر؟از گلستان گوی و از گُل هایِ تَر    مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3785این سخن پایان ندارد ای جوادختم کن، واللهُ اَعْلَم بِالرَّشادای بخشندهٔ جوانمرد این سخنان پایان ندارد. پس این حرف‌ها را تمام کن که خداوند به رشد و هدایتِ مردمان، داناتر است.------------------------مجموع لغات:(۱) غبین: زیان دیده، مغبون(۲) کُشته: مرده، ذبح شده(۳) خیره نگر: کسی که به نقطه‌یی نظر دوزد و به جای دیگر ننگرد، حیران(۴) ز عُلی تا به ثَری: از افلاک تا خاک(۵) فُرجه کردن: تفرّج کردن، رهایی از غم و اندوه با گردش (۶) از سر بُردن: بیهوش کردن، فریب دادن(۷) سرهنگ: پیشرو لشکر، پهلوان، مأمورِ اجرای حکمِ کیفر(۸) سرهنگی: حالت و عملِ سرهنگان، کنایه از بکار گرفتنِ‌ زور و ضرب و امر و نهی(۹) سِجْن: زندان(۱۰) خوش‌آیین آمدن: چیزی را با روی خوش و رضایتِ کامل پذیرفتن(۱۱) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۱۲) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۱۳) خاتَم: انگشتر؛ نگینِ انگشتر را نیز گویند.(۱۴) یَوْمُ‌التَّناد: یکی از اسامیِ روزِ رستاخیز(۱۵) ریو: مکر و حیله، نیرنگ(۱۶) جَنَّتُ الَمْأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۱۷) ربّانی: خداپرست، عارف(۱۸) دَخل: درآمد، سود(۱۹) عَدَم: نیستی، نابودی(۲۰) مَرَم: مگریز(۲۱) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۳) عِزّ: عزیز شدن، ارجمند شدن، ارجمندی(۲۴) رَفض: دور انداختن، طرد کردن، ترک کردن(۲۵) کارافزا: مجازاً مشغله‌آور، گرفتار کننده، دست و پاگیر(۲۶) شَحْم: پیه(۲۷) لَحْم: گوشت(۲۸) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۲۹) صَمَد: بی‌نیاز(۳۰) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۳۱) یَم: دریا(۳۲) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۳۳) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۳۴) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۳۵) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۳۶) صُنع: آفریدگاری(۳۷) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلا(۳۸) فَرّ: جلال و شکوه(۳۹) اِمعان: دیدِ نظر(۴۰) بِیْع و شَریٰ: خرید و فروش، معامله(۴۱) گیرا: گیرنده، قوی(۴۲) پویا: راه‌رونده، پوینده(۴۳) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۴۴) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن(۴۵) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۴۶) عِیال: خانوار(۴۷) فارِغ: راحت و آسوده(۴۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۴۹) زَمَن: زمان، روزگار(۵۰) نَمانَمَت: نگذارم تو را(۵۱) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۵۲) لَزِب: چسبنده----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsسنگ مزن بر طرف کارگه شیشه‌گریزخم مزن بر جگر خسته خسته‌جگریبر دل من زن همه را زانکه دریغ است و غبینزخم تو و سنگ تو بر سینه و جان دگریباز رهان جمله اسیران جفا را جز منتا به جفا هم نکنی در جز بنده نظریهم به وفا با تو خوشم هم به جفا با تو خوشمنی به وفا نی به جفا بی‌تو مبادم سفریچونکه خیالت نبود آمده در چشم کسیچشم بز کشته بود تیره و خیره‌نگریپیش ز زندان جهان با تو بدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریچند بگفتم که خوشم، هیچ سفر می‌نروماین سفر صعب نگر ره ز علی تا به ثریلطف تو بفریفت مرا گفت برو هیچ مرمبدرقه باشد کرمم بر تو نباشد خطریچون به غریبی بروی فرجه کنی پخته شویباز بیایی به وطن باخبری پرهنریگفتم ای جان خبر بی‌تو خبر را چه کنمبهر خبر خود که رود از تو مگر بی‌خبریچون ز کفت باده کشم بی‌خبر و مست و خوشمبی‌خطر و خوف کسی بی‌شر و شور بشریگفت به گوشم سخنان چون سخن راه‌زنانبرد مرا شاه ز سر کرد مرا خیره‌سریقصه دراز است بلی آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شب ما را سحریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsسنگ مزن بر طرف کارگه شیشه‌گریزخم مزن بر جگر خسته خسته‌جگریبر دل من زن همه را زانکه دریغ است و غبینزخم تو و سنگ تو بر سینه و جان دگریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsقصه دراز است بلی آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شب ما را سحریخاصیت‌های کارگاهِ شیشه‌گری(مکر و دغل‌های من ذهنی)  تنبلی و کاهلی من ذهنیکشش و جاذبه همانیدگی‌هاعدم فضاگشایی درستعمل کردن با ذهنپایین بودن سطح هشیاریبالا بودن دردهاعدم آگاهیعدم دسترسی به دانش معنوی درستپندار کمالمی‌دانم من ذهنیادعا کردنباور کردن تصویرهای ذهنی خودمن ذهنی چیز تقلبی را به جای اصل به انسانها فروخته استحفظ باورهای سیاسی و مذهبی و تقلید از جمعحفظ قرین من ذهنیداشتن انتظار و توقع از دیگرانگذاشتن تمرکز بر دیگرانرفتن حواس ما به یک انسان دیگرکش دادن کار با تصور اینکه حالا خیلی وقت و زمان داریم کلاغ عمرخواهذهن داستان زندگی را به ما نشان می‌دهد. فکر می‌کنیم باید در آینده کامل شویمخواستن هر چه بیشتررفتن مکرر به گذشته و آیندهنگه داشتن دانش من ذهنی و شرطی‌شدگی‌هاترسحسرت به گذشتهحسادتخشمحس کمیابیحس بی‌ارزشیملامت خود و دیگرانعدم صبرناامیدینداشتن حزمنداشتن پرهیزناظر خود نبودنگوش ندادن به ندای درونهدر دادن وقتنگذاشتن تمرکز بر روی امر مهم زنده شدنتلف کردن انرژی با امور کارافزاعدم اعتماد به زندگیحفظ و نگهداری آمال و آرزوهای دور و درازحفظ همانیدگی‌هااندازه‌گیری خود با خط‌کش ذهنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #630گر ز جبرش آگهی، زاریت کوبینش زنجیر جباریت کوبسته در زنجیر چون شادی کندکی اسیر حبس آزادی کندور تو می‌بینی که پایت بسته‌اندبر تو سرهنگان شه بنشسته‌اندپس تو سرهنگی مکن با عاجزانزآنکه نبود طبع و خوی عاجز آنچون تو جبر او نمی‌بینی مگوور همی بینی نشان دید کودر هر آن کاری که میل استت بدآنقدرت خود را همی بینی عیاندر هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی کین از خداستانبیا در کار دنیا جبری‌اندکافران در کار عقبی جبری‌اندانبیا را کار عقبی اختیارجاهلان را کار دنیا اختیارزآنکه هر مرغی به سوی جنس خویشمی‌پرد او در پس و جان پیش پیشکافران چون جنس سجین آمدندسجن دنیا را خوش‌آیین آمدندانبیا چون جنس علیین بدندسوی علیین جان و دل شدندقرآن کریم، سوره مُطَفِّفین (۸۳)، آیات ۷ و ۱۸Quran, Al-Mutaffifin(#83), Line #7 and #18«كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ.»«آگاه باشيد كه اعمالِ بدكاران مكتوب در سِجّين است.»«كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ.»«حقّا، كه اعمال نيكان در عِلّيّين مكتوب است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۹۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1900از ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۵۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3581ور ز دستت دیو خاتم را ببردپادشاهی فوت شد بختت بمردبعد از آن یا حسرتا شد یا عبادبر شما محتوم تا یو‌التنادای بندگان هوی پس از آنکه حکومت و پادشاهی معنوی شما از میان رفت آنگاه تا روز قیامت باید وا حسرتا بگوییدقرآن کریم، سوره زمر (۳۹)، آیه ۵۶Quran, Az-Zumar(#39), Line #56«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.»«تا كسى نگويد: اى حسرتا بر من كه در كارِ خدا كوتاهى كردم، و از مسخره‌كنندگان بودم.»قرآن کریم، سوره غافر (۴۰)، آیه ۳۲Quran, Al-Ghaafir(#40), Line #32«وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ.»«اى قوم من، از آن روز كه يكديگر را به فرياد بخوانيد بر شما بيمناكم.»ور تو ريو خويشتن را منكرىاز ترازو و آینه کی جان بریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت الماوى و دیدار خدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #138در دعا می‌خواستی جانم ازوکش بیابم مار بستانم ازوشکر حق را کان دعا مردود شدمن زیان پنداشتم آن سود شدبس دعاها کان زیان است و هلاکوز کرم می‌نشنود یزدان پاکمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #688بازگرد از هست سوی نیستیطالب ربی و ربانیستیجای دخل است این عدم از وی مرمجای خرج است این وجود بیش و کمکارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌‌بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2525همچنین ز آغاز قرآن تا تمامرفض اسباب است و علت والسلامکشف این نه از عقل کارافزا بودبندگی کن تا تو را پیدا شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شحمی و لحمی پود و تار شحم تو در شمع‌ها نفزود تابلحم تو مخمور را نامد کبابدر گداز این جمله تن را در بصردر نظر رو در نظر رو در نظر یک نظر دو گز همی‌بیند ز راهیک نظر دو کون دید و روی شاه در میان این دو فرقی بی‌شمارسرمه جو والله اعلم بالسرار میان این دو چشم تفاوت بسیار است جویای سرمه باش یعنی خواهان معرفت و هدایت الهی باش و خداوند به اسرار نهان داناتر استچون شنیدی شرح بحر نیستیکوش دایم تا بر این بحر ایستیچونکه اصل کارگاه آن نیستی‌ستکه خلا و بی‌نشان‌ است و تهی‌ستجمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌ترستکار حق و کارگاهش آن سر استنیستی چون هست بالایین‌طبقبر همه بردند درویشان سبقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1665, Divan e Shamsعاشقی بر من پریشانت کنمکم عمارت کن که ویرانت کنممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1953درمیان بحر اگر بنشسته‌امطمع در آب سبو هم بسته‌امعطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۱۳Poem(Qazal)# 413, Divan e Attarعمر رفت و تو منی داری هنوزراه بر ناایمنی داری هنوززخم کآید بر منی آید همهتا تو می‌رنجی منی داری هنوزحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمنم که شهره شهرم به عشق ورزیدنمنم که دیده نیالوده‌ام به بد دیدنوفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیمکه در طریقت ما کافریست رنجیدنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1305تیر را مشکن که آن تیر شهی استنیست پرتاوی ز شصت آگهی استما رمیت اذ رمیت گفت حقکار حق بر کارها دارد سبقخشم خود بشکن تو مشکن تیر راچشم خشمت خون شمارد شیر راقرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ.»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراق او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد بس کس شاد شدآخر از وی جست و همچون باد شداز تو هم بجهد تو دل بر وی منهپیش از آن کو بجهد از وی تو بجهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگویی مست و خواهان من‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsباز رهان جمله اسیران جفا را جز منتا به جفا هم نکنی در جز بنده نظریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شبه‌ش در گردد و او یم شودزآن جرای خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدزآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3152بل جفا را هم جفا جف القلموآن وفا را هم وفا جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsهم به وفا با تو خوشم هم به جفا با تو خوشمنی به وفا نی به جفا بی‌تو مبادم سفریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچونکه خیالت نبود آمده در چشم کسیچشم بز کشته بود تیره و خیره‌نگریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2180تو نظر داری ولیک امعانش نیستچشمه افسرده است و کرده‌ ایستزین همی گوید نگارنده فکرکه بکن ای بنده امعان نظرآن نمی‌خواهد که آهن کوب سردلیک ای پولاد بر داود گردقرآن کریم، سوره مُلک (۶۷)، آیه ۳ و ۴Quran, Al-Mulk(#67), Line #3-4«الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍ.»«آن كه هفت آسمان طبقه طبقه را بيافريد. در آفرينش خداى رحمان هيچ خلل و بى‌نظمى نمى‌بينى. پس بار ديگر نظركن، آيا در آسمان شكافى مى‌بينى؟»«ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ.»«بار ديگر نيز چشم باز كن و بنگر. نگاه تو خسته و درمانده به نزد تو باز خواهد گشت.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2455, Divan e Shamsخیره میا خیره مرو جانب بازار جهانزانکه درین بیع و شری این ندهی آن نبریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsپیش ز زندان جهان با تو بدم من همگیکاش برین دامگهم هیچ نبودی گذریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1541مرغ کو اندر قفس زندانی استمی‌نجوید رستن از نادانی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982این جهان زندان و ما زندانیانحفره‌ کن زندان و خود را وارهانحدیث«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ.»«دنيا، زندان مومن و بهشت كافر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچند بگفتم که خوشم هیچ سفر می‌نروماین سفر صعب نگر ره ز علی تا به ثریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #923طفل تا گیرا و تا پویا نبودمرکبش جز گردن بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عنا افتاد و در کور و کبودجانهای خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.» «گفتيم: «همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من به سوی شما رسید، آنها كه هدایت مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»»ما عیال حضرتیم و شیرخواهگفت الخلق عیال للالهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsلطف تو بفریفت مرا گفت برو هیچ مرمبدرقه باشد کرمم بر تو نباشد خطریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsچون به غریبی بروی فرجه کنی پخته شویباز بیایی به وطن باخبری پرهنریسعدی، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۵۹۷Poem(Qazal)# 597, Divan e Ashaar, Sa’diبسیار سفر باید تا پخته شود خامیصوفی نشود صافی تا درنکشد جامیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4178آن معیت کی رود در گوش منتا نگردم گرد دوران زمنکی کنم من از معیت فهم رازجز که از بعد سفرهای درازمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2211از دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن سوست جان این سوی نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۳۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4384اندرین فسخ عزایم وین هممدر تماشا بود در ره هر قدمخانه آمد گنج را او باز یافتکارش از لطف خدایی ساز یافتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 322, Divan e Shamsاز حد خاک تا بشر چند هزار منزلستشهر به شهر بردمت بر سر ره نمانمتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsگفتم ای جان خبر بی‌تو خبر را چه کنمبهر خبر خود که رود از تو مگر بی‌خبریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربآنکه او پنجه نبیند در رقم فعل پندارد به جنبش از قلممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsگفت به گوشم سخنان چون سخن راه‌زنانبرد مرا شاه ز سر کرد مرا خیره‌سریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری درواستیسرنگونان را سری درواستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2673باز آن هاروت و ماروت از بلندجنس تن بودند زآن زیر آمدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2458, Divan e Shamsقصه دراز است بلی آه ز مکر و دغلیگر ننماید کرمش این شب ما را سحریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندن خشت لزبموجب قربی که واسجد واقتربکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود موجب قرب بنده به حق می شودقرآن کریم، سوره علق (۹۶)، آیهٔ ۱۹Quran, Al-Alaq(#96), Line #19«كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ.»«نه، هرگز از او پيروى مكن و سجده كن و به خدا نزديک شو.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2551چه درافتادیم در دنبال خراز گلستان گوی و از گل های تر    مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3785این سخن پایان ندارد ای جوادختم کن والله اعلم بالرشادای بخشنده جوانمرد این سخنان پایان نداردپس این حرف‌ها را تمام کن که خداوند به رشد و هدایت مردمان داناتر است

برنامه شماره ۹۲۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲ اوت ۲۰۲۲ -  ۱۲ مردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۷ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۷ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۷ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری، درواستی(۱)سرنگونان را سری درواستیاز برایِ شرحِ آتش‌هایِ غمیا زبانی یا دلی برجاستییا شعاعی زان رخِ مهتابِ اودر شبِ تاریکِ غم با ماستییا کسی دیگر برایِ همدمیهم از آن رو بی‌سر و بی‌پاستیگر اثر بودی از آن مه بر زمینناله‌ها از آسمان برخاستیورنه دستِ غیرتستی بر دهانراست و چپ بی‌ این دهان غوغاستیگر از آن دُر پرتوی بر دل زدییا به دریا، یا خود او دریاستیورنه غیرت خاک زد در چشمِ دلچشمه چشمه سویِ دریاهاستینیست پروایِ دو عالم عشق راورنه ز الّا هر دو عالم لاستیعشق را خود خاک باشی(۲)، آرزوستورنه عاشق بر سرِ جوزاستی(۳)تا چو برف، این هر دو عالم در گدازز آتشِ عشقِ جحیم آساستی(۴)اژدهایِ عشق خوردی جمله راگر عصا در پنجهٔ موساستیلقمه‌ای کردی دو عالم را چنانکپیشِ جوعِ کلب(۵) نان یکتاستیپیشِ شمس‌الدّینِ تبریز آمدیتا تجلّیهاش مستوفاستی(۶)(۱) درواستی: مخفّف و مُبدَلِ دربایستی(۲) خاک بودن: مجازاً تواضع، فروتنی(۳) جوزا: دو پیکر، صورت سوم از صورتهای فلکی(۴) جحیم آسا: مانند دوزخ(۵) جوعِ کلب: گرسنگی مفرط که بیمار هرچه خورد سیر نمی‌شود.(۶) مُسْتوفیٰ: تمام، کامل-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری، درواستیسرنگونان را سری درواستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3695بی‌تعلّق نیست مخلوقی بِدُوآن تعلّق هست بی‌چون ای عموزآنکه فصل(۷) و وصل(۸) نَبوَد در روانغیرِ فصل و وصل نَنْدیشد گمانغیرِ فصل و وصل پی بَر از دلیللیک پی بُردن بِنَنْشاند غَلیل(۹)پی، پیاپی، می‌بَر ار دوری ز اصلتا رگِ مَردیت آرد سویِ وصلاین تعلّق را خِرَد چون ره برد؟بستهٔ فصلست و وصلست این خِرَدزین وصیّت کرد ما را مُصْطَفیٰبحث کم جویید در ذاتِ خداآنکه در ذاتش تفکُّر کردنی‌ستدر حقیقت آن نظر در ذات نیستهست آن پندار او، زیرا به راهصد هزاران پَرده آمد تا اِلههر یکی در پَرده‌یی، موصول خُوستوهمِ او آنست، کآن خود عِین هُوستپس پیمبر دفع کرد این وَهْم از اوتا نباشد در غلط سوداپز(۱۰) اووآنکه اندر وَهْم او ترکِ ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بُوَد کو سویِ زیرمی‌رود، پندارد او کو هست چیر(۱۱)زآنکه حدِّ مست باشد این چنینکو نداند آسمان را از زمیندر عجب‌هااش به فکر اندر رَویداز عظیمی وز مَهابت(۱۲) گم شویدچون ز صُنعش(۱۳) ریش و سِبلت(۱۴) گُم کندحد خود داند ز صانع(۱۵) تن زند(۱۶)جز که لا اُحْصی(۱۷) نگوید او ز جانکز شمار و حد بُرون است آن بیانحديث «لااُحْصی ثَناءً عَلَیْکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ.»«شب معراج خداوند به پیغمبر فرمود: «مرا ثنا بگو» «پیغمبر فرمود: «من نتوانم ثنای تو گفتن، آنسان که خود ثنای خود گفته‌ای.»»«لااُحْصی ثَناءً ما عَلَیْکَ»«نمی توانم تو را چنانکه باید بستایم.»(۷) فصل: گسستن(۸) وصل: پیوستن(۹) غَلیل: هم به معنی تشنگی شدید است و هم به معنی شخص تشنه.(۱۰) سوداپز: سوداپزنده، سودا پختن به معنی خیالات و آرزوهای واهی و بی اساس کردن است.(۱۱) چیر: چیره، غالب، مسلط(۱۲) مَهابت: بزرگی و شکوه، عظمت، هیبت(۱۳) صُنع: آفرینش، آفریدن(۱۴) سِبلت: سِبیل(۱۵) صانع: آفریننده(۱۶) تن زدن: خودداری کردن(۱۷) لا اُحْصی: به شمار در نمی‌آورم-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3610قرص خورشیدست خلوت‌خانه‌اشکی حجاب آرَد شبِ بیگانه‌اش؟علّت و پرهیز شد، بحران نماندکفرِ او ایمان شد و، کفران نماندچون اَلف از استقامت شد به پیشاو ندارد هیچ از اوصافِ خویشگشت فرد از کِسوهٔ(۱۸) خوهایِ خویششد برهنه جان به جان‌افزایِ خویشچون برهنه رفت پیشِ شاهِ فردشاهش از اوصافِ قُدسی جامه کردخِلْعتی(۱۹) پوشید از اوصافِ شاهبَر پَرید از چاه بر ایوانِ جاهاین چنین باشد چو دُردی صاف گشتاز بُنِ طشت آمد او بالایِ طشتدر بُنِ طشت از چه بود او دُردناک(۲۰)؟شومیِ آمیزشِ اجزای خاکیارِ ناخوش پَرّ و بالش بسته بودورنه او در اصل بس برجَسته بودچون عتابِ اِهْبِطُوا انگیختندهم‌چو هاروتش نگون آویختندقرآن کریم، سورهٔ بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ»«گفتيم: همه از بهشت فرو شويد؛ پس اگر از جانب من راهنمايى برايتان آمد، بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند بيمى نخواهد بود و خود اندوهناک نمى‌شوند.»بود هاروت از مَلاکِ آسماناز عِتابی شد معلَّق همچنانسرنگون زآن شد، که از سَر دور ماندخویش را سَر ساخت و تنها پیش راندآن سَپَد، خود را چو پُر از آب دیدکرد اِستغنا و از دریا بُریدبر جگر، آبش یکی قطره نماندبحر، رحمت کرد و او را باز خواندرحمتی، بی‌علّتی بی‌خدمتیآید از دریا، مبارک ساعتیالله الله، گِردِ دریابار(۲۱) گَردگرچه باشند اهلِ دریابار زردتا که آید لطفِ بخشایشگریسرخ گردد رویِ زرد از گوهری(۱۸) کِسوه: جامه، لباس(۱۹) خِلعت: لباسی فاخر که شخصی بزرگ به کسی می‌بخشد.(۲۰) دُردناک: دُردآلود، مایع آمیخته به دُرد و رسوب، مانند شراب و جز آن.(۲۱) دریابار: کنار دریا، ساحل دریا-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1531گرچه ناصح را بُوَد صد داعیَه(۲۲)پند را اُذْنی بباید واعیَه(۲۳)قرآن کریم، سورهٔ حاقّه (۶۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Haqqah(#69), Line #12«لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ»«تا آن را مايه اندرزتان گردانيم و گوش نگه‌دارنده اندرز آن را فرا گيرد.»تو به صد تلطیف پندش می‌دهیاو ز پندت می‌کند پهلو تهییک کسِ نامستمع ز استیز و رَدصد کسِ گوینده را عاجز کند(۲۲) داعیَه: خواسته و آرزو(۲۳) واعیَه: شنوا-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جَهولِ(۲۴) خوابناکتخم افگندن بُوَد در شوره‌خاکچاکِ حُمْق(۲۵) و جهل نپْذیرد رفوتخمِ حکمت کم دِهَش(۲۶) ای پندگو(۲۴) جَهول: نادان(۲۵) حُمْق: نادانى(۲۶) كم دِهَش: او را نده-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1534ز انبیا ناصح‌تر و خوش لهجه‌ترکی بود؟ که گْرِفت دَمْشان در حَجَرزآنچه کوه و سنگ در کار آمدندمی‌نشد بدبخت را بگشاده بندآنچنان دلها که بُدشان ما و مننعتشان شد: بَلْ اَشَدُّ قَسْوَةًقلب‌هایی که گرفتار خودبینی هستند در قرآن کریم اینگونه توصیف شده‌اند: حتی از سنگ نیز سخت‌ترند.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۷۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #74«ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ۚ وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»«پس از آن دلهاى شما چون سنگ، سخت گرديد، حتى سخت‌تر از سنگ كه از سنگ گاه جويها روان شود، و چون شكافته شود آب از آن بيرون جهد، و گاه از ترس خدا از فراز به نشيب فرو غلتد، و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۲۷) و سَنی(۲۸)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۲۷) حَبر: دانشمند، دانا(۲۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2227پا رهانَد رُوبهان را در شکارو آن ز دُم دانند روباهان غِرار(۲۹)عشق‌ها با دُمِّ خود بازند کینمی‌رهاند جان ما را در کمینروبها، پا را نگه دار از کلوخپا چو نبْود، دُم چه سود ای چشمْ‌شوخ(۳۰)؟ما چو روباهیم و پایِ ما کِرام(۳۱)می‌رهاندمان ز صدگون انتقامحیلهٔ باریکِ ما چون دُمِّ ماستعشق ها بازیم با دُم چپّ و راستدُم بجنبانیم ز استدلال و مکرتا که حیران مانْد از ما زید و بکرطالبِ حیرانیِ خلقان شدیمدستِ طَمْع اندر الوهیّت(۳۲) زدیمتا به افسون، مالک دل‌ها شویماین نمی‌بینیم ما، کَاندر گَویمدر گویّ(۳۳) و در چَهی ای قَلتَبان(۳۴)دست وادار از سِبالِ(۳۵) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَشای مُقیمِ حبسِ چار و پنج و شَشنغزجایی، دیگران را هم بکَشای چو خَربنده(۳۶) حریفِ کونِ خربوسه‌گاهی یافتی، ما را ببَرچون ندادت بندگیِّ دوست دستمیلِ شاهی از کجااَت خاسته‌‌ست؟در هوایِ آنکه گویندت: زهیبسته‌ای در گردنِ جانت زهیروبَها، این دُمِّ حیلت را بِهِل(۳۷)وقف کن دل بر خداوندانِ دل(۲۹) غِرار: گول خوردن، غفلت، بی‌خبری(۳۰) چشم‌شوخ: گستاخ(۳۱) کِرام: جمعِ کریم، بزرگواران، بلند همتان(۳۲) الُوهیَّت: خدایی، صفت خدایی(۳۳) گَو: گودال(۳۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۵) سِبال: سبیل(۳۶) خَربنده: خادمِ الاغ، خَرَ‌کچی(۳۷) هِلیدن: واگذاشتن، رها کردن-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #51هست احوالم خِلافِ همدگرهر یکی با هم مخالف در اثرچونکه هر دم راه خود را می‌زنمبا دگر کَس سازگاری چون کنم؟موج لشکرهای احوالم ببینهر یکی با دیگری در جنگ و کینمی‌نگر در خود چنین جنگِ گرانپس چه مشغولی به جنگِ دیگران؟یا مگر زین جنگ، حقّت واخَرَددر جهان صلح یک رنگت بَرَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حقِ ذاتِ پاکِ الله الصَّمَد(۳۸)که بُوَد بِهْ مارِ بَد از یارِ بَدمارِ بَد جانی ستاند از سَلیم(۳۹)یارِ بَد آرَد سویِ نارِ مقیماز قَرین(۴۰) بی‌قول و گفت‌وگویِ اوخو بدزدد دل نهان از خویِ اوچونکه او افکند بر تو سایه رادزدد آن بی‌مایه از تو مایه را(۳۸) صَمَد: بی‌نیاز، از صفاتِ خداوند(۳۹) سَلیم: مار گَزیده(۴۰) قَرین: همنشین-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‏رود از سینه‌‏ها در سینه‏‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌‏هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2596اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کِای مردِکار(۴۱)ای به هر رنجی به ما امّیدوارحُسنِ ظَنّ است و، امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دَم برتر آ(۴۱) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2727گر نخواهی نُکس(۴۲)، پیش این طبیببر زمین زن زرّ و سَر را ای لَبیب(۴۳)(۴۲) نُکس: عود کردن بیماری(۴۳) لَبیب: خردمند، عاقل-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۴)(۴۴) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4298 گفت مادر: تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بُدند اندر زمینهین تو کار خویش کن ای ارجمندزود، کایشان ریشِ خود بر می‌کَنَند(۴۵)(۴۵) ریش برکَندن: تشویش بی فایده کردن-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک(۴۶) آن عیب از تو گردد نیز فاش‏(۴۶) بوک: ای بسا، باشد که-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۴۷)که: بگویید از طریقِ انبساط(۴۷) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 44, Divan e Shamsزَهر به پیش او بِبَر تا کُنَدَش بهْ از شِکَرقهر به پیش او بِنه تا کُنَدَش همه رضامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدان فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم روز چندهر که را مردم سُجودی می‌کنندزهر اَندر جانِ او می‌آکَنَند   چونکه برگردد از او آن ساجدشدانَد او کان زَهر بود و مُوبِدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۴۸)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۴۹)دور کن آلت، بینداز اختیار(۴۸) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۴۹) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #492من غلامِ آن مسِ همّت ‌پَرَستکو به غیرِ کیمیا نآرَد شکستدستِ اِشکسته برآور در دعاسوی اِشکسته پَرَد فضلِ خداگر رهایی بایدت زین چاهِ تنگای برادر رو بر آذر(۵۰) بی‌درنگمکرِ حق را بین و مکرِ خود بِهِل(۵۱)ای ز مکرش مکرِ مکّاران خجلچونکه مکرت شد فنایِ مکرِ رَبّبرگشایی یک کَمینی بُوالعَجَب(۵۲)که کمینهٔ(۵۳) آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عُروج و اِرتِقا(۵۴)(۵۰) آذر: آتش(۵۱) بِهِل: رها کن، ترک کن(۵۲) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۵۳) کمینه: کمترین(۵۴) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1558گُوی شو، می‌گَرد بر پهلویِ صدقغَلْط غَلْطان در خَمِ چوگانِ عشقمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رَهَش دور است تا دیدارِ دوستکو نجویَد سَر، رئیسیش(۵۵) آرزوست(۵۵) رئیسی: ریاست-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2956, Divan e Shamsدل را تمام بَرکَن ای جان، ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشقِ الهی ناموسِ خلق خواهی؟ناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید، بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید، کان حضرتی است سامی(۵۶)(۵۶) سامی: بلندمرتبه-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #290جانور فَربه شود، لیک از علفآدمی فَربه ز عِزّست و شرفآدمی فَربه شود، از راه گوشجانور فَربه شود از حلق و نوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۵۷)(۵۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی-----------عطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۴۱۳Poem(Qazal)# 413, Divan e Attarزخم کآید بر منی آید همهتا تو می‌رنجی منی داری هنوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۵۸) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَدخود صلاحِ اوست آن سَرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن (۵۸) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگانِ جفتِ عَوْنبر زمین آهسته می‌رانند و هَوْن«حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌اند، در روی زمین به آهستگی و فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام برمی‌دارند.» پا برهنه چون رَوَد در خارزار؟جز به وقفه و فِکرَت و پرهیزگارعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarتو صاحب‌نفسی ای غافل میانِ خاک خون می‌خورکه صاحب‌دل اگر زهری خورَد آن انگبین باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 538, Divan e Shams از آفتابِ مشتعِل هر دَم ندا آید به دلتو شمعِ این سَر را بِهِل، تا باز شمعت سرزندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #227همچو اسماعیل، پیشش سَر بِنهشاد و خندان پیشِ تیغش جان بدهتا بمانَد جانْت خندان تا اَبَدهمچو جانِ پاک احمد با اَحَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1546که اشْتِهارِ(۵۹) خلق، بندِ مُحْکَم استدر ره، این از بندِ آهن کی کم است؟(۵۹) اشْتِهار: مشهور بودن-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفی قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Lines #36 and 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3036چون که بر سر مر تو را دَه ریش هستمَرهَمَت بر خویش باید کار بَستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت، جایِ اِرْحَمُوست(۶۰)حدیث«اِرْحَمُوا تُرحَمُوا»«رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاش(۶۰) اِرْحَمُو: فعل امر به معنی رحم کنید.-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838 غیرِ مُردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای، ای حیله‌گریک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فَسادو آن عنایت هست موقوفِ مَمات(۶۱)تجربه کردند این رَه را ثِقات(۶۲)بلک مرگش، بی‌عنایت نیز نیستبی‌عنایت، هان و هان جایی مَایست(۶۱) مَمات: مرگ؛ در اینجا مردن به من‌ِ ذهنی(۶۲) ثِقات: کسانی که در قول و فعل موردِ اعتمادِ دیگران باشند، جمعِ ثِقَه؛ مراد کسانی که به حضور زنده شده‌اند.-----------مولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مُرده زنده بیرون می‌کشدهر که مُرده گشت، او دارد رَشَد(۶۳)چون ز زنده مُرده بیرون می‌کندنفسِ زنده سویِ مرگی می‌تَنَد(۶۴)مُرده شو تا مُخْرِجُ‌الْحَیِّ(۶۵) الصَّمَدزنده‌یی زین مُرده بیرون آورد(۶۳) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۶۴) می‌تَنَد: می‌گراید(۶۵) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده-----------قرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-Anaam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsاز برایِ شرحِ آتش‌هایِ غمیا زبانی یا دلی برجاستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsرو محوِ یار شو، به خراباتِ نیستیهر جا دو مست باشد، ناچار عربده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۶۶)ز آنکه جَبّاران(۶۷) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۶۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۷) جَبّار: ستمگر، ظالم-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsیا شعاعی زان رخِ مهتابِ اودر شبِ تاریکِ غم با ماستیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1197ای دهندهٔ قوت و تَمْکین و ثَباتخلق را زین بی‌ثباتی دِه نجاتاندر آن کاری که ثابت بودنی‌ستقایمی دِه نفس را، که مُنْثَنی‌ست(۶۸)(۶۸) مُنْثَنى: خميده، دوتا، در اينجا به معنىِ سست‌كار و درمانده-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsیا کسی دیگر برایِ همدمیهم از آن رو بی‌سر و بی‌پاستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 599, Divan e Shamsمن بندهٔ آن عاشق کاو نَر(۶۹) بُوَد و صادقکز چُستی و شب‌خیزی از مَهْ کُلَهی یابد(۶۹) نَر: مجازاً قوی، تمام قوّت و کامل-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر اثر بودی از آن مه بر زمینناله‌ها از آسمان برخاستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1478زورِ جانِ کوه‌ْکَن، شَقِّ حَجَر(۷۰)زورِ جانِ جان، در اِنْشَقَّ الْقَمَر(۷۱)(۷۰) شَقِّ حَجَر: شکافتن سنگ(۷۱) اِنشَقَّ الْقَمَر: شکافتن ماه-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsورنه دستِ غیرتستی بر دهانراست و چپ بی‌ این دهان غوغاستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنصِتُواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گوقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Al-Araaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمول رحمت خدا شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #615تو ز قرآن بازخوان تفسیرِ بیتگفت ایزد: ما رَمَیْتَ ِاذْ رَمَیْتگر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستقرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«… وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ ۚ… .»«… و آنگاه كه تير مى‌انداختى، تو تير نمى‌انداختى، خدا بود كه تير مى‌انداخت… .»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیرِ نطق و غیرِ ایماء(۷۲) و سِجِل(۷۳)صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌(۷۲) ايماء: اشاره كردن(۷۳) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر از آن دُر پرتوی بر دل زدییا به دریا، یا خود او دریاستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بُوَد کز عکسِ آن جُوهای خَمرمست گردم، بو بَرَم از ذوقِ اَمرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2269دل نباشد غیر آن دریایِ نوردل نظرگاهِ خدا، و آنگاه کور؟نی، دل اندر صد هزاران خاص و عامدر یکی باشد، کدامست آن کدام؟ریزهٔ دل را بِهِل، دل را بجوتا شود آن ریزه چون کوهی ازومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دستِ حق عَیانپس، تَحَرّی(۷۴) بعد ازین مَردود دانهین بگردان از تَحَرّی رو و سَرکه پدید آمد مَعاد(۷۵) و مُستَقَرّ(۷۶)یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۷۷) شویسُخرهٔ(۷۸) هر قبلهٔ باطل شویچون شوی تمییزدِه(۷۹) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۸۰) قبله‌شناسگر ازین انبار خواهی بِرّ(۸۱) و بُرّ(۸۲)نیم‌ساعت هم ز همدردان مبُرکه در آن دم که بِبُرّی زین مُعین(۸۳)مبتلی گردی تو با بِئسَ الْقَرین(۸۴)   (۷۴) تَحَرّی: جستجو کردن، حقیقت‌جویی(۷۵) مَعاد: محل بازگشت، قیامت(۷۶) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۷۷) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۷۸) سُخره: ذلیل و زیردست(۷۹) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است.(۸۰) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۸۱) بِرّ: نیکی(۸۲) بُرّ: گندم(۸۳) مُعین: یار، یاری کننده (۸۴) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد-----------قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»«تا آنگاه كه نزد ما آيد، مى‌گويد: اى كاش دورى من و تو دورى مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدى بودى.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بَدَست(۸۵) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۸۵) بَدَست: وَجب-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2348هر که خوابی دید از روزِ اَلَسْتمست باشد در رَهِ طاعات، مستمی‌کشد چون اشترِ مست این جوالبی فُتور و، بی گُمان و، بی‌ملالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsورنه غیرت خاک زد در چشمِ دلچشمه چشمه سویِ دریاهاستیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۵۲Poem(Qazal)# 152, Divan e Hafezمدعی خواست که آید به تماشاگَهِ رازدست غیب آمد و بر سینهٔ نامحرم زدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان، پیشِ جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و، ساحرستتا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضولاو به پیشِ ما و، ما از وی مَلول(۸۶)(۸۶) مَلول: افسرده، اندوهگین-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر اُستور(۸۷) نیست(۸۷) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #688غیرتِ عقل است بر خوبی روحپُر ز تشبیهات و تمثیل این نُصُوح(۸۸)با چنین پنهانیی کین روح راستعقل بر وی این‌چنین رَشکین(۸۹) چراست؟(۸۸) نُصُوح: نصیحت‌ها(۸۹) رَشکین: غیور، رشک بَرَنده-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1713غیرت آن باشد که او غیرِ همه‌ستآن که افزون از بیان و دَمْدَمه‌ست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsنیست پروایِ دو عالم عشق راورنه ز الّا هر دو عالم لاستیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2726هر چه جز عشقست، شد مأکولِ(۹۰) عشقدو جهان یک دانه پیشِ نَوْلِ(۹۱) عشق(۹۰) مأکول: خورده شده(۹۱) نول: منقار-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsحُسنِ غریبِ تو مرا، کرد غریبِ دو جهانفردیِ تو چون نکند از همگان فرد مرا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsعشق را خود خاک باشی، آرزوستورنه عاشق بر سرِ جوزاستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خُفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۹۲) رب(۹۲) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsتا چو برف، این هر دو عالم در گدازز آتشِ عشقِ جحیم آساستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3497که تأنّی(۹۳) هست از رحمان یقینهست تعجیلت ز شیطانِ لعینحدیث«اَلتَّأَنّی مِنَ اللهِ وَالْعَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطٰانِ»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»(۹۳) تأنّی: درنگ کردن؛ به آهستگی و آرامی کاری را کردن-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3500 با تأنّی گشت موجود از خداتا به شش ‌روز این زمین و چرخ‌هاور نه قادر بود کو کُن‌فَیَکُونصد زمین و چرخ آوردی بُرونآدمی را اندک اندک آن هُمامتا چهل سالش کند مردِ تمامگرچه قادر بود کاندر یک نَفَساز عدم پَرّان کُند پنجاه کسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 18, Divan e Shamsگفتم که «ز آتشهایِ دل، بر روی مَفرَشهای(۹۴) دلمی‌غَلْت(۹۵) در سودایِ دل تا بحرِ یَفْعَل ما یَشا»؟قرآن کریم، سورهٔ ابراهیم (۱۴)، آیهٔ ۲۷Quran, Ibrahim(#14), Line #27«…وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«… و هر چه خواهد همان مى‌كند.»(۹۴) مَفرَش: هرچیز گستردنی. جای پَهن کردن فرش(۹۵) غَلْتیدن: گردیدن چیزی بر روی خود یا روی سطحی-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3506این تأنّی از پیِ تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سُکُست(۹۶)جُویَکی کوچک که دایم می‌رودنه نجس گردد، نه گَنده می‌شود(۹۶) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگسسته-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۹۷) بود(۹۷) تَفتیق: شکافتن-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سَعیُکُم شَتّیٰ(۹۸)، تناقض اندریدروز می‌دوزید، شب بر می‌دَرید«تلاش‌های شما پراکنده و گونه گون است، و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می دوزید و شب همان را پاره می کنید.»قرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه‌گون است.»(۹۸) شَتّی: پراکنده-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsاژدهایِ عشق خوردی جمله راگر عصا در پنجهٔ موساستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۹۹) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»«و نه هيچ كس همتاى اوست.»(۹۹) طبله: صندوقچه------------------------مجموع لغات:(۱) درواستی: مخفّف و مُبدَلِ دربایستی(۲) خاک بودن: مجازاً تواضع، فروتنی(۳) جوزا: دو پیکر، صورت سوم از صورتهای فلکی(۴) جحیم آسا: مانند دوزخ(۵) جوعِ کلب: گرسنگی مفرط که بیمار هرچه خورد سیر نمی‌شود.(۶) مُسْتوفیٰ: تمام، کامل(۷) فصل: گسستن(۸) وصل: پیوستن(۹) غَلیل: هم به معنی تشنگی شدید است و هم به معنی شخص تشنه.(۱۰) سوداپز: سوداپزنده، سودا پختن به معنی خیالات و آرزوهای واهی و بی اساس کردن است.(۱۱) چیر: چیره، غالب، مسلط(۱۲) مَهابت: بزرگی و شکوه، عظمت، هیبت(۱۳) صُنع: آفرینش، آفریدن(۱۴) سِبلت: سِبیل(۱۵) صانع: آفریننده(۱۶) تن زدن: خودداری کردن(۱۷) لا اُحْصی: به شمار در نمی‌آورم(۱۸) کِسوه: جامه، لباس(۱۹) خِلعت: لباسی فاخر که شخصی بزرگ به کسی می‌بخشد.(۲۰) دُردناک: دُردآلود، مایع آمیخته به دُرد و رسوب، مانند شراب و جز آن.(۲۱) دریابار: کنار دریا، ساحل دریا(۲۲) داعیَه: خواسته و آرزو(۲۳) واعیَه: شنوا(۲۴) جَهول: نادان(۲۵) حُمْق: نادانى(۲۶) كم دِهَش: او را نده(۲۷) حَبر: دانشمند، دانا(۲۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۲۹) غِرار: گول خوردن، غفلت، بی‌خبری(۳۰) چشم‌شوخ: گستاخ(۳۱) کِرام: جمعِ کریم، بزرگواران، بلند همتان(۳۲) الُوهیَّت: خدایی، صفت خدایی(۳۳) گَو: گودال(۳۴) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۳۵) سِبال: سبیل(۳۶) خَربنده: خادمِ الاغ، خَرَ‌کچی(۳۷) هِلیدن: واگذاشتن، رها کردن(۳۸) صَمَد: بی‌نیاز، از صفاتِ خداوند(۳۹) سَلیم: مار گَزیده(۴۰) قَرین: همنشین(۴۱) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.(۴۲) نُکس: عود کردن بیماری(۴۳) لَبیب: خردمند، عاقل(۴۴) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۴۵) ریش برکَندن: تشویش بی فایده کردن(۴۶) بوک: ای بسا، باشد که(۴۷) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره(۴۸) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۴۹) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۵۰) آذر: آتش(۵۱) بِهِل: رها کن، ترک کن(۵۲) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۵۳) کمینه: کمترین(۵۴) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن(۵۵) رئیسی: ریاست(۵۶) سامی: بلندمرتبه(۵۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۵۸) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۵۹) اشْتِهار: مشهور بودن(۶۰) اِرْحَمُو: فعل امر به معنی رحم کنید.(۶۱) مَمات: مرگ؛ در اینجا مردن به من‌ِ ذهنی(۶۲) ثِقات: کسانی که در قول و فعل موردِ اعتمادِ دیگران باشند، جمعِ ثِقَه؛ مراد کسانی که به حضور زنده شده‌اند.(۶۳) رَشَد: به راهِ‌ راست رفتن(۶۴) می‌تَنَد: می‌گراید(۶۵) مُخْرِجُ‌الْحَیّ: بیرون آورندهٔ زنده(۶۶) قوم زَحیر: مردم بیمار و آزاردهنده(۶۷) جَبّار: ستمگر، ظالم(۶۸) مُنْثَنى: خميده، دوتا، در اينجا به معنىِ سست‌كار و درمانده(۶۹) نَر: مجازاً قوی، تمام قوّت و کامل(۷۰) شَقِّ حَجَر: شکافتن سنگ(۷۱) اِنشَقَّ الْقَمَر: شکافتن ماه(۷۲) ايماء: اشاره كردن(۷۳) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته(۷۴) تَحَرّی: جستجو کردن، حقیقت‌جویی(۷۵) مَعاد: محل بازگشت، قیامت(۷۶) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۷۷) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۷۸) سُخره: ذلیل و زیردست(۷۹) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است.(۸۰) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۸۱) بِرّ: نیکی(۸۲) بُرّ: گندم(۸۳) مُعین: یار، یاری کننده (۸۴) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد(۸۵) بَدَست: وَجب(۸۶) مَلول: افسرده، اندوهگین(۸۷) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر(۸۸) نُصُوح: نصیحت‌ها(۸۹) رَشکین: غیور، رشک بَرَنده(۹۰) مأکول: خورده شده(۹۱) نول: منقار(۹۲) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۹۳) تأنّی: درنگ کردن؛ به آهستگی و آرامی کاری را کردن(۹۴) مَفرَش: هرچیز گستردنی. جای پَهن کردن فرش(۹۵) غَلْتیدن: گردیدن چیزی بر روی خود یا روی سطحی(۹۶) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگسسته(۹۷) تَفتیق: شکافتن(۹۸) شَتّی: پراکنده(۹۹) طبله: صندوقچه----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری درواستیسرنگونان را سری درواستیاز برای شرح آتش‌های غمیا زبانی یا دلی برجاستییا شعاعی زان رخ مهتاب اودر شب تاریک غم با ماستییا کسی دیگر برای همدمیهم از آن رو بی‌سر و بی‌پاستیگر اثر بودی از آن مه بر زمینناله‌ها از آسمان برخاستیورنه دست غیرتستی بر دهانراست و چپ بی‌ این دهان غوغاستیگر از آن در پرتوی بر دل زدییا به دریا یا خود او دریاستیورنه غیرت خاک زد در چشم دلچشمه چشمه سوی دریاهاستینیست پروای دو عالم عشق راورنه ز الا هر دو عالم لاستیعشق را خود خاک باشی آرزوستورنه عاشق بر سر جوزاستیتا چو برف این هر دو عالم در گدازز آتش عشق جحیم آساستیاژدهای عشق خوردی جمله راگر عصا در پنجه موساستیلقمه‌ای کردی دو عالم را چنانکپیش جوع کلب نان یکتاستیپیش شمس‌الدین تبریز آمدیتا تجلیهاش مستوفاستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر سران را بی‌سری درواستیسرنگونان را سری درواستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3695بی‌تعلق نیست مخلوقی بدوآن تعلق هست بی‌چون ای عموزآنکه فصل و وصل نبود در روانغیر فصل و وصل نندیشد گمانغیر فصل و وصل پی بر از دلیللیک پی بردن بننشاند غلیلپی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصلتا رگ مردیت آرد سوی وصلاین تعلق را خرد چون ره بردبسته فصلست و وصلست این خردزین وصیت کرد ما را مصطفیبحث کم جویید در ذات خداآنکه در ذاتش تفکر کردنی‌ستدر حقیقت آن نظر در ذات نیستهست آن پندار او زیرا به راهصد هزاران پرده آمد تا الههر یکی در پرده‌یی موصول خوستوهم او آنست کان خود عین هوستپس پیمبر دفع کرد این وهم از اوتا نباشد در غلط سوداپز اووآنکه اندر وهم او ترک ادببی‌ادب را سرنگونی داد ربسرنگونی آن بود کو سوی زیرمی‌رود پندارد او کو هست چیرزآنکه حد مست باشد این چنینکو نداند آسمان را از زمیندر عجب‌هااش به فکر اندر رویداز عظیمی وز مهابت گم شویدچون ز صنعش ریش و سبلت گم کندحد خود داند ز صانع تن زندجز که لا احصی نگوید او ز جانکز شمار و حد برون است آن بیانحديث «لااُحْصی ثَناءً عَلَیْکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ.»«شب معراج خداوند به پیغمبر فرمود: «مرا ثنا بگو» «پیغمبر فرمود: «من نتوانم ثنای تو گفتن، آنسان که خود ثنای خود گفته‌ای.»»«لااُحْصی ثَناءً ما عَلَیْکَ»«نمی توانم تو را چنانکه باید بستایم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3610قرص خورشیدست خلوت‌خانه‌اشکی حجاب آرد شب بیگانه‌اشعلت و پرهیز شد بحران نماندکفر او ایمان شد و کفران نماندچون الف از استقامت شد به پیشاو ندارد هیچ از اوصاف خویشگشت فرد از کسوه خوهای خویششد برهنه جان به جان‌افزای خویشچون برهنه رفت پیش شاه فردشاهش از اوصاف قدسی جامه کردخلعتی پوشید از اوصاف شاهبر پرید از چاه بر ایوان جاهاین چنین باشد چو دردی صاف گشتاز بن طشت آمد او بالای طشتدر بن طشت از چه بود او دردناکشومی آمیزش اجزای خاکیار ناخوش پر و بالش بسته بودورنه او در اصل بس برجسته بودچون عتاب اهبطوا انگیختندهم‌چو هاروتش نگون آویختندقرآن کریم، سورهٔ بقرهٔ (۲)، آیهٔ ۳۸Quran, Al-Baqarah(#2), Line #38«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ»«گفتيم: همه از بهشت فرو شويد؛ پس اگر از جانب من راهنمايى برايتان آمد، بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند بيمى نخواهد بود و خود اندوهناک نمى‌شوند.»بود هاروت از ملاک آسماناز عتابی شد معلق همچنانسرنگون زآن شد که از سر دور ماندخویش را سر ساخت و تنها پیش راندآن سپد خود را چو پر از آب دیدکرد استغنا و از دریا بریدبر جگر آبش یکی قطره نماندبحر رحمت کرد و او را باز خواندرحمتی بی‌علتی بی‌خدمتیآید از دریا مبارک ساعتیالله الله گرد دریابار گردگرچه باشند اهل دریابار زردتا که آید لطف بخشایشگریسرخ گردد روی زرد از گوهریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1531گرچه ناصح را بود صد داعیهپند را اذنی بباید واعیهقرآن کریم، سورهٔ حاقّه (۶۹)، آیهٔ ۱۲Quran, Al-Haqqah(#69), Line #12«لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ»«تا آن را مايه اندرزتان گردانيم و گوش نگه‌دارنده اندرز آن را فرا گيرد.»تو به صد تلطیف پندش می‌دهیاو ز پندت می‌کند پهلو تهییک کس نامستمع ز استیز و ردصد کس گوینده را عاجز کندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2264پند گفتن با جهول خوابناکتخم افگندن بود در شوره‌خاکچاک حمق و جهل نپذیرد رفوتخم حکمت کم دهش ای پندگومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1534ز انبیا ناصح‌تر و خوش لهجه‌ترکی بود که گرفت دمشان در حجرزآنچه کوه و سنگ در کار آمدندمی‌نشد بدبخت را بگشاده بندآنچنان دلها که بدشان ما و مننعتشان شد بل اشد قسوهقلب‌هایی که گرفتار خودبینی هستند در قرآن کریم اینگونه توصیف شده‌اند حتی از سنگ نیز سخت‌ترندقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۷۴Quran, Al-Baqarah(#2), Line #74«ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ۚ وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ ۚ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»«پس از آن دلهاى شما چون سنگ، سخت گرديد، حتى سخت‌تر از سنگ كه از سنگ گاه جويها روان شود، و چون شكافته شود آب از آن بيرون جهد، و گاه از ترس خدا از فراز به نشيب فرو غلتد، و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2227پا رهاند روبهان را در شکارو آن ز دم دانند روباهان غرارعشق‌ها با دم خود بازند کینمی‌رهاند جان ما را در کمینروبها پا را نگه دار از کلوخپا چو نبود دم چه سود ای چشم‌شوخما چو روباهیم و پای ما کراممی‌رهاندمان ز صدگون انتقامحیله باریک ما چون دم ماستعشق ها بازیم با دم چپ و راستدم بجنبانیم ز استدلال و مکرتا که حیران ماند از ما زید و بکرطالب حیرانی خلقان شدیمدست طمع اندر الوهیت زدیمتا به افسون مالک دل‌ها شویماین نمی‌بینیم ما کاندر گَویمدر گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشای مقیم حبس چار و پنج و ششنغزجایی دیگران را هم بکشای چو خربنده حریف کون خربوسه‌گاهی یافتی ما را ببرچون ندادت بندگی دوست دستمیل شاهی از کجاات خاسته‌‌ستدر هوای آنکه گویندت زهیبسته‌ای در گردن جانت زهیروبها این دم حیلت را بهلوقف کن دل بر خداوندان دلمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #51هست احوالم خلاف همدگرهر یکی با هم مخالف در اثرچونکه هر دم راه خود را می‌زنمبا دگر کس سازگاری چون کنمموج لشکرهای احوالم ببینهر یکی با دیگری در جنگ و کینمی‌نگر در خود چنین جنگ گرانپس چه مشغولی به جنگ دیگرانیا مگر زین جنگ حقت واخرددر جهان صلح یک رنگت بردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2634حق ذات پاک الله الصمدکه بود به مار بد از یار بدمار بد جانی ستاند از سلیمیار بد آرد سوی نار مقیماز قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اوچونکه او افکند بر تو سایه رادزدد آن بی‌مایه از تو مایه رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‏رود از سینه‏‌ها در سینه‏‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌‏هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2596اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کای مردکارای به هر رنجی به ما امیدوارحسن ظن است و امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دم برتر آمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2727گر نخواهی نکس پیش این طبیببر زمین زن زر و سر را ای لبیبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4298گفت مادر تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بدند اندر زمینهین تو کار خویش کن ای ارجمندزود کایشان ریش خود بر می‌کنندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاش‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 44, Divan e Shamsزهر به پیش او ببر تا کندش به از شکرقهر به پیش او بنه تا کندش همه رضامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2743تو بدان فخر آوری کز ترس و بندچاپلوست گشت مردم روز چندهر که را مردم سجودی می‌کنندزهر اندر جان او می‌آکنند   چونکه برگردد از او آن ساجدشداند او کان زهر بود و موبدشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #492من غلام آن مس همت ‌پرستکو به غیر کیمیا نارد شکستدست اشکسته برآور در دعاسوی اشکسته پرد فضل خداگر رهایی بایدت زین چاه تنگای برادر رو بر آذر بی‌درنگمکر حق را بین و مکر خود بهلای ز مکرش مکر مکاران خجلچونکه مکرت شد فنای مکر رببرگشایی یک کمینی بوالعجبکه کمینه آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عروج و ارتقامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1558گوی شو می‌گرد بر پهلوی صدقغلط غلطان در خم چوگان عشقمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3528زآن رهش دور است تا دیدار دوستکو نجوید سر رئیسیش آرزوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2956, Divan e Shamsدل را تمام برکن ای جان ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشق الهی ناموس خلق خواهیناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید کان حضرتی است سامیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #290جانور فربه شود لیک از علفآدمی فربه ز عزست و شرفآدمی فربه شود از راه گوشجانور فربه شود از حلق و نوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۴۱۳Poem(Qazal)# 413, Divan e Attarزخم کاید بر منی آید همهتا تو می‌رنجی منی داری هنوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1430هرکه او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود  کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودخود صلاح اوست آن سرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگان جفت عونبر زمین آهسته می‌رانند و هونحق تعالی فرموده است بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌انددر روی زمین به آهستگی و فروتنی تسلیم و فضا گشایی گام برمی‌دارند پا برهنه چون رود در خارزارجز به وقفه و فکرت و پرهیزگارعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarتو صاحب‌نفسی ای غافل میان خاک خون می‌خورکه صاحب‌دل اگر زهری خورد آن انگبین باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 538, Divan e Shamsاز آفتاب مشتعل هر دم ندا آید به دلتو شمع این سر را بهل تا باز شمعت سرزندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #227همچو اسماعیل پیشش سر بنهشاد و خندان پیش تیغش جان بدهتا بماند جانت خندان تا ابدهمچو جان پاک احمد با احدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1546که اشتهار خلق بند محکم استدر ره این از بند آهن کی کم استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1408عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفی قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Az-Zumar(#39), Lines #36 and 38«… أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ …»«آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»«… قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ…»«بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3036چون که بر سر مر تو را ده ریش هستمرهمت بر خویش باید کار بستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت جای ارحموستحدیث«اِرْحَمُوا تُرحَمُوا»«رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیر مردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای ای حیله‌گریک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فسادو آن عنایت هست موقوف مماتتجربه کردند این ره را ثقاتبلک مرگش بی‌عنایت نیز نیستبی‌عنایت هان و هان جایی مایستمولوى، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #549چون ز مرده زنده بیرون می‌کشدهر که مرده گشت او دارد رشدچون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمرده شو تا مخرج‌الحی الصمدزنده‌یی زین مرده بیرون آوردقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیهٔ ۹۵Quran, Al-Anaam(#6), Line #95«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ»«خداست كه دانه و هسته را مى‌شكافد، و زنده را از مرده بيرون مى‌آورد و مرده را از زنده بيرون مى‌آورد. اين است خداى يكتا. پس، چگونه از حق منحرفتان مى‌كنند؟»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsاز برای شرح آتش‌های غمیا زبانی یا دلی برجاستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsرو محو یار شو به خرابات نیستیهر جا دو مست باشد ناچار عربده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2996ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرز آنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsیا شعاعی زان رخ مهتاب اودر شب تاریک غم با ماستیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1197ای دهنده قوت و تمکین و ثباتخلق را زین بی‌ثباتی ده نجاتاندر آن کاری که ثابت بودنی‌ستقایمی ده نفس را که منثنی‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsیا کسی دیگر برای همدمیهم از آن رو بی‌سر و بی‌پاستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 599, Divan e Shamsمن بنده آن عاشق کاو نر بود و صادقکز چستی و شب‌خیزی از مه کلهی یابدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر اثر بودی از آن مه بر زمینناله‌ها از آسمان برخاستیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1456هین قم اللیل که شمعی ای همامشمع اندر شب بود اندر قیامبهوش باش ای بزرگ‌مرد شب هنگام برخیز زیرا که شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان استقرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Al-Muzzammil(#73), Line #2«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»«شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1478زور جان کوه‌کن شق حجرزور جان جان در انشق القمرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsورنه دست غیرتستی بر دهانراست و چپ بی‌ این دهان غوغاستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گوقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Al-Araaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمول رحمت خدا شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #615تو ز قرآن بازخوان تفسیر بیتگفت ایزد ما رمیت اذ رمیتگر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستقرآن کریم، سوره انفال (۸)، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«… وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ ۚ… .»«… و آنگاه كه تير مى‌انداختى، تو تير نمى‌انداختى، خدا بود كه تير مى‌انداخت… .»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیر نطق و غیر ایماء و سجلصد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsگر از آن در پرتوی بر دل زدییا به دریا یا خود او دریاستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بود کز عکس آن جوهای خمرمست گردم بو برم از ذوق امرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2269دل نباشد غیر آن دریای نوردل نظرگاه خدا و آنگاه کورنی، دل اندر صد هزاران خاص و عامدر یکی باشد کدامست آن کدامریزه دل را بهل دل را بجوتا شود آن ریزه چون کوهی ازومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد ازین مردود دانهین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقریک زمان زین قبله گر ذاهل شویسخره هر قبله باطل شویچون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله‌شناسگر ازین انبار خواهی بر و برنیم‌ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرین   قرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Az-Zukhruf(#43), Line #38«حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ»«تا آنگاه كه نزد ما آيد، مى‌گويد: اى كاش دورى من و تو دورى مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدى بودى.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2348هر که خوابی دید از روز الستمست باشد در ره طاعات مستمی‌کشد چون اشتر مست این جوالبی فتور و بی گمان و بی‌ملالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsورنه غیرت خاک زد در چشم دلچشمه چشمه سوی دریاهاستیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۵۲Poem(Qazal)# 152, Divan e Hafezمدعی خواست که آید به تماشاگه رازدست غیب آمد و بر سینه نامحرم زدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان پیش جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و ساحرستتا ز جهل و خوابناکی و فضولاو به پیش ما و ما از وی ملولمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر استور نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #688غیرت عقل است بر خوبی روحپر ز تشبیهات و تمثیل این نصوحبا چنین پنهانیی کین روح راستعقل بر وی این‌چنین رشکین چراستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1713غیرت آن باشد که او غیر همه‌ستآن که افزون از بیان و دمدمه‌ست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsنیست پروای دو عالم عشق راورنه ز الا هر دو عالم لاستیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2726هر چه جز عشقست شد ماکول عشقدو جهان یک دانه پیش نول عشقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsحسن غریب تو مرا کرد غریب دو جهانفردی تو چون نکند از همگان فرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsعشق را خود خاک باشی آرزوستورنه عاشق بر سر جوزاستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsتا چو برف این هر دو عالم در گدازز آتش عشق جحیم آساستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همان جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3497که تانی هست از رحمان یقینهست تعجیلت ز شیطان لعینحدیث«اَلتَّأَنّی مِنَ اللهِ وَالْعَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطٰانِ»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3500با تانی گشت موجود از خداتا به شش ‌روز این زمین و چرخ‌هاور نه قادر بود کو کن‌فیکونصد زمین و چرخ آوردی برونآدمی را اندک اندک آن همامتا چهل سالش کند مرد تمامگرچه قادر بود کاندر یک نفساز عدم پران کند پنجاه کسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 18, Divan e Shamsگفتم که ز آتشهای دل بر روی مفرشهای دلمی‌غلت در سودای دل تا بحر یفعل ما یشاقرآن کریم، سورهٔ ابراهیم (۱۴)، آیهٔ ۲۷Quran, Ibrahim(#14), Line #27«…وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«… و هر چه خواهد همان مى‌كند.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3506این تانی از پی تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سکستجویکی کوچک که دایم می‌رودنه نجس گردد نه گنده می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #256سعیکم شتی تناقض اندریدروز می‌دوزید شب بر می‌دریدتلاش‌های شما پراکنده و گونه گون است و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌ایدچنانکه مثلا روز می دوزید و شب همان را پاره می کنیدقرآن کریم، سورهٔ لیل (۹۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Lail(#92), Line #4«إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ»    «كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه‌گون است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2919, Divan e Shamsاژدهای عشق خوردی جمله راگر عصا در پنجه موساستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کشتی خلقان غرق عشقاژدهایی گشت گویی حلق عشقاژدهایی ناپدید دلرباعقل همچون کوه را او کهرباعقل هر عطار کاگه شد از اوطبله‌ها را ریخت اندر آب جورو کزین جو برنیایی تا ابدلم یکن حقا له کفوا احدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»«و نه هيچ كس همتاى اوست.»

برنامه شماره ۹۲۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۲ -  ۵ مردادبرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۶ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۶ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۶ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاسیرِ شیشه کن آن جنّیانِ(۱) دانا رابریز خونِ دل آن خونیانِ صَهبا(۲) راربوده‌اند کلاهِ هزار خسرو راقبایِ لعل ببخشیده چهرهٔ ما رابه گاهِ جلوه چو طاووس عقلها بردهگشاده چون دلِ عشّاق پرِّ رعنا راز عکسشان فلکِ سبز رنگ لعل شودقیاس کن که چگونه کنند دلها را؟درآورند به رقص و طرب به یک جرعههزار پیرِ ضعیفِ بمانده برجا راچه جایِ پیر که آبِ حیاتِ خلّاق‌اندکه جان دهند به یک غمزه جمله اشیا راشکرفروشِ چنین چُست هیچ کس دیده‌ست؟سخن‌شناس کند طوطیِ شِکَرخا رازهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریقِ بالا(۳) راصلا زدند همه عاشقانِ طالب راروان شوید به میدان پیِ تماشا رااگر خزینهٔ قارون به ما فرو ریزندز مغزِ ما نتوانند بُرد سودا رابیار ساقیِ باقی که جانِ جانهاییبریز بر سرِ سودا شرابِ حَمرا(۴) رادلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبَرو گمار دمی آن شرابِ گیرا(۵) رازهی شراب که عشقش به دستِ خود پخته‌ستزهی گهر که نبوده‌ست هیچ دریا راز دستِ زُهره(۶) به مرّیخ(۷) اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه خشم و صفرا راتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما را؟ولیک غیرتِ لالاست(۸) حاضر و ناظرهزار عاشق کُشتی برایِ لالا رابه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردنِ لا را، بیار الّا رابده به لالا جامی، از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزهٔ شوخت(۹) به سویِ او بنگرکه غمزهٔ تو حیاتی‌ست ثانی اَحیا رابه آب ده تو غبارِ غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا راخدای عشق فرستاد تا دَرو پیچیمکه نیست لایقِ پیچش(۱۰) مَلَک تعالی رابماند نیم غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رابرآ، بتاب بر افلاک شمسِ تبریزیبه مغزِ نغز بیارای برجِ جوزا(۱۱) را(۱) جنّیان: جمعِ جنّی، و جنّی به معنی منسوب به جنّ، دیو زده و پری است.(۲) صَهبا: میِ سرخ(۳) طریقِ بالا: راه و منازل سلوک به سویِ حق تعالی(۴) حَمرا: سرخ(۵) گیرا: مؤثّر، گیرندهٔ هوش و توانایی(۶) زهره یا ناهید: نزد احکامیان زهره سعد اصغر و مشتری سعد اکبر است.(۷) مریخ یا بهرام: منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است.(۸) لالا: لـله، مرّبی کودک(۹) شوخ: زیبا(۱۰) پیچيدن: در آغوش کشیدن، آویختن(۱۱) برجِ جوزا: ستارهٔ دو پیکر-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاسیرِ شیشه کن آن جنیّانِ دانا رابریز خونِ دل آن خونیانِ صَهبا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱۲) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۱۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3024این‌که فردا این کنم یا آن کنماین دلیلِ اختیارست ای صَنَم(۱۳)(۱۳) صَنَم: بت، دلبر و معشوق-----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرّانیم تیر، آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستاین نه جبر، این معنیِ جَبّاری(۱۴) استذکرِ جَبّاری، برایِ زاری استزاریِ ما شد دلیلِ اِضطرارخجلتِ ما شد، دلیلِ اختیارگر نبودی اختیار، این شرم چیست؟وین دریغ و خجلت و آزرم چیست؟(۱۴) جَبّاری: مقام جباریّت خداوند-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر، آمد هلاکت خام را   کز پیِ دانه، نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۵)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۱۶)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۵) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۶) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ستکه بدان مفقود، مستی‌ّات بُده‌ستجز به اندازهٔ ضرورت، زین مگیرتا نگردد غالب و، بر تو امیرسر کشیدی تو که من صاحبدلمحاجت غیری ندارم، واصِلممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌ْوار این دوست راتا هِلَد آن مغزِ نغزش، پوست رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۱۷) و ایمن(۱۸) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو، شَه کند بس جستجوگورخانهٔ رازِ تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شود(۱۷) فارِغ: راحت و آسوده(۱۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2472تا که پُشکی مُشک گردد ای مُریدسال‌ها باید در آن روضه چریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فرازِ چرخ، خرگاهت(۱۹) زند(۱۹) خرگاه: خیمهٔ بزرگ-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کارِ من بی‌علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۲۰)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۲۰) سَقیم: بیمار-----------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنع حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صُنع توام در شُکر و صبر(۲۱)عاشقِ مصنوع، کی باشم چو گبر(۲۲)؟عاشق صُنعِ(۲۳) خدا با فَر بُوَدعاشقِ مصنوعِ(۲۴) او کافر بُوَد(۲۱) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۲) گَبر: کافر(۲۳) صُنع: آفرینش(۲۴) مصنوع: آفریده، مخلوق-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4058نامِ پنهان گشتنِ دیو از نفوسواندر آن سوراخ رفتن، شد خُنُوس(۲۵)(۲۵) خُنُوس: آشکار شدن و سپس بسیار پنهان گشتن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1444, Divan e Shamsچون خواب مرا بیند، بگریزد و ننشینداز من برود، آید در شخص دگر خوابممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3283فلسفی، مر دیو را مُنکِر شوددر همان دَم سُخرهٔ(۲۶) دیوی بودگر ندیدی دیو را، خود را ببینبی جنون نَبْوَد کبودی در جَبین(۲۷)هر‌که را در دل شک و پیچانی(۲۸) استدر جهان، او فلسفی پنهانی استمی‌نماید اعتقاد و گاه‌گاهآن رَگِ فَلْسَف(۲۹) کُند رویش سیاهاَلْحَذَر(۳۰) ای مؤمنان، کآن در شماستدر شما بس عالَمِ بی‌مُنتهاست(۲۶) سُخره‌: ذلیل و مقهور و زیردست(۲۷) جَبین: پیشانی(۲۸) پیچانی: اعتراض، شک و تردید(۲۹) فَلسَف: فَلسفی(۳۰) اَلْحَذَر: حذر کنید-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شرعْ بهرِ دفعِ شرّ رایی زنددیو را در شیشه‌ٔ حجّت کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsربوده‌اند کلاهِ هزار خسرو راقبایِ لعل ببخشیده چهرهٔ ما رافردوسی، شاهنامه، جنگِ بزرگ کیخسرو با افراسیابFerdowsi Poem(Shahname), The Big Battle of Keikhosrow With Afrasiabز من بگسلد فَرِّهِ ایزدیگر آیم به کژّی و نابخردیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #726مُلک برهم زن تو اَدْهَمْ‌وار زودتا بیابی همچو او مُلکِ خُلود(۳۱)(۳۱) خُلود: جاودانه-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #764مُلکِ جسمت را چو بلقیس ای غَبی(۳۲)ترک کن بهرِ سلیمانِ نَبیقرآن کریم، سوره نمل (۲۷)، آیهٔ ۴۴ Quran, An-Naml(#27), Line #44«إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.»«من بر خويشتن ستم كرده‌ام و اينك با سليمان در برابرِ پروردگارِ جهانيان تسليم شدم.»(۳۲) غَبی: کودن، سبک‌مغز-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دستِ حق عَیانپس، تَحَرّی بعد ازین مَردود دانهین بگردان از تَحَرّی(۳۳) رو و سَرکه پدید آمد مَعاد و مُستَقَرّ(۳۴)یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۳۵) شویسُخرهٔ(۳۶) هر قبلهٔ باطل شویچون شوی تمییزدِه(۳۷) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۳۸) قبله‌شناسگر ازین انبار خواهی بِرّ(۳۹) و بُرّ(۴۰)نیم‌ساعت هم ز همدردان مبُرکه در آن دم که بِبُرّی زین مُعین(۴۱)مبتلی گردی تو با بِئسَ الْقَرین(۴۲)   (۳۳) تَحَرّی: جستجو(۳۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۳۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۳۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۳۷) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۳۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۳۹) بِرّ: نیکی(۴۰) بُرّ: گندم(۴۱) مُعین: یار، یاری کننده (۴۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2974بود عَبْدُالْغَوْث هم‌جنسِ پریچون پری، نُه سال در پنهان‌پَریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2980بُرد هم‌جنسیِّ پَرْیانَش چنانکه رُباید روح را زخمِ سِنانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2723گفت: سیماهُم وَجُوهٌ کردگارکه بُوَد غَمّازِ(۴۳) باران، سبزه‌زارحق تعالی فرمود که باطن اشخاص از ظاهر رخسارشان نمایان است، به همین جهت وجود چمنزار حاکی از اینست که بارانی نازل شده است.قرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹ Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ…»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست…»(۴۳) غَمّاز: بسیار سخن‌چین، در اینجا به معنی آشکارکننده.-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsدرآورند به رقص و طرب به یک جرعههزار پیرِ ضعیفِ بمانده برجا رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678   چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2767چون بدو زنده شدی، آن خود وی استوحدتِ محض است آن، شرکت کِی است؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsزهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریقِ بالا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1219, Divan e Shamsهر که بُوَد عاشقِ خود پنج نشان دارد بَدسخت دل و سُست قدم، کاهِل(۴۴) و بی‌کار و تُرُش(۴۴) کاهِل: تنبل، سُست-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsصلا زدند همه عاشقانِ طالب راروان شوید به میدان پیِ تماشا رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاگر خزینهٔ قارون به ما فرو ریزندز مغزِ ما نتوانند بُرد سودا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 492, Divan e Shamsاگرچه سرد وجودیت گَرم درپیچیدبه ره کُنَش به بهانه، بهانه را چه شده‌ستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۵Poem(Qazal)# 5, Divan e Hafezهنگام تنگ‌دستی در عیش کوش و مستیکاین کیمیای هستی قارون کُنَد گدا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبیار ساقیِ باقی که جانِ جانهاییبریز بر سرِ سودا شرابِ حَمرا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 233, Divan e Shamsکجاست ساقیِ جان؟ تا به‌هم زَنَد ما رابروبد از دلِ ما فکرِ دیّ(۴۵) و فردا را(۴۵) دی: دیروز-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsلبّیک(۴۶) لبّیک ای کَرَم، سودایِ(۴۷) تُست اندر سَرَمز آبِ تو چرخی می‌زنم مانند چرخِ آسیا(۴۶) لبّیک: قبول می‌کنم، امرِ تو را اطاعت می‌کنم.(۴۷) سودا: خیال، هوی و هوس-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جانِ جان، چو واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌جان تن، بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsدلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبَرو گمار دمی آن شرابِ گیرا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2281, Divan e Shamsاندیشه جز زیبا مکن، کاو تار و پودِ صورت استز اندیشه‌ٔ احسن تَنَد، هر صورتی اَحسن شده مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsز دستِ زُهره به مرّیخ اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه خشم و صفرا رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1549عقل کو مَغلوبِ نفس، او نفس شدمُشتری(۴۸)، مات زُحَل(۴۹) شد، نَحس شدهم درین نَحسی بگردان این نظردر کسی که کرد نَحست در نگرآن نظر که بنگرد این جَرّ و مَد(۵۰)او ز نَحسی سوی سَعدی(۵۱) نَقْب(۵۲) زدزآن همی‏گردانَدَت حالی به حالضِد به ضد پیداکنان در انتقال(۴۸) مُشتری:‌ بزرگترین سیّاره منظومه شمسی که بین مریخ و زُحل قرار دارد. سعد اکبر، سعد آسمان(۴۹) زُحَل: کیوان، نَحس اکبر(۵۰) جَرّ و مَد: کنایه از حالات خوشی و ناخوشی است که بر آدمی دست می دهد.(۵۱) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نَحس(۵۲) نَقْب:‌ سوراخ و راه باریک در زیر زمین-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما را؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsحریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید، شرم داریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 135, Divan e Shamsساقیا گردان کن آخر آن شرابِ صاف رامحو کن هست و عدم را بردران این لاف رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد روپوش است و بسدر دو عالم غیرِ یزدان نیست کس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsولیک غیرتِ لالاست حاضر و ناظرهزار عاشق کُشتی برایِ لالا رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1899این ترازو بهرِ این بنهاد حقتا رود انصاف ما را در سَبَق(۵۳)از ترازو کم کُنی، من کم کنمتا تو با من روشنی، من روشنم(۵۳) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همه امکانات، درس یک روزه، مسابقه.-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندنِ خشتِ لَزِب(۵۴)موجبِ قربی که وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ   کندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود، موجب قرب بنده به حق می شود.(۵۴) لَزِب: چسبنده-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردنِ لا را، بیار الّا رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4514قرب، نه بالا، نه پستی رفتن استقربِ حق از حبسِ هستی رستن استمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بَر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنع حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۵۵)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۵۶)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۵۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۵۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 33, Divan e Shamsمی ده گزافه ساقیا تا کم شود خوف و رجاگردن بزن اندیشه را ما از کجا او از کجا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبده به لالا جامی، از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن، جانِ تسبیحاتِ توستصبر کن، کآنست تسبیحِ دُرستهیچ تسبیحی ندارد آن دَرَج(۵۷)صبر کن، اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۵۸)صبر چون پولِ(۵۹) صِراط آن سو، بهشتهست با هر خوب، یک لالایِ(۶۰) زشتتا ز لالا می‌گُریزی، وصل نیستزانکه لالا را ز شاهد، فَصل(۶۱) نیست(۵۷) دَرَج: درجه(۵۸) اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.(۵۹) پول: پل(۶۰) لالا: لـله، غلام و بنده، مربی مرد(۶۱) فَصل: جدا کردن-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2095چون اَنَاالْحَق گفت شیخ و پیش بُردپس گلوی جمله کوران را فشردچون اَنای بنده لا شد، از وجودپس چه مانَد؟ تو بیندیش ای جَحود(۶۲)گر تو را چشمی است بگشا، درنگربعدِ لا آخِر چه می‌مانَد دگر؟(۶۲) جَحود: بسیار انکار کننده-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #588عشق، آن شعله‌ست کو چون بر فروختهرچه جز معشوقِ باقی، جمله سوخت تیغِ لا در قتلِ غیرِ حق برانددرنگر زآن پس که بعدِ لا چه ماند؟ماند الّا الله، باقی جمله رفتشاد باش ای عشقِ شرکت‌سوز زفت(۶۳)(۶۳) زَفت: درشت، فربه، نیرومند-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دامِ مُزدوانگه از خود بی زِ خود چیزی بدُزدمی دهند اَفیون(۶۴) به مردِ زخم‌مند(۶۵)تا که پیکان از تنش بیرون کنند(۶۴) افیون: تریاک(۶۵) زخم‌مند: کسی که تنش زخمی و مجروح شده.-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و الّاالله رادرنیابی مَنهَجِ(۶۶) این راه را(۶۶) مَنهَج: راهِ آشکار و روشن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای لولیانِ(۶۷) لالا، با لا پَریده بالاوارسته زین هَیولا، فارغ ز چون و چندی(۶۷) لولیان: جمعِ لولی به معنی سرمست، با نشاط-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبه آب دِه تو غبارِ غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1905, Divan e Shamsنَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی(۶۸) رسیده‌ستغمِ بیش و غمِ کم را رها کن(۶۸) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبماند نیمِ غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3755پس حقیقت، حق بُوَد معبودِ کُلکز پی ذوق است سَیْرانِ سُبُل(۶۹)لیک بعضی رو سوی دُم کرده‌اندگرچه سَر اصل است، سر گم کرده‌اندلیک آن سَر، پیشِ این ضالانِ گممی‌دهد دادِ سَری از راهِ دُم آن ز سَر می‌یابد آن داد، این ز دُمقومِ دیگر پا و سَر کردند گمچونکه گم شد جمله، جمله یافتند از کم ‌آمد، سوی کُل بشتافتند(۶۹) سَیْرانِ سُبُل: پیمودنِ راه‌ها-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsچندان بنوش مِی که بمانی ز گفت و گوآخر نه عاشقی و نه این عشق میکده‌ست؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبرآ، بتاب بر افلاک شمسِ تبریزیبه مغزِ نغز بیارای برجِ جوزا راحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۲۹Poem(Qazal)# 329, Divan e Hafezجوزا سَحَر نهادْ حمایل(۷۰) برابرمیعنی غلامِ شاهم و سوگند می‌خورمساقی بیا که از مددِ بختِ کارسازکامی که خواستم ز خدا شد مُیَسَّرَمجامی بده که باز به شادیِّ رویِ شاهپیرانه سر، هوایِ جوانیست در سرم(۷۰) حمایل: دَوالِ‌ شمشیر؛ کمربندی چرمین که در قدیم شمشیر را به آن می‌بستند.-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۲۹Poem(Qazal)# 329, Divan e Hafezراهم مزن به وصفِ زلالِ خِضَر که مناز جامِ شاه جُرعه‌کَشِ حوضِ کوثرمشاها اگر به عرش رسانم سَریرِ(۷۱) فضلمملوکِ(۷۲) این جِنابم(۷۳) و مسکین این دَرَممن جرعه‌نوشِ بزمِ تو بودم هزار سالکی تَرکِ آبخَورْد کُنَد طبعِ خوگَرَم؟گر بَرکَنَم دل از تو و بَردارم از تو مِهرآن مِهر بَر کِه افکنم؟ آن دل کجا بَرَم؟(۷۱) سَریر: تختِ پادشاهی(۷۲) مملوک: بنده، غلام، بَرده(۷۳) جناب‌: درگاه-----------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۴۸Poem(Qazal)# 348, Divan e Hafezخورده‌ام تیرِ فلک، باده بده تا سرمستعُقده(۷۴) در بندِ کَمرتَرکشِ(۷۵) جوزا فکنم(۷۴) عُقده: گِرِه(۷۵) کمرتَرکش: حَمایل، تیردانی که بر روی کمر می‌بستند.------------------------مجموع لغات:(۱) جنّیان: جمعِ جنّی، و جنّی به معنی منسوب به جنّ، دیو زده و پری است.(۲) صَهبا: میِ سرخ(۳) طریقِ بالا: راه و منازل سلوک به سویِ حق تعالی(۴) حَمرا: سرخ(۵) گیرا: مؤثّر، گیرندهٔ هوش و توانایی(۶) زهره یا ناهید: نزد احکامیان زهره سعد اصغر و مشتری سعد اکبر است.(۷) مریخ یا بهرام: منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است.(۸) لالا: لـله، مرّبی کودک(۹) شوخ: زیبا(۱۰) پیچيدن: در آغوش کشیدن، آویختن(۱۱) برجِ جوزا: ستارهٔ دو پیکر(۱۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۱۳) صَنَم: بت، دلبر و معشوق(۱۴) جَبّاری: مقام جباریّت خداوند(۱۵) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۶) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۱۷) فارِغ: راحت و آسوده(۱۸) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۱۹) خرگاه: خیمهٔ بزرگ(۲۰) سَقیم: بیمار(۲۱) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۲) گَبر: کافر(۲۳) صُنع: آفرینش(۲۴) مصنوع: آفریده، مخلوق(۲۵) خُنُوس: آشکار شدن و سپس بسیار پنهان گشتن(۲۶) سُخره‌: ذلیل و مقهور و زیردست(۲۷) جَبین: پیشانی(۲۸) پیچانی: اعتراض، شک و تردید(۲۹) فَلسَف: فَلسفی(۳۰) اَلْحَذَر: حذر کنید(۳۱) خُلود: جاودانه(۳۲) غَبی: کودن، سبک‌مغز(۳۳) تَحَرّی: جستجو(۳۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۳۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۳۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۳۷) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۳۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۳۹) بِرّ: نیکی(۴۰) بُرّ: گندم(۴۱) مُعین: یار، یاری کننده (۴۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد(۴۳) غَمّاز: بسیار سخن‌چین، در اینجا به معنی آشکارکننده.(۴۴) کاهِل: تنبل، سُست(۴۵) دی: دیروز(۴۶) لبّیک: قبول می‌کنم، امرِ تو را اطاعت می‌کنم.(۴۷) سودا: خیال، هوی و هوس(۴۸) مُشتری:‌ بزرگترین سیّاره منظومه شمسی که بین مریخ و زُحل قرار دارد. سعد اکبر، سعد آسمان(۴۹) زُحَل: کیوان، نَحس اکبر(۵۰) جَرّ و مَد: کنایه از حالات خوشی و ناخوشی است که بر آدمی دست می دهد.(۵۱) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نَحس(۵۲) نَقْب:‌ سوراخ و راه باریک در زیر زمین(۵۳) سَبَق: نیروی ازلی، فضای یکتایی، فضای همه امکانات، درس یک روزه، مسابقه.(۵۴) لَزِب: چسبنده(۵۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۵۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۵۷) دَرَج: درجه(۵۸) اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.(۵۹) پول: پل(۶۰) لالا: لـله، غلام و بنده، مربی مرد(۶۱) فَصل: جدا کردن(۶۲) جَحود: بسیار انکار کننده(۶۳) زَفت: درشت، فربه، نیرومند(۶۴) افیون: تریاک(۶۵) زخم‌مند: کسی که تنش زخمی و مجروح شده.(۶۶) مَنهَج: راهِ آشکار و روشن(۶۷) لولیان: جمعِ لولی به معنی سرمست، با نشاط(۶۸) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.(۶۹) سَیْرانِ سُبُل: پیمودنِ راه‌ها(۷۰) حمایل: دَوالِ‌ شمشیر؛ کمربندی چرمین که در قدیم شمشیر را به آن می‌بستند.(۷۱) سَریر: تختِ پادشاهی(۷۲) مملوک: بنده، غلام، بَرده(۷۳) جناب‌: درگاه(۷۴) عُقده: گِرِه(۷۵) کمرتَرکش: حَمایل، تیردانی که بر روی کمر می‌بستند.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاسیر شیشه کن آن جنیان دانا رابریز خون دل آن خونیان صهبا راربوده‌اند کلاه هزار خسرو راقبای لعل ببخشیده چهره ما رابه گاه جلوه چو طاووس عقلها بردهگشاده چون دل عشاق پر رعنا راز عکسشان فلک سبز رنگ لعل شودقیاس کن که چگونه کنند دلها رادرآورند به رقص و طرب به یک جرعههزار پیر ضعیف بمانده برجا راچه جای پیر که آب حیات خلاق‌اندکه جان دهند به یک غمزه جمله اشیا راشکرفروش چنین چست هیچ کس دیده‌ستسخن‌شناس کند طوطی شکرخا رازهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریق بالا راصلا زدند همه عاشقان طالب راروان شوید به میدان پی تماشا رااگر خزینه قارون به ما فرو ریزندز مغز ما نتوانند برد سودا رابیار ساقی باقی که جان جانهاییبریز بر سر سودا شراب حمرا رادلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبرو گمار دمی آن شراب گیرا رازهی شراب که عشقش به دس خود پخته‌ستزهی گهر که نبوده‌ست هیچ دریا راز دست زهره به مریخ اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه خشم و صفرا راتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما راولیک غیرت لالاست حاضر و ناظرهزار عاشق کشتی برای لالا رابه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردنِ لا را بیار الا رابده به لالا جامی از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا راو یا به غمزه شوخت به سوی او بنگرکه غمزه تو حیاتی‌ست ثانی احیا رابه آب ده تو غبار غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا راخدای عشق فرستاد تا درو پیچیمکه نیست لایق پیچش ملک تعالی رابماند نیم غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رابرآ بتاب بر افلاک شمس تبریزیبه مغز نغز بیارای برج جوزا را مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاسیر شیشه کن آن جنیان دانا رابریز خون دل آن خونیان صهبا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3024این‌که فردا این کنم یا آن کنماین دلیل اختیارست ای صنممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #616گر بپرانیم تیر آن نی ز ماستما کمان و تیراندازش خداستاین نه جبر این معنی جباری استذکر جباری برای زاری استزاری ما شد دلیل اضطرارخجلت ما شد دلیل اختیارگر نبودی اختیار این شرم چیستوین دریغ و خجلت و آزرم چیستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #648پس هنر آمد هلاکت خام را   کز پی دانه نبیند دام رااختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نآمد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد تومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستجز به اندازه ضرورت زین مگیرتا نگردد غالب و بر تو امیرسر کشیدی تو که من صاحبدلمحاجت غیری ندارم واصلممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو شه کند بس جستجوگورخانه راز تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2472تا که پشکی مشک گردد ای مریدسال‌ها باید در آن روضه چریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4058نام پنهان گشتن دیو از نفوسواندر آن سوراخ رفتن شد خنوسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1444, Divan e Shamsچون خواب مرا بیند بگریزد و ننشینداز من برود آید در شخص دگر خوابممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3283فلسفی مر دیو را منکر شوددر همان دم سخره دیوی بودگر ندیدی دیو را، خود را ببینبی جنون نبود کبودی در جبینهر‌که را در دل شک و پیچانی استدر جهان او فلسفی پنهانی استمی‌نماید اعتقاد و گاه‌گاهآن رگ فلسف کند رویش سیاهالحذر ای مومنان کآن در شماستدر شما بس عالم بی‌منتهاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1211شرع بهر دفع شر رایی زنددیو را در شیشه‌ٔ حجت کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsربوده‌اند کلاه هزار خسرو راقبای لعل ببخشیده چهره ما رافردوسی، شاهنامه، جنگِ بزرگ کیخسرو با افراسیابFerdowsi Poem(Shahname), The Big Battle of Keikhosrow With Afrasiabز من بگسلد فره ایزدیگر آیم به کژی و نابخردیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #726ملک برهم زن تو ادهم‌وار زودتا بیابی همچو او ملک خلودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #764ملک جسمت را چو بلقیس ای غبیترک کن بهر سلیمان نبیقرآن کریم، سوره نمل (۲۷)، آیهٔ ۴۴ Quran, An-Naml(#27), Line #44«إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.»«من بر خويشتن ستم كرده‌ام و اينك با سليمان در برابرِ پروردگارِ جهانيان تسليم شدم.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2626قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد ازین مردود دانهین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقریک زمان زین قبله گر ذاهل شویسخره هر قبله باطل شویچون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله‌شناسگر ازین انبار خواهی بر و برنیم‌ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرین  مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2974بود عبدالغوث هم‌جنس پریچون پری نه سال در پنهان‌پریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2980برد هم‌جنسی پریانش چنانکه رباید روح را زخم سنانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2723گفت سیماهم وجوه کردگارکه بود غماز باران سبزه‌زارحق تعالی فرمود که باطن اشخاص از ظاهر رخسارشان نمایان استبه همین جهت وجود چمنزار حاکی از اینست که بارانی نازل شده استقرآن کریم، سورهٔ فتح (۴۸)، آیهٔ ۲۹ Quran, Al-Fath(#48), Line #29«…سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ…»«…نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsدرآورند به رقص و طرب به یک جرعههزار پیر ضعیف بمانده برجا رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678   چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2767چون بدو زنده شدی آن خود وی استوحدت محض است آن شرکت کی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsزهی لطیف و ظریف و زهی کریم و شریفچنین رفیق بباید طریق بالا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1219, Divan e Shamsهر که بود عاشق خود پنج نشان دارد بدسخت دل و سست قدم کاهل و بی‌کار و ترشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsصلا زدند همه عاشقان طالب راروان شوید به میدان پی تماشا رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsاگر خزینه قارون به ما فرو ریزندز مغز ما نتوانند برد سودا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 492, Divan e Shamsاگرچه سرد وجودیت گرم درپیچیدبه ره کنش به بهانه بهانه را چه شده‌ستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۵Poem(Qazal)# 5, Divan e Hafezهنگام تنگ‌دستی در عیش کوش و مستیکاین کیمیای هستی قارون کند گدا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبیار ساقی باقی که جان جانهاییبریز بر سر سودا شراب حمرا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 233, Divan e Shamsکجاست ساقی جان تا به‌هم زند ما رابروبد از دل ما فکر دی و فردا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsلبیک لبیک ای کرم سودای تست اندر سرمز آب تو چرخی می‌زنم مانند چرخ آسیامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3274جان جان چو واکشد پا را ز جانجان چنان گردد که بی‌جان تن بدانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsدلی که پند نگیرد ز هیچ دلداریبرو گمار دمی آن شراب گیرا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2281, Divan e Shamsاندیشه جز زیبا مکن کاو تار و پود صورت استز اندیشه‌ٔ احسن تند هر صورتی احسن شده مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsز دست زهره به مریخ اگر رسد جامشرها کند به یکی جرعه خشم و صفرا رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1549عقل کو مغلوب نفس او نفس شدمشتری مات زحل شد نحس شدهم درین نحسی بگردان این نظردر کسی که کرد نحست در نگرآن نظر که بنگرد این جر و مداو ز نحسی سوی سعدی نقب زدزآن همی‏گرداندت حالی به حالضد به ضد پیداکنان در انتقالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsتو مانده‌ای و شراب و همه فنا گشتیمز خویشتن چه نهان می‌کنی تو سیما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsحریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید شرم داریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 135, Divan e Shamsساقیا گردان کن آخر آن شراب صاف رامحو کن هست و عدم را بردران این لاف رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1023استخوان و باد روپوش است و بسدر دو عالم غیر یزدان نیست کس مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsولیک غیرت لالاست حاضر و ناظرهزار عاشق کشتی برای لالا رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1899این ترازو بهر این بنهاد حقتا رود انصاف ما را در سبقاز ترازو کم کنی من کم کنمتا تو با من روشنی من روشنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندن خشت لزبموجب قربی که واسجد واقتربکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود موجب قرب بنده به حق می شودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبه نفی لا لا گوید به هر دمی لالابزن تو گردن لا را بیار الا رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4514قرب نه بالا نه پستی رفتن استقرب حق از حبس هستی رستن استمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار  لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 33, Divan e Shamsمی ده گزافه ساقیا تا کم شود خوف و رجاگردن بزن اندیشه را ما از کجا او از کجامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبده به لالا جامی از آنکه می‌دانیکه علم و عقل رباید هزار دانا رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن جان تسبیحات توستصبر کن کآنست تسبیح درستهیچ تسبیحی ندارد آن درجصبر کن الصبر مفتاح الفرجصبر چون پول صراط آن سو بهشتهست با هر خوب یک لالای زشتتا ز لالا می‌گریزی وصل نیستزانکه لالا را ز شاهد فصل نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2095چون اناالحق گفت شیخ و پیش بردپس گلوی جمله کوران را فشردچون انای بنده لا شد از وجودپس چه ماند تو بیندیش ای جحودگر تو را چشمی است بگشا درنگربعد لا آخر چه می‌ماند دگرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #588عشق آن شعله‌ست کو چون بر فروختهرچه جز معشوق باقی جمله سوخت تیغ لا در قتل غیر حق برانددرنگر زآن پس که بعد لا چه ماندماند الا الله باقی جمله رفتشاد باش ای عشق شرکت‌سوز زفتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1502خویش را تسلیم کن بر دام مزدوانگه از خود بی ز خود چیزی بدزدمی دهند افیون به مرد زخم‌مندتا که پیکان از تنش بیرون کنندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و الاالله رادرنیابی منهج این راه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای لولیان لالا با لا پریده بالاوارسته زین هیولا فارغ ز چون و چندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبه آب ده تو غبار غم و کدورت رابه خواب درکن آن جنگ را و غوغا رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1905, Divan e Shamsنفخت فیه من روحی رسیده‌ستغم بیش و غم کم را رها کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبماند نیم غزل در دهان و ناگفتهولی دریغ که گم کرده‌ام سر و پا رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3755پس حقیقت حق بود معبود کلکز پی ذوق است سیران سبللیک بعضی رو سوی دم کرده‌اندگرچه سر اصل است سر گم کرده‌اندلیک آن سر پیش این ضالان گممی‌دهد داد سری از راه دمآن ز سر می‌یابد آن داد این ز دمقوم دیگر پا و سر کردند گمچونکه گم شد جمله جمله یافتند از کم ‌آمد سوی کل بشتافتندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsچندان بنوش می که بمانی ز گفت و گوآخر نه عاشقی و نه این عشق میکده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 212, Divan e Shamsبرآ بتاب بر افلاک شمس تبریزیبه مغز نغز بیارای برج جوزا راحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۲۹Poem(Qazal)# 329, Divan e Hafezجوزا سحر نهاد حمایل برابرمیعنی غلام شاهم و سوگند می‌خورمساقی بیا که از مدد بخت کارسازکامی که خواستم ز خدا شد میسرمجامی بده که باز به شادی روی شاهپیرانه سر هوای جوانیست در سرممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۲۹Poem(Qazal)# 329, Divan e Hafezراهم مزن به وصف زلال خضر که مناز جام شاه جرعه‌کش حوض کوثرمشاها اگر به عرش رسانم سریر فضلمملوک این جنابم و مسکین این درممن جرعه‌نوش بزم تو بودم هزار سالکی ترک آبخورد کند طبع خوگرمگر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهرآن مهر بر که افکنم آن دل کجا برمحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۴۸Poem(Qazal)# 348, Divan e Hafezخورده‌ام تیر فلک باده بده تا سرمستعقده در بند کمرترکش جوزا فکنم

برنامه شماره ۹۲۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۲ -  ۲۹ تیربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۵ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۵ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۵ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsما شادتریم یا تو، ای جان؟ما صاف‌تریم یا دلِ کان؟در عشقِ خودیم جمله بی‌دلدر رویِ خودیم مست و حیرانما مست‌تریم یا پیاله؟ما پاکتریم یا دل و جان؟در ما نگرید و در رخِ عشقما خواجه، عجبتریم یا آن؟ایمان عشق است و کفر ماییمدر کفر نگه کن و در ایمانایمان با کفر شد هم‌آوازاز یک پرده زنند الحان(۱)دانا چو نداند این سخن راپس کی رسد این سخن به نادان؟(۱) الحان: جمع لحن به معنی آواز------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsما شادتریم یا تو، ای جان؟ما صاف‌تریم یا دلِ کان؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۲) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی(۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2840, Divan e Shamsتو چو بازِ پای بسته، تَنِ تو چو کُنده بَرپاتو به چنگِ خویش باید که گره ز پا گشاییچه خوش است زَرِّ خالص، چو به آتش اندر آیدچو کُند درونِ آتش هنر و گُهَرنماییمَگُریز، ای برادر، تو ز شعله‌هایِ آذرز برایِ امتحان را چه شود اگر دَرآیی؟به خدا تو را نَسوزد، رُخِ تو چو زَر فُروزَدکه خلیل زاده‌ای تو، ز قدیم آشناییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2259این خُمارِ غم، دلیلِ آن شده‌ستکه بدان مفقود، مستی‌ّات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهْدر فرارِ لا یُطاق(۳) آسان بِجِهْ(۳) لا یُطاق: غیر قابل تحمّل، سخت------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۴)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۵)دور کن آلت، بینداز اختیار(۴) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۵) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۶) و سَنی(۷)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۶) حَبر: دانشمند، دانا(۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچ(۸)(۸) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد ازین حرفیست پیچاپیچ و دوربا سُلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارم مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073 قفلِ زَفتَست و، گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106 ور نمی‌تانی رضا دِه ای عَیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیار که بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۹) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشت(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------حدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پَیَمبر کیمیاییکه هرچِت(۱۰) حق دهد، می‌دِه رضاییهمان لحظه دَرِ جنَّت گُشایدچو تو راضی شوی در ابتلایی(۱۱)(۱۰) هرچِت: هر چه تو را(۱۱) ابتلا: امتحان کردن، آزمودن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهچون نخواهی، من کفیلم مر تو راجَنَّتُ الَمْأوىٰ(۱۲) و دیدارِ خدا(۱۲) جَنَّتُ الَمْأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #600صبر از ایمان بیابد سرکُلَه(۱۳)حَیْثَ لاصَبْرَ فَلٰا ایمانَ لَهگفت پیغمبر: خداش ایمان ندادهر که را صبری نباشد در نهاد(۱۳) سرکُله: تاجِ سر، کلاه------------حدیث«مَن لا صَبْرَ لَهُ، لا ايمانَ لَهُ.»«هرکه را صبر نباشد، وی را ایمان نباشد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن، جانِ تسبیحاتِ توستصبر کن، کآنست تسبیحِ دُرُستهیچ تسبیحی ندارد آن دَرَج(۱۴)صبر کن، اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج(۱۵)(۱۴) دَرَج: درجه(۱۵) اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1852گفت لقمان: صبر هم نیکو دمی‌ستکه پناه و دافعِ هرجا غَمی‌ستصبر را با حق قرین کرد ای فلانآخِرِ وَالْعَصْر را آگَه بخوانقرآن كريم، سورهٔ العصر (۱۰۳)، آيات ۱ تا ۳ Quran, Al-Asr(#103), Line #1-3«وَالْعَصْرِ»«سوگند به عصر.» «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ»«كه آدمى در زیانکاری است.» «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ. »«مگر آنها كه ايمان آوردند و كارهاى نیک كردند و يكديگر را به حق و صبر سفارش كردند.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1854صد هزاران کیمیا، حق آفریدکیمیایی همچو صبر، آدم ندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsهرگز نداند آسیا مقصود گردش‌های خودکاستون قوت ماست او یا کسب و کار نانبا(۱۶)آبیش گردان می‌کند، او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند، او هم نمی‌جنبد ز جا(۱۶) نانبا: نانوا------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۱۷)تا قلاووزت(۱۸) نجنبد، تو مَجُنبهر که او بی سر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبش کژدم بُوَد(۱۷) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۱۸) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسف حُسنیّ و، این عالَم چو چاهوین رَسَن صبرست بر امر الهیوسفا، آمد رَسَن، در زَن دو دَستاز رَسَن غافل مشو، بیگه شده‌ستحمد لله، کین رَسَن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2357شکر گویم دوست را در خیر و شرزآنکه هست اندر قضا از بَد بَتَرچونکه قسّام(۱۹) اوست، کفر آمد گِلهصبر باید، صبر مِفْتاحُ‌الصِّلَه(۲۰ و ۲۱)غیر حق جمله عدواند، اوست دوستبا عدو از دوست شَکْوَت(۲۲) کی نکوست؟تا دهد دوغم، نخواهم اَنگبینزآنکه هر نعمت غمی دارد قرین(۱۹) قسّام: قسمت‌کننده.(۲۰) مِفْتاحُ‌الصِّله: کلید بخشایش‌ها(۲۱) صِلِه: پاداش، انعام، جایزه(۲۲) شَکْوَت: شکایت کردن، گله کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2502, Divan e Shamsگَرت نَبْوَد شبی نوبت، مَبَر گندم ازین طاحون(۲۳)که بسیار آسیا بینی که نَبْوَد جویِ او جاری(۲۳) طاحون: آسیا------------مولوی،مثنوی دفتر پنجم، بیت ۳۲۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3205چند هنگامه نهی بر راهِ عام؟گام خَستی(۲۴)، بر نیامد هیچ کام(۲۴) خَستن: آزردن، زخمی ‌کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حَزْمی، کس نَجَستحَزْم را خود، صبر آمد پا و دست(۲۵)(۲۵) پا و دست: کنایه از وسیله و ابزار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در رَوِش، یا صبر یا شُکرِ نِعَمبی شمعِ رویِ تو نَتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شکرِ نعمت، خوشتر از نعمت بُوَدشُکرْ‌باره(۲۶) کی سوی نعمت رود؟شُکرْ، جانِ نعمت و، نعمت چو پوستزآنکه شُکر آرَد تو را تا کویِ دوست(۲۶) شُکرباره: کسی که بسیار شکر می‌کند و عاشقِ شُکر است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مُشتریچون سپردی تن به خدمت، جان بَریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه، شکرانه دِه، ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت، شکر کنتو نکردی، او کشیدت زامر ِکُنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بُوَد کز عکسِ آن جُوهای خَمرمست گردم، بو بَرَم از ذوقِ اَمرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #439هر کسی کو از حسد بینی کَنَدخویش را بی‌گوش و بی‌بینی کُندبینی آن باشد که او، بویی بَرَدبوی، او را جانبِ کویی بردهر که بویش نیست، بی‌بینی بُوَدبوی، آن بویی است کآن دینی بُوَدچونکه بویی بُرد و شُکرِ آن نکردکفرِ نعمت آمد و بینی‌اش خَوردشُکر کن مر شاکران را بنده باشپیشِ ایشان مُرده شو، پاینده باشچون وزیر، از ره‌زنی مایه مسازخلق را تو بر میاور از نمازناصح دین گشته آن کافر‌ وزیرکرده او از مَکر در لوزینه(۲۷)، سیر(۲۷) لوزینه: نوعی باقلواست که با مغز گردو می‌پزند. و تعبیرِ «سیر در لوزینه کردن» کنایه از باطل را به حق درآمیختن و زشتی را جامهٔ زیبا پوشاندن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هرکه مانْد از کاهلی بی‌‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جبرهر‌که جبر آورْد، خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که من مژده‌دِه وصلم از اوشُکر همی‌گفت که من صاحب انبارم از اومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل، خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانک تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۲۸)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشمها چون شد گذاره(۲۹)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر را(۲۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدر عشقِ خودیم جمله بی‌دلدر رویِ خودیم مست و حیرانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1549عقل کاو مغلوبِ نفس، او نفس شدمشتری، ماتِ زُحَل شد، نحس شد هم درین نَحْسی بگردان این نظردر کسی که کرد نحست در نگرآن نظر که بنگرد این جَرّ و مَداو ز نحسی سویِ سعدی نَقْب زدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدر ما نگرید و در رخِ عشقما خواجه، عجبتریم یا آن؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2865, Divan e Shamsاز رخِ عشق بجو چیزِ دگر، جز صورتکار آن است که با عشق تو هم‌ درد شَویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2038خلق ‌گویان: ای عجب این بانگ چیست؟چونکه صحرا از درخت و بَر تُهی‌ستگیج گشتیم از دَمِ سوداییانکه به نزدیکِ شما باغ است و خوانچشم می‌مالیم، اینجا باغ نیستیا بیابانی‌ست، یا مشکل رهی‌ستای عجب چندین دراز این گفت و گوچون بود بیهوده؟ ور خود هست، کو؟من همی‌گویم چو ایشان ای عَجَباین چنین مُهری چرا زد صُنعِ رَب؟زین تنازع‌ها محمّد در عجبدر تعجّب نیز مانده بُولهبزین عجب تا آن عجب فرقی‌ست ژرفتا چه خواهد کرد سلطانِ شِگَرف؟مولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم،‌ بیت ۴۹۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنایِ مکرِ ربّبرگشایی یک کمینی بُوالْعَجَبکه کمینهٔ آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عُروج و ارتقا مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsایمان عشق است و کفر ماییمدر کفر نگه کن و در ایمانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3488مرغ خاکی، مرغ آبی هم‌تن‌اندلیک ضدّانند، آب و روغن‌اندهر یکی مر اصلِ خود را بنده‌انداحتیاطی کن، به هم ماننده‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 499, Divan e Shamsعشق را بوحَنیفه درس نکردشافِعی را دَرو رِوایَت نیستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2880هرچه گوید مرد عاشق، بویِ عشقاز دهانَش می‌جهد در کویِ عشقگر بگوید فقه، فقر آید همهبویِ فقر آید از آن خوش دَمْدَمهور بگوید کُفر، دارد بویِ دینور به شک گوید، شکش گردد یقینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3707زین قدح‌هایِ صُوَر، کم‌باش مستتا نگردی بُت‌تراش و بتْ پَرستاز قدح‌های صُوَر بگذر، مه‌ایست(۳۰)باده در جام است،‌ لیک از جام نیست(۳۰) مه‌ایست: مَایست، توقّف مکن------------مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsایمان با کفر شد هم‌آوازاز یک پرده زنند الحانمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدانا چو نداند این سخن راپس کی رسد این سخن به نادان؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1487, Divan e Shamsچون چنگم، از زمزمهٔ خود خبرم نیستاسرار همی ‌گویم و اسرار ندانممانندِ ترازو و گزم(۳۱) من که به بازاربازار همی‌ سازم و بازار ندانمدر اِصْبَعِ(۳۲) عشقم چو قلم بی خود و مُضطَرطومار نویسم من و طومار ندانم(۳۱) گز: واحد طول، زرع(۳۲) اِصْبَع: انگشت------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #27با لبِ دمساز خود گر جُفتمی همچو نی من گفتنی‌ها گفتمی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1529«در سِرِّ آن که مَنْ اَرادَ اَنْ یَجْلِسَ مَعَ اللهِ فَلْیَجْلِسْ مَعَ اَهْلِ التَصَوُّفِ»«هرکه خواهد با خدا نشیند، باید که با اهل تصوّف نشیند.»آن رسول از خود بشد زین یک دو جامنی رسالت یاد ماندش نه پیاموالِه(۳۳) اندر قدرتِ اَلله شدآن رسول اینجا رسید و شاه شدسیل، چون آمد به دریا، بحر گشتدانه چون آمد به مَزْرع، كِشت گشتچون تعلّق یافت نان با جانورنانِ مُرده زنده گشت و باخبرموم و هیزم، چون فِدایِ نار شدذاتِ ظُلْمانیِ او انوار شدسنگِ سُرْمه(۳۴)، چونکه شد در دیدگانگشت بینایی، شد آنجا دیدبانای خُنُک آن مرد کز خود رَسته شددر وجودِ زندهٔ پاینده شدوایِ آن زنده که با مُرده نشستمُرده گشت و زندگی از وی بجَستچونکه در قرآنِ حق بگریختیبا روانِ انبیا آمیختیهست قرآن، حال‌هایِ انبیاماهیانِ بحرِ پاکِ کبریاور بخوانیّ و، نِه‌ای قرآن‌ْپذیرانبیا و اولیا را دیده گیرور پذیرایی، چو بر خوانی قَصَصمرغِ جانت تنگ آید در قَفَسمرغ، کو اندر قفس زندانی استمی‌نجوید رَستن، از نادانی استروح‌هایی کز قفس‌ها رَسته‌اندانبیایِ رهبرِ شایسته‌انداز برون، آوازشان آید ز دینکه رَهِ رَستن، تو را اینست، اینما به دین رَسْتیم زین تنگینْ‌قفسجُز که این رَه نیست چارهٔ این قفسخویش را رنجور سازی، زار زارتا تو را بیرون کنند از اِشتهار(۳۵)که اشتهارِ خلق، بندِ مُحْکَم استدر ره، این از بندِ آهن کی کم است؟(۳۳) والِه: حيران، سرگشته.(۳۴) سُرْمه: گردی است که از سنگ برّاقِ اَثْمَه تهیه کنند و آنرا به چشم کشند و چشم، نیروی بینایی‌اش افزایش یابد.(۳۵) اِشْتِهار: شهرت و آوازه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۳۶)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۳۶) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبربندِ آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2956, Divan e Shamsدل را تمام بَرکَن ای جان، ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشقِ الهی ناموسِ خلق خواهی؟ناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید، بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید، کان حضرتی است سامی(۳۷)(۳۷) سامی: بلندمرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #825هم تو تانی کرد یا نِعمَ‌المُعین(۳۸)دیدهٔ معدوم‌بین(۳۹) را هست‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم دید(۳۸) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۳۹) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بَدَست(۴۰) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۴۰) بَدَست: وَجب------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2630گر ازین انبار خواهی بِرّ(۴۱) و بُرّ(۴۲)نیم‌ساعت هم ز همدردان مبُرکه در آن دَم که بِبُرّی زین مُعین(۴۳)مبتلی گردی تو با بِئسَ الْقَرین(۴۴)(۴۱) بِرّ: نیکی(۴۲) بُرّ: گندم(۴۳) مُعین: یار، یاری کننده (۴۴) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #416بس طناب اندر گلو و تاجِ دار(۴۵)بر وی انبوهی که: «اینک تاجدار»(۴۵) تاجِ دار: سرِ دار، بالایِ دار، لایقِ دار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدایِ بی‌وفایان می‌شویاز گُمانِ بد، بدان سو می‌روی؟من ز سهو و، بی‌وفایی‌ها بَریسویِ من آیی، گُمانِ بَد بَری؟این گمانِ بد بَر آنجا بَر، که تومی‌شوی در پیشِ همچون خود، دو تُو(۴۶)بس گرفتی یار و، همراهانِ زَفْت(۴۷)گر تو را پُرسم که کُو؟ گویی که: رفتیارِ نیکت رفت بر چرخِ بَرینیار فِسقت(۴۸) رفت در قعرِ زمینتو بماندی در میانه آنچنانبی‌مدد، چون آتشی از کارواندامنِ او گیر، ای یارِ دلیرکو مُنزّه باشد از بالا و زیرنی چو عیسیٰ سویِ گردون بَر شودنی چو قارون در زمین اندر رودبا تو باشد در مکان و، بی‌مکانچون بمانی از سَرا و، از دکان(۴۶) دو تُو: دوتا(۴۷) زَفْت: در اینجا به ظاهر مهمّ و بزرگ.(۴۸) فِسق: ناپاکی، آلودگی، فساد------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4514قرب، نه بالا، نه پستی رفتن استقربِ حق از حبسِ هستی رستن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایَدَت، هر دو بهم، ز من شِنوسَر بِنِه و دراز شو پیشِ درختِ اِتَّقُوا(۴۹)(۴۹) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #347او برآرد از کدورت‌ها صفامر جفاهایِ تو را گیرد وفاچون جفا آری، فرستد گوشمالتا ز نقصان وا روی سویِ کمالچون تو ورْدی ترک کردی در روشبر تو قَبضی آید از رنج و تبشقرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰ Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3152بل جفا را، هم جفا جَفَّ الْقَلَموآن وفا را هم وفا جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #350آن ادب کردن بُوَد، یعنی: مَکُنهیچ تحویلی از آن عهدِ کُهُنپیش از آن کین قبض، زنجیری شوداین که دل‌گیریست، پاگیری شودرنج معقولت شود محسوس و فاشتا نگیری این اشارت را به لاشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1861ز آن جِرایِ(۵۰) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجری‌گاه(۵۱) شدز آن جِرای روح چون نُقصان(۵۲) شودجانش از نُقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۵۳) رضا آشفته است(۵۰) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۵۱) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۵۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۳) سَمَن‌زار: باغ یاسمن و جای انبوه از درخت یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #353در مَعاصی(۵۴) قبض ها دلگیر شدقبض ها بعد از اَجل زنجیر شدنُعْطِ مَنْ اَعْرَض هُنا عَنْ ذِکْرِناعیشَةً ضَنْکاً وَ نَجْزی بِالْعَمی«هرکس در این دنیا از یادِ ما رُخ برتابد، ما نیز در عوض، زندگانیِ تنگی به او می‌دهیم و کوری را جزای او می‌سازیم.»  قرآن کریم، سوره طهٔ (۲۰)، آیهٔ ۱۲۴ Quran, Ta-Ha(#20), Line #124«وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ.»«و هر كس كه از ياد من اعراض كند، زندگيش تنگ شود و در روزِ قيامت نابينا محشورش سازيم.»دزد چون مالِ کَسان را می‌بَرَدقبض و دلتنگی دلش را می‌خَلَد(۵۵)او همی‌گوید: عجب این قبض چیست؟قبضِ آن مظلوم کز شرّت گریستچون بدین قبض، التفاتی کم کُندبادِ اصرار، آتشش را دَم کُند(۵۶)(۵۴) مَعاصی: جمعِ معصیت، به معنی گناه‌ها(۵۵) خَلیدن: آزرده کردن، مجروح شدن(۵۶) دَم کردن: دمیدن، آتش بر اثر دمیدن شعله ورتر می شود.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #80مایده(۵۷) از آسمان در می‌رسیدبی‌صُداع(۵۸) و بی‌فروخت و بی‌خرید(۵۹)در میانِ قومِ موسی چند کَسبی‌ادب گفتند: کو سیر و عدس؟!منقطع شد نان و خوان از آسمانماند رنجِ زرع و بیل و داسمان(۵۷) مایده: طعام، سفرهٔ پر از نعمت(۵۸) صُداع: دردسر، زحمت و مشقّت(۵۹) فروخت و خرید: فروختن و خریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #358قبضِ دل، قبضِ عَوان(۶۰) شد لاجَرمگشت محسوس آن معانی، زد عَلَم(۶۱)غصّه‌ها زندان شده‌ست و چارْمیخ(۶۲)غصّه بیخ است و بِرویَد شاخْ بیخبیخ پنهان بود، هم شد آشکارقبض و بسطِ اندرون، بیخی شمارچونکه بیخ بَد بُوَد، زودش بزنتا نَرویَد زشت‌ْخاری در چمنقبض دیدی، چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد ز بُن(۶۳)بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِه(۶۰) عَوان: پاسبان و مأمور اجرای حکم(۶۱) زد عَلَم: نشانه زد، در اینجا: جلوه کرد، آشکار شد.(۶۲) چارمیخ: چهارمیخ(۶۳) بُن: ریشه، بنیاد، بیخ------------------------مجموع لغات:(۱) الحان: جمع لحن به معنی آواز(۲) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۳) لا یُطاق: غیر قابل تحمّل، سخت(۴) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۵) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۶) حَبر: دانشمند، دانا(۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۸) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده(۹) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۰) هرچِت: هر چه تو را(۱۱) ابتلا: امتحان کردن، آزمودن(۱۲) جَنَّتُ الَمْأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه(۱۳) سرکُله: تاجِ سر، کلاه(۱۴) دَرَج: درجه(۱۵) اَلْصَّبْرُ مِفتاحُ الْفَرَج: صبر کلید رستگاری است.(۱۶) نانبا: نانوا(۱۷) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۱۸) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما(۱۹) قسّام: قسمت‌کننده.(۲۰) مِفْتاحُ‌الصِّله: کلید بخشایش‌ها(۲۱) صِلِه: پاداش، انعام، جایزه(۲۲) شَکْوَت: شکایت کردن، گله کردن(۲۳) طاحون: آسی(۲۴) خَستن: آزردن، زخمی ‌کردن(۲۵) پا و دست: کنایه از وسیله و ابزار(۲۶) شُکرباره: کسی که بسیار شکر می‌کند و عاشقِ شُکر است.(۲۷) لوزینه: نوعی باقلواست که با مغز گردو می‌پزند. و تعبیرِ «سیر در لوزینه کردن» کنایه از باطل را به حق درآمیختن و زشتی را جامهٔ زیبا پوشاندن است.(۲۸) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۲۹) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۳۰) مه‌ایست: مَایست، توقّف مکن(۳۱) گز: واحد طول، زرع(۳۲) اِصْبَع: انگشت(۳۳) والِه: حيران، سرگشته.(۳۴) سُرْمه: گردی است که از سنگ برّاقِ اَثْمَه تهیه کنند و آنرا به چشم کشند و چشم، نیروی بینایی‌اش افزایش یابد.(۳۵) اِشْتِهار: شهرت و آوازه(۳۶) حَدید: آهن(۳۷) سامی: بلندمرتبه(۳۸) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۳۹) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود(۴۰) بَدَست: وَجب(۴۱) بِرّ: نیکی(۴۲) بُرّ: گندم(۴۳) مُعین: یار، یاری کننده (۴۴) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد(۴۵) تاجِ دار: سرِ دار، بالایِ دار، لایقِ دار(۴۶) دو تُو: دوتا(۴۷) زَفْت: در اینجا به ظاهر مهمّ و بزرگ.(۴۸) فِسق: ناپاکی، آلودگی، فساد(۴۹) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.(۵۰) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۵۱) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۵۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۳) سَمَن‌زار: باغ یاسمن و جای انبوه از درخت یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۵۴) مَعاصی: جمعِ معصیت، به معنی گناه‌ها(۵۵) خَلیدن: آزرده کردن، مجروح شدن(۵۶) دَم کردن: دمیدن، آتش بر اثر دمیدن شعله ورتر می شود.(۵۷) مایده: طعام، سفرهٔ پر از نعمت(۵۸) صُداع: دردسر، زحمت و مشقّت(۵۹) فروخت و خرید: فروختن و خریدن(۶۰) عَوان: پاسبان و مأمور اجرای حکم(۶۱) زد عَلَم: نشانه زد، در اینجا: جلوه کرد، آشکار شد.(۶۲) چارمیخ: چهارمیخ(۶۳) بُن: ریشه، بنیاد، بیخ----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsما شادتریم یا تو ای جانما صاف‌تریم یا دل کاندر عشق خودیم جمله بی‌دلدر روی خودیم مست و حیرانما مست‌تریم یا پیالهما پاکتریم یا دل و جاندر ما نگرید و در رخ عشقما خواجه عجبتریم یا آنایمان عشق است و کفر ماییمدر کفر نگه کن و در ایمانایمان با کفر شد هم‌آوازاز یک پرده زنند الحاندانا چو نداند این سخن راپس کی رسد این سخن به نادانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsما شادتریم یا تو ای جانما صاف‌تریم یا دل کانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2840, Divan e Shamsتو چو باز پای بسته تن تو چو کنده برپاتو به چنگ خویش باید که گره ز پا گشاییچه خوش است زر خالص چو به آتش اندر آیدچو کند درون آتش هنر و گهرنماییمگریز ای برادر تو ز شعله‌های آذرز برای امتحان را چه شود اگر درآییبه خدا تو را نسوزد رخ تو چو زر فروزدکه خلیل زاده‌ای تو ز قدیم آشناییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچونکه جمال این بود رسم وفا چرا بودلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2259این خمار غم دلیل آن شده‌ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532بعد ازین حرفیست پیچاپیچ و دوربا سلیمان باش و دیوان را مشورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1723, Divan e Shams هزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارم مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073 قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106 ور نمی‌تانی رضا ده ای عیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیار که بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پیمبر کیمیاییکه هرچت حق دهد می‌ده رضاییهمان لحظه در جنت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهچون نخواهی من کفیلم مر تو راجنت الماوى و دیدار خدامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #600صبر از ایمان بیابد سرکلهحیث لاصبر فلا ایمان لهگفت پیغمبر خداش ایمان ندادهر که را صبری نباشد در نهادحدیث«مَن لا صَبْرَ لَهُ، لا ايمانَ لَهُ.»«هرکه را صبر نباشد، وی را ایمان نباشد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3145صبر کردن جان تسبیحات توستصبر کن کآنست تسبیح درستهیچ تسبیحی ندارد آن درجصبر کن الصبر مفتاح الفرجمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1852گفت لقمان صبر هم نیکو دمی‌ستکه پناه و دافع هرجا غمی‌ستصبر را با حق قرین کرد ای فلانآخر والعصر را آگه بخوانقرآن كريم، سورهٔ العصر (۱۰۳)، آيات ۱ تا ۳ Quran, Al-Asr(#103), Line #1-3«وَالْعَصْرِ»«سوگند به عصر.» «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ»«كه آدمى در زیانکاری است.» «إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ. »«مگر آنها كه ايمان آوردند و كارهاى نیک كردند و يكديگر را به حق و صبر سفارش كردند.» مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1854صد هزاران کیمیا حق آفریدکیمیایی همچو صبر آدم ندیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsهرگز نداند آسیا مقصود گردش‌های خودکاستون قوت ماست او یا کسب و کار نانباآبیش گردان می‌کند او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند او هم نمی‌جنبد ز جامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهر که او بی سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1276یوسف حسنی و این عالم چو چاهوین رسن صبرست بر امر الهیوسفا آمد رسن در زن دو دستاز رسن غافل مشو بیگه شده‌ستحمد لله کین رسن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2357شکر گویم دوست را در خیر و شرزآنکه هست اندر قضا از بد بترچونکه قسام اوست کفر آمد گلهصبر باید صبر مفتاح‌الصلهغیر حق جمله عدواند اوست دوستبا عدو از دوست شکوت کی نکوستتا دهد دوغم نخواهم انگبینزآنکه هر نعمت غمی دارد قرینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2502, Divan e Shamsگرت نبود شبی نوبت مبر گندم ازین طاحونکه بسیار آسیا بینی که نبود جوی او جاریمولوی،مثنوی دفتر پنجم، بیت ۳۲۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3205چند هنگامه نهی بر راه عامگام خستی بر نیامد هیچ کاممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2895شکر نعمت خوشتر از نعمت بودشکرباره کی سوی نعمت رودشکر جان نعمت و نعمت چو پوستزآنکه شکر آرد تو را تا کوی دوستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3396پس ریاضت را به جان شو مشتریچون سپردی تن به خدمت جان بریور ریاضت آیدت بی‌اختیارسر بنه شکرانه ده ای کامیارچون حقت داد آن ریاضت شکر کنتو نکردی او کشیدت زامر کنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بود کز عکس آن جوهای خمرمست گردم بو برم از ذوق امرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #439هر کسی کو از حسد بینی کندخویش را بی‌گوش و بی‌بینی کندبینی آن باشد که او بویی بردبوی او را جانب کویی بردهر که بویش نیست بی‌بینی بودبوی آن بویی است کآن دینی بودچونکه بویی برد و شکر آن نکردکفر نعمت آمد و بینی‌اش خوردشکر کن مر شاکران را بنده باشپیش ایشان مرده شو پاینده باشچون وزیر از ره‌زنی مایه مسازخلق را تو بر میاور از نمازناصح دین گشته آن کافر‌ وزیرکرده او از مکر در لوزینه سیرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هرکه ماند از کاهلی بی‌‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر‌که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2142, Divan e Shamsصبر همی‌گفت که من مژده‌ده وصلم از اوشکر همی‌گفت که من صاحب انبارم از اومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشزانک ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکُشچشمها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدر عشق خودیم جمله بی‌دلدر روی خودیم مست و حیرانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1549عقل کاو مغلوب نفس او نفس شدمشتری مات زحل شد نحس شدهم درین نحسی بگردان این نظردر کسی که کرد نحست در نگرآن نظر که بنگرد این جر و مداو ز نحسی سوی سعدی نقب زدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدر ما نگرید و در رخ عشقما خواجه عجبتریم یا آنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2865, Divan e Shamsاز رخ عشق بجو چیز دگر جز صورتکار آن است که با عشق تو هم‌ درد شویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2038خلق ‌گویان ای عجب این بانگ چیستچونکه صحرا از درخت و بر تهی‌ستگیج گشتیم از دم سوداییانکه به نزدیک شما باغ است و خوانچشم می‌مالیم اینجا باغ نیستیا بیابانی‌ست یا مشکل رهی‌ستای عجب چندین دراز این گفت و گوچون بود بیهوده ور خود هست کومن همی‌گویم چو ایشان ای عجباین چنین مهری چرا زد صنع ربزین تنازع‌ها محمد در عجبدر تعجب نیز مانده بولهبزین عجب تا آن عجب فرقی‌ست ژرفتا چه خواهد کرد سلطان شگرفمولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم،‌ بیت ۴۹۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنای مکر رببرگشایی یک کمینی بوالعجبکه کمینه آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عروج و ارتقا مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsایمان عشق است و کفر ماییمدر کفر نگه کن و در ایمانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3488مرغ خاکی مرغ آبی هم‌تن‌اندلیک ضدانند آب و روغن‌اندهر یکی مر اصل خود را بنده‌انداحتیاطی کن به هم ماننده‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 499, Divan e Shamsعشق را بوحنیفه درس نکردشافعی را درو روایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2880هرچه گوید مرد عاشق بوی عشقاز دهانش می‌جهد در کوی عشقگر بگوید فقه فقر آید همهبوی فقر آید از آن خوش دمدمهور بگوید کفر دارد بوی دینور به شک گوید شکش گردد یقینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3707زین قدح‌های صور کم‌باش مستتا نگردی بت‌تراش و بت پرستاز قدح‌های صور بگذر مه‌ایستباده در جام است، لیک از جام نیستمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsایمان با کفر شد هم‌آوازاز یک پرده زنند الحانمولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1922, Divan e Shamsدانا چو نداند این سخن راپس کی رسد این سخن به نادانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1487, Divan e Shamsچون چنگم، از زمزمه خود خبرم نیستاسرار همی ‌گویم و اسرار ندانممانند ترازو و گزم من که به بازاربازار همی‌ سازم و بازار ندانمدر اصبع عشقم چو قلم بی خود و مضطرطومار نویسم من و طومار ندانممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #27با لب دمساز خود گر جفتمی همچو نی من گفتنی‌ها گفتمی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1529در سر آن که من اراد ان یجلس مع الله فلیجلس مع اهل التصوفهرکه خواهد با خدا نشیند باید که با اهل تصوف نشیندآن رسول از خود بشد زین یک دو جامنی رسالت یاد ماندش نه پیامواله اندر قدرت الله شدآن رسول اینجا رسید و شاه شدسیل چون آمد به دریا بحر گشتدانه چون آمد به مزرع كشت گشتچون تعلق یافت نان با جانورنان مرده زنده گشت و باخبرموم و هیزم چون فدای نار شدذات ظلمانی او انوار شدسنگ سرمه چونکه شد در دیدگانگشت بینایی شد آنجا دیدبانای خنک آن مرد کز خود رسته شددر وجود زنده پاینده شدوای آن زنده که با مرده نشستمرده گشت و زندگی از وی بجستچونکه در قرآن حق بگریختیبا روان انبیا آمیختیهست قرآن حال‌های انبیاماهیان بحر پاک کبریاور بخوانی و نه‌ای قرآن‌پذیرانبیا و اولیا را دیده گیرور پذیرایی چو بر خوانی قصصمرغ جانت تنگ آید در قفسمرغ، کو اندر قفس زندانی استمی‌نجوید رستن از نادانی استروح‌هایی کز قفس‌ها رسته‌اندانبیای رهبر شایسته‌انداز برون آوازشان آید ز دینکه ره رستن تو را اینست اینما به دین رستیم زین تنگین‌قفسجز که این ره نیست چاره این قفسخویش را رنجور سازی زار زارتا تو را بیرون کنند از اشتهارکه اشتهار خلق بند محکم استدر ره این از بند آهن کی کم استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبربند آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2956, Divan e Shamsدل را تمام برکن ای جان ز نیک نامیتا یک به یک بدانی اسرار را تمامیای عاشق الهی ناموس خلق خواهیناموس و پادشاهی در عشق هست خامیعاشق چو قند باید بی‌چون و چند بایدجانی بلند باید کان حضرتی است سامیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #825هم تو تانی کرد یا نعم‌المعیندیده معدوم‌بین را هست‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2630گر ازین انبار خواهی بر و برنیم‌ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #416بس طناب اندر گلو و تاج داربر وی انبوهی که اینک تاجدارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمن ز سهو و بی‌وفایی‌ها بریسوی من آیی گمان بد بریاین گمان بد بر آنجا بر که تومی‌شوی در پیش همچون خود دو توبس گرفتی یار و همراهان زفتگر تو را پرسم که کو گویی که رفتیار نیکت رفت بر چرخ برینیار فسقت رفت در قعر زمینتو بماندی در میانه آنچنانبی‌مدد چون آتشی از کارواندامن او گیر ای یار دلیرکو منزه باشد از بالا و زیرنی چو عیسی سوی گردون بر شودنی چو قارون در زمین اندر رودبا تو باشد در مکان و بی‌مکانچون بمانی از سرا و از دکانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۵۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4514قرب نه بالا نه پستی رفتن استقرب حق از حبس هستی رستن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایدت هر دو بهم ز من شنوسر بنه و دراز شو پیش درخت اتقوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #347او برآرد از کدورت‌ها صفامر جفاهای تو را گیرد وفاچون جفا آری فرستد گوشمالتا ز نقصان وا روی سوی کمالچون تو وردی ترک کردی در روشبر تو قبضی آید از رنج و تبشقرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۷۰ Quran, Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3152بل جفا را هم جفا جف القلموآن وفا را هم وفا جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما اَنْتَ لاقٍ.»«خشک شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»حدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما هُوَ کائنٌ.»«خشک شد قلم به آنچه بودنی است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #350آن ادب کردن بود یعنی مکنهیچ تحویلی از آن عهد کهنپیش از آن کین قبض زنجیری شوداین که دل‌گیریست پاگیری شودرنج معقولت شود محسوس و فاشتا نگیری این اشارت را به لاشمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1861ز آن جرای خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدز آن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #353در معاصی قبض ها دلگیر شدقبض ها بعد از اجل زنجیر شدنعط من اعرض هنا عن ذکرناعیشه ضنکا و نجزی بالعمیهرکس در این دنیا از یاد ما رخ برتابد ما نیز در عوض زندگانی تنگی به او می‌دهیم و کوری را جزای او می‌سازیم  قرآن کریم، سوره طهٔ (۲۰)، آیهٔ ۱۲۴ Quran, Ta-Ha(#20), Line #124«وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ.»«و هر كس كه از ياد من اعراض كند، زندگيش تنگ شود و در روزِ قيامت نابينا محشورش سازيم.»دزد چون مال کسان را می‌بردقبض و دلتنگی دلش را می‌خلداو همی‌گوید عجب این قبض چیستقبض آن مظلوم کز شرت گریستچون بدین قبض التفاتی کم کندباد اصرار آتشش را دم کندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #80مایده از آسمان در می‌رسیدبی‌صداع و بی‌فروخت و بی‌خریددر میان قوم موسی چند کسبی‌ادب گفتند کو سیر و عدسمنقطع شد نان و خوان از آسمانماند رنج زرع و بیل و داسمانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #358قبض دل قبض عوان شد لاجرمگشت محسوس آن معانی زد علمغصه‌ها زندان شده‌ست و چارمیخغصه بیخ است و بروید شاخ بیخبیخ پنهان بود هم شد آشکارقبض و بسط اندرون بیخی شمارچونکه بیخ بد بود زودش بزنتا نروید زشت‌خاری در چمنقبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب ده

برنامه شماره ۹۲۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۵ ژوئیه ۲۰۲۲ -  ۱۵ تیربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۴ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمارِ خمّارم(۱)خدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارمبیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید استبه جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارمبیار آنکه اگر جان بخوانمش حیف استبدان سبب که ز جان دردهایِ سر دارمبیار آنکه نگنجد درین دهان نامشکه می‌شکافد ازو شقّه‌هایِ(۲) گفتارمبیار آنکه چو او نیست، گولم و نادانچو با ویم مَلِکِ گُربُزان(۳) و طرّارمبیار آنکه دمی کز سرم شود خالیسیاه و تیره شوم، گوییا ز کفّارم(۴)بیار آنکه رهاند ازین بیار و میاربیار زود و مگو دفع(۵) کز کجا آرمبیار و بازرهان سقفِ آسمان‌ها راشبِ دراز ز دود و فغان بسیارمبیار آنکه پسِ مرگِ من هم از خاکمبه شکر و گفت درآرد مثالِ نجّارم(۶)بیار می که امینِ مِی‌اَم مثالِ قدحکه هرچه در شکمم رفت، پاک بسپارمنجار گفت پسِ مرگ کاشکی قوممگشاده دیده بُدندی ز ذوقِ اسرارمبه استخوان و به خونم نظر نکردندیبه روح شاهِ عزیزم، اگر به تن خوارمچه نردبان که تراشیده‌ام منِ نجّاربه بامِ هفتم گردون رسید رفتارممسیح وار شدم من، خَرَم بماند به زیرنه در غمِ خَرَم و نی به گوشِ خروارمبلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلیببین که در پسِ گِل صد هزار گلزارمطلوع کرد ازین لحم شمسِ تبریزیکه آفتابم و سر زین وَحَل(۷) برون آرمغلط مشو، چو وَحَل دررویم دیگر بارکه برقرارم و زین روی پوش در عارمبه هر صبوح درآیم به کوریِ کورانبرایِ کور، طلوع و غروب نگذارم(۱) خمّار: می‌فروش، پیر کامل(۲) شقّه: پاره، تکّه(۳) گُربُز: افراد حیله‌گر و مکّار، دزد(۴) کُفر: ظلمت و سیاهی(۵) دفع: واپس زدن، بهانه آوردن(۶) نجّار: مراد حبیب نجّار است که در انطاکیه می‌زیست، چون پیامبرانی را که خداوند به مردم آن شهر مبعوث کرده بود و مردم انکارشان می‌کردند، مورد تأیید قرار داد، مردم هلاکش کردند. چون به بهشت رفت، می‌گفت: کاش مردم می‌دانستند که خداوند چه نعمت‌هایی به من عطا کرد و ایمان می‌آوردند. (سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۳ و بعد)(۷) وَحَل: گِل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمارِ خمّارمخدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارمبیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید استبه جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت: می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناهِ خویش رامن شکستم حرمتِ اَیمانِ(۸) اوپس یمینم(۹) بُرد دادِستانِ اومن شکستم عهد و، دانستم بَدستتا رسید آن شومیِ جُرأت به دست(۸) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۹) یَمین: دست راست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1692وآن که او دانست، او فرمان‌رواستبا خدا سامانِ پیچیدن کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2259این خُمارِ غم، دلیلِ آن شده‌‌ستکه بِدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ‌الْقَلَممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌‌وسیلت سازدشزان وسیلت بحر، دُور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنع(۱۰) حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی است(۱۰) صُنع: آفریدگاری------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٠٧٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفلِ زَفتَست و، گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۱) و سَنی(۱۲)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۱۱) حَبر: دانشمند، دانا(۱۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدایِ بی‌وفایان می‌شویاز گُمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۳) بود(۱۳) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیم؟گر ز خوش‌چشمان، کَرَشم(۱۴) آموختیمهست بر اسباب، اسبابی دگردر سبب منگر، در آن افگن نظرانبیا در قطعِ اسباب آمدندمعجزاتِ خویش بر کیوان زدند(۱۵)(۱۴) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی(۱۵) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کارِ من بی علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۱۶)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۱۶) سَقیم: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق، قدم بر وی نَهَد از لامکانآنگه او ساکن شود از کُنْ فَكانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678   چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایقِ هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ(۱۷) عشق این باشد بگو(۱۷) مقتضا: لازمه، اقتضا شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۱۸)(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهرِ ما بِساط(۱۹)که: بگویید از طریقِ اِنبساط (۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبربندِ آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۲۰)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۲۱)(۲۰) نارِیه: آتشین(۲۱) عارِیه: قرضی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۲۲) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باش(۲۲) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مُفلس------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3157گفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۲۳)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۴)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shamsبه برجِ دل رسیدی بیست(۲۵) اینجاچو آن مَه را بدیدی بیست اینجابسی این رختِ خود را هر نواحیز نادانی کشیدی بیست اینجابشد عمری و از خوبیِّ آن مهبه هر نوعی شنیدی بیست اینجا(۲۵) بیست: بایست، توقّف کن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #856هیچ سودی نیست، کودک نیستمتا به زرّ و سیم حَیران بیستمتا نیآری سجده، نَرْهی ای زبونگر بپیمایی تو مسجد را به کونمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبارِ نقش دیدی، باد بینکف چو دیدی، قُلْزُمِ ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شَحمیّ(۲۶) و لَحمی(۲۷) پود و تار شَحمِ تو در شمع‌ها نفزود تابلَحمِ تو مَخمور را نامد کبابدر گداز این جمله تن را در بَصَردر نظر رو، در نظر رو، در نظر یک نظر دو گز همی‌بیند ز راهیک نظر دو کون دید و روی شاه در میانِ این دو فرقی بی‌شمارسُرمه جو، وَاللهُ اَعلَم بِالسِّرار میان این دو چشم، تفاوت بسیار است. جویای سُرمه باش. یعنی خواهان معرفت و هدایت الهی باش. و خداوند به اسرار نهان داناتر است.(۲۶) شَحْم: پیه(۲۷) لَحْم: گوشت------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گویِ ظاهر آمد چون غبارمدّتی خاموش خُو کُن هوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shamsببین آن حُسن را کز دیدنِ اوبَدید و نابَدیدی بیست اینجابه سینهٔ تو که آن پستانِ شیرستکه از شیرش چشیدی بیست اینجامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3426بشنو اَلفاظِ حکیمِ پَرده‌ایسر همآنجا نِهْ که باده خَورده‌ایمست از میخانه‌ای چون ضال(۲۸) شدتَسْخُر و بازیچهٔ اطفال شدمی‌فُتد این سو آن سو هر رهیدر گِل و، می‌خنددش هر اَبلهی(۲۸) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راه منزلش را گم کرده باشد.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #560کز تناقضهایِ دل، پُشتم شکستبر سرم جانا بیا می‌مال دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3364« دعوی کردنِ آن شخص که: خدای تعالی مرا نمی‌گیرد به گناه و جواب گفتنِ شعیب، او را.»آن یکی می‌گفت در عهدِ شُعَیبکه خدا از من بسی دیده‌ست عیبچند دید از من گناه و جُرم‌هاوز کَرَم یزدان نمی‌گیرد مراحق تعالیٰ گفت در گوشِ شُعَیبدر جوابِ او فَصیح از راهِ غیبکه بگفتی چند کردم من گناهوز کَرَم نگرفت در جرمم اِلهعکس می‌گویی و مقلوب، ای سَفیه(۲۹)ای رها کرده ره و، بگرفته تیه(۳۰)چند چندت گیرم و، تو بی‌خَبَردر سَلاسِل(۳۱) مانده‌ای پا تا به سرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد ز اسرارهاگر زند آن دود بر دیگِ نُویآن اثر بنماید ار باشد جُویزآنکه هر چیزی به ضِد پیدا شودبر سپیدی آن سیَه رسوا شودچون سیه شد دیگ، پس تاثیرِ دودبعد از این بر وی که بیند زود زود؟مردِ آهنگر که او زنگی(۳۲) بُوَددود را با رُوش هم‌رنگی بُوَدمردِ رومی کو کند آهنگریرویش اَبلَق(۳۳) گردد از دودآوریپس بداند زود تاثیرِ گناهتا بنالد زود گوید: ای اِلهچون کند اِصرار و بد پیشه کندخاک اندر چشمِ اندیشه کندتوبه نندیشد دگر، شیرین شودبر دلش آن جُرم، تا بی‌دین شودآن پشیمانی و یارب رفت ازوشِست(۳۴) بر آیینه زنگِ پنج تُو(۳۵)آهنش را زنگ‌ها خوردن گرفتگوهرش را زنگ، کم کردن گرفتچون نویسی کاغذِ اِسپید برآن نبشته خوانده آید در نظرچون نویسی بر سرِ بنْوشته خطفهم ناید، خواندنش، گردد غلطکان سیاهی بر سیاهی اوفتادهر دو خط شد کور و، معنیّی ندادور سوم‌باره نویسی بَر سَرشپس سیه کردی چو جانِ کافرشپس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۳۶) نظرناامیدی‌ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهیدچون شُعَیب این نکته‌ها با وی بگفتزآن دَمِ جان در دلِ او گُل شکفتجانِ او بشنید وَحیِ آسمانگفت: اگر بگْرفت ما را، کو نشان؟گفت: یا رَب دفعِ من می‌گوید(۳۷) اوآن گرفتن را نشان می‌جُوید اوگفت: سَتّارم(۳۸)، نگویم رازهاشجز یکی رمز از برای اِبتِلاش(۳۹)یک نشانِ آنکه می‌گیرم وراآنکه طاعت دارد از صوم(۴۰) و دعاوز نماز و از زَکات و غیرِ آنلیک یک ذَرّه ندارد ذوقِ جانمی‌کند طاعات و افعالِ سَنی(۴۱)لیک یک ذره ندارد چاشنیطاعتش نَغزست و، معنی نَغز(۴۲) نیجَوزها(۴۳) بسیار و، در وی مغز نیذوق باید، تا دهد طاعات، بَر(۴۴)مغز باید، تا دهد دانه، شَجَر(۴۵)دانهٔ بی‌مغز کی گردد نهال؟صورتِ بی‌جان نباشد جُز خیال(۲۹) سَفیه: نادان(۳۰) تیه: بیابان(۳۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۳۲) زنگی: سیاه پوست(۳۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید(۳۴) شِست: مخفف نشست(۳۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت(۳۶) اِکسیر: کیمیا(۳۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن(۳۸) سَتار: بسیار پوشاننده(۳۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان(۴۰) صوم: روزه(۴۱) سَنی: بلند، رفیع(۴۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف(۴۳) جَوز: گردو(۴۴) بَر: بار درخت، میوه(۴۵) شَجَر: درخت------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر برویَد، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر رویَد آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل دُرُستکِشتِ اول کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمارِ خمّارمخدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2965, Divan e Shamsگفتم: چو چرخِ گردان، والَله که بی‌قرارمگفت: ار چه بی‌قراری، نی بی‌قرارِ ماییمولوی،‌ مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #834از ملولی کاله(۴۶) می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صد بار دید و باز دادجامه کی پیمود(۴۷) او؟ پیمود باد(۴۸)(۴۶) کاله: کالا، متاع(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3457یا تو پنداری که تو نان می‌خوریزَهرِ مار و کاهشِ جان می‌خوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۴۹) ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز (۴۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3076چون فراموش خودی، یادت کنندبنده گشتی، آنگه آزادت کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید استبه جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1458, Divan e Shamsجانِ من و جان تو، گویی که یکی بوده‌ستسوگند بدین یک جان، کز غیرِ تو بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه چو او نیست، گولم و نادانچو با ویم مَلِکِ گُربُزان و طرّارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsدلا نزدِ کسی بنشین که او از دل خبر داردبه زیرِ آن درختی رو که او گُل‌های تر داردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۵۰)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۵۱)دور کن آلت، بینداز اختیار(۵۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۵۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه دمی کز سرم شود خالیسیاه و تیره شوم، گوییا ز کفّارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 682, Divan e Shamsیکی لحظه از او دوری نبایدکز آن دوری خرابی‌ها فزایدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه رهاند ازین بیار و میاربیار زود و مگو دفع کز کجا آرممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #362رَوْح(۵۲) خواهی، جُبّه(۵۳) بشکاف ای پسرتا از آن صَفْوَت(۵۴) برآری زود سر(۵۲) رَوح: آسودگی، آسایش(۵۳) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۵۴) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار و بازرهان سقفِ آسمان‌ها راشبِ دراز ز دود و فغان بسیارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4461در خزان و باد خوف حق گریز(۵۵)آن شقایق‌های پارین(۵۶) را بریزاین شقایق منعِ نو اشکوفه‌هاستکه درختِ دل برایِ آن نماست(۵۷) (۵۵) گریز: فرار کن(۵۶) پارین: پارسال، پارینه(۵۷) نَما: رشد و نموّ------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1473سایل آن باشد که مالِ او گداختقانع آن باشد که جسمِ خویش باختپس ز درد اکنون شکایت بر مَدارکوست سویِ نیست اسبی راهواراین قدر گفتیم، باقی فکر کنفکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کنذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۵۸)ذکر را خورشیدِ این افسرده سازاصل، خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانک تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۵۹)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشمها چون شد گذاره(۶۰)، نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر را(۵۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۵۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۶۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه پسِ مرگِ من هم از خاکمبه شکر و گفت درآرد مثالِ نجّارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت، مَهِل(۶۱) از بهرِ ذخیرهکه تو بر جویِ روانی، چو بخوردی دگر آید(۶۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 537, Divan e Shamsای دل از این سرمست شو، هر جا روی، سرمست روتو دیگران را مست کن، تا او تو را دیگر دهدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #363بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1795دِه زکاتِ روی خوب، ای خوب‌روشرحِ جانِ شرحه شرحه، بازگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار می که امینِ مِی‌اَم مثالِ قدحکه هرچه در شکمم رفت، پاک بسپارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #637رَوْ سرافیلی شو اندر امتیازدر دَمَندهٔ روح و مست و مست‌سازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsنجار گفت پسِ مرگ کاشکی قوممگشاده دیده بُدندی ز ذوقِ اسرارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2012ختم کرده قهرِ حق بر دیده‌هاکه نبیند ماه را، بیند سُها(۶۲)ذرّه‌یی را بیند و خورشید نَی لیک از لطف و کرم نومید نَیکاروان ها بی‌نوا وین میوه‌هاپخته می‌ریزد، چه سِحرست ای خدا؟سیبِ پوسیده همی‌چیدند خلقدرهم افتاده به یغما خشک‌حلقگفته هر برگ و شکوفهٔ آن غُصوندَم به دَم یالَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُونهر برگ و شکوفهٔ آن شاخه ها از روی تأسّف، دم به دم می گفت:ای کاش قومِ من می دانستند. (۶۲) سُها: ستاره‌ای کم‌نور در دُبِّ اصغر------------مولوی،‌ مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۲۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4120نعرهٔ لا ضَیْر بشنید آسمانچرخ، گویی شد پیِ آن صَولَجان(۶۳) ضربتِ فرعون ما را نیست ضَیرلطفِ حق غالب بُوَد بر قهرِ غیرگر بدانی سِرِّ ما را ای مُضِلّمی‌رهانیمان ز رنج ای کورْدلهین بیا زین سو ببین کین اَرغَنونمی‌زند یا لَیتَ قَومی یَعلَمُون(۶۳) صَولَجان: معَّرب چوگان------------ مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بُوَد کز عکسِ آن جُوهای خَمرمست گردم، بو بَرَم از ذوقِ اَمرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبه استخوان و به خونم نظر نکردندیبه روح شاهِ عزیزم، اگر به تن خوارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsچه نردبان که تراشیده‌ام منِ نجّاربه بامِ هفتم گردون رسید رفتارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsنردبان حاصل کنید از ذِی المَعارِجْ(۶۴)، بر رویدتَعْرُجُ الرُّوحُ اِلَیْهِ وَ المَلایِک اَجْمَعُونفرشتگان و جبرئیل، همه به جانب او فرا می‌روند. (سوره معارج (۷۰) ، آيه ۴)کی تراشد نردبان چرخ نجار خیال؟ساخت معراجش(۶۵) یَدِ کُلٌّ اِلَیْنَا راجِعُونهمه به نزد ما باز میگردند. (سوره انبیا (۲۱)، آيه ۹۳)(۶۴) ذِی المَعارِجْ: صاحب مراتب بالا، خدای تعالیٰ(۶۵) معراج: عروج، بالا رفتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsمسیح وار شدم من، خَرَم بماند به زیرنه در غمِ خَرَم و نی به گوشِ خروارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shams یارِ منی، زود فرو جه ز خرخر بفروش و بِرَهان بی‌درنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلیببین که در پسِ گِل صد هزار گلزارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsطلوع کرد ازین لحم شمسِ تبریزیکه آفتابم و سر زین وَحَل برون آرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4579ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتی، فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حَفْنه‌ای(۶۶)قرآن كريم، سورهٔ انفال (۸)، آيهٔ ۱۷  Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ.»«ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند.»آفتابی در یکی ذرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۶۷)این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تنِ گشته وِثاقِ(۶۸) جان، بس استچند تانَد بحر در مَشکی نشست؟(۶۶) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیرِ آن(۶۷) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۶۸) وِثاق: اتاق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsغلط مشو، چو وَحَل دررویم دیگر بارکه برقرارم و زین روی پوش در عارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #519هر که در رُستا(۶۹) بُوَد روزیّ و شامتا به ماهی عقلِ او نَبْوَد تمام(۶۹) رُستا: روستامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبه هر صبوح درآیم به کوریِ کورانبرایِ کور، طلوع و غروب نگذارم------------------------مجموع لغات:(۱) خمّار: می‌فروش، پیر کامل(۲) شقّه: پاره، تکّه(۳) گُربُز: افراد حیله‌گر و مکّار، دزد(۴) کُفر: ظلمت و سیاهی(۵) دفع: واپس زدن، بهانه آوردن(۶) نجّار: مراد حبیب نجّار است که در انطاکیه می‌زیست، چون پیامبرانی را که خداوند به مردم آن شهر مبعوث کرده بود و مردم انکارشان می‌کردند، مورد تأیید قرار داد، مردم هلاکش کردند. چون به بهشت رفت، می‌گفت: کاش مردم می‌دانستند که خداوند چه نعمت‌هایی به من عطا کرد و ایمان می‌آوردند. (سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۳ و بعد)(۷) وَحَل: گِل(۸) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۹) یَمین: دست راست(۱۰) صُنع: آفریدگاری(۱۱) حَبر: دانشمند، دانا(۱۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۳) تَفتیق: شکافتن(۱۴) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی(۱۵) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.(۱۶) سَقیم: بیمار(۱۷) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۲۰) نارِیه: آتشین(۲۱) عارِیه: قرضی(۲۲) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مُفلس(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.(۲۵) بیست: بایست، توقّف کن(۲۶) شَحْم: پیه(۲۷) لَحْم: گوشت(۲۸) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راه منزلش را گم کرده باشد.(۲۹) سَفیه: نادان(۳۰) تیه: بیابان(۳۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۳۲) زنگی: سیاه پوست(۳۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید(۳۴) شِست: مخفف نشست(۳۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت(۳۶) اِکسیر: کیمیا(۳۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن(۳۸) سَتار: بسیار پوشاننده(۳۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان(۴۰) صوم: روزه(۴۱) سَنی: بلند، رفیع(۴۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف(۴۳) جَوز: گردو(۴۴) بَر: بار درخت، میوه(۴۵) شَجَر: درخت(۴۶) کاله: کالا، متاع(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری(۴۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۵۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۵۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۵۲) رَوح: آسودگی، آسایش(۵۳) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۵۴) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص(۵۵) گریز: فرار کن(۵۶) پارین: پارسال، پارینه(۵۷) نَما: رشد و نموّ(۵۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود(۵۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۶۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.(۶۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن(۶۲) سُها: ستاره‌ای کم‌نور در دُبِّ اصغر(۶۳) صَولَجان: معَّرب چوگان(۶۴) ذِی المَعارِجْ: صاحب مراتب بالا، خدای تعالیٰ(۶۵) معراج: عروج، بالا رفتن(۶۶) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیرِ آن(۶۷) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۶۸) وِثاق: اتاق(۶۹) رُستا: روستا----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمار خمارمخدا گرفت مرا زان چنین گرفتارمبیار جام شرابی که رشک خورشید استبه جان عشق که از غیر عشق بیزارمبیار آنکه اگر جان بخوانمش حیف استبدان سبب که ز جان دردهای سر دارمبیار آنکه نگنجد درین دهان نامشکه می‌شکافد ازو شقه‌های گفتارمبیار آنکه چو او نیست، گولم و نادانچو با ویم ملک گربزان و طرارمبیار آنکه دمی کز سرم شود خالیسیاه و تیره شوم گوییا ز کفارمبیار آنکه رهاند ازین بیار و میاربیار زود و مگو دفع کز کجا آرمبیار و بازرهان سقف آسمان‌ها راشب دراز ز دود و فغان بسیارمبیار آنکه پس مرگ من هم از خاکمبه شکر و گفت درآرد مثال نجارمبیار می که امین می‌ام مثال قدحکه هرچه در شکمم رفت پاک بسپارمنجار گفت پس مرگ کاشکی قوممگشاده دیده بدندی ز ذوق اسرارمبه استخوان و به خونم نظر نکردندیبه روح شاه عزیزم اگر به تن خوارمچه نردبان که تراشیده‌ام من نجاربه بام هفتم گردون رسید رفتارممسیح وار شدم من خرم بماند به زیرنه در غم خرم و نی به گوش خروارمبلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلیببین که در پس گل صد هزار گلزارمطلوع کرد ازین لحم شمس تبریزیکه آفتابم و سر زین وحل برون آرمغلط مشو چو وحل دررویم دیگر بارکه برقرارم و زین روی پوش در عارمبه هر صبوح درآیم به کوری کورانبرای کور طلوع و غروب نگذارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمار خمارمخدا گرفت مرا زان چنین گرفتارمبیار جام شرابی که رشک خورشید استبه جان عشق که از غیر عشق بیزارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناه خویش رامن شکستم حرمت ایمان اوپس یمینم برد دادستان اومن شکستم عهد و دانستم بدستتا رسید آن شومی جرات به دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1692وآن که او دانست او فرمان‌رواستبا خدا سامان پیچیدن کجاستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2259این خمار غم دلیل آن شده‌‌ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌‌ستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182فعل توست این غصه‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف‌القلممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌‌وسیلت سازدشزان وسیلت بحر دور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٠٧٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچونکه جمال این بود رسم وفا چرا بودلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیمگر ز خوش‌چشمان کرشم آموختیمهست بر اسباب اسبابی دگردر سبب منگر در آن افگن نظرانبیا در قطع اسباب آمدندمعجزات خویش بر کیوان زدندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق قدم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کن فكانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678   چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایق هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363کورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبربند آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کآن خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3157گفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shamsبه برج دل رسیدی بیست اینجاچو آن مه را بدیدی بیست اینجابسی این رخت خود را هر نواحیز نادانی کشیدی بیست اینجابشد عمری و از خوبی آن مهبه هر نوعی شنیدی بیست اینجامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #856هیچ سودی نیست کودک نیستمتا به زر و سیم حیران بیستمتا نیآری سجده نرهی ای زبونگر بپیمایی تو مسجد را به کونمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460چون غبار نقش دیدی باد بینکف چو دیدی قلزم ایجاد بین هین ببین کز تو نظر آید به کارباقیت شحمی و لحمی پود و تار شحم تو در شمع‌ها نفزود تابلحم تو مخمور را نامد کبابدر گداز این جمله تن را در بصردر نظر رو در نظر رو در نظر یک نظر دو گز همی‌بیند ز راهیک نظر دو کون دید و روی شاه در میان این دو فرقی بی‌شمارسرمه جو والله اعلم بالسرار میان این دو چشم تفاوت بسیار است جویای سرمه باش یعنی خواهان معرفت و هدایت الهی باش و خداوند به اسرار نهان داناتر استمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گوی ظاهر آمد چون غبارمدتی خاموش خو کن هوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shamsببین آن حسن را کز دیدن اوبدید و نابدیدی بیست اینجابه سینه تو که آن پستان شیرستکه از شیرش چشیدی بیست اینجامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3426بشنو الفاظ حکیم پرده‌ایسر همآنجا نه که باده خورده‌ایمست از میخانه‌ای چون ضال شدتسخر و بازیچه اطفال شدمی‌فتد این سو آن سو هر رهیدر گل و می‌خنددش هر ابلهیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #560کز تناقضهای دل پشتم شکستبر سرم جانا بیا می‌مال دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3364دعوی کردن آن شخص که خدای تعالی مرا نمی‌گیرد به گناه و جواب گفتن شعیب او راآن یکی می‌گفت در عهد شعیبکه خدا از من بسی دیده‌ست عیبچند دید از من گناه و جرم‌هاوز کرم یزدان نمی‌گیرد مراحق تعالی گفت در گوش شعیبدر جواب او فصیح از راه غیبکه بگفتی چند کردم من گناهوز کرم نگرفت در جرمم الهعکس می‌گویی و مقلوب ای سفیهای رها کرده ره و بگرفته تیهچند چندت گیرم و تو بی‌خبردر سلاسل مانده‌ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد تا کور شد ز اسرارهاگر زند آن دود بر دیگ نویآن اثر بنماید ار باشد جویزآنکه هر چیزی به ضد پیدا شودبر سپیدی آن سیه رسوا شودچون سیه شد دیگ پس تاثیر دودبعد از این بر وی که بیند زود زودمرد آهنگر که او زنگی بوددود را با روش هم‌رنگی بودمردِ رومی کو کند آهنگریرویش ابلق گردد از دودآوریپس بداند زود تاثیر گناهتا بنالد زود گوید ای الهچون کند اصرار و بد پیشه کندخاک اندر چشم اندیشه کندتوبه نندیشد دگر شیرین شودبر دلش آن جرم تا بی‌دین شودآن پشیمانی و یارب رفت ازوشست بر آیینه زنگ پنج توآهنش را زنگ‌ها خوردن گرفتگوهرش را زنگ کم کردن گرفتچون نویسی کاغذ اسپید برآن نبشته خوانده آید در نظرچون نویسی بر سر بنوشته خطفهم ناید خواندنش گردد غلطکان سیاهی بر سیاهی اوفتادهر دو خط شد کور و معنیی ندادور سوم‌باره نویسی بر سرشپس سیه کردی چو جان کافرشپس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی‌ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‌دوا بیرون جهیدچون شعیب این نکته‌ها با وی بگفتزآن دم جان در دل او گل شکفتجان او بشنید وحی آسمانگفت اگر بگرفت ما را کو نشانگفت یا رب دفع من می‌گوید اوآن گرفتن را نشان می‌جوید اوگفت ستارم نگویم رازهاشجز یکی رمز از برای ابتلاشیک نشان آنکه می‌گیرم وراآنکه طاعت دارد از صوم و دعاوز نماز و از زکات و غیر آنلیک یک ذره ندارد ذوق جانمی‌کند طاعات و افعال سنیلیک یک ذره ندارد چاشنیطاعتش نغزست و معنی نغز نیجوزها بسیار و در وی مغز نیذوق باید تا دهد طاعات برمغز باید تا دهد دانه شجردانه بی‌مغز کی گردد نهالصورت بی‌جان نباشد جز خیالمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار باده که اندر خمار خمارمخدا گرفت مرا زان چنین گرفتارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2965, Divan e Shamsگفتم چو چرخ گردان والله که بی‌قرارمگفت ار چه بی‌قراری نی بی‌قرار ماییمولوی،‌ مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #834از ملولی کاله می‌خواهد ز تونیست آن کس مشتری و کاله‌جوکاله را صد بار دید و باز دادجامه کی پیمود او پیمود بادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3457یا تو پنداری که تو نان می‌خوریزهر مار و کاهش جان می‌خوریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475این قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده ساز مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3076چون فراموش خودی یادت کنندبنده گشتی آنگه آزادت کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار جام شرابی که رشک خورشید استبه جان عشق که از غیر عشق بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1458, Divan e Shamsجان من و جان تو گویی که یکی بوده‌ستسوگند بدین یک جان کز غیر تو بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه چو او نیست گولم و نادانچو با ویم ملک گربزان و طرارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsدلا نزد کسی بنشین که او از دل خبر داردبه زیر آن درختی رو که او گل‌های تر داردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه دمی کز سرم شود خالیسیاه و تیره شوم گوییا ز کفارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 682, Divan e Shamsیکی لحظه از او دوری نبایدکز آن دوری خرابی‌ها فزایدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه رهاند ازین بیار و میاربیار زود و مگو دفع کز کجا آرممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #362روح خواهی جبه بشکاف ای پسرتا از آن صفوت برآری زود سرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار و بازرهان سقف آسمان‌ها راشب دراز ز دود و فغان بسیارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4461در خزان و باد خوف حق گریزآن شقایق‌های پارین را بریزاین شقایق منع نو اشکوفه‌هاستکه درخت دل برای آن نماست مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1473سایل آن باشد که مال او گداختقانع آن باشد که جسم خویش باختپس ز درد اکنون شکایت بر مدارکوست سوی نیست اسبی راهواراین قدر گفتیم باقی فکر کنفکر اگر جامد بود رو ذکر کنذکر آرد فکر را در اهتزازذکر را خورشید این افسرده سازاصل، خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقو آن جذبه مباشزانک ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشچشمها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار آنکه پس مرگ من هم از خاکمبه شکر و گفت درآرد مثال نجارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت مهل از بهر ذخیرهکه تو بر جوی روانی چو بخوردی دگر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 537, Divan e Shamsای دل از این سرمست شو هر جا روی سرمست روتو دیگران را مست کن تا او تو را دیگر دهدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #363بسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1795ده زکات روی خوب ای خوب‌روشرح جان شرحه شرحه بازگومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبیار می که امین می‌ام مثال قدحکه هرچه در شکمم رفت پاک بسپارممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #637رو سرافیلی شو اندر امتیازدر دمنده روح و مست و مست‌سازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsنجار گفت پس مرگ کاشکی قوممگشاده دیده بدندی ز ذوق اسرارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2012ختم کرده قهر حق بر دیده‌هاکه نبیند ماه را بیند سهاذره‌یی را بیند و خورشید نی لیک از لطف و کرم نومید نیکاروان ها بی‌نوا وین میوه‌هاپخته می‌ریزد چه سحرست ای خداسیب پوسیده همی‌چیدند خلقدرهم افتاده به یغما خشک‌حلقگفته هر برگ و شکوفهٔ آن غصوندم به دم یالیت قومی یعلمونهر برگ و شکوفه آن شاخه ها از روی تأسف دم به دم می گفتای کاش قوم من می دانستند مولوی،‌ مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۲۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4120نعره لا ضیر بشنید آسمانچرخ گویی شد پی آن صولجان ضربت فرعون ما را نیست ضیرلطف حق غالب بود بر قهر غیرگر بدانی سر ما را ای مضلمی‌رهانیمان ز رنج ای کوردلهین بیا زین سو ببین کین ارغنونمی‌زند یا لیت قومی یعلمون مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۲۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519یا بود کز عکس آن جوهای خمرمست گردم بو برم از ذوق امرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبه استخوان و به خونم نظر نکردندیبه روح شاه عزیزم اگر به تن خوارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsچه نردبان که تراشیده‌ام من نجاربه بام هفتم گردون رسید رفتارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsنردبان حاصل کنید از ذی المعارج بر رویدتعرج الروح الیه و الملایک اجمعونفرشتگان و جبرئیل همه به جانب او فرا می‌روند. (سوره معارج (۷۰)، آيه ۴)کی تراشد نردبان چرخ نجار خیالساخت معراجش ید کل الینا راجعونهمه به نزد ما باز میگردند. (سوره انبیا (۲۱)، آيه ۹۳)مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsمسیح وار شدم من خرم بماند به زیرنه در غم خرم و نی به گوش خروارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsیار منی زود فرو جه ز خرخر بفروش و برهان بی‌درنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلیببین که در پس گل صد هزار گلزارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsطلوع کرد ازین لحم شمس تبریزیکه آفتابم و سر زین وحل برون آرممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4579ما رمیت اذ رمیتی فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حفنه‌ایقرآن كريم، سورهٔ انفال (۸)، آيهٔ ۱۷  Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ.»«ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند.»آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمیناین چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تن گشته وثاق جان بس استچند تاند بحر در مشکی نشستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsغلط مشو چو وحل دررویم دیگر بارکه برقرارم و زین روی پوش در عارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #519هر که در رستا بود روزی و شامتا به ماهی عقل او نبود تماممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shamsبه هر صبوح درآیم به کوری کورانبرای کور طلوع و غروب نگذارم

برنامه شماره ۹۲۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۸ ژوئن ۲۰۲۲ -  ۸ تیربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۳ بر روی این لینک کلیک کنید.برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۳ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۳ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین کیست این، این کیست این؟ در حلقه ناگاه آمدهاین نور اللّهی‌ست این، از پیشِ الله آمدهاین لطف و رحمت را نگر، وین بخت و دولت را نگردر چارهٔ بداختران با رویِ چون ماه آمدهلیلیِّ زیبا را نگر، خوش طالبِ مجنون شدهوان کهربایِ روح‌ بین در جذبِ هر کاه آمدهاز لذّتِ بوهایِ او، وز حُسن و از خوهایِ اووز قُلْ تَعٰالوهایِ(۱) او جان‌ها به درگاه آمدهصد نقش سازد بر عدم از چاکر و صاحب‌عَلَم(۲)در دل خیالاتِ خوشش زیبا و دلخواه آمدهتخییل‌ها را آن صمد، روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی، اشکالِ گمراه آمدهاز چاهِ شورِ این جهان، در دلوِ قرآن رو، برآای یوسف، آخر بهرِ توست این دَلوِ در چاه آمدهکی باشد ای گفتِ زبان، من از تو مستغنی(۳) شدهبا آفتابِ معرفت در سایهٔ شاه آمدهیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از عِلم و عملخاصه ز علمِ منطقی در جمله افواه(۴) آمدهقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱ Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ...» «ای پیامبر بگو: به سوی من آیید که بر شما خوانم آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است…»(۱) قُلْ تَعٰالَو: بگو بالا بیایید(۲) صاحب‌عَلَم: مراد کسی است که صاحبِ مقام این دنیایی است.(۳) مستغنی: بی‌نیاز(۴) افواه: دهان‌ها-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز چاهِ شورِ این جهان، در دلوِ قرآن رو، برآای یوسف، آخر بهرِ توست این دَلوِ در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4567از شش و از پنج عارف، گشت فردمُحتَرِز(۵) گشته‌ست زین شش‌ پنج ‌نردرَست او از پنج حسّ و شش جهتاز ورایِ آن همه کرد آگهتشد اشاراتش اشاراتِ ازلجاوَزَ الْاَوْهامَ طُرّاً و اعْتَزَلاشاراتِ او همچون اشاراتِ حضرت حق است. زیرا حقیقتِ‌ باطنیِ انسانِ کامل کلّاً از حیطۀ اوهام فراتر رفته و از آن كناره گرفته است.زین چَهِ شش گوشه گر نبود برونچون بر آرَد یوسفی را از درون؟واردی(۶) بالای چرخِ بی سُتُن(۷)جسمِ او چون دلو در چَه چاره‌کُنیوسفان چنگال در دلوش زدهرَسته از چاه و شهِ مصری شدهدلوهای دیگر از چَه آب‌جودلوِ او فارغ ز آب اصحاب‌جودلوها غوّاصِ آب از بهر قُوتدلو او قوت و حیاتِ جانِ حوت(۸)دلوها وابستهٔ چرخِ بلنددلوِ او در اِصْبَعَینِ(۹) زورمنددلوِ چه و؟ حبلِ(۱۰) چه و؟ چرخِ چی؟این مثالِ بس رکیک است ای اَچی(۱۱)از کجا آرَم مثالی بی‌ شکست؟کُفو آن؟ نه آید و نه آمده‌ستصد هزاران مَرد پنهان در یکیصد کمان و تیر دَرجِ(۱۲) ناوَکی(۱۳)ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتی، فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حَفْنه‌ای(۱۴)قرآن کریم، سوره انفال (۸) ، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند»آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۱۵)این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تنِ گشته وِثاقِ(۱۶) جان، بس استچند تانَد بحر در مَشکی نشست؟ای هزاران جبرئیل اندر بشرای مسیحانِ نهان در جَوْفِ(۱۷) خرای هزاران کعبه پنهان در کَنیس(۱۸)ای غلط‌‌اندازِ(۱۹) عِفریت(۲۰) و بِلیسسجده‌گاهِ لامکانی در مکانمر بلیسان را ز تو ویران دکانکه چرا من خدمتِ این طین(۲۱) کنم؟صورتی را من لقب چون دین کنم؟نیست صورت، چشم را نیکو بمالتا ببینی شَعشَعهٔ نورِِ جلال(۵) مُحتَرِز: خويشتن‌دار(۶) وارد: وارد شونده، در اینجا به معنی پیشاهنگ و پیشواست.(۷) سُتُن: مخفّفِ ستون(۸) حوت: ماهی(۹) اِصْبَعَین: دو انگشت، کنایه از صفت جلالیه و جمالیۀ الهی(۱۰) حبل: ریسمان، طناب(۱۱) اَچی: لفظی ترکی به معنای برادر(۱۲) دَرج: گنجاندن چیزی در چیز دیگر(۱۳) ناوَک: نوعی تیر کوچک(۱۴) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیر آن(۱۵) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۱۶) وِثاق: اتاق، خرگاه(۱۷) جَوْف: شكم و داخلِ هر چیزی(۱۸) کَنیس: در اینجا یعنی بت‌خانه(۱۹) غلط‌انداز: به اشتباه آورنده(۲۰) عِفریت: دیو(۲۱) طین: گِل-----------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶ Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezروزِ هجران(۲۲) و شبِ فُرقَتِ(۲۳) یار آخر شدزدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شدآن همه ناز(۲۴) و تَنَعُّم(۲۵) که خزان می‌فرمودعاقبت در قدمِ بادِ بهار آخر شدشُکرِ ایزد که به اقبالِ کُلَه گوشهٔ گُلنخوتِ(۲۶) بادِ دی(۲۷) و شوکتِ خار آخر شد(۲۲) هجران: دوری(۲۳) فُرقَت: جدایی(۲۴) ناز: افاده، فخرفروشی(۲۵) تَنَعُّم: خوشگذرانی(۲۶) نَخوَت: تکبُّر(۲۷) باد دِی: باد دی ماه، باد سردِ زمستانی-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روزِ روشن، هر که او جوید چراغعینِ جُستن کوریش دارد بلاغ(۲۸)ور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباحَ‌ست و تو اندر پرده‌ایکوریِ خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و در انتظارِ فضل باش  در میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جَذوبِ(۲۹) رحمت استوین نشان جُستن، نشانِ علّت استأنصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان، جزای أنصِتُوا(۲۸) بلاغ: دلالت(۲۹) جَذوب: بسیار جذب کننده-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 54, Divan e Shamsتو دو دیده فروبندی و گویی: روزِ روشن کو؟زَنَد خورشید بر چشمت که اینک من، تو در بُگشامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 592, Divan e Shamsاگر بادِ زمستانی کُنَد باغِ مرا ویرانبهارِ شهریارِ من ز دی انصاف بِستانَدحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶ Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezصبحِ امّید که بُد معتکفِ(۳۰) پردهٔ غیب(۳۱)گو برون آی که کارِ شبِ تار آخر شدبعد ازین نور به آفاق(۳۲) دهیم از دلِ خویشکه به خورشید رسیدیم و غُبار آخِر شدآن پریشانیِ شب‌هایِ دراز و غمِ دلهمه در سایهٔ گیسویِ نگار(۳۳) آخر شد(۳۰) مُعْتَکِف: کسی که برای عبادت در مسجد یا گوشۀ دیگر اقامت کند؛ گوشه‌نشین.(۳۱) پردهٔ غِیب: عالمِ غيب(۳۲) آفاق: جمع افق، در اینجا یعنی سراسرِ کائنات(۳۳) نگار: معشوق، محبوب-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدایِ بی‌وفایان می‌شویاز گُمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 415, Divan e Shamsتشنه‌یی بر لبِ جو بین که چه در خواب شُدستبر سَرِ گنج، گدا بین که چه پُرتاب(۳۴) شُدست   (۳۴) پُرتاب: بیقرار، آشفته، خشمگین-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsبنال ای بلبلِ دستان ازیرا نالهٔ مستانمیان صخره و خارا اثر دارد اثر داردحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezباورم نیست ز بدعهدی ایام(۳۵) هنوزقصهٔ غصه که در دولتِ(۳۶) یار آخر شدساقیا لطف نمودی قدحت پُر مِی بادکه به تدبیرِ(۳۷) تو تشویشِ(۳۸) خُمار آخر شددر شمار ار چه نیاورد(۳۹) کسی حافظ راشُکرْ کان محنتِ بی‌حدّ و شمار(۴۰) آخر شد(۳۵) بَدعَهدی ایّام: بی‌وفاییِ روزگار(۳۶) دولت: بخت و اقبال(۳۷) تدبیر: چاره‌اندیشی(۳۸) تشویش: پریشانی، آشفتگی(۳۹) در شمار نیاوردن: به حساب نیاوردن(۴۰) بی‌حدّ و شمار: بی‌اندازه، بی‌پایان-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1271لب ببند و کفِّ پُرزر برگُشابُخلِ تن بگذار، پیش آور سَخا(۴۱)   ترکِ شهوت‌ها و لذت‌ها، سَخاستهر که در شهوت فرو شد، برنخاست این سَخا، شاخی است از سروِ بهشتوای او کز کف چنین شاخی بِهِشت(۴۲)عُرْوَةُ الْوُثقی(۴۳) ا‌ست این ترک هوابرکَشَد این شاخ جان را بر سَما   حدیثبخشندگی، درختی از درختانِ بهشت است که شاخسارانِ آن در دنیا فروهشته است. هر کس شاخه‌ای از آن گیرد، آن شاخه او را به بهشت راه بَرَد. و تنگ‌چشمی، درختی از درختانِ دوزخ است که شاخسارانِ آن در دنیا فروهشته. هر کس شاخه‌ای از آن گیرد، آن شاخه، او را به دوزخ راه بَرَد.قرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Luqman(#31), Line #22«…وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ»«…هر که روی آرَد به خدا و نکوکار باشد، به دستگیرهٔ استوار چنگ زده است.»تا بَرَد شاخ سَخا ای خوب‌کیشمر تو را بالاکشان تا اصلِ خویشیوسف حُسنی و این عالم چو چاهوین رَسَن صبرست بر امر الهیوسفا، آمد رَسَن، در زَن دو دستاز رَسَن غافل مشو، بیگه شده‌ستحمد لله، کین رَسَن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندتا ببینی عالَمِ جانِ جدیدعالَمِ بس آشکارا ناپدیداین جهانِ نیست، چون هستان شدهوآن جهانِ هست، بس پنهان شدهخاک بر باد است، بازی می‌کندکژنمایی، پرده‌سازی می‌کنداینکه بر کار است، بی‌کار است و پوستوآنکه پنهان است، مغز و اصلِ اوستخاک همچون آلتی در دستِ بادباد را دان عالی و عالی‌نژادچشمِ خاکی را به خاک اُفتد نظربادْبین چَشمی بُوَد، نوعی دگر(۴۱) سَخا: کَرَم، بخشش و جوانمردی، جُود(۴۲) هِشتَن: رها کردن، فروگذاشتن(۴۳) عُرْوَةُ الْوُثقى: دستگیرۀ محکم و استوار-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفایِ خلق با تو در جهانگر بدانی، گنجِ زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsنی سیم و، نه زر، نه مال خواهیماز لطفِ تو پرّ و بال خواهیمنی حاکمی و، نه حکم خواهیمبر حکمِ تو احتمال خواهیمای عمرِ عزیز، عمرِ ما باشنی هفته، نَه مَه، نَه سال خواهیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1795, Divan e Shamsگر تو مقامرزاده‌ای در صرفه چون افتاده‌ای؟صرفه‌گری رسوا بُوَد خاصه که با خوبِ خُتَنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsما بدر نه‌ایم و، از پیِ بَدر(۴۴)خود را چو قدِ هلال خواهیماز بهرِ مطالعهٔ خیالتخود را به کم از خیال خواهیمچون دلوِ(۴۵) مسافران چاهیمکان یوسف خوش‌خصال(۴۶) خواهیمچون آینه نقشِ خود زُدایمچون عکسِ چنان جمال خواهیمچون چشم نظر کند به جز توجان را ز تو گوشمال خواهیمخاموش ز قال چند لافی؟چون حال آمد چه قال خواهیم؟(۴۴) بَدر: ماهِ کامل(۴۵) دَلو: سطل(۴۶) خوش‌خصال: نیکوسیرت-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه ات، دانی چرا غمّاز نیست؟زآنکه زنگار از رُخَش ممتاز نیست   مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2469پس چو آهن گرچه تیره‌هیکلیصیقلی کن، صیقلی کن، صیقلیتا دلت آیینه گردد، پُر صوراندرو هر سو ملیحی سیم‌بَر(۴۷)(۴۷) سیم‌بَر: کسی که تنی سفید مانند نقره دارد.-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2641یار را با یار چون بنشسته شدصد هزاران لوح سر دانسته شدلوحِ محفوظیست پیشانیِّ یاررازِ کَوْنَیْنَش نماید آشکارهادیِ راه است یار اندر قُدوم(۴۸)مصطفیٰ زین گفت: اَصحابی نُجُوم(۴۹)نَجم(۵۰)، اندر ریگ و دریا رهنماستچشم، اندر نَجم نِه، کو مُقتَداست(۵۱)چشم را با روی او می‌دار جفتگَرد مَنگیزان(۵۲) ز راهِ بحث و گفتزآنکه گردد نَجم پنهان، زآن غبارچشم بهتر از زبانِ با عِثار(۵۳)تا بگوید او که وَحی استش شعارکآن نشانَد گَرد و نَنگیزَد غبار(۴۸) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۴۹) نجوم: جمعِ نَجم؛ ستارگان(۵۰) نَجم: ستاره(۵۱) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۵۲) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۵۳) عِثار: لغزش-----------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که: اَصحابی نُجُومره‌روان را شمع و، شیطان را رُجوم‌‌(۵۴)(۵۴) رُجوم: سنگ‌باران کردن-----------حدیث«اَصْحابى كَالنُّجُومِ فَبِاَيِّهِمِ اقْتَدَيْتُمْ اِهّتَدَيْتُم»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند كه به دنبالِ هركدامشان برويد راهِ راست را خواهید یافت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1950 حضرتش گفتی که ای صدرِ مِهین(۵۵)این چه عشق‌است و، چه استسقاست این؟مِهر من داری چه می‌جویی دگر؟چون خدا با توست، چون جویی بشر؟(۵۵) مِهین: بزرگ، بزرگترین-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کل را گفت: ما زاغَ‌الْبَصَرعقلِ جزویی می‌کند هر سو نظرعقلِ مازاغ است نورِ خاصگانعقلِ زاغ استادِ گورِ مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»جان که او دنبالهٔ زاغان پَرَدزاغ، او را سوی گورستان بَرَدهین مدو اندر پیِ نفسِ چو زاغ کو به گورستان بَرَد، نه سویِ باغ مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و الاالله رادرنیابی منهجِ(۵۶) این راه را(۵۶) منهج: راهِ آشکار و روشن-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای لولیان لالا با لا پریده بالاوارسته زین هیولا فارغ ز چون و چندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsاسپانِ اختیاری، حمّالِ شهریاریپالان کَشَند و سرگین اسبانِ کُند و کودنچو لِک ‌لِک(۵۷) است منطق، بر آسیایِ معنیطاحون(۵۸) ز آب گردد، نَز لِک ‌لکِ مُقَنـَّن(۵۹)زان لِک‌ لِک ای برادر گندم ز دَلو بِجْهددر آسیا درافتد، گردد خوش و مُطَحَّن(۶۰)(۵۷) لِک لِک: دستگاهی که گندم را از محفظۀ گندم به آسیاب می‌ریزد.(۵۸) طاحون: آسیاب(۵۹) مُقَنـَّن: به قانون درآمده(۶۰) مُطَحَّن: آسیاب شده، آرد شده-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4457زان بگرداند به هر سو آن لگام(۶۱)تا خبر یابد ز فارِس(۶۲)، اسبِ خاماسبِ زیرکسار ز آن نیکوپی استکو همی‌داند که فارِس بر وی است(۶۱) لگام: افسار(۶۲) فارس: سوارکار-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsوز لِک ‌لِکِ بیانْ تو، از دَلوِ حرص و غَفلتدر آسیا دراُفتی، یعنی رهی مُبَیَّن(۶۳)من گرم می‌شوم جان، امّا ز گفت و گو نیاز شمسِ دینِ زرّین، تبریز همچو معدن(۶۳) مُبَیَّن: آشکار شده-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین کیست این، این کیست این؟ در حلقه ناگاه آمدهاین نور اللّهی‌ست این، از پیشِ الله آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۰۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1708, Divan e Shamsمی مالَم این دو چشم که خوابَست یا خیالباور نمی‌کنم عجب ای دوست کاین منمآری، منم ولیک برون رفته از مَنی(۶۴)چون ماهِ نو ز بدرِ تو باریک می تَنَم(۶۴) مَنی: انانیّت، خودبینی-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است، خامُش، کم خروشمن همی‌کوشم پیِ تو، تو مَکوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shams مَبُر اومید که عُمرم بشد و یار نیامدبه‌‌گه آید وی و بی‌گه، نه‌همه در سحر آیدتو مراقب شو و آگه، گه و بی‌گاه که ناگهمَثَل کُحلِ عُزَیزی(۶۵) شهِ ما در بصر آیدچو در این چشم درآید، شود این چشم چو دریاچو به دریا نگَرد او همه آبَش گهر آید(۶۵) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsعجب بختی که رو بنمود ناگاهان، هزاران شُکرز معشوقِ لطیف‌ْاوصافِ خوبِ بُوالْعَجَب، ما رامولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۸۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 855, Divan e Shamsهش دار که فضلِ حق به ناگاه آید ناگاه آید بر دلِ آگاه آیدخرگاه وجودِ خود ز خود خالی کنچون خالی شد شاه به خرگاه آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2089, Divan e Shamsمگر ناگهان آن عنایت رسدکه ای من غلامِ چنان ناگهانکه یک جذبِ حق بِه ز صد کوشش استنشان‌ها چه باشد بَرِ بی‌نشان؟ابوالقاسم نصرآبادی«جَذْبَةٌ مِنْ جَذَباتِ الْحَقِّ تُوازی عَمَلَ الثَّقَلَيْنِِ.»«جذبه‌یی از جذبه‌های حق با عملِ دنیا و آخرت برابری می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاشکار کن، موقوفِ آن جذبه مباشزانکه تَرکِ کار چون نازی بُوَدناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟نه قبول اندیش، نه رَد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مُداممرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۶۶)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُشچشم ها چون شد گُذاره. نورِ اوستمغزها می‌بیند او در عینِ پوستبیند اندر ذَرّه، خورشیدِ بقابیند اندر قطره، کُلِّ بحر را(۶۶) عُشّ: آشیانۀ پرندگان-----------قرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹ Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3139هر که دید الله را، اللّهی استهر که دید آن بحر را، آن ماهی استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه، منم این، والله آن تو نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین لطف و رحمت را نگر، وین بخت و دولت را نگردر چارهٔ بداختران با رویِ چون ماه آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsلیلیِّ زیبا را نگر، خوش طالبِ مجنون شدهوان کهربایِ روح‌ بین در جذبِ هر کاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #195گفت: آن اللهِ تو لبّیکِ ماستوآن نیاز و درد و سوزت پیکِ ماستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1261از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به مُلک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2524, Divan e Shamsبپر ای دل، به پنهانی به پرّ و بالِ روحانیگرت طالب نبودی شه، چنین پرهات نگشودیدر احسان سابِق است آن شه، به وعده صادق است آن شهاگر نه خالق است آن شه، تو را از خلق نربودیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1771ور نگوید، کِت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوقِ تو پرسش کردن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 322, Divan e Shamsگویِ منی و می‌دوی در چوگانِ حکمِ مندر پیِ تو همی ‌دَوَم، گر چه که می‌دوانَمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #196حیله‌ها و چاره‌جویی‌های تو جذب ما بود و گشاد این پای تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر اُستور(۶۷) نیست(۶۷) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز لذّتِ بوهایِ او، وز حُسن و از خوهایِ اووز قُلْ تَعٰالَوهایِ او جان‌ها به درگاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1235هر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رُواو محمّدخوست با او گیر خومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهرِ ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساطهرچه آید بر زبانْتان بی‌حذرهمچو طفلانِ یگانه با پدرزانکه این دَم‌بلها چه گر نالایق استرحمتِ من بر غضب، هم سابق استاز پیِ اظهارِ این سَبْق ای مَلَکدر تو بنهم داعیهٔ‌‌ اِشکال و شک‌‌تا بگویی و نگیرم بر تو من مُنْکِرِ حِلْمم نیارد دَم زدنصد پدر صد مادر اندر حِلم ماهر نَفَس زاید درافتد در فَنا حِلم ایشان کَفِّ بَحرِ حِلمِ ماست کف رَود، آید، ولی دریا بجاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1674, Divan e Shamsقُل تَعالوا آیتی است از جذبِ حقما به جذبهٔ حق تعالی می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قُل تَعالَوْا قُل تَعالَوْا گفت رَبای ستورانِ رمیده از ادبمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دَرَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #926چون به امر اِهْبِطُوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدند ما عِیال حضرتیم و شیرخواهگفت: اَلْخَلقُ عِیالٌ لِلْاِلهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsصد نقش سازد بر عدم از چاکر و صاحب‌عَلَمدر دل خیالاتِ خوشش زیبا و دلخواه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۶۸)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۶۹)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۶۸) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۶۹) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند-----------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3714حیرتِ مَحض آرَدَت بی‌صورتیزاده صدگون آلت از بی‌آلتیبی ز دستی، دست‌ها بافَد همیجانِ جان سازد مُصَوَّر آدمیآنچنان کاندر دل از هَجْر و وصال می‌شود بافیده گوناگون خیال مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3742فاعلِ مطلق، یقین بی‌صورت است صورت اندر دستِ او، چون آلت استگَه‌گَه آن بی‌صورت از کَتمِ عدم مر صُوَر را رُو نماید از کرم تا مدد گیرد از او هر صورتیاز کمال و از جمال و قدرتیباز بی‌صورت چو پنهان کرد رُو آمدند از بهرِ کد(۷۰) در رنگ و بوصورتی از صورتی دیگر، کمالگر بجوید، باشد آن عینِ ضَلال پس چه عرضه می‌کنی ای بی‌گُهَراحتیاجِ خود به محتاجی دگر؟(۷۰) کَدّ: دریوزگی، گدایی-----------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsتخییل‌ها را آن صمد، روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی، اَشکالِ گمراه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #571گر دخان او را دلیل آتش استبی‌دخان ما را در آن آتش خوش استخاصه این آتش که از قرب و ولااز دخان نزدیک‌تر آمد به ماپس سیه‌کاری بود رفتن ز جانبهر تَخییلات جان سوی دُخان(۷۱)(۷۱) دُخان: دود-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مسبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اَسباب و وسایط ای پدرجز خیالی مُنعقِد بر شاهراهتا بماند دورِ غفلت چند گاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز چاهِ شورِ این جهان، در دلوِ قرآن رو، برآای یوسف، آخر بهرِ توست این دَلوِ در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گویّ و در چَهی ای قَلتَبان(۷۲)دست وادار از سِبالِ(۷۳) دیگرانچون به بُستانی رسی زیبا و خَوشبعد از آن دامانِ خَلقان گیر و کَش(۷۲) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۷۳) سِبال: سبیل-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2311آه کردم، چون رَسَن(۷۴) شد آهِ منگشت آویزان رَسَن در چاهِ منآن رَسَن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زَفْت(۷۵) و فَربِه و گُلگُون شدم(۷۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۷۵) زَفْت: بزرگ، ستبر-----------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۹۷۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 973, Divan e Shamsیک شب چو ستاره گر نَخُسپی تا روزدرتابَد این چنین مهِ جان‌افروز(۷۶)در تاریکیست آبِ حیوان، تو مَخُسپشاید که شبی در آب اندازی پوز(۷۷)(۷۶) جان‌افروز: نشاط ‌آورنده، تازه ‌کننده و روشن ‌کنندۀ جان.(۷۷) پوز: دور و بر دهان، دهان، پوز در آب انداختن: آب خوردن، سیراب شدن-----------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنبتا قلاووزت نجنبد، تو مَجُنبهر که او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بُوَد کَژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشهٔ او خَستَنِ اَجسامِ پاکمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2943پیر را بگْزین، که بی‌‌پیر این سفرهست بس پُرآفت و خوف و خطر  آن رهی که بارها تو رفته‌‌ایبی‌‌قلاووز، اندر آن آشفته‌‌ای‌‌   پس رهی را که ندیدستی تو هیچهین مرو تنها، ز رهبر سَر مپیچمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2724مرغ، کآبِ شور باشد مَسکنشاو چه داند جایِ آبِ روشنش؟‌‌ای که اندر چشمهٔ شور است جاتتو چه دانی شطّ(۷۸) و جیحون و فُرات؟ای تو نارَسته ازین فانی رِباط(۷۹)تو چه دانی مَحو و سُکر و انبساط؟(۷۸) شط: رودخانه(۷۹) رِباط: خانه، مراد دنیای فانی است.-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #598مرغ کو ناخورده است آبِ زلالاندر آبِ شور دارد پرّ و بالمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #813هر کجا باشند جَوقِ مرغِ کوربر تو جمع آیند ای سیلابِ شورتا فزاید کوری، از شوراب هازانکه آبِ شور افزاید عَمی'اهلِ دنیا زآن سبب اَعمی‌ دل‌اندشارِبِ شورابهٔ آب و گِل‌اند شوره می‌ده، کور می‌خر در جهانچون نداری آبِ حیوان در نهانبا چنین حالت بقا خواهی و یادهم‌چو زنگی در سیه‌رویی تو شاددر سیاهی، زنگی زآن آسوده استکو ز زاد و اصل، زنگی بوده استآنکه روزی شاهد و خوش‌رو بودگر سیه‌گردد، تدارک‌جو بودمرغِ پرّنده چو مانَد در زمینباشد اندر غصّه و درد و حَنین(۸۰)مرغ خانه بر زمین خوش می‌روددانه‌چین و شاد و شاطر(۸۱) می‌دودزآنکه او از اصل بی‌پرواز بودوآن دگر پرّنده و پرواز بود(۸۰) حَنین: ناله و زاری(۸۱) شاطر: چالاک-----------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2523آبِ‌ شیرین چون نبیند مرغِ کورچون نگردد گرد چشمۀ آب شور؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsکی باشد ای گفتِ زبان، من از تو مستغنی شدهبا آفتابِ معرفت در سایهٔ شاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #422سایهٔ یزدان چو باشد دایه‌اشوارهانَد از خیال و سایه‌اشسایهٔ یزدان بود بندهٔ خدامرده این عالم و زندهٔ خدادامنِ او گیر زوتر بی‌گمانتا رهی در دامنِ آخِرزمانکَیْفَ مَدَّالظِّلَّ نقشِ اولیاستکو دلیلِ نورِ خورشیدِ خداستمنظور از آیه کَیْفَ مَدَّالظِّلَّ « چگونه سایه اش را گسترد » اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.اندرین وادی مرو بی این دلیللا اُحِبُّ الافِلین گو چون خَلیلرو ز سایه آفتابی را بیابدامنِ شه شمسِ تبریزی بتاب مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از عِلم و عملخاصه ز علمِ منطقی در جمله افواه آمدهحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۵۱ Poem(Qazal)#351, Divan e Hafezاز قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفتیک چند نیز خدمت معشوق و مِی کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #608من نخواهم عشوهٔ هجران شنودآزمودم، چند خواهم آزمود؟هرچه غیرِ شورش و دیوانگی ستاندرین ره دُوری و بیگانگی ستهین بِنِهْ بر پایم آن زنجیر راکه دریدم سلسلهٔ تدبیر را------------------------مجموع لغات:(۱) قُلْ تَعٰالَو: بگو بالا بیایید(۲) صاحب‌عَلَم: مراد کسی است که صاحبِ مقام این دنیایی است.(۳) مستغنی: بی‌نیاز(۴) افواه: دهان‌ها(۵) مُحتَرِز: خويشتن‌دار(۶) وارد: وارد شونده، در اینجا به معنی پیشاهنگ و پیشواست.(۷) سُتُن: مخفّفِ ستون(۸) حوت: ماهی(۹) اِصْبَعَین: دو انگشت، کنایه از صفت جلالیه و جمالیۀ الهی(۱۰) حبل: ریسمان، طناب(۱۱) اَچی: لفظی ترکی به معنای برادر(۱۲) دَرج: گنجاندن چیزی در چیز دیگر(۱۳) ناوَک: نوعی تیر کوچک(۱۴) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیر آن(۱۵) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۱۶) وِثاق: اتاق، خرگاه(۱۷) جَوْف: شكم و داخلِ هر چیزی(۱۸) کَنیس: در اینجا یعنی بت‌خانه(۱۹) غلط‌انداز: به اشتباه آورنده(۲۰) عِفریت: دیو(۲۱) طین: گِل(۲۲) هجران: دوری(۲۳) فُرقَت: جدایی(۲۴) ناز: افاده، فخرفروشی(۲۵) تَنَعُّم: خوشگذرانی(۲۶) نَخوَت: تکبُّر(۲۷) باد دِی: باد دی ماه، باد سردِ زمستانی(۲۸) بلاغ: دلالت(۲۹) جَذوب: بسیار جذب کننده(۳۰) مُعْتَکِف: کسی که برای عبادت در مسجد یا گوشۀ دیگر اقامت کند؛ گوشه‌نشین.(۳۱) پردهٔ غِیب: عالمِ غيب(۳۲) آفاق: جمع افق، در اینجا یعنی سراسرِ کائنات(۳۳) نگار: معشوق، محبوب(۳۴) پُرتاب: بیقرار، آشفته، خشمگین(۳۵) بَدعَهدی ایّام: بی‌وفاییِ روزگار(۳۶) دولت: بخت و اقبال(۳۷) تدبیر: چاره‌اندیشی(۳۸) تشویش: پریشانی، آشفتگی(۳۹) در شمار نیاوردن: به حساب نیاوردن(۴۰) بی‌حدّ و شمار: بی‌اندازه، بی‌پایان(۴۱) سَخا: کَرَم، بخشش و جوانمردی، جُود(۴۲) هِشتَن: رها کردن، فروگذاشتن(۴۳) عُرْوَةُ الْوُثقى: دستگیرۀ محکم و استوار(۴۴) بَدر: ماهِ کامل(۴۵) دَلو: سطل(۴۶) خوش‌خصال: نیکوسیرت(۴۷) سیم‌بَر: کسی که تنی سفید مانند نقره دارد.(۴۸) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۴۹) نجوم: جمعِ نَجم؛ ستارگان(۵۰) نَجم: ستاره(۵۱) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۵۲) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۵۳) عِثار: لغزش(۵۴) رُجوم: سنگ‌باران کردن(۵۵) مِهین: بزرگ، بزرگترین(۵۶) منهج: راهِ آشکار و روشن(۵۷) لِک لِک: دستگاهی که گندم را از محفظۀ گندم به آسیاب می‌ریزد.(۵۸) طاحون: آسیاب(۵۹) مُقَنـَّن: به قانون درآمده(۶۰) مُطَحَّن: آسیاب شده، آرد شده(۶۱) لگام: افسار(۶۲) فارس: سوارکار(۶۳) مُبَیَّن: آشکار شده(۶۴) مَنی: انانیّت، خودبینی(۶۵) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم(۶۶) عُشّ: آشیانۀ پرندگان(۶۷) اُستور: سُتور، حیوانِ بارکش مانند اسب و الاغ و استر(۶۸) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۶۹) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۷۰) کَدّ: دریوزگی، گدایی(۷۱) دُخان: دود(۷۲) قَلتَبان: بی‌حمیّت، بی‌غیرت(۷۳) سِبال: سبیل(۷۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۷۵) زَفْت: بزرگ، ستبر(۷۶) جان‌افروز: نشاط ‌آورنده، تازه ‌کننده و روشن ‌کنندۀ جان.(۷۷) پوز: دور و بر دهان، دهان، پوز در آب انداختن: آب خوردن، سیراب شدن(۷۸) شط: رودخانه(۷۹) رِباط: خانه، مراد دنیای فانی است.(۸۰) حَنین: ناله و زاری(۸۱) شاطر: چالاک----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین کیست این این کیست این در حلقه ناگاه آمدهاین نور اللهی‌ست این از پیش الله آمدهاین لطف و رحمت را نگر وین بخت و دولت را نگردر چاره بداختران با روی چون ماه آمدهلیلی زیبا را نگر خوش طالب مجنون شدهوان کهربای روح‌ بین در جذب هر کاه آمدهاز لذت بوهای او وز حسن و از خوهای اووز قل تعالوهای او جان‌ها به درگاه آمدهصد نقش سازد بر عدم از چاکر و صاحب‌علمدر دل خیالات خوشش زیبا و دلخواه آمدهتخییل‌ها را آن صمد روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی اشکال گمراه آمدهاز چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمدهکی باشد ای گفت زبان من از تو مستغنی شدهبا آفتاب معرفت در سایه شاه آمدهیا رب، مرا پیش از اجل فارغ کن از علم و عملخاصه ز علم منطقی در جمله افواه آمدهقرآن کریم، سوره انعام (۶)، آیه ۱۵۱ Quran, Al-An’aam(#6), Line #151«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ...» «ای پیامبر بگو: به سوی من آیید که بر شما خوانم آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4567از شش و از پنج عارف گشت فردمحترز گشته‌ست زین شش‌ پنج ‌نردرست او از پنج حس و شش جهتاز ورای آن همه کرد آگهتشد اشاراتش اشارات ازلجاوز الاوهام طرا و اعتزلاشارات او همچون اشارات حضرت حق است زیرا حقیقت باطنی انسان کامل کلا از حیطه اوهام فراتر رفته و از آن كناره گرفته استزین چه شش گوشه گر نبود برونچون بر آرد یوسفی را از درونواردی بالای چرخ بی ستنجسم او چون دلو در چه چاره‌کنیوسفان چنگال در دلوش زدهرسته از چاه و شه مصری شدهدلوهای دیگر از چه آب‌جودلو او فارغ ز آب اصحاب‌جودلوها غواص آب از بهر قوتدلو او قوت و حیات جان حوتدلوها وابسته چرخ بلنددلو او در اصبعین زورمنددلو چه و حبل چه و چرخ چیاین مثال بس رکیک است ای اچیاز کجا آرم مثالی بی‌ شکستکفو آن نه آید و نه آمده‌ستصد هزاران مرد پنهان در یکیصد کمان و تیر درج ناوکیما رمیت اذ رمیتی فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حفنه‌ایقرآن کریم، سوره انفال (۸) ، آیه ۱۷Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند»آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمیناین چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن از این جان هر دو دستای تن گشته وثاق جان بس استچند تاند بحر در مشکی نشستای هزاران جبرئیل اندر بشرای مسیحان نهان در جوف خرای هزاران کعبه پنهان در کنیسای غلط‌‌انداز عفریت و بلیسسجده‌گاه لامکانی در مکانمر بلیسان را ز تو ویران دکانکه چرا من خدمت این طین کنمصورتی را من لقب چون دین کنمنیست صورت چشم را نیکو بمالتا ببینی شعشعه نور جلالحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶ Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezروز هجران و شب فرقت یار آخر شدزدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شدآن همه ناز و تنعم که خزان می‌فرمودعاقبت در قدم باد بهار آخر شدشکر ایزد که به اقبال کله گوشه گلنخوت باد دی و شوکت خار آخر شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باش در میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردن است ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 54, Divan e Shamsتو دو دیده فروبندی و گویی روز روشن کوزند خورشید بر چشمت که اینک من تو در بگشامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 592, Divan e Shamsاگر باد زمستانی کند باغ مرا ویرانبهار شهریار من ز دی انصاف بستاندحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶ Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezصبح امید که بد معتکف پرده غیبگو برون آی که کار شب تار آخر شدبعد ازین نور به آفاق دهیم از دل خویشکه به خورشید رسیدیم و غبار آخر شدآن پریشانی شب‌های دراز و غم دلهمه در سایه گیسوی نگار آخر شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 415, Divan e Shamsتشنه‌یی بر لب جو بین که چه در خواب شدستبر سر گنج گدا بین که چه پرتاب شدست   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsبنال ای بلبل دستان ازیرا ناله مستانمیان صخره و خارا اثر دارد اثر داردحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۶Poem(Qazal)#166, Divan e Hafezباورم نیست ز بدعهدی ایام هنوزقصه غصه که در دولت یار آخر شدساقیا لطف نمودی قدحت پر می بادکه به تدبیر تو تشویش خمار آخر شددر شمار ار چه نیاورد کسی حافظ راشکر کان محنت بی‌حد و شمار آخر شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2880چون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1271لب ببند و کف پرزر برگشابخل تن بگذار پیش آور سخا   ترک شهوت‌ها و لذت‌ها سخاستهر که در شهوت فرو شد برنخاستاین سخا شاخی است از سرو بهشتوای او کز کف چنین شاخی بهشتعروة الوثقی ا‌ست این ترک هوابرکشد این شاخ جان را بر سما   حدیثبخشندگی درختی از درختان بهشت است که شاخساران آن در دنیا فروهشته است هر کس شاخه‌ای از آن گیرد آن شاخه او را به بهشت راه برد و تنگ‌چشمی درختی از درختان دوزخ است که شاخساران آن در دنیا فروهشته هر کس شاخه‌ای از آن گیرد آن شاخه او را به دوزخ راه بردقرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۲۲Quran, Luqman(#31), Line #22«…وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ»«…هر که روی آرَد به خدا و نکوکار باشد، به دستگیرهٔ استوار چنگ زده است.»تا برد شاخ سخا ای خوب‌کیشمر تو را بالاکشان تا اصل خویشیوسف حسنی و این عالم چو چاهوین رسن صبرست بر امر الهیوسفا آمد رسن در زن دو دستاز رسن غافل مشو بیگه شده‌ستحمد لله کین رسن آویختندفضل و رحمت را بهم آمیختندتا ببینی عالم جان جدیدعالم بس آشکارا ناپدیداین جهان نیست چون هستان شدهوآن جهان هست بس پنهان شدهخاک بر باد است بازی می‌کندکژنمایی پرده‌سازی می‌کنداینکه بر کار است بی‌کار است و پوستوآنکه پنهان است مغز و اصل اوستخاک همچون آلتی در دست بادباد را دان عالی و عالی‌نژادچشم خاکی را به خاک افتد نظربادبین چشمی بود نوعی دگرمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1521این جفای خلق با تو در جهانگر بدانی گنج زر آمد نهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsنی سیم و نه زر نه مال خواهیماز لطف تو پر و بال خواهیمنی حاکمی و نه حکم خواهیمبر حکم تو احتمال خواهیمای عمر عزیز عمر ما باشنی هفته نه مه نه سال خواهیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1795, Divan e Shamsگر تو مقامرزاده‌ای در صرفه چون افتاده‌ایصرفه‌گری رسوا بود خاصه که با خوب ختنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsما بدر نه‌ایم و از پی بدرخود را چو قد هلال خواهیماز بهر مطالعه خیالتخود را به کم از خیال خواهیمچون دلو مسافران چاهیمکان یوسف خوش‌خصال خواهیمچون آینه نقشِ خود زُدایمچون عکسِ چنان جمال خواهیمچون چشم نظر کند به جز توجان را ز تو گوشمال خواهیمخاموش ز قال چند لافیچون حال آمد چه قال خواهیممولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #34آینه ات دانی چرا غماز نیستزآنکه زنگار از رخش ممتاز نیست   مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2469پس چو آهن گرچه تیره‌هیکلیصیقلی کن صیقلی کن صیقلیتا دلت آیینه گردد پر صوراندرو هر سو ملیحی سیم‌برمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2641یار را با یار چون بنشسته شدصد هزاران لوح سر دانسته شدلوح محفوظیست پیشانی یارراز کونینش نماید آشکارهادی راه است یار اندر قوممصطفی زین گفت اصحابی نجومنجم اندر ریگ و دریا رهنماستچشم اندر نجم نه کو مقتداستچشم را با روی او می‌دار جفتگرد منگیزان ز راه بحث و گفتزآنکه گردد نجم پنهان زآن غبارچشم بهتر از زبان با عثارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656گفت پیغمبر که اصحابی نجومره‌روان را شمع و شیطان را رجوم‌‌حدیث«اَصْحابى كَالنُّجُومِ فَبِاَيِّهِمِ اقْتَدَيْتُمْ اِهّتَدَيْتُم»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند كه به دنبالِ هركدامشان برويد راهِ راست را خواهید یافت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1950حضرتش گفتی که ای صدر مهیناین چه عشق‌است و چه استسقاست اینمهر من داری چه می‌جویی دگرچون خدا با توست چون جویی بشراو بگفتی یا رب ای دانای رازتو گشودی در دلم راه نیازدر میان بحر اگر بنشسته‌امطمع در آب سبو هم بسته‌ام  مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقل کل را گفت ما زاغ‌البصرعقل جزویی می‌کند هر سو نظرعقل مازاغ است نور خاصگانعقل زاغ استاد گور مردگانقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Al-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»جان که او دنباله زاغان پردزاغ او را سوی گورستان بردهین مدو اندر پی نفس چو زاغ کو به گورستان برد نه سوی باغ مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1241تا نخوانی لا و الاالله رادرنیابی منهج این راه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای لولیان لالا با لا پریده بالاوارسته زین هیولا فارغ ز چون و چندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsاسپان اختیاری حمال شهریاریپالان کشند و سرگین اسبان کند و کودنچو لک لک است منطق، بر آسیای معنیطاحون ز آب گردد نز لک ‌لک مقنـنزان لک‌ لک ای برادر گندم ز دلو بجهددر آسیا درافتد گردد خوش و مطحنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4457زان بگرداند به هر سو آن لگامتا خبر یابد ز فارس اسب خاماسب زیرکسار ز آن نیکوپی استکو همی‌داند که فارس بر وی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1574, Divan e Shamsوز لک ‌لک بیان تو از دلو حرص و غفلتدر آسیا درافتی یعنی رهی مبینمن گرم می‌شوم جان اما ز گفت و گو نیاز شمس دین زرین تبریز همچو معدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین کیست این این کیست این در حلقه ناگاه آمدهاین نور اللهی‌ست این از پیش الله آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۰۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1708, Divan e Shamsمی مالم این دو چشم که خوابست یا خیالباور نمی‌کنم عجب ای دوست کاین منمآری منم ولیک برون رفته از منیچون ماه نو ز بدر تو باریک می تنممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است خامش کم خروشمن همی‌کوشم پی تو تو مکوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shamsمبر اومید که عمرم بشد و یار نیامدبه‌‌گه آید وی و بی‌گه نه‌همه در سحر آیدتو مراقب شو و آگه گه و بی‌گاه که ناگهمثل کحل عزیزی شه ما در بصر آیدچو در این چشم درآید شود این چشم چو دریاچو به دریا نگَرد او همه آبش گهر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsعجب بختی که رو بنمود ناگاهان هزاران شکرز معشوق لطیف‌اوصاف خوب بوالعجب ما رامولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۸۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 855, Divan e Shamsهش دار که فضل حق به ناگاه آید ناگاه آید بر دل آگاه آیدخرگاه وجود خود ز خود خالی کنچون خالی شد شاه به خرگاه آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2089, Divan e Shamsمگر ناگهان آن عنایت رسدکه ای من غلام چنان ناگهانکه یک جذب حق به ز صد کوشش استنشان‌ها چه باشد بر بی‌نشانابوالقاسم نصرآبادی«جَذْبَةٌ مِنْ جَذَباتِ الْحَقِّ تُوازی عَمَلَ الثَّقَلَيْنِِ.»«جذبه‌یی از جذبه‌های حق با عملِ دنیا و آخرت برابری می‌کند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1477اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشزانکه ترک کار چون نازی بودناز کی در خورد جانبازی بودنه قبول اندیش نه رد ای غلامامر را و نهی را می‌بین مداممرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح، شمع آنگه بکشچشم ها چون شد گذاره نور اوستمغزها می‌بیند او در عین پوستبیند اندر ذره خورشید بقابیند اندر قطره کل بحر راقرآن كريم، سورهٔ حِجر (۱۵)، آيهٔ ۹۹ Quran, Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین (مرگ) تو را در رسد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3139هر که دید الله را اللهی استهر که دید آن بحر را آن ماهی استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #804تو به هر صورت که آیی بیستیکه منم این والله آن تو نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاین لطف و رحمت را نگر وین بخت و دولت را نگردر چاره بداختران با روی چون ماه آمدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsلیلی زیبا را نگر خوش طالب مجنون شدهوان کهربای روح‌ بین در جذب هر کاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #195گفت آن الله تو لبیک ماستوآن نیاز و درد و سوزت پیک ماستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214طالب است و غالب است آن کردگارتا ز هستی‌ها بر آرد او دمارمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1261از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به ملک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2524, Divan e Shamsبپر ای دل به پنهانی به پر و بال روحانیگرت طالب نبودی شه چنین پرهات نگشودیدر احسان سابق است آن شه به وعده صادق است آن شهاگر نه خالق است آن شه تو را از خلق نربودیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1771ور نگوید کت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوق تو پرسش کردن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 322, Divan e Shamsگوی منی و می‌دوی در چوگان حکم مندر پی تو همی ‌دوم گر چه که می‌دوانمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #196حیله‌ها و چاره‌جویی‌های تو جذب ما بود و گشاد این پای تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۶۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3647غیرتش بر عاشقی و صادقی‌ست‌غیرتش بر دیو و بر استور نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز لذت بوهای او وز حسن و از خوهای اووز قل تعالوهای او جان‌ها به درگاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1235هر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمدخوست با او گیر خومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطهرچه آید بر زبانتان بی‌حذرهمچو طفلان یگانه با پدرزانکه این دم‌بلها چه گر نالایق استرحمت من بر غضب هم سابق استاز پی اظهار این سبق ای ملکدر تو بنهم داعیه اشکال و شک‌‌تا بگویی و نگیرم بر تو من منکر حلمم نیارد دم زدنصد پدر صد مادر اندر حلم ماهر نفس زاید درافتد در فنا حلم ایشان کف بحر حلم ماست کف رود آید ولی دریا بجاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١۶۷۴ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1674, Divan e Shamsقل تعالوا آیتی است از جذب حقما به جذبه حق تعالی می‌رویممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2011قل تعالوا قل تعالوا گفت ربای ستوران رمیده از ادبمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #926چون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدند ما عیال حضرتیم و شیرخواهگفت الخلق عیال للالهآنکه او از آسمان باران دهدهم تواند کو ز رحمت نان دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsصد نقش سازد بر عدم از چاکر و صاحب‌علمدر دل خیالات خوشش زیبا و دلخواه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3714حیرت محض آردت بی‌صورتیزاده صدگون آلت از بی‌آلتیبی ز دستی دست‌ها بافد همیجان جان سازد مصور آدمیآنچنان کاندر دل از هجر و وصال می‌شود بافیده گوناگون خیال مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3742فاعل مطلق یقین بی‌صورت است صورت اندر دست او چون آلت استگه‌گه آن بی‌صورت از کتم عدم مر صور را رو نماید از کرم تا مدد گیرد از او هر صورتیاز کمال و از جمال و قدرتیباز بی‌صورت چو پنهان کرد رو آمدند از بهر کد در رنگ و بوصورتی از صورتی دیگر کمالگر بجوید باشد آن عین ضلال پس چه عرضه می‌کنی ای بی‌گهراحتیاج خود به محتاجی دگرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsتخییل‌ها را آن صمد روزی حقیقت‌ها کندتا دررسد در زندگی اشکال گمراه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #571گر دخان او را دلیل آتش استبی‌دخان ما را در آن آتش خوش استخاصه این آتش که از قرب و ولااز دخان نزدیک‌تر آمد به ماپس سیه‌کاری بود رفتن ز جانبهر تخییلات جان سوی دخانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرجز خیالی منعقد بر شاهراهتا بماند دور غفلت چند گاهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsاز چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2235در گوی و در چهی ای قلتباندست وادار از سبال دیگرانچون به بستانی رسی زیبا و خوشبعد از آن دامان خلقان گیر و کشمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2311آه کردم چون رسن شد آه منگشت آویزان رسن در چاه منآن رسن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زفت و فربه و گلگون شدممولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۹۷۳ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 973, Divan e Shamsیک شب چو ستاره گر نخسپی تا روزدرتابد این چنین مه جان‌افروزدر تاریکیست آب حیوان تو مخسپشاید که شبی در آب اندازی پوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهر که او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۹۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2943پیر را بگزین که بی‌‌پیر این سفرهست بس پرآفت و خوف و خطر  آن رهی که بارها تو رفته‌‌ایبی‌‌قلاووز اندر آن آشفته‌‌ای‌‌ پس رهی را که ندیدستی تو هیچهین مرو تنها ز رهبر سر مپیچمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2724مرغ کآب شور باشد مسکنشاو چه داند جای آب روشنشای که اندر چشمه شور است جاتتو چه دانی شط و جیحون و فراتای تو نارسته ازین فانی رباطتو چه دانی محو و سکر و انبساطمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #598مرغ کو ناخورده است آب زلالاندر آب شور دارد پر و بالمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #813هر کجا باشند جوق مرغ کوربر تو جمع آیند ای سیلاب شورتا فزاید کوری از شوراب هازانکه آب شور افزاید عمیاهل دنیا زآن سبب اعمی‌ دل‌اندشارب شورابه آب و گل‌اند شوره می‌ده کور می‌خر در جهانچون نداری آب حیوان در نهانبا چنین حالت بقا خواهی و یادهم‌چو زنگی در سیه‌رویی تو شاددر سیاهی زنگی زآن آسوده استکو ز زاد و اصل زنگی بوده استآنکه روزی شاهد و خوش‌رو بودگر سیه‌گردد تدارک‌جو بودمرغ پرنده چو ماند در زمینباشد اندر غصه و درد و حنینمرغ خانه بر زمین خوش می‌روددانه‌چین و شاد و شاطر می‌دودزآنکه او از اصل بی‌پرواز بودوآن دگر پرنده و پرواز بودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2523آب شیرین چون نبیند مرغ کورچون نگردد گرد چشمه آب شورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsکی باشد ای گفت زبان من از تو مستغنی شدهبا آفتاب معرفت در سایه شاه آمدهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #422سایه یزدان چو باشد دایه‌اشوارهاند از خیال و سایه‌اشسایه یزدان بود بنده خدامرده این عالم و زنده خدادامن او گیر زوتر بی‌گمانتا رهی در دامن آخرزمانکیف مدالظل نقش اولیاستکو دلیل نور خورشید خداستمنظور از آیه کیف مدالظل  چگونه سایه اش را گسترد  اینست که ولی خدا مظهر کامل خداوند است و آن سایه یعنی آن ولی خدا دلیل بر نور خداوند است یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند استاندرین وادی مرو بی این دلیللا احب الافلین گو چون خلیلرو ز سایه آفتابی را بیابدامن شه شمس تبریزی بتاب مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۷۹ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2279, Divan e Shamsیا رب مرا پیش از اجل فارغ کن از علم و عملخاصه ز علم منطقی در جمله افواه آمدهحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۵۱ Poem(Qazal)#351, Divan e Hafezاز قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفتیک چند نیز خدمت معشوق و می کنممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #608من نخواهم عشوه هجران شنودآزمودم چند خواهم آزمودهرچه غیر شورش و دیوانگی ستاندرین ره دوری و بیگانگی ستهین بنه بر پایم آن زنجیر راکه دریدم سلسله تدبیر را

برنامه شماره ۹۲۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۱ ژوئن ۲۰۲۲ - ۱ تیربرای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۲ بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمتتمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریفلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۲ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت(۱) بُدَم کار درآورد مرا(۲)طوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مراتابشِ خورشیدِ ازل، پرورشِ جان و جهانبر صفتِ گل به شِکَر(۳) پخت و بپرورد مراگفتم: ای چرخِ فلک، مردِ جفایِ تو نِیَمگفت: زبون یافت مگر ای سره(۴) این مرد مرا*ای شهِ شطرنجِ فلک، مات مرا، بُرد تو راای مَلِک آن تخت تو را، تختهٔ این نرد مراتشنه و مستسقیِ(۵) تو، گشته‌ام ای بحر چنانکبحرِ محیط(۶) ار بخورم باشد در خَورد مراحُسنِ غریبِ تو مرا، کرد غریبِ دو جهانفردیِ تو چون نکند از همگان فرد مرا؟رفتم هنگامِ خزان، سویِ رَزان، دست‌گزاننوحه‌گرِ هجرِ تو شد هر ورقِ زرد مرافتنهٔ(۷) عشّاق کند آن رخِ چون روز تو راشهرهٔ آفاق کند این دلِ شب‌گرد(۸) مراراست چو شقّهٔ(۹) عَلَمت رقص‌ کنانم ز هوابالِ مرا بازگشا خوش خوش و مَنْوَرد(۱۰) مراصبح دمِ سرد زند، از پیِ خورشید زنداز پی خورشیدِ تُوَست این نَفَسِ سرد مراجزو ز جزوی چو بُرید از تنِ تو، درد کندجزوِ من از کل ببُرد، چون نَبوَد درد مرا؟بندهٔ آنم که مرا، بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مراهر کَسَکی(۱۱) را هوسی قسمِ قضا و قدر استعشقِ وی آورد قضا هدیه ره‌آورد(۱۲) مرااسبِ سخن بیش مران، در رهِ جان گَرد مکن(۱۳)گر چه که خود سرمهٔ جان آمد آن گَرد مرا* قرآن کریم، سوره بلد (۹۰)، آیات ۱۰ تا ۱۳Quran, Soothe Al-Balad(#90), Line #10-13«وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ. فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ. وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ.  فَكُّ رَقَبَةٍ.» «و دو راه پيش پايش ننهاديم؟ و او در آن گذرگاه سخت قدم ننهاد. و تو چه دانى كه گذرگاه سخت چيست؟ آزاد كردن بنده است.»(۱) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۲) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۳) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند(۴) سره: پاک، نیک(۵) مستسقی: سخت تشنه(۶) بحرِ محیط: دریای بزرگ، اقیانوس(۷) فتنه: مفتون، عاشق، آشوب(۸) شب‌گرد: عسس، گَزمه، شب بیدار(۹) شقّه: پارچه‌ای که بر علم بندند.(۱۰) نَوَردیدن: پیچیدن، طی کردن(۱۱) هر کَسَک: آدم حقیر(۱۲) ره آورد: سوغات(۱۳) گَرد کردن: خاک بلند کردن، ایجاد زحمت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بُدَم کار درآورد مراطوطیِ اندیشهٔ او همچو شِکَر خَورد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کارْ آن کارست ای مُشتاقِ مَستکَاندر آن کار، ار رَسَد مرگت، خوش استشد نشانِ صدقِ ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگَر نَشُد ایمانِ تو ای جان چنیننیست کامل، رو بِجو اِکمالِ دینهر که اندر کارِ تو شد مرگ‌ْدوستبر دلِ تو، بی‌کراهت دوست، اوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207 فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن‌ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۱۴)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جانترکِ معشوقی کن و، کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقی(۱۵)(۱۴) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۱۵) فایق: چیره، مسلط، برتر------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۱۶) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۷) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کرد(۱۶) کاهلی: تنبلی(۱۷) رنجور: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 728, Divan e Shamsدشمنِ خویشیم و یارِ آنکه ما را می‌کُشدغرقِ دریاییم و ما را موجِ دریا می‌کُشدزان چنین خندان و خوش ما جانِ شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کُشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدایِ بی‌وفایان می‌شویاز گُمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۸) بود(۱۸) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2674قوم گفته: شُکرِ ما را بُرد غولما شدیم از شُکر وز نعمت مَلول  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #277ای برادر تو همآن اندیشه‌ییمابقی تو استخوان و ریشه‌یی  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsتابشِ خورشیدِ ازل، پرورشِ جان و جهانبر صفتِ گل به شِکَر پخت و بپرورد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 13, Divan e Shamsاکنون که گشتی گُلشِکَر، قوتِ دلی، نورِ نظراز گِل برآ بر دل گذر، آن از کجا؟ این از کجا؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2376صد هزاران جانِ تلخی ‌کِش نگرهمچو گُل، آغشته اندر گُلْشِکر(۱۹)(۱۹) گُلْشِکر: شیرینی مرّکب از گلِ سرخ و مواد قندی------------فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، گفتار اندر آفرینش مردمFerdowsi, Shahname, Beginning of Book, Speech in the Creation of People تو را از دو گیتی برآورده‌اندبه چندین میانجی بپرورده‌اندنخستینِ فِطرَت پَسینِ شمارتویی خویشتن را به بازی مدار   حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۸۶Poem(Qazal)#286, Divan e Hafezگفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبعسخت می‌گردد جهان بر مردمانِ سختکوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود: گر گویم به راستشرحِ آن دشمن که در جانِ شماستزَهره‌های پُرْدلان هم بردَرَدنه رَوَد ره، نه غمِ کاری خَورَدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1915اندرو نه حیله مانَد، نه روشپس کنم ناگفته‌تان من پرورش  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsگفتم: ای چرخِ فلک، مردِ جفایِ تو نِیَمگفت: زبون یافت مگر ای سره این مرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2102, Divan e Shams شَشَه(۲۰) می‌گیر و روزِ عاشوراتو نتانی به کربلا بودن(۲۰) شَشَه: شش روز اول بعد از عید فطر------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوّت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قافمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 592, Divan e Shamsمترسان دل، مترسان دل، ز سختیهایِ این منزلکه آبِ چشمهٔ حیوان بُتا هرگز نَمیراندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2238رفت آن ماهی، رهِ دریا گرفتراهِ دُور و پهنهٔ پهنا گرفترنج‌ها بسیار دید و عاقبترفت آخِر سویِ امن و عافیتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 537, Divan e Shamsمی‌گرد گردِ شهرِ خوش، با شاهدان در کشمکشمی‌خوان تو لااُقْسِمْ نهان، تا حَبَّذا هذا البَلَدقرآن كريم، سورهٔ بلد (۹۰)، آیات ۱ و ۲Quran, Al-Balad(#90), Line #1-2 «لا أُقْسِمُ بِهَٰذَا الْبَلَدِ. وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَٰذَا الْبَلَدِ.»«قسم به اين شهر. و تو در این شهر سکنا گرفته‌ای.»در اینجا منظور از شهر، فضای یکتایی است. انسانها در شهرِ یکتایی سُکنا گزیده‌اند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1204, Divan e Shamsعشق گزین عشق و دَرو کوکبه می‌ران و مترسای دلِ تو آیتِ حق، مُصْحَفْ کژ خوان و مترسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک(۲۱) و خَفته(۲۲) ‌شکل و بی‌ادبسویِ او می‌غیژ(۲۳) و، او را می‌طلب(۲۱) لوک: آن که به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۲۲) خفته: خوابیده، خمیده(۲۳) غیژیدن: خزیدن، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به روی زانو نشسته راه رفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3494 آن یکی یاری پیمبر را بگفتکه مَنَم در بیع‌ها(۲۴) با غَبْن(۲۵) جفتمکرِ هر کس کو فروشد، یا خَرَدهمچو سِحرست و، ز راهم می‌بَرَدگفت: در بیعی که ترسی از غِرار(۲۶)شرط کن سه روز خود را اختیارکه تأنّی(۲۷) هست از رحمان یقینهست تعجیلت ز شیطانِ لعینحدیث«التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»(۲۴) بیع: معامله(۲۵) غَبن: زیان در خرید‌ و ‌فروش(۲۶) غِرار: فریب خوردن(۲۷) تأنّی: درنگ کردن؛ به آهستگی و آرامی کاری را کردن------------  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3500 با تأنّی گشت موجود از خداتا به شش‌روز این زمین و چرخ‌هاور نه قادر بود کو کُن‌فَیَکُونصد زمین و چرخ آوردی بُرونآدمی را اندک اندک آن هُمامتا چهل سالش کند مردِ تمامگرچه قادر بود کاندر یک نَفَساز عدم پَرّان کُند پنجاه کسعیسی قادر بود کو از یک دعابی‌توقّف برجهانَد مُرده راخالقِ عیسی بنتواند که اوبی‌توقّف مردم آرد تُو به تُو؟این تأنّی از پیِ تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سُکُست(۲۸)جُویَکی کوچک که دایم می‌رودنه نجس گردد نه گَنده می‌شود(۲۸) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگسسته------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جَوْق‌ جَوْق(۲۹) و، صفْ‌ صفْ از حرص و شتابمُحْتَرِز(۳۰) زآتش، گُریزان سویِ آب لاجَرَم، ز آتش برآوردند سَراِعْتِباراَلِْاعتبار(۳۱) ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجانِ گول(۳۲)من نی‌اَم آتش، منم چشمه‌ی قبول(۲۹) جَوْق جَوْق: دسته دسته(۳۰) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۳۱) اِعْتِباراَلِْاعتبار: عبرت بگیر، عبرت بگیر(۳۲) گول: ابله، نادان------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۳۳)خویش را واصِل نداند بر سِماط(۳۴)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسکَن دررسد یک روز مرد(۳۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۳۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2570 مَکرِ شیطان ست تَعجیل و شتابلطفِ رحمان ست صبر و احْتِساب(۳۵)(۳۵) احْتِساب: حساب کردن، در اینجا به معنی حسابگری------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد، خود ننمایَمَشچونْش کردم بسته دل، بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3076چون فراموش خودی، یادت کنندبنده گشتی، آنگه آزادت کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsای شهِ شطرنجِ فلک، مات مرا، بُرد تو راای مَلِک آن تخت تو را، تختهٔ این نرد مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3513زیرِ بالش ها و زیرِ شش نمدخفت پنهان، تا ز زخمِ شَه رَهدگفت شَه: هی هی چه کردی؟ چیست این؟گفت: شَه شَه، شَه شَه ای شاهِ گُزینکی توان حق گفت جز زیرِ لحافبا تو ای خشم‌آورِ آتش‌سِجاف(۳۶)ای تو مات و من ز زخمِ شاه ماتمی‌زنم شَه شَه به زیرِ رخت هات(۳۶) آتش‌سِجاف: کنایه از آدم خشمگین------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059 هر که را فتح و ظَفَر(۳۷) پیغام دادپیشِ او یک شد مُراد و بی‌مُرادهر که پایَندانِ(۳۸) وی شد وصلِ یاراو چه ترسد از شکست و کارزار؟چون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوتِ اسپ و پیل هستش تُرَّهات(۳۹)(۳۷) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۳۸) پایَندان: ضامن، کفیل(۳۹) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی ارزش و بی اهمیت------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 39, Divan e Shamsدستگه و پیشه تو را دانش و اندیشه تو راشیر تو را بیشه تو را آهوی تاتار مرا  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپهلویِ شه آمده‌ای، مات شوماتِ منی، ماتِ منی، ماتِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 734, Divan e Shamsدر نجاتش مات هست و هست در ماتش نجاتزان نظر ماتیم ای شه آن نظر بر مات بادمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #467لَعبِ معکوس(۴۰) است و فَرزین‌بندِ سختحیله کم کن کارِ اقبال است و بخت(۴۰) لَعبِ معکوس: بازی وارونه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #495مکرِ حق را بین و مکرِ خود بِهِل(۴۱)ای ز مکرش مکرِ مکّاران خَجِل(۴۱) بِهِل: رها کن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 945, Divan e Shamsندایِ فَاعْتَبِروا(۴۲) بشنوید اُولُوالْابْصار(۴۳)نه کودکیت، سرِ آستین چه می‌خایید(۴۴)؟خود اعتبار چه باشد به جز ز جو جَستن؟هلا، ز جو بجهید آن طرف، چو بُرناییدقرآن كريم، سورهٔ حشر (۵۹)، آيهٔ ۲Quran, Soothe Al-Hashr(#59), Line #2«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»(۴۲) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید(۴۳) اُولُوالْابْصار: صاحبانِ بصیرت، مردمان روشن‌بین(۴۴) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 968, Divan e Shamsنیست شطرنج تا تو فکر کنیبا توکل بریز مُهره چو نرد!مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۴۵)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۴۶)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۴۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۴۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 481, Divan e Shamsچه فَرُّخست رُخی کاو شَهیت را ماتَستچه خوش‌لِقا بُوَد آنکَس، که بی‌لِقایِ تو نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1085, Divan e Shamsخُنُک آن قماربازی که بباخت آنچه بودشبنماند هیچش الّا هوسِ قمار دیگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3885هیچ مُستسقی بنگریزد ز آبگر دو صد بارش کند مات و خرابمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #600ما چو شطرنجیم اندر بُرد و ماتبرد و ماتِ ما ز توست ای خوش‌صفات‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsتشنه و مستسقیِ تو، گشته‌ام ای بحر چنانکبحرِ محیط ار بخورم باشد در خَورد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3884 گفت: من مُستَسقِیَم آبم کَشَدگرچه می‌دانم که هم آبم کُشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsحُسنِ غریبِ تو مرا، کرد غریبِ دو جهانفردیِ تو چون نکند از همگان فرد مرا؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #443چون به آخر، فرد خواهم ماندنخُو نباید کرد با هر مرد و زنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsرفتم هنگامِ خزان، سویِ رَزان، دست‌گزاننوحه‌گرِ هجرِ تو شد هر ورقِ زرد مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مُضمَرست(۴۷) اندر خزاندر بهارست آن خزان، مگْریز از آن(۴۷) مُضمر: پنهان------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۴۸)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۴۹)(۴۸) نارِیه: آتشین(۴۹) عاریه: غرضی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #144 تَن چو با برگ است روز و شب از آنشاخِ جان در برگ‌ریزست و خزانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2524, Divan e Shamsدر احسان سابِق است آن شه، به وعده صادق است آن شهاگر نه خالق است آن شه، تو را از خلق نربودیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است، خاموشت کندبرنهد سَرْدیگ(۵۰) و پر جوشت کند(۵۰) برنهد سَردیگ: سرِ دیگ را می‌گذارد------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsفتنهٔ عشّاق کند آن رخِ چون روز تو راشهرهٔ آفاق کند این دلِ شب‌گرد مرا مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روزِ روشن، هر که او جویَد چراغعین جُستن، کوریَش دارد بَلاغ(۵۱)ور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باشدر میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردنست ای روزجوصبر و خاموشی جَذوبِ(۵۲) رحمت استوین نشان جُستن نشانِ علّت استأنصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۵۱) بَلاغ: دلالت(۵۲) جَذوب: بسیار جذب کننده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2233مَحْرمِ آن آه، کمیاب است بسشب رَوْ و، پنهان‌رَوی کُن(۵۳) چون عَسَس(۵۴)(۵۳) پنهان‌رَوی کردن: اعتقاد خود را پنهان کردن(۵۴) عَسَس: داروغه، شبگرد، کسی که شب‌ها در محلّه‌ها می‌گردد و از منازل و اماکن مراقبت می‌کند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsراست چو شقّهٔ عَلَمت رقص‌ کنانم ز هوابالِ مرا بازگشا خوش خوش و مَنْوَرد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #603ما همه شیران، ولی شیرِ عَلَم(۵۵)حمله‌شان از باد باشد دَم ‌به دَمحمله‌شان پیدا و، ناپیداست بادآنکه ناپیداست، از ما کم مباد(۵۵) عَلَم: پرچم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsصبح دمِ سرد زند، از پیِ خورشید زنداز پی خورشیدِ تُوَست این نَفَسِ سرد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #510غم یکی گنجی است و رنج تو چو کانلیک کی درگیرد این در کودکان؟   مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2262ای برادر موضعِ تاریک و سردصبر کردن بر غم و سُستی و دردچشمهٔ حیوان و جام مستی استکآن بلندی ها همه در پستی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsجزو ز جزوی چو بُرید از تنِ تو، درد کندجزوِ من از کل ببُرد، چون نَبوَد درد مرا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد، بیکار شدعضو از تن قطع شد، مُردار شدتا نپیوندد به کل بارِ دِگَرمُرده باشد، نبودش از جان خبرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بُعدِ تو مرگیست با درد و نَکال(۵۶)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَالْوِصال(۵۶) نَکال: عقوبت، کیفر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الَْمنون(۵۷)(۵۷) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsبندهٔ آنم که مرا، بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۵۸) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۵۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طُرُنب(۵۹)تا قلاووزت(۶۰) نجنبد تو مَجُنبهر که او بی سر بجنبد دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبش کژدم بُوَدکَژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشهٔ او خَستَنِ(۶۱) اَجسامِ پاک(۵۹) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۶۰) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما(۶۱) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1304تیر، پرّان بین و، ناپیدا کمانجان‌ها پیدا و، پنهان، جان جان‏تیر را مَشْکَن که این تیرِ شَهی استنیست پَرتاوی، ز شَصتِ آگهی استما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ گُفت حقکارِ حق بر کارها دارد سَبَقخشمِ خود بشکن، تو مشکن تیر راچشمِ خشمت خون شمارد شیر رابوسه دِه بر تیر و، پیشِ شاه بَرتیرِ خونْ‌آلود از خونِ تو تَرآنچه پیدا عاجز و بسته و زبونوآنچه ناپیدا، چنان تند و حَرون(۶۲)(۶۲) حَرون: توسن، سرکش، چموش------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsهر کَسَکی را هوسی قسمِ قضا و قدر استعشقِ وی آورد قضا هدیه ره‌آورد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فرازِ چرخ، خَرگاهت(۶۳) زند(۶۳) خَرگاه: خیمهٔ بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #918گر قَضا انداخت ما را در عذابکَی رود آن خو و طبعِ مُستَطاب؟گر گدا گشتم، گِدارُو کَی شوم؟ور لباسم کهنه گردد، من نُواَممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsاسبِ سخن بیش مران، در رهِ جان گَرد مکنگر چه که خود سرمهٔ جان آمد آن گَرد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گویِ ظاهر آمد چون غبارمدّتی خاموش خُو کُن، هوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 132, Divan e Shamsشمس تبریزی تویی خورشید، اندر ابرِ حرفچون برآمد آفتابت، محو شد گفتارهامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2643هادیِ راه است یار اندر قُدوم(۶۴)مصطفیٰ زین گفت: اَصحابی نُجُوم(۶۵)نَجم، اندر ریگ و دریا رهنماستچشم، اندر نَجم نِه، کو مُقتَداست(۶۶)چشم را با روی او می‌دار جفتگَرد مَنگیزان(۶۷) ز راهِ بحث و گفتزآنکه گردد نَجم پنهان، زآن غبارچشم بهتر از زبانِ با عِثار(۶۸)(۶۴) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۶۵) نَجم: ستاره(۶۶) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۶۷) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۶۸) عِثار: لغزش------------------------مجموع لغات:(۱) ناداشت: بی ‌همه‌ چیز، آنکه هیچ صفت خوب ندارد، بی‌شرم، بی‌اعتقاد(۲) کار درآوردن: به کار گماشتن، صاحب کار و بار کردن.(۳) گل به شِکَر: گلشکر، گلقند(۴) سره: پاک، نیک(۵) مستسقی: سخت تشنه(۶) بحرِ محیط: دریای بزرگ، اقیانوس(۷) فتنه: مفتون، عاشق، آشوب(۸) شب‌گرد: عسس، گَزمه، شب بیدار(۹) شقّه: پارچه‌ای که بر علم بندند.(۱۰) نَوَردیدن: پیچیدن، طی کردن(۱۱) هر کَسَک: آدم حقیر(۱۲) ره آورد: سوغات(۱۳) گَرد کردن: خاک بلند کردن، ایجاد زحمت(۱۴) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۱۵) فایق: چیره، مسلط، برتر(۱۶) کاهلی: تنبلی(۱۷) رنجور: بیمار(۱۸) تَفتیق: شکافتن(۱۹) گُلْشِکر: شیرینی مرّکب از گلِ سرخ و مواد قندی(۲۰) شَشَه: شش روز اول بعد از عید فطر(۲۱) لوک: آن که به زانو و دست راه رود از شدت ضعف و سستی، عاجزی و زبونی(۲۲) خفته: خوابیده، خمیده(۲۳) غیژیدن: خزیدن، چهار دست و پا مانند کودکان راه رفتن، به روی زانو نشسته راه رفتن(۲۴) بیع: معامله(۲۵) غَبن: زیان در خرید‌ و ‌فروش(۲۶) غِرار: فریب خوردن(۲۷) تأنّی: درنگ کردن؛ به آهستگی و آرامی کاری را کردن(۲۸) بی‌سُکُست: بی‌وقفه، ناگسسته(۲۹) جَوْق جَوْق: دسته دسته(۳۰) مُحتَرِز: دورى كننده، پرهیز کننده(۳۱) اِعْتِباراَلِْاعتبار: عبرت بگیر، عبرت بگیر(۳۲) گول: ابله، نادان(۳۳) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۳۴) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۳۵) احْتِساب: حساب کردن، در اینجا به معنی حسابگری(۳۶) آتش‌سِجاف: کنایه از آدم خشمگین(۳۷) ظَفَر: پیروزی، کامروایی(۳۸) پایَندان: ضامن، کفیل(۳۹) تُرَّهات: سخنان یاوه و بی ارزش، جمع تُرَّهه. در اینجا به معنی بی ارزش و بی اهمیت(۴۰) لَعبِ معکوس: بازی وارونه(۴۱) بِهِل: رها کن(۴۲) فَاعْتَبِروا: عبرت بگیرید(۴۳) اُولُوالْابْصار: صاحبانِ بصیرت، مردمان روشن‌بین(۴۴) خاییدن: جویدن، چیزی را با دندان نرم کردن(۴۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۴۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۴۷) مُضمر: پنهان(۴۸) نارِیه: آتشین(۴۹) عاریه: غرضی(۵۰) برنهد سَردیگ: سرِ دیگ را می‌گذارد(۵۱) بَلاغ: دلالت(۵۲) جَذوب: بسیار جذب کننده(۵۳) پنهان‌رَوی کردن: اعتقاد خود را پنهان کردن(۵۴) عَسَس: داروغه، شبگرد، کسی که شب‌ها در محلّه‌ها می‌گردد و از منازل و اماکن مراقبت می‌کند.(۵۵) عَلَم: پرچم(۵۶) نَکال: عقوبت، کیفر(۵۷) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار(۵۸) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۵۹) طاق و طُرُنب: شکوه و جلال ظاهری(۶۰) قَلاوُوز: پیشاهنگ، راهنما(۶۱) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۶۲) حَرون: توسن، سرکش، چموش(۶۳) خَرگاه: خیمهٔ بزرگ(۶۴) قُدوم: وارد شدن، در آمدن به جایی، امامت و پیشوایی در امر ارشاد و سلوک(۶۵) نَجم: ستاره(۶۶) مُقتَدا: پیشوا، رهبر(۶۷) گَرد مَنگیزان: گرد و خاک برپا مکن(۶۸) عِثار: لغزش----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مراتابش خورشید ازل پرورش جان و جهانبر صفت گل به شکر پخت و بپرورد مراگفتم ای چرخ فلک مرد جفای تو نیمگفت زبون یافت مگر ای سره این مرد مراای شه شطرنج فلک مات مرا برد تو راای ملک آن تخت تو را تخته این نرد مراتشنه و مستسقی تو گشته‌ام ای بحر چنانکبحر محیط ار بخورم باشد در خورد مراحسن غریب تو مرا کرد غریب دو جهانفردی تو چون نکند از همگان فرد مرارفتم هنگام خزان سوی رزان دست‌گزاننوحه‌گر هجر تو شد هر ورق زرد مرافتنه عشاق کند آن رخ چون روز تو راشهره آفاق کند این دل شب‌گرد مراراست چو شقه علمت رقص‌ کنانم ز هوابال مرا بازگشا خوش خوش و منورد مراصبح دم سرد زند از پی خورشید زنداز پی خورشید توست این نفس سرد مراجزو ز جزوی چو برید از تن تو درد کندجزو من از کل ببرد چون نبود درد مرابنده آنم که مرا بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مراهر کسکی را هوسی قسم قضا و قدر استعشق وی آورد قضا هدیه ره‌آورد مرااسب سخن بیش مران در ره جان گرد مکنگر چه که خود سرمه جان آمد آن گرد مرا* قرآن کریم، سوره بلد (۹۰)، آیات ۱۰ تا ۱۳Quran, Soothe Al-Balad(#90), Line #10-13«وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ. فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ. وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ.  فَكُّ رَقَبَةٍ.» «و دو راه پيش پايش ننهاديم؟ و او در آن گذرگاه سخت قدم ننهاد. و تو چه دانى كه گذرگاه سخت چيست؟ آزاد كردن بنده است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsکاهل و ناداشت بدم کار درآورد مراطوطی اندیشه او همچو شکر خورد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4608کار آن کارست ای مشتاق مستکاندر آن کار ار رسد مرگت خوش استشد نشان صدق ایمان ای جوانآنکه آید خوش تو را مرگ اندر آنگر نشد ایمان تو ای جان چنیننیست کامل رو بجو اکمال دینهر که اندر کار تو شد مرگ‌دوستبر دل تو بی‌کراهت دوست اوستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن‌ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانترک معشوقی کن و کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1463مشتری ماست الله‌اشتریاز غم هر مشتری هین برتر آ مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 728, Divan e Shamsدشمن خویشیم و یار آنکه ما را می‌کشدغرق دریاییم و ما را موج دریا می‌کشدزان چنین خندان و خوش ما جان شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2674قوم گفته شکر ما را برد غولما شدیم از شکر وز نعمت ملول  مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #277ای برادر تو همآن اندیشه‌ییمابقی تو استخوان و ریشه‌یی  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsتابش خورشید ازل پرورش جان و جهانبر صفت گل به شکر پخت و بپرورد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 13, Divan e Shamsاکنون که گشتی گلشکر قوت دلی نور نظراز گل برآ بر دل گذر آن از کجا این از کجامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2376صد هزاران جان تلخی ‌کش نگرهمچو گل آغشته اندر گلشکرفردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، گفتار اندر آفرینش مردمFerdowsi, Shahname, Beginning of Book, Speech in the Creation of People تو را از دو گیتی برآورده‌اندبه چندین میانجی بپرورده‌اندنخستین فطرت پسین شمارتویی خویشتن را به بازی مدار   حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۸۶Poem(Qazal)#286, Divan e Hafezگفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبعسخت می‌گردد جهان بر مردمان سختکوشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1911مصطفی فرمود گر گویم به راستشرح آن دشمن که در جان شماستزهره‌های پردلان هم بردردنه رود ره نه غم کاری خوردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1915اندرو نه حیله ماند نه روشپس کنم ناگفته‌تان من پرورش  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsگفتم ای چرخ فلک مرد جفای تو نیمگفت زبون یافت مگر ای سره این مرد مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2102, Divan e Shamsششه می‌گیر و روز عاشوراتو نتانی به کربلا بودنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کنم این کوه قافمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 592, Divan e Shamsمترسان دل مترسان دل ز سختیهای این منزلکه آب چشمه حیوان بتا هرگز نمیراندمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2238رفت آن ماهی ره دریا گرفتراه دور و پهنه پهنا گرفترنج‌ها بسیار دید و عاقبترفت آخر سوی امن و عافیتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 537, Divan e Shamsمی‌گرد گرد شهر خوش با شاهدان در کشمکشمی‌خوان تو لااقسم نهان تا حبذا هذا البلدقرآن كريم، سورهٔ بلد (۹۰)، آیات ۱ و ۲Quran, Al-Balad(#90), Line #1-2 «لا أُقْسِمُ بِهَٰذَا الْبَلَدِ. وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَٰذَا الْبَلَدِ.»«قسم به اين شهر. و تو در این شهر سکنا گرفته‌ای.»در اینجا منظور از شهر، فضای یکتایی است. انسانها در شهرِ یکتایی سُکنا گزیده‌اند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1204, Divan e Shamsعشق گزین عشق و درو کوکبه می‌ران و مترسای دل تو آیت حق مصحف کژ خوان و مترسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #980لنگ و لوک و خفته ‌شکل و بی‌ادبسوی او می‌غیژ و او را می‌طلبمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3494آن یکی یاری پیمبر را بگفتکه منم در بیع‌ها با غبن جفتمکرِ هر کس کو فروشد یا خردهمچو سحرست و ز راهم می‌بردگفت در بیعی که ترسی از غرارشرط کن سه روز خود را اختیارکه تانی هست از رحمان یقینهست تعجیلت ز شیطان لعینحدیث«التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3500با تانی گشت موجود از خداتا به شش‌روز این زمین و چرخ‌هاور نه قادر بود کو کن‌فیکونصد زمین و چرخ آوردی برونآدمی را اندک اندک آن همامتا چهل سالش کند مرد تمامگرچه قادر بود کاندر یک نفساز عدم پران کند پنجاه کسعیسی قادر بود کو از یک دعابی‌توقف برجهاند مرده راخالق عیسی بنتواند که اوبی‌توقف مردم آرد تو به تواین تانی از پی تعلیم توستکه طلب آهسته باید بی‌سکستجویکی کوچک که دایم می‌رودنه نجس گردد نه گنده می‌شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #433جوق‌ جوق و صف صف از حرص و شتابمحترز زآتش گریزان سوی آب لاجرم ز آتش برآوردند سراعتبارالاعتبار ای بی‌خبر بانگ می‌زد آتش ای گیجان گولمن نی‌ام آتش منم چشمه‌ی قبولمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلام آنکه اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کردتا به مسکن دررسد یک روز مردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2570مکر شیطان ست تعجیل و شتابلطف رحمان ست صبر و احتسابمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #374گر نخواهم داد خود ننمایمشچونش کردم بسته دل بگشایمشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3076چون فراموش خودی یادت کنندبنده گشتی آنگه آزادت کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsای شه شطرنج فلک مات مرا برد تو راای ملک آن تخت تو را تخته این نرد مرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3513زیر بالش ها و زیر شش نمدخفت پنهان تا ز زخم شه رهدگفت شه هی هی چه کردی چیست اینگفت شه شه شه شه ای شاه گزینکی توان حق گفت جز زیر لحافبا تو ای خشم‌آور آتش‌سجافای تو مات و من ز زخم شاه ماتمی‌زنم شه شه به زیر رخت هاتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۰۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4059هر که را فتح و ظفر پیغام دادپیش او یک شد مراد و بی‌مرادهر که پایندان وی شد وصل یاراو چه ترسد از شکست و کارزارچون یقین گشتش که خواهد کرد ماتفوت اسپ و پیل هستش ترهاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 39, Divan e Shamsدستگه و پیشه تو را دانش و اندیشه تو راشیر تو را بیشه تو را آهوی تاتار مرا  مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپهلوی شه آمده‌ای مات شومات منی مات منی مات منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 734, Divan e Shamsدر نجاتش مات هست و هست در ماتش نجاتزان نظر ماتیم ای شه آن نظر بر مات بادمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #467لعب معکوس است و فرزین‌بند سختحیله کم کن کار اقبال است و بختمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #495مکر حق را بین و مکر خود بهلای ز مکرش مکر مکاران خجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 945, Divan e Shamsندای فاعتبروا بشنوید اولوالابصارنه کودکیت سر آستین چه می‌خاییدخود اعتبار چه باشد به جز ز جو جستنهلا ز جو بجهید آن طرف چو برناییدقرآن كريم، سورهٔ حشر (۵۹)، آيهٔ ۲Quran, Soothe Al-Hashr(#59), Line #2«… فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ»«… پس اى اهل بصيرت، عبرت بگيريد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 968, Divan e Shamsنیست شطرنج تا تو فکر کنیبا توکل بریز مهره چو نردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار  لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 481, Divan e Shamsچه فرخست رخی کاو شهیت را ماتستچه خوش‌لقا بود آنکس که بی‌لقای تو نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1085, Divan e Shamsخنک آن قماربازی که بباخت آنچه بودشبنماند هیچش الا هوس قمار دیگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۸۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3885هیچ مستسقی بنگریزد ز آبگر دو صد بارش کند مات و خرابمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #600ما چو شطرنجیم اندر برد و ماتبرد و مات ما ز توست ای خوش‌صفات‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsتشنه و مستسقی تو گشته‌ام ای بحر چنانکبحر محیط ار بخورم باشد در خورد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3884گفت من مستسقیم آبم کشدگرچه می‌دانم که هم آبم کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsحسن غریب تو مرا کرد غریب دو جهانفردی تو چون نکند از همگان فرد مرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #443چون به آخر فرد خواهم ماندنخو نباید کرد با هر مرد و زنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsرفتم هنگام خزان سوی رزان دست‌گزاننوحه‌گر هجر تو شد هر ورق زرد مرامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مضمرست اندر خزاندر بهارست آن خزان مگریز از آنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کآن خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #144تن چو با برگ است روز و شب از آنشاخ جان در برگ‌ریزست و خزانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2524, Divan e Shamsدر احسان سابق است آن شه به وعده صادق است آن شهاگر نه خالق است آن شه تو را از خلق نربودیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است خاموشت کندبرنهد سردیگ و پر جوشت کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsفتنه عشاق کند آن رخ چون روز تو راشهره آفاق کند این دل شب‌گرد مرا مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2721روز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردنست ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استانصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای انصتوامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2233محرم آن آه کمیاب است بسشب رو و پنهان‌روی کن چون عسسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsراست چو شقه علمت رقص‌ کنانم ز هوابال مرا بازگشا خوش خوش و منورد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #603ما همه شیران ولی شیر علمحمله‌شان از باد باشد دم ‌به دمحمله‌شان پیدا و ناپیداست بادآنکه ناپیداست از ما کم مبادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsصبح دم سرد زند از پی خورشید زنداز پی خورشید توست این نفس سرد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #510غم یکی گنجی است و رنج تو چو کانلیک کی درگیرد این در کودکان   مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2262ای برادر موضع تاریک و سردصبر کردن بر غم و سستی و دردچشمه حیوان و جام مستی استکآن بلندی ها همه در پستی استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsجزو ز جزوی چو بُرید از تنِ تو، درد کندجزوِ من از کل ببُرد، چون نَبوَد درد مرا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد بیکار شدعضو از تن قطع شد مردار شدتا نپیوندد به کل بار دگرمرده باشد نبودش از جان خبرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2894بعد تو مرگیست با درد و نکالخاصه بعدی که بود بعدالوصالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsبنده آنم که مرا بی‌گنه آزرده کندچون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1429اندرین ره ترک کن طاق و طرنبتا قلاووزت نجنبد تو مجنبهر که او بی سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بودکژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1304تیر پران بین و ناپیدا کمانجان‌ها پیدا و پنهان جان جان‏تیر را مشکن که این تیر شهی استنیست پرتاوی ز شصت آگهی استما رمیت اذ رمیت گفت حقکار حق بر کارها دارد سبقخشم خود بشکن تو مشکن تیر راچشم خشمت خون شمارد شیر رابوسه ده بر تیر و پیش شاه برتیر خون‌آلود از خون تو ترآنچه پیدا عاجز و بسته و زبونوآنچه ناپیدا چنان تند و حرونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsهر کسکی را هوسی قسم قضا و قدر استعشق وی آورد قضا هدیه ره‌آورد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #918گر قضا انداخت ما را در عذابکی رود آن خو و طبع مستطابگر گدا گشتم گدارو کی شومور لباسم کهنه گردد من نواممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 43, Divan e Shamsاسب سخن بیش مران در ره جان گرد مکنگر چه که خود سرمه جان آمد آن گرد مرامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577گفت و گوی ظاهر آمد چون غبارمدتی خاموش خو کن هوش‌دارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 132, Divan e Shamsشمس تبریزی تویی خورشید اندر ابر حرفچون برآمد آفتابت محو شد گفتارهامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2643هادی راه است یار اندر قدوممصطفی زین گفت اصحابی نجومنجم اندر ریگ و دریا رهنماستچشم اندر نجم نه کو مقتداستچشم را با روی او می‌دار جفتگرد منگیزان ز راه بحث و گفتزآنکه گردد نجم پنهان زآن غبارچشم بهتر از زبان با عثار

برنامه شماره ۹۲۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۴ ژوئن ۲۰۲۲ - ۲۵ خرداد.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۱ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبتِ من ز در درآمد، به مبارکی و شادیبه مرادِ دل رسیدم، به جهانِ بی‌مرادیتو بپرس چون درآمد؟ که برون نرفت هرگزکه درآمد و برون شد، صفتی بُوَد جمادیغلطم، مگو که: چون شد؟ ز چگونگی برون شدتو چگونه‌ای، ولیکن تو ز بی‌چگونه زادیچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۱) را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادیهمه بی‌خودی پسندم، همه تن چو گُل بخندمبه طرب میان ببندم، که چنین دَری گشادی(۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبتِ من ز در درآمد، به مبارکی و شادیبه مرادِ دل رسیدم، به جهانِ بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرْپاشت(۲)، سویِ مشرق روان(۲) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.-----------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678  چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۳)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۳) نارِیه: آتشین------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبربندِ آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214عِلتی بتّر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذُو دَلال(۴)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این مُعجِبی(۵) بیرون رودعلت ابلیس انَاخیری بده‌ستوین مرض در نفسِ هر مخلوق هست(۴) ذُو دَلال: صاحب ناز و کرشمه(۵) مُعجِبی: خودبینی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حَوَلآن خیالاتی که گُم شد در اَجَلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت: می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناهِ خویش رامن شکستم حرمتِ اَیمانِ(۶) اوپس یمینم(۷) بُرد دادِستانِ اومن شکستم عهد و، دانستم بَدستتا رسید آن شومیِ جُرأت به دست(۶) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۷) یَمین: دست راست------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مُسَبِّب را عیانکی نهد دل بر سبب‌هایِ جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3156ربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۸) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۹)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۱۰)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرتِ پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب باز گردانم، دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می‌بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنم(۸) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۹) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۱۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4178ای نخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستیّ و، نه خود مانَد تو رامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوّت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قافسهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1768لا شَک(۱۱)، این تَرکِ هوا تلخی دِه استلیک از تلخیِّ بُعدِ حق بِه استگر جِهاد و صَوم(۱۲) سخت است و خشنلیک این بهتر ز بُعدِ مُمتَحِن(۱۳)رنج کی مانَد دَمی که ذُوالـْمِنَن(۱۴)گویدت: چونی؟ تو ای رنجورِ منور نگوید، کِت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوقِ تو پرسش کردن استآن مَلیحان(۱۵) که طبیبانِ دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اند(۱۱) لا شَک: بدون شک، بی تردید(۱۲) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۱۳) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۱۴) ذُوالـْمِنَن: صاحب منت‌ها، صاحب عطاها، از صفات خداوند(۱۵) مَلیح: نمکین، زیبا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3120, Divan e Shamsاگر بر دلِ ما، دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گُشاییدَرآ در دلِ ما، که روشن چراغیدَرآ در دو دیده، که خوش توتیاییاگر لشکرِ غم سیاهی درآردتو خورشیدِ رزمی و صاحب لَوایی(۱۶ و ۱۷)(۱۶) لَوا: پرچم(۱۷) صاحب لَوا: امیر، فرمانروا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست(۱۸) و گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضاذرّه ذرّه گر شود مفتاح‌هااین گشایش نیست جز از کبریا(۱۸) زَفت: ستبر، بزرگ------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2588هر کجا بینی برهنه و بی‌نوادان که او بگریخته است از اوستاتا چنان گردد که می‌خواهد دلشآن دلِ کورِ بدِ بی‌حاصلشگر چنین گشتی که اُستا خواستیخویش را و خویش را آراستیهر که از اُستا گریزد در جهاناو ز دولت می‌گریزد، این بدانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #569می‌فزاید در وسایط(۱۹) فلسفی(۲۰)از دلایل، باز برعکسش صَفی(۲۱)این گریزد از دلیل و از حجاباز پی مَدْلُول(۲۲) سر بُرده به جیبگر دُخان(۲۳) او را دلیلِ آتش استبی دُخان ما را در آن آتش خوش است خاصه آن آتش که از قرب و وَلا(۲۴)از دُخان نزدیک‌تر آمد به ماقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آيهٔ ۱۶Quran, Soothe Qaaf(#50), Line #16«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«و ما از رگ گردن او، به او نزدیک تریم.»(۱۹) وسایط: جمع واسطه(۲۰) فلسفی: منسوب به فلسفه، فیلسوف، من ذهنی(۲۱) صَفی: مراد از صفی همان صافی است، خالص، انسان زنده به حضور(۲۲) مَدْلُول: دلالت کرده شده، رهنمون شده(۲۳) دُخان: دود(۲۴) وَلا: دوستی و محبت------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3272پرتوِ روح است نطق و چشم و گوشپرتو آتش بُوَد در آب، جوشآن‌چنان که پرتوِ جان، بر تن استپرتوِ اَبدال، بر جانِ من استجانِ جان، چو واکَشد پا را زِ جانجان چنان گردد که بی‌جان تن، بدانسَر از آن رُو می‌نَهَم من بر زمینتا گواهِ من بُوَد در یَوْمِ دین(۲۵)یَوْمِ دین که زُلْزِلَت زِلْزا‌لَ‌هااین زمین باشد گُواهِ حال‌هاکو تُحَدِّث جَهْرَةً اَخْبارَهادر سخن آید زمین و خارهاقرآن كريم، سورهٔ زلزال (۹۹)، آيات ۱ تا ۵Quran, Sooreh Az-Zalzala(#99), Line #1-5«إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا. وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا. وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا. يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا. بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَىٰ لَهَا.»«هنگامی که زمین را با [شدیدترین] لرزشش بلرزانند، و زمین بارهای گرانش را بیرون اندازد، و انسان بگوید: «زمین را چه شده‌است؟» آن روز است که زمین خبرهای خود را می‌گوید؛ زیرا که پروردگارت به او وحی کرده‌است.»(۲۵) یَوْمِ دین: روزِ قیامت------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3174چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گُولی(۲۶) کُن و، بگذر ز شومچون مَلایک گُو که: لٰا عِلْمَ لَناٰیا الٰهی، غَیْرَ ماٰ عَلَّمْتَناٰمانند فرشتگان بگو: خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»(۲۶) گُول: ابله، نادان، احمق------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۷) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635در هر آن کاری که میل استَت بدانقدرت خود را همی بینی عِیاندر هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی، کین از خداستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsبستی تو هستِ ما را، بر نیستیِّ مطلقبستی مرادِ ما را بر شرطِ بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۲۸)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جانترکِ معشوقی کن و، کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقی(۲۹)(۲۸) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۲۹) فایق: چیره، مسلط، برتر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsغلطم، مگو که: چون شد؟ ز چگونگی برون شدتو چگونه‌ای، ولیکن تو ز بی‌چگونه زادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت، چنان راست نیایدمدانید که چونید، مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626 کارِ من بی علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۳۰)(۳۰) سَقیم: بیمار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم را؟نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را، بر تخت بنهادم تو راآیینه‌یی دادم تو را، باشد که با ما خو کنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 435, Divan e Shamsاین عدم خود چه مبارک جایستکه مددهایِ وجود از عدمستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 950, Divan e Shamsبه هر کجا عدم آید، وجود کَم گرددزهی عدم که چو آمد، ازو وجود افزودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1019یُخرِجُ الحَیَّ مِنَ المَْیِّتْ بدانکه عدم آمد امید عابدانحق تعالی زنده را از مُرده بیرون کشد. بدان که عدم مایهٔ امیدواریِ پرستشگران است.قرآن کریم، سوره روم (۳۰)، آیه ۱۹Quran, Sooreh Ar-Room(#30), Line #19«يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ.»«زنده را از مرده بيرون آرد و مرده را از زنده. و زمين را پس از مُردنش زنده مى‌سازد و شما نيز اين چنين از گورها بيرون شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #802 تا لبِ بحر، این نشانِ پایهاستپس نشانِ پا درونِ بحر لاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بساط(۳۱)که بگویید از طریقِ انبساط(۳۱) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsهمه بی‌خودی پسندم، همه تن چو گُل بخندمبه طرب میان ببندم، که چنین دَری گشادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3218جهد کن، در بی‌خودی خود را بیابزودتر، واللهُ اَعلَم بِالصَّواب«در راه خدا چنان بکوش که به مرتبهٔ بی‌خویشی رسی، و در مرتبهٔ بی‌خویشی، منِ حقیقی خود را هر چه سریعتر بیابی. و خدا به راستی و درستی داناتر است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsشمع جهان! دوش نَبُد نورِ تو در حلقهٔ ماراست بگو! شمعِ رُخَت دوش کجا بود کجا؟سویِ دلِ ما بنگر، کز هوسِ دیدنِ تونیست شد و سیر نشد از طلب و طالَ بقا(۳۲)دوش کجا بود مهت؟ خیمه و خیل و سپهت؟دولت آنجا، که درو حسنِ تو بگشاد قبادوش به هر جا که بُدی، دانم کامروز ز غمگشته بُوَد همچو دلم مسجدِ لا حولَ و لا(۳۲) طالَ بقا: عمرش دراز باد------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4088گفت: ای یاران از آن دیوان نیَمکه ز لٰاحَوْلی(۳۳) ضعیف آید پیَم(۳۴)(۳۳) لٰاحَوْل: منظور لاحَوْلَ و لا قُوَّة اِلّا بِالله به معنی نیست نیرویی به جز نیروی خدا.(۳۴) پی: بنیان، شالوده، پایه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsدوش همی‌گشتم من تا به سحر ناله‌کنانبَدْرُکَ بِالصُّبْحِ بَدٰا هَیَّجَ نَومی ‌وَ نَفیماه چهارده شبهٔ تو سحرگاه طالع شد، خوابم را پریشان کرد و از بین برد.سایهٔ نوری تو و ما جمله جهان سایهٔ تونور که دیده‌ست که او باشد از سایه جدا؟گاه بُوَد پهلویِ او، گاه شود محو دروپهلویِ او هست خدا، محو درو هست لقاسایه زده دستِ طلب، سخت در آن نورِ عجبتا چو بکاهد بکشد نورِ خدایش به خداشرحِ جدایی و درآمیختگی سایه و نورلا یَتَناهی و لَئِنْ جِئْتَ بِضِعْفٍ مَدَداًبه پایان نمی‌رسد، اگرچه تو هم مرا یاری مضاعف بکنی.مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #760اتّصالی بی‌تَکَیُّف(۳۵)، بی‌قیاسهست رَبُّ‌النّاس را با جانِ ناس‌(۳۵) تَکَیُّف: کیفیّت‌پذیری، کیفیّت داشتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهقرآن كريم، سورهٔ كهف (١٨)، آيهٔ ١٠٩Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #109«قُلْ لَوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا.»«بگو: اگر دريا براى نوشتن كلمات پروردگار من مركب شود، دريا به پايان مى‌رسد و كلمات پروردگار من به پايان نمى‌رسد، هر چند درياى ديگرى به مدد آن بياوريم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsنور مسبّب بُوَد و هر چه سبب سایهٔ اوبی‌سببی قَدْ جَعَل‌اللهُ لِکُلٍ سَبَباًخداوند، بی سببی را، سبب همه چیز قرار داده است.آینهٔ همدگر افتاد مسبّب و سببهر که نه چون آینه گشتست، ندید آینه را------------------------مجموع لغات:(۱) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)(۲) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۳) نارِیه: آتشین(۴) ذُو دَلال: صاحب ناز و کرشمه(۵) مُعجِبی: خودبینی(۶) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۷) یَمین: دست راست(۸) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۹) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۱۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده‌اند، بازگردند.(۱۱) لا شَک: بدون شک، بی تردید(۱۲) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۱۳) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۱۴) ذُوالـْمِنَن: صاحب منت‌ها، صاحب عطاها، از صفات خداوند(۱۵) مَلیح: نمکین، زیبا(۱۶) لَوا: پرچم(۱۷) صاحب لَوا: امیر، فرمانروا(۱۸) زَفت: ستبر، بزرگ(۱۹) وسایط: جمع واسطه(۲۰) فلسفی: منسوب به فلسفه، فیلسوف، من ذهنی(۲۱) صَفی: مراد از صفی همان صافی است، خالص، انسان زنده به حضور(۲۲) مَدْلُول: دلالت کرده شده، رهنمون شده(۲۳) دُخان: دود(۲۴) وَلا: دوستی و محبت(۲۵) یَوْمِ دین: روزِ قیامت(۲۶) گُول: ابله، نادان، احمق(۲۷) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۸) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۲۹) فایق: چیره، مسلط، برتر(۳۰) سَقیم: بیمار(۳۱) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره(۳۲) طالَ بقا: عمرش دراز باد(۳۳) لٰاحَوْل: منظور لاحَوْلَ و لا قُوَّة اِلّا بِالله به معنی نیست نیرویی به جز نیروی خدا.(۳۴) پی: بنیان، شالوده، پایه‌(۳۵) تَکَیُّف: کیفیّت‌پذیری، کیفیّت داشتن----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبت من ز در درآمد به مبارکی و شادیبه مراد دل رسیدم به جهان بی‌مرادیتو بپرس چون درآمد که برون نرفت هرگزکه درآمد و برون شد صفتی بود جمادیغلطم مگو که چون شد ز چگونگی برون شدتو چگونه‌ای ولیکن تو ز بی‌چگونه زادیچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیهمه بی‌خودی پسندم همه تن چو گل بخندمبه طرب میان ببندم که چنین دری گشادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبت من ز در درآمد به مبارکی و شادیبه مراد دل رسیدم به جهان بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #47حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678  چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کآن خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246ای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبربند آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذو دلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس اناخیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناه خویش رامن شکستم حرمت ایمان اوپس یمینم برد دادستان اومن شکستم عهد و دانستم بدستتا رسید آن شومی جرات به دستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3787آنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3156رب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می فرماید هرگاه تو را به عالم اسباب باز گردانم دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می‌بری کار تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهدلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4178ای نخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستی و نه خود ماند تو رامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388قوت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کنم این کوه قافسهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1768لا شک این ترک هوا تلخی ده استلیک از تلخی بعد حق به استگر جهاد و صوم سخت است و خشنلیک این بهتر ز بعد ممتحنرنج کی ماند دمی که ذوالـمننگویدت چونی تو ای رنجور منور نگوید کت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوق تو پرسش کردن استآن ملیحان که طبیبان دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3120, Divan e Shamsاگر بر دل ما دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گشاییدرآ در دل ما که روشن چراغیدرآ در دو دیده که خوش توتیاییاگر لشکر غم سیاهی درآردتو خورشید رزمی و صاحب لواییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضاذره ذره گر شود مفتاح‌هااین گشایش نیست جز از کبریامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2588هر کجا بینی برهنه و بی‌نوادان که او بگریخته است از اوستاتا چنان گردد که می‌خواهد دلشآن دل کور بد بی‌حاصلشگر چنین گشتی که استا خواستیخویش را و خویش را آراستیهر که از استا گریزد در جهاناو ز دولت می‌گریزد این بدانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #569می‌فزاید در وسایط فلسفیاز دلایل باز برعکسش صفیاین گریزد از دلیل و از حجاباز پی مدلول سر برده به جیبگر دخان او را دلیل آتش استبی دخان ما را در آن آتش خوش است خاصه آن آتش که از قرب و ولااز دخان نزدیک‌تر آمد به ماقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آيهٔ ۱۶Quran, Soothe Qaaf(#50), Line #16«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«و ما از رگ گردن او، به او نزدیک تریم.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3272پرتو روح است نطق و چشم و گوشپرتو آتش بود در آب جوشآن‌چنان که پرتو جان بر تن استپرتو ابدال بر جان من استجان جان چو واکشد پا را ز جانجان چنان گردد که بی‌جان تن بدانسر از آن رو می‌نهم من بر زمینتا گواه من بود در یوم دینیوم دین که زلزلت زلزا‌ل‌هااین زمین باشد گواه حال‌هاکو تحدث جهره اخبارهادر سخن آید زمین و خارهاقرآن كريم، سورهٔ زلزال (۹۹)، آيات ۱ تا ۵Quran, Sooreh Az-Zalzala(#99), Line #1-5«إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا. وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا. وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا. يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا. بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَىٰ لَهَا.»«هنگامی که زمین را با [شدیدترین] لرزشش بلرزانند، و زمین بارهای گرانش را بیرون اندازد، و انسان بگوید: «زمین را چه شده‌است؟» آن روز است که زمین خبرهای خود را می‌گوید؛ زیرا که پروردگارت به او وحی کرده‌است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3174چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گولی کن و بگذر ز شومچون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو خداوندا ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختیقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #32«قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635در هر آن کاری که میل استت بدانقدرت خود را همی بینی عیاندر هر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی کین از خداستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsبستی تو هست ما را بر نیستی مطلقبستی مراد ما را بر شرط بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانترک معشوقی کن و کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsغلطم مگو که چون شد ز چگونگی برون شدتو چگونه‌ای ولیکن تو ز بی‌چگونه زادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 638, Divan e Shamsچنان گشت و چنین گشت چنان راست نیایدمدانید که چونید مدانید که چندیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsچه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم رانگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را بر تخت بنهادم تو راآیینه‌یی دادم تو را باشد که با ما خو کنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 435, Divan e Shamsاین عدم خود چه مبارک جایستکه مددهای وجود از عدمستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 950, Divan e Shamsبه هر کجا عدم آید وجود کم گرددزهی عدم که چو آمد ازو وجود افزودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1019یخرج الحی من المیت بدانکه عدم آمد امید عابدانحق تعالی زنده را از مرده بیرون کشد بدان که عدم مایه امیدواری پرستشگران استقرآن کریم، سوره روم (۳۰)، آیه ۱۹Quran, Sooreh Ar-Room(#30), Line #19«يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ.»«زنده را از مرده بيرون آرد و مرده را از زنده. و زمين را پس از مُردنش زنده مى‌سازد و شما نيز اين چنين از گورها بيرون شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #802تا لب بحر این نشان پایهاستپس نشان پا درون بحر لاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsهمه بی‌خودی پسندم همه تن چو گل بخندمبه طرب میان ببندم که چنین دری گشادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3218جهد کن در بی‌خودی خود را بیابزودتر والله اعلم بالصوابدر راه خدا چنان بکوش که به مرتبه بی‌خویشی رسی و در مرتبه بی‌خویشی من حقیقی خود را هر چه سریعتر بیابی و خدا به راستی و درستی داناتر استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsشمع جهان دوش نبد نور تو در حلقه ماراست بگو! شمع رخت دوش کجا بود کجاسوی دل ما بنگر کز هوس دیدن تونیست شد و سیر نشد از طلب و طال بقادوش کجا بود مهت خیمه و خیل و سپهتدولت آنجا که درو حسن تو بگشاد قبادوش به هر جا که بدی دانم کامروز ز غمگشته بود همچو دلم مسجد لا حول و لامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4088گفت ای یاران از آن دیوان نیمکه ز لاحولی ضعیف آید پیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsدوش همی‌گشتم من تا به سحر ناله‌کنانبدرک بالصبح بدا هیج نومی ‌و نفیماه چهارده شبه تو سحرگاه طالع شد خوابم را پریشان کرد و از بین بردسایه نوری تو و ما جمله جهان سایه تونور که دیده‌ست که او باشد از سایه جداگاه بود پهلوی او گاه شود محو دروپهلوی او هست خدا محو درو هست لقاسایه زده دست طلب سخت در آن نور عجبتا چو بکاهد بکشد نور خدایش به خداشرح جدایی و درآمیختگی سایه و نورلا یتناهی و لئن جئت بضعف مددابه پایان نمی‌رسد اگرچه تو هم مرا یاری مضاعف بکنیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۷۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #760اتصالی بی‌تکیف بی‌قیاسهست رب‌الناس را با جان ناسمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهقرآن كريم، سورهٔ كهف (١٨)، آيهٔ ١٠٩Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #109«قُلْ لَوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا.»«بگو: اگر دريا براى نوشتن كلمات پروردگار من مركب شود، دريا به پايان مى‌رسد و كلمات پروردگار من به پايان نمى‌رسد، هر چند درياى ديگرى به مدد آن بياوريم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 41, Divan e Shamsنور مسبب بود و هر چه سبب سایه اوبی‌سببی قد جعل‌الله لکل سبباخداوند بی سببی را سبب همه چیز قرار داده استآینه همدگر افتاد مسبب و سببهر که نه چون آینه گشتست ندید آینه را

برنامه شماره ۹۲۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۷ ژوئن ۲۰۲۲ - ۱۸ خرداد.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۰ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده را؟آن مهِ تابندهٔ فرخنده رابنده کند رویِ تو صد شاه راشاه کند خندهٔ تو بنده راخنده بیاموز گلِ سرخ راجلوه کن آن دولتِ پاینده رابسته بدان است درِ آسمانتا بکشد چون تو گشاینده رادیدهٔ قِطّارِ(۱) شترهایِ مستمنتظرانند کشاننده رازلف برافشان و در آن حلقه کشحلقِ دو صد حلقه رباینده(۲) راروزِ وصالست و صنم حاضرستهیچ مپا(۳) مدّتِ آینده راعاشقِ زخمست(۴) دفِ سخت رومیلِ لبست آن نیِ نالنده رابر رخِ دف چند طپانچه(۵) بزندم ده آن نایِ سِگالنده(۶) راور به طمع ناله برآرد رَباب(۷)خوش بگشا آن کفِ بخشنده راعیب مکن گر غزل ابتر(۸) بماندنیست وفا خاطرِ(۹) پرّنده را(۱) قِطار: صف شتران(۲) حلقه رباینده: کسی که در نوعی مسابقه حلقه را با نیزه برباید.(۳) مپا: منتظر مباش(۴) زخم: زخمه، ضربه(۵) طپانچه: ضربه، سیلی(۶) سِگالنده: جوینده، اندیشه کننده(۷) رَباب: نوعی ساز موسیقی، ابر پر باران(۸) ابتر: ناقص(۹) خاطر: خطاب یا واردی که بر دل گذرد و نپاید.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده را؟آن مهِ تابندهٔ فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند، اما گفتنشبا تو، روحُ‌الْقُدْس گوید بی‌مَنَشنی، تو گویی هم به گوشِ خویشتننی من و، نی غیرِ من، ای هم تو من  همچو آن وقتی که خواب اندر رَویتو ز پیشِ خود، به پیشِ خود شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2346, Divan e Shamsچو فرمود‌ست حق کَالصُّلْحُ خَیْرٌرها کن ماجرا(۱۰) را ای یگانهقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۲۸Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #128«…وَالصُّلْحُ خَيْرٌ…»«…كه آشتى بهتر است…»(۱۰) ماجرا: جنگ و کدورتِ خاطر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه تن اینجا، به باطن در چه کاری؟شکاری می‌کنی، یا تو شکاری؟حریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید، شرم داریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۱۱)(۱۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 323, Divan e Shamsجملهٔ بی‌قراریت از طلبِ قرارِ توستطالبِ بی‌ قرار شو تا که قرار آیدتجملهٔ ناگوارشت(۱۲) از طلبِ گوارش استترکِ گوارش ار کنی، زهر گوار آیدت(۱۳)جملهٔ بی‌مرادیت از طلبِ مرادِ توستور نه همه مرادها همچو نثار آیدت(۱۲) ناگوارش: سوء هضم، مجازاً تبه روزی، بدحالی(۱۳) گوار آمدن: گوارا شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتّر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذُو دَلال(۱۴)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این مُعجِبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #12«…قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ.»«… ابلیس گفت: من از آدم بهترم، مرا از آتش و او را از گل‌ آفریده‌ای.»(۱۴) ذُو دَلال: صاحب ناز و کرشمه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsبستی تو هستِ ما را، بر نیستیِّ مطلقبستی مرادِ ما را بر شرطِ بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۱۵)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جانترکِ معشوقی کن و، کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقی(۱۶)(۱۵) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۱۶) فایق: چیره، مسلط، برتر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبتِ من ز در درآمد، به مبارکی و شادیبه مرادِ دل رسیدم، به جهانِ بی‌مرادیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمرادِ دل ز تماشای باغِ عالم چیست؟به دستِ مردمِ چشم از رخِ تو گل چیدنمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3220هست پیرِ راه‌دانِ پر فِطَن(۱۷)جوی‌هایِ نفس و تن را جوی‌کَنجوی، خود را کی توانَد پاک کرد؟نافع از علمِ خدا شُد علم مردکی تراشد تیغ، دستهٔ خویش رارو، به جرّاحی سپار این ریش(۱۸) را(۱۷) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۱۸) ریش: زخم، جراحت------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635در هر آن کاری که میل استَت بدانقدرت خود را همی بینی عِیانواندر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی، کین از خداستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462 عزم‌ها و قصدها در ماجَراگاه گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۱۹) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۲۰) کی کاشتی؟(۱۹) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۲۰) اَمَل: آرزو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۲۱) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۲۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4469پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکستِ عاشقان؟عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»   مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۲۲) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۲۳) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کرد(۲۲) کاهلی: تنبلی(۲۳) رنجور: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگانِ خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4038عام می‌خوانند هر دَم نامِ پاکاین عمل نَکْند، چو نَبْوَد عشقناکمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذرّه‌یی گر جهدِ تو افزون بوددر ترازویِ خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #663بعد از آن این دو به بی‌هوشی روندوالِد و مولود آنجا یک شوندچونکه کردند آشتی شادی و دردمُطرِبان را تُرکِ ما بیدار کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من، خنده نهان دارم از اوروی تُرُش سازم از او، بانگ و فغان آرَم از اوبا تُرُشان لاغ(۲۴) کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم از او(۲۴) لاغ: شوخی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 96, Divan e Shamsخواهی که ز معده و لبِ هر خام گریزیپرگوهر و روتلخ(۲۵) همی‌باش چو دریا(۲۵) روتلخ: اخمو------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین(۲۶) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خویِ او(۲۶) قَرین: همنشین------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #838جز عنایت که گشاید چشم را؟جز محبّت که نشاند خشم را؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای کرده رو چو سرکه، چه گردد ار بخندی؟وَالله ز سرکه رویی(۲۷)، تو هیچ بَرنَبَندی(۲۸)ای لولیانِ(۲۹) لالا، با لا پَریده بالاوارسته زین هَیولا، فارغ ز چون و چندی(۲۷) سرکه‌رویی: ترش‌رویی، بی‌دماغی(۲۸) بَربستن: سود بردن، بهره‌مند شدن(۲۹) لولیان: جمعِ لولی به معنی سرمست، با نشاط------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2719هین بیآ ای جانِ جان و صد جهانخوش غنیمت‌دار نقدِ این زماندر مَدُزد آن رویِ مَه از شبروانسر مَکَش زین جُوی، ای آبِ روانتا لبِ جُو خندد از آبِ مَعین(۳۰)لب لبِ جُو سر برآرد یاسمینچون ببینی بر لبِ جُو سبزه مستپس بدان از دُور کآنجا آب هستگفت: سیماهُم وَجُوهٌ کردگارکه بُوَد غَمّازِ(۳۱) باران، سبزه‌زارحق تعال فرمود که باطن اشخاص از ظاهر رخسارشان نمایان است، به همین جهت وجود چمنزار حاکی از اینست که بارانی نازل شده است.قرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Ar-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»گر ببارد شب، نبیند هیچ‌کسکه بود در خواب هر نَفْس و نَفَستازگیِّ هر گلستانِ جمیلهست بر بارانِ پنهانی، دلیل(۳۰) آبِ مَعین: آب جاری و زلال(۳۱) غَمّاز: بسیار سخن‌چین، در اینجا به معنی آشکارکننده.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1478زورِ جانِ کوه‌ْکَن، شَقِّ حَجَر(۳۲)زورِ جانِ جان، در اِنْشَقَّ الْقَمَر(۳۳)(۳۲) شَقِّ حَجَر: شکافتن سنگ(۳۳) اِنشَقَّ الْقَمَر: شکافتن ماه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2867هر که او را مُقتدا(۳۴) سازد، بِرَستدر مقامِ امن و، آزادی نشست(۳۴) مُقتدا: پیش‌نماز، رهبر، پیشوا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبْر(۳۵) و سَنی(۳۶)خویش را بدخُو و خالی می‌کنی(۳۵) حَبر: دانشمند، دانا(۳۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جوید رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2781این حروفِ حال‌ هات از نسخِ(۳۷) اوستعزم و فسخت هم ز عزم و فَسخِ اوستجز نیاز و جز تضرّع(۳۸) راه نیستزین تقلّب هر قلم آگاه نیستاین، قلم داند ولی بر قدرِ خَودقدرِ خود پیدا کند در نیک و بد(۳۷) نَسْخ: نسخه‌برداری از روی کتاب، نوشتن(۳۸) تضرّع: زاری------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۳۹)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۴۰)دور کن آلت، بینداز اختیار(۳۹) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۴۰) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2081حافظان را گر نبینی ای عَیار(۴۱)اختیارت را ببین بی‌اختیار(۴۱) عَیار: مخفّفِ عَیّار به معنی جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3749در تضرّع جوی و در اِفنای خویشکز تفکر جز صُوَر ناید به پیشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوالِ دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیبِ(۴۲) رب(۴۲) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مِسّ و، اِکسیرش(۴۳) نظر(۴۳) اِکسیر: کیمیا------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1950ور نمی‌تانی به کعبه‌ی لطف پَرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه، قوی سرمایه‌ای استرحمتِ کُلّی، قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر، بهانه‌جو بُوَدتا که کی آن طفلِ او گریان شودطفلِ حاجاتِ شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت: اُدْعُوا(۴۴) الله، بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترینِ نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هُوی هُویِ باد و شیرافشانِ ابردر غمِ مااَند، یک ساعت تو صبر فِی السَّماءِ رِزْقُکُم نشنیده‌ای؟اندرین پستی چه بر چَفْسیده‌ای؟«مگر نشنیده‌ای که حق تعالی می‌فرماید: روزیِ شما در آسمان است؟ پس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ای؟»قرآن کریم، سوره ذاريات (۵۱)، آیه ٢٢ Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ.»    «و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»ترس و نومیدیت دان آوازِ غولمی‌کشد گوشِ تو تا قَعرِ سُفول(۴۵)هر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوَرَدبانگ گرگی دان که او مَردُم دَرَد(۴۴) اُدْعُوا: بخوانید(۴۵) سُفول: پستی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1905, Divan e Shamsنَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی(۴۶) رسیده‌ست غم بیش و غم کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»(۴۶) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیشِ بی‌دولت، بگردد او ز راهای بسا معشوق کآید ناشناختپیش بدبختی، نداند عشق باختاین غلط‌‌دِه(۴۷)، دیده را، حِرمانِ(۴۸) ماستوین مُقَلِّب(۴۹)، قلب را، سوءُالقضاست(۵۰)چون بُتِ سنگین، شما را قبله شدلعنت و کوری شما را ظُلّه(۵۱) شدچون بشاید سنگتان انبازِ حقچون نشاید عقل و جان همراز حق؟پشّهٔ مُرده، هُما را شد شریکچون نشاید زنده همرازِ مَلیک(۵۲)؟(۴۷) غلط‌ دِه: غلط انداز، هرچیز که آدمی را دچار اشتباه کند.(۴۸) حِرمان: بدبختی، محرومی(۴۹) مُقَلِّب: دگرگون کننده، واژگون کننده(۵۰) سوءُالقضا: قضای بد، بدفرجامی(۵۱) ظُلّه: سایبان، سایهٔ هرچیزِ سایه‌دار(۵۲) مَلیک: صاحب ملک، پادشاه. از اسماء الهی است؛ در اینجا مراد خداوند و زندگی است.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نَبْوَد بَتَر از ناشناختتو بَرِ یار و، ندانی عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2878باز چون پروانهٔ نسیان رسیدجانتان را جانبِ آتش کشیدکم کن ای پروانه، نسیان(۵۳) و شکیدر پرِ سوزیده بنگر تو یکیچون رهیدی، شُکرِ آن باشد که هیچسویِ آن دانه نداری پیچ پیچ(۵۴)تا تو را چون شکر گویی، بخشد اوروزیی بی‌دام و، بی‌خوفِ عدوشکرِ آن نعمت که‌تان آزاد کردنعمتِ حق را بباید یاد کرد(۵۳) نسیان: فراموشی(۵۴) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #345توبه می‌آرند هم پروانه‌وارباز نسیان می‌کَشَدْشان سویِ کارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #348بار دیگر بر گُمان طمعِ سود خویش زد بر آتشِ آن شمع، زودبار دیگر سوخت هم واپس بجَستباز کردش حرص دل ناسیّ و مستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2883چند اندر رنج‌ها و در بلاگفتی: از دامم رها دِه ای خدا؟تا چنین خدمت کنم، احسان کنمخاک اندر دیدهٔ شیطان زنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم؟ انارِ خندانمنبات و قند نتاند نمود سُمّاقی(۵۵)(۵۵) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستحَزم کن از خورد، کین زَهرین گیاستحَزم کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم(۵۶) در این راهِ دقیقنی قلاوزست و، نی رَه دانَد اویوسفا کم رو سویِ آن گرگ‌ْ خوحَزم، آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌هایِ این سراکه نه چربِش دارد و نی نوش، اوسِحر خوانَد، می‌دَمد در گوش، او(۵۶) قلاووز: راهنما، پیشرو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کِای مردِکار(۵۷)ای به هر رنجی به ما امّیدوارحُسنِ ظَنّ است و، امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دَم برتر آهر زمان که قصدِ خواندن باشدتیا ز مُصحف‌ها قِرائت بایدتمن در آن دَم وادَهَم چشمِ تو راتا فرو خوانی، مُعَظَّم جوهرا(۵۷) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1768لا شَک(۵۸)، این تَرکِ هوا تلخی‌دِه استلیک از تلخیِّ بُعدِ حق بِه استگر جِهاد و صَوم(۵۹) سخت است و خشنلیک این بهتر ز بُعدِ مُمتَحِن(۶۰)رنج کی مانَد دَمی که ذُوالـْمِنَن(۶۱)گویدت: چونی؟ تو ای رنجورِ منور نگوید، کِت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوقِ تو پرسش کردن استآن مَلیحان(۶۲) که طبیبانِ دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اند(۵۸) لا شَک: بدون شک، بی‌‌تردید(۵۹) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۶۰) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۶۱) ذُوالـْمِنَن: صاحبِ منت‌ها، صاحبِ عطاها، از صفاتِ خداوند(۶۲) مَلیح: نمکین، زیبا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1875لا نُسَلِّم(۶۳) و اعتراض، از ما برفتچون عوض می‌آید از مفقود، زَفْت(۶۴)چونکه بی‌آتش مرا گرمی رسدراضیَم گر آتشش ما را کُشدبی‌چراغی چون دهد او روشنیگر چراغت شد، چه افغان می‌کنی؟(۶۳) لا نُسَلِّم: تسليم نمی‌شويم(۶۴) زَفْت: ستبر، عظیم------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٠٧٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفلِ زَفتَست و، گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2301ای دَقوقی با دو چشمِ همچو جوهین مَبُر اومید، ایشان را بجوهین بجو، که رکنِ دولت، جُستن استهر گشادی، در دل اندر بستن استاز همهٔ کارِ جهان، پرداختهکو و کو می‌گو به جان، چون فاختهنیک بنگر اندرین ای مُحْتَجِبکه دعا را، بست حق در اَسْتَجِبْهر که را دل پاک شد از اِعتلال(۶۵)آن دعا‌اش می‌رود تا ذوالجلالقرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۶۰Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #60«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»«پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‌كنند زودا كه در عين خوارى به جهنم درآيند.»(۶۵) اِعتلال: بیماری، علّت، عارضه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsدیدهٔ قِطّارِ شترهایِ مستمنتظرانند کشاننده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 72, Divan e Shamsخُنُک(۶۶) آن اشتری کاو را مهارِ عشقِ حق باشدهمیشه مست می‌دارد میانِ اشتران ما را(۶۶) خُنُک: خوش، خوشا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsزلف برافشان و در آن حلقه کشحلقِ دو صد حلقه رباینده راحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۹۵تو گر خواهی که جاویدان جهان یکسر بیاراییصبا را گو که بردارد زمانی بُرقَع(۶۷) از رویتو گر رسم فنا خواهی که از عالم براندازیبرافشان تا فروریزد هزاران جان ز هر مویت(۶۷) بُرقَع: روبنده، روپوش------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1951گفت پیغمبر: که نَفْحَت‌هایِ(۶۸) حَقاندرین ایّام می‌آرد سَبَق(۶۹)گوش و هُش دارید این اوقات رادر رُبایید این چنین نَفحات رانَفْحِه آمد مر شما را دید و رفتهر که را می‌خواست جان بخشید و رفتنَفحِهٔ دیگر رسید، آگاه باشتا ازین هم وانمانی، خواجه‌تاش(۷۰)(۶۸) نَفحَت: بوی خوش، مراد عنایات و رحمت‌ها و دَمِ مبارکِ خداوندی است.(۶۹) سَبَق: پیشی گرفتن، پیش افتادن(۷۰) خواجه‌تاش: هریک از غلام یا نوکرانی که یک خواجه یا رئیس دارند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4686گوشِ بی‌گوشی درین دَم بَرگُشابهرِ رازِ یَفْعَلُ الله ما یَشامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 872, Divan e Shamsهِل تا کُشد تو را، نه که آبِ حیات اوست؟تلخی مکن که دوست، عسل وار می کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsروزِ وصالست و صنم حاضرستهیچ مپا مدّتِ آینده رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌ْکَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان، پیشِ جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و، ساحرستتا ز جهل و، خوابناکیّ و، فضولاو به پیشِ ما و، ما از وی مَلول(۷۱)تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کو کشاند ابرِ سَعد(۷۲)چشمِ او مانده ست در جویِ روانبی ‌خبر از ذوقِ آبِ آسمانمَرکبِ همّت سوی اسباب رانداز مُسَبِّب لاجَرَم محروم ماندآنکه بیند او مُسَبِّب را عَیانکی نهد دل بر سبب های جهان؟   (۷۱) مَلول: افسرده، اندوهگین(۷۲) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نحس------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsعاشقِ زخمست دفِ سخت رومیلِ لبست آن نیِ نالنده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsبر رخِ دف چند طپانچه بزندم ده آن نایِ سِگالنده رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570 عاشقم بر قهر و بر لطفش به جِدبوالعَجَب، من عاشقِ این هر دو ضدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsور به طمع ناله برآرد ربابخوش بگشا آن کفِ بخشنده رامولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالَم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و، آن آمد پناهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرحِ عدمکه چو پازهرست و، پنداریش سَممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2980برد هم‌جنسیِّ پَرْیانَش چنانکه رُباید روح را زخمِ سِنان(۷۳)چون بهشتی جنسِ جنّت آمده‌ستهم ز جنسیّت شود یزدانْ‌پرستنه نَبی فرمود: جود و مَحْمَده(۷۴)شاخِ جَنّت دان، به دنیا آمده؟(۷۳) سِنان: سر نیزه، نیزه(۷۴) مَحْمَده: ستایش، خصلت نیک------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1273 این سَخا، شاخی است از سروِ بهشتوای او کز کف چنین شاخی بِهِشت(۷۵)حدیث«بخشندگی، درختی از درختان بهشت است که شاخساران آن در دنیا فروهشته است. هر کس شاخه ای از آن گیرد، آن شاخه او را به بهشت راه بَرَد. و تنگ‌چشمی، درختی از درختان دوزخ است که شاخساران آن در دنیا فروهشته. هر کس شاخه ای از آن گیرد، آن شاخه، او را به دوزخ راه بَرَد.»(۷۵) هِشتَن: رها کردن، فروگذاشتن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کُنی مَر غیر را حَبْر(۷۶) و سَنی(۷۷)خویش را بَدخو و خالی می‌کُنیمُتَّصِل چون شُد دِلَت با آن عَدَن(۷۸)هین بِگو مَهْراس(۷۹) از خالی شُدنامر قُل زین آمدش کای راستینکم نخواهد شد بگو دریاست ایناَنْصِتوا یعنی که آبَت را به لاغ(۸۰)هین تَلَف کَم کُن، که لبْ‌خُشک است باغ(۷۶) حَبر: دانا، دانشمند(۷۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷۸) عَدَن: عالم قدس و جهان حقیقت(۷۹) مَهراس: نترس(۸۰) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.------------------------مجموع لغات:(۱) قِطار: صف شتران(۲) حلقه رباینده: کسی که در نوعی مسابقه حلقه را با نیزه برباید.(۳) مپا: منتظر مباش(۴) زخم: زخمه، ضربه(۵) طپانچه: ضربه، سیلی(۶) سِگالنده: جوینده، اندیشه کننده(۷) رَباب: نوعی ساز موسیقی، ابر پر باران(۸) ابتر: ناقص(۹) خاطر: خطاب یا واردی که بر دل گذرد و نپاید.(۱۰) ماجرا: جنگ و کدورتِ خاطر(۱۱) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۲) ناگوارش: سوء هضم، مجازاً تبه روزی، بدحالی(۱۳) گوار آمدن: گوارا شدن(۱۴) ذُو دَلال: صاحب ناز و کرشمه(۱۵) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۱۶) فایق: چیره، مسلط، برتر(۱۷) فِطَن: جمع فِطنَه، به معنی زیرکی، هوشیاری، دانایی(۱۸) ریش: زخم، جراحت(۱۹) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۲۰) اَمَل: آرزو(۲۱) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۲) کاهلی: تنبلی(۲۳) رنجور: بیمار(۲۴) لاغ: شوخی(۲۵) روتلخ: اخمو(۲۶) قَرین: همنشین(۲۷) سرکه‌رویی: ترش‌رویی، بی‌دماغی(۲۸) بَربستن: سود بردن، بهره‌مند شدن(۲۹) لولیان: جمعِ لولی به معنی سرمست، با نشاط(۳۰) آبِ مَعین: آب جاری و زلال(۳۱) غَمّاز: بسیار سخن‌چین، در اینجا به معنی آشکارکننده.(۳۲) شَقِّ حَجَر: شکافتن سنگ(۳۳) اِنشَقَّ الْقَمَر: شکافتن ماه(۳۴) مُقتدا: پیش‌نماز، رهبر، پیشوا(۳۵) حَبر: دانشمند، دانا(۳۶) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۳۷) نَسْخ: نسخه‌برداری از روی کتاب، نوشتن(۳۸) تضرّع: زاری(۳۹) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۴۰) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۴۱) عَیار: مخفّفِ عَیّار به معنی جوانمرد(۴۲) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن(۴۳) اِکسیر: کیمیا(۴۴) اُدْعُوا: بخوانید(۴۵) سُفول: پستی(۴۶) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.(۴۷) غلط‌ دِه: غلط انداز، هرچیز که آدمی را دچار اشتباه کند.(۴۸) حِرمان: بدبختی، محرومی(۴۹) مُقَلِّب: دگرگون کننده، واژگون کننده(۵۰) سوءُالقضا: قضای بد، بدفرجامی(۵۱) ظُلّه: سایبان، سایهٔ هرچیزِ سایه‌دار(۵۲) مَلیک: صاحب ملک، پادشاه. از اسماء الهی است؛ در اینجا مراد خداوند و زندگی است.(۵۳) نسیان: فراموشی(۵۴) پیچ پیچ: خَم در خَم و سخت پیچیده(۵۵) سُمّاقی: منسوب به سُمّاق، معرّب سُماک، گیاهی که میوهٔ آن مزهٔ ترش دارد، تُرُشی(۵۶) قلاووز: راهنما، پیشرو(۵۷) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.(۵۸) لا شَک: بدون شک، بی‌‌تردید(۵۹) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۶۰) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۶۱) ذُوالـْمِنَن: صاحبِ منت‌ها، صاحبِ عطاها، از صفاتِ خداوند(۶۲) مَلیح: نمکین، زیبا(۶۳) لا نُسَلِّم: تسليم نمی‌شويم(۶۴) زَفْت: ستبر، عظیم(۶۵) اِعتلال: بیماری، علّت، عارضه(۶۶) خُنُک: خوش، خوشا(۶۷) بُرقَع: روبنده، روپوش(۶۸) نَفحَت: بوی خوش، مراد عنایات و رحمت‌ها و دَمِ مبارکِ خداوندی است.(۶۹) سَبَق: پیشی گرفتن، پیش افتادن(۷۰) خواجه‌تاش: هریک از غلام یا نوکرانی که یک خواجه یا رئیس دارند.(۷۱) مَلول: افسرده، اندوهگین(۷۲) سَعد: خجسته، مبارک، مقابل نحس(۷۳) سِنان: سر نیزه، نیزه(۷۴) مَحْمَده: ستایش، خصلت نیک(۷۵) هِشتَن: رها کردن، فروگذاشتن(۷۶) حَبر: دانا، دانشمند(۷۷) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۷۸) عَدَن: عالم قدس و جهان حقیقت(۷۹) مَهراس: نترس(۸۰) لاغ: هزل، شوخی، در اینجا به معنی بیهوده است.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده راآن مه تابنده فرخنده رابنده کند روی تو صد شاه راشاه کند خنده تو بنده راخنده بیاموز گل سرخ راجلوه کن آن دولت پاینده رابسته بدان است در آسمانتا بکشد چون تو گشاینده رادیده قطار شترهای مستمنتظرانند کشاننده رازلف برافشان و در آن حلقه کشحلق دو صد حلقه رباینده راروز وصالست و صنم حاضرستهیچ مپا مدت آینده راعاشق زخمست دف سخت رومیل لبست آن نی نالنده رابر رخ دف چند طپانچه بزندم ده آن نای سگالنده راور به طمع ناله برآرد ربابخوش بگشا آن کف بخشنده راعیب مکن گر غزل ابتر بماندنیست وفا خاطر پرنده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsچند نهان داری آن خنده راآن مه تابنده فرخنده رامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند اما گفتنشبا تو روح‌القدس گوید بی‌منشنی تو گویی هم به گوش خویشتننی من و نی غیر من ای هم تو منهمچو آن وقتی که خواب اندر رویتو ز پیش خود به پیش خود شویمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2346, Divan e Shamsچو فرمود‌ست حق کالصلح خیررها کن ماجرا را ای یگانهقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱۲۸Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #128«…وَالصُّلْحُ خَيْرٌ…»«…كه آشتى بهتر است…»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه تن اینجا به باطن در چه کاریشکاری می‌کنی یا تو شکاریحریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید شرم داریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 323, Divan e Shamsجمله بی‌قراریت از طلب قرار توستطالب بی‌ قرار شو تا که قرار آیدتجمله ناگوارشت از طلب گوارش استترک گوارش ار کنی زهر گوار آیدتجمله بی‌مرادیت از طلب مراد توستور نه همه مرادها همچو نثار آیدتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذو دلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۱۲Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #12«…قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ.»«… ابلیس گفت: من از آدم بهترم، مرا از آتش و او را از گل‌ آفریده‌ای.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsبستی تو هست ما را بر نیستی مطلقبستی مراد ما را بر شرط بی‌مرادیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانترک معشوقی کن و کن عاشقیای گمان برده که خوب و فایقیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2842, Divan e Shamsبت من ز در درآمد به مبارکی و شادیبه مراد دل رسیدم به جهان بی‌مرادیحافظ، دیوان غزلیّات، غزل شمارهٔ ۳۹۳Poem(Qazal)# 393, Divan e Hafezمراد دل ز تماشای باغ عالم چیستبه دست مردم چشم از رخ تو گل چیدنمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3220هست پیر راه‌دان پر فطنجوی‌های نفس و تن را جوی‌کنجوی خود را کی تواند پاک کردنافع از علم خدا شد علم مردکی تراشد تیغ دسته خویش رارو به جراحی سپار این ریش رامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #635در هر آن کاری که میل استت بدانقدرت خود را همی بینی عیانواندر آن کاری که میلت نیست و خواستاندر آن جبری شدی کین از خداستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462عزم‌ها و قصدها در ماجراگاه گاهی راست می‌آید تو راتا به طمع آن دلت نیت کندبار دیگر نیتت را بشکندور به کلی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید امل کی کاشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4469پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکست عاشقانعاقلان اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان اشکسته با صد اختیارعاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید افسار عاقلان است اما از روی رضا و خرسندی بیایید بهار عاشقان استقرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»   مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگان خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4038عام می‌خوانند هر دم نام پاکاین عمل نکند چو نبود عشقناکمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3145ذره‌یی گر جهد تو افزون بوددر ترازوی خدا موزون بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1961بی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #663بعد از آن این دو به بی‌هوشی روندوالد و مولود آنجا یک شوندچونکه کردند آشتی شادی و دردمطربان را ترک ما بیدار کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2142, Divan e Shamsچون بجهد خنده ز من خنده نهان دارم از اوروی ترش سازم از او بانگ و فغان آرم از اوبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم از اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 96, Divan e Shamsخواهی که ز معده و لب هر خام گریزیپرگوهر و روتلخ همی‌باش چو دریامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخود بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #838جز عنایت که گشاید چشم راجز محبت که نشاند خشم رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2948, Divan e Shamsای کرده رو چو سرکه چه گردد ار بخندیوالله ز سرکه رویی تو هیچ برنبندیای لولیان لالا با لا پریده بالاوارسته زین هیولا فارغ ز چون و چندیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2719هین بیا ای جان جان و صد جهانخوش غنیمت‌دار نقد این زماندر مدزد آن روی مه از شبروانسر مکش زین جوی ای آب روانتا لب جو خندد از آب معینلب لب جو سر برآرد یاسمینچون ببینی بر لب جو سبزه مستپس بدان از دور کانجا آب هستگفت سیماهم وجوه کردگارکه بود غماز باران سبزه‌زارحق تعال فرمود که باطن اشخاص از ظاهر رخسارشان نمایان است به همین جهت وجود چمنزار حاکی از اینست که بارانی نازل شده استقرآن کریم، سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۴۱Quran, Sooreh Ar-Rahman(#55), Line #41«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ… .»«كافران را به نشان صورتشان مى‌شناسند… .»گر ببارد شب نبیند هیچ‌کسکه بود در خواب هر نفس و نفستازگی هر گلستان جمیلهست بر باران پنهانی دلیلمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1478زور جان کوه‌کن شق حجرزور جان جان در انشق القمرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2867هر که او را مقتدا سازد برستدر مقام امن و آزادی نشستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2781این حروف حال‌ هات از نسخ اوستعزم و فسخت هم ز عزم و فسخ اوستجز نیاز و جز تضرع راه نیستزین تقلب هر قلم آگاه نیستاین قلم داند ولی بر قدر خودقدر خود پیدا کند در نیک و بدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2081حافظان را گر نبینی ای عیاراختیارت را ببین بی‌اختیارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3749در تضرع جوی و در افنای خویشکز تفکر جز صور ناید به پیشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393خفته از احوال دنیا روز و شبچون قلم در پنجه تقلیب ربمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1950ور نمی‌تانی به کعبه‌ی لطف پرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه قوی سرمایه‌ای استرحمت کلی قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر بهانه‌جو بودتا که کی آن طفل او گریان شودطفل حاجات شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت ادعوا الله بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترینِ نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هوی هوی باد و شیرافشان ابردر غم مااند یک ساعت تو صبرفی السما رزقکم نشنیده‌ایاندرین پستی چه بر چفسیده‌ایمگر نشنیده‌ای که حق تعالی می‌فرماید روزی شما در آسمان استپس چرا به این دنیای پست چسبیده‌ایقرآن کریم، سوره ذاريات (۵۱)، آیه ٢٢ Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #22«وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ.»    «و رزق شما و هر چه به شما وعده شده در آسمان است.»ترس و نومیدیت دان آواز غولمی‌کشد گوش تو تا قعر سفولهر ندایی که تو را بالا کشیدآن ندا می‌دان که از بالا رسیدهر ندایی که تو را حرص آوردبانگ گرگی دان که او مردم دردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1905, Divan e Shamsنفخت فیه من روحی رسیده‌ستغم بیش و غم کم را رها کنقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2761ای بسا دولت که آید گاه گاهپیش بی‌دولت بگردد او ز راهای بسا معشوق کاید ناشناختپیش بدبختی نداند عشق باختاین غلط‌‌ده دیده را حرمان ماستوین مقلب قلب را سوءالقضاستچون بت سنگین شما را قبله شدلعنت و کوری شما را ظله شدچون بشاید سنگتان انبازِ حقچون نشاید عقل و جان همراز حقپشه مرده هما را شد شریکچون نشاید زنده همراز ملیکمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3781آفتی نبود بتر از ناشناختتو بر یار و ندانی عشق باختمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2878باز چون پروانه نسیان رسیدجانتان را جانب آتش کشیدکم کن ای پروانه نسیان و شکیدر پر سوزیده بنگر تو یکیچون رهیدی شکر آن باشد که هیچسوی آن دانه نداری پیچ پیچتا تو را چون شکر گویی بخشد اوروزیی بی‌دام و بی‌خوف عدوشکر آن نعمت که‌تان آزاد کردنعمت حق را بباید یاد کردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #345توبه می‌آرند هم پروانه‌وارباز نسیان می‌کشدشان سوی کارمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #348بار دیگر بر گمان طمع سود خویش زد بر آتش آن شمع زودبار دیگر سوخت هم واپس بجستباز کردش حرص دل ناسی و مستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۸۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2883چند اندر رنج‌ها و در بلاگفتی از دامم رها ده ای خداتا چنین خدمت کنم احسان کنمخاک اندر دیده شیطان زنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3101, Divan e Shamsچگونه خنده بپوشم انار خندانمنبات و قند نتاند نمود سماقیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستحزم کن از خورد کین زهرین گیاستحزم کردن زور و نور انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدهر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌ خوحزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌های این سراکه نه چربش دارد و نی نوش اوسحر خواند می‌دمد در گوش اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کای مردکارای به هر رنجی به ما امیدوارحسن ظن است و امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دم برتر آهر زمان که قصد خواندن باشدتیا ز مصحف‌ها قرائت بایدتمن در آن دم وادهم چشم تو راتا فرو خوانی معظم جوهرامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1768لا شک این ترک هوا تلخی‌ده استلیک از تلخی بعد حق به استگر جهاد و صوم سخت است و خشنلیک این بهتر ز بعد ممتحنرنج کی ماند دمی که ذوالـمننگویدت چونی تو ای رنجور منور نگوید کت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوق تو پرسش کردن استآن ملیحان که طبیبان دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1875لا نسلم و اعتراض از ما برفتچون عوض می‌آید از مفقود زفتچونکه بی‌آتش مرا گرمی رسدراضیم گر آتشش ما را کشدبی‌چراغی چون دهد او روشنیگر چراغت شد چه افغان می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٠٧٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2301ای دقوقی با دو چشم همچو جوهین مبر اومید ایشان را بجوهین بجو که رکن دولت جستن استهر گشادی در دل اندر بستن استاز همه کار جهان پرداختهکو و کو می‌گو به جان چون فاختهنیک بنگر اندرین ای محتجبکه دعا را بست حق در استجبهر که را دل پاک شد از اعتلالآن دعا‌اش می‌رود تا ذوالجلالقرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۶۰Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #60«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»«پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‌كنند زودا كه در عين خوارى به جهنم درآيند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsدیده قطار شترهای مستمنتظرانند کشاننده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 72, Divan e Shamsخنک آن اشتری کاو را مهار عشقِ حق باشدهمیشه مست می‌دارد میان اشتران ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsزلف برافشان و در آن حلقه کشحلق دو صد حلقه رباینده راحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۹۵تو گر خواهی که جاویدان جهان یکسر بیاراییصبا را گو که بردارد زمانی برقع از رویتو گر رسم فنا خواهی که از عالم براندازیبرافشان تا فروریزد هزاران جان ز هر مویتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۹۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1951گفت پیغمبر که نفحت‌های حقاندرین ایام می‌آرد سبقگوش و هش دارید این اوقات رادر ربایید این چنین نفحات رانفحه آمد مر شما را دید و رفتهر که را می‌خواست جان بخشید و رفتنفحه دیگر رسید آگاه باشتا ازین هم وانمانی خواجه‌تاشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4686گوش بی‌گوشی درین دم برگشابهر راز یفعل الله ما یشامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 872, Divan e Shamsهل تا کشد تو را نه که آب حیات اوستتلخی مکن که دوست عسل وار می کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsروز وصالست و صنم حاضرستهیچ مپا مدت آینده رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3782آن سلیمان پیش جمله حاضرستلیک غیرت چشم‌بند و ساحرستتا ز جهل و خوابناکی و فضولاو به پیش ما و ما از وی ملولتشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کو کشاند ابر سعدچشم او مانده ست در جوی روانبی ‌خبر از ذوق آب آسمانمرکب همت سوی اسباب رانداز مسبب لاجرم محروم ماندآنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب های جهان   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsعاشق زخمست دف سخت رومیل لبست آن نی نالنده رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsبر رخ دف چند طپانچه بزندم ده آن نای سگالنده رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1570عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدبوالعجب من عاشق این هر دو ضدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 253, Divan e Shamsور به طمع ناله برآرد ربابخوش بگشا آن کف بخشنده رامولوى، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #822جمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1445بازگرد اکنون تو در شرح عدمکه چو پازهرست و پنداریش سممولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۹۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2980برد هم‌جنسی پریانش چنانکه رباید روح را زخم سنانچون بهشتی جنس جنت آمده‌ستهم ز جنسیت شود یزدان‌پرستنه نبی فرمود جود و محمدهشاخ جنت دان به دنیا آمدهمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1273این سخا شاخی است از سرو بهشتوای او کز کف چنین شاخی بهشتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمتصل چون شد دلت با آن عدنهین بگو مهراس از خالی شدنامر قل زین آمدش کای راستینکم نخواهد شد بگو دریاست اینانصتوا یعنی که آبت را به لاغهین تلف کم کن که لب‌خشک است باغ

برنامه شماره ۹۱۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۳۱ می ۲۰۲۲ - ۱۱ خرداد.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۹ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsکالبدِ ما ز خواب کاهل و مشغول خاستآنکه به رقص آوَرَد کاهل ما را کجاست؟آنکه به رقص آوَرَد پردهٔ دل بردَرَداین همه بویِش کند، دیدنِ او خود جداستجنبشِ خلقان ز عشق، جنبشِ عشق از ازلرقصِ هوا از فلک، رقصِ درخت از هواستدل چو شد از عشق گرم، رفت ز دل ترس و شرمشد نفَسَش آتشین، عشق یکی اژدهاستساقیِ جان در قدح دوش اگر دُرد ریختدُردیِ ساقیِّ ما جمله صفا در صفاستبادهٔ عشق ای غلام نیست حلال و حرامپر کن و پیش آر جام، بنگر نوبت که راستای دلِ پاکِ تمام، بر تو هزاران سلامجملهٔ خوبان غلام، جملهٔ خوبی تو راستسجده کنم پیشِ یار، گوید دل: هوش داردادنِ جان در سجود، جانِ همه سجده‌هاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsکالبدِ ما ز خواب کاهل و مشغول خاستآنکه به رقص آوَرَد کاهل ما را کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1603من بُدم غافل به شغلِ قال و قیلبود در باطن چنین رنجی ثقیلچون به جِد مشغول باشد آدمیاو ز دیدِ رنجِ خود باشد عَمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1644هر زمان دل را دگر رایی بُوَدآن نَه از وی، لیک از جایی بُوَدپس چرا ایمن شوی بر رایِ دلعهد بندی تا شوی آخِر خَجِل؟این هم از تأثیرِ حکم است و قَدَرچاه می‌بینیّ و، نتوانی حَذَرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت: می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناهِ خویش رامن شکستم حرمتِ اَیمانِ(۱) اوپس یمینم(۲) بُرد دادِستانِ اومن شکستم عهد و، دانستم بَدستتا رسید آن شومیِ جُرأت به دست(۱) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۲) یَمین: دست راست------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1692وآن که او دانست، او فرمان‌رواستبا خدا سامانِ پیچیدن کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیم؟گر ز خوش‌چشمان، کَرَشم(۳) آموختیمهست بر اسباب، اسبابی دگردر سبب منگر، در آن افگن نظرانبیا در قطعِ اسباب آمدندمعجزاتِ خویش بر کیوان زدند(۴)(۳) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی(۴) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطعِ سببعِزِّ درویش و، هلاکِ بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بندِ خلق، جز اسباب نیست   هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کارِ من بی علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۵)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۵) سَقیم: بیمار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ(۶) بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ علل(۶) نَفَخْتُ: دمیدم------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق، قدم بر وی نَهَد از لامکانآنگه او ساکن شود از کُنْ فَكانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گُسترد بهرِ ما بِساط(۷)که: بگویید از طریقِ اِنبساط (۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1717من تو را بی‌این کرامت‌ها ز پیشخود تسلّی دادَمی از ذاتِ خویشاین کرامت بهرِ ایشان دادمتوین چراغ از بهرِ آن بنهادمتتو از آن بگذشته‌یی کز مرگِ تنترسی، وَز تفریقِ اجزایِ بدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1723او همی ‌پنداشت کایشان در همآنوهم و تخویفند و وسواس و گُمانکه بُوَدشان لرزه و تخویف(۸) و ترساز توهّم‌ها و تهدیداتِ نَفْس(۹)او نمی‌دانست کایشان رَسته‌اندبر دریچهٔ نورِ دل بنشسته‌اند(۸) تخویف: ترساندن(۹) تهدیداتِ نَفْس: منظور وسوسه‌های روانی و یا تهدیدهایی است که از ناحیهٔ فرعون نسبت به شکنجه و قتل آنان صورت گرفت.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1741پا و زانواَش نلرزد هر دَمیرو تُرُش کی دارد او از هر غمی؟خیز فرعونا که ما آن نیستیمکه به هر بانگیّ و، غولی بیستیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1745خوشتر از تجرید(۱۰) از تَن وز مِزاجنیست ای فرعونِ بی‌الهامِ گیج(۱۰) تجرید: مجّرد شدن و رهیدن از بدن مادّی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1753هر قدم را از سرِ بینش نهماز عِثار و، اوفتادن وارَهممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگانِ جفتِ عَونبر زمین آهسته می‌رانند و هَون(۱۱) حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌اند، در روی زمین به آهستگی و  فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام برمی‌دارند.(۱۱) هَون: نرمی و آسانی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دست(۱۲)(۱۲) پا و دست: کنایه از وسیله و ابزار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #216هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم(۱۳) در این راهِ دقیقنی قلاوزست و، نی رَه دانَد اویوسفا کم رو سویِ آن گرگ‌ْ‌خو(۱۳) قلاووز: راهنما، پیشرو------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت: مُفتیِّ(۱۴) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۱۵) آن بده(۱۴) مُفتی: فتوا دهنده(۱۵) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #219حَزم، آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌هایِ این سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حَزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگوئی: مست و خواهانِ من‌انددعوتِ ایشان، صفیرِ مُرغ دانکه کند صیّاد در مَکْمَن نهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #475حازِمی(۱۶) باید که ره تا دِه بَرَدحَزم نبود طمعْ طاعون آورد(۱۶) حازم: محتاط و زیرک، با تدبیر------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #477کَس نداند مکرِ او اِلّا خدادر خدا بگْریز و وارَه زآن دَغامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196 تا کنی مر غیر را حَبر(۱۷) و سَنی(۱۸)خویش را بدخو و خالی می‌کنی(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مردهٔ خود را رها کرده‌ست اومردهٔ بیگانه را جویَد رَفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گریمدّتی بنشین و، بر خود می‌گِریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کِای مردِکار(۱۹)ای به هر رنجی به ما امّیدوارحُسنِ ظَنّ است و، امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دَم برتر آهر زمان که قصدِ خواندن باشدتیا ز مُصحف‌ها قِرائت بایدتمن در آن دَم وادَهَم چشمِ تو راتا فرو خوانی، مُعَظَّم جوهرا(۱۹) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1875لا نُسَلِّم(۲۰) و اعتراض، از ما برفتچون عوض می‌آید از مفقود، زَفْتچونکه بی‌آتش مرا گرمی رسدراضیَم گر آتشش ما را کُشدبی‌چراغی چون دهد او روشنیگر چراغت شد، چه افغان می‌کنی؟(۲۰) لا نُسَلِّم: تسليم نمی‌شويم------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1910بهرِ یزدان می‌زید نه بهرِ گنجبهرِ یزدان می‌مُرَد نه از خوف و رنجهست ایمانش برایِ خواستِ اونه برایِ جَنّت و اَشجار و جُوترکِ کفرش هم برایِ حق بُوَدنه ز بیم آنکه در آتش رودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1916پس چرا لابه کُند او یا دعاکه بگردان ای خداوند این قضا؟مرگِ او و، مرگِ فرزندانِ اوبهرِ حق، پیشش چو حلوا در گلونزعِ(۲۱) فرزندان، بَرِ آن باوفاچون قَطایف(۲۲) پیشِ شیخِ بی‌نواپس چرا گوید دعا؟ الّا مگر(۲۳)در دعا بیند رضایِ دادگر(۲۱) نزع: جان کندن، در اصل به معنی کندن است.(۲۲) قَطایف: نام حلوایی لطیف و خوش‌طعم(۲۳) مگر: مگر در این بیت معنی تحقیق می‌دهد نه حرف استثناء------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد، بیکار شدعضو از تن قطع شد، مُردار شدتا نپیوندد به کل بارِ دِگَرمُرده باشد، نبودش از جان خبرور بجنبد، نیست آن را خود سَنَدعضوِ نو بُبْریده هم جنبش کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الَْمنون(۲۴)(۲۴) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1945با چنین تقویٰ و اَوْراد(۲۵) و قیامطالبِ خاصانِ حق بودی مُدامدر سفر مُعْظَم مُرادش آن بُدیکه دَمی بر بندهٔ خاصی زدیاین همی‌گفتی، چو می‌رفتی به راهکُن قرینِ خاصگانم ای اله(۲۵) اَوْراد: ذکرها، جمعِ وِرد------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1951مِهر من داری چه می‌جویی دگر؟چون خدا با توست، چون جویی بشر؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1955حرص اندر عشقِ تو فخر است و جاهحرص اندر غیرِ تو ننگ و تباهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1960همچو مُسْتَسقی کز آبش سیر نیستبر هر آنچه یافتی بِالله مَایستبی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار، صدرِ توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1971می‌روم، یعنی نمی‌ارزد بدآن؟عشقِ جانان کم مَدان از عشقِ نانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1976تو مَبین این پای‌ها را بر زمینزآنکه بر دل می‌رود عاشق، یقینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2040چشم می‌مالیم، اینجا باغ نیستیا بیابانی‌ست، یا مشکل رهی‌ستای عجب چندین دراز این گفت و گوچون بود بیهوده؟ ور خود هست، کو؟من همی‌گویم چو ایشان ای عَجَباین چنین مُهری چرا زد صُنعِ رَب؟زین تنازع‌ها محمّد در عجبدر تعجّب نیز مانده بُولهبزین عجب تا آن عجب فرقی‌ست ژرفتا چه خواهد کرد سلطانِ شِگَرف؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2053آمد الهامِ خدا، کای با فُروزمی عجب داری ز کارِ ما هنوز؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2081حافظان را گر نبینی ای عَیار(۲۶)اختیارت را ببین بی‌اختیار(۲۶) عَیار: مخفّفِ عَیّار به معنی جوانمرد------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۲۷)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۲۸)دور کن آلت، بینداز اختیار(۲۷) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۲۸) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2093جز به آبِ چشم نتوان شستن آنچون نجاساتِ بواطن(۲۹) شد عیان(۲۹) بواطن: جمع باطن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و، خواه جاه و، خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن، خُمارت می‌زنداین خُمارِ غم، دلیل آن شده‌ستکه بدان مفقود، مستی‌ّات بُده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263دل، تو این آلوده را پنداشتیلاجَرَم دل ز اهلِ دل برداشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2269دل نباشد غیر آن دریایِ نوردل نظرگاهِ خدا، وآنگاه کور؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2274هر که را دامن درست است و مُعَدّ(۳۰)آن نثارِ دل بدآن کس می‌رسد(۳۰) مُعَدّ: آماده شده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2280پیر، عقل آمد، نه آن مویِ سپیدمو نمی‌گنجد در این بخت و امیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2295سال‌ها در حسرتِ ایشان بماندعمرها در شوقِ ایشان، اشک راندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2287او فضولی بوده است از اِنقباض(۳۱)کرد بر مختارِ مطلق، اِعتراض(۳۱) انقباض: دلتنگی و قبض------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2302هین بجو، که رکنِ دولت، جُستن استهر گشادی، در دل اندر بستن استاز همهٔ کارِ جهان، پرداختهکو و کو می‌گو به جان، چون فاختهنیک بنگر اندرین ای مُحْتَجِبکه دعا را، بست حق در اَسْتَجِبْقرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۶۰Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #60«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»«پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‌كنند زودا كه در عين خوارى به جهنم درآيند.»هر که را دل پاک شد از اِعْتلال(۳۲)آن دعااش می‌رود تا ذوالجلال(۳۲) اِعْتلال: بيماری، علّت، عارضه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2326مَکسبِ کوران بُوَد لابه و، دعاجز لبِ نانی نیابند از عطامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2332در دلِ من آن دعا انداختیصد امید اندر دلم افراختیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2335اعتمادش بود بر خوابِ درستدر چَهْ و زندان جز آن را می‌نَجُستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2340قایلِ این بانگ نآید در نظرلیک دل بشناخت قایل را ز اثرقوّتیّ و، راحتیّ و، مُسْنَدیدر میان جان فتادش ز آن ندا چاه شد بر وی بدآن بانگِ جلیلگُلشن و بزمی چو آتش بر خلیلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2348هر که خوابی دید از روزِ اَلَسْتمست باشد در رَهِ طاعات، مستمی‌کشد چون اشترِ مست این جوالبی فُتور و، بی گُمان و، بی‌ملالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2353در اَلَسْت آن‌کو چنین خوابی ندیداندرین دنیا نشد بنده و مُریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2355پای، پیش و، پای، پس در راهِ دینمی‌نهد با صد تردّد بی‌یقینوامْدارِ شرحِ اینم، نَک گروور شتابستت، ز اَلَمْ نَشْرَح شنوقرآن كريم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #1-3«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ. وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ. الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟ و بار گرانت را از پشتت برنداشتيم؟ بارى كه بر پشت تو سنگينى مى‌كرد؟»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2360کور از خلقان طمع دارد ز جهلمن ز تو، کز توست هر دشوار، سهلآن یکی کورم ز کوران بشمریداو نیاز و جان و اخلاصم ندیدکوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی و یُصِمّ است ای حَسَنای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیرِ خدا، بینا بدومقتضایِ عشق این باشد بگوتو که بینایی، ز کورانم مداردایرم برگردِ لطفت ای مدارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2367می‌نداند خلق، اَسرارِ مراژاژ می‌دانند گفتارِ مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی روزن استاصلِ دین، ای بنده رَوْزَن کردن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۳۳) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»   (۳۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1639هر زمان دل را دگر میلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نَهَمکُلُّ اَصْباحٍ لَنا شَأْنٌ جدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لا یَحیددر هر بامداد (هر لحظه) کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #588 خوابناکی کو ز یَقْظَت(۳۴) می‌جهد  دایهٔ وسواس عِشوه‌ش می‌دهد(۳۴) یَقْظَت: بیداری------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه هر شیوه که گردد شاخ رقصاننباشد غایب از بادِ بهاریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فَسادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌‌وسیلت سازدشزان وسیلت بحر، دُور اندازدش مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۳۵)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جان(۳۵) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2682مر تو را مشغولیی بخشد درون که نپردازی از آن سویِ بُرونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsآنکه به رقص آوَرَد پردهٔ دل بردَرَداین همه بویِش کند، دیدنِ او خود جداستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsدل چو شد از عشق گرم، رفت ز دل ترس و شرمشد نفَسَش آتشین، عشق یکی اژدهاستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۳۶) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ» «و نه هيچ كس همتاى اوست.»(۳۶) طبله: صندوقچه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خوداگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۷)از دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این مُعْجِبی(۳۸) بیرون رودعلّت ابلیس اَنَا‌خیری بده‌ستوین مرض، در نفسِ هر مخلوق هست(۳۷) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۳۸) مُعْجِبی: خودبینی------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #612عشق و ناموس(۳۹)، ای برادر راست نیستبر درِ ناموس ای عاشق مَایستوقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پردهٔ شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»(۳۹) ناموس: در اینجا به معنی آبروی تصنُّعی من ذهنی است.-----------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و، جایِ خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1261از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به مُلک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چارهٔ آن دل عطای مُبدِلی(۴۰) ‌استدادِ او را قابلیّت شرط نیستبلکه شرطِ قابلیّت دادِ(۴۱) اوست داد، لُبّ و قابلیّت هست پوست(۴۰) مُبدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده.(۴۱) داد: عطا، بخشش------------مولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsساقیِ جان در قدح دوش اگر دُرد ریختدُردیِ ساقیِّ ما جمله صفا در صفاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا، شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب اَنْصِتوامولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم،‌ بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsبادهٔ عشق ای غلام نیست حلال و حرامپر کن و پیش آر جام، بنگر نوبت که راستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۷۶Poem (Qazal) # 276, Divan e Hafezساقیا، در گردشِ ساغر تعلّل تا به چند؟دور چون با عاشقان اُفتد تَسَلسُل بایدشمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم،‌ بیت ۸۴۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #842مشتری شو تا بجنبد دستِ منلعل زاید معدنِ آبَسْتِ(۴۲) منمشتری گرچه که سُست و بارِد(۴۳) است دعوتِ دين کن، که دعوت وارد استباز پَرّان کن حَمامِ(۴۴) روح گیردر رهِ دعوت طریقِ نوح گیرخدمتی می‌کن برایِ کردگاربا قبول و ردِّ خلقانت چه کار؟(۴۲) آبَسْت: آبستن(۴۳) بارد: سرد(۴۴) حَمام: كبوتر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsای دلِ پاکِ تمام، بر تو هزاران سلامجملهٔ خوبان غلام، جملهٔ خوبی تو راستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #517دِه مرو، دِه مرد را احمق کندعقل را بی نور و بی رونق کندقولِ پیغمبر شنو ای مُجتبیگورِ عقل آمد وطن در روستاهر که در رُستا(۴۵) بُوَد روزیّ و شامتا به ماهی عقلِ او نَبْوَد تمام(۴۵) رُستا: مخفّف روستا------------حدیث«لا تَسكُنِ الْكُفورَ فَاِنَّ ساكنَ الْكُفورِ كَساكِنِ الْقُبورِ.»«در روستا منزل مَگُزین که ساکن در روستا همچون ساکن در قبر است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طَهِّرا بَیْتی(۴۶) بیان پاکی ‌استگنج نور است، ار طلسمش خاکی است خانه دل را باید از پلیدی ها پاک کرد، کالبد عنصری، گنجینه انوار الهی است، گرچه طلسم آن، جسم خاکی است.قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ام را پاک کنید برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان.»(۴۶) طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.------------------------مجموع لغات:(۱) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۲) یَمین: دست راست(۳) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی(۴) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.(۵) سَقیم: بیمار(۶) نَفَخْتُ: دمیدم(۷) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره(۸) تخویف: ترساندن(۹) تهدیداتِ نَفْس: منظور وسوسه‌های روانی و یا تهدیدهایی است که از ناحیهٔ فرعون نسبت به شکنجه و قتل آنان صورت گرفت.(۱۰) تجرید: مجّرد شدن و رهیدن از بدن مادّی(۱۱) هَون: نرمی و آسانی(۱۲) پا و دست: کنایه از وسیله و ابزار(۱۳) قلاووز: راهنما، پیشرو(۱۴) مُفتی: فتوا دهنده(۱۵) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۱۶) حازم: محتاط و زیرک، با تدبیر(۱۷) حَبر: دانشمند، دانا(۱۸) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۱۹) مردِکار: آن که کارها را به نحو احسن انجام دهد، ماهر، استاد، حاذق، لایق، مرد کار الهی.(۲۰) لا نُسَلِّم: تسليم نمی‌شويم(۲۱) نزع: جان کندن، در اصل به معنی کندن است.(۲۲) قَطایف: نام حلوایی لطیف و خوش‌طعم(۲۳) مگر: مگر در این بیت معنی تحقیق می‌دهد نه حرف استثناء(۲۴) رَیْبُ الَْمنون: حوادثِ ناگوار(۲۵) اَوْراد: ذکرها، جمعِ وِرد(۲۶) عَیار: مخفّفِ عَیّار به معنی جوانمرد(۲۷) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۲۸) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۲۹) بواطن: جمع باطن(۳۰) مُعَدّ: آماده شده(۳۱) انقباض: دلتنگی و قبض(۳۲) اِعْتلال: بيماری، علّت، عارضه(۳۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۳۴) یَقْظَت: بیداری(۳۵) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۳۶) طبله: صندوقچه(۳۷) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۳۸) مُعْجِبی: خودبینی(۳۹) ناموس: در اینجا به معنی آبروی تصنُّعی من ذهنی است.(۴۰) مُبدِل: بَدَل کننده، تغییر دهنده.(۴۱) داد: عطا، بخشش(۴۲) آبَسْت: آبستن(۴۳) بارد: سرد(۴۴) حَمام: كبوتر(۴۵) رُستا: مخفّف روستا(۴۶) طَهِّرا بَیْتی: خانه‌ام را پاک کنید.----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsکالبد ما ز خواب کاهل و مشغول خاستآنکه به رقص آورد کاهل ما را کجاستآنکه به رقص آورد پرده دل بردرداین همه بویش کند دیدن او خود جداستجنبش خلقان ز عشق جنبش عشق از ازلرقص هوا از فلک رقص درخت از هواستدل چو شد از عشق گرم رفت ز دل ترس و شرمشد نفسش آتشین عشق یکی اژدهاستساقی جان در قدح دوش اگر درد ریختدردی ساقی ما جمله صفا در صفاستباده عشق ای غلام نیست حلال و حرامپر کن و پیش آر جام بنگر نوبت که راستای دل پاک تمام بر تو هزاران سلامجمله خوبان غلام جمله خوبی تو راستسجده کنم پیش یار گوید دل هوش داردادن جان در سجود جان همه سجده‌هاستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsکالبد ما ز خواب کاهل و مشغول خاستآنکه به رقص آورد کاهل ما را کجاستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1603من بدم غافل به شغل قال و قیلبود در باطن چنین رنجی ثقیلچون به جد مشغول باشد آدمیاو ز دید رنج خود باشد عمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1644هر زمان دل را دگر رایی بودآن نه از وی لیک از جایی بودپس چرا ایمن شوی بر رای دلعهد بندی تا شوی آخر خجلاین هم از تأثیر حکم است و قدرچاه می‌بینی و نتوانی حذرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687گفت می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناه خویش رامن شکستم حرمت ایمان اوپس یمینم برد دادستان اومن شکستم عهد و دانستم بدستتا رسید آن شومی جرأت به دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1692وآن که او دانست او فرمان‌رواستبا خدا سامان پیچیدن کجاستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515چشم بر اسباب از چه دوختیمگر ز خوش‌چشمان کرشم آموختیمهست بر اسباب اسبابی دگردر سبب منگر در آن افگن نظرانبیا در قطع اسباب آمدندمعجزات خویش بر کیوان زدندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520جمله قرآن هست در قطع سببعز درویش و هلاک بولهبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313چشم‌ بند خلق جز اسباب نیست  هر که لرزد بر سبب ز اصحاب نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626کار من بی علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381حق قدم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کن فكانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1717من تو را بی‌این کرامت‌ها ز پیشخود تسلی دادمی از ذات خویشاین کرامت بهر ایشان دادمتوین چراغ از بهر آن بنهادمتتو از آن بگذشته‌یی کز مرگ تنترسی وز تفریق اجزای بدنمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1723او همی ‌پنداشت کایشان در همآنوهم و تخویفند و وسواس و گمانکه بودشان لرزه و تخویف و ترساز توهم‌ها و تهدیدات نفساو نمی‌دانست کایشان رسته‌اندبر دریچه نور دل بنشسته‌اندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1741پا و زانواش نلرزد هر دمیرو ترش کی دارد او از هر غمیخیز فرعونا که ما آن نیستیمکه به هر بانگی و غولی بیستیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1745خوشتر از تجرید از تن وز مزاجنیست ای فرعون بی‌الهام گیجمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۷۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1753هر قدم را از سر بینش نهماز عثار و اوفتادن وارهممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگان جفت عونبر زمین آهسته می‌رانند و هونحق تعالی فرموده است بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته‌اند در روی زمین به آهستگی و  فروتنی تسلیم و فضا گشایی گام برمی‌دارندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #216هر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌خومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #219حزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌های این سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگوئی مست و خواهان من‌انددعوت ایشان صفیر مرغ دانکه کند صیاد در مکمن نهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۵ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #475حازمی باید که ره تا ده بردحزم نبود طمع طاعون آوردمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۷ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #477کس نداند مکر او الا خدادر خدا بگریز و واره زآن دغامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196 تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151مرده خود را رها کرده‌ست اومرده بیگانه را جوید رفومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479دیده آ بر دیگران نوحه‌گریمدتی بنشین و بر خود می‌گریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1865آمد از حضرت ندا کای مردکارای به هر رنجی به ما امیدوارحسن ظن است و امیدی خوش تو راکه تو را گوید به هر دم برتر آهر زمان که قصد خواندن باشدتیا ز مصحف‌ها قرائت بایدتمن در آن دم وادهم چشم تو راتا فرو خوانی معظم جوهرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1875لا نسلم و اعتراض از ما برفتچون عوض می‌آید از مفقود زفتچونکه بی‌آتش مرا گرمی رسدراضیم گر آتشش ما را کشدبی‌چراغی چون دهد او روشنیگر چراغت شد چه افغان می‌کنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1910بهر یزدان می‌زید نه بهر گنجبهر یزدان می‌مرد نه از خوف و رنجهست ایمانش برای خواست اونه برای جنت و اشجار و جوترک کفرش هم برای حق بودنه ز بیم آنکه در آتش رودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1916پس چرا لابه کند او یا دعاکه بگردان ای خداوند این قضامرگ او و مرگ فرزندان اوبهر حق پیشش چو حلوا در گلونزع فرزندان بر آن باوفاچون قطایف پیش شیخ بی‌نواپس چرا گوید دعا الا مگردر دعا بیند رضای دادگرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1936جزو از کل قطع شد بیکار شدعضو از تن قطع شد مردار شدتا نپیوندد به کل بار دگرمرده باشد نبودش از جان خبرور بجنبد نیست آن را خود سندعضو نو ببریده هم جنبش کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1945با چنین تقوی و اوراد و قیامطالب خاصان حق بودی مدامدر سفر معظم مرادش آن بدیکه دمی بر بنده خاصی زدیاین همی‌گفتی چو می‌رفتی به راهکن قرین خاصگانم ای الهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1951مهر من داری چه می‌جویی دگرچون خدا با توست چون جویی بشرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1955حرص اندر عشق تو فخر است و جاهحرص اندر غیر تو ننگ و تباهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1960همچو مستسقی کز آبش سیر نیستبر هر آنچه یافتی بالله مایستبی‌نهایت حضرت است این بارگاهصدر را بگذار صدر توست راهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1971می‌روم یعنی نمی‌ارزد بدآنعشق جانان کم مدان از عشق نانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1976تو مبین این پای‌ها را بر زمینزآنکه بر دل می‌رود عاشق یقینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2040چشم می‌مالیم اینجا باغ نیستیا بیابانی‌ست یا مشکل رهی‌ستای عجب چندین دراز این گفت و گوچون بود بیهوده ور خود هست کومن همی‌گویم چو ایشان ای عجباین چنین مهری چرا زد صنع ربزین تنازع‌ها محمد در عجبدر تعجب نیز مانده بولهبزین عجب تا آن عجب فرقی‌ست ژرفتا چه خواهد کرد سلطان شگرفمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2053آمد الهام خدا کای با فروزمی عجب داری ز کار ما هنوزمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2081حافظان را گر نبینی ای عیاراختیارت را ببین بی‌اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2093جز به آب چشم نتوان شستن آنچون نجاسات بواطن شد عیانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257همچنین هر شهوتی اندر جهانخواه مال و خواه جاه و خواه نانهر یکی زینها تو را مستی کندچون نیابی آن خمارت می‌زنداین خمار غم دلیل آن شده‌ستکه بدان مفقود مستی‌ات بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2263دل تو این آلوده را پنداشتیلاجرم دل ز اهل دل برداشتیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2269دل نباشد غیر آن دریای نوردل نظرگاه خدا وآنگاه کورمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2274هر که را دامن درست است و معدآن نثار دل بدآن کس می‌رسدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2280پیر عقل آمد نه آن موی سپیدمو نمی‌گنجد در این بخت و امیدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2295سال‌ها در حسرت ایشان بماندعمرها در شوق ایشان اشک راندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2287او فضولی بوده است از انقباضکرد بر مختار مطلق اعتراضمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2302هین بجو که رکن دولت جستن استهر گشادی در دل اندر بستن استاز همه کار جهان پرداختهکو و کو می‌گو به جان چون فاختهنیک بنگر اندرین ای محتجبکه دعا را بست حق در استجبقرآن کریم، سورهٔ غافر (۴۰)، آیهٔ ۶۰Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #60«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»«پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‌كنند زودا كه در عين خوارى به جهنم درآيند.»هر که را دل پاک شد از اعتلالآن دعااش می‌رود تا ذوالجلالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2326مکسب کوران بود لابه و دعاجز لب نانی نیابند از عطامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2332در دل من آن دعا انداختیصد امید اندر دلم افراختیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2335اعتمادش بود بر خواب درستدر چه و زندان جز آن را می‌نجستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2340قایل این بانگ نآید در نظرلیک دل بشناخت قایل را ز اثرقوتی و راحتی و مسندیدر میان جان فتادش ز آن نداچاه شد بر وی بدآن بانگ جلیلگُلشن و بزمی چو آتش بر خلیلمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2348هر که خوابی دید از روز الستمست باشد در ره طاعات مستمی‌کشد چون اشتر مست این جوالبی فتور و بی گمان و بی‌ملالمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2353در الست آن‌کو چنین خوابی ندیداندرین دنیا نشد بنده و مریدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2355پای پیش و پای پس در راه دینمی‌نهد با صد تردد بی‌یقینوامدار شرح اینم نک گروور شتابستت ز الم نشرح شنوقرآن كريم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیات ۱ تا ۳Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #1-3«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ. وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ. الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟ و بار گرانت را از پشتت برنداشتيم؟ بارى كه بر پشت تو سنگينى مى‌كرد؟»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2360کور از خلقان طمع دارد ز جهلمن ز تو کز توست هر دشوار سهلآن یکی کورم ز کوران بشمریداو نیاز و جان و اخلاصم ندیدکوری عشق‌ست این کوری منحب یعمی و یصم است ای حسنای حسن بدان که عشق موجب کوری و کری عاشق می‌شودکورم از غیر خدا بینا بدومقتضای عشق این باشد بگوتو که بینایی ز کورانم مداردایرم برگرد لطفت ای مدارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2367می‌نداند خلق اسرار مراژاژ می‌دانند گفتار مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2404دوزخ‌ست آن خانه کآن بی روزن استاصل دین ای بنده روزن کردن استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکُند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشبی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»   مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1639هر زمان دل را دگر میلی دهمهر نفس بر دل دگر داغی نهمکل اصباح لنا شأن جدیدکل شیء عن مرادی لا یَحیددر هر بامداد هر لحظه کاری تازه داریم و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #588خوابناکی کو ز یقظت می‌جهددایه وسواس عشوه‌ش می‌دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه هر شیوه که گردد شاخ رقصاننباشد غایب از باد بهاریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3839یک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فسادمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌‌وسیلت سازدشزان وسیلت بحر دور اندازدش مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3187ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبرِ جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۶۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2682مر تو را مشغولیی بخشد درون که نپردازی از آن سوی برونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsآنکه به رقص آورد پرده دل بردرداین همه بویش کند دیدن او خود جداستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کصل او از کوی اوستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsدل چو شد از عشق گرم رفت ز دل ترس و شرمشد نفسش آتشین عشق یکی اژدهاستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کشتی خلقان غرق عشقاژدهایی گشت گویی حلق عشقاژدهایی ناپدید دلرباعقل همچون کوه را او کهرباعقل هر عطار کآگه شد از اوطبله‌ها را ریخت اندر آب جورو کزین جو برنیایی تا ابدلم یکن حقا له کفا احدقرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ» «و نه هيچ كس همتاى اوست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس‌الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالاز دل و از دیده‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس انا‌خیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #612عشق و ناموس ای برادر راست نیستبر در ناموس ای عاشق مایستوقت آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم سراسر جان شومای عدو شرم و اندیشه بیآکه دریدم پرده شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارندهٔ ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2331ایمنی بگذار و جای خوف باشبگذر از ناموس و رسوا باش و فاشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1261از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به ملک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1537چاره آن دل عطای مبدلی ‌استداد او را قابلیت شرط نیستبلکه شرط قابلیت داد اوست داد لب و قابلیت هست پوستمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچونکه جمال این بود رسم وفا چرا بودلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsساقی جان در قدح دوش اگر درد ریختدردی ساقی ما جمله صفا در صفاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتوامولوی، مثنوی،‌ دفتر پنجم،‌ بیت ۱۲۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1232نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsباده عشق ای غلام نیست حلال و حرامپر کن و پیش آر جام بنگر نوبت که راستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۷۶Poem (Qazal) # 276, Divan e Hafezساقیا در گردش ساغر تعلل تا به چنددور چون با عاشقان افتد تسلسل بایدشمولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم،‌ بیت ۸۴۲ Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #842مشتری شو تا بجنبد دست منلعل زاید معدن آبست منمشتری گرچه که سست و بارد است دعوت دين کن که دعوت وارد استباز پران کن حمام روح گیردر ره دعوت طریق نوح گیرخدمتی می‌کن برای کردگاربا قبول و رد خلقانت چه کارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 472, Divan e Shamsای دل پاک تمام بر تو هزاران سلامجمله خوبان غلام جمله خوبی تو راستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #517ده مرو ده مرد را احمق کندعقل را بی نور و بی رونق کندقول پیغمبر شنو ای مجتبیگور عقل آمد وطن در روستاهر که در رستا بود روزی و شامتا به ماهی عقل او نبود تمامحدیث«لا تَسكُنِ الْكُفورَ فَاِنَّ ساكنَ الْكُفورِ كَساكِنِ الْقُبورِ.»«در روستا منزل مَگُزین که ساکن در روستا همچون ساکن در قبر است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۴۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #434طهرا بیتی بیان پاکی ‌استگنج نور است ار طلسمش خاکی استخانه دل را باید از پلیدی ها پاک کرد کالبد عنصریگنجینه انوار الهی است گرچه طلسم آن جسم خاکی استقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۱۲۵Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #125«… وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ.»«… و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ام را پاک کنید برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان.»

برنامه شماره ۹۱۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۴ می ۲۰۲۲ - ۴ خرداد.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۸ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsتوبه سفر گیرد با پایِ لنگصبر فرو افتد در چاهِ تنگجز من و ساقی بنمانَد کسیچون کند آن چنگ ترنگاترنگ(۱)عقل چو این دید، برون جَست و رفتبا دلِ دیوانه که کرده‌ست جنگ؟صدرِ خرابات کسی را بُوَدکو رهد از صدر و ز نام و ز ننگهر که ز اندیشه دلارام ساختکشتی برساخت ز پشتِ نهنگوانکه در اندیشهٔ یک جو زر استاو خرِ پالان بُوَد و پالهنگ(۲)یارِ منی، زود فرو جه ز خرخر بفروش و بِرَهان بی‌درنگکونِ خری، دنبِ خری گیر و رورو که کلیدی نَبُود در مدنگ(۳)راز مگو پیشِ خران، ای مسیحباده ستان از کفِ ساقیِّ شنگ(۱) ترنگاترنگ: آواز چلّه کمان و تارهای ساز(۲) پالهنگ: افسار، کمند(۳) مَدنگ: قفل، چوب پس در------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsتوبه سفر گیرد با پایِ لنگصبر فرو افتد در چاهِ تنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 336, Divan e Shamsبده یک جام، ای پیرِ خرابات(۴)مگو فردا، که فی التَّأخیرِ آفات(۵)(۴) پیرِ خرابات: راهنمای مسیر معنوی(۵) فی التَّأخیرِ آفات: در تأخیر زیانهاست (مَثَل)------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794 کَهْ(۶) نیَم، کوهم ز حِلم(۷) و صبر و دادکوه را کی در رُباید تُندباد؟آنکه از بادی رَوَد از جا خَسی استزآنکه بادِ ناموافق، خود بسی است‌‌بادِ خشم و بادِ شهوت، بادِ آزبُرد او را که نبود اهلِ نمازکوهم و هستیِّ من، بُنیادِ اوستور شوم چون کاه، بادم بادِ اوست(۶) کَهْ: مخفّفِ كاه(۷) حِلم: فضاگشایی------------ مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقلِ جُزوی، گاه چیره، گَه نگونعقلِ کلّی، ایمن از رَیْبُ الَْمنون(۸)(۸) رَیْبُ الَْمنون: حوادث ناگوار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4751عشق، از اوّل چرا خونی بُوَد؟تا گریزد آنکه بیرونی بُوَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۹)که: بگویید از طریقِ انبساط(۹) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر، آن باشد که بگشاید رَهیراه، آن باشد که پیش آید شَهیشاه آن باشد که از خود شَه بُوَدنه به مخزن ها و لشکر شَه شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۰)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۱۱)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۱۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا، شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب اَنْصِتوا(۱۲)(۱۲) اَنْصِتوا: خاموش باشید------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۱۳) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشت(۱۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------ حدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۱۴) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۵) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کرد(۱۴) کاهلی: تنبلی(۱۵) رنجور: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1463لفظِ جبرم، عشق را بی‌صبر کردوآنکه عاشق نیست، حبسِ جبر کرداین، مَعِیَّت(۱۶) با حق است و جبر نیستاین تجلّیِ(۱۷) مَه است، این ابر نیست(۱۶) مَعِیَّت: همراه بودن، همراهی. خدا با شماست هر کجا که باشید.(۱۷) تجلّی: تابش، روشنی------------قرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4«… وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ…»«… و هر جا كه باشيد همراه شماست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فرازِ چرخ، خرگاهت(۱۸) زند(۱۸) خرگاه: خیمهٔ بزرگ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت روز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین(۱۹) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۱۹) قَرین: همنشین------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌ وسیلت سازدشزان وسیلت، بحر دُور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1626کارِ من بی‌علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۲۰)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۲۰) سَقیم: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3204نیستی و نقص، هرجایی که خاستآینهٔ خوبیِّ جملهٔ پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاهِ صُنع حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کارِ هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۲۱) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باش(۲۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۲۲) نظرناامیدی‌ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‏دَوا بیرون جهید(۲۲) اِکسیر: کیمیا------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #770عمرِ بی توبه، همه جان کندن استمرگِ حاضر، غایب از حق بودن استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #729هر خیالی را خیالی می‌خورَدفکر آن، فکرِ دگر را می‌چَرَد مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2276 چون تهی گشت و، وجودِ او نماند بازِ جانش را خدا در پیش خواندچون شکست آن کشتیِ او بی‌مُراددر کنارِ رحمتِ دریا فتادجان به حق پیوست چون بیهوش شدموجِ رحمت آن زمان در جوش شدچونکه جانش وارهید از ننگِ تنرفت شادان پیشِ اصلِ خویشتنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۳۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2307باز، رحمت پوستین دوزیم(۲۳) کردتوبهٔ شیرین چو جان روزیم کردهر چه کردم، جمله ناکرده گرفتطاعتِ ناکرده آورده گرفتهمچو سرو و سوسنم آزاد کردهمچو بخت و دولتم دلشاد کردنامِ من در نامهٔ پاکان نوشتدوزخی بودم ببخشیدم بهشتآه کردم، چون رَسَن(۲۴) شد آهِ منگشت آویزان رَسَن در چاهِ منآن رَسَن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زَفْت(۲۵) و فَربِه و گُلگُون شدمدر بُنِ چاهی همی‌بودم زَبوندر همه عالَم نمی‌گنجم کنونآفرین‌ها بر تو بادا ای خداناگهان کردی مرا از غم جداگر سَرِ هر موی من یابد زبانشُکرهای تو نیاید در بیان(۲۳) پوستین دوزی: وصله زدن بر پوستین، در اینجا به معنی اغماض و چشم پوشی از گناه(۲۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۲۵) زَفْت: بزرگ، ستبر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۲۶)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۲۷) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۲۸)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۹)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۲۶) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۲۷) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۸) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1442کاین طلب‌کاری، مُبارک جُنبشی‌ستاین طلب در راهِ حق، مانع‌کُشی‌ستاین طلب، مفتاحِ مطلوباتِ توستاین سپاه و نصرتِ رایاتِ(۳۰) توستاین طلب همچون خروسی در صِیاح(۳۱)می‌زند نعره که: می‌آید صَباحگرچه آلت نیستت تو می‌طلبنیست آلت حاجت، اندر راهِ رَبهر که را بینی طلب‌کار ای پسریارِ او شو، پیشِ او انداز سَرکز جِوارِ(۳۲) طالبان، طالب شویوز ظِلالِ(۳۳) غالبان، غالب شویگر یکی موری سلیمانی بجُستمنگر اندر جُستنِ او سُست‌ سُستهرچه داری تو، ز مال و پیشه‌اینه طلب بود اوّل و اندیشه‌ای؟(۳۰) رایات: جمع رایَة، پرچم(۳۱) صیاح: بانگ کردن، آواز دادن(۳۲) جِوار: همسایگی(۳۳) ظِلال: سایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستحَزم کن از خورد، کین زَهرین‌گیاستحَزم کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین(۳۴) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۳۴) قَرین: همنشین------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #216هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راهِ دقیقنی قلاوزست و، نی رَه دانَد اویوسفا کم رو سویِ آن گرگ‌خومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #219حَزم، آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌هایِ این سرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگانِ خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۵۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 531, Divan e Shamsامروز خوش است هر که او جان داردرو بر کفِ پایِ میرِ خوبان داردچون بلبلِ مست داغِ هجران داردمسکن شب و روز در گلستان داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 393, Divan e Shamsجمع باشید ای حریفان، زانکه وقتِ خواب نیستهر حریفی کاو بِخُسبَد، وَاللَه از اصحاب نیسترویِ بُستان را نبینَد، راهِ بُستان گُم کُنَدهر که او گَردان و نالان شیوهٔ دولاب(۳۵) نیستای بِجُسته کامِ دل اندر جهانِ آب و گِلمی‌دَوانی سویِ آن جو، کَاندر آن جو آب نیستقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۳۹Quran, Sooreh Al-Noor(#24), Line #39«وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا… .»«اعمال كافران چون سرابى است در بيابانى. تشنه، آبش پندارد و چون بدان نزديک شود هيچ نيابد… .»(۳۵) دولاب: چرخِ چاه، چرخی که با آن جهت آبیاری کردن زراعت از چاه آب کِشَند.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1308بر زند از جانِ کامل معجزاتبر ضمیرِ جان طالب چون حیاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 393, Divan e Shamsز آسمانِ دل بَرآ، ماها و شب را روز کُنتا نگوید شب‌رُوی کِامشب شبِ مهتاب نیستبی خبر بادا دلِ من از مکان و کانِ اوگر دلم لرزان ز عشقش چون دلِ سیماب(۳۶) نیست(۳۶) سیماب: جیوه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsعقل چو این دید، برون جَست و رفتبا دلِ دیوانه که کرده‌ست جنگ؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2357, Divan e Shamsتا عشق کنارِ خویش بگشاداندیشه گریخت بر کنارهچون صبر بدید آن هَزیمت(۳۷)او نیز بجَست یکسوارهشد صبر و خرد بماند سودامی‌گرید و می‌کند حَراره(۳۸)(۳۷) هَزیمت: فرار(۳۸) حَراره: سرود و تصنیف خواندن، گرمی و علاقه نشان دادن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsیارِ منی، زود فرو جه ز خرخر بفروش و بِرَهان بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار(۳۹) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۳۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsکونِ خری، دنبِ خری گیر و رورو که کلیدی نَبُود در مدنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 96, Divan e Shamsآن لب که بُوَد کونِ خری(۴۰) بوسه گه اوکی یابد آن لب، شِکرِ بوس مسیحا؟(۴۰) کونِ خر: کنایه از احمق و ابله، سخنان و هیجاناتِ من ذهنی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsراز مگو پیشِ خران، ای مسیحباده ستان از کفِ ساقیِّ شنگمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حَبر(۴۱) و سَنی(۴۲)خویش را بدخو و خالی می‌کنی(۴۱) حَبر: دانشمند، دانا (۴۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه------------مولوی، دیوان شمس، ترجیعات ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)# 25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسّرستاین روضه دور نیست، چو رهبر تو را رضاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار(۴۳) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۴۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2236, Divan e Shamsای جان، اگر رضایِ تو غم خوردنِ دل استصد دل به غم سپارم بهرِ رضایِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3156, Divan e Shamsچون رضایِ دلِ تو در غمِ ماستیک چه باشد؟ هزار بایستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟در کفِ شیرِ نرِ خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۴۴) تیهمانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۴۵)می‌روی هر روز تا شب هَرْوَلهخویش می‌بینی در اوّل مرحله(۴۴) حَرّ: گرما، حرارت(۴۵) سَفیه: نادان، بی‌خرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پیَمبَر کیمیاییکه هر چِت حق دَهَد، می‌دِه رضاییهمان لحظه درِ جَنّت گُشایدچو تو راضی شَوی دَر اِبتِلایی(۴۶)(۴۶) اِبتلا: آزمایش، امتحان، بلا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073 قفلِ زَفتَست(۴۷) و، گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضا(۴۷) زَفت: ستبر، بزرگ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 841, Divan e Shamsباز آفتابِ دولت بر آسمان برآمد(۴۸)باز آرزویِ جانها از راهِ جان درآمدباز از رضایِ رضوان درهایِ خُلد(۴۹) وا شدهر روح تا به گردن در حوضِ کوثر آمدباز آن شهی درآمد کاو قبلهٔ شهانستباز آن مهی برآمد کز ماه برتر آمد(۴۸) برآمد: طلوع کرد(۴۹) خُلد: جاودانگی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1364 باز فرمود او که اندر هر قضامر مسلمان را رضا باید، رضاحدیث«قالَ اللهُ تَعالیٰ مَنْ لَمْ يَرْضَ بِقَضائى وَ لَم يَبْصِرْ عَلىٰ بَلائى فَلْيَلْتَمِسْ رَبّاً سِواىَ.»«خدای متعال فرمود: «هر که به قضای من، رضا ندهد و بر بلای من نشکیبد، باید خدایی جز من بجویَد.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1126, Divan e Shamsاز تو زدن تیغِ تیز، وز دل و جان صد رضایک سخنم(۵۰) چون قضا، نی اگرم، نی مگر(۵۱)گر بِکَشی ذوالفقار(۵۲)، ثابتم و پایدارنی بگریزم چو باد، نی بِمُرم(۵۳) چون شرر(۵۰) یک سخنم: بر سر گفتهٔ خود می‌ایستم، یک کلام.(۵۱) نی اگرم، نی مگر: سست و مردد نیستم، قاطعم(۵۲) ذوالفقار: مطلقاً شمشیر(۵۳) مُردن: خاموش شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا دِه ای عَیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلایِ دوست تطهیرِ شماستعلمِ او بالایِ تدبیرِ شماستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 652, Divan e Shamsدانی که در این کوی رضا بانگِ سگان چیست؟تا هر که مُخَنَّث(۵۴) بُوَد آنش بِرَمانَد(۵۴) مُخَنَّث: ترسو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1906چون قضایِ حق، رضایِ بنده شدحکمِ او را بندهٔ خواهنده شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگانِ خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاست مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پیَمبَر کیمیاییکه هر چِت حق دَهَد، می‌دِه رضاییهمان لحظه درِ جَنّت گُشایدچو تو راضی شَوی دَر اِبتِلایی(۵۵)رسولِ غم اگر آید بَرِ توکنارش گیر(۵۶) همچون آشناییجفایی کز بَرِ معشوق آیدنثارش کن به شادی مرحبایی(۵۵) اِبتلا: آزمایش، امتحان، بلا(۵۶) کنارگرفتن: در آغوش گرفتن، بغل کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۵۷) نو آید دَوانهین مگو کین مانْد اندر گردنمکه هم اکنون باز پَرَّد در عَدَمهرچه آید از جهانِ غَیب‌وَشدر دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش   (۵۷) ضَیف: مهمان------------------------مجموع لغات:(۱) ترنگاترنگ: آواز چلّه کمان و تارهای ساز(۲) پالهنگ: افسار، کمند(۳) مَدنگ: قفل، چوب پس در(۴) پیرِ خرابات: راهنمای مسیر معنوی(۵) فی التَّأخیرِ آفات: در تأخیر زیانهاست (مَثَل)(۶) کَهْ: مخفّفِ كاه(۷) حِلم: فضاگشایی(۸) رَیْبُ الَْمنون: حوادث ناگوار(۹) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره(۱۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۱۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۱۲) اَنْصِتوا: خاموش باشید(۱۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۴) کاهلی: تنبلی(۱۵) رنجور: بیمار(۱۶) مَعِیَّت: همراه بودن، همراهی. خدا با شماست هر کجا که باشید.(۱۷) تجلّی: تابش، روشنی(۱۸) خرگاه: خیمهٔ بزرگ(۱۹) قَرین: همنشین(۲۰) سَقیم: بیمار(۲۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس(۲۲) اِکسیر: کیمیا(۲۳) پوستین دوزی: وصله زدن بر پوستین، در اینجا به معنی اغماض و چشم پوشی از گناه(۲۴) رَسَن: ریسمان، طناب(۲۵) زَفْت: بزرگ، ستبر(۲۶) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۲۷) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۸) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۳۰) رایات: جمع رایَة، پرچم(۳۱) صیاح: بانگ کردن، آواز دادن(۳۲) جِوار: همسایگی(۳۳) ظِلال: سایه(۳۴) قَرین: همنشین(۳۵) دولاب: چرخِ چاه، چرخی که با آن جهت آبیاری کردن زراعت از چاه آب کِشَند.(۳۶) سیماب: جیوه(۳۷) هَزیمت: فرار(۳۸) حَراره: سرود و تصنیف خواندن، گرمی و علاقه نشان دادن(۳۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۴۰) کونِ خر: کنایه از احمق و ابله، سخنان و هیجاناتِ من ذهنی(۴۱) حَبر: دانشمند، دانا (۴۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه(۴۳) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۴۴) حَرّ: گرما، حرارت(۴۵) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۴۶) اِبتلا: آزمایش، امتحان، بلا(۴۷) زَفت: ستبر، بزرگ(۴۸) برآمد: طلوع کرد(۴۹) خُلد: جاودانگی(۵۰) یک سخنم: بر سر گفتهٔ خود می‌ایستم، یک کلام.(۵۱) نی اگرم، نی مگر: سست و مردد نیستم، قاطعم(۵۲) ذوالفقار: مطلقاً شمشیر(۵۳) مُردن: خاموش شدن(۵۴) مُخَنَّث: ترسو(۵۵) اِبتلا: آزمایش، امتحان، بلا(۵۶) کنارگرفتن: در آغوش گرفتن، بغل کردن(۵۷) ضَیف: مهمان----------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsتوبه سفر گیرد با پای لنگصبر فرو افتد در چاه تنگجز من و ساقی بنماند کسیچون کند آن چنگ ترنگاترنگعقل چو این دید برون جست و رفتبا دل دیوانه که کرده‌ست جنگصدر خرابات کسی را بودکو رهد از صدر و ز نام و ز ننگهر که ز اندیشه دلارام ساختکشتی برساخت ز پشت نهنگوانکه در اندیشه یک جو زر استاو خر پالان بود و پالهنگیار منی زود فرو جه ز خرخر بفروش و برهان بی‌درنگکون خری دنب خری گیر و رورو که کلیدی نبود در مدنگراز مگو پیش خران ای مسیحباده ستان از کف ساقی شنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsتوبه سفر گیرد با پای لنگصبر فرو افتد در چاه تنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 336, Divan e Shamsبده یک جام ای پیر خراباتمگو فردا که فی التأخیر آفاتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794که نیم کوهم ز حلم و صبر و دادکوه را کی در رباید تندبادآنکه از بادی رود از جا خسی استزآنکه بادِ ناموافق خود بسی است‌‌باد خشم و باد شهوت باد آزبرد او را که نبود اهل نمازکوهم و هستی من بنیاد اوستور شوم چون کاه بادم باد اوستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدمولوی، مثنوی، دفتر سوم بیت ۱۱۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1145عقل جزوی گاه چیره گه نگونعقل کلی ایمن از ریب المنونمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۷۵۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4751عشق از اول چرا خونی بودتا گریزد آنکه بیرونی بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشبا‌خبر گشتند از مولای خویشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر دوّم، بیت ۳۲۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3207فکر آن باشد که بگشاید رهیراه آن باشد که پیش آید شهیشاه آن باشد که از خود شه بودنه به مخزن ها و لشکر شه شودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نآمد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت‌الجنه شنو ای خوش‌سرشتحدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۴۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1463لفظ جبرم عشق را بی‌صبر کردوآنکه عاشق نیست حبس جبر کرداین معیت با حق است و جبر نیستاین تجلی مه است این ابر نیستقرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4«… وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ…»«… و هر جا كه باشيد همراه شماست…»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1258گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت روز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113هرچه صورت می‌ وسیلت سازدشزان وسیلت بحر دور اندازدشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1626کار من بی‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقتمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3204نیستی و نقص هرجایی که خاستآینه خوبی جمله پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی‌ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‏دوا بیرون جهیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #770عمر بی توبه همه جان کندن استمرگ حاضر غایب از حق بودن استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #729هر خیالی را خیالی می‌خوردفکر آن فکر دگر را می‌چرد مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2276چون تهی گشت و وجود او نماندباز جانش را خدا در پیش خواندچون شکست آن کشتی او بی‌مراددر کنار رحمت دریا فتادجان به حق پیوست چون بیهوش شدموج رحمت آن زمان در جوش شدچونکه جانش وارهید از ننگ تنرفت شادان پیش اصل خویشتنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۳۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2307باز رحمت پوستین دوزیم کردتوبه شیرین چو جان روزیم کردهر چه کردم جمله ناکرده گرفتطاعت ناکرده آورده گرفتهمچو سرو و سوسنم آزاد کردهمچو بخت و دولتم دلشاد کردنام من در نامه پاکان نوشتدوزخی بودم ببخشیدم بهشتآه کردم چون رسن شد آه منگشت آویزان رسن در چاه منآن رسن بگرفتم و بیرون شدمشاد و زفت و فربه و گلگون شدمدر بن چاهی همی‌بودم زبوندر همه عالم نمی‌گنجم کنونآفرین‌ها بر تو بادا ای خداناگهان کردی مرا از غم جداگر سر هر موی من یابد زبانشکرهای تو نیاید در بیانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۴۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1442کاین طلب‌کاری مبارک جنبشی‌ستاین طلب در راه حق مانع‌کشی‌ستاین طلب مفتاح مطلوبات توستاین سپاه و نصرت رایات توستاین طلب همچون خروسی در صیاحمی‌زند نعره که می‌آید صباحگرچه آلت نیستت تو می‌طلبنیست آلت حاجت اندر راه ربهر که را بینی طلب‌کار ای پسریار او شو پیش او انداز سرکز جوار طالبان طالب شویوز ظلال غالبان غالب شویگر یکی موری سلیمانی بجستمنگر اندر جستن او سست‌ سستهرچه داری تو ز مال و پیشه‌اینه طلب بود اول و اندیشه‌ایمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستحزم کن از خورد کین زهرین‌گیاستحزم کردن زور و نور انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #216هر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌خومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #219حزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌های این سرامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگان خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۵۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 531, Divan e Shamsامروز خوش است هر که او جان داردرو بر کف پای میر خوبان داردچون بلبل مست داغ هجران داردمسکن شب و روز در گلستان داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 393, Divan e Shamsجمع باشید ای حریفان زانکه وقت خواب نیستهر حریفی کاو بخسبد والله از اصحاب نیستروی بستان را نبیند راه بستان گم کندهر که او گردان و نالان شیوه دولاب نیستای بجسته کام دل اندر جهان آب و گلمی‌دوانی سوی آن جو کاندر آن جو آب نیستقرآن کریم، سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۳۹Quran, Sooreh Al-Noor(#24), Line #39«وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا… .»«اعمال كافران چون سرابى است در بيابانى. تشنه، آبش پندارد و چون بدان نزديک شود هيچ نيابد… .»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1308بر زند از جان کامل معجزاتبر ضمیر جان طالب چون حیاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۹۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 393, Divan e Shamsز آسمان دل برآ ماها و شب را روز کنتا نگوید شب‌روی کامشب شب مهتاب نیستبی خبر بادا دل من از مکان و کان اوگر دلم لرزان ز عشقش چون دل سیماب نیستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsعقل چو این دید برون جست و رفتبا دل دیوانه که کرده‌ست جنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2357, Divan e Shamsتا عشق کنار خویش بگشاداندیشه گریخت بر کنارهچون صبر بدید آن هزیمتاو نیز بجست یکسوارهشد صبر و خرد بماند سودامی‌گرید و می‌کند حرارهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsیار منی زود فرو جه ز خرخر بفروش و برهان بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsکون خری دنب خری گیر و رورو که کلیدی نبود در مدنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 96, Divan e Shamsآن لب که بود کون خری بوسه گه اوکی یابد آن لب شکر بوس مسیحامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shamsراز مگو پیش خران ای مسیحباده ستان از کف ساقی شنگمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196تا کنی مر غیر را حبر و سنیخویش را بدخو و خالی می‌کنیمولوی، دیوان شمس، ترجیعات ۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem(Tarjiaat)# 25, Divan e Shamsاین ره چنین دراز به یکدم میسرستاین روضه دور نیست چو رهبر تو را رضاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2236, Divan e Shamsای جان اگر رضای تو غم خوردن دل استصد دل به غم سپارم بهر رضای تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3156, Divan e Shamsچون رضای دل تو در غم ماستیک چه باشد هزار بایستیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #577جز که تسلیم و رضا کو چاره‌ایدر کف شیر نر خون‌خواره‌ایمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هر روز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پیمبر کیمیاییکه هر چت حق دهد می‌ده رضاییهمان لحظه در جنت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن و اندر رضامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 841, Divan e Shamsباز آفتاب دولت بر آسمان برآمدباز آرزوی جانها از راه جان درآمدباز از رضای رضوان درهای خلد وا شدهر روح تا به گردن در حوض کوثر آمدباز آن شهی درآمد کاو قبله شهانستباز آن مهی برآمد کز ماه برتر آمدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1364 باز فرمود او که اندر هر قضامر مسلمان را رضا باید رضاحدیث«قالَ اللهُ تَعالیٰ مَنْ لَمْ يَرْضَ بِقَضائى وَ لَم يَبْصِرْ عَلىٰ بَلائى فَلْيَلْتَمِسْ رَبّاً سِواىَ.»«خدای متعال فرمود: «هر که به قضای من، رضا ندهد و بر بلای من نشکیبد، باید خدایی جز من بجویَد.»»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1126, Divan e Shamsاز تو زدن تیغ تیز وز دل و جان صد رضایک سخنم چون قضا نی اگرم نی مگرگر بکشی ذوالفقار ثابتم و پایدارنی بگریزم چو باد نی بمرم چون شررمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #106ور نمی‌تانی رضا ده ای عیارگر خدا رنجت دهد بی‌اختیارکه بلای دوست تطهیر شماستعلم او بالای تدبیر شماستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 652, Divan e Shamsدانی که در این کوی رضا بانگ سگان چیستتا هر که مخنث بود آنش برماندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۹۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1906چون قضای حق رضای بنده شدحکم او را بنده خواهنده شدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1734کین طلب در تو گروگان خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاست مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2675, Divan e Shamsبیاموز از پیمبر کیمیاییکه هر چت حق دهد می‌ده رضاییهمان لحظه در جنت گشایدچو تو راضی شوی در ابتلاییرسول غم اگر آید بر توکنارش گیر همچون آشناییجفایی کز بر معشوق آیدنثارش کن به شادی مرحباییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644هست مهمانخانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف‌ست او را دار خوش   

برنامه شماره ۹۱۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۷ می ۲۰۲۲ - ۲۸ اردیبهشت.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۷ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه تن اینجا، به باطن در چه کاری؟شکاری می‌کنی، یا تو شکاری؟کز او در آینه ساعت به ساعتهمی‌تابد عَجَب نقش و نگاریمثالِ بازِ سلطان است هر نقششکار است او و می‌جوید شکاریچه ساکن می‌نماید صورتِ تودرونِ پرده تو بس بی‌قراریلباست بر لبِ جوی و تو غَرقه(۱)ازین غَرقه(۲)، عَجَب سر چون برآری؟حریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید، شرم داریبه هر شیوه که گردد شاخ رقصاننباشد غایب از بادِ بهاریمجه تو سو به سو ای شاخ، ازین بادنمی‌دانی کزین باد است یاری؟به صد دستان به کارِ توست این بادتو را خود نیست خویِ حق گزاریازو یابی به آخر هر مرادیهمو مستی دهد، هم هوشیاریبپرس او کیست؟ شمس الدّینِ تبریزبه جز در عشقِ او تا(۳) سر نخاری(۱) غرقه: غرق شده، مغروق(۲) غرقه: غرق شدن، غرقگی(۳) تا: زنهار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه تن اینجا، به باطن در چه کاری؟شکاری می‌کنی، یا تو شکاری؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2472تا که پُشکی مُشک گردد ای مُریدسال‌ها باید در آن روضه چرید  مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بِرویَد، ور بریزد صد گیاهعاقبت بَررویَد آن کِشتهٔ الهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۴)خویش را واصِل نداند بر سِماط(۵) بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مسکن در رسد یک روز مرد(۴) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۵) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213 زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1259گر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #30جمله عالَم آکل(۶) و مأکول(۷) دانباقیان را مُقبِل و مقبول داناین جهان و ساکنانش منتشروان جهان و سالکانش مُستمراین جهان و عاشقانش مُنقطِع(۸)اهل آن عالَم مُخَلَّد(۹) مُجتمِعپس کریم آنست کو خود را دهدآبِ حیوانی که ماند تا ابدباقیاتُ الصّالحات آمد کریمرَسته از صد آفت و اَخطار(۱۰) و بیمقرآن کریم، سورهٔ مريم (۱۹)، آیهٔ ۷۶Quran, Sooreh Maryam(#19), Line #76«وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى ۗ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»«و آنان که هدایت یافته اند، خدا بر هدایتشان می افزاید، و نیکی های ماندگار (اعمال صالح) نزد پروردگارت از جهت پاداش بهتر و از لحاظ بازدهی نیکوتر است.»گر هزاران اند، یک کس بیش نیستچون خیالاتِ عدداندیش نیستآکل و ماکول را حلق است و نایغالب و مغلوب را عقل است و رای(۶) آکِل: خورنده(۷) مَأکُول: خورده شده(۸) مُنقطِع: بریده، گسسته، متفرّق(۹) مُخَلَّد: جاودان(۱۰) اَخطار: جمع خطر------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4462 عزم ها و قصدها در ماجَراگاه گاهی راست می‌آید تو راتا به طَمْعِ(۱۱) آن دلت نیّت کندبارِ دیگر نیّتت را بشکندور به کلّی بی‌مرادت داشتیدل شدی نومید، اَمَل(۱۲) کی کاشتی؟(۱۱) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۱۲) اَمَل: آرزو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشبا‌خبر گشتند از مولایِ خویشبی‌مرادی شد قَلاووزِ(۱۳) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشت(۱۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------ حدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4469پس شدند اشکسته‌اش آن صادقانلیک کو خود آن شکستِ عاشقان؟عاقلان، اشکسته‌اش از اضطرارعاشقان، اشکسته با صد اختیارعاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان«از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسار عاقلان است، اما از روی رضا و خرسندی بیایید، بهار عاشقان است.»قرآن كريم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آيهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»«سپس به آسمان پرداخت و آن دودى بود. پس به آسمان و زمين گفت: خواه يا ناخواه بياييد. گفتند: فرمانبردار آمديم.»   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۱۴)(۱۴) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۱۵)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۱۶)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۱۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۱۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۱۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #719مرغکی اندر شکارِ کِرم بودگُربه فرصت یافت او را در ربودآکِل(۱۷) و مأکول(۱۸) بود و بی‌خبردر شکارِ خود ز صیّادی دگر(۱۷) آکِل: خورنده(۱۸) مَأکُول: خورده شده------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360 عاشقِ صُنعِ(۱۹) تواَم در شکر و صبر(۲۰)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۲۱)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۰) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۱) گَبر: کافر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 652, Divan e Shamsاشکاریِ شه باش و مَجو هیچ شکاریکاشکارِ تو را بازِ اجل بازستاندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsکز او در آینه ساعت به ساعتهمی‌تابد عَجَب نقش و نگاریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsمثالِ بازِ سلطان است هر نقششکار است او و می‌جوید شکاریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار(۲۲) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازخواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار و وارهان(۲۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3734چونکه قَبضی(۲۳) آیدت ای راهروآن صَلاحِ توست، آتَش‌دل(۲۴) مشو (۲۳) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۲۴) آتش دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsلباست بر لبِ جوی و تو غَرقهازین غَرقه، عَجَب سر چون برآری؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۲۵)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۲۵) حَدید: آهن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۲۶) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَد(۲۶) طبله: صندوقچه------------قرآن کریم، سورهٔ اخلاص (۱۱۲)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas(#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ» «و نه هيچ كس همتاى اوست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsحریفت حاضر است آنجا که هستیولیکن گر بگوید، شرم داریمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #613وقتِ آن آمد که من عریان شومنقش بگذارم، سراسر جان شومای عدوِّ شرم و اندیشه بیآکه دریدم پرده‌ی شرم و حیاحدیث«اَلْحَیاءُ یَمْنَعُ الْایمان.»«شرم، بازدارنده‌ی ایمان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چون‌که جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2484, Divan e Shamsعاشقِ مست از کجا؟ شَرم و شکست از کجا؟شنگ(۲۷) و وقیح(۲۸) بودیی، گر گِروِ اَلَستییی(۲۷) شَنگ: شوخ و شاد، شنگول(۲۸) وَقیح: بی‌شرم، بی‌حیا------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۲۹) بود(۲۹) تَفتیق: شکافتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2582, Divan e Shamsمن پیشِ تواَم حاضر، گرچه پسِ دیواریمن خویشِ توام، گرچه با جور تو جفتَسْتیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه هر شیوه که گردد شاخ رقصاننباشد غایب از بادِ بهاریمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغِ(۳۰) و آمن(۳۱) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدر(۳۰) فارِغ: راحت و آسوده(۳۱) آمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsبه صد دستان به کارِ توست این بادتو را خود نیست خویِ حق گزاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دهدت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُن فَیَکون‌ست، نه موقوفِ عللقرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #316آن درِ اوّل که خوردی استخوانسخت گیر و حق گزار، آن را مَمان(۳۲)(۳۲) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #310ناسپاسیّ و، فراموشیِّ تویاد نآورد آن عسل نوشیِّ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۹۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 914, Divan e Shamsز ناسپاسی ما بسته است روزن دلخدای گفت که انسان لِربِّه لَکَنودقرآن کریم، سوره عادیات (۱۰۰)، آیه ۶Quran, Sooreh Al-Adiyat(#100), Line #6«إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ.»«همانا آدمی نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4772شاه را دل، دَرد کرد از فکرِ اوناسپاسیِّ عطایِ بِکرِ اوگفت: آخِر ای خَسِ واهی‌اَدَب(۳۳)این سزایِ دادِ من بود؟ ای عجبمن چه کردم با تو زین گنجِ نفیس؟تو چه کردی با من از خویِ خسیس؟من تو را ماهی(۳۴) نَهادم در کنارکه غروبش نیست تا روزِ شِماردر جزایِ آن عطایِ نورِ پاکتو زدی در دیدهٔ من خار و خاک؟من تو را بر چرخ گشته نَردبانتو شده در حَربِ(۳۵) من تیر و کمان(۳۳) واهی‌اَدَب: نافرهیخته، گستاخ(۳۴) ماه: در اینجا کنایه از ایمان و اعمال صالحه است.(۳۵) حَرب: جنگ، پیکار------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2666, Divan e Shamsازو یابی به آخر هر مرادیهمو مستی دهد، هم هوشیاریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1905, Divan e Shamsنَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی(۳۶) رسیده‌ستغم بیش و غم کم را رها کن(۳۶) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.------------قرآن كريم، سورهٔ حجر (۱۵)، آيهٔ ٢٩Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روح خود در آن دميدم، در برابر او به سجده بيفتيد.»------------------------مجموع لغات:(۱) غرقه: غرق شده، مغروق(۲) غرقه: غرق شدن، غرقگی(۳) تا: زنهار(۴) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۵) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۶) آکِل: خورنده(۷) مَأکُول: خورده شده(۸) مُنقطِع: بریده، گسسته، متفرّق(۹) مُخَلَّد: جاودان(۱۰) اَخطار: جمع خطر(۱۱) طَمْع: زیاده‌خواهی، حرص، آز(۱۲) اَمَل: آرزو(۱۳) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۱۴) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۵) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۱۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۱۷) آکِل: خورنده(۱۸) مَأکُول: خورده شده(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۲۰) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۲۱) گَبر: کافر(۲۲) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۲۳) قَبض: گرفتگی، دلتنگی و رنج(۲۴) آتش دل: دلسوخته، ناراحت و پریشان حال(۲۵) حَدید: آهن(۲۶) طبله: صندوقچه(۲۷) شَنگ: شوخ و شاد، شنگول(۲۸) وَقیح: بی‌شرم، بی‌حیا(۲۹) تَفتیق: شکافتن(۳۰) فارِغ: راحت و آسوده(۳۱) آمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۳۲) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن(۳۳) واهی‌اَدَب: نافرهیخته، گستاخ(۳۴) ماه: در اینجا کنایه از ایمان و اعمال صالحه است.(۳۵) حَرب: جنگ، پیکار(۳۶) نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی: از روح خود در او دميدم. اشاره به آفرينش آدم است.

برنامه شماره ۹۱۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۰ می ۲۰۲۲ - ۲۱ اردیبهشت.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۶ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsگر چپّ و راست طعنه و تشنیعِ(۱) بیهده‌ستاز عشق برنگردد آن‌ کس که دلشده‌ستمه نور می‌فشاند و سگ بانگ می‌کندمه را چه جرم؟ خاصیتِ سگ چنین بده‌ستکوه است، نیست کَه، که به بادی ز جا رودآن گلّهٔ پشه‌ست که بادیش ره زده‌ستگر قاعده‌ست این که ملامت بُوَد ز عشقکرّیِ گوشِ عشق از آن، نیز قاعده‌ستویرانیِ دو کون درین ره عمارت استترکِ همه فواید در عشق فایده‌ستعیسی ز چرخِ چارم می‌گوید: الصّلادست و دهان بشوی که هنگامِ مایده‌ست(۲)*رو محوِ یار شو، به خراباتِ نیستیهر جا دو مست باشد، ناچار عربده‌ستدر بارگاهِ دیو درآیی که داد، دادداد از خدای خواه که اینجا همه دده‌ستگفتست مصطفی که ز زن مشورت مگیر(۳)این نَفْسِ ما زن است اگر چه که زاهده‌ستچندان بنوش می که بمانی ز گفت و گوآخر نه عاشقی و نه این عشق میکده‌ست؟گر نظم و نثر گویی چون زرِّ جعفری(۴)آن سو که جعفرست(۵) خرافاتِ فاسده‌ست* قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیات ۱۱۴ و ۱۱۵Quran, Sooreh Al-Ma’ida(#5), Line #114-115«قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ ۖ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»«عيسى بن مريم گفت: بار خدايا، اى پروردگار ما، براى ما مائده‌اى از آسمان بفرست، تا ما را و آنان را كه بعد از ما مى‌آيند عيدى و نشانى از تو باشد، و ما را روزى ده كه تو بهترين روزى‌دهندگان هستى.»«قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ ۖ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِينَ» «خدا گفت: من آن مائده را براى شما مى‌فرستم؛ ولى هر كه از شما از آن پس كافر شود چنان عذابش مى‌كنم كه هيچ يک از مردم جهان را آن چنان عذاب نكرده باشم.»(۱) تشنیع: بدگویی، زشت گویی(۲) مایده: سفره، اشاره به آیات ۱۱۴ و ۱۱۵ سورهٔ مائده(۳) اشاره به این روایت است: شاوِرُوهُنَّ وَ خالفُوهُنَّ: با زنان مشورت کنید و خلاف آن عمل کنید.(۴) زر جعفری: زر ناب، طلای منسوب به جعفر برمکی.(۵) آن سو که جعفرست: یعنی سوی بی سویی، یا فضای حضور که جعفر طیار در آن است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsگر چپّ و راست طعنه و تشنیعِ بیهده‌ستاز عشق برنگردد آن‌ کس که دلشده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۶) بهشتحُفَّتِ‌الْجَنَّة شنو ای خوشْ‌سرشت(۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر------------حدیث نبوی«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۷)(۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1329پیشِ چشمت داشتی شیشهٔ کبودز آن سبب، عالَم کبودت می‌‌نمودگر نه کوری، این کبودی دان زِ خویشخویش را بد گو، مگو کس را تو بیشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک(۸) آن عیب از تو گردد نیز فاش‏(۸) بوک: ای بسا، باشد که------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۲۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2276 چون تهی گشت و، وجودِ او نماندبازِ جانش را خدا در پیش خواندچون شکست آن کشتیِ او بی‌مُراددر کنارِ رحمتِ دریا فتادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکارِ کوته را مکن بر خود دراز خواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار(۹) و وارهان(۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستحَزم کن از خورد، کین زَهرین گیاستحَزم کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1640کُلُّ اَصْباحٍ لَنا شَأْنٌ جدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لا یَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #591هیچ کُنجی بی‏دَد(۱۰) و بی‏دام نیستجز به خلوت‏گاهِ حق، آرام نیست‏(۱۰) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3386پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۱۱) نظرناامیدی‌ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‏دَوا بیرون جهید(۱۱) اِکسیر: کیمیا------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsخسته(۱۲) و بسته‌ست دل و دستِ مندستِ غمِ یوسفِ کنعانِ من(۱۲) خسته: زخمی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4298 گفت مادر: تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بُدند اندر زمینهین تو کار خویش کن ای ارجمندزود، کایشان ریش خود بر می‌کنند(۱۳)(۱۳) ریش برکَندن: تشویش بی فایده کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1839در پناهِ لطفِ حق باید گریختکاو هزاران لطف، بر ارواح ریخت‌‌مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2166یک بَدَست(۱۴) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان‏(۱۴) یک بَدَست: یک وجب------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #563 مر مرا تقلیدشان بر باد دادکه دو صد لعنت بر آن تقلید بادخاصه تقلیدِ چنین بی‏حاصلانخشمِ ابراهیم با بر آفلان‏مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین(۱۵) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۱۵) قَرین: همنشین------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1305تیر را مَشْکَن که آن تیرِ شَهی استنیست پَرتاوی، ز شَصْتِ آگهی استما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ گُفت حقکارِ حق بر کارها دارد سَبَققرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد.»خشمِ خود بشکن، تو مشکن تیر راچشمِ خشمت خون شمارد شیر رابوسه ده بر تیر و، پیشِ شاه بَرتیرِ خون‌آلود از خونِ تو تَرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1015, Divan e Shamsای خورده جام ذوالمِنن(۱۶)، تَشنیعِ(۱۷) بیهوده مَزنزیرا که فازَ مَن‌ْ شَکَرْ(۱۸)، زیرا که خابَ مَنْ کَفَرْ(۱۹)(۱۶) ذوالمنن: صاحب احسانها، صفت باری‌تعالی(۱۷) تَشنیع: بدگویی کردن، رسوا ساختن(۱۸) فازَ مَن شَکَر: هرکه شُکر کرد، پیروز شد. (۱۹) خابَ مَن کَفَر: هرکه کفر ورزید، ناامید شد.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4088گفت: ای یاران از آن دیوان نیمکه ز لا حَوْلی(۲۰) ضعیف آید پیم(۲۱)(۲۰) لاحَوْل: منظور لاحَوْلَ و لا قُوَّة اِلّا بِالله به معنی نیست نیرویی به جز نیروی خدا(۲۱) پی: بنیان، شالوده، پایه------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4126از گمان و از یقین بالاترموز ملامت بر نمی‌گردد سرم(۲۲)(۲۲) بر نمی‌گردد سرم: عقیده‌ام عوض نمی شود.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsمه نور می‌فشاند و سگ بانگ می‌کندمه را چه جرم؟ خاصیتِ سگ چنین بده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #10نوح نُهصد سال دعوت می‌نموددَم به دَم انکارِ قومش می‌فزودهیچ از گفتن عِنان واپس کشید(۲۳)؟هیچ اندر غارِ خاموشی خزید؟گفت: از بانگ و عَلالایِ(۲۴) سگانهیچ واگردد ز راهی کاروان؟یا شبِ مهتاب از غوغایِ سگسُست گردد بَدْر را در سیر تَگ(۲۵)؟مَه فشانَد نور و سگ عوعو کندهر کسی بر خلقتِ خود می‌تندهر کسی را خدمتی داده قضادر خورِ آن، گوهرش در ابتلاچونکه نگذارد سگ آن نعرهٔ سَقَم(۲۶)من مَهَم، سَیرانِ(۲۷) خود را چون هِلَم(۲۸)؟چونکه سرکه سرکگی(۲۹) افزون کندپس شِکَر را واجب افزونی بودقهر سِرکه، لطف هم‌چون انگبینکین دو باشد رُکن هر اِسکَنجبین(۳۰)انگبین گر پای کم آرد(۳۱) ز خَل(۳۲)آید آن اسکنجبین اندر خَلَل(۳۳)قوم، بر وی سرکه‌ها می‌ریختندنوح را دریا فزون می‌ریخت قند(۲۳) عِنان واپس کشیدن: باز ایستادن، توقف کردن(۲۴) عَلالا: آواز بلند، بانگ، شور و غوغا(۲۵) تَگ: دو، تاخت، تیزی در رفتار(۲۶) سَقَم: بیماری(۲۷) سَیران: سیر و گردش(۲۸) هِلَم: ترک گویم، فرو گذارم، از مصدر هِلیدن(۲۹) سرکگی: ترشی(۳۰) اِسکَنجبین: معرب سرکَنگبین (سرکه + انگبین) که به سکنجبین هم معروف است.(۳۱) پای کم آوردن: کم آمدن(۳۲) خَل: سرکه(۳۳) خَلَل: سستی، شکاف بین دو چیز، اینجا یعنی نقصان و خرابی.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۰۸٢Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2082 هر که بر شمعِ خدا آرَد پُفو(۳۴)شمع کی میرد؟ بسوزد پوزِ اوچون تو خفّاشان، بسی بینند خوابکین جهان مانَد یتیم از آفتابموج‌هایِ تیزِ دریاهایِ روحهست صدچندان که بُد طوفانِ نوحلیک اندر چشمِ کنعان موی رُستنوح و کشتی را بِهِشت و کوه جُستکوه و کَنعان را فرو بُرد آن زماننیم موجی تا به قعرِ اِمْتِهان(۳۵)قرآن كريم، سورهٔ هود (١١)، آيهٔ ۴۳Quran, Sooreh Hud(#11), Line #43«قَالَ سَآوِي إِلَىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمَاءِ ۚ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ ۚ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ»«گفت: من بر سر كوهى كه مرا از آب نگه دارد، جا خواهم گرفت. گفت: امروز هيچ نگهدارنده‌اى از فرمان خدا نيست مگر كسى را كه بر او رحم آورد. ناگهان موج ميان آن دو حايل گشت و او از غرق‌شدگان بود.»مَه فشانَد نور و، سگ وَع‌وَع کندسگ ز نورِ ماه کی مَرْتَع کند(۳۶)؟شبروان و همرهانِ مَه به تگتَرکِ رفتن کی کنند از بانگِ سگ؟جزو، سویِ کُل دوان مانندِ تیرکی کند وقف از پیِ هر گَنده‌پیر؟(۳۴) پُفو: پُف(۳۵) اِمْتِهان: بی‌ارزش کردن، خوار کردن؛ در اینجا یعنی خواری و ذلّت(۳۶) مَرْتَع كردن: چریدن------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3752زاغِ ایشان گر به صورت زاغ بودبازْهِمّت آمد و مازاغ بودقرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیهٔ ۱۷Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #17«مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ.»«چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1309عقلِ کُلّ را گفت: مازاغَ الْبَصَرعقلِ جزوی می‌کند هر سو نظرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۶۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3656 گفت پیغمبر که: اَصْحابی نُجومره‌روان را شمع و، شیطان را رُجوم‌‌حدیث«اَصْحابى كَالنُّجُومِ فَبِاَيِّهِمِ اقْتَدَيْتُمْ اِهّتَدَيْتُم»«اصحابِ من مانندِ اخترانی هستند كه به دنبالِ هركدامشان برويد راهِ راست را خواهید یافت.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۹۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2961ای که خود را شیرِ یزدان خوانده‌ایسالها شد، با سگی در مانده‌ایچون کند این سگ برایِ تو شکار؟چون شکارِ سگ شده‌ستی آشکارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsکوه است، نیست کَه، که به بادی ز جا رودآن گلّهٔ پشه‌ست که بادیش ره زده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3721از علی آموز اخلاصِ عملشیرِ حق را دان مُطَهَّر(۳۷) از دَغَل(۳۸)‌‌در غَزا(۳۹)، بر پهلوانی دست یافتزود، شمشیری بر آورد و شتافت‌‌او خَدو(۴۰) انداخت بر رویِ علیافتخارِ هر نبیّ و هر ولی(۳۷) مُطَهَّر: پاک و پاکیزه(۳۸) دَغَل: حیله‌گری و نیرنگ(۳۹) غَزا: جنگ و کارزار(۴۰) خَدو: آبِ دهان، تُف------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3725در زمان، انداخت شمشیر آن علیکرد او اندر غَزائش کاهلی(۴۱)  گشت حیران آن مبارز زین عملوز نمودن عفو و رحمت بی‌‌محل‌‌گفت: بر من تیغِ تیز افراشتیاز چه افکندی؟ مرا بگذاشتی؟‌‌  آن چه دیدی بهتر از پیکارِ منتا شدی تو سست در اِشکارِ من‌‌؟آن چه دیدی که چنین خشمت نشستتا چنان برقی نمود و باز جَست؟‌‌آن چه دیدی که مرا زآن عکسِ دیددر دل و جان شعله‌ای آمد پدید؟آن چه دیدی برتر از کون و مکانکه بِهْ از جان بود و بخشیدیم جان‌‌؟(۴۱) کاهلی: سستی؛ «در غزا کاهلی کرد.» یعنی به کارزار ادامه نداد و دست از پیکار کشید.------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٣٧٨٧Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3787 گفت: من تیغ از پیِ حق می‌‌زنمبندهٔ حقم، نه مأمورِ تنم‌‌شیرِ حقّم، نیستم شیرِ هوافعلِ من، بر دینِ من، باشد گُواما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتُم در حِراب(۴۲)من چو تیغم، و آن زننده آفتابقرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد»(۴۲) حِراب: جنگ و محاربه------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3794 کَهْ(۴۳) نیَم، کوهم ز حِلم(۴۴) و صبر و دادکوه را کی در رُباید تُندباد؟آنکه از بادی رَوَد از جا خَسی استزآنکه بادِ ناموافق، خود بسی است‌‌بادِ خشم و بادِ شهوت، بادِ آزبُرد او را که نبود اهلِ نمازکوهم و هستیِّ من، بُنیادِ اوستور شوم چون کاه، بادم بادِ اوستجز به بادِ او نجنبد میلِ مننیست جز عشقِ اَحَد سَرْخَیلِ(۴۵) من‌‌خشم، بر شاهان، شَه و ما را غلامخشم را هم بسته‌‌ام زیرِ لِگام(۴۶) تیغِ حِلْمم، گردنِ خشمم زده‌ستخشمِ حق، بر من چو رحمت آمده‌ستغرقِ نورم، گر چه سقفم شد خرابروضه گشتم، گر چه هستم بو تراب‌‌چون در آمد در ميان غيرِ خداتیغ را، اندر ميان كردن سزاتا اَحَبَّ لـِلَّه، آید نامِ منتا که ابغض لـِلَّه، آید کامِ من‌‌تا که اسم و حقیقتِ من برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد.حدیث«مَنْ اَعْطىٰ لـِلّهِ وَ مَنَعَ لـِلّهِ وَ اَحَبَّ لـِلّهِ وَ اَبْغَضَ لـِلّهِ وَ اَنْكَحَ لـِلّهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ الْـايمانُ.»«هركه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج کند همانا ایمانش کمال یافته است.»(۴۳) کَهْ: مخفّفِ كاه(۴۴) حِلم: فضاگشایی(۴۵) سَرْخَیل: سردسته، سرگروه(۴۶) لِگام: افسار------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1860شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۴۷) دُر گردد و او یَم(۴۸) شودزآن جِرایِ(۴۹) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجْری‌گاه(۵۰) شدزآن جِرایِ روح چون نُقصان(۵۱) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَنْ‌زارِ(۵۲) رضا آشفته است(۴۷) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۴۸) یَم: دریا(۴۹) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۵۰) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۵۱) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۲) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #215کاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نهد؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1558گُوی شو، می‌گَرد بر پهلویِ صدقغَلْطْ غَلْطان در خَمِ چوگانِ عشقسعدی، مواعظ، غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۱Sa’adi Poem (Moezeh, Qazal) # 21 به حوادث مُتفرّق نشوند اهلِ بهشتطفل باشد که به بانگِ جَرَسی(۵۳) برخیزد(۵۳) جَرَس: زنگ------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsگر قاعده‌ست این که ملامت بُوَد ز عشقکرّیِ گوشِ عشق از آن، نیز قاعده‌ستقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۵۴Quran, Sooreh Al-Ma’ida(#5), Line #54«وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ»«و از ملامت هيچ ملامتگرى نمى‌هراسند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shamsز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آیدکه ز تلخیِ تو جان را همه طعمِ شِکَر آیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670 حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۵۴)که: بگویید از طریقِ انبساط(۵۴) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 637, Divan e Shamsدرین بَحر درین بَحر، همه چیز بگنجد مترسید، مترسید، گریبان مدرانیدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنسِ توگوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُواقرآن کریم، سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۲۰۴   Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.» مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #566پنبه اندر گوشِ حِسِّ دون کنید(۵۵)بندِ حسّ از چشمِ خود بیرون کنیدپنبهٔ آن گوشِ سِر، گوشِ سَر استتا نگردد این کَر، آن باطن، کَر است‌‌بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت(۵۶) شویدتا خِطابِ اِرْجِعی را بشنوید اگر می‌خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیاطلب رها شوید. (۵۵) پنبه در گوش کردن: کنایه از بستنِ گوش و ترکِ شنیدن(۵۶) فکرت: اندیشه------------قرآن كريم، سورهٔ فجر (۸۹)، آيات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته. به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، باز گرد.»   مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۵۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1569نالم و ترسم که او باور کندوز کرم آن جور را کمتر کندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2874پس نبیند جمله را با طِمّ و رِمّ(۵۷)حُبُّکَ الْـاَشْیاءِ یُعْمی و یُصِمّدر نتيجه خوب و بدِ هیچ چیز را نمی تواند ببیند، زیرا علاقه وافر تو به چیزی، تو را کور و کر می کند.(۵۷) طِمّ و رِمّ: جزئیات، زیاد و کم، تر و خشک------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۷۲۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2724 حُبُّکَ الْاَشْیاء یُعْمیکَ یُصِمّنَفْسُکَ السَّودا جَنَتْ لا تَخْتَصِمعشقِ تو به اشياء تو را كور و كر می کند. با من ستیزه مکن، زیرا نفسِ سیاهکارِ تو چنین گناهی مرتکب شده است.حدیث «حُبُّکَ الْاَشَّیءَ یُعْمی و یُصِمّ.»«عشق تو به اشياء تو را كور و كر می کند.»    حدیث«احْذَرُوا الدُّنْيَا فَإِنَّهَا أَسْحَرُ مِنْ هَارُوتَ وَمَارُوتَ.»«بپرهیزید از دنیا که همانا دنیا جادوگرتر از هاروت و ماروت است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2362 کوری عشق‌ست این کوریِّ منحُبِّ یُعْمی وَ یُصِمّ است ای حَسَنآری اگر من، دچار کوری باشم، آن کوری قطعاً کوری عشق است نه کوری معمولی. ای حَسَن بدان که عشق، موجب کوری و کری عاشق می‌شود.کورم از غیر خدا، بینا بدومقتضایِ(۵۸) عشق این باشد بگو(۵۸) مقتضا: لازمه، اقتضا شده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsویرانیِ دو کون درین ره عمارت استترکِ همه فواید در عشق فایده‌ستشیخ بهایی، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۵Sheikh Bahaaei Poem (Qazal) # 25ما ز دوست غیر از دوست، مقصدی نمی‌خواهیمحور و جنت ای زاهد! بر تو باد ارزانیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1665, Divan e Shamsعاشقی بر من، پریشانت کنمکم عمارت کن، که ویرانت کنمگر دو صد خانه کنی زنبوروارچون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنممولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2264آن بهاران مُضمَرست(۵۹) اندر خزاندر بهارست آن خزان، مگْریز از آنهمرهِ غم باش، با وحشت بسازمی‌طلب در مرگِ خود عُمرِ دراز(۵۹) مُضمَر: پنهان کرده شده، پوشیده------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2284, Divan e Shamsدر ده ویرانه تو گنج نهان است ز هوهین ده ویران تو را نیز به بغداد مدهوالله تیره شب تو، به ز دو صد روز نکوشب مده و روز مجو، عاج به شِمشاد(۶۰) مده(۶۰) شِمشاد: در اینجا در مقابل عاج، سیاهی مورد نظر است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsخاموش و در خراب همی‌جوی گنجِ عشقکاین گنج در بهار برویید از خرابمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1744من چه غم دارم که ویرانی بُوَد؟زیرِ ویران، گنجِ سلطانی بُوَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsعیسی ز چرخِ چارم می‌گوید: الصّلادست و دهان بشوی که هنگامِ مایده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsچو آهویِ ختنی خونِ تو شود همه مُشکاگر دمی بچری تو ز ما به خوش‌پوزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2777, Divan e Shamsخوش بچَر ای گاوِ عنبربخشِ(۶۱) نَفْسِ مطمئن(۶۲)در چنین ساحل حلال است ار تو خوش‌پوزی(۶۳) کنی(۶۱) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۶۲) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۶۳) خوش پوزی: پاک دهنی------------قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روحِ آرامش يافته. راضی و مَرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1083قوتِ اصلیِّ بشر، نورِ خداستقوتِ حیوانی مر او را ناسزاست‏مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #80مایده(۶۴) از آسمان در می‌رسیدبی‌صُداع(۶۵) و بی‌فروخت و بی‌خرید(۶۶)در میانِ قومِ موسی چند کَسبی‌ادب گفتند: کو سیر و عدس؟!منقطع شد نان و خوان(۶۷) از آسمانماند رنجِ زرع و بیل و داسمانباز عیسی چون شفاعت کرد حقخوان فرستاد و غنیمت بر طَبَق(۶۸)باز گستاخان، ادب بگذاشتندچون گدایان زَلّه‌ها(۶۹) برداشتندلابه کرده(۷۰) عیسی ایشان را که ایندائم است و کم نگردد از زمینبدگمانی کردن و حرص‌آوری(۷۱)کفر باشد پیش خوانِ مهتری(۷۲)زان گدارویانِ(۷۳) نادیده(۷۴) ز آزآن در رحمت بر ایشان شد فراز(۷۵)(۶۴) مایده: طعام، سفرهٔ پر از نعمت(۶۵) صُداع: دردسر، زحمت و مشقّت(۶۶) فروخت و خرید: فروختن و خریدن(۶۷) خوان: سفره، مائده(۶۸) طَبَق: هر ظرفِ پهن و گرد که بر آن غذا خورند(۶۹) زَلّه: باقیماندهٔ غذایی است که مهمان با خود بَرَد.(۷۰) لابه کردن: زاری کردن و درخواست نمودن(۷۱) حرص‌آوری: آزمندی کردن، حرص زدن(۷۲) مِهْتر: رييس و سردارِ قوم(۷۳) گدارو: وقیح و سخت‌رو، آنکه در گدایی کردن اصرار می‌کند.(۷۴) نادیده: آزمند و حریص(۷۵) فراز: در اینجا یعنی بسته------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 20, Divan e Shamsبر خارپشتِ هر بلا خود را مزن تو هم، هلا!ساکن نشین، وین ورد خوان: جاءَ الْقَضا ضاقَ الْفَضاچون قضا آید، فضا تنگ می شود.فرمود ربّ العالمین با صابرانم همنشینای همنشینِ صابران افْرِغْ عَلَیْنا صَبْرَنَاقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۵۰Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #250«وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ» «چون با جالوت و سپاهش رو به رو شدند، گفتند: اى پروردگار ما، بر ما شكيبايى ببار و ما را ثابت‌قدم گردان و بر كافران پيروز ساز.»قرآن کریم، سورهٔ اَنْفال (۸)، آیهٔ ۴۶Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #46«وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ.»«صبر پيشه گيريد كه خدا همراه صابران است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 613, Divan e Shamsزین مردمِ کارافزا، زین خانهٔ پرغوغاعیسی نخورَد حلوا، کاین آخُرِ خر آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsرو محوِ یار شو، به خراباتِ نیستیهر جا دو مست باشد، ناچار عربده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 702, Divan e Shamsپرکندگی(۷۶) از نفاق خیزدپیروزی از اتّفاق خیزدتو ناز کنی و یارِ تو نازچون ناز دو شد، طلاق خیزدور زانکه نیاز پیش آریصد وصلت و صد عِناق(۷۷) خیزد(۷۶) پرکندگی: پراکندگی، پریشانی(۷۷) عناق: دست در گردن هم انداختن، یکدیگر را در آغوش گرفتن------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2841محو می‌‌باید نه نحو اینجا، بدانگر تو محوی، بی‌‌خطر در آب رانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کارست بگزار و بتازکارِ کوته را مکن بر خود درازمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت: مُفتیِّ(۷۸) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مُجرِم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بِهْور خوری، باری ضَمانِ(۷۹) آن بده(۷۸) مُفتی: فتوا دهنده(۷۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsدر بارگاهِ دیو درآیی که داد، دادداد از خدای خواه که اینجا همه دده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3284گر ندیدی دیو را، خود را ببینبی جنون نَبْوَد کبودی در جَبین(۸۰)(۸۰) جَبین: پیشانی------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #402 زین شکنجه و امتحان، آن مبتلامی‌کند از تو شکایت با خداکای خدا افغان ازین گُرگِ کُهُنگویدش: نَک، وقت آمد، صبر کُندادِ تو وا خواهم از هر بی‌خبرداد، کِه‌دْهَد جز خدایِ دادگر؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #411صبح نزدیک است، خامُش، کم خروشمن همی‌کوشم پیِ تو، تو مَکوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsگفتست مصطفی که ز زن مشورت مگیراین نَفْسِ ما زن است اگر چه که زاهده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۰۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2206آنکه عاقل بود عزمِ راه کردعزمِ راهِ مشکلِ ناخواه(۸۱) کردگفت: با اینها ندارم مشورتکه یقین سُستَم کنند از مَقْدِرت(۸۲)مِهرِ زاد و بوم بر جانْشان تَنَدکاهلی و جهلشان بر من زندمشورت را زنده‌ای باید نکوکه تو را زنده کند، و آن زنده کو؟ای مسافر با مسافر رایْ زنزآنکه پایت لنگ دارد رایِ زن(۸۱) ناخواه: ناخواسته، طلب نکرده، نامطلوب(۸۲) مَقْدِرت: قدرت و توانایی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2266آنچه گوید نفسِ تو کاینجا بَدَستمَشنَوَش چون کارِ او ضد آمده‌ستتو خلافش کُن که از پیغمبراناین چنین آمد وصیّت در جهانمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2273 مَشْورت با نفسِ خود گر می‏کنیهر چه گوید، کُن خلافِ آن دَنی(۸۳)‏گر نماز و روزه می‏فرمایدتنفس، مَکّارست، مکری زایدت‏مَشْورت با نفسِ خویش اندر فِعالهر چه گوید، عکسِ آن باشد کمال‏(۸۳) دَنى: فرومايه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 446, Divan e Shamsچندان بنوش می که بمانی ز گفت و گوآخر نه عاشقی و نه این عشق میکده‌ست؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #636گرچه این مستی چو بازِ اَشْهَب استبرتر از وی در زمینِ قدس هسترَوْ سرافیلی شو اندر امتیازدر دَمَندهٔ روح و مست و مست‌ساز------------------------مجموع لغات:(۱) تشنیع: بدگویی، زشت گویی(۲) مایده: سفره، اشاره به آیات ۱۱۴ و ۱۱۵ سورهٔ مائده(۳) اشاره به این روایت است: شاوِرُوهُنَّ وَ خالفُوهُنَّ: با زنان مشورت کنید و خلاف آن عمل کنید.(۴) زر جعفری: زر ناب، طلای منسوب به جعفر برمکی.(۵) آن سو که جعفرست: یعنی سوی بی سویی، یا فضای حضور که جعفر طیار در آن است.(۶) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۸) بوک: ای بسا، باشد که(۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۱۰) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۱۱) اِکسیر: کیمیا(۱۲) خسته: زخمی(۱۳) ریش برکَندن: تشویش بی فایده کردن(۱۴) یک بَدَست: یک وجب(۱۵) قَرین: همنشین(۱۶) ذوالمنن: صاحب احسانها، صفت باری‌تعالی(۱۷) تَشنیع: بدگویی کردن، رسوا ساختن(۱۸) فازَ مَن شَکَر: هرکه شُکر کرد، پیروز شد. (۱۹) خابَ مَن کَفَر: هرکه کفر ورزید، ناامید شد.(۲۰) لاحَوْل: منظور لاحَوْلَ و لا قُوَّة اِلّا بِالله به معنی نیست نیرویی به جز نیروی خدا(۲۱) پی: بنیان، شالوده، پایه(۲۲) بر نمی‌گردد سرم: عقیده‌ام عوض نمی شود.(۲۳) عِنان واپس کشیدن: باز ایستادن، توقف کردن(۲۴) عَلالا: آواز بلند، بانگ، شور و غوغا(۲۵) تَگ: دو، تاخت، تیزی در رفتار(۲۶) سَقَم: بیماری(۲۷) سَیران: سیر و گردش(۲۸) هِلَم: ترک گویم، فرو گذارم، از مصدر هِلیدن(۲۹) سرکگی: ترشی(۳۰) اِسکَنجبین: معرب سرکَنگبین (سرکه + انگبین) که به سکنجبین هم معروف است.(۳۱) پای کم آوردن: کم آمدن(۳۲) خَل: سرکه(۳۳) خَلَل: سستی، شکاف بین دو چیز، اینجا یعنی نقصان و خرابی.(۳۴) پُفو: پُف(۳۵) اِمْتِهان: بی‌ارزش کردن، خوار کردن؛ در اینجا یعنی خواری و ذلّت(۳۶) مَرْتَع كردن: چریدن(۳۷) مُطَهَّر: پاک و پاکیزه(۳۸) دَغَل: حیله‌گری و نیرنگ(۳۹) غَزا: جنگ و کارزار(۴۰) خَدو: آبِ دهان، تُف(۴۱) کاهلی: سستی؛ «در غزا کاهلی کرد.» یعنی به کارزار ادامه نداد و دست از پیکار کشید.(۴۲) حِراب: جنگ و محاربه(۴۳) کَهْ: مخفّفِ كاه(۴۴) حِلم: فضاگشایی(۴۵) سَرْخَیل: سردسته، سرگروه(۴۶) لِگام: افسار(۴۷) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۴۸) یَم: دریا(۴۹) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۵۰) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۵۱) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۵۲) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۵۳) جَرَس: زنگ(۵۴) بِساط: هر چیزِ‌ گستردنی مانندِ فرش و سفره(۵۵) پنبه در گوش کردن: کنایه از بستنِ گوش و ترکِ شنیدن(۵۶) فکرت: اندیشه(۵۷) طِمّ و رِمّ: جزئیات، زیاد و کم، تر و خشک(۵۸) مقتضا: لازمه، اقتضا شده(۵۹) مُضمَر: پنهان کرده شده، پوشیده(۶۰) شِمشاد: در اینجا در مقابل عاج، سیاهی مورد نظر است.(۶۱) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۶۲) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۶۳) خوش پوزی: پاک دهنی(۶۴) مایده: طعام، سفرهٔ پر از نعمت(۶۵) صُداع: دردسر، زحمت و مشقّت(۶۶) فروخت و خرید: فروختن و خریدن(۶۷) خوان: سفره، مائده(۶۸) طَبَق: هر ظرفِ پهن و گرد که بر آن غذا خورند(۶۹) زَلّه: باقیماندهٔ غذایی است که مهمان با خود بَرَد.(۷۰) لابه کردن: زاری کردن و درخواست نمودن(۷۱) حرص‌آوری: آزمندی کردن، حرص زدن(۷۲) مِهْتر: رييس و سردارِ قوم(۷۳) گدارو: وقیح و سخت‌رو، آنکه در گدایی کردن اصرار می‌کند.(۷۴) نادیده: آزمند و حریص(۷۵) فراز: در اینجا یعنی بسته(۷۶) پرکندگی: پراکندگی، پریشانی(۷۷) عناق: دست در گردن هم انداختن، یکدیگر را در آغوش گرفتن(۷۸) مُفتی: فتوا دهنده(۷۹) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۸۰) جَبین: پیشانی(۸۱) ناخواه: ناخواسته، طلب نکرده، نامطلوب(۸۲) مَقْدِرت: قدرت و توانایی(۸۳) دَنى: فرومايه

برنامه شماره ۹۱۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۳ می ۲۰۲۲ - ۱۴ اردیبهشت.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۵ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsمسلّم آمد یارِ مرا دل‌افروزیچه عشق داد مرا فضلِ حق، زهی روزیاگر سرم برود، گو برو، مرا سر اوسترهیدم از کُلَه و از سَر و کُلَه‌دوزیدهان به گوشِ من آورد و گفت در گوشمیکی حدیث بیاموزمت، بیاموزیچو آهویِ ختنی خونِ تو شود همه مُشکاگر دمی بچری تو ز ما به خوش‌پوزی(۱)چو جانِ جان شده‌ای، ننگِ جان و تن چه کشی؟چو کانِ زر شده‌ای، حبّه‌یی چه اندوزی؟به سویِ مجلسِ خوبان بکش حریفان رابه خضر و چشمهٔ حیوان بکن قلاووزی(۲)شراب لعل رسیده‌ست نیست انگوریشِکَر نثار شد و نیست این شِکَر خوزی(۳)هوا و حرص یکی آتشی‌ است تو بازیبپر، گزاف پر و بال را چه می‌سوزیخمش که خلق ندانند بانگ را ز صَداتویی که دانی پیروزه را ز پیروزی(۱) خوش پوزی: پاک دهنی(۲) قلاووزی: رهبری، راهنمایی(۳) خوزی: منسوب به خوزستان------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsمسلّم آمد یارِ مرا دل‌افروزیچه عشق داد مرا فضلِ حق، زهی روزیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارِغ(۴) و ایمن(۵) که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو، شَه کند بس جستجو(۴) فارِغ: راحت و آسوده(۵) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsچون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی، چون شَوَم ای دوست عاق(۶)؟خاصه کسی را که جهان را همهترک کند، فرد شود بی‌شِقاق(۷)لاجَرَمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمّد به سحرگه بُراق(۸)(۶) عاق: نافرمان، سرکش با پدر و مادر(۷) شِقاق: چون و چرا، ستیزه(۸) بُراق: نام مرکب حضرت رسول در شب معراج------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشقِ صُنعِ(۹) تواَم در شکر و صبر(۱۰)عاشقِ مصنوع کِی باشم چو گَبر(۱۱)؟عاشقِ صُنعِ خدا با فَر بودعاشقِ مصنوعِ او کافر بود(۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۱۰) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۱) گَبر: کافر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نعمبی شمع روی تو نتان(۱۲) دیدن مرین دو راه را(۱۲) نَتان: نتوان------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که مانْد از کاهلی(۱۳) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۴) کردتا همان رنجوری اش، در گور کرد(۱۳) کاهلی: تنبلی(۱۴) رنجور: بیمار------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علّت(۱۵) دروسترو فنا کُن دید خود در دید دوستدید ما را دید او نِعْمَ الْعِوَض(۱۶)یابی اندر دید او کل غَرَض(۱۵) علّت: بیماری(۱۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۷)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۱۸)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsدهان به گوشِ من آورد و گفت در گوشمیکی حدیث بیاموزمت، بیاموزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2402روزنِ جانم گشاده‌ست از صفامی‌رسد بی واسطه نامهٔ خدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند، اما گفتنشبا تو، روحُ‌الْقُدْس گوید بی‌مَنَشنی، تو گویی هم به گوشِ خویشتننی من و، نی غیرِ من، ای هم تو من  همچو آن وقتی که خواب اندر رَویتو ز پیشِ خود، به پیشِ خود شویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوشِ آنکس نوشد(۱۹) اسرارِ جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لال(۱۹) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsچو آهویِ ختنی خونِ تو شود همه مُشکاگر دمی بچری تو ز ما به خوش‌پوزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2777, Divan e Shamsخوش بچَر ای گاوِ عنبربخشِ(۲۰) نَفْسِ مطمئن(۲۱)در چنین ساحل حلال است ار تو خوش‌پوزی(۲۲) کنیقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روحِ آرامش يافته. راضی و مَرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»(۲۰) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۲۱) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۲۲) خوش‌پوزی: پاک دهنی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۲۳)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۲۴)(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۴) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2472تا که پُشکی مُشک گردد ای مُریدسال‌ها باید در آن روضه چرید مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shams فرشته‌یی کُنَمَت پاک، با دو صد پَر و بالکه در تو هیچ نَمانَد، کدورتِ بَشَریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsچو جانِ جان شده‌ای، ننگِ جان و تن چه کشی؟چو کانِ زر شده‌ای، حبّه‌یی چه اندوزی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1272ما چو کشتی‌ها به هم بر می‌زنیمتیره ‌چشمیم و، در آبِ روشنیمای تو در کشتیِّ تن، رفته به خوابآب را دیدی، نگر در آبِ آبآب را آبی‌ست کو می‌رانَدَشروح را روحی‌ست کو می‌خوانَدَشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsخمش که خلق ندانند بانگ را ز صَداتویی که دانی پیروزه را ز پیروزیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4661 گفتِ تو، زان سان که عکس دیگریستجمله احوالت، به جز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکس دیگرانشادی قوّاده(۲۵) و خشم عوان(۲۶)آن عوان را، آن ضعیف آخِر چه کرد؟که دهد او را به کینه زجر و درد(۲۵) قَوَّاده: پاانداز، کسی که زنان و مردان برای هم‌آغوشی به هم برساند.(۲۶) عوان: مأمور حکومتی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس، چندان باید از یارانِ خَوشکه شوی از بحرِ بی‌عکس، آب‌ْکَشعکس، کَاوّل زد، تو آن تقلید دانچون پیاپی شد، شود تحقیق آنتا نشد تحقیق، از یاران مَبُراز صدف مَگْسَل، نگشت آن قطره، دُرّمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2062خامُشی بحرست و، گفتن همچو جُوبحر می‌جوید تو را، جُو را مجواز اشارت‌هایِ دریا سر متابختم کن، وَاللهُ اَعْلَمْ بِالصَّوابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2235سینه را پا ساخت، می‌رفت آن حَذور(۲۷)از مقامِ با خطر تا بحرِ نور(۲۷) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2238رفت آن ماهی، رهِ دریا گرفتراهِ دُور و پهنهٔ پهنا گرفتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #175گورخانهٔ رازِ تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شودگفت پیغمبر که هر که سِر نهفتزود گردد با مرادِ خویش جفتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2244بر گذشته حسرت آوردن خطاستباز نآید رفته، یادِ آن هَباست(۲۸)(۲۸) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2245قصهٔ آن مرغِ گرفته که وصیّت کرد که بر گذشته پشیمانی مخور، تدارکِ وقت اندیش و روزگار مَبَر در پشیمانیآن یکی مرغی گرفت از مکر و داممرغ او را گفت: ای خواجهٔ هُمام(۲۹)تو بسی گاوان و میشان(۳۰) خورده‌ایتو بسی اُشتر به قربان کرده‌ایتو نگشتی سیر ز آنها در زَمَن(۳۱)هم نگردی سیر از اجزایِ منهِل(۳۲) مرا، تا که سه پندت بَر دَهَمتا بدانی زیرَکم، یا اَبلهماوّلِ آن پند هم در دست توثانیش بر بامِ کَهْگِل‌بَستِ(۳۳) تووآن سِوُم پندت دهم من بر درختکه ازین سه پند گردی نیکبختآنچه بر دستست اینست آن سخُنکه مُحالی را ز کس باور مکُنبر کَفَش چون گفت اوّل پندِ زَفتگشت آزاد و، بر آن دیوار رفتگفت دیگر: بر گذشته غم مخَورچون ز تو بگذشت، زآن حسرت مَبَربعد از آن گفتش که در جِسمَم کَتیم(۳۴)دَه دِرَمسنگ‌ست(۳۵) یک دُرِّ یتیم(۳۶)دولتِ تو، بختِ فرزندانِ توبود آن گوهر، به حقِّ جانِ توفوت کردی دُر، که روزیّ‌ات نبودکه نباشد مثل آن دُر در وجودآنچنانکه وقتِ زادن حاملهناله دارد، خواجه شد در غُلغلهمرغ گفتش: نی نصیحت کردمتکه مبادا بر گذشتهٔ دی(۳۷) غمت؟چون گذشت و رفت، غم چون می‌خوری؟یا نکردی فهم پندم، یا کریوآن دوم پندت بگفتم کز ضَلال(۳۸)هیچ تو باور مَکُن قولِ مُحالمن نِیَم خود سه دِرَمسنگ ای اسد(۳۹)دَه دِرَمسنگ اندرونم چون بُوَد؟خواجه باز آمد به خود، گفتا که هینباز گو آن پندِ خوبِ سِیّومین(۴۰)(۲۹) هُمام: مهتر، بزرگوار، مردِ بلندهمّت(۳۰) میش: گوسفندِ ماده؛ در اینجا مطلقاً به معنی گوسفند است.(۳۱) زَمَن: زمان، روزگار(۳۲) هِل: رها کن(۳۳) کَهْگِل‌بَست: بسته‌شده با کاهگل، کاهگلی(۳۴) کَتیم: مکتوم، پوشیده شده، پنهان شده(۳۵) دَه دِرَمسنگ: به وزنِ ده دِرَم(۳۶) دُرِّ یتیم: مرواریدِ‌ درشت و تک، مرواریدِ بی‌همتا و کمیاب(۳۷) دی: مخفّفِ دیروز(۳۸) ضَلال: گمراهی، غفلت(۳۹) اسد: در اینجا شیرمرد(۴۰) سِیّومین: سومین------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حَوَل(۴۱)آن خیالاتی که گُم شد در اجلحسرتِ آن مُردگان از مرگ نیستزآنْسْت کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جُنبد و یابَد علف(۴۱) حَوَل: لوچی، دوبین شدن، در اینجا مراد دید واقع‌بین نداشتن است.------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2263گفت: آری خوش عمل کردی بدآنتا بگویم پندِ ثالث رایگانپند گفتن با جَهولِ(۴۲) خوابناکتخم افگندن بُوَد در شوره‌خاکچاکِ حُمْق(۴۳) و جهل نپْذیرد رفوتخمِ حکمت کم دِهَش(۴۴) ای پندگو(۴۲) جَهول: نادان(۴۳) حُمْق: نادانى(۴۴) كم دِهَش: او را نده------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2266چاره اندیشیدنِ آن ماهیِ نیم‌عاقل و خود را مُرده کردنگفت ماهیِّ دگر وقتِ بلاچونکه ماند از سایهٔ عاقل جداکو سویِ دریا شد و از غم عَتیق(۴۵)فوت شد از من چنان نیکو رفیقلیک زآن نندیشم و بَر خود زنم(۴۶)خویشتن را این زمان مُرده کنمپس برآرَم اِشْکَمِ خود بر زَبَر(۴۷)پشت، زیر و، می‌روم بر آب برمی‌روم بر وی چنانکه خس رَوَدنی به سبّاحی(۴۸) چنانکه کس رودمُرده گردم، خویش بسپارم به آبمرگِ پیش از مرگ، اَمنست از عذاب(۴۵) عَتیق: آزادشده(۴۶) بَر خود زَنَم: سعیِ فوقِ طاقت می‌کنم تا ناملایمات را تحمّل کنم؛ نیکلسون می‌گوید: «بر خود زنم یعنی بی‌مساعدتِ دیگران، خود دست بکار می‌شوم.»(۴۷) زَبَر: رو، مقابلِ زیر(۴۸) سَبّاحی: شناگری------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2841محو می‌‌باید نه نحو اینجا، بدانگر تو محوی، بی‌‌خطر در آب رانمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 967, Divan e Shamsاز حادثهٔ جهان زاینده مترسوز هرچه رسد چو نیست پاینده مترساین یکدم عمر را غنیمت می‌داناز رفته میندیش وز آینده مترسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2272مرگ پیش از مرگ اَمنست ای فَتیٰاین چنین فرمود ما را مصطفیگفت: مُوتُوا کُلُّکُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْیَأْتِیَ الْمَوْتُ تَمُوتُوا بِالْفِتَن«پیامبر(ص) فرمود: جملگی بمیرید پیش از آنکه مرگ دررسد و در آن حال شما با فتنه‌ها بمیرید. (پیش از مرگ اجباری، مرگ اختیاری را برگزینید.)»  حدیث«مُوتُوا قَبْلَ اَنْ تَمُوُتوا»«بمیرید پیش از آنکه بمیرید.»هم‌چنان مُرد و شکم بالا فگندآب می‌بُردش نشیب و گَه بلندهر یکی زآن قاصدان بس غُصّه بُردکه دریغا ماهیِ بهتر بمُردشاد می‌شد او از آن گفتِ دریغپیش رفت این بازیَم(۴۹)، رَسْتم ز تیغپس گرفتش یک صیادِ ارجمند(۵۰)پس بر او تُف کرد و بر خاکش فگند(۴۹) بازی: حیله و نیرنگ(۵۰) صیادِ ارجمند: صیّادِ ماهر و حاذق------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1503این دَم اَر یارانْت با تو ضد شوندوز تو برگردند و در خصمی روندهین بگو: نَک روزِ من پیروز شدآنچه فردا خواست شد، امروز شدضدِّ من گشتند اهلِ این سَراتا قیامت عَیْن شد(۵۱) پیشین مراپیش از آنکه روزگارِ خود بَرَمعُمر با ایشان به پایان آورم(۵۱) عَین شد: آشکار شد------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2278غَلْط غَلْطان رفت پنهان اندر آبمانْد آن احمق همی ‌کرد اضطراباز چپ و از راست می‌جُست آن سَلیم(۵۲)تا به جَهدِ خویش بِرْهانَد گلیمدام افگندند و اندر دام مانداحمقی او را در آن آتش نشاندبر سرِ آتش، به پشت تابه‌ایبا حماقت گشت او همخوابه‌ایاو همی‌جوشید از تَفِّ سَعیر(۵۳)عقل می‌گفتش: اَلَم یَأْتِکْ نَذیر؟او همی‌گفت از شکنجه وز بلاهمچو جانِ کافران قالُوا بلیٰقرآن کریم، سوره مُلک (۶۷)، آیات ۶ تا ۹Quran, Sooreh Al-Mulk(#67), Line #6-9«وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»«و براى كسانى كه به پروردگارشان كافر شده‌اند عذاب جهنم باشد و جهنم بد سرانجامى است.»«إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِيَ تَفُورُ»«چون در جهنم افكنده شوند، به جوش آيد و بانگ زشتش را بشنوند.»«تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ ۖ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ»«نزديك است كه از خشم پاره‌پاره شود. و چون فوجى را در آن افكنند، خازنانش گويندشان: آيا شما را بيم‌دهنده‌اى نيامد؟» «قَالُوا بَلَىٰ قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ»«گويند: چرا، بيم‌دهنده آمد ولى تكذيبش كرديم و گفتيم: خدا هيچ چيز نازل نكرده است؛ شما در گمراهى بزرگى هستيد.»باز می‌گفت او که گر این بار منوا رَهَم زین محنتِ گردن‌شکنمن نسازم جز به دریایی وطنآبگیری را نسازم من سَکَن(۵۴)آبِ بی‌حد جویَم و آمن شومتا ابد در امن و صحّت می‌روم(۵۲) سَلیم: در اینجا به معنیِ احمق و کودن است.(۵۳) تَفّ سعیر: حرارتِ سوزان(۵۴) سَكَن: ساكن شدن، آرميدن، جاى گرفتن در خانه------------------------مجموع لغات:(۱) خوش پوزی: پاک دهنی(۲) قلاووزی: رهبری، راهنمایی(۳) خوزی: منسوب به خوزستان(۴) فارِغ: راحت و آسوده(۵) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۶) عاق: نافرمان، سرکش با پدر و مادر(۷) شِقاق: چون و چرا، ستیزه(۸) بُراق: نام مرکب حضرت رسول در شب معراج(۹) صُنع: آفرینش، آفریدن(۱۰) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۱۱) گَبر: کافر(۱۲) نَتان: نتوان(۱۳) کاهلی: تنبلی(۱۴) رنجور: بیمار(۱۵) علّت: بیماری(۱۶) نِعْمَ الْعِوَض: بهترین عوض(۱۷) اِتَّقُوا: بترسید، تقوا پیشه کنید.(۱۸) زینهار: بر حذر باش، کلمه تنبیه(۱۹) نوشد: مخفّف نیوشد به معنی بِشنَوَد.(۲۰) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۲۱) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۲۲) خوش‌پوزی: پاک دهنی(۲۳) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۴) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن(۲۵) قَوَّاده: پاانداز، کسی که زنان و مردان برای هم‌آغوشی به هم برساند.(۲۶) عوان: مأمور حکومتی(۲۷) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.(۲۸) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.(۲۹) هُمام: مهتر، بزرگوار، مردِ بلندهمّت(۳۰) میش: گوسفندِ ماده؛ در اینجا مطلقاً به معنی گوسفند است.(۳۱) زَمَن: زمان، روزگار(۳۲) هِل: رها کن(۳۳) کَهْگِل‌بَست: بسته‌شده با کاهگل، کاهگلی(۳۴) کَتیم: مکتوم، پوشیده شده، پنهان شده(۳۵) دَه دِرَمسنگ: به وزنِ ده دِرَم(۳۶) دُرِّ یتیم: مرواریدِ‌ درشت و تک، مرواریدِ بی‌همتا و کمیاب(۳۷) دی: مخفّفِ دیروز(۳۸) ضَلال: گمراهی، غفلت(۳۹) اسد: در اینجا شیرمرد(۴۰) سِیّومین: سومین(۴۱) حَوَل: لوچی، دوبین شدن، در اینجا مراد دید واقع‌بین نداشتن است.(۴۲) جَهول: نادان(۴۳) حُمْق: نادانى(۴۴) كم دِهَش: او را نده(۴۵) عَتیق: آزادشده(۴۶) بَر خود زَنَم: سعیِ فوقِ طاقت می‌کنم تا ناملایمات را تحمّل کنم؛ نیکلسون می‌گوید: «بر خود زنم یعنی بی‌مساعدتِ دیگران، خود دست بکار می‌شوم.»(۴۷) زَبَر: رو، مقابلِ زیر(۴۸) سَبّاحی: شناگری(۴۹) بازی: حیله و نیرنگ(۵۰) صیادِ ارجمند: صیّادِ ماهر و حاذق(۵۱) عَین شد: آشکار شد(۵۲) سَلیم: در اینجا به معنیِ احمق و کودن است.(۵۳) تَفّ سعیر: حرارتِ سوزان(۵۴) سَكَن: ساكن شدن، آرميدن، جاى گرفتن در خانه-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsمسلم آمد یار مرا دل‌افروزیچه عشق داد مرا فضل حق زهی روزیاگر سرم برود گو برو مرا سر اوسترهیدم از کله و از سر و کله‌دوزیدهان به گوش من آورد و گفت در گوشمیکی حدیث بیاموزمت بیاموزیچو آهوی ختنی خون تو شود همه مشکاگر دمی بچری تو ز ما به خوش‌پوزیچو جان جان شده‌ای ننگ جان و تن چه کشیچو کان زر شده‌ای حبه‌یی چه اندوزیبه سوی مجلس خوبان بکش حریفان رابه خضر و چشمه حیوان بکن قلاووزیشراب لعل رسیده‌ست نیست انگوریشکر نثار شد و نیست این شکر خوزیهوا و حرص یکی آتشی‌ است تو بازیبپر گزاف پر و بال را چه می‌سوزیخمش که خلق ندانند بانگ را ز صداتویی که دانی پیروزه را ز پیروزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsمسلم آمد یار مرا دل‌افروزیچه عشق داد مرا فضل حق زهی روزیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو شه کند بس جستجومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsچون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی چون شوم ای دوست عاقخاصه کسی را که جهان را همهترک کند فرد شود بی‌شقاقلاجرمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمد به سحرگه براقمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1360عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه رامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #921دیده ما چون بسی علت دروسترو فنا کن دید خود در دید دوستدید ما را دید او نعم العوضیابی اندر دید او کل غرضمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsدهان به گوش من آورد و گفت در گوشمیکی حدیث بیاموزمت بیاموزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2402روزن جانم گشاده‌ست از صفامی‌رسد بی واسطه نامه خدامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۹۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1298چیز دیگر ماند اما گفتنشبا تو روح‌القدس گوید بی‌منشنی تو گویی هم به گوش خویشتننی من و نی غیر من ای هم تو منهمچو آن وقتی که خواب اندر رویتو ز پیش خود به پیش خود شویمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #21گوش آنکس نوشد اسرار جلالکو چو سوسن صد زبان افتاد و لالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsچو آهوی ختنی خون تو شود همه مشکاگر دمی بچری تو ز ما به خوش‌پوزیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2777, Divan e Shamsخوش بچر ای گاو عنبربخش نفس مطمئندر چنین ساحل حلال است ار تو خوش‌پوزی کنیقرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»«اى روحِ آرامش يافته. راضی و مَرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتگفتی که خمش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۴۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2472تا که پشکی مشک گردد ای مریدسال‌ها باید در آن روضه چرید مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shams فرشته‌یی کنمت پاک با دو صد پر و بالکه در تو هیچ نماند کدورت بشریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsچو جان جان شده‌ای ننگ جان و تن چه کشیچو کان زر شده‌ای حبه‌یی چه اندوزیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1272ما چو کشتی‌ها به هم بر می‌زنیمتیره ‌چشمیم و در آب روشنیمای تو در کشتی تن رفته به خوابآب را دیدی نگر در آب آبآب را آبی‌ست کو می‌راندشروح را روحی‌ست کو می‌خواندشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3074, Divan e Shamsخمش که خلق ندانند بانگ را ز صداتویی که دانی پیروزه را ز پیروزیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4661گفت تو زان سان که عکس دیگریستجمله احوالت به جز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکس دیگرانشادی قواده و خشم عوانآن عوان را آن ضعیف آخر چه کردکه دهد او را به کینه زجر و دردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #566عکس چندان باید از یاران خوشکه شوی از بحر بی‌عکس آب‌کشعکس کاول زد تو آن تقلید دانچون پیاپی شد شود تحقیق آنتا نشد تحقیق از یاران مبراز صدف مگسل نگشت آن قطره درمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2062خامشی بحرست و گفتن همچو جوبحر می‌جوید تو را جو را مجواز اشارت‌های دریا سر متابختم کن والله اعلم بالصوابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2235سینه را پا ساخت می‌رفت آن حذوراز مقام با خطر تا بحر نورمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2238رفت آن ماهی ره دریا گرفتراه دور و پهنه پهنا گرفتمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #175گورخانه راز تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شودگفت پیغمبر که هر که سِر نهفتزود گردد با مراد خویش جفتمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2244بر گذشته حسرت آوردن خطاستباز نآید رفته یاد آن هباستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۴۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2245قصهٔ آن مرغِ گرفته که وصیّت کرد که بر گذشته پشیمانی مخور، تدارکِ وقت اندیش و روزگار مَبَر در پشیمانیآن یکی مرغی گرفت از مکر و داممرغ او را گفت ای خواجه همامتو بسی گاوان و میشان خورده‌ایتو بسی اشتر به قربان کرده‌ایتو نگشتی سیر ز آنها در زمنهم نگردی سیر از اجزای منهل مرا تا که سه پندت بر دهمتا بدانی زیرکم یا ابلهماول آن پند هم در دست توثانیش بر بام کهگل‌بست تووآن سوم پندت دهم من بر درختکه ازین سه پند گردی نیکبختآنچه بر دستست اینست آن سخنکه محالی را ز کس باور مکنبر کفش چون گفت اول پند زفتگشت آزاد و بر آن دیوار رفتگفت دیگر بر گذشته غم مخورچون ز تو بگذشت زآن حسرت مبربعد از آن گفتش که در جسمم کتیمده درمسنگ‌ست یک در یتیمدولت تو بخت فرزندان توبود آن گوهر به حق جان توفوت کردی در که روزی‌ات نبودکه نباشد مثل آن در در وجودآنچنانکه وقت زادن حاملهناله دارد خواجه شد در غلغلهمرغ گفتش نی نصیحت کردمتکه مبادا بر گذشته دی غمتچون گذشت و رفت غم چون می‌خورییا نکردی فهم پندم یا کریوآن دوم پندت بگفتم کز ضلالهیچ تو باور مکن قول محالمن نیم خود سه درمسنگ ای اسدده درمسنگ اندرونم چون بودخواجه باز آمد به خود گفتا که هینباز گو آن پند خوب سیومینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجلحسرت آن مردگان از مرگ نیستزآنست کاندر نقش‌ها کردیم ایستما ندیدیم اینکه آن نقش است و کفکف ز دریا جنبد و یابد علفمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2263گفت آری خوش عمل کردی بدآنتا بگویم پند ثالث رایگانپند گفتن با جهول خوابناکتخم افگندن بود در شوره‌خاکچاک حمق و جهل نپذیرد رفوتخم حکمت کم دهش ای پندگومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2266چاره اندیشیدنِ آن ماهیِ نیم‌عاقل و خود را مُرده کردنگفت ماهی دگر وقت بلاچونکه ماند از سایه عاقل جداکو سوی دریا شد و از غم عتیقفوت شد از من چنان نیکو رفیقلیک زآن نندیشم و بر خود زنمخویشتن را این زمان مرده کنمپس برآرم اشکم خود بر زبرپشت زیر و می‌روم بر آب برمی‌روم بر وی چنانکه خس رودنی به سباحی چنانکه کس رودمرده گردم خویش بسپارم به آبمرگ پیش از مرگ امنست از عذابمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2841محو می‌‌باید نه نحو اینجا بدانگر تو محوی بی‌‌خطر در آب رانمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۹۷۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 967, Divan e Shamsاز حادثه جهان زاینده مترسوز هرچه رسد چو نیست پاینده مترساین یکدم عمر را غنیمت می‌داناز رفته میندیش وز آینده مترسمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2272مرگ پیش از مرگ امنست ای فتیاین چنین فرمود ما را مصطفیگفت موتوا کلکم من قبل انیاتی الموت تموتوا بالفتنپیامبر(ص) فرمود جملگی بمیرید پیش از آنکه مرگ دررسد و در آن حال شما با فتنه‌ها بمیرید پیش از مرگ اجباری مرگ اختیاری را برگزینید  هم‌چنان مرد و شکم بالا فگندآب می‌بردش نشیب و گه بلندهر یکی زآن قاصدان بس غصه بردکه دریغا ماهی بهتر بمردشاد می‌شد او از آن گفت دریغپیش رفت این بازیم رستم ز تیغپس گرفتش یک صیاد ارجمندپس بر او تف کرد و بر خاکش فگندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1503این دم ار یارانت با تو ضد شوندوز تو برگردند و در خصمی روندهین بگو نک روز من پیروز شدآنچه فردا خواست شد امروز شدضد من گشتند اهل این سراتا قیامت عین شد پیشین مراپیش از آنکه روزگار خود برمعمر با ایشان به پایان آورممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2278غلط غلطان رفت پنهان اندر آبماند آن احمق همی ‌کرد اضطراباز چپ و از راست می‌جست آن سلیمتا به جهد خویش برهاند گلیمدام افگندند و اندر دام مانداحمقی او را در آن آتش نشاندبر سر آتش به پشت تابه‌ایبا حماقت گشت او همخوابه‌ایاو همی‌جوشید از تف سعیرعقل می‌گفتش الم یاتک نذیراو همی‌گفت از شکنجه وز بلاهمچو جان کافران قالوا بلیقرآن کریم، سوره مُلک (۶۷)، آیات ۶ تا ۹Quran, Sooreh Al-Mulk(#67), Line #6-9«وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»«و براى كسانى كه به پروردگارشان كافر شده‌اند عذاب جهنم باشد و جهنم بد سرانجامى است.»«إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِيَ تَفُورُ»«چون در جهنم افكنده شوند، به جوش آيد و بانگ زشتش را بشنوند.»«تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ ۖ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ»«نزديك است كه از خشم پاره‌پاره شود. و چون فوجى را در آن افكنند، خازنانش گويندشان: آيا شما را بيم‌دهنده‌اى نيامد؟» «قَالُوا بَلَىٰ قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ»«گويند: چرا، بيم‌دهنده آمد ولى تكذيبش كرديم و گفتيم: خدا هيچ چيز نازل نكرده است؛ شما در گمراهى بزرگى هستيد.»باز می‌گفت او که گر این بار منوا رهم زین محنت گردن‌شکنمن نسازم جز به دریایی وطنآبگیری را نسازم من سکنآب بی‌حد جویم و آمن شومتا ابد در امن و صحت می‌روم

برنامه شماره ۹۱۴ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۶ آوریل ۲۰۲۲ - ۷ اردیبهشت.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۴ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سرِ تو که بگو بی‌نفاقدر کَرَم و حُسن چرایی تو طاق(۱)؟رویِ چو خورشیدِ تو بخشش کُنَدروزِ وصالی که ندارد فِراقدل ز همه برکَنَم از بهرِ توبهرِ وفایِ تو ببندم نِطاق(۲)گر تو مرا گویی: رو صبر کنباشد تکلیفِ بمالایُطاق(۳)سخت بُوَد هَجر و فِراق، ای حبیبخاصه فِراقی ز پیِ اعتناق(۴)چون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی، چون شَوَم ای دوست عاق(۵)؟روم چو در مهرِ تو آهی کننددود رَسَد جانبِ شام و عِراقدر تُتُقِ(۶) سینهٔ عشّاقِ توماه‌ رُخان، قند لبان، سیم‌‌ ساقرقص کنان در خُضَرِ(۷) لطفِ تونوش کنان ساغرِ صدق و وِفاق(۸)دست‌زنان جمله و گویان به لاغ(۹)طاق و طُرُنبین(۱۰-۱۱) و طُرُنبین و طاقمژده کسی را که زرش دزد بردمژده کسی را که دهد زن طلاقخاصه کسی را که جهان را همهترک کند، فرد شود بی‌شِقاق(۱۲)لاجَرَمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمّد به سحرگه بُراق(۱۳)بَربَردَش زود بُراقِ دلشفوقِ سماواتِ رفاعِ(۱۴) طِباقجان و سر تو که بگو باقیشکه دهنم بسته شد از اشتیاقهر چه بگفتم کژ و مژ، راست کنچونکه مهندس تویی و من مَشاق(۱۵)(۱) طاق: یکتا، بی‌مانند(۲) نِطاق: کمربند، میان‌بند(۳) بمالایُطاق: آنچه تحّمل نتوان کرد(۴) اعتناق: دست به گردن یکدیگر انداختن(۵) عاق: نافرمان، سرکش با پدر و مادر(۶) تُتُق: پرده، حجاب(۷) خُضَر: سرسبزی، طراوت(۸) وِفاق: اتّحاد، موافقت(۹) به لاغ: به شوخی، در حال شادی و جدی نبودن(۱۰) طُرُنبین: فرّ و شکوه، کرّ و فرّ(۱۱) طاق و طُرُنب یا طاق و طُرُم: اگر بر اساسِ من ذهنی باشد، مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمت ناپایداری است که عام خلق را مفتون می دارد. اگر بر اساسِ هشیاری حضور یا نظر باشد، جلوۀ خداوند در انسان است، که همراه با فرِّ ایزدی، خردِ ایزدی، حسِّ امنیتِ ایزدی، هدایتِ ایزدی، قدرتِ ایزدی و شادی بی‌سبب است.‌(۱۲) شِقاق: چون و چرا، ستیزه(۱۳) بُراق: نام مرکب حضرت رسول در شب معراج(۱۴) رفاع: جمع رفیع، رفاعِ طِباق: طبقات بلند، آسمان‌های بلند(۱۵) مَشاق: مَشّاق، در اینجا کارگر، شاگرد---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سرِ تو که بگو بی‌نفاقدر کَرَم و حُسن چرایی تو طاق؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۶) بود(۱۶) تَفتیق: شکافتن---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۷)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۱۸)(۱۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۸) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکارِ کوته را مکن بر خود دراز خواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار(۱۹) و وارهان(۱۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جبرهر که جبر آورد، خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین، بی صبر و حَزمی کَس نَجَستحَزم را خود، صبر آمد پا و دستحَزم کن از خورد، کین زَهرین گیاستحَزم کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم(۲۰) در این راهِ دقیقنی قلاوزست و، نی رَه دانَد اویوسفا کم رو سویِ آن گرگ‌ْ خوحَزم، آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌هایِ این سراکه نه چربِش دارد و نی نوش، اوسِحر خوانَد، می‌دَمد در گوش، او(۲۰) قلاووز: راهنما، پیشرو------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4672کرد فضلِ عشق، انسان را فَضول(۲۱)زین فزون‌ْجویی ظَلومست(۲۲) و جَهول(۲۳)قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیه ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»(۲۱) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به افعالِ غیرضروری بپردازد؛ در اینجا یعنی گستاخ و زیاده‌طلب(۲۲) ظَلوم: بسیار ستمکار(۲۳) جَهول: بسیار نادان------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4675ظالم‌ست او بر خود و بر جانِ خَودظلم بین کز عدل‌ها گو می‌بَرَدجهلِ او مر علم‌ها را اوستادظلمِ او مر عدل‌ها را شد رَشاد(۲۴)(۲۴) رَشاد: هدایت شدن------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مُرده‌تنجانِ من باشد که رُو آرَد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم، ببیند بخششمجانِ نامحرم نبیند رویِ دوستجز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوستدر دَمَم، قصّاب‌ْوار این دوست راتا هِلَد آن مغزِ نغزش، پوست راگفت: ای جانِ رمیده از بلاوصلِ ما را در گشادیم، اَلصَّلا(۲۵)ای خودِ ما بی‌خودیّ و، مستی‌اتای ز هستِ ما هماره هستی‌اتبا تو بی لب این زمان من نو به نورازهایِ کهنه گویم، می‌شنوز آنکه آن لب‌ها ازین دَم می‌رمدبر لبِ جویِ نهان بر می‌دمدگوشِ بی‌گوشی درین دَم بَرگُشابهرِ رازِ یَفْعَلُ الله ما یَشاقرآن كريم، سوره ابراهيم (۱۴)، آیه ۲۷Quran, Sooreh Ibrahim (#14), Line #27«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«خدا مؤمنان را به سبب اعتقاد استوارشان در دنيا و آخرت پايدار مى‌دارد. و ظالمان را گمراه مى‌سازد و هر چه خواهد همان مى‌كند.»قرآن كريم، سوره حج (۲۲)، آیه ۱۸Quran, Sooreh Al-Hajj (#22), Line #18«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ ۖ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ ۗ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ»«آيا نديده‌اى كه هر كس در آسمانها و هر كس كه در زمين است و آفتاب و ماه و ستارگان و كوهها و درختان و جنبندگان و بسيارى از مردم خدا را سجده مى‌كنند؟ و بر بسيارى عذاب محقق شده و هر كه را خدا خوار سازد، هيچ كس گراميش نمى‌دارد. زيرا خدا هر چه بخواهد همان مى‌كند.»چون صَلایِ وصل، بشنیدن گرفتاندک اندک مُرده جُنبیدن گرفتنه کم از خاکست کز عِشوهٔ صَباسبز پوشد، سَر بر آرَد از فناکم ز آبِ نطفه نَبْوَد کز خِطابیوسفان زایند رُخ چون آفتابکم ز بادی نیست، شد از اَمْرِ کُنْدر رَحِم طاوس و مرغِ خوش‌سُخُنقرآن كريم، سوره، بقره (٢)، آيه ١١٧Quran, Sooreh Al-Baqarah (#2), Line #117«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«آفريننده آسمانها و زمين است. چون اراده چيزى كند، مى‌گويد: موجود شو. و آن چيز موجود مى‌شود.»کم ز کوهِ سنگ نَبُوَد، کز وِلاد(۲۶)ناقه‌يی(۲۷)، کآن ناقه ناقه زاد، زادزین همه بگذر، نه آن مایهٔ عدمعالَمم زاد و بزایَد دَم به دَم؟بر جَهید و بر طپید و شادِ شادیک دو چرخی زد، سجود اندر فتاد(۲۵) اَلصَّلا: بيا(۲۶) وِلاد: زاييدن(۲۷) ناقه: شترِ مادّه------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلامِ آنکه اندر هر رِباط(۲۸)خویش را واصِل نداند بر سِماط(۲۹)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسْکَن در رسد یک روز مرد(۲۸) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۲۹) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بِرویَد، ور بریزد صد گیاهعاقبت بَررویَد آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اوّل دُرُستکِشتِ اوّل کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنْصِتواتا زبانتان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۳۰)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرت پروردگار که به سست ایمانیِ چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد. قرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An’aam (#6), Line #28« بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»« بلکه آنچه را که زین پیش پوشیده می داشتند بر آنان آشکار شود، و اگر آنان بدین جهان باز آورده شوند، دوباره بدانچه از آن نهی شده‌اند بازگردند. و البته ایشان‌اند دروغ‌زنان.»لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A’raaf (#7), Line #156« وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»« و رحمتِ من (حق تعالی) همهٔ اشیاء را فرا گرفته است… .»(۳۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، بازگردند.------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #423سایهٔ یزدان بود بندهٔ خدامردهٔ این عالم و زندهٔ خدادامنِ او گیر زوتر بی‌گمانتا رهی در دامنِ آخِرزمانکَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ نقشِ اولیاستکو دلیلِ نورِ خورشیدِ خداستمنظور از آیه کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ ( « چگونه سایه اش را گسترد » ) اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.قرآن كريم، سوره فرقان (۲۵)، آيات ۴۵ و ۴۶Quran, Sooreh Al-Furqaan (#25), Line #45-46«أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا. ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا.»«آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می‌خواست آن را ساکن و ثابت می‌کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم. سپس آن را [با بلند شدنِ آفتاب] اندک اندک به سوی خود بازمی‌گیریم.»اندرین وادی مرو بی این دلیل(۳۱)لا اُحِبُّ الافِلین گو چون خَلیل(۳۲)قرآن كريم، سوره انعام (۶)، آیه ۷۶Quran, Sooreh Al-An’aam (#6), Line #76« فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين.»« چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»رو ز سایه آفتابی را بیابدامن شه شمس تبریزی بتاب (۳۱) دلیل:‌ راهنما(۳۲) خلیل: دوست؛ خلیل‌الله، لقبِ‌ حضرتِ‌ ابراهیم‌(ع) است. ------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1425آنکه او موقوفِ حال است، آدمی‌ستگه بحال افزون و، گاهی در کمی‌ستصوفی، ابن‌ُالوقت باشد در مثاللیک صافی، فارغ است از وقت و حالحال‌ها موقوفِ عزم و رایِ اوزنده از نَفْخِ مسیحْ‌آسایِ اوعاشقِ حالی، نه عاشق بر مَنیبر امیدِ حال بر من می‌تَنیآنکه یک دَم کم، دمی کامل بُوَدنیست معبودِ خلیل، آفل بُوَدوآنکه آفل باشد و، گه آن و ایننیست دلبر، لااُحِبُّ‌الْآفِلینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفیِّ صفاجو ابنِ وقتوقت را همچون پدر بگرفته سختهست صافی، غرقِ عشقِ ذوالجلالابنِ کَس نی، فارغ از اوقات و حالغرقهٔ نوری که او لَمْ یُولَدستلَمْ یَلِد لَمْ یُولَد آنِ ایزدستقرآن کریم، سوره اخلاص (۱۱۲)، آیه ۳Quran, Sooreh Al-Ikhlas (#3), Line #112«لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ.» «نه زاده است و نه زاده شده»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سرِ تو که بگو بی‌نفاقدر کَرَم و حُسن چرایی تو طاق؟مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1572هست آن عنوان چو اِقرارِ زبانمتنِ نامهٔ سینه را کن امتحان که موافق هست با اقرار تو؟تا منافق‌وار نَبْوَد کارِ تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جَنَّت از الٰهگر همی‌خواهی، ز کس چیزی مخواهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsرویِ چو خورشیدِ تو بخشش کُنَدروزِ وصالی که ندارد فِراقمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 54, Divan e Shamsتو دو دیده فروبندی و گویی: روزِ روشن کو؟زَنَد خورشید بر چشمت که اینک من، تو در بُگشامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsدل ز همه برکَنَم از بهرِ توبهرِ وفایِ تو ببندم نِطاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #441زهد و تقوی را گُزیدم دین و کیشزآنکه می‌دیدم اجل را پیشِ خویش  مرگِ همسایه، مرا واعظ(۳۳) شدهکسب و دکّانِ مرا برهم زدهچون به آخر، فرد خواهم ماندنخُو نباید کرد با هر مرد و زنرُو بخواهم کرد آخِر در لَحَد(۳۴)آن بِهْ آید که کنم خُو با اَحَدچو زَنَخ را بست خواهند ای صنمآن بِهْ آید که زَنَخ(۳۵) کمتر زنمای به زَربَفْت و کمر آموختهآخِرستت جامهٔ نادوختهرُو به خاک آریم کز وی رُسته‌ایمدل چرا در بی‌وفایان بسته‌ایم؟(۳۳) واعِظ: وعظ‌ کننده، پند دهنده، اندرز دهنده(۳۴) لَحَد: گور(۳۵) زَنَخ: چانه------------عطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۱۸Poem (Qazal) # 418, Divan e Attarدر ره او هرچه هست تا دل و جان نفقه کنتو به یکی زنده‌ای از همه بیزار باشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #320صورتِ نقضِ وفایِ ما مَباشبی‌وفایی را مکن بیهوده فاشمر سگان را چون وفا آمد شعاررَوْ، سگان را ننگ و بدنامی میاربی‌وفایی چون سگان را عار بودبی‌وفایی چون روا داری نمود؟حق تعالی، فخر آورد از وفاگفت: مَنْ اوْفیٰ بِعَهْدٍ غَیْرِنا؟حضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سوره توبه (۹)، آیه ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba (#9), Line #111« وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»« و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان، وفا با ردِّ حق(۳۶)بر حقوقِ حق ندارد کس سَبَق(۳۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsگر تو مرا گویی: رو صبر کنباشد تکلیفِ بمالایُطاقمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهْدر فرارِ لا یُطاق آسان بِجِهْمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2235سینه را پا ساخت، می‌رفت آن حَذور(۳۷)از مقامِ با خطر تا بحرِ نور(۳۷) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsگفتی: مکن شتاب که آن هست فعلِ دیودیو او بُوَد که می‌نکند سویِ تو شتابحدیث «التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 336, Divan e Shamsبده یک جام، ای پیرِ خرابات(۳۸)مگو فردا، که فی التَّأخیرِ آفات(۳۹)(۳۸) پیرِ خرابات: راهنمای مسیر معنوی(۳۹) فی التَّأخیرِ آفات: در تأخیر زیان‌هاست (مَثَل)------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsسخت بُوَد هَجر و فِراق، ای حبیبخاصه فِراقی ز پیِ اعتناقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2020, Divan e Shamsنیست در عالَم ز هجران تلخ‌ترهرچه خواهی کُن ولیکن آن مکُنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٨٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2893یار شب را روز، مهجوری(۴۰) مده جانِ قربت دیده را دُوری مدهبُعدِ تو مرگیست با درد و نَکال(۴۱)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَالْوِصال(۴۰) مهجوری:‌ دوری، جدایی(۴۱) نَکال: عقوبت، کیفر------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsچون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی، چون شَوَم ای دوست عاق؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3072, Divan e Shamsتو را چو عقل پدر بوده‌ست و تَن مادرجمالِ رویِ پدر درنگر، اگر پسریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862ز آن جِرای روح چون نُقصان(۴۲) شودجانش از نُقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۴۳) رضا آشفته است(۴۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۴۳) سَمَن‌زار: باغ یاسمن و جای انبوه از درخت یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۴۴)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۴۵)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۴۴) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۴۵) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رو پست شووانگهان خور خَمرِ(۴۶) رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۴۷) ای پسر(۴۶) خَمر: شراب(۴۷) فِرو مآ: قناعت نکن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsروم چو در مهرِ تو آهی کننددود رَسَد جانبِ شام و عِراقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آید؟تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروزکه یکی چراغِ روشن ز هزار مرده بهترکه به است یک قدِ خوش ز هزار قامتِ کوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsرقص کنان در خُضَرِ لطفِ تونوش کنان ساغرِ صدق و وِفاقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‏رود از سینه‏ها در سینه‏هااز ره پنهان، صلاح و کینه‏هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #252تزکیه(۴۸) باید گواهان را، بدانتزکیه‌ش صدقی که موقوفی(۴۹) بِدآناین را بدان که گواه های تو بر صحّتِ ایمانت باید پاک و بی غش باشد، و پاکی و خلوص شاهدان ایمانت همانا صدقی است که تو به آن پای بندی.(۴۸) تَزکیه: پاکیزه کردن(۴۹) موقوف: مقیّد، وابسته------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #255قول و فعلِ بی‌تَناقُض(۵۰) بایَدَتتا قبول اندر زمان بیش آیَدَتسَعیُکُم شَتّی(۵۱)، تناقض اندریدروز می‌دوزید، شب بر می‌دَریدتلاش های شما پراکنده و گونه گون است، و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می دوزید و شب همان را پاره می کنید. قرآن کریم، سوره لیل (۹۲)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Lail (#92), Line #4« إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ »    « كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه گون است.»پس گواهی با تناقض کِه شْنَوَد؟ یا مگر حِلمی(۵۲) کُند از لطفِ خَود(۵۰) تَناقُض: با هم ضدّ و نقیض بودن، مخالف بودن چیزی با چیزی(۵۱) شَتّی: پراکنده(۵۲) حِلم: بردباری، شکیبایی------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsدست‌زنان جمله و گویان به لاغطاق و طُرُنبین و طُرُنبین و طاقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طُرُم(۵۳)، عاریّتی استامر را طاق و طُرُم ماهیّتی استاز پیِ طاق و طُرُم، خواری کَشندبر امیدِ عِزّ در خواری خَوشندبر امیدِ عِزِّ دَه‌روزهٔ(۵۴) خَدوک(۵۵)گردنِ خود کرده‌اند از غم، چو دوک(۵۶)چون نمی‌آیند اینجا کی منم؟کاندرین عزّ، آفتابِ روشنم(۵۳) طاق و طُرُم: مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق رامفتون می‌دارد. (۵۴) دَه‌روزه: اشاره دارد به ناپایدار بودنِ خوشی‌های دنیوی(۵۵) خَدوک: آشفته، پریشان، گذران(۵۶) دوک: آلتی که با آن نخ می‌ریسند.------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsمژده کسی را که زرش دزد بردمژده کسی را که دهد زن طلاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1688, Divan e Shamsبا من به جنگ شد جان، گفتا: مرا مَرَنجانگفتم: طلاق بِستان، گفتا: بِده، بِدادممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsلاجَرَمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمّد به سحرگه بُراقبَربَردَش زود بُراقِ دلشفوقِ سماواتِ رفاعِ طِباقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 862, Divan e Shamsقومی که بر بُراقِ(۵۷) بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مَه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاهِ صَعب(۵۸) به یک تَک(۵۹) عَبَر کنند(۶۰)(۵۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۸) صَعب: سخت و دشوار(۵۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۶۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #464مَرکَبِ توبه عجایب مَرکَب استبر فلک تازد به یک لحظه ز پستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsهر چه بگفتم کژ و مژ، راست کنچونکه مهندس تویی و من مَشاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2100, Divan e Shamsگر نبود این سخن ز من لایقآنچه آن لایقست تلقین کن(۶۱)(۶۱) تلقین کردن: تعلیم کردن و پند دادن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsهر که درو نیست ازین عشق رنگنزد خدا نیست به‌جز چوب و سنگعشق برآورد ز هر سنگ آبعشق تراشید ز آیینه زنگکفر به جنگ آمد و ایمان به صلحعشق بزد آتش در صلح و جنگعشق گشاید دهن از بحرِ دلهر دو جهان را بخورَد چون نهنگعشق چو شیرست، نه مکر و نه ریونیست گهی روبه و گاهی پلنگچونکه مدد بر مدد آید ز عشقجان برهد از تنِ تاریک و تنگعشق ز آغاز همه حیرت استعقل درو خیره و جان گشته دنگ(۶۲)در تبریز است دلم، ای صباخدمتِ ما را برسان(۶۳) بی‌درنگ(۶۲) دنگ: حیران، بیهوش، گیج(۶۳) خدمت رساندن: سلام و تعظیم ابلاغ کردن------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsهر که درو نیست ازین عشق رنگنزد خدا نیست به‌جز چوب و سنگمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4732چَنْدَلی(۶۴) را رنگ عودی می‌دهندبر کلوخیمان حسودی می‌دهندپاک آنکه خاک را رنگی دهدهم‌چو کودک‌مان بر آن جنگی دهد(۶۴) چَنْدَل: چوب خوشبو و مرغوب صَنْدَل------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsکفر به جنگ آمد و ایمان به صلحعشق بزد آتش در صلح و جنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 538, Divan e Shamsگر آتشِ دل برزند، بر مؤمن و کافر زندصورت همه پرّان شود، گر مرغِ معنی پَر زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsعشق گشاید دهن از بحرِ دلهر دو جهان را بخورَد چون نهنگعشق چو شیرست، نه مکر و نه ریونیست گهی روبه و گاهی پلنگچونکه مدد بر مدد آید ز عشقجان برهد از تنِ تاریک و تنگمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کَشتیِّ خَلقان غرقِ عشقاژدهایی گشت گویی حلقِ عشقاژدهایی ناپدیدِ دلرُباعقل همچون کوه را او کهرُباعقلِ هر عطّار کآگه شد از اوطبله‌ها(۶۵) را ریخت اندر آبِ جورَو کزین جو برنیایی تا ابدلَمْ یَکُن حَقّاً لَهُ کُفْواً اَحَدقرآن کریم، سوره اخلاص (۱۱۲)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas (#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»« و نه هيچ كس همتاى اوست.»(۶۵) طبله: صندوقچه------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2726هر چه جز عشقست، شد مأکولِ(۶۶) عشقدو جهان یک دانه پیشِ نَوْلِ(۶۷) عشقدانه‌یی مر مرغ را هرگز خورَد؟کاهْدان مر اسب را هرگز چَرَد(۶۸)؟بندگی کن تا شوی عاشق لَعَلّ(۶۹)بندگی کَسبی‌ست، آید در عملبنده آزادی طمع دارد ز جَدّ(۷۰)عاشق آزادی نخواهد تا ابدبنده دایم خِلعَت(۷۱) و ادرارجُوست(۷۲)خلعتِ عاشق همه دیدارِ دوستدَرنَگنجد عشق در گفت و شنیدعشق، دریایی‌ست قعرش ناپدیدقطره‌هایِ بَحر را نتْوان شمردهفت دریا پیشِ آن بحر است خُرد(۶۶) مأکول: خورده شده(۶۷) نول: منقار (۶۸) چَرَد: بچَرد، چَرا کند(۶۹) لَعَلّ: شاید(۷۰) جَدّ: نصیب، بخت و اقبال(۷۱) خِلعَت: جامۀ دوخته که از طرفِ شخصِ بزرگ به عنوانِ جایزه یا انعام به کسی داده شود.(۷۲) ادرار: مستمرّی------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰ(۷۳)تا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلعت(۷۴) را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ش هیچ‌کس(۷۳) فتی: جوانمرد، جوان(۷۴) خِلعت: لباس------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۷۵) تیه(۷۶)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۷۷)(۷۵) حَرّ: گرما، حرارت(۷۶) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی‌ آب‌ و علف، صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۷۷) سَفیه: نادان، بی‌خرد------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsعشق ز آغاز همه حیرت استعقل درو خیره و جان گشته دنگدر تبریز است دلم، ای صباخدمتِ ما را برسان بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3748پس تو حَیران باش بی‌لا و بَلیتا ز رحمت پیشت آید مَحمِلی(۷۸)چون ز فهمِ این عجایب کودنیگر بَلی گویی، تکلّف می‌کنیور بگویی: نی، زند نی گردنتقهر بر بندد بدآن نی روزنتپس همین حَیران و والِه باش و بستا درآید نَصرِ حقّ از پیش و پسچونک حَیران گشتی و گیج و فنابا زبانِ حال گفتی اِهْدِناقرآن کریم، سوره حمد (۱)، آیه ۶Quran, Sooreh Al-Fatiha (#1), Line #6« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ.»« ما را به راهِ راست هدايت کن.»(۷۸) مَحمِل: کجاوه که بر شتر بندند، در اینجا مراد مرکوب است.------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است، خاموشت کندبرنهد سَرْدیگ(۷۹) و پر جوشت کند(۷۹) بر نهد سَرْدیگ: سر دیگ را می گذارد.------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3174چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گُولی(۸۰) کُن و، بگذر ز شومچون ملایک گو که: لا عِلْمَ لَنایا الهی، غَیْرَ ما عَلَّمْتَنامانند فرشتگان بگو: خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۲Quran, Sooreh Al-Baqarah (#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»(۸۰) گُول: ابله، نادان، احمق------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 596, Divan e Shamsهر صبح ز سیرانش، می‌باشم حیرانشتا جان نشود حیران، او روی بننمایدهر چیز که می‌بینی، در بی‌خبری بینیتا باخبری والله او پرده بنگشاید------------------------مجموع لغات:(۱) طاق: یکتا، بی‌مانند(۲) نِطاق: کمربند، میان‌بند(۳) بمالایُطاق: آنچه تحّمل نتوان کرد(۴) اعتناق: دست به گردن یکدیگر انداختن(۵) عاق: نافرمان، سرکش با پدر و مادر(۶) تُتُق: پرده، حجاب(۷) خُضَر: سرسبزی، طراوت(۸) وِفاق: اتّحاد، موافقت(۹) به لاغ: به شوخی، در حال شادی و جدی نبودن(۱۰) طُرُنبین: فرّ و شکوه، کرّ و فرّ(۱۱) طاق و طُرُنب یا طاق و طُرُم: اگر بر اساسِ من ذهنی باشد، مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمت ناپایداری است که عام خلق را مفتون می دارد. اگر بر اساسِ هشیاری حضور یا نظر باشد، جلوۀ خداوند در انسان است، که همراه با فرِّ ایزدی، خردِ ایزدی، حسِّ امنیتِ ایزدی، هدایتِ ایزدی، قدرتِ ایزدی و شادی بی‌سبب است.‌(۱۲) شِقاق: چون و چرا، ستیزه(۱۳) بُراق: نام مرکب حضرت رسول در شب معراج(۱۴) رفاع: جمع رفیع، رفاعِ طِباق: طبقات بلند، آسمان‌های بلند(۱۵) مَشاق: مَشّاق، در اینجا کارگر، شاگرد(۱۶) تَفتیق: شکافتن(۱۷) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۸) ثُبات: پایداری، پابرجا بودن(۱۹) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۲۰) قلاووز: راهنما، پیشرو(۲۱) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به افعالِ غیرضروری بپردازد؛ در اینجا یعنی گستاخ و زیاده‌طلب(۲۲) ظَلوم: بسیار ستمکار(۲۳) جَهول: بسیار نادان(۲۴) رَشاد: هدایت شدن(۲۵) اَلصَّلا: بيا(۲۶) وِلاد: زاييدن(۲۷) ناقه: شترِ مادّه(۲۸) رِباط: خانه، سرا، منزل، کاروان‌سرا(۲۹) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۳۰) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، بازگردند.(۳۱) دلیل:‌ راهنما(۳۲) خلیل: دوست؛ خلیل‌الله، لقبِ‌ حضرتِ‌ ابراهیم‌(ع) است.(۳۳) واعِظ: وعظ‌ کننده، پند دهنده، اندرز دهنده(۳۴) لَحَد: گور(۳۵) زَنَخ: چانه(۳۶) ردِّ حق: آنكه از نظرِ حق تعالىٰ مردود است.(۳۷) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.(۳۸) پیرِ خرابات: راهنمای مسیر معنوی(۳۹) فی التَّأخیرِ آفات: در تأخیر زیان‌هاست (مَثَل)(۴۰) مهجوری:‌ دوری، جدایی(۴۱) نَکال: عقوبت، کیفر(۴۲) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۴۳) سَمَن‌زار: باغ یاسمن و جای انبوه از درخت یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۴۴) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۴۵) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۴۶) خَمر: شراب(۴۷) فِرو مآ: قناعت نکن(۴۸) تَزکیه: پاکیزه کردن(۴۹) موقوف: مقیّد، وابسته(۵۰) تَناقُض: با هم ضدّ و نقیض بودن، مخالف بودن چیزی با چیزی(۵۱) شَتّی: پراکنده(۵۲) حِلم: بردباری، شکیبایی(۵۳) طاق و طُرُم: مراد از آن، سر و صدای ظاهری و جلوه و عظمتِ ناپایداری است که عامِ خلق رامفتون می‌دارد. (۵۴) دَه‌روزه: اشاره دارد به ناپایدار بودنِ خوشی‌های دنیوی(۵۵) خَدوک: آشفته، پریشان، گذران(۵۶) دوک: آلتی که با آن نخ می‌ریسند.(۵۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۵۸) صَعب: سخت و دشوار(۵۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۶۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن(۶۱) تلقین کردن: تعلیم کردن و پند دادن(۶۲) دنگ: حیران، بیهوش، گیج(۶۳) خدمت رساندن: سلام و تعظیم ابلاغ کردن(۶۴) چَنْدَل: چوب خوشبو و مرغوب صَنْدَل(۶۵) طبله: صندوقچه(۶۶) مأکول: خورده شده(۶۷) نول: منقار (۶۸) چَرَد: بچَرد، چَرا کند(۶۹) لَعَلّ: شاید(۷۰) جَدّ: نصیب، بخت و اقبال(۷۱) خِلعَت: جامۀ دوخته که از طرفِ شخصِ بزرگ به عنوانِ جایزه یا انعام به کسی داده شود.(۷۲) ادرار: مستمرّی(۷۳) فتی: جوانمرد، جوان(۷۴) خِلعت: لباس(۷۵) حَرّ: گرما، حرارت(۷۶) تیه: بیابانِ شن‌زار و بی‌ آب‌ و علف، صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۷۷) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۷۸) مَحمِل: کجاوه که بر شتر بندند، در اینجا مراد مرکوب است.(۷۹) بر نهد سَرْدیگ: سر دیگ را می گذارد.(۸۰) گُول: ابله، نادان، احمق-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سر تو که بگو بی‌نفاقدر کرم و حسن چرایی تو طاقروی چو خورشید تو بخشش کندروز وصالی که ندارد فراقدل ز همه برکنم از بهر توبهر وفای تو ببندم نطاقگر تو مرا گویی رو صبر کنباشد تکلیف بمالایطاقسخت بود هجر و فراق ای حبیبخاصه فراقی ز پی اعتناقچون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی چون شوم ای دوست عاقروم چو در مهر تو آهی کننددود رسد جانب شام و عراقدر تتق سینه عشاق توماه‌ رخان قند لبان سیم‌‌ ساقرقص کنان در خضر لطف تونوش کنان ساغر صدق و وفاقدست‌زنان جمله و گویان به لاغطاق و طرنبین و طرنبین و طاقمژده کسی را که زرش دزد بردمژده کسی را که دهد زن طلاقخاصه کسی را که جهان را همهترک کند فرد شود بی‌شقاقلاجرمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمد به سحرگه براقبربردش زود براق دلشفوق سماوات رفاع طباقجان و سر تو که بگو باقیشکه دهنم بسته شد از اشتیاقهر چه بگفتم کژ و مژ راست کنچونکه مهندس تویی و من مشاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سر تو که بگو بی‌نفاقدر کرم و حسن چرایی تو طاقمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840جهد فرعونی چو بی‌توفیق بودهرچه او می‌دوخت آن تفتیق بودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتگفتی که خمش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #181یک زمان کار است بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود دراز خواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1068هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #213زین کمین بی صبر و حزمی کس نجستحزم را خود صبر آمد پا و دستحزم کن از خورد کین زهرین گیاستحزم کردن زور و نور انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدهر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌ خوحزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌های این سراکه نه چربش دارد و نی نوش اوسحر خواند می‌دمد در گوش اومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4672کرد فضل عشق انسان را فضولزین فزون‌جویی ظلومست و جهولقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیه ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4675ظالم‌ست او بر خود و بر جان خودظلم بین کز عدل‌ها گو می‌بردجهل او مر علم‌ها را اوستادظلم او مر عدل‌ها را شد رشادمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678چون به من زنده شود این مرده‌تنجان من باشد که رو آرد به منمن کنم او را ازین جان محتشمجان که من بخشم ببیند بخششمجان نامحرم نبیند روی دوستجز همآن جان کاصل او از کوی اوستدر دمم قصاب‌وار این دوست راتا هلد آن مغز نغزش پوست راگفت ای جان رمیده از بلاوصل ما را در گشادیم الصلاای خود ما بی‌خودی و مستی‌اتای ز هست ما هماره هستی‌اتبا تو بی لب این زمان من نو به نورازهای کهنه گویم می‌شنوز آنکه آن لب‌ها ازین دم می‌رمدبر لب جوی نهان بر می‌دمدگوش بی‌گوشی درین دم برگشابهر راز یفعل الله ما یشاقرآن كريم، سوره ابراهيم (۱۴)، آیه ۲۷Quran, Sooreh Ibrahim (#14), Line #27«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ»«خدا مؤمنان را به سبب اعتقاد استوارشان در دنيا و آخرت پايدار مى‌دارد. و ظالمان را گمراه مى‌سازد و هر چه خواهد همان مى‌كند.»قرآن كريم، سوره حج (۲۲)، آیه ۱۸Quran, Sooreh Al-Hajj (#22), Line #18«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ ۖ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ ۗ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ»«آيا نديده‌اى كه هر كس در آسمانها و هر كس كه در زمين است و آفتاب و ماه و ستارگان و كوهها و درختان و جنبندگان و بسيارى از مردم خدا را سجده مى‌كنند؟ و بر بسيارى عذاب محقق شده و هر كه را خدا خوار سازد، هيچ كس گراميش نمى‌دارد. زيرا خدا هر چه بخواهد همان مى‌كند.»چون صلای وصل بشنیدن گرفتاندک اندک مرده جنبیدن گرفتنه کم از خاکست کز عشوه صباسبز پوشد سر بر آرد از فناکم ز آب نطفه نبود کز خطابیوسفان زایند رخ چون آفتابکم ز بادی نیست شد از امر کندر رحم طاوس و مرغ خوش‌سخنقرآن كريم، سوره، بقره (٢)، آيه ١١٧Quran, Sooreh Al-Baqarah (#2), Line #117«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»«آفريننده آسمانها و زمين است. چون اراده چيزى كند، مى‌گويد: موجود شو. و آن چيز موجود مى‌شود.»کم ز کوه سنگ نبود کز ولادناقه‌يی کآن ناقه ناقه زاد زادزین همه بگذر نه آن مایه عدمعالمم زاد و بزاید دم به دمبر جهید و بر طپید و شاد شادیک دو چرخی زد سجود اندر فتادمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #22هر که را جامه ز عشقی چاک شداو ز حرص و جمله عیبی پاک شدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3259من غلام آنکه اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کردتا به مسکن در رسد یک روز مردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت برروید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتوامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبانتان من شوم در گفت و گومولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3158گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست ایمانیِ چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد. قرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An’aam (#6), Line #28« بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»« بلکه آنچه را که زین پیش پوشیده می داشتند بر آنان آشکار شود، و اگر آنان بدین جهان باز آورده شوند، دوباره بدانچه از آن نهی شده‌اند بازگردند. و البته ایشان‌اند دروغ‌زنان.»لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A’raaf (#7), Line #156« وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»« و رحمتِ من (حق تعالی) همهٔ اشیاء را فرا گرفته است… .»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۴۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #423سایه یزدان بود بنده خدامرده این عالم و زنده خدادامن او گیر زوتر بی‌گمانتا رهی در دامن آخرزمانکیف مد الظل نقش اولیاستکو دلیل نور خورشید خداستمنظور از آیه کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ ( « چگونه سایه اش را گسترد » ) اینست که ولیّ خدا مظهر کامل خداوند است. و آن سایه، یعنی آن ولیّ خدا دلیل بر نور خداوند است. یعنی او راهنمای مردم به سوی خداوند است.قرآن كريم، سوره فرقان (۲۵)، آيات ۴۵ و ۴۶Quran, Sooreh Al-Furqaan (#25), Line #45-46«أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا. ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا.»«آیا به [قدرت و حکمت] پروردگارت ننگریستی که چگونه سایه را امتداد داد و گستراند؟ و اگر می‌خواست آن را ساکن و ثابت می‌کرد، آن گاه خورشید را برای [شناختن] آن سایه، راهنما [ی انسان ها] قرار دادیم. سپس آن را [با بلند شدنِ آفتاب] اندک اندک به سوی خود بازمی‌گیریم.»اندرین وادی مرو بی این دلیللا احب الافلین گو چون خلیلقرآن كريم، سوره انعام (۶)، آیه ۷۶Quran, Sooreh Al-An’aam (#6), Line #76« فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِين.»« چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگار من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»رو ز سایه آفتابی را بیابدامن شه شمس تبریزی بتاب مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1425آنکه او موقوف حال است آدمی‌ستگه بحال افزون و گاهی در کمی‌ستصوفی ابن‌الوقت باشد در مثاللیک صافی فارغ است از وقت و حالحال‌ها موقوف عزم و رای اوزنده از نفخ مسیح‌آسای اوعاشق حالی نه عاشق بر منیبر امید حال بر من می‌تنیآنکه یک دم کم دمی کامل بودنیست معبود خلیل آفل بودوآنکه آفل باشد و گه آن و ایننیست دلبر لااحب‌الآفلینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1433هست صوفی صفاجو ابن وقتوقت را همچون پدر بگرفته سختهست صافی غرق عشق ذوالجلالابن کس نی فارغ از اوقات و حالغرقه نوری که او لم یولدستلم یلد لم یولد آن ایزدستقرآن کریم، سوره اخلاص (۱۱۲)، آیه ۳Quran, Sooreh Al-Ikhlas (#3), Line #112«لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ.» «نه زاده است و نه زاده شده»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsجان و سر تو که بگو بی‌نفاقدر کرم و حسن چرایی تو طاقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1572هست آن عنوان چو اقرار زبانمتن نامه سینه را کن امتحان که موافق هست با اقرار توتا منافق‌وار نبود کار تومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsروی چو خورشید تو بخشش کندروز وصالی که ندارد فراقمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراق او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد بس کس شاد شدآخر از وی جست و همچون باد شداز تو هم بجهد تو دل بر وی منهپیش از آن کو بجهد از وی تو بجهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 54, Divan e Shamsتو دو دیده فروبندی و گویی روز روشن کوزند خورشید بر چشمت که اینک من تو در بگشامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsدل ز همه برکنم از بهر توبهر وفای تو ببندم نطاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچونکه جمال این بود رسم وفا چرا بودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #441زهد و تقوی را گزیدم دین و کیشزآنکه می‌دیدم اجل را پیش خویشمرگ همسایه مرا واعظ شدهکسب و دکان مرا برهم زدهچون به آخر فرد خواهم ماندنخو نباید کرد با هر مرد و زنرو بخواهم کرد آخر در لحدآن به آید که کنم خو با احدچو زنخ را بست خواهند ای صنمآن به آید که زنخ کمتر زنمای به زربفت و کمر آموختهآخرستت جامه نادوختهرو به خاک آریم کز وی رسته‌ایمدل چرا در بی‌وفایان بسته‌ایمعطار، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۱۸Poem (Qazal) # 418, Divan e Attarدر ره او هرچه هست تا دل و جان نفقه کنتو به یکی زنده‌ای از همه بیزار باشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٢٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #320صورت نقض وفای ما مباشبی‌وفایی را مکن بیهوده فاشمر سگان را چون وفا آمد شعاررو سگان را ننگ و بدنامی میاربی‌وفایی چون سگان را عار بودبی‌وفایی چون روا داری نمودحق تعالی فخر آورد از وفاگفت من اوفی بعهد غیرناحضرت حق تعالی، نسبت به خویِ وفاداری، فخر و مباهات کرده و فرموده است: «چه کسی به جز ما، در عهد و پیمان وفادارتر است؟»قرآن کریم، سوره توبه (۹)، آیه ۱۱۱Quran, Sooreh At-Tawba (#9), Line #111« وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ ۚ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ ۚوَذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ.»« و چه كسى بهتر از خدا به عهد خود وفا خواهد كرد؟ بدين خريد و فروخت كه كرده‌ايد شاد باشيد كه كاميابى بزرگى است.»بی‌وفایی دان وفا با رد حقبر حقوق حق ندارد کس سبقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsگر تو مرا گویی رو صبر کنباشد تکلیف بمالایطاقمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #496چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2235سینه را پا ساخت می‌رفت آن حذوراز مقام با خطر تا بحر نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsگفتی مکن شتاب که آن هست فعل دیودیو او بود که می‌نکند سوی تو شتابحدیث «التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان»«درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 336, Divan e Shamsبده یک جام ای پیر خراباتمگو فردا که فی التاخیر آفاتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsسخت بود هجر و فراق ای حبیبخاصه فراقی ز پی اعتناقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2020, Divan e Shamsنیست در عالم ز هجران تلخ‌ترهرچه خواهی کن ولیکن آن مکنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٢٨٩٣Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2893یار شب را روز مهجوری مده جان قربت دیده را دوری مدهبعد تو مرگیست با درد و نکالخاصه بعدی که بود بعدالوصالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsچون پدر و مادر عقل است و روحهر دو تویی چون شوم ای دوست عاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3072, Divan e Shamsتو را چو عقل پدر بوده‌ست و تن مادرجمال روی پدر درنگر اگر پسریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1862ز آن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار  لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsروم چو در مهر تو آهی کننددود رسد جانب شام و عراقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1197, Divan e Shamsتو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آیدتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزکه یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهترکه به است یک قد خوش ز هزار قامت کوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsرقص کنان در خضر لطف تونوش کنان ساغر صدق و وفاقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‏رود از سینه‏ها در سینه‏هااز ره پنهان صلاح و کینه‏هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #252تزکیه باید گواهان را بدانتزکیه‌ش صدقی که موقوفی بدآناین را بدان که گواه های تو بر صحّتِ ایمانت باید پاک و بی غش باشد، و پاکی و خلوص شاهدان ایمانت همانا صدقی است که تو به آن پای بندی.مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #255قول و فعل بی‌تناقض بایدتتا قبول اندر زمان بیش آیدتسعیکم شتی تناقض اندریدروز می‌دوزید شب بر می‌دریدتلاش های شما پراکنده و گونه گون است، و شما در دام تناقض گرفتار آمده‌اید. چنانکه مثلا روز می دوزید و شب همان را پاره می کنید. قرآن کریم، سوره لیل (۹۲)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Lail (#92), Line #4« إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّىٰ »    « كه: همانا كوششهاى شما پراکنده و گونه گون است.»پس گواهی با تناقض کِه شْنَوَد؟ یا مگر حِلمی(۵۲) کُند از لطفِ خَودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsدست‌زنان جمله و گویان به لاغطاق و طرنبین و طرنبین و طاقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۱۰۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1103خلق را طاق و طرم عاریتی استامر را طاق و طرم ماهیتی استاز پی طاق و طرم خواری کشندبر امید عز در خواری خوشندبر امید عز ده‌روزه خدوکگردن خود کرده‌اند از غم چو دوکچون نمی‌آیند اینجا کی منمکاندرین عز آفتاب روشنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsمژده کسی را که زرش دزد بردمژده کسی را که دهد زن طلاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1688, Divan e Shamsبا من به جنگ شد جان گفتا مرا مرنجانگفتم طلاق بستان گفتا بده بدادممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsلاجرمش عشق کشد پیش‌کشهمچو محمد به سحرگه براقبربردش زود براق دلشفوق سماوات رفاع طباقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 862, Divan e Shamsقومی که بر براق بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاه صعب به یک تک عبر کنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #464مرکب توبه عجایب مرکب استبر فلک تازد به یک لحظه ز پستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1313, Divan e Shamsهر چه بگفتم کژ و مژ راست کنچونکه مهندس تویی و من مشاقمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2100, Divan e Shamsگر نبود این سخن ز من لایقآنچه آن لایقست تلقین کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsهر که درو نیست ازین عشق رنگنزد خدا نیست به‌جز چوب و سنگعشق برآورد ز هر سنگ آبعشق تراشید ز آیینه زنگکفر به جنگ آمد و ایمان به صلحعشق بزد آتش در صلح و جنگعشق گشاید دهن از بحرِ دلهر دو جهان را بخورد چون نهنگعشق چو شیرست نه مکر و نه ریونیست گهی روبه و گاهی پلنگچونکه مدد بر مدد آید ز عشقجان برهد از تن تاریک و تنگعشق ز آغاز همه حیرت استعقل درو خیره و جان گشته دنگدر تبریز است دلم ای صباخدمت ما را برسان بی‌درنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsهر که درو نیست ازین عشق رنگنزد خدا نیست به‌جز چوب و سنگمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۳۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4732چندلی را رنگ عودی می‌دهندبر کلوخیمان حسودی می‌دهندپاک آنکه خاک را رنگی دهدهم‌چو کودک‌مان بر آن جنگی دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsکفر به جنگ آمد و ایمان به صلحعشق بزد آتش در صلح و جنگمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 538, Divan e Shamsگر آتش دل برزند بر مومن و کافر زندصورت همه پران شود گر مرغ معنی پر زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsعشق گشاید دهن از بحر دلهر دو جهان را بخورد چون نهنگعشق چو شیرست نه مکر و نه ریونیست گهی روبه و گاهی پلنگچونکه مدد بر مدد آید ز عشقجان برهد از تن تاریک و تنگمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #623بنگر این کشتی خلقان غرق عشقاژدهایی گشت گویی حلق عشقاژدهایی ناپدید دلرباعقل همچون کوه را او کهرباعقل هر عطار کآگه شد از اوطبله‌ها را ریخت اندر آب جورو کزین جو برنیایی تا ابدلم یکن حقا له کفوا احدقرآن کریم، سوره اخلاص (۱۱۲)، آیه ۴Quran, Sooreh Al-Ikhlas (#112), Line #4«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ»« و نه هيچ كس همتاى اوست.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۷۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2726هر چه جز عشقست شد ماکول عشقدو جهان یک دانه پیش نول عشقدانه‌یی مر مرغ را هرگز خوردکاهدان مر اسب را هرگز چردبندگی کن تا شوی عاشق لعلبندگی کسبی‌ست آید در عملبنده آزادی طمع دارد ز جدعاشق آزادی نخواهد تا ابدبنده دایم خلعت و ادرارجوستخلعت عاشق همه دیدار دوستدرنگنجد عشق در گفت و شنیدعشق دریایی‌ست قعرش ناپدیدقطره‌های بحر را نتوان شمردهفت دریا پیش آن بحر است خردمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3038گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپری‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ش هیچ‌کسمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1331, Divan e Shamsعشق ز آغاز همه حیرت استعقل درو خیره و جان گشته دنگدر تبریز است دلم ای صباخدمت ما را برسان بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3748پس تو حیران باش بی‌لا و بلیتا ز رحمت پیشت آید محملیچون ز فهم این عجایب کودنیگر بلی گویی تکلف می‌کنیور بگویی نی زند نی گردنتقهر بر بندد بدآن نی روزنتپس همین حیران و واله باش و بستا درآید نصر حق از پیش و پسچونک حیران گشتی و گیج و فنابا زبان حال گفتی اهدناقرآن کریم، سوره حمد (۱)، آیه ۶Quran, Sooreh Al-Fatiha (#1), Line #6« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ.»« ما را به راهِ راست هدايت کن.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است خاموشت کندبرنهد سردیگ و پر جوشت کندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۱۷۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3174چون مبارک نیست بر تو این علومخویشتن گولی کن و بگذر ز شومچون ملایک گو که لا علم لنایا الهی غیر ما علمتنامانند فرشتگان بگو: خداوندا، ما را دانشی نیست جز آنچه خود به ما آموختی.قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۳۲Quran, Sooreh Al-Baqarah (#2), Line #32« قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»« گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموخته‌اى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 596, Divan e Shamsهر صبح ز سیرانش می‌باشم حیرانشتا جان نشود حیران او روی بننمایدهر چیز که می‌بینی در بی‌خبری بینیتا باخبری والله او پرده بنگشاید

برنامه شماره ۹۱۳ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۹ آوریل ۲۰۲۲ - ۳۱ فروردین.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۳ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خراباتِ منچرخ دوتا شد ز مناجاتِ منعاقبةُ‌الاَمر ظفر دررسیدیار درآمد به مراعاتِ منیا رب یا رب که چه سان می‌کنددلبرِ بی‌کُفو(۱) مکافاتِ منطاعت و ایمان کند آن کیمیاغفلت و انکار و جنایاتِ منقصر دهد از پیِ تقصیرِ منزَلِّه(۲) دهد از پیِ زَلّاتِ(۳) منجوش نهد در دلِ دریا و کوهاز تبشِ روزِ ملاقاتِ منگر نبدی پرده، خیالاتِ خلقسوخته بودی ز خیالاتِ مندر سِپَهِ(۴) جان زَنَدی زلزلهطبل و عَلَم(۵)، نعره و هیهاتِ مندر افقِ چرخ زدی شعله‌هانیم شبان آتشِ میقاتِ(۶) من(۱) کُفْوْ: نظير(۲) زَلِّه: غذایی که از مهمانی با خود برند، مهمانی عروسی.(۳) زلّات: جمعِ زَلَّت، لغزش، خطا(۴) سِپَه: سپاه(۵) عَلَم: پرچم(۶) میقات: وقتِ دیدار---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خراباتِ منچرخ دوتا شد ز مناجاتِ منمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 1189, Divan e Shamsتا ترکِ دلِ خویش نگیری، ندهموآنچت(۷) گفتم، تا نپذیری ندهمحیلت بگذار، خویشتن مرده بسازجان و سرِ تو که تا نمیری ندهم(۷) وآنچت: و آنچه تو را---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندنِ خشتِ لَزِب(۸)موجبِ قربی که وَاسْجُدْ واقْتَرِبْکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود، موجب قرب بنده به حق می شود.(۸) لَزِب: چسبنده---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب‌سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حَوَلآن خیالاتی که گم شد در اَجَلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsبانگ آید هر زمانی زین رواقِ آبگونآیتِ اِنّا بَنَیْنَاهَا وَ اِنّا مُوسِعُونقرآن کریم، سوره الذاریات (۵۱)، آیه ۴۷Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #47«وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ.»«و آسمان را قدرتمندانه بنا کردیم و ما البته وسعت‌دهنده‌ایم.»«و آسمان را به قدرت و نیرو بنا کردیم و ما [همواره] وسعت‌دهنده‌ایم.» مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsخاموش و در خراب همی‌جوی گنجِ عشقکاین گنج در بهار برویید از خرابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیر مُردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای، ای حیله‌گرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیرِ خداوند نماندبنده چو بیندیشد، پیداست چه بیندحیله بکند، لیک خدایی نتواندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنای مکرِ رَبّبرگشایی یک کَمینی بُوالعَجَبکه کمینهٔ آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عُروج و اِرتِقامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsعاقبةُ‌الاَمر ظفر دررسیدیار درآمد به مراعاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2254گفت: بیماری، مرا این بخت دادکآمد این سلطان بَرِ من بامدادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsقصر دهد از پیِ تقصیرِ منزَلِّه دهد از پیِ زَلّاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۹)  لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۱۰)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۹) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۱۰) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند---------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3341ای خُنُک(۱۱) آن را که ذاتِ خود شناختاندر امنِ سَرمدی(۱۲) قصری بساخت (۱۱)خُنُک: خوشا(۱۲) سَرمَدی: ابدی، ازلی، همیشگی؛ مَجازاً خدایی---------------قرآن کریم، سورۀ اعراف (۷)، آیۀ ۹۵Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #95«ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ... .»«آنگاه جاى بلا و محنت را به خوشى و خوبى سپرديم… .»قرآن کریم، سورۀ هود (۱۱)، آیۀ ۱۱۴  Quran, Sooreh Hud(#11), Line #114«... إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ۚ ذَٰلِكَ ذِكْرَىٰ لِلذَّاكِرِينَ.»«... زيرا نيكیها، بديها را از ميان مى‌برند. اين اندرزى است براى اندرزپذيران.»  قرآن کریم، سورۀ فرقان (۲۵)، آیۀ ۷۰Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّـا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsگر نبدی پرده، خیالاتِ خلقسوخته بودی ز خیالاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1329پیشِ چشمت داشتی شیشهٔ کبودز آن سبب، عالَم کبودت می‌‌نمودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsدر سِپَهِ جان زَنَدی زلزلهطبل و عَلَم، نعره و هیهاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعرهٔ لاضَیْر(۱۳) بر گردون رسیدهین بِبُر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایم(۱۳) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن---------------قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Sh’araa(#26), Line #50« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»« گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خراباتِ منیار درآمد به مراعاتِ منتا که بدیدم مهِ بی‌حدِّ اورفت ز حد ذوقِ مناجاتِ منموسیِ جانم به کُهِ طور رفتآمد هنگامِ ملاقاتِ منطور ندا کرد که آن خسته(۱۴) کیست؟کآمد سرمست به میقاتِ مناین نَفَسِ روشنِ چون برق چیست؟پُر شده تا سقفِ سماواتِ مناین دلِ آن عاشقِ مستانِ(۱۵) ماسترسته ز هجران و ز آفاتِ منآمده با سوز و هزاران نیازبر طمعِ لطف و مکافاتِ منپیشتر آ، پیشتر آ و ببینخلعت و تشریف و مکافاتِ مننفی شدی در طلبِ وصلِ منعمرِ ابد گیر ز اثباتِ مناز خُمِ توحید بخور جامِ میمست شو، این است کراماتِ منپهلویِ شه آمده‌ای، مات شوماتِ منی، ماتِ منی، ماتِ منبس کن ای دل، چو شدی ماتِ شهچند ز هیهای و ز هیهاتِ من؟(۱۴) خسته: زخمی(۱۵) مستان‌: مست---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsطور ندا کرد که آن خسته کیست؟کآمد سرمست به میقاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1469لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۱۶)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۱۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رو پست شووانگهان خور خَمرِ(۱۷) رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۱۸) ای پسر(۱۷) خَمر: شراب(۱۸) فِرو مآ: قناعت نکن---------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بَر، گر تو ابله نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsآمده با سوز و هزاران نیازبر طمعِ لطف و مکافاتِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544 ناز کردن خوش‌تر آید از شِکَرلیک، کم خایَش، که دارد صد خطرایمنْ‌آبادست آن راهِ نیازتَرکِ نازش گیر و، با آن ره بسازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپیشتر آ، پیشتر آ و ببینخلعت و تشریف و مکافاتِ منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۷۱Poem (Qazal) # 71, Divan e Hafezهر چه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماستور نه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1954گفت: اُدْعُوا الله، بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110« قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»« بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترینِ نام ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsنفی شدی در طلبِ وصلِ منعمرِ ابد گیر ز اثباتِ منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۴۴Poem (Qazal) # 244, Divan e Hafezنخست موعظهٔ پیر صحبت این حرف استکه از مصاحبِ ناجنس احتراز کنیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپهلویِ شه آمده‌ای، مات شوماتِ منی، ماتِ منی، ماتِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و کُلّی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1407زیرکی بفروش و حیرانی بخرزیرکی ظنّ است و حیرانی نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsبانگ برآمد ز دل و جانِ منکآه ز معشوقهٔ پنهانِ منسجده‌گهِ اصلِ من و فرعِ منتاجِ سرِ من، شه و سلطانِ منخسته(۱۹) و بسته‌ست دل و دستِ مندستِ غمِ یوسفِ کنعانِ مندست نمودم که بگو زخمِ کیست؟گفت: ز دستِ من و دستانِ(۲۰) مندل بنمودم که ببین خون شده‌ستدید و بخندید دلستانِ(۲۱) منگفت به خنده که: برو شُکر کنعیدِ مرا، ای شده قربانِ منگفتم: قربانِ کیَم؟ یار گفتآنِ منی، آنِ منی، آنِ منصبح چو خندید دو چشمم گریستدید مَلَک دیدهٔ گریانِ منجوش برآورد و روان کرد آباز شفقت چشمهٔ حیوانِ مننَک(۲۲) اثرِ آبِ حیاتش نگردر بُنِ هر سی و دو دندانِ منآبِ حیات است روانه ز جوش تازه بِدو سِدرهٔ(۲۳) ایمانِ منبندهٔ این آبم و این میرِ آببنده‌تر از من دلِ حیرانِ منبس کن گستاخ مرو، هین خموشپیشِ شهنشاهِ نهان‌دانِ من(۱۹) خسته‌: زخمی(۲۰) دستان: مکر، تدبیر(۲۱) دلْسِتان: معشوق(۲۲) نَک: اینک(۲۳) سِدره: درخت سدرة المنتهی در آسمان هفتم---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsسجده‌گهِ اصلِ من و فرعِ منتاجِ سرِ من، شه و سلطانِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مُسَبِّب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsدست نمودم که بگو زخمِ کیست؟گفت: ز دستِ من و دستانِ منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و، حیله‌ا‌‌ش دام بودآنکه جان پنداشت، خون‌آشام بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsگفت به خنده که: برو شُکر کنعیدِ مرا، ای شده قربانِ منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #495مکرِ حق را بین و مکرِ خود بِهِلای ز مکرش مکرِ مکّاران خَجِلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsصبح چو خندید دو چشمم گریستدید مَلَک دیدهٔ گریانِ منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsآبِ حیات است روانه ز جوش تازه بِدو سِدرهٔ ایمانِ منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsچون درختِ سدره(۲۴) بیخ آور(۲۵)، شو از لَا رَیْبَ فیهتا نلرزد شاخ و برگت از دَمِ رَیْبُ المَنُون(۲۴) درخت سدره: درختی بهشتی که ریشه‌ای عمیق دارد.(۲۵) بیخ آور: در اینجا فعل امری به معني ریشه بدوان، ریشه درست کن، دارای چندین ریشه، با ریشه بسیار---------------قرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #2«ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ.»«اين است كتابى كه در [حقانيت‌] آن هيچ ترديدى نيست؛ [و] مايه هدايت تقواپيشگان است.»قرآن کریم، سوره طور (۵۲)، آیه ۳۰Quran, Sooreh At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظر حوادث روزگاريم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsبس کن گستاخ مرو، هین خموشپیشِ شهنشاهِ نهان‌دانِ منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا، شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب اَنْصِتوا(۲۶)گر بفرماید: بگو، بر گُوی خَوشلیک اندک گُو، دراز اندر مَکَشور بفرماید که اندر کَش درازهمچنین شَرمین(۲۷) بگو، با امر ساز(۲۸)(۲۶) اَنْصِتوا: خاموش باشید(۲۷) شَرمین: شرمناک، باحیا(۲۸) با اَمر ساز: از دستور اطاعت کن---------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنس توگوشها را حق بفرمود: اَنْصِتُواقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1678گوشِ من از غیر گفتِ او کر استاو مرا از جانِ شیرین جان‌تر است مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2188علامتِ عاقلِ تمام و نیم‌عاقل، و مرد تمام و نیم‌مرد و علامتِ شقیِ مغرورِ لاشَیعاقل آن باشد که او با مَشعله(۲۹)‌ استاو دلیل و پیشوای قافله ا‌ستپیروِ نورِ خودست آن پیشروتابع خویش است آن بی‌خویش ‌رَوْ(۳۰)مؤمنِ خویش است و ایمان آوریدهم بدآن نوری که جانَش زو چَرید(۳۱)دیگری که نیم‌ عاقل آمد اوعاقلی را دیدهٔ خود داند اودست در وی زد چو کور اندر دلیلتا بدو بینا شد و چُست و جلیلوآن خری کز عقل، جَوْسَنگی(۳۲) نداشتخود نبودش عقل و عاقل را گذاشت(۲۹) مَشعله‌: مشعل(۳۰) بی‌خویش ‌رَوْ: بی‌خویش رونده، کسی که در سلوک، انانّیت و هستیِ خویش را در حق مستهلک کرده و در دستانِ خداوند است.(۳۱) چَریدن: چَرا کردن، در اینجا به معنی پرورش و رشد و کمال یافتن.(۳۲) جَوْسَنگ: به مقدار یک جو، در کمی وزن و خُردی معادل یک جو.---------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۳۳)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۳۴)دور کن آلت، بینداز اختیار(۳۳) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۳۴) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2194ره نداند، نه کثیر و، نه قلیلننگش آید آمدن خَلفِ دلیلمی‌رود اندر بیابانِ درازگاه لنگان آیس(۳۵) و، گاهی به تازشمع نَه، تا پیشوایِ خود کندنیمْ‌شمعی نَه، که نوری کَد(۳۶) کند(۳۵) آیس: ناامید، مأیوس(۳۶) کَدّ: گدایی، دریوزِگی. در اینجا به معنی اکتساب و اقتباس است.---------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط، تسلیم است، نه کارِ درازسود نَبْوَد در ضَلالت(۳۷) تُرک‌تازمن نجویم زین سپس راهِ اثیر(۳۸)پیر جویم، پیر جویم، پیر، پیر(۳۷) ضَلالت: گمراهی(۳۸) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.---------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن، هی پیرْ خَر، ای پیرخَرغیرِ پیر، استاد و سرلشکر مبادپیرِ گردون(۳۹) نی، ولی پیرِ رَشاد(۴۰)(۳۹) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۴۰) رَشاد: هدایت---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کارِ هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۴۱) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۴۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۲۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #270آن بُزِ کوهی دَوَد که دام کو؟چون بتازد، دامش افتد در گلومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۴۲)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۴۲) حَدید: آهن---------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۴۳) تیه(۴۴)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۴۵)می‌روی هر روز تا شب هَروَله(۴۶)خویش می‌بینی در اوّل مرحله(۴۳) حَرّ: گرما، حرارت(۴۴) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۴۵) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۴۶) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بینِ راه رفتن و دویدن---------------   مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2197نیست عقلش، تا دمِ زنده زندنیم‌عقلی نَه، که خود مُرده کندمردهٔ آن عاقل آید او تمامتا برآید از نشیبِ خود به بامعقلِ کامل نیست، خود را مُرده کندر پناهِ عاقلی زنده‌ سُخُنزنده نی تا همدمِ عیسی بُوَدمُرده نی تا دَمْگهِ عیسی شودجانِ کورَش گام هر سو می‌نهدعاقبت نَجْهَد، ولی برمی‌جهدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2202قصهٔ آن آبگیر و صیّادان و آن سه ماهی، یکی عاقل و یکی نیم‌عاقل و آن دگر مغرور و ابلهِ مُغَفَّلِ(۴۷) لاشَی و عاقبتِ هر سهقصّهٔ آن آبگیر(۴۸) است ای عَنود(۴۹)که درو سه ماهیِ اِشْگرف(۵۰) بوددر کلیله خوانده باشی، لیک آنقشرِ قصّه باشد و، این مغزِ جانچند صیّادی سویِ آن آبگیربرگذشتند و، بدیدند آن ضمیرپس شتابیدند تا دام آورندماهیان واقف شدند و هوشمندآنکه عاقل بود عزمِ راه کردعزمِ راهِ مشکلِ ناخواه(۵۱) کردگفت: با اینها ندارم مشورتکه یقین سُستَم کنند از مَقْدِرت(۵۲)مِهرِ زاد و بوم بر جانْشان تَنَدکاهلی و جهلشان بر من زندمشورت را زنده‌ای باید نکوکه تو را زنده کند، و آن زنده کو؟ای مسافر با مسافر رایْ زنزآنکه پایت لنگ دارد رایِ زناز دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر ‌مَایستکه وطن آن سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۵۳)این حدیثِ راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»(۴۷) مُغَفَّل: نادان، کند ذهن(۴۸) آبگیر: بِرکه، استخر(۴۹) عَنود: ستیزه‌گر، معاند(۵۰) اِشْگرف: شِگَرف، خوب، نیکو، بزرگ(۵۱) ناخواه: ناخواسته، طلب نکرده، نامطلوب(۵۲) مَقْدِرت: قدرت و توانایی(۵۳) شَط: رودخانه---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2213سِرِّ خواندنِ وضو کننده، اورادِ وضو رادر وضو هر عضو را وِردی جداآمده‌ست اندر خبر، بهرِ دعاچونکه استنشاقِ(۵۴) بینی می‌کنیبویِ جَنَّت خواه از رَبِّ غنیتا تو را آن بو کَشَد سویِ جِنان(۵۵)بویِ گُل باشد دلیلِ گُلْبُنان(۵۶)چونکه اِستنجا(۵۷) کنی، وِرد و سُخُناین بُوَد یا رب تو زینَم پاک کُندستِ من اینجا رسید، این را بِشُستدستم اندر شستنِ جانست سُستای ز تو کَس گشته جانِ ناکسان(۵۸)دستِ فضلِ توست، در جان‌ها رسانحدِّ من این بود، کردم من لئیمزآن سویِ حَد را نَقی(۵۹) کُن ای کریماز حَدَث(۶۰) شُستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشُو این دوست را(۵۴) اِسْتِنْشاق: به بینی کشیدن مایع یا چیزی، بو کردن چیزی.(۵۵) جِنان: جمع جَنَّة به معنی بهشت، باغ(۵۶) گُلْبُن: بوتهٔ گُل(۵۷) اِسْتِنْجا: مخفّف استنجاء، به معنی تطهیر خود پس از قضای حاجت است. این مسأله آدابی دارد که در کتب مربوطه آمده است.(۵۸) ناکَس: پست، حقیر، فرومایه(۵۹) نَقیّ: پاکیزه و نظیف(۶۰) حَدَث: مدفوع، سرگین---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2221شخصی به وقتِ استنجا می‌گفت اَللّهُمّ اَرِحْنی(۶۱) رايِحِةَ الْجَنَّةِ به جایِ آنکه اَللّهُمَّ اجْعَلْنی مِنَ التّوّابینَ وَاجْعَلْنی مِنَ الْمُتَطَهِّرینَ که وردِ استنجاست و وِردِ استنجا را به وقتِ استنشاق می‌گفت، عزیزی بشنید و این را طاقت نداشت.آن یکی در وقت اِستنجا بگفتکه مرا با بویِ جنّت دار جُفتگفت شخصی: خوب وِرد آورده‌ایلیک سوراخِ دعا گُم کرده‌ایاین دعا چون وِردِ بینی بود، چونوِردِ بینی را تو آوردی به کُون؟رایحهٔ جَنَّت ز بینی یافت حُرّ(۶۲)رایحهٔ جَنَّت کی آید از دُبُر(۶۳)؟ای تواضع بُرده پیشِ ابلهانوی تکبّر بُرده تو پیشِ شهانآن تکبّر بر خَسان خوب است و چُستهین مرو معکوس، عکسش بندِ توستاز پیِ سوراخِ بینی رُست گُلبو وظیفهٔ بینی آمد ای عُتُل(۶۴)بویِ گُل بهرِ مَشام(۶۵) است ای دلیرجای آن بُو نیست این سوراخِ زیرکی ازین جا بویِ خُلد آید تو را؟بو ز مَوْضِع جُو، اگر باید تو راهمچنین حُبُّ الْوَطَن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستگفت آن ماهیِّ زیرک: ره کُنَمدل ز رأی و مشورتْشان بَر کَنَمنیست وقتِ مشورت، هین راه کُنچون علی تو آه اندر چاه کن(۶۱) اَرِحْنی: مرا از آن رايحه بهره مند کن.(۶۲) حُرّ: آزاد. منظور کسی است که از قید تعلّقات آزاد باشد.(۶۳) دُبُر: سرین، نشیمن.(۶۴) عُتُل: بدخلقِ خشن(۶۵) مَشام: مَشامّ، محلّ قوّهٔ شامّه، بینی---------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغِ(۶۶) و ایمن که منآن کنم با تو که باران، با چمنمن غمِ تو می‌خورم تو غم مَخَوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو، شَه کند بس جستجوگورخانهٔ رازِ تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شودگفت پیغمبر که هر که سِر نهفتزود گردد با مرادِ خویش جفت دانه‌ها چون در زمین پنهان شودسِرِّ آن سرسبزی بُستان شودحدیث«اِسْتَعينُوا عَلىٰ اِنْجٰاحِ الْحوائِجِ بِالْكِتْمٰانِ. فَاِنَّ كُلَّ ذى نِعْمَةٍ مَحْسُودٌ.»«نیازهای خود را با پوشاندنِ آن‌ها برآورید که هر صاحب‌نعمتی موردِ حسادت است.»زرّ و نقره گر نبودندی نهانپرورش کی یافتندی زیرِ کان؟وعده‌ها و لطف‌هایِ آن حکیمکرد آن رنجور را ایمن(۶۷) ز بیموعده‌ها باشد حقیقی، دلپذیروعده‌ها باشد مجازی تاسه‌گیر(۶۸) وعدهٔ اهلِ کرم نقدِ روان(۶۹)وعدهٔ نااهل شد رنجِ روانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2233مَحْرمِ آن آه، کمیاب است بسشب رَوْ و، پنهان‌رَوی کُن(۷۰) چون عَسَس(۷۱)سوی دریا عزم کُن زین آبگیربحر جُو و تَرکِ این گِرداب گیرسینه را پا ساخت، می‌رفت آن حَذور(۷۲)از مقامِ با خطر تا بحرِ نورهمچو آهو کز پی او سگ بُوَدمی‌دود تا در تنش یک رگ بُوَدخوابِ خرگوش و سگ اندر پی خطاستخواب، خود در چشمِ ترسنده کجاست؟رفت آن ماهی، رهِ دریا گرفتراهِ دُور و پهنهٔ پهنا گرفترنج‌ها بسیار دید و عاقبترفت آخِر سویِ امن و عافیتخویشتن افگند در دریایِ ژرفکه نیابد حَدِّ آن را هیچ طرفپس چو صَیّادان بیآوردند دامنیم‌ عاقل را از آن شد تلخ‌ْ کامگفت: آه(۷۳)، من فَوْت کردم فُرصه راچون نگشتم همرهِ آن رهنما؟ناگهان رفت او و، لیکن چونکه رفتمی‌ببایستم شدن در پی به تفت(۷۴)بر گذشته حسرت آوردن خطاستباز نآید رفته، یادِ آن هَباست(۷۵)قرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۲۷Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #27«وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»«روزى كه كافر دستان خود را به دندان گزد و گويد: اى كاش راهى را كه رسول در پيش گرفته بود، در پيش گرفته بودم.»(۶۶) فارِغ: راحت و آسوده(۶۷) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۶۸) تاسه‌گیر: خفقان آور، مَجازاً چیزی که پریشانی و بی‌قراری آورد.(۶۹) نقدِ روان: گنجِ روان، گنجی از مسکوکِ رایج، گنجِ قارون(۷۰) پنهان‌رَوی کردن: اعتقاد خود را پنهان کردن(۷۱) عَسَس: داروغه، شبگرد، کسی که شب‌ها در محلّه‌ها می‌گردد و از منازل و اماکن مراقبت می‌کند.(۷۲) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.(۷۳) آه: کلمه‌ایست برای نشان دادن درد و رنج و تأسّف.(۷۴) به تفت: با شتاب(۷۵) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.------------------------مجموع لغات:(۱) کُفْوْ: نظير(۲) زَلِّه: غذایی که از مهمانی با خود برند، مهمانی عروسی.(۳) زلّات: جمعِ زَلَّت، لغزش، خطا(۴) سِپَه: سپاه(۵) عَلَم: پرچم(۶) میقات: وقتِ دیدار(۷) وآنچت: و آنچه تو را(۸) لَزِب: چسبنده(۹) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۱۰) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۱۱)خُنُک: خوشا(۱۲) سَرمَدی: ابدی، ازلی، همیشگی؛ مَجازاً خدایی(۱۳) ضَیْر: ضرر، ضرر رساندن(۱۴) خسته: زخمی(۱۵) مستان‌: مست(۱۶) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفاتِ خداوند(۱۷) خَمر: شراب(۱۸) فِرو مآ: قناعت نکن(۱۹) خسته‌: زخمی(۲۰) دستان: مکر، تدبیر(۲۱) دلْسِتان: معشوق(۲۲) نَک: اینک(۲۳) سِدره: درخت سدرة المنتهی در آسمان هفتم(۲۴) درخت سدره: درختی بهشتی که ریشه‌ای عمیق دارد.(۲۵) بیخ آور: در اینجا فعل امری به معني ریشه بدوان، ریشه درست کن، دارای چندین ریشه، با ریشه بسیار(۲۶) اَنْصِتوا: خاموش باشید(۲۷) شَرمین: شرمناک، باحیا(۲۸) با اَمر ساز: از دستور اطاعت کن(۲۹) مَشعله‌: مشعل(۳۰) بی‌خویش ‌رَوْ: بی‌خویش رونده، کسی که در سلوک، انانّیت و هستیِ خویش را در حق مستهلک کرده و در دستانِ خداوند است.(۳۱) چَریدن: چَرا کردن، در اینجا به معنی پرورش و رشد و کمال یافتن.(۳۲) جَوْسَنگ: به مقدار یک جو، در کمی وزن و خُردی معادل یک جو.(۳۳) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۳۴) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۳۵) آیس: ناامید، مأیوس(۳۶) کَدّ: گدایی، دریوزِگی. در اینجا به معنی اکتساب و اقتباس است.(۳۷) ضَلالت: گمراهی(۳۸) اثیر: آسمان، کُرۀ آتش که بالای کُرۀ هواست؛ در اینجا مراد هشیاریِ جسمی است.(۳۹) پیرِ گردون: شخصی که با گذرِ‌ روزگار پیر و سالمند شده باشد، پیرِ تقویمی(۴۰) رَشاد: هدایت(۴۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس(۴۲) حَدید: آهن(۴۳) حَرّ: گرما، حرارت(۴۴) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۴۵) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۴۶) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بینِ راه رفتن و دویدن(۴۷) مُغَفَّل: نادان، کند ذهن(۴۸) آبگیر: بِرکه، استخر(۴۹) عَنود: ستیزه‌گر، معاند(۵۰) اِشْگرف: شِگَرف، خوب، نیکو، بزرگ(۵۱) ناخواه: ناخواسته، طلب نکرده، نامطلوب(۵۲) مَقْدِرت: قدرت و توانایی(۵۳) شَط: رودخانه(۵۴) اِسْتِنْشاق: به بینی کشیدن مایع یا چیزی، بو کردن چیزی.(۵۵) جِنان: جمع جَنَّة به معنی بهشت، باغ(۵۶) گُلْبُن: بوتهٔ گُل(۵۷) اِسْتِنْجا: مخفّف استنجاء، به معنی تطهیر خود پس از قضای حاجت است. این مسأله آدابی دارد که در کتب مربوطه آمده است.(۵۸) ناکَس: پست، حقیر، فرومایه(۵۹) نَقیّ: پاکیزه و نظیف(۶۰) حَدَث: مدفوع، سرگین(۶۱) اَرِحْنی: مرا از آن رايحه بهره مند کن.(۶۲) حُرّ: آزاد. منظور کسی است که از قید تعلّقات آزاد باشد.(۶۳) دُبُر: سرین، نشیمن.(۶۴) عُتُل: بدخلقِ خشن(۶۵) مَشام: مَشامّ، محلّ قوّهٔ شامّه، بینی(۶۶) فارِغ: راحت و آسوده(۶۷) ایمن: رستگار، محفوظ و در امان، سالم(۶۸) تاسه‌گیر: خفقان آور، مَجازاً چیزی که پریشانی و بی‌قراری آورد.(۶۹) نقدِ روان: گنجِ روان، گنجی از مسکوکِ رایج، گنجِ قارون(۷۰) پنهان‌رَوی کردن: اعتقاد خود را پنهان کردن(۷۱) عَسَس: داروغه، شبگرد، کسی که شب‌ها در محلّه‌ها می‌گردد و از منازل و اماکن مراقبت می‌کند.(۷۲) حَذور: بسیار پرهیز کننده، کسی که سخت بترسد. در اینجا به معنی دوراندیش و محتاط آمده است.(۷۳) آه: کلمه‌ایست برای نشان دادن درد و رنج و تأسّف.(۷۴) به تفت: با شتاب(۷۵) هَبا: مخفّف هَباء به معنی گرد و غبار پراکنده. در اینجا به معنی بیهوده است.--------------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خرابات منچرخ دوتا شد ز مناجات منعاقبةالامر ظفر دررسیدیار درآمد به مراعات منیا رب یا رب که چه سان می‌کنددلبر بی‌کفو مکافات منطاعت و ایمان کند آن کیمیاغفلت و انکار و جنایات منقصر دهد از پی تقصیر منزله دهد از پی زلات منجوش نهد در دل دریا و کوهاز تبش روز ملاقات منگر نبدی پرده خیالات خلقسوخته بودی ز خیالات مندر سپه جان زندی زلزلهطبل و علم نعره و هیهات مندر افق چرخ زدی شعله‌هانیم شبان آتش میقات من---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خرابات منچرخ دوتا شد ز مناجات منمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۱۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Robaaiaat) # 1189, Divan e Shamsتا ترک دل خویش نگیری ندهموآنچت گفتم تا نپذیری ندهمحیلت بگذار خویشتن مرده بسازجان و سر تو که تا نمیری ندهم---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1209سجده آمد کندن خشت لزبموجب قربی که واسجد واقتربکندن این سنگ های چسبنده همانند سجده آوردن است و سجود موجب قرب بنده به حق می شود.---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب‌سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1453قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsبانگ آید هر زمانی زین رواق آبگونآیت انا بنیناها و انا موسعونقرآن کریم، سوره الذاریات (۵۱)، آیه ۴۷Quran, Sooreh Adh-Dhaariyat(#51), Line #47«وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ.»«و آسمان را قدرتمندانه بنا کردیم و ما البته وسعت‌دهنده‌ایم.»«و آسمان را به قدرت و نیرو بنا کردیم و ما [همواره] وسعت‌دهنده‌ایم.» مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsخاموش و در خراب همی‌جوی گنج عشقکاین گنج در بهار برویید از خرابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838غیر مردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای ای حیله‌گرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندبنده چو بیندیشد پیداست چه بیندحیله بکند لیک خدایی نتواندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #496چونکه مکرت شد فنای مکر رببرگشایی یک کمینی بوالعجبکه کمینه آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عروج و ارتقامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsعاقبةالامر ظفر دررسیدیار درآمد به مراعات منمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۲۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2254گفت بیماری مرا این بخت دادکامد این سلطان بر من بامدادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsقصر دهد از پی تقصیر منزله دهد از پی زلات منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1468جمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسار  لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3341ای خنک آن را که ذات خود شناختاندر امن سرمدی قصری بساخت قرآن کریم، سورۀ اعراف (۷)، آیۀ ۹۵Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #95«ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ... .»«آنگاه جاى بلا و محنت را به خوشى و خوبى سپرديم… .»قرآن کریم، سورۀ هود (۱۱)، آیۀ ۱۱۴  Quran, Sooreh Hud(#11), Line #114«... إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ۚ ذَٰلِكَ ذِكْرَىٰ لِلذَّاكِرِينَ.»«... زيرا نيكیها، بديها را از ميان مى‌برند. اين اندرزى است براى اندرزپذيران.»  قرآن کریم، سورۀ فرقان (۲۵)، آیۀ ۷۰Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #70«إِلَّـا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.»«مگر آن كسان كه توبه كنند و ايمان آورند و كارهاى شايسته كنند. خدا گناهانشان را به نيكی‌ها بدل مى‌كند و خدا آمرزنده و مهربان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsگر نبدی پرده خیالات خلقسوخته بودی ز خیالات منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۲۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1329پیش چشمت داشتی شیشه کبودز آن سبب عالم کبودت می‌‌نمودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2110, Divan e Shamsدر سپه جان زندی زلزلهطبل و علم نعره و هیهات منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعره لاضیر بر گردون رسیدهین ببر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز ورای تن به یزدان می‌زی‌ایمقرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Sh’araa(#26), Line #50« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»« گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsبانگ برآمد ز خرابات منیار درآمد به مراعات منتا که بدیدم مه بی‌حد اورفت ز حد ذوق مناجات منموسی جانم به که طور رفتآمد هنگام ملاقات منطور ندا کرد که آن خسته کیستکامد سرمست به میقات مناین نفس روشن چون برق چیستپر شده تا سقف سماوات مناین دل آن عاشق مستان ماسترسته ز هجران و ز آفات منآمده با سوز و هزاران نیازبر طمع لطف و مکافات منپیشتر آ پیشتر آ و ببینخلعت و تشریف و مکافات مننفی شدی در طلب وصل منعمر ابد گیر ز اثبات مناز خم توحید بخور جام میمست شو این است کرامات منپهلوی شه آمده‌ای مات شومات منی مات منی مات منبس کن ای دل چو شدی مات شهچند ز هیهای و ز هیهات منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsطور ندا کرد که آن خسته کیستکامد سرمست به میقات منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1469لاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsآمده با سوز و هزاران نیازبر طمع لطف و مکافات منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #544 ناز کردن خوش‌تر آید از شکرلیک کم خایش که دارد صد خطرایمن‌آبادست آن راه نیازترک نازش گیر و با آن ره بسازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپیشتر آ پیشتر آ و ببینخلعت و تشریف و مکافات منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۷۱Poem (Qazal) # 71, Divan e Hafezهر چه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماستور نه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1954گفت: ادعوا الله بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشقرآن کریم، سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110« قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»« بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترینِ نام ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsنفی شدی در طلب وصل منعمر ابد گیر ز اثبات منحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۴۴Poem (Qazal) # 244, Divan e Hafezنخست موعظه پیر صحبت این حرف استکه از مصاحب ناجنس احتراز کنیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2111, Divan e Shamsپهلوی شه آمده‌ای مات شومات منی مات منی مات منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1407زیرکی بفروش و حیرانی بخرزیرکی ظن است و حیرانی نظرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsبانگ برآمد ز دل و جان منکاه ز معشوقه پنهان منسجده‌گه اصل من و فرع منتاج سر من شه و سلطان منخسته و بسته‌ست دل و دست مندست غم یوسف کنعان مندست نمودم که بگو زخمِ کیست؟گفت ز دست من و دستان مندل بنمودم که ببین خون شده‌ستدید و بخندید دلستان منگفت به خنده که برو شکر کنعید مرا ای شده قربان منگفتم قربان کیم یار گفتآن منی آن منی آن منصبح چو خندید دو چشمم گریستدید ملک دیده گریان منجوش برآورد و روان کرد آباز شفقت چشمه حیوان مننک اثر آب حیاتش نگردر بن هر سی و دو دندان منآب حیات است روانه ز جوش تازه بدو سدره ایمان منبنده این آبم و این میر آببنده‌تر از من دل حیران منبس کن گستاخ مرو هین خموشپیش شهنشاه نهان‌دان منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsسجده‌گه اصل من و فرع منتاج سر من شه و سلطان منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۵۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1554از مسبب می‌رسد هر خیر و شرنیست اسباب و وسایط ای پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsدست نمودم که بگو زخم کیستگفت ز دست من و دستان منمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۱۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #918حیله کرد انسان و حیله‌ا‌‌ش دام بودآنکه جان پنداشت خون‌آشام بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsگفت به خنده که برو شکر کنعید مرا ای شده قربان منمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #495مکر حق را بین و مکر خود بهلای ز مکرش مکر مکاران خجلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsصبح چو خندید دو چشمم گریستدید ملک دیده گریان منمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053نفس و شیطان هر دو یک تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsآب حیات است روانه ز جوش تازه بدو سدره ایمان منمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shamsچون درخت سدره بیخ آور شو از لا ریب فیهتا نلرزد شاخ و برگت از دم ریب المنونقرآن کریم، سوره بقره (۲)، آیه ۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #2«ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ.»«اين است كتابى كه در [حقانيت‌] آن هيچ ترديدى نيست؛ [و] مايه هدايت تقواپيشگان است.»قرآن کریم، سوره طور (۵۲)، آیه ۳۰Quran, Sooreh At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظر حوادث روزگاريم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2114, Divan e Shamsبس کن گستاخ مرو هین خموشپیش شهنشاه نهان‌دان منمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2072پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب انصتواگر بفرماید بگو بر گوی خوشلیک اندک گو دراز اندر مکشور بفرماید که اندر کش درازهمچنین شرمین بگو با امر سازمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوشها را حق بفرمود انصتواقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Sooreh Al-A’raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«هر گاه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خموشی گزینید، باشد که از لطف و رحمت پروردگار برخوردار شوید.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۶۷۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1678گوش من از غیر گفت او کر استاو مرا از جان شیرین جان‌تر است مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2188علامتِ عاقلِ تمام و نیم‌عاقل، و مرد تمام و نیم‌مرد و علامتِ شقیِ مغرورِ لاشَیعاقل آن باشد که او با مشعله‌ استاو دلیل و پیشوای قافله ا‌ستپیرو نور خودست آن پیشروتابع خویش است آن بی‌خویش رومومن خویش است و ایمان آوریدهم بدآن نوری که جانش زو چریددیگری که نیم‌ عاقل آمد اوعاقلی را دیده خود داند اودست در وی زد چو کور اندر دلیلتا بدو بینا شد و چست و جلیلوآن خری کز عقل جوسنگی نداشتخود نبودش عقل و عاقل را گذاشتمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2194ره نداند نه کثیر و نه قلیلننگش آید آمدن خلف دلیلمی‌رود اندر بیابان درازگاه لنگان آیس و گاهی به تازشمع نه تا پیشوای خود کندنیم‌شمعی نه که نوری کد کندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4123شرط تسلیم است نه کار درازسود نبود در ضلالت ترک‌تازمن نجویم زین سپس راه اثیرپیر جویم پیر جویم پیر پیرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4120کار و باری که ندارد پا و سرترک کن هی پیر خر ای پیرخرغیر پیر استاد و سرلشکر مبادپیر گردون نی ولی پیر رشادمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۲۷۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #270آن بز کوهی دود که دام کوچون بتازد دامش افتد در گلومولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1788همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هر روز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2197نیست عقلش تا دم زنده زندنیم‌عقلی نه که خود مرده کندمرده آن عاقل آید او تمامتا برآید از نشیب خود به بامعقل کامل نیست خود را مرده کندر پناه عاقلی زنده‌ سخنزنده نی تا همدم عیسی بودمرده نی تا دمگه عیسی شودجان کورش گام هر سو می‌نهدعاقبت نجهد ولی برمی‌جهدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۰۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2202قصهٔ آن آبگیر و صیّادان و آن سه ماهی، یکی عاقل و یکی نیم‌عاقل و آن دگر مغرور و ابلهِ مُغَفَّلِ لاشَی و عاقبتِ هر سهقصه آن آبگیر است ای عنودکه درو سه ماهی اشگرف بوددر کلیله خوانده باشی لیک آنقشر قصه باشد و این مغز جانچند صیادی سوی آن آبگیربرگذشتند و بدیدند آن ضمیرپس شتابیدند تا دام آورندماهیان واقف شدند و هوشمندآنکه عاقل بود عزمِ راه کردعزم راه مشکل ناخواه کردگفت با اینها ندارم مشورتکه یقین سستم کنند از مقدرتمهر زاد و بوم بر جانشان تندکاهلی و جهلشان بر من زندمشورت را زنده‌ای باید نکوکه تو را زنده کند و آن زنده کوای مسافر با مسافر رای زنزآنکه پایت لنگ دارد رای زناز دم حب الوطن بگذر ‌مایستکه وطن آن سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۱۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2213سِرِّ خواندنِ وضو کننده، اورادِ وضو رادر وضو هر عضو را وردی جداآمده‌ست اندر خبر بهر دعاچونکه استنشاق بینی می‌کنیبوی جنت خواه از رب غنیتا تو را آن بو کشد سوی جنانبوی گل باشد دلیل گلبنانچونکه استنجا کنی ورد و سخناین بود یا رب تو زینم پاک کندست من اینجا رسید این را بشستدستم اندر شستن جانست سستای ز تو کس گشته جان ناکساندست فضل توست در جان‌ها رسانحد من این بود کردم من لئیمزآن سوی حد را نقی کن ای کریماز حدث شستم خدایا پوست رااز حوادث تو بشو این دوست رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2221شخصی به وقتِ استنجا می‌گفت اَللّهُمّ اَرِحْنی(۶۱) رايِحِةَ الْجَنَّةِ به جایِ آنکه اَللّهُمَّ اجْعَلْنی مِنَ التّوّابینَ وَاجْعَلْنی مِنَ الْمُتَطَهِّرینَ که وردِ استنجاست و وِردِ استنجا را به وقتِ استنشاق می‌گفت، عزیزی بشنید و این را طاقت نداشت.آن یکی در وقت استنجا بگفتکه مرا با بوی جنت دار جفتگفت شخصی خوب ورد آورده‌ایلیک سوراخ دعا گم کرده‌ایاین دعا چون ورد بینی بود چونورد بینی را تو آوردی به کونرایحه جنت ز بینی یافت حررایحه جنت کی آید از دبرای تواضع برده پیش ابلهانوی تکبر برده تو پیش شهانآن تکبر بر خسان خوب است و چستهین مرو معکوس عکسش بند توستاز پی سوراخ بینی رست گلبو وظیفه بینی آمد ای عتلبوی گل بهر مشام است ای دلیرجای آن بو نیست این سوراخ زیرکی ازین جا بوی خلد آید تو رابو ز موضع جو اگر باید تو راهمچنین حب الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستگفت آن ماهی زیرک ره کنمدل ز رأی و مشورتشان بر کنمنیست وقت مشورت هین راه کنچون علی تو آه اندر چاه کنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #172شاد باش و فارغ و ایمن که منآن کنم با تو که باران با چمنمن غم تو می‌خورم تو غم مخوربر تو من مشفق‌ترم از صد پدرهان و هان این راز را با کس مگوگرچه از تو شه کند بس جستجوگورخانه راز تو چون دل شودآن مرادت زودتر حاصل شودگفت پیغمبر که هر که سر نهفتزود گردد با مراد خویش جفت دانه‌ها چون در زمین پنهان شودسر آن سرسبزی بستان شودحدیث«اِسْتَعينُوا عَلىٰ اِنْجٰاحِ الْحوائِجِ بِالْكِتْمٰانِ. فَاِنَّ كُلَّ ذى نِعْمَةٍ مَحْسُودٌ.»«نیازهای خود را با پوشاندنِ آن‌ها برآورید که هر صاحب‌نعمتی موردِ حسادت است.»زر و نقره گر نبودندی نهانپرورش کی یافتندی زیر کانوعده‌ها و لطف‌های آن حکیمکرد آن رنجور را ایمن ز بیموعده‌ها باشد حقیقی دلپذیروعده‌ها باشد مجازی تاسه‌گیر وعده اهل کرم نقد روانوعده نااهل شد رنج روانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2233محرم آن آه کمیاب است بسشب رو و پنهان‌روی کن چون عسسسوی دریا عزم کن زین آبگیربحر جو و ترک این گرداب گیرسینه را پا ساخت می‌رفت آن حذوراز مقام با خطر تا بحر نورهمچو آهو کز پی او سگ بودمی‌دود تا در تنش یک رگ بودخواب خرگوش و سگ اندر پی خطاستخواب خود در چشم ترسنده کجاسترفت آن ماهی ره دریا گرفتراه دور و پهنه پهنا گرفترنج‌ها بسیار دید و عاقبترفت آخر سوی امن و عافیتخویشتن افگند در دریای ژرفکه نیابد حد آن را هیچ طرفپس چو صیادان بیاوردند دامنیم‌ عاقل را از آن شد تلخ کامگفت آه من فوت کردم فرصه راچون نگشتم همره آن رهنماناگهان رفت او و لیکن چونکه رفتمی‌ببایستم شدن در پی به تفتبر گذشته حسرت آوردن خطاستباز ناید رفته یاد آن هباستقرآن کریم، سورهٔ فرقان (۲۵)، آیهٔ ۲۷Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #27«وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا»«روزى كه كافر دستان خود را به دندان گزد و گويد: اى كاش راهى را كه رسول در پيش گرفته بود، در پيش گرفته بودم.»

برنامه شماره ۹۱۲ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۱۲ آوریل ۲۰۲۲ - ۲۴ فروردین.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۲ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تکِ این خانه گرفتم وطنخانهٔ یارِ من و دارالقَرار(۱)کفر بُوَد نیّتِ بیرون شدنسر نهم آنجا که سرم مست شدگوش نهم سویِ تَنَن تَنْتَنَننکته مگو، هیچ به‌‌راهم مکنراهِ من این است، تو راهم مزنخانهٔ لیلی‌ست و مجنون منمجان من اینجاست، برو جان مکنهر که درین خانه درآید وراهمچو منش باز بمانَد دهنخیز ببند آن در، امّا چه سودقارِعِ(۲) دَر گشت دو صد دَرشکنای خُنُک آن را که سرش گرم شدز آتشِ رویِ چو تو شیرین ذَقَن(۳)آن رخِ چون ماه به بُرقَع(۴) مپوشای رخِ تو حسرتِ هر مرد و زناین درِ رحمت که گشادی، مبندای درِ تو قبلهٔ هر مُمتَحَنشمع تویی، شاهد تو، باده توهم تو سهیلی(۵) و عقیقِ یَمَن(۶)باقیِ عمر از تو نخواهم بریدحلقه به گوشِ توام و مُرتَهَن(۷)می‌نَرَمَد شیرِ من از آتشتمی‌نَرَمَد پیلِ من از کرگدنتو گل و من خار که پیوسته‌ایمبی‌گل و بی‌خار نباشد چمنمن شب و تو ماه، به تو روشنمجانِ شبی، دل ز شبم برمکنشمع تو پروانهٔ جانم بسوختسر پیِ شُکرانه نهم بر لگنجانِ من و جانِ تو هر دو یکی‌ستگشته یکی جان پنهان در دو تنجان من و تو چو یکی آفتابروشن ازو گشته هزار انجمنوقتِ حضورِ تو دوتا(۸) گشت جانرَسته شد از تفرقهٔ خویشتنتن زدم از غیرت و خامش شدممُطربِ عُشّاق، بگو تن مزنخطّهٔ تبریز و رخِ شمسِ دینماهیِ جان راست چو بحرِ عَدَن(۹)(۱) دارُالْقَرار: سرای آرامش، فضای یکتایی، سرای جاوید(۲) قارِع: کوبنده، کوبندهء در(۳) ذَقَن: چانه، زنخدان(۴) بُرقَع: نقاب، روبند(۵) سُهيل یَمَن: روشن ترین ستارهٔ صورت فلکی، پس از شِعرای یمانی، که در بالای یمن در شب‌های آخر تابستان دیده می‌شود.قدما گمان می‌کردند سرخی و خوش‌رنگی سیب و همچنین خوشبویی ادیم از اثر تابش سهیل است.(۶) عقیقِ یَمَن: عقیقِ یَمَن در مرغوبیت مشهور است.(۷) مرتهن: گروگان(۸) دوتا: خمیده(۹) عَدَن: بندر و سرزمینی در جنوب عربستان که مروارید آن مشهور است.---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تکِ این خانه گرفتم وطنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2620  در سفر گر رُوم بینی یا خُتَن(۱۰)از دلِ تو کی رود حُبُّ‌الْوَطَن(۱۱)؟‏(۱۰) خُتَن: سرزمينى در تركستان(۱۱) حُبُّ‌الْوَطَن: علاقه به وطن------------حدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2209مشورت را زنده‌ای باید نکوکه تو را زنده کند، وآن زنده کو؟ای مسافر با مسافر رایْ زَنزانکه پایت لنگ دارد رایِ زناز دَمِ حُبُّ الْوَطَن بگذر مَایستکه وطن آن سوست، جان این سوی نیستگر وطن خواهی، گذر زآن سویِ شَط(۱۲)این حدیثِ راست را کم خوان غلط(۱۳)(۱۲) شَطّ: کناره رود و دریا، در اینجا منظور عالم فانی و ناپایدار است. رود هشیاری جسمی و گذرا.(۱۳) کم خوان غلط: اصلاً غلط مخوان---------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1507 کالهٔ معیوب بخْریده بُدمشُکر کز عیبش پگَه(۱۴) واقف شدمپیش از آن کز دست، سرمایه شدیعاقبت معیوب بیرون آمدیمال رفته، عمر رفته، ای نَسیب(۱۵)مال و جان داده پی کالهٔ مَعیب(۱۶)رخت دادم، زَرِّ قلبی بِسْتَدَمشادِ شادان سویِ خانه می‌شدمشُکر کین زر، قلب پیدا شد کنونپیش از آنکه عُمْر بگذشتی فزونقلب ماندی تا ابد در گردنمحیف بودی عمر ضایع کردنمچون پگَه‌تر قلبیِ او رُو نمودپایِ خود زُو واکَشَم من زود زود(۱۴) پگَه: مخفّفِ پگاه، به معنی صبحِ زود، بهنگام، زود(۱۵) نَسیب: عالی‌نَسَب، نژاده، اصیل(۱۶) مَعیب: عیب‌دار---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امیدِ راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کُنجی بی‌دَد(۱۷) و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاهِ حق، آرام نیست(۱۷) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قَرین(۱۸) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۱۸) قَرین: همنشین---------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۱۹)چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۲۰)دور کن آلت، بینداز اختیار(۱۹) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۲۰) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگانِ جفتِ عَوْنبر زمین آهسته می‌رانند و هَوْن(۲۱)« حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته اند، در روی زمین به آهستگی و فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام بر می دارند.»قرآن کریم، سوره فرقان (۲۵)، آیه ۶۳Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #63« وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا »« بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه در روى زمين به فروتنى راه مى‌روند. و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند، به ملايمت سخن گويند.» « و بندگان خاصّ خدا آنان اند که در روی زمین با تسلیم و فضا گشایی و با خرد ورزی زندگی می کنند. و اگر به ایشان خطاب کنند: «نادان»، ایشان در مقابل آن فضا گشایی می کنند و سخنی خوب و بایسته می گویند.»پا برهنه چون رَوَد در خارزار؟جز به وقفه و فِکرَت(۲۲) و پرهیزگاراین قضا می‌گفت، لیکن گوششانبسته بود اندر حجابِ جوششانچشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رَسته‌اندجز عنایت که گشاید چشم را؟جز محبّت که نشاند خشم را؟جهدِ بی توفیق خود کس را مباددر جهان، وَاللهُ اَعلَم بِالسَّداد(۲۳)«الهی که در این جهان، کسی گرفتار تلاش بیهوده (کار بی مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.»(۲۱) هَون: نرمی و آسانی(۲۲) فِکرَت: اندیشه(۲۳) سَداد: راستی و درستی---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #268حَزم(۲۴)، سُوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فَضول(۲۵)(۲۴) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۲۵) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حُبُّ‌الْوَطن باشد درستتو وطن بشناس، ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3807مسکنِ یارست و، شهرِ شاهِ منپیشِ عاشق این بُوَد حُبُّ‌الْوَطَنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456اَنْصِتُوا را گوش کن، خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی، گوش باش‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید اَنصِتُواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گوقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Sooreh Al-Araaf (#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمول رحمت خدا شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838 غیرِ مُردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای، ای حیله‌گریک عنایت بِهْ ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فَسادو آن عنایت هست موقوفِ مَمات(۲۶)تجربه کردند این رَه را ثِقات(۲۷)بلک مرگش، بی‌عنایت نیز نیستبی‌عنایت، هان و هان جایی مَایستآن زُمُرُّد باشد این افعیِّ پیربی زُمُرُّد کی شود افعی ضَریر(۲۸)؟(۲۶) مَمات: مرگ؛ در اینجا مردن به من‌ِ ذهنی(۲۷) ثِقات: کسانی که در قول و فعل موردِ اعتمادِ دیگران باشند، جمعِ ثِقَه؛ مراد کسانی که به حضور زنده شده‌اند.(۲۸) ضَریر: کور---------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3462در سَر و رُو در کشیده چادریرُو نهان کرده ز چشمت دلبریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3464 فرق آنگه باشد از حق و مَجازکه کند کُحلِ(۲۹) عنایت چشم، بازوَرنه پُشک(۳۰) و مُشک پیشِ اَخْشَمی(۳۱)هر دو یکسانست چون نَبْوَد شَمی(۳۲)(۲۹) كُحل: سُرمه(۳۰) پُشک: سِرگین(۳۱) اَخْشَم: آنكه قوهٔ شامّه‌اش مختل شده باشد.(۳۲) شَمّ: بو کردن، بوییدن، در اینجا مراد حسِّ بویایی است.---------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1839در پناهِ لطفِ حق باید گریختکو هزاران لطف، بر ارواح ریختمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات، دورنورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخانهٔ یارِ من و دارالقَرارکفر بُوَد نیّتِ بیرون شدنقرآن کریم، سورۀ غافر (۴۰)، آیۀ ٣٩Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #39«يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ.»«ای قومِ من! این زندگی دنیا فقط کالایی بی‌ارزش و زودگذر است، و بی تردید آخرت سرای همیشگی و پایدار است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3426در بیانِ آنکه حالِ خود و مستیِ خود پنهان باید داشت از جاهلانبشنو الفاظِ حکیمِ پَرده‌ایسر همآنجا نِهْ که باده خَورده‌ایمست از میخانه‌ای چون ضال(۳۳) شدتَسخُر و بازیچهٔ اطفال شدمی‌فُتد این سو آن سو هر رهیدر گِل و، می‌خنددش هر اَبلهیقرآن کریم، سورۀ یس (۳۶)، آیۀ ۳۰Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #30«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ.»«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»او چنین و کودکان اندر پی‌اشبی‌خبر از مستی و ذوقِ می‌اشخلق، اطفال‌‌اند، جز مستِ خدانیست بالغ، جُز رهیده از هواگفت: دنیا لَعْب(۳۴) و لهو است و شماکودکیت و راست فرماید خدااز لَعِب بیرون نرفتی، کودکیبی ‌ذَکاتِ(۳۵) روح کی باشی ذَکیّ(۳۶)؟قرآن کریم، سورۀ حدید (۵۷)، آیۀ ۲۰Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #20«اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ.»«بدانيد كه زندگى اينجهانى بازيچه است و بيهودگى و آرايش و فخرفروشى و افزون‌جويى در اموال و اولاد. همانند بارانى به وقت است كه روييدنيهايش كافران را به شگفت افكند. سپس پژمرده مى‌شود و بينى كه زرد گشته است و خاشاك شده است. و در آخرت نصيب گروهى عذاب سخت است و نصيب گروهى آمرزش خدا و خشنودى او. و زندگى دنيا جز متاعى فريبنده نيست.»(۳۳) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راهِ منزلش را گم کرده باشد.(۳۴) لَعِب: بازیچه(۳۵) ذَکات: آتش زدن یا کُشتنِ و ذبحِ حیوان(۳۶) ذَکیّ: هوشیار و تیزهوش---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #316آن درِ اوّل که خوردی استخوانسخت گیر و حق گزار، آن را مَمان(۳۷)(۳۷) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خَلقان، سُخرهٔ اندیشه‏‌اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‌‏اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsسر نهم آنجا که سرم مست شدگوش نهم سویِ تَنَن تَنْتَنَنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شویدتا خِطابِ اِرْجِعی را بشنویدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اُذْکُروا الله کارِ هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۳۸) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۳۸) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1197, Divan e Shamsبه میانِ بیست مطرب چو یکی زند مخالفهمه گم کنند ره را چو ستیزه(۳۹) شد قَلاوز(۴۰)تو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آید؟تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروزکه یکی چراغِ روشن ز هزار مُرده(۴۱) بهترکه بِهْ است یک قدِ خوش ز هزار قامتِ کوز(۴۲)(۳۹) ستیزه: لجوج شدن، به عناد افتادن(۴۰) قَلاوز: پیشرو لشکر، رهبر، راهنما(۴۱) مُرده: خاموش(۴۲) کوز: گوژ، خمیده---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 83, Divan e Shamsای یارِ قمرسیما(۴۳)! ای مُطربِ(۴۴) شِکَّرخا(۴۵)!آوازِ تو جان‌افزا، تا روز مشین از پا(۴۶)(۴۳) قمرسیما: ماه‌رو، زیبا(۴۴) مُطرب: طرب‌انگیز، خنیاگر(۴۵) شِکَّرخا: شیرین سخن(۴۶) مشین از پا: مشغول باش---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخانهٔ لیلی‌ست و مجنون منمجانِ من اینجاست، برو جان مکنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعرهٔ لاضَیْر بر گردون رسیدهین بِبُر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shuaraa(#26), Line #50« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ »« گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم. »مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsهر که درین خانه درآید وراهمچو منش باز بمانَد دهنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3748 پس تو حَیران باش بی ‌لا و بَلیتا ز رحمت پیشت آید مَحْمِلی(۴۷)چون ز فهمِ این عجایب کودنیگر بَلیٰ گویی، تکلّف می‌کنیور بگویی: نی، زند نی گردنتقهر بر بندد بدآن نی روزنتپس همین حَیران و واله باش و بستا درآید نَصرِ حقّ از پیش و پس(۴۷) مَحْمِل: كجاوه كه بر شتر بندند، هَوْدَج؛ در اينجا مراد مركوب است.---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 631, Divan e Shamsخامش کن و خامش کن، زیرا که ز امرِ کُنآن سکتهٔ حیرانی بر گفت مزید آمدآن آرامشی که در نتیجه حیرت روی می دهد افزون تر از سخن و حدِّ گفتار استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است، خاموشت کندبر نهد سَردیگ و پُرجوشت کند مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخیز ببند آن در، امّا چه سودقارِعِ دَر گشت دو صد دَرشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 492, Divan e Shamsاگرچه سردْ وجودیتْ(۴۸) گرم درپیچیدبه ره کُنش(۴۹) به بهانه، بهانه را چه شده‌ست؟(۴۸) سرد: خامی، بی‌ذوقی، سرد وجودیت: سردیِ وجودِ تو را(۴۹) به ره کردن: بیرون کردن، از سر باز کردن———————مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4299هین تو کارِ خویش کن ای ارجمندزود، کایشان ریشِ خود بر می‌کَنَند(۵۰)(۵۰) ریشِ خود برکندن: کنایه از رسوا کردنِ خود---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsچراغست این دلِ بیدار به زیرِ دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر، هوایش شور و شر داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #379 موش، تا انبارِ ما حُفره(۵۱) زده‌ستوز فَنَش(۵۲) انبارِ ما ویران شده‌ست‌‌اوّل ای جان! دفعِ شَرِّ موش کنوآنگهان در جمعِ گندم جوش کن(۵۱) حُفره: گودال، مَغاک(۵۲) فَن: در اینجا مراد حیله‌گری و فریبندگی---------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2544بهرِ خرگیری برآوردند دستجِدِّ جِد، تمییز هم برخاسته‌ستچونکه بی‌تمییزیانْ‌مان سَرورَندصاحبِ خر را به جایِ خر برندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲٣٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگویی: مست و خواهانِ من‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsای خُنُک آن را که سرش گرم شدز آتشِ رویِ چو تو شیرین ذَقَنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2484, Divan e Shams عاشقِ مست از کجا؟ شَرم و شکست از کجا؟شنگ(۵۳) و وقیح(۵۴) بودیی، گر گِروِ اَلَستییی(۵۳) شَنگ: شوخ و شاد، شنگول(۵۴) وَقیح: بی‌شرم، بی‌حیا---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsآن رخِ چون ماه به بُرقَع مپوشای رخِ تو حسرتِ هر مرد و زنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای(۵۵)، بگشا ای قمر نقابتا سجده‌هایِ شُکر کند پیشت آفتاب(۵۵) خواب بستن: شورانیدن وبازداشتنِ کسی از خواب---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsاین درِ رحمت که گشادی، مبندای درِ تو قبلهٔ هر مُمتَحَنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #307چون به ما بویی رسانیدی از اینسر مَبَند آن مَشک را ای ربِّ دین مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsشمع تویی، شاهد تو، باده توهم تو سهیلی و عقیقِ یَمَنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1247, Divan e Shamsعارفان را شمع و شاهد نیست از بیرونِ خویشخونِ انگوری نخورده، باده‌شان هم خونِ خویشهر کسی اندر جهان مجنونِ لیلیّی شدندعارفان لیلیِّ خویش و دَم به دَم مجنونِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsباقیِ عمر از تو نخواهم بریدحلقه به گوشِ توام و مُرتَهَنحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱۶Poem (Qazal)# 316, Divan e Hafezحافظ از جورِ تو حاشا که بگردانَد رویمن از آن روز که در‌ بندِ توام آزادممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۵۶)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۵۷) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۵۸)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۵۹)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرتِ پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب باز گردانم، دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می‌بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۵۶) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۵۷) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۵۸) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۵۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قومِ دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانْشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رامِ آن کِرام(۶۰)جُستنِ دفعِ قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌ بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحسنِ ظَنّی بر دلِ ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامهٔ کبود (۶۰) کِرام: جمعِ کریم، به معنیِ بزرگوار، بخشنده، جوانمرد---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4088گفت: ای یاران از آن دیوان نیَمکه ز لٰاحَوْلی ضعیف آید پیَم(۶۱)(۶۱) پی: بنیان، ارکانِ وجود---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4126از گمان و از یقین بالاترموز ملامت بر نمی‌گردد سَرَمقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیه ۵۴Quran, Sooreh Al-Maida(#5), Line #54« يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ » « پیکار کنند در راهِ خدا و نترسند از سرزنشِ سرزنشگران »مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4128پا نَهَم گستاخ، چون خانه رومپا نلرزانم، نه کورانه روممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نَرَمَد شیرِ من از آتشتمی‌نَرَمَد پیلِ من از کرگدنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528 شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزان‌ست، ارزان‌تر شوددر شِکَر غلطید ای حلواییانهمچو طوطی، کوریِ صفراییاننیشکر کوبید، کار این است و بسجان برافشانید یار اینست و بسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #494گر رهایی بایدت زین چاهِ تنگای برادر رو بر آذر(۶۲) بی‌درنگ(۶۲) آذر: آتش، مَجازاً درد هشیارانه---------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsتا هیچ سست پایی(۶۳)، در کویِ تو نیایدپیشِ تو شیر آید، شیری و شیرزادی(۶۳) سست پا: ناتوان، عاجز، زمین‌گیر---------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3073لیک تو آیِس(۶۴) مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پیِ تبدیل باش(۶۴) آیِس: ناامید---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsتو گل و من خار که پیوسته‌ایمبی‌گل و بی‌خار نباشد چمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایَدَت، هر دو بهم، ز من شِنوسَر بِنِه و دراز شو پیشِ درختِ اِتَّقُوا(۶۵)(۶۵) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.---------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1466 چون شنیدی شرحِ بحرِ نیستیکوش دایم، تا بر این بحر ایستیچونکه اصلِ کارگاه آن نیستی‌ستکه خلا و بی‌نشان‌ است و تهی‌ستجمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۶۶)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۶۷)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌ترستکارِ حق و کارگاهش آن سَر است(۶۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۶۷) صَمَد: بی‌نیاز---------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی، دوا آنجا رَوَدهر کجا پستی است، آب آنجا دَوَدآبِ رحمت بایدت، رو پست شووانگهان خور خَمرِ(۶۸) رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سَربر یکی رحمت فِرو مآ(۶۹) ای پسر(۶۸) خَمر: شراب(۶۹) فِرو مآ: قناعت نکن---------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بَر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3204نیستی و نقص، هرجایی که خاستآینهٔ خوبیِّ جملهٔ پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر‌ که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۷۰) خود، دو اسبه تاخت(۷۱)زآن نمی‌پَرّد به سویِ ذوالْجَلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمالعلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۷۲)(۷۰) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۷۱) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۷۲) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 588, Divan e Shamsچو گلزارِ تو را دیدم، چو خار و گل بروییدمچو خارم سوخت در عشقت، گلم بر تو نثار آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsجانِ من و جانِ تو هر دو یکی‌ستگشته یکی جان پنهان در دو تنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1458, Divan e Shamsجانِ من و جانِ تو، گویی که یکی بوده‌ستسوگند بدین یک جان، کز غیرِ تو بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsجان من و تو چو یکی آفتابروشن ازو گشته هزار انجمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2117, Divan e Shamsجانِ مرا از تنِ من بازخرتا برهد جانِ من از ننگِ منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4579ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتی، فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حَفْنه‌ای(۷۳)قرآن کریم، سوره انفال (۸) ، آیه ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17  « مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ »« ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند. »آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۷۴)(۷۳) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیر آن(۷۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه---------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsوقتِ حضورِ تو دوتا گشت جانرَسته شد از تفرقهٔ خویشتنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643 لیک حاضر باش در خود، ای فتیٰتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خِلْعَت را بَرَد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکس مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌يی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم دیدمنسوب به مولانادیده‌يی خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsتن زدم از غیرت و خامش شدممُطربِ عُشّاق، بگو تن مزنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیرِ نطق و غیرِ ایماء(۷۵) و سِجِل(۷۶)صد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌(۷۵) ايماء: اشاره كردن(۷۶) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته---------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۲۳Poem (Qazal) # 123, Divan e Hafezمُطربِ عشق عجب ساز و نوایی داردنقشِ هر نغمه که زد راه به جایی داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی، او زبان، نی جنسِ توگوش‌ها را حق بفرمود: اَنْصِتُوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1395, Divan e Shamsمُطربِ عشقِ ابدم، زَخمهٔ عشرت بزنمریشِ طَرَب شانه کنم، سبلتِ(۷۷) غم را بِکَنَم(۷۷) سِبلَت: سبیل---------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1650تشبیهِ بند و دامِ قضا، به صورت پنهان، به اثر پیدابینی اندر دلق، مهتر زاده‌‌ییسر برهنه در بلا افتاده‌ییدر هوایِ نابکاری(۷۸) سوختهاَقْمِشه(۷۹) و املاکِ خود بفروختهخان‌ومان رفته، شده بدنام و خوارکام‌دشمن(۸۰) می‌رود، ادباروارزاهدی بیند، بگوید: ای کیاهمّتی می‌دار از بهرِ خداکاندرین اِدبارِ زشت افتاده‌اممال و زرّ و نعمت از کف داده‌امهمّتی تا بوکه من زین وارَهمزین گِلِ تیره بُوَد که برجَهَماین دعا می‌خواهد او از عام و خاصکِالْخَلاصُ وَالْخَلاصُ وَالْخَلاصدست باز و پای، باز و، بند نینى مُوَکِّل بر سرش، نى آهنیاز کدامین بند می‌جویی خلاص؟وز کدامین حبس می‌جویی مَناص(۸۱)؟بندِ تقدیر و قضایِ مُخْتَفیکه نبیند آن بجز جانِ صَفیگرچه پیدا نیست آن، در مَکْمَن(۸۲) استبدتر از زندان و، بندِ آهن استزآنکه آهنگر مر آن را بشکندحُفره‌گر(۸۳) هم خشتِ زندان بَرکَنَدای عَجَب این بندِ پنهانِ گرانعاجز از تکسیرِ(۸۴) آن آهنگراندیدنِ آن بند، احمد را رسدبر گلوی بسته حَبْلٌ مِن مَسَددید بر پشتِ عیالِ بُولَهَبتنگِ هیزم گفت: حَمّالهٔ حَطَبقرآن كريم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آيات ۴ و ۵Quran, Sooreh Al-Masad(#111), Line #4-5« وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ. فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ. »« و زنش هيزم‌كش است و بر گردن ريسمانى از ليفِ خرما دارد. »حبل و هیزم را جز او چشمی ندیدکه پدید آید برو هر ناپدیدباقیانش، جمله تأویلی کنندکین ز بیهوشی‌ست و، ایشان هوشمندلیک از تأثیرِ آن، پشتش دوتُوگشته و، نالان شده او پیشِ تو(۷۸) نابكار: بدكار، فرومايه، فاحشه، فاجره(۷۹) اَقْمِشَه: جمعِ قُماش به معنىِ اسباب و اثاث، رخت(۸۰) کام‌دشمن: دشمن‌کام(۸۱) مَناص: پناهگاه(۸۲) مَکْمَن: کمینگاه، نهانگاه(۸۳) حُفره‌گر: حُفره‌بُر، نقب‌زن(۸۴) تكسير: شكستن، ريزريز كردن-------------------------مجموع لغات:(۱) دارُالْقَرار: سرای آرامش، فضای یکتایی، سرای جاوید(۲) قارِع: کوبنده، کوبندهء در(۳) ذَقَن: چانه، زنخدان(۴) بُرقَع: نقاب، روبند(۵) سُهيل یَمَن: روشن ترین ستارهٔ صورت فلکی، پس از شِعرای یمانی، که در بالای یمن در شب‌های آخر تابستان دیده می‌شود.قدما گمان می‌کردند سرخی و خوش‌رنگی سیب و همچنین خوشبویی ادیم از اثر تابش سهیل است.(۶) عقیقِ یَمَن: عقیقِ یَمَن در مرغوبیت مشهور است.(۷) مرتهن: گروگان(۸) دوتا: خمیده(۹) عَدَن: بندر و سرزمینی در جنوب عربستان که مروارید آن مشهور است.(۱۰) خُتَن: سرزمينى در تركستان(۱۱) حُبُّ‌الْوَطَن: علاقه به وطن(۱۲) شَطّ: کناره رود و دریا، در اینجا منظور عالم فانی و ناپایدار است. رود هشیاری جسمی و گذرا.(۱۳) کم خوان غلط: اصلاً غلط مخوان(۱۴) پگَه: مخفّفِ پگاه، به معنی صبحِ زود، بهنگام، زود(۱۵) نَسیب: عالی‌نَسَب، نژاده، اصیل(۱۶) مَعیب: عیب‌دار(۱۷) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۱۸) قَرین: همنشین(۱۹) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.(۲۰) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه(۲۱) هَون: نرمی و آسانی(۲۲) فِکرَت: اندیشه(۲۳) سَداد: راستی و درستی(۲۴) حَزم: تامّل با هشیاریِ نظر(۲۵) فَضول: زیاده‌گو، کسی که به کارهای غیر ضروری بپردازد.(۲۶) مَمات: مرگ؛ در اینجا مردن به من‌ِ ذهنی(۲۷) ثِقات: کسانی که در قول و فعل موردِ اعتمادِ دیگران باشند، جمعِ ثِقَه؛ مراد کسانی که به حضور زنده شده‌اند.(۲۸) ضَریر: کور(۲۹) كُحل: سُرمه(۳۰) پُشک: سِرگین(۳۱) اَخْشَم: آنكه قوهٔ شامّه‌اش مختل شده باشد.(۳۲) شَمّ: بو کردن، بوییدن، در اینجا مراد حسِّ بویایی است.(۳۳) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راهِ منزلش را گم کرده باشد.(۳۴) لَعِب: بازیچه(۳۵) ذَکات: آتش زدن یا کُشتنِ و ذبحِ حیوان(۳۶) ذَکیّ: هوشیار و تیزهوش(۳۷) آن را مَمان: آنجا را ترک نکن(۳۸) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس(۳۹) ستیزه: لجوج شدن، به عناد افتادن(۴۰) قَلاوز: پیشرو لشکر، رهبر، راهنما(۴۱) مُرده: خاموش(۴۲) کوز: گوژ، خمیده(۴۳) قمرسیما: ماه‌رو، زیبا(۴۴) مُطرب: طرب‌انگیز، خنیاگر(۴۵) شِکَّرخا: شیرین سخن(۴۶) مشین از پا: مشغول باش(۴۷) مَحْمِل: كجاوه كه بر شتر بندند، هَوْدَج؛ در اينجا مراد مركوب است.(۴۸) سرد: خامی، بی‌ذوقی، سرد وجودیت: سردیِ وجودِ تو را(۴۹) به ره کردن: بیرون کردن، از سر باز کردن(۵۰) ریشِ خود برکندن: کنایه از رسوا کردنِ خود(۵۱) حُفره: گودال، مَغاک(۵۲) فَن: در اینجا مراد حیله‌گری و فریبندگی(۵۳) شَنگ: شوخ و شاد، شنگول(۵۴) وَقیح: بی‌شرم، بی‌حیا(۵۵) خواب بستن: شورانیدن وبازداشتنِ کسی از خواب(۵۶) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۵۷) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۵۸) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۵۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۶۰) کِرام: جمعِ کریم، به معنیِ بزرگوار، بخشنده، جوانمرد(۶۱) پی: بنیان، ارکانِ وجود(۶۲) آذر: آتش، مَجازاً درد هشیارانه(۶۳) سست پا: ناتوان، عاجز، زمین‌گیر(۶۴) آیِس: ناامید(۶۵) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.(۶۶) اِنکسار: شکسته‌شدن، شکستگی؛ مَجازاً خضوع و فروتنی(۶۷) صَمَد: بی‌نیاز(۶۸) خَمر: شراب(۶۹) فِرو مآ: قناعت نکن(۷۰) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۷۱) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۷۲) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۷۳) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیر آن(۷۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۷۵) ايماء: اشاره كردن(۷۶) سِجِل: در اينجا به معنیِ مطلق نوشته(۷۷) سِبلَت: سبیل(۷۸) نابكار: بدكار، فرومايه، فاحشه، فاجره(۷۹) اَقْمِشَه: جمعِ قُماش به معنىِ اسباب و اثاث، رخت(۸۰) کام‌دشمن: دشمن‌کام(۸۱) مَناص: پناهگاه(۸۲) مَکْمَن: کمینگاه، نهانگاه(۸۳) حُفره‌گر: حُفره‌بُر، نقب‌زن(۸۴) تكسير: شكستن، ريزريز كردن-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تک این خانه گرفتم وطنخانه یار من و دارالقرارکفر بود نیت بیرون شدنسر نهم آنجا که سرم مست شدگوش نهم سوی تنن تنتنننکته مگو هیچ به‌‌راهم مکنراه من این است تو راهم مزنخانه لیلی‌ست و مجنون منمجان من اینجاست برو جان مکنهر که درین خانه درآید وراهمچو منش باز بماند دهنخیز ببند آن در امّا چه سودقارع در گشت دو صد درشکنای خنک آن را که سرش گرم شدز آتش روی چو تو شیرین ذقنآن رخ چون ماه به برقع مپوشای رخ تو حسرت هر مرد و زناین در رحمت که گشادی مبندای در تو قبله هر ممتحنشمع تویی شاهد تو باده توهم تو سهیلی و عقیق یمنباقی عمر از تو نخواهم بریدحلقه به گوش توام و مرتهنمی‌نرمد شیر من از آتشتمی‌نرمد پیل من از کرگدنتو گل و من خار که پیوسته‌ایمبی‌گل و بی‌خار نباشد چمنمن شب و تو ماه به تو روشنمجان شبی دل ز شبم برمکنشمع تو پروانه جانم بسوختسر پی شکرانه نهم بر لگنجان من و جان تو هر دو یکی‌ستگشته یکی جان پنهان در دو تنجان من و تو چو یکی آفتابروشن ازو گشته هزار انجمنوقت حضور تو دوتا گشت جانرسته شد از تفرقه خویشتنتن زدم از غیرت و خامش شدممطرب عشاق بگو تن مزنخطه تبریز و رخ شمس دینماهی جان راست چو بحر عدنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نروم هیچ ازین خانه مندر تک این خانه گرفتم وطنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2620  در سفر گر روم بینی یا ختناز دل تو کی رود حب‌الوطنحدیث«حُبُّ‌الْوَطَن مِنَ الاْيمانِ.»«وطن‌دوستی از ایمان است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۰۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2209مشورت را زنده‌ای باید نکوکه تو را زنده کند وآن زنده کوای مسافر با مسافر رای زنزانکه پایت لنگ دارد رای زناز دم حب الوطن بگذر مایستکه وطن آن سوست جان این سوی نیستگر وطن خواهی گذر زآن سوی شطاین حدیث راست را کم خوان غلطمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۵۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1507 کاله معیوب بخریده بدمشکر کز عیبش پگه واقف شدمپیش از آن کز دست سرمایه شدیعاقبت معیوب بیرون آمدیمال رفته عمر رفته ای نسیبمال و جان داده پی کاله معیبرخت دادم زر قلبی بستدمشاد شادان سوی خانه می‌شدمشکر کین زر قلب پیدا شد کنونپیش از آنکه عمر بگذشتی فزونقلب ماندی تا ابد در گردنمحیف بودی عمر ضایع کردنمچون پگه‌تر قلبی او رو نمودپای خود زو واکشم من زود زودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #590گر گریزی بر امید راحتیزآن طرف هم پیشت آید آفتیهیچ کنجی بی‌دد و بی‌دام نیستجز به خلوت‌گاه حق آرام نیستمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1421می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2636از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649اختیار آن را نکو باشد که اومالک خود باشد اندر اتقواچون نباشد حفظ و تقوی زینهاردور کن آلت بینداز اختیارمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #834گفت حق که بندگان جفت عونبر زمین آهسته می‌رانند و هون« حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته اند، در روی زمین به آهستگی و فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام بر می دارند.»قرآن کریم، سوره فرقان (۲۵)، آیه ۶۳Quran, Sooreh Al-Furqaan(#25), Line #63« وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا »« بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه در روى زمين به فروتنى راه مى‌روند. و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند، به ملايمت سخن گويند.» « و بندگان خاصّ خدا آنان اند که در روی زمین با تسلیم و فضا گشایی و با خرد ورزی زندگی می کنند. و اگر به ایشان خطاب کنند: «نادان»، ایشان در مقابل آن فضا گشایی می کنند و سخنی خوب و بایسته می گویند.»پا برهنه چون رود در خارزارجز به وقفه و فکرت و پرهیزگاراین قضا می‌گفت لیکن گوششانبسته بود اندر حجاب جوششانچشم‌ها و گوش‌ها را بسته‌اندجز مر آنها را که از خود رسته‌اندجز عنایت که گشاید چشم راجز محبت که نشاند خشم راجهد بی توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسداد«الهی که در این جهان، کسی گرفتار تلاش بیهوده (کار بی مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #268حزم سوء الظن گفته‌ست آن رسولهر قدم را دام می‌دان ای فضولمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۲۳۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2230همچنین حب‌الوطن باشد درستتو وطن بشناس ای خواجه نخستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۸۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3807مسکن یارست و شهر شاه منپیش عاشق این بود حب‌الوطنمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3456انصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باش‏مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۶۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3692پس شما خاموش باشید انصتواتا زبان‌تان من شوم در گفت و گوقرآن کریم، سوره اعراف (۷)، آیه ۲۰۴Quran, Sooreh Al-Araaf (#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمول رحمت خدا شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3838 غیر مردن هیچ فرهنگی دگردر نگیرد با خدای ای حیله‌گریک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوف است از صد گون فسادو آن عنایت هست موقوف مماتتجربه کردند این ره را ثقاتبلک مرگش بی‌عنایت نیز نیستبی‌عنایت هان و هان جایی مایستآن زمرد باشد این افعی پیربی زمرد کی شود افعی ضریرمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3462در سر و رو در کشیده چادریرو نهان کرده ز چشمت دلبریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۶۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3464 فرق آنگه باشد از حق و مجازکه کند کحل عنایت چشم بازورنه پشک و مشک پیش اخشمیهر دو یکسانست چون نبود شمیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۸۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1839در پناه لطف حق باید گریختکو هزاران لطف بر ارواح ریختمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146از همه اوهام و تصویرات دورنور نور نور نور نور نورمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخانه یار من و دارالقرارکفر بود نیت بیرون شدنقرآن کریم، سورۀ غافر (۴۰)، آیۀ ٣٩Quran, Sooreh Al-Ghaafir(#40), Line #39«يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ.»«ای قومِ من! این زندگی دنیا فقط کالایی بی‌ارزش و زودگذر است، و بی تردید آخرت سرای همیشگی و پایدار است.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۴۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3426در بیانِ آنکه حالِ خود و مستیِ خود پنهان باید داشت از جاهلانبشنو الفاظ حکیم پرده‌ایسر همانجا نه که باده خورده‌ایمست از میخانه‌ای چون ضال شدتسخر و بازیچه اطفال شدمی‌فتد این سو آن سو هر رهیدر گل و می‌خنددش هر ابلهیقرآن کریم، سورۀ یس (۳۶)، آیۀ ۳۰Quran, Sooreh Yaseen(#36), Line #30«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ.»«اى دريغ بر اين بندگان. هيچ پيامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنكه مسخره‌اش كردند.»او چنین و کودکان اندر پی‌اشبی‌خبر از مستی و ذوق می‌اشخلق اطفال‌‌اند جز مست خدانیست بالغ جز رهیده از هواگفت دنیا لعب و لهو است و شماکودکیت و راست فرماید خدااز لعب بیرون نرفتی کودکیبی ‌ذکات روح کی باشی ذکیقرآن کریم، سورۀ حدید (۵۷)، آیۀ ۲۰Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #20«اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ.»«بدانيد كه زندگى اينجهانى بازيچه است و بيهودگى و آرايش و فخرفروشى و افزون‌جويى در اموال و اولاد. همانند بارانى به وقت است كه روييدنيهايش كافران را به شگفت افكند. سپس پژمرده مى‌شود و بينى كه زرد گشته است و خاشاك شده است. و در آخرت نصيب گروهى عذاب سخت است و نصيب گروهى آمرزش خدا و خشنودى او. و زندگى دنيا جز متاعى فريبنده نيست.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #316آن در اول که خوردی استخوانسخت گیر و حق گزار آن را ممانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۵۵۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3559جمله خلقان سخره اندیشه‌‏اندزآن سبب خسته‌دل و غم‌پیشه‌‏اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsسر نهم آنجا که سرم مست شدگوش نهم سوی تنن تنتننمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #568بی‌‌حس و بی‌‌گوش و بی‌‌فکرت شویدتا خطاب ارجعی را بشنویدمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1197, Divan e Shamsبه میان بیست مطرب چو یکی زند مخالفهمه گم کنند ره را چو ستیزه شد قلاوزتو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آیدتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزکه یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهترکه به است یک قد خوش ز هزار قامت کوزمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 83, Divan e Shamsای یار قمرسیما ای مطرب شکرخاآواز تو جان‌افزا تا روز مشین از پامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخانه لیلی‌ست و مجنون منمجان من اینجاست برو جان مکنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3339نعره لاضیر بر گردون رسیدهین ببر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک (ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shuaraa(#26), Line #50« قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ »« گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم. »مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsهر که درین خانه درآید وراهمچو منش باز بماند دهنمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۴۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3748 پس تو حیران باش بی ‌لا و بلیتا ز رحمت پیشت آید محملیچون ز فهم این عجایب کودنیگر بلی گویی تکلف می‌کنیور بگویی نی زند نی گردنتقهر بر بندد بدآن نی روزنتپس همین حیران و واله باش و بستا درآید نصر حق از پیش و پسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 631, Divan e Shamsخامش کن و خامش کن زیرا که ز امر کنآن سکته حیرانی بر گفت مزید آمدآن آرامشی که در نتیجه حیرت روی می دهد افزون تر از سخن و حدِّ گفتار استمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3250حیرت آن مرغ است خاموشت کندبر نهد سردیگ و پرجوشت کند مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsخیز ببند آن در اما چه سودقارع در گشت دو صد درشکنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 492, Divan e Shamsاگرچه سرد وجودیت گرم درپیچیدبه ره کنش به بهانه بهانه را چه شده‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4299هین تو کار خویش کن ای ارجمندزود کایشان ریش خود بر می‌کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shamsچراغست این دل بیدار به زیر دامنش می‌داراز این باد و هوا بگذر هوایش شور و شر داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #379 موش تا انبار ما حفره زده‌ستوز فنش انبار ما ویران شده‌ست‌‌اول ای جان دفع شر موش کنوآنگهان در جمع گندم جوش کنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2544بهر خرگیری برآوردند دستجد جد تمییز هم برخاسته‌ستچونکه بی‌تمییزیان‌مان سرورندصاحب خر را به جای خر برندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲٣٠Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #230حزم آن باشد که چون دعوت کنندتو نگویی مست و خواهان من‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsای خنک آن را که سرش گرم شدز آتش روی چو تو شیرین ذقنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2484, Divan e Shamsعاشق مست از کجا شرم و شکست از کجاشنگ و وقیح بودیی گر گرو الستیییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsآن رخ چون ماه به برقع مپوشای رخ تو حسرت هر مرد و زنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای بگشا ای قمر نقابتا سجده‌های شکر کند پیشت آفتابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsاین در رحمت که گشادی مبندای در تو قبله هر ممتحنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #307چون به ما بویی رسانیدی از اینسر مبند آن مشک را ای رب دین مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsشمع تویی شاهد تو باده توهم تو سهیلی و عقیق یمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1247, Divan e Shamsعارفان را شمع و شاهد نیست از بیرون خویشخون انگوری نخورده باده‌شان هم خون خویشهر کسی اندر جهان مجنون لیلیی شدندعارفان لیلی خویش و دم به دم مجنون خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsباقی عمر از تو نخواهم بریدحلقه به گوش توام و مرتهنحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۱۶Poem (Qazal)# 316, Divan e Hafezحافظ از جور تو حاشا که بگرداند رویمن از آن روز که در‌ بند توام آزادممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3153تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرتِ پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب باز گردانم، دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می‌بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۸۸۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1880قوم دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رام آن کرامجستن دفع قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌ بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصحسن ظنی بر دل ایشان گشودکه نپوشند از غمی جامه کبودمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4088گفت ای یاران از آن دیوان نیمکه ز لاحولی ضعیف آید پیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4126از گمان و از یقین بالاترموز ملامت بر نمی‌گردد سرمقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیه ۵۴Quran, Sooreh Al-Maida(#5), Line #54« يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ » « پیکار کنند در راهِ خدا و نترسند از سرزنشِ سرزنشگران »مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4128پا نهم گستاخ چون خانه رومپا نلرزانم نه کورانه روممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsمی‌نرمد شیر من از آتشتمی‌نرمد پیل من از کرگدنمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2528شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزان‌ست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهمچو طوطی کوری صفراییاننیشکر کوبید کار این است و بسجان برافشانید یار اینست و بسمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #494گر رهایی بایدت زین چاه تنگای برادر رو بر آذر بی‌درنگمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2935, Divan e Shamsتا هیچ سست پایی در کوی تو نیایدپیش تو شیر آید شیری و شیرزادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3073لیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsتو گل و من خار که پیوسته‌ایمبی‌گل و بی‌خار نباشد چمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایدت هر دو بهم ز من شنوسر بنه و دراز شو پیش درخت اتقوامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1466چون شنیدی شرح بحر نیستیکوش دایم تا بر این بحر ایستیچونکه اصل کارگاه آن نیستی‌ستکه خلا و بی‌نشان‌ است و تهی‌ستجمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌ترستکار حق و کارگاهش آن سر استمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شو رحمت اندر رحمت آمد تا به سربر یکی رحمت فرو ما ای پسرمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3201آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3204نیستی و نقص هرجایی که خاستآینه خوبی جمله پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3212هر‌ که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختزآن نمی‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالعلتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 588, Divan e Shamsچو گلزار تو را دیدم چو خار و گل بروییدمچو خارم سوخت در عشقت گلم بر تو نثار آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsجان من و جان تو هر دو یکی‌ستگشته یکی جان پنهان در دو تنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1458, Divan e Shamsجان من و جان تو گویی که یکی بوده‌ستسوگند بدین یک جان کز غیر تو بیزارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsجان من و تو چو یکی آفتابروشن ازو گشته هزار انجمنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۱۷Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2117, Divan e Shamsجان مرا از تن من بازخرتا برهد جان من از ننگ منمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۹Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4579ما رمیت اذ رمیتی فتنه‌ایصد هزاران خرمن اندر حفنه‌ایقرآن کریم، سوره انفال (۸) ، آیه ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17  « مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ »« ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند. »آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsوقت حضور تو دوتا گشت جانرسته شد از تفرقه خویشتنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۶۴۳Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1643لیک حاضر باش در خود ای فتیتا به خانه او بیابد مر تو راورنه خلعت را برد او بازپسکه نیابیدم به خانه‌ هیچکس مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۲۶Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #826دیده‌يی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیدمنسوب به مولانادیده‌يی خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2108, Divan e Shamsتن زدم از غیرت و خامش شدممطرب عشاق بگو تن مزنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۰۸Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1208غیر نطق و غیر ایما و سجلصد هزاران ترجمان خیزد ز دل‌‌حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۲۳Poem (Qazal) # 123, Divan e Hafezمطرب عشق عجب ساز و نوایی داردنقش هر نغمه که زد راه به جایی داردمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۶۲۲Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1622چون تو گوشی او زبان نی جنس توگوش‌ها را حق بفرمود انصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1395, Divan e Shamsمطرب عشق ابدم زخمه عشرت بزنمریش طرب شانه کنم سبلت غم را بکنممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۵۰Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1650تشبیهِ بند و دامِ قضا، به صورت پنهان، به اثر پیدابینی اندر دلق مهتر زاده‌‌ییسر برهنه در بلا افتاده‌ییدر هوای نابکاری سوختهاقمشه و املاک خود بفروختهخان‌ومان رفته شده بدنام و خوارکام‌دشمن می‌رود ادباروارزاهدی بیند بگوید ای کیاهمتی می‌دار از بهر خداکاندرین ادبار زشت افتاده‌اممال و زر و نعمت از کف داده‌امهمتی تا بوکه من زین وارهمزین گل تیره بود که برجهماین دعا می‌خواهد او از عام و خاصکالخلاص والخلاص والخلاصدست باز و پای باز و بند نینى موکل بر سرش نى آهنیاز کدامین بند می‌جویی خلاصوز کدامین حبس می‌جویی مناصبند تقدیر و قضای مختفیکه نبیند آن بجز جان صفیگرچه پیدا نیست آن در مکمن استبدتر از زندان و بند آهن استزآنکه آهنگر مر آن را بشکندحفره‌گر هم خشت زندان برکندای عجب این بند پنهان گرانعاجز از تکسیر آن آهنگراندیدن آن بند احمد را رسدبر گلوی بسته حبل من مسددید بر پشت عیال بولهبتنگ هیزم گفت حماله حطبقرآن كريم، سورهٔ مسد (۱۱۱)، آيات ۴ و ۵Quran, Sooreh Al-Masad(#111), Line #4-5« وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ. فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ. »« و زنش هيزم‌كش است و بر گردن ريسمانى از ليفِ خرما دارد. »حبل و هیزم را جز او چشمی ندیدکه پدید آید برو هر ناپدیدباقیانش جمله تاویلی کنندکین ز بیهوشی‌ست و ایشان هوشمندلیک از تاثیر آن پشتش دوتوگشته و نالان شده او پیش تو

برنامه شماره ۹۱۱ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۵ آوریل ۲۰۲۲ - ۱۷ فروردین.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۱ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsخواهم که روم زینجا، پایم بگرفتَسْتیدل را بربودَسْتی، در دل بِنشَسْتَسْتیسر سُخرهٔ(۱) سودا شد، دل بی‌سر و بی‌پا شدزآن مه که نمودستی، زان راز که گفتستیبرپر به پَرِ روزه، زین گنبدِ پیروزهای آنکه در این سودا بس شب که نخفتستیچون دید که می‌سوزم، گفتا که قلاووزم(۲)راهیت بیاموزم، کان راه نَرَفْتَسْتیمن پیشِ توام حاضر، گرچه پسِ دیواریمن خویشِ توام، گرچه با جور تو جفتستیای طالبِ خوش حمله، من راست کنم جملههر خواب که دیدستی، هر دیگ که پُختَسْتی(۳)آن یار که گم کردی، عمری‌ست کزو فردیبیرونْش بجُستستی، در خانه نجُستستیاین طُرفه(۴) که آن دلبر، با توست در این جُستندستِ تو گرفته‌ست او، هرجا که بگشتستیدر جستنِ او با او، همره شده و می‌جوای دوست ز پیدایی، گویی که نهفتستی(۱) سُخره: مسخره، زبون، مقهور(۲) قلاووز: راهنما، پیشرو لشکر(۳) دیگ پختن: کنایه از تهیّه کردنِ مقدماتِ کار، به ویژه مقدّماتِ حادثه‌ای را فراهم کردن.(۴) طُرفه: عجیب، شگفت----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsخواهم که روم زینجا، پایم بگرفتَسْتیدل را بربودَسْتی، در دل بِنشَسْتَسْتیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۸۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3289 هر‌ که او را برگِ این ایمان بُوَدهمچو برگ، از بیمِ این لرزان بُوَدبر بِلیس(۵) و دیو از آن خندیده‌ایکه تو خود را نیکِ مردم دیده‌ای(۵) بِلیس: مخفّف ابلیس، شیطان----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3296 صد هزاران سال ابلیسِ لعینبود اَبْدالِ اَمیرالْمُؤْمِنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا، همچو سِرگین(۶) وقتِ چاشت(۷)(۶) سِرگین: فضلۀ چهارپایان از ‌قبیلِ اسب و الاغ و استر، مدفوع(۷) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشته----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4298 گفت مادر: تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بُدند اندر زمینهین تو کارِ خویش کن ای ارجمندزود، کایشان ریشِ خود بر می‌کَنَند(۸)(۸) ریشِ خود برکندن: کنایه از رسوا کردنِ خود----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۲۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4722 وای ازین پیرانِ طفلِ ناادیب(۹)گشته از قوّت بلایِ هر رقیب(۱۰)(۹) ناادیب: بی‌ادب(۱۰) رقیب: نگهبان، مراقب، حافظ----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4661 گفتِ تو، زآن سان که عکسِ دیگری‌ستجمله احوالت، بجز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکسِ دیگرانشادیِ قَوّاده(۱۱) و خشمِ عَوان(۱۲)آن عَوان را، آن ضعیف آخِر چه کرد؟که دهد او را به کینه زجر و درد(۱۱) قَوّاده: پا انداز، کسی که زنان و مردان را برای هم‌‌آغوشی به هم برساند.(۱۲) عَوان: مأموران حکومتی----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1197, Divan e Shamsبه میانِ بیست مطرب چو یکی زند مخالفهمه گم کنند ره را چو ستیزه(۱۳) شد قَلاوز(۱۴)تو مگو همه به جنگند و ز صلحِ من چه آید؟تو یکی نه‌ای، هزاری، تو چراغِ خود برافروزکه یکی چراغِ روشن ز هزار مُرده(۱۵) بهترکه بِهْ است یک قدِ خوش ز هزار قامتِ کوز(۱۶)(۱۳) ستیزه: لجوج شدن، به عناد افتادن(۱۴) قَلاوز: پیشروِ لشکر، رهبر، راهنما(۱۵) مُرده: خاموش(۱۶) کوز: گوژ، خمیده----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1430 هر که او بی‌سَر بجنبد، دُم بُوَدجُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بود  کَژْرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشۀ او خَستنِ(۱۷) اَجسامِ پاکسَر بکوب آن را که سِرّش این بُوَدخُلق و خویِ مستمرّش این بُوَدخود صلاحِ اوست آن سَرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن واسِتان از دستِ دیوانه سلاحتا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه، ببنددستِ او را ورنه آرَد صد گزند (۱۷) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.  ----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2894 بُعدِ تو مرگیست با درد و نَکال(۱۸)خاصه بُعدی که بُوَد بَعْدَ الْوِصال (۱۸) نَكال: عقوبت، كيفر----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ٧۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 759, Divan e Shamsدلِ من رای تو دارد، سرِ سودای تو داردرخِ فرسودهٔ زردم غمِ صفرای تو داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکَشَد به بی‌جَهاتَت(۱۹)گفتی که خمُش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتت(۱۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3071 ماهیان را بحر نگذارد بُرونخاکیان را بحر نگذارد درونمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #836 چون که غم بینی تو استغفار(۲۰) کنغم به امرِ خالق آمد کار کن(۲۰) استغفار: طلبِ مغفرت کردن، عذرخواهی----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1261 از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به مُلک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2820, Divan e Shamsهله ای دل به سما رو، به چراگاهِ خدا روبه چراگاهِ ستوران چو یکی چند چَریدیتو همه طمْع بر آن نِه، که دَرو نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1860 شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۲۱) دُر گردد و او یَم(۲۲) شودزآن جِرایِ(۲۳) خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اِجْری‌گاه(۲۴) شدزآن جِرایِ روح چون نُقصان(۲۵) شودجانَش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَنْ‌زارِ(۲۶) رضا آشفته است(۲۱) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۲۲) یَم: دریا(۲۳) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۲۴) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۲۵) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۲۶) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 652, Divan e Shamsتَدبیر کند بنده و تَقدیر نداندتَدبیر به تَقدیرِ خداوند نماندبنده چو بیندیشد، پیداست چه بیندحیلَت بکند، لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشاند؟اِستیزه(۲۷) مکن، مملکتِ عشق طلب کنکاین مملکتت از مَلِکُ الْموُت(۲۸) رهاند(۲۷) اِستیزه: ستیزه، مقاومتِ درونی(۲۸) مَلِکُ المْوُت: عزرائیل----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۹)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرت پروردگار که به سست ایمانیِ چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.قرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28« بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»« بلکه آنچه را که زین پیش پوشیده می داشتند بر آنان آشکار شود، و اگر آنان بدین جهان باز آورده شوند، دوباره بدانچه از آن نهی شده‌اند بازگردند. و البته ایشان‌اند دروغ‌زنان.»لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #156« وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»« و رحمتِ من (حق تعالی) همهٔ اشیاء را فرا گرفته است… .»(۲۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3774 چون خیالی در دلت آمد، نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3137 آن شتربانِ سیه را با شترسوی من آرید با فرمانِ مُر(۳۰)(۳۰) فرمان مُر: حکمِ تلخ، منظور حکمِ قاطع است.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 770, Divan e Shamsهمه را بیازمودم، ز تو خوشترم نیامدچو فروشدم به دریا، چو تو گوهرم نیامدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsسر سُخرهٔ سودا شد، دل بی‌سر و بی‌پا شدزآن مه که نمودستی، زان راز که گفتستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1323 جز خضوع و بندگیّ و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1555 پای را بَربست و گفتا: گُو شَوَمدر خَمِ چوگانْش(۳۱)، غلطان می‌روم(۳۱) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گُویِ مخصوصی را می زنند.----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1558 گُوی شو، می‌گَرد بر پهلویِ صدقغَلْط غَلطان در خَمِ چوگانِ عشقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1856 صوفیی از فقر چون در غم شودعین آن غم دایه و مَطعَم(۳۲) شود زانکه جنّت از مَکارِه(۳۳) رُسته استرحم، قسمِ عاجزی اِشکسته است(۳۲) مَطعَم: غذا، خوردنی(۳۳) مَکارِه: سختی، ناخوشی و هر آنچه برای آدمی ناخوش و ناگوار آید.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsبرپر به پَرِ روزه، زین گنبدِ پیروزهای آنکه در این سودا بس شب که نخفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1850, Divan e Shamsچو پیغامبر بگفت: اَلصَّوْمُ جُنَّة(۳۴)، پس بگیر آن رابه پیشِ نَفْسِ تیرانداز، زِنهار، این سپر مفکنحدیث« الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار.»« روزه سپری است در برابرِ آتشِ جهنم.»(۳۴) اَلصَّوْمُ جُنَّة: روزه سپری است.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۰۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2307, Divan e Shamsگر روزه ضرر دارد صد گونه هنر داردسودای دگر دارد، سودای سَرِ روزهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1456 هین قُمِ اللَّیْلَ که شمعی ای هُمامشمع اندر شب بُوَد اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #2« قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»« شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایَدَت، هر دو بهم، ز من شِنوسَر بِنِه و دراز شو پیشِ درختِ اِتَّقُوا(۳۵)(۳۵) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsچون دید که می‌سوزم، گفتا که قلاووزمراهیت بیاموزم، کان راه نَرَفْتَسْتیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبنگر صنعتِ خوبش، بشنو وحیِ قلوبشهمگی نورِ نظر شو، همه ذوق از نظر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تُش(۳۶) بیچارگی روزی کنی (۳۶) تُش: تو او را----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsحاجت نیاید ای جان، در راهِ تو قلاوُز(۳۷)چون نور و ماهتاب است این مُهتَدی(۳۸) و هادی(۳۷) قلاوُز: راهنما، رهبر(۳۸) مُهتَدی: هدایت شده----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsندا کرد مجنون، قلاووز دارممرا بویِ لیلی کُنَد رهنمایی   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِالله(۳۹)لیکَش این دانش و کِفایَت نیستگوید: این مُشکل و کِنایات(۴۰) استاین صَریح است این کِنایَت نیست(۳۹) کَفیٰ بِاللهْ: خداوند کفایت می‌کند.(۴۰) کِنایات: جمعِ کنایه و کنایت، مقابلِ صراحت، پوشیده سخن گفتن----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1408 عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفیحَسبِیَ الله گُو که الله‌ام کَفیعقلِ جزئیِ خود را به پیشگاه مصطفی(ص) قربانی کن، بگو که خدا مرا کافی است. زیرا خداوند، بسنده است.قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36-38« أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ… .»(۳۶)« آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»« قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»(۳۸)« بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3517 کافیَم، بدْهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب، بی‌واسطهٔ یاریِ غیرکافیَم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیَم بی داروَت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 765, Divan e Shamsهله، نومید نباشی که تو را یار برانَدگرت امروز برانَد نه که فردات بخوانَد؟(۴۱)در اگر بر تو ببندد، مرو و صبر کن آنجاز پسِ صبر تو را او به سرِ صَدر نشانَدو اگر بر تو ببندد همه رهها و گذرهارهِ پنهان بنماید که کس آن راه ندانَد(۴۱) فردات بخوانَد: فردا تو را می خوانَد.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsمن پیشِ توام حاضر، گرچه پسِ دیواریمن خویشِ توام، گرچه با جور تو جفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2172, Divan e Shamsوَ هْوَ مَعَکُم یعنی با توست در این جُستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جوقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4« وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ … ؛»« و اوست با شما، هرجا که باشید… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3049, Divan e Shamsبرادرم، پدرم، اصل و فَصلِ من عشقستکه خویشِ عشق بمانَد، نه خویشیِ نَسَبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1234 توبه کن، بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدوهر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رُواو محمّدخوست با او گیر خوتا اَحَبَّ لـِلَّه(۴۲) آیی در حسابکز درختِ احمدی با اوست سیب(۴۲) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3803 تا اَحَبَّ لـِلَّه، آید نامِ منتا که اَبْغَض لـِلَّه، آید کامِ من  حدیث« مَنْ اَعْطىٰ لـِلّهِ وَ مَنَعَ لـِلّهِ وَ اَحَبَّ لـِلّهِ وَ اَبْغَضَ لـِلّهِ وَ اَنْكَحَ لـِلّهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ الْـايمانُ.»« هركه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج کند همانا ایمانش کمال یافته است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1234 هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ(۴۳) توکو حقیقت هست خون‌آشامِ تواز خلیلِ(۴۴) حق بیاموز این سِیَر(۴۵)که شد او بیزار اول از پدرتا که اَبْغَض لـِلَّه(۴۶) آیی پیشِ حقتا نگیرد بر تو رَشکِ عشق دَق(۴۷)تا در شمارِ کسانی به شمار آیی که خشم و غضبشان نیز برای حضرتِ حق است، تا غیرتِ عشقِ الهی، خلوصِ ایمان و ایقانِ تو را مورد طعن و ایراد قرار ندهد.تا نخوانی لا و اِلّاَ الله رادر نيابی مَنهَجِ(۴۸) این راه را(۴۳) مام: مادر(۴۴) خَلیل: ابراهیم خلیل الله(۴۵) سِیَر: جمعِ سیره به معنیِ سنّت و روش(۴۶) اَبْغَض لـِلَّه: برای رضای خدا دشمنی کرد.(۴۷) دَق: طعن زدن، نکوهش کردن(۴۸) مَنهَج: راه آشکار و روشن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2346, Divan e Shamsخدا با توست حاضر، نَحْنُ اَقْرَبْدر آن زُلفی و بی‌آگه(۴۹) چو شانهقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #16« وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»« ما آدمی را آفریده‌ایم و از وسوسه‌های نَفْسِ او آگاه هستیم، زیرا از رگِ گردنش به او نزدیک‌تریم.»(۴۹) بی‌آگه: بیخبر، ناآگاه----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2358 جاهَدُوا فینا بگفت آن شهریارجاهَدوا عَنّا نگفت ای بی‌قرارقرآن کریم، سورهٔ عنکبوت (۲۹)، آیهٔ ۶۹Quran, Sooreh Al-Ankaboot(#29), Line #69« وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ.»« كسانى را كه در راهِ ما مجاهدت كنند، به راه‌هاىِ خويش هدايتشان مى‌كنيم، و خدا با نيكوكاران است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2370 بیشتر اصحابِ جَنَّت ابلهندتا ز شرِّ فیلسوفی می‌رهندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2374 زیرکان، با صنعتی قانع شدهابلهان، از صُنْع(۵۰) در صانع(۵۱) شده(۵۰) صُنْع: آفرينندگی(۵۱) صانع: آفریننده----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsای طالبِ خوش حمله، من راست کنم جملههر خواب که دیدستی، هر دیگ که پُختَسْتیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1378 فعلِ آتش را نمی‌دانی تو، بَرْد(۵۲)گِردِ آتش با چنین دانش مگردعلم دیگ و آتش ار نبود تو رااز شَرَر نه دیگ مانَد، نه اَبا(۵۳)آب، حاضر باید و فرهنگ نیزتا پزد آن دیگ سالم در اَزیز(۵۴)(۵۲) بَرْد: دورباش(۵۳) اَبا: آش(۵۴) اَزیز: به جوش آمدنِ دیگ----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #3839 یک عنایت بِه ز صد گون اجتهادجهد را خوفست از صد گون فَسادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsآن یار که گم کردی، عمری‌ست کزو فردیبیرونْش بجُستستی، در خانه نجُستستیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۴۳ Poem(Qazal)# 143, Divan e Hafezسال‌ها دل طلبِ جامِ جم از ما می‌کردآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کردگوهری کز صدف کَوْن و مکان بیرون استطلب از گم‌شدگانِ لبِ دریا می‌کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 492, Divan e Shamsز دام چند بپرسی و دانه را چه شده‌ست؟به بام چند برآیی و خانه را چه شده‌ست؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsاین طُرفه که آن دلبر، با توست در این جُستندستِ تو گرفته‌ست او، هرجا که بگشتستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #923 طفل تا گیرا(۵۵) و تا پویا(۵۶) نبودمَرکَبش جز گردنِ بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عَنا(۵۷) افتاد و در کور و کبود(۵۸)جان‌های خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اِهْبِطُوا(۵۹) بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندما عِیال حضرتیم و شیرخواهگفت: اَلْخَلقُ عِیالٌ(۶۰) لِلْاِله(۵۵) گیرا: گیرنده، قوی(۵۶) پویا: راه‌رونده، پوینده(۵۷) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۵۸) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن(۵۹) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۶۰) عِیال: خانوار----------------قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #38« قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»    « گفتيم: همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من  به سوی شما رسید، آنها كه هدایتِ مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2211جست و جویی از ورای جست‌و‌جومن نمی‌دانم، تو می‌دانی، بگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsدر جستنِ او با او، همره شده و می‌جوای دوست ز پیدایی، گویی که نهفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1266, Divan e Shamsروحی‌ست بی‌نشان و ما غرقه در نِشانَشروحی‌ست بی‌مکان و سَر تا قدم مکانشخواهی که تا بیابی؟ یک لحظه‌ای مجویشخواهی که تا بدانی؟ یک لحظه‌ای مَدانشچون در نهانْش جویی، دوری ز آشکارشچون آشکار جویی، محجوبی(۶۱) از نهانشچون ز آشکار و پنهان بیرون شدی به برهانپاها دراز کن خوش می‌خُسب(۶۲) در امانش(۶۱) محجوب: در حجاب، در پرده(۶۲) خُسبیدن: خوابیدن----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #666اَنْتَ وَجهی، لاعَجَب اَنْ لا اَراهغایةُالقُربِ حِجابُ الْاِشْتِباهتو حقیقت منی، و تعجّبی نیست که او را نبینم، زیرا غایت قرب، حجابِ اشتباه و خطای من شده است.اَنْتَ عَقْلی، لا عَجَبْ ِاِنْ لَمْ اَرَکْمِنْ وُفورِالْاِلتِباسِ(۶۳) الُمْشْتَبَکْ(۶۴)تو عقل منی، اگر من تو را از کثرت اشتباهاتِ تودرتو و درهم پیچیده، نبینم جای هیچ تعجبی نیست.جِئْتَ اَقْرَبْ اَنْتَ مِنْ حَبْلِ‌الْوَریدکَمْ اَقُلْ یا، یا نِداءٌ لِلْبَعیدتو از رگ گردنم به من نزدیکتری. تا کی در خطاب به تو بگویم: «یا» چرا که حرفِ ندای «یا» برای خواندن شخص از مسافتی دور است.بَلْ اُغالِطْهُم(۶۵) اُنادی(۶۶) فِی القِفار(۶۷)کَیْ(۶۸) اُکَتِّم(۶۹) مَن مَعی مِمَّن اَغاربلکه مردم نااهل را به اشتباه می‌اندازم و در بیابان‌ها(عمداً) تو را صدا می‌کنم، تا آن کسی را که بدو غیرت می‌ورزم از نگاه نااهلان پنهان سازم.(۶۳) اِلْتِباس: اشتباه شدن(۶۴) مُشتَبک: آمیخته درهم، به یکدیگر درآمده مانند شبکه های بافته شده تور.(۶۵) اُغالِط: به اشتباه می‌اندازم.(۶۶) اُنادی: ندا می کنم، صدا می‌زنم.(۶۷) قِفار: بیابان‌ها(۶۸) کَی: به جهت آنکه(۶۹) اُکَتِّم: مکتوم می‌دارم، پنهان می‌سازم----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووزِ(۷۰) بهشتحُفَّتِ‌ الْجَنَّة شنو ای خوش‌‌سرشتحدیث« حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»« بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»(۷۰) قَلاووز: پیشرو، راهنما----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4471عاقلانش، بندگانِ بندی‌اندعاشقانش، شِکّری و قندی‌انداِئْتِیا کَرْهاً مهارِ عاقلاناِئْتِیا طَوْعاً بهارِ بیدلان از روی کراهت و بی میلی بیایید، افسارِ عاقلان است، امّا از روی رضا و خرسندی بیایید، بهارِ عاشقان است.قرآن کریم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آیهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11« ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»« چون خداوند به آسمان پرداخت و آن دودی بود. به آسمان و زمین گفت: خواه یا ناخواه بیایید. گفتند: فرمانبردار آمدیم.»  مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3386همچو آن کَر که همی پنداشته استکو نکویی کرد و آن برعکس جَستاو نشسته خوش که: خدمت کرده‌امحقِّ همسایه بجا آورده‌امبهرِ خود او آتشی افروخته استدر دلِ رنجور و خود را سوخته استقرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیات ۱۰۳ و ۱۰۴Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #103-104« قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا.»(۱۰۳)« بگو: آيا شما را آگاه كنيم كه كردار چه كسانى بيش از همه به زيانشان بود؟»« الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا.»(۱۰۴)« آنهايى كه كوشش‌شان در زندگى دنيا تباه شد و مى‌پنداشتند كارى نيكو مى‌كنند.»فَاتَّقُوا النّارَ الَّتی اَوْقَدْتُمُوااِنَّکُمْ فِی المَْعْصِیَة اِزْدَدْتُمُوابپرهیزید از آتشی که خود افروخته‌اید که همانا شما گناهان را افزوده‌اید.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۴Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #24« فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ... ؛»« بترسيد از آتشى كه براى كافران مهيّا شده و هيزمِ آن مردمان و سنگ‌ها هستند… .»قرآن کریم، سورهٔ تحریم (۶۶)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh At-Tahrim(#66), Line #6« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ.»« اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خود و خانوادهٔ خود را از آتشى كه هيزم آن مردم و سنگ‌ها هستند نگه داريد. فرشتگانى درشت‌گفتار و سخت‌گير بر آن آتش موكّلند. هر چه خدا بگويد نافرمانى نمى‌كنند و همان مى‌كنند كه به آن مأمور شده‌اند.»گفت پیغمبر به اعرابیِّ(۷۱) ماصَلِّ اِنَّک لَمْ تُصَلِّ یٰا فَتیٰپیامبر به یکی از اعرابِ صحرانشین فرمود: نماز بگزار که تو هنوز نماز نگزارده‌ای ای جوان.از برایِ چارهٔ این خوفهاآمد اندر هر نمازی اِهْدِنٰاکین نمازم را مَیامیز ای خدابا نمازِ ضالّین وَ اهْلِ ریاقرآن کریم، سورهٔ حمد (۱)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh Al-Fatiha(#1), Line #6« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ.»« ما را به راهِ راست هدايت كن.»از قیاسی که بکرد آن کر گُزینصحبتِ ده ‌ساله باطل شد بدینخاصه ای خواجه قیاسِ حسِّ دون(۷۲)اندر آن وحی‌ای که هست از حد فزون(۷۱) اعرابی: عربِ صحرانشین(۷۲) دون: پایین، پست، فرومایه----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی، کو جنایت‌ها کندگوید او: مَعذور بودم من ز خَودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بُد در رفتنِ آن اختیاربیخودی نآمد به خود، توش خواندیاختیارت خود نشد، توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهدِ توحفظ کردی ساقیِ جان، عهدِ توپُشت‌دارت(۷۳) بودی او و عُذرخواهمن غلامِ زَلَّتِ(۷۴) مستِ اِلهعَفوهای جمله عالَم ذَرّه‌ایعکسِ عَفوت، ای ز تو هر بهره‌ایعَفوها گفته ثَنای(۷۵) عَفو تونیست کُفوَش(۷۶) اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواهمه بخشش‌ها، بخشش تو را می‌ستایند که هیچ همتایی ندارد. ای مردم (از عصیانِ امرِ خدا) خویشتن‌داری کنید.قرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #1« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ … إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا.»« اى مردم، از پروردگارتان پروا کنید، آن كه شما را از يك تن بيافريد … هر آينه خدا مراقبِ شماست.»(۷۳) پُشت‌دار: پشتیبان، حامی(۷۴) زَلَّت: لغزش(۷۵) ثَنا: مدح، ستایش(۷۶) کُفو: همتا، نظیر----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2281, Divan e Shamsزآن سوی کاندازی نظر، آن جنس می‌آید صُوَرپس از نظر آید صُوَر، اَشکال مرد و زن شده  قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #1« یا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ ۚ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ.»« اى مردم، از پروردگارتان پروا کنید، كه زلزلهٔ قيامت حادثه بزرگى است.»قرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۳۳Quran, Sooreh Luqman(#31), Line #33« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا ۚإِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ.»« ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، و بترسید از روزی که هیچ پدری چیزی [از عذاب دوزخ را] از فرزندش دفع نمی کند، و نه هیچ فرزندی دفع کننده چیزی از [عذاب] پدر خویش است. بی‌تردید وعدهٔ خدا حق است، پس زندگی دنیا شما را نفریبد، و مبادا شیطان شما را به [کرم و رحمت] خدا مغرور کند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #4112جانشان بخش و، ز خودْشان هم مَرانکامْ‌شیرینِ تواَند ای کامرانرحم کن بر وی که رویِ تو بِدیدفُرقَتِ(۷۷) تلخِ تو چون خواهد کشید؟از فِراق و هَجر(۷۸) می‌گویی سَخُن؟هر چه خواهی کن، ولیکن این مکنصد هزاران مرگِ تلخِ شصت‌ْتُونیست مانندِ فِراقِ روی توتلخیِ هَجر از ذُکور(۷۹) و از اِناث(۸۰)دور دار ای مُجرِمان را مُستَغاث(۸۱)بر امیدِ وصل تو مُردن خوش استتلخیِ هَجرِ تو فوقِ آتش استگَبر(۸۲) می‌گوید میان آن سَقَر(۸۳)چه غمم بودی گَرَم کردی نظر؟کآن نظر شیرین‌کنندهٔ رنج‌هاستساحران را خون‌بهایِ دست و پاست(۷۷) فُرقَت: فراق، جدایی(۷۸) هَجر: دوری، هجران(۷۹) ذُکور: جمع ذَکَر به معنی جنس مذکر(۸۰) اِناث: جمع اُنثی' به معنی جنس مؤنث(۸۱) مُستَغاث: فریاد‌ رس(۸۲) گَبر: کافر(۸۳) سَقَر: جهنم، آتش دردهای منِ ذهنی--------------------------مجموع لغات: (۱) سُخره: مسخره، زبون، مقهور(۲) قلاووز: راهنما، پیشرو لشکر(۳) دیگ پختن: کنایه از تهیّه کردنِ مقدماتِ کار، به ویژه مقدّماتِ حادثه‌ای را فراهم کردن.(۴) طُرفه: عجیب، شگفت  (۵) بِلیس: مخفّف ابلیس، شیطان(۶) سِرگین: فضلۀ چهارپایان از ‌قبیلِ اسب و الاغ و استر، مدفوع(۷) چاشت: اوّلِ روز، ساعتی از آفتاب گذشته(۸) ریشِ خود برکندن: کنایه از رسوا کردنِ خود(۹) ناادیب: بی‌ادب(۱۰) رقیب: نگهبان، مراقب، حافظ(۱۱) قَوّاده: پا انداز، کسی که زنان و مردان را برای هم‌‌آغوشی به هم برساند.(۱۲) عَوان: مأموران حکومتی(۱۳) ستیزه: لجوج شدن، به عناد افتادن(۱۴) قَلاوز: پیشروِ لشکر، رهبر، راهنما(۱۵) مُرده: خاموش(۱۶) کوز: گوژ، خمیده(۱۷) خَستَن: آزردن، زخمی کردن، در اینجا مراد نیش زدن است.(۱۸) نَكال: عقوبت، كيفر(۱۹) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۲۰) استغفار: طلبِ مغفرت کردن، عذرخواهی(۲۱) شَبَه: شَبَه یا شَبَق، نوعی سنگ سیاه و برّاق(۲۲) یَم: دریا(۲۳) جِرا: نفقه، مواجب، مستمری(۲۴) اِجری‌گاه: در اینجا پیشگاه الهی(۲۵) نُقصان: کمی، کاستی، زیان(۲۶) سَمَن‌زار: باغِ یاسمن و جای انبوه از درختِ یاسمن، آنجا که سَمَن رویَد.(۲۷) اِستیزه: ستیزه، مقاومتِ درونی(۲۸) مَلِکُ المْوُت: عزرائیل(۲۹) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۳۰) فرمان مُر: حکمِ تلخ، منظور حکمِ قاطع است.(۳۱) چوگان: چوب بلندی است که سرِ آن خمیده است و با آن گُویِ مخصوصی را می زنند.(۳۲) مَطعَم: غذا، خوردنی(۳۳) مَکارِه: سختی، ناخوشی و هر آنچه برای آدمی ناخوش و ناگوار آید.(۳۴) اَلصَّوْمُ جُنَّة: روزه سپری است.(۳۵) اِتَّقُوا: پرهیز کنید، بترسید، تقوا پیشه کنید.(۳۶) تُش: تو او را(۳۷) قلاوُز: راهنما، رهبر(۳۸) مُهتَدی: هدایت شده(۳۹) کَفیٰ بِاللهْ: خداوند کفایت می‌کند.(۴۰) کِنایات: جمعِ کنایه و کنایت، مقابلِ صراحت، پوشیده سخن گفتن(۴۱) فردات بخوانَد: فردا تو را می خوانَد.(۴۲) اَحَبَّ لـِلَّه: دوست داشت برای خدا(۴۳) مام: مادر(۴۴) خَلیل: ابراهیم خلیل الله(۴۵) سِیَر: جمعِ سیره به معنیِ سنّت و روش(۴۶) اَبْغَض لـِلَّه: برای رضای خدا دشمنی کرد.(۴۷) دَق: طعن زدن، نکوهش کردن(۴۸) مَنهَج: راه آشکار و روشن(۴۹) بی‌آگه: بیخبر، ناآگاه(۵۰) صُنْع: آفرينندگی(۵۱) صانع: آفریننده(۵۲) بَرْد: دورباش(۵۳) اَبا: آش(۵۴) اَزیز: به جوش آمدنِ دیگ(۵۵) گیرا: گیرنده، قوی(۵۶) پویا: راه‌رونده، پوینده(۵۷) عَنا: مخفّفِ عَناء، رنج، سختی(۵۸) کور و کبود: دیدِ من ذهنی و آسیب های ناشی از آن(۵۹) اِهْبِطُوا: فرود آیید، هُبوط کنید(۶۰) عِیال: خانوار(۶۱) محجوب: در حجاب، در پرده(۶۲) خُسبیدن: خوابیدن(۶۳) اِلْتِباس: اشتباه شدن(۶۴) مُشتَبک: آمیخته درهم، به یکدیگر درآمده مانند شبکه های بافته شده تور.(۶۵) اُغالِط: به اشتباه می‌اندازم.(۶۶) اُنادی: ندا می کنم، صدا می‌زنم.(۶۷) قِفار: بیابان‌ها(۶۸) کَی: به جهت آنکه(۶۹) اُکَتِّم: مکتوم می‌دارم، پنهان می‌سازم(۷۰) قَلاووز: پیشرو، راهنما(۷۱) اعرابی: عربِ صحرانشین(۷۲) دون: پایین، پست، فرومایه(۷۳) پُشت‌دار: پشتیبان، حامی(۷۴) زَلَّت: لغزش(۷۵) ثَنا: مدح، ستایش(۷۶) کُفو: همتا، نظیر(۷۷) فُرقَت: فراق، جدایی(۷۸) هَجر: دوری، هجران(۷۹) ذُکور: جمع ذَکَر به معنی جنس مذکر(۸۰) اِناث: جمع اُنثی' به معنی جنس مؤنث(۸۱) مُستَغاث: فریاد‌ رس(۸۲) گَبر: کافر(۸۳) سَقَر: جهنم، آتش دردهای منِ ذهنی---------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsخواهم که روم زینجا پایم بگرفتستیدل را بربودستی در دل بنشستستیسر سخره سودا شد دل بی‌سر و بی‌پا شدزآن مه که نمودستی زان راز که گفتستیبرپر به پر روزه زین گنبد پیروزهای آنکه در این سودا بس شب که نخفتستیچون دید که می‌سوزم گفتا که قلاووزمراهیت بیاموزم کان راه نرفتستیمن پیش توام حاضر گرچه پس دیواریمن خویش توام گرچه با جور تو جفتستیای طالب خوش حمله من راست کنم جملههر خواب که دیدستی هر دیگ که پختستیآن یار که گم کردی عمری‌ست کزو فردیبیرونش بجستستی در خانه نجستستیاین طرفه که آن دلبر با توست در این جستندست تو گرفته‌ست او هرجا که بگشتستیدر جستن او با او همره شده و می‌جوای دوست ز پیدایی گویی که نهفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsخواهم که روم زینجا پایم بگرفتستیدل را بربودستی در دل بنشستستی مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۸۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3289 هر‌ که او را برگ این ایمان بودهمچو برگ از بیم این لرزان بودبر بلیس و دیو از آن خندیده‌ایکه تو خود را نیک مردم دیده‌ایمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3296 صد هزاران سال ابلیس لعینبود ابدال امیرالمؤمنینپنجه زد با آدم از نازی که داشتگشت رسوا همچو سرگین وقت چاشتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۲۹۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4298 گفت مادر تا جهان بوده‌ست از اینکارافزایان بدند اندر زمینهین تو کار خویش کن ای ارجمندزود، کایشان ریش خود بر می‌کنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۷۲۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4722 وای ازین پیران طفل ناادیبگشته از قوت بلای هر رقیبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4661 گفت تو زآن سان که عکس دیگری‌ستجمله احوالت بجز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکس دیگرانشادی قواده و خشم عوانآن عوان را آن ضعیف آخر چه کردکه دهد او را به کینه زجر و دردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۱۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1197, Divan e Shamsبه میان بیست مطرب چو یکی زند مخالفهمه گم کنند ره را چو ستیزه شد قلاوزتو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آیدتو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروزکه یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهترکه به است یک قد خوش ز هزار قامت کوزمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۰  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1430 هر که او بی‌سر بجنبد دم بودجنبشش چون جنبش کژدم بود  کژرو و شبکور و زشت و زهرناکپیشه او خستن اجسام پاکسر بکوب آن را که سرش این بودخلق و خوی مستمرش این بودخود صلاح اوست آن سرکوفتنتا رهد جان‌ریزه‌اش زآن شوم‌تن واستان از دست دیوانه سلاحتا ز تو راضی شود عدل و صلاحچون سلاحش هست و عقلش نه ببنددست او را ورنه آرد صد گزندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۸۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2894 بعد تو مرگیست با درد و نکالخاصه بعدی که بود بعد الوصال مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ٧۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 759, Divan e Shamsدل من رای تو دارد سر سودای تو داردرخ فرسوده زردم غم صفرای تو داردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتگفتی که خمش کنم نکردیمی‌خندد عشق بر ثباتتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3071 ماهیان را بحر نگذارد برونخاکیان را بحر نگذارد درونمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #836 چون که غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کنمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1261 از کرم دان این که می‌‌ترساندتتا به ملک ایمنی بنشاندت‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2820, Divan e Shamsهله ای دل به سما رو به چراگاه خدا روبه چراگاه ستوران چو یکی چند چریدیتو همه طمع بر آن نه که درو نیست امیدتکه ز نومیدی اول تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1860 شاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شبه‌ش در گردد و او یم شودزآن جرای خاص هر که آگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدزآن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 652, Divan e Shamsتدبیر کند بنده و تقدیر نداندتدبیر به تقدیر خداوند نماندبنده چو بیندیشد پیداست چه بیندحیلت بکند لیک خدایی نتواندگامی دو چنان آید کاو راست نهادستوانگاه که داند که کجاهاش کشانداستیزه مکن مملکت عشق طلب کنکاین مملکتت از ملک الموت رهاندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست ایمانیِ چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: هرگاه تو را به عالمِ اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.قرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28« بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»« بلکه آنچه را که زین پیش پوشیده می داشتند بر آنان آشکار شود، و اگر آنان بدین جهان باز آورده شوند، دوباره بدانچه از آن نهی شده‌اند بازگردند. و البته ایشان‌اند دروغ‌زنان.»لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #156« وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»« و رحمتِ من (حق تعالی) همهٔ اشیاء را فرا گرفته است… .»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3774 چون خیالی در دلت آمد نشستهر کجا که می‌گریزی با تو استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3137 آن شتربان سیه را با شترسوی من آرید با فرمان مرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 770, Divan e Shamsهمه را بیازمودم ز تو خوشترم نیامدچو فروشدم به دریا چو تو گوهرم نیامدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsسر سخره سودا شد دل بی‌سر و بی‌پا شدزآن مه که نمودستی زان راز که گفتستیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1323 جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1555 پای را بربست و گفتا گو شومدر خم چوگانش غلطان می‌روممولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1558 گوی شو می‌گرد بر پهلوی صدقغلط غلطان در خم چوگان عشقمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1856 صوفیی از فقر چون در غم شودعین آن غم دایه و مطعم شود زانکه جنت از مکاره رسته استرحم قسم عاجزی اشکسته استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsبرپر به پر روزه زین گنبد پیروزهای آنکه در این سودا بس شب که نخفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1850, Divan e Shamsچو پیغامبر بگفت الصوم جنة پس بگیر آن رابه پیش نفس تیرانداز زنهار این سپر مفکنحدیث« الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار.»« روزه سپری است در برابرِ آتشِ جهنم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۰۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2307, Divan e Shamsگر روزه ضرر دارد صد گونه هنر داردسودای دگر دارد سودای سر روزهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1456 هین قم اللیل که شمعی ای همامشمع اندر شب بود اندر قیام«بهوش باش ای بزرگ‌مرد، شب هنگام برخیز، زیرا که شمع در تاریکیِ شب ایستاده و فروزان است.»قرآن کریم، سورهٔ مُزَّمِّل (۷۳)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Muzzammil(#73), Line #2« قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا.»« شب را زنده بدار، مگر اندكى را.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2155, Divan e Shamsسایه و نور بایدت هر دو بهم ز من شنوسر بنه و دراز شو پیش درخت اتقوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsچون دید که می‌سوزم گفتا که قلاووزمراهیت بیاموزم کان راه نرفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبنگر صنعت خوبش بشنو وحی قلوبشهمگی نور نظر شو همه ذوق از نظر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تش بیچارگی روزی کنی مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsحاجت نیاید ای جان در راه تو قلاوزچون نور و ماهتاب است این مهتدی و هادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsندا کرد مجنون قلاووز دارممرا بوی لیلی کند رهنمایی   مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستگوید این مشکل و کنایات استاین صریح است این کنایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1408 عقل قربان کن به پیش مصطفیحسبی الله گو که الله‌ام کفیعقلِ جزئیِ خود را به پیشگاه مصطفی(ص) قربانی کن، بگو که خدا مرا کافی است. زیرا خداوند، بسنده است.قرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیات ۳۶ و ۳۸Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #36-38« أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ… .»(۳۶)« آيا خدا براى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟»« قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ۖ… .»(۳۸)« بگو: خدا براى من بس است.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۵۱۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3517 کافیم بدهم تو را من جمله خیر         بی‌سبب بی‌واسطه یاری غیرکافیم بی‌نان تو را سیری دهمبی‌سپاه و لشکرت میری دهمبی‌بهارت نرگس و نسرین دهمبی‌کتاب و اوستا تلقین دهمکافیم بی داروت درمان کنمگور را و چاه را میدان کنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 765, Divan e Shamsهله نومید نباشی که تو را یار براندگرت امروز براند نه که فردات بخوانددر اگر بر تو ببندد مرو و صبر کن آنجاز پس صبر تو را او به سر صدر نشاندو اگر بر تو ببندد همه رهها و گذرهاره پنهان بنماید که کس آن راه نداندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsمن پیش توام حاضر گرچه پس دیواریمن خویش توام گرچه با جور تو جفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2172, Divan e Shamsو هو معکم یعنی با توست در این جستنآنگه که تو می‌جویی هم در طلب او را جوقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4« وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَما كُنْتُمْ … ؛»« و اوست با شما، هرجا که باشید… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۴۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3049, Divan e Shamsبرادرم پدرم اصل و فصل من عشقستکه خویش عشق بماند نه خویشی نسبیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1234 توبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوهر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمدخوست با او گیر خوتا احب لـله آیی در حسابکز درخت احمدی با اوست سیبمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3803 تا احب لـله آید نام منتا که ابغض لـله آید کام من  حدیث« مَنْ اَعْطىٰ لـِلّهِ وَ مَنَعَ لـِلّهِ وَ اَحَبَّ لـِلّهِ وَ اَبْغَضَ لـِلّهِ وَ اَنْكَحَ لـِلّهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ الْـايمانُ.»« هركه برای خدا ببخشد و برای خدا امساک کند و برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن دارد و برای خدا ازدواج کند همانا ایمانش کمال یافته است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1234 هر که را دیدی ز کوثر خشک‌لبدشمنش می‌دار هم‌چون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام توکو حقیقت هست خون‌آشام تواز خلیل حق بیاموز این سیرکه شد او بیزار اول از پدرتا که ابغض لـله آیی پیش حقتا نگیرد بر تو رشک عشق دقتا در شمار کسانی به شمار آیی که خشم و غضبشان نیز برای حضرت حق است، تا غیرت عشق الهی خلوص ایمان و ایقان تو را مورد طعن و ایراد قرار ندهد.تا نخوانی لا و الا الله رادر نيابی منهج این راه رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2346, Divan e Shamsخدا با توست حاضر نحن اقربدر آن زلفی و بی‌آگه چو شانهقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #16« وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»« ما آدمی را آفریده‌ایم و از وسوسه‌های نفس او آگاه هستیم، زیرا از رگِ گردنش به او نزدیک‌تریم.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2358 جاهدوا فینا بگفت آن شهریارجاهدوا عنا نگفت ای بی‌قرارقرآن کریم، سورهٔ عنکبوت (۲۹)، آیهٔ ۶۹Quran, Sooreh Al-Ankaboot(#29), Line #69« وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ.»« كسانى را كه در راهِ ما مجاهدت كنند، به راه‌هاىِ خويش هدايتشان مى‌كنيم، و خدا با نيكوكاران است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2370 بیشتر اصحاب جنت ابلهندتا ز شر فیلسوفی می‌رهندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2374 زیرکان با صنعتی قانع شدهابلهان از صنع در صانع شدهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsای طالب خوش حمله من راست کنم جملههر خواب که دیدستی هر دیگ که پختستیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1378 فعل آتش را نمی‌دانی تو بردگرد آتش با چنین دانش مگردعلم دیگ و آتش ار نبود تو رااز شرر نه دیگ ماند نه اباآب حاضر باید و فرهنگ نیزتا پزد آن دیگ سالم در ازیزمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #3839 یک عنایت به ز صد گون اجتهادجهد را خوفست از صد گون فسادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsآن یار که گم کردی عمری‌ست کزو فردیبیرونش بجستستی در خانه نجستستیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۴۳ Poem(Qazal)# 143, Divan e Hafezسال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کردآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کردگوهری کز صدف کون و مکان بیرون استطلب از گم‌شدگان لب دریا می‌کردمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 492, Divan e Shamsز دام چند بپرسی و دانه را چه شده‌ستبه بام چند برآیی و خانه را چه شده‌ستمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsاین طرفه که آن دلبر با توست در این جستندست تو گرفته‌ست او هرجا که بگشتستیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۹۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #923 طفل تا گیرا و تا پویا نبودمرکبش جز گردن بابا نبودچون فضولی گشت و دست و پا نموددر عنا افتاد و در کور و کبودجان‌های خلق پیش از دست و پامی‌پریدند از وفا اندر صفاچون به امر اهبطوا بندی شدندحبس خشم و حرص و خرسندی شدندما عیال حضرتیم و شیرخواهگفت الخلق عیال للالهقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #38« قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ.»    « گفتيم: همه از بهشت فرود آیید؛ پس اگر هدایتی از من  به سوی شما رسید، آنها كه هدایتِ مرا پيروى كنند، نه بیمی دارند و نه اندوهی.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۲۱۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2211جست و جویی از ورای جست‌و‌جومن نمی‌دانم تو می‌دانی بگومولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2582, Divan e Shamsدر جستن او با او همره شده و می‌جوای دوست ز پیدایی گویی که نهفتستیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1266, Divan e Shamsروحی‌ست بی‌نشان و ما غرقه در نشانشروحی‌ست بی‌مکان و سر تا قدم مکانشخواهی که تا بیابی یک لحظه‌ای مجویشخواهی که تا بدانی یک لحظه‌ای مدانشچون در نهانش جویی دوری ز آشکارشچون آشکار جویی محجوبی از نهانشچون ز آشکار و پنهان بیرون شدی به برهانپاها دراز کن خوش می‌خسب در امانشمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #666انت وجهی لاعجب ان لا اراهغایةالقرب حجاب الاشتباهتو حقیقت منی و تعجبی نیست که او را نبینم زیرا غایت قرب،حجابِ اشتباه و خطای من شده است.انت عقلی لا عجب ان لم ارکمن وفورالالتباس المشتبکتو عقل منی، اگر من تو را از کثرت اشتباهاتِ تودرتو و درهم پیچیده، نبینم جای هیچ تعجبی نیست.جئت اقرب انت من حبل‌الوریدکم اقل یا یا نداء للبعیدتو از رگ گردنم به من نزدیکتری. تا کی در خطاب به تو بگویم: «یا» چرا که حرفِ ندای «یا» برای خواندن شخص از مسافتی دور است.بل اغالطهم انادی فی القفارکی اکتم من معی ممن اغاربلکه مردم نااهل را به اشتباه می‌اندازم و در بیابان‌ها(عمداً) تو را صدا می‌کنم، تا آن کسی را که بدو غیرت می‌ورزم از نگاه نااهلان پنهان سازم.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنة شنو ای خوش‌‌سرشتحدیث« حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»« بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4471عاقلانش بندگان بندی‌اندعاشقانش شکری و قندی‌اندائتیا کرها مهار عاقلانائتیا طوعا بهار بیدلاناز روی کراهت و بی میلی بیایید، افسارِ عاقلان است، امّا از روی رضا و خرسندی بیایید، بهارِ عاشقان است.قرآن کریم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آیهٔ ۱۱Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #11« ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ.»« چون خداوند به آسمان پرداخت و آن دودی بود. به آسمان و زمین گفت: خواه یا ناخواه بیایید. گفتند: فرمانبردار آمدیم.»  مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3386همچو آن کر که همی پنداشته استکو نکویی کرد و آن برعکس جستاو نشسته خوش که خدمت کرده‌امحق همسایه بجا آورده‌امبهر خود او آتشی افروخته استدر دل رنجور و خود را سوخته استقرآن کریم، سورهٔ کهف (۱۸)، آیات ۱۰۳ و ۱۰۴Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #103-104« قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا.»(۱۰۳)« بگو: آيا شما را آگاه كنيم كه كردار چه كسانى بيش از همه به زيانشان بود؟»« الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا.»(۱۰۴)« آنهايى كه كوشش‌شان در زندگى دنيا تباه شد و مى‌پنداشتند كارى نيكو مى‌كنند.»فاتقوا النار التی اوقدتمواانکم فی المعصیة ازددتموابپرهیزید از آتشی که خود افروخته‌اید که همانا شما گناهان را افزوده‌اید.قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۴Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #24« فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ... ؛»« بترسيد از آتشى كه براى كافران مهيّا شده و هيزمِ آن مردمان و سنگ‌ها هستند… .»قرآن کریم، سورهٔ تحریم (۶۶)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh At-Tahrim(#66), Line #6« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ.»« اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خود و خانوادهٔ خود را از آتشى كه هيزم آن مردم و سنگ‌ها هستند نگه داريد. فرشتگانى درشت‌گفتار و سخت‌گير بر آن آتش موكّلند. هر چه خدا بگويد نافرمانى نمى‌كنند و همان مى‌كنند كه به آن مأمور شده‌اند.»گفت پیغمبر به اعرابی ماصل انک لم تصل یا فتیپیامبر به یکی از اعرابِ صحرانشین فرمود: نماز بگزار که تو هنوز نماز نگزارده‌ای ای جوان.از برای چاره این خوفهاآمد اندر هر نمازی اهدناکین نمازم را میامیز ای خدابا نماز ضالین و اهل ریاقرآن کریم، سورهٔ حمد (۱)، آیهٔ ۶Quran, Sooreh Al-Fatiha(#1), Line #6« اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ.»« ما را به راه راست هدايت كن.»از قیاسی که بکرد آن کر گزینصحبت ده ‌ساله باطل شد بدینخاصه ای خواجه قیاس حس دوناندر آن وحی‌ای که هست از حد فزونمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #4105همچو مستی کو جنایت‌ها کندگوید او معذور بودم من ز خودگویدش لیکن سبب ای زشتکاراز تو بد در رفتن آن اختیاربیخودی نآمد به خود توش خواندیاختیارت خود نشد توش راندیگر رسیدی مستی‌ای بی‌جهد توحفظ کردی ساقی جان عهد توپشت‌دارت بودی او و عذرخواهمن غلام زلت مست الهعفوهای جمله عالم ذره‌ایعکس عفوت ای ز تو هر بهره‌ایعفوها گفته ثنای عفو تونیست کفوش ایها الناس اتقواهمه بخشش‌ها، بخشش تو را می‌ستایند که هیچ همتایی ندارد. ای مردم (از عصیانِ امرِ خدا) خویشتن‌داری کنید.قرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #1« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ … إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا.»« اى مردم، از پروردگارتان پروا کنید، آن كه شما را از يك تن بيافريد … هر آينه خدا مراقبِ شماست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۲۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2281, Divan e Shamsزآن سوی کاندازی نظر آن جنس می‌آید صورپس از نظر آید صور اشکال مرد و زن شده  قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۱Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #1« یا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ ۚ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ.»« اى مردم، از پروردگارتان پروا کنید، كه زلزلهٔ قيامت حادثه بزرگى است.»قرآن کریم، سورهٔ لقمان (۳۱)، آیهٔ ۳۳Quran, Sooreh Luqman(#31), Line #33« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا ۚإِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ.»« ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، و بترسید از روزی که هیچ پدری چیزی [از عذاب دوزخ را] از فرزندش دفع نمی کند، و نه هیچ فرزندی دفع کننده چیزی از [عذاب] پدر خویش است. بی‌تردید وعدهٔ خدا حق است، پس زندگی دنیا شما را نفریبد، و مبادا شیطان شما را به [کرم و رحمت] خدا مغرور کند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #4112جانشان بخش و ز خودشان هم مرانکام‌شیرین تواند ای کامرانرحم کن بر وی که روی تو بدیدفرقت تلخ تو چون خواهد کشیداز فراق و هجر می‌گویی سخنهر چه خواهی کن ولیکن این مکنصد هزاران مرگ تلخ شصت‌تونیست مانند فراق روی توتلخی هجر از ذکور و از اناثدور دار ای مجرمان را مستغاثبر امید وصل تو مردن خوش استتلخی هجر تو فوق آتش استگبر می‌گوید میان آن سقرچه غمم بودی گرم کردی نظرکآن نظر شیرین‌کننده رنج‌هاستساحران را خون‌بهای دست و پاست---------------------

برنامه شماره ۹۱۰ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۱ تاریخ اجرا: ۲۹ مارس ۲۰۲۲ - ۱۰ فروردین.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۱۰ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تُش(۱) بیچارگی روزی کنیعشق جامه می‌دراند، عقل بخیه می‌زند(۲)هر دو را زَهره بدّرد چون تو دل‌دوزی کنیخوش بسوزم همچو عود و نیست گردم همچو دودخوشتر از سوزش چه باشد، چون تو دلسوزی کنی؟گه لباسِ قهر درپوشی و راهِ دل زنیگه بگردانی لباس، آیی قلاووزی(۳) کنیخوش بچر ای گاوِ عنبربخشِ(۴) نَفْسِ مطمئن(۵)*در چنین ساحل حلال است ار تو خوش پوزی(۶) کنیطوطی‌ای، که طمعِ اسب و مرکبِ تازی کنیماهی‌ای، که میلِ شَعر و جامهٔ توزی(۷) کنیشیرِ مستی و شکارت آهوانِ شیرمستبا پنیرِ گندهٔ فانی کجا یوزی(۸) کنی؟چند گویم قبله؟ کامشب هر یکی را قبله‌ای است**قبله‌ها گردد یکی، گر تو شب‌افروزی(۹) کنی گر ز لعلِ شمسِ تبریزی بیابی مایه‌ایکمترین پایه فرازِ چرخِ پیروزی کنی* قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28« يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»« اى روحِ آرامش يافته. راضی و مَرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»** قرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۴۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #148« وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»« هر كسى را جانبى است كه بدان روى مى‌آورد. پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد. هر جا كه باشيد خدا شما را حاضر مى‌آورد، كه او بر هر كارى تواناست.»(۱) تُش: تو او را(۲) بخیه زدن: در اینجا ترمیم کردن، جبران کردن(۳) قلاووزی: رهبری(۴) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۵) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۶) خوش پوزی: پاک دهنی(۷) جامهٔ توزی: جامهٔ کتانی نازک که نخست در شهر توز پارچهٔ آن را می‌بافند.(۸) گویند یوزپلنگ به پنیر علاقه‌مند است.(۹) شب‌افروزی: روشن کردن شب----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تُش بیچارگی روزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467 بی‌مرادی شد قلاووزِ بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث  « حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»« بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.» مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بَلا دادتا بازکشد به بی‌جَهاتَت(۱۰)(۱۰) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3386 پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۱۱) نظر(۱۱) اِکسیر: کیمیا----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1950 ور نمی‌تانی به کعبه‌ی لطف پَرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه، قوی سرمایه‌ای استرحمتِ کُلّی، قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر، بهانه‌جو بُوَدتا که کی آن طفلِ او گریان شودطفلِ حاجاتِ شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت: اُدْعُوا الله، بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110« قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»« بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترینِ نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هُوی هُویِ باد و شیرافشانِ ابردر غمِ مااَند، یک ساعت تو صبرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2374 صبر کن با فقر و بگذار این مَلال(۱۲)زآنکه در فقرست نورِ ذوالْجَلال(۱۲) مَلال: دلتنگی----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3034 ای خُنُک جانی که عیبِ خویش دیدهر که عیبی گفت، آن بر خود خریدزآنکه نیمِ او ز عیبستان بُده ستوآن دگر نیمش ز غیبستان بُده ستچون که بر سر مر تو را دَه ریش هستمَرهَمَت بر خویش باید کار بستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت، جایِ اِرْحَمُوست(۱۳)حدیث « اِرْحَمُوا تُرحَمُوا.» « رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»گر همان عیبت نبود، ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشلا تَخافُوا(۱۴) از خدا نشنیده‌ای؟پس چه خود را ایمن و خوش دیده‌ای؟مگر از خدا نشنیده ای که می فرماید: نترسید؟ پس چرا احساس ایمنی می کنی و آسوده خاطری؟قرآن کریم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #30« إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُواوَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ.»« بر آنان كه گفتند: پروردگار ما الله است و پايدارى ورزيدند، فرشتگان فرود مى‌آيند كه مترسيد و غمگين مباشيد، شما را به بهشتى كه به شما وعده داده شده بشارت است.»(۱۳) اِرْحَمُوا: فعل امر به معنی رحم کنید.(۱۴) لا تَخافُوا: نترسید.----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #493 دستِ اشکسته برآور در دعاسوی اشکسته پَرَد فضلِ خدا مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsعشق جامه می‌دراند، عقل بخیه می‌زندهر دو را زَهره بدّرد چون تو دل‌دوزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2550 پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکانزیرِ این دُکّانِ تو، مدفون دو کانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsگه لباسِ قهر درپوشی و راهِ دل زنیگه بگردانی لباس، آیی قلاووزی کنیمنسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3087 ای ز غم مُرده که دست از نان تهی استچون غفور است و رحیم، این ترس چیست؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کَس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وَی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1258 گر قضا پوشد سیه، همچون شَبَتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار، قصدِ جان کندهم قضا جانت دهد، درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فرازِ چرخ، خرگاهت(۱۵) زند(۱۵) خرگاه: خیمهٔ بزرگ----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1639 هر زمان دل را دگر میلی دهمهر نَفَس بر دل دگر داغی نَهَمکُلُّ اَصْباحٍ لَنا شَأْنٌ جدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لا یَحیددر هر بامداد (هر لحظه) کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیتِ من خارج نمی شود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsخوش بچر ای گاوِ عنبربخشِ نَفْسِ مطمئندر چنین ساحل حلال است ار تو خوش پوزی کنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2483, Divan e Shamsهمه خَلق در کَشاکَش، تو خراب و مست و دلخَوشهمه را نظاره می‌کن، هله از کنارِ بامیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2670 حکمِ حق گسترد بهرِ ما بساطکه بگویید از طریقِ انبساطمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1699, Divan e Shamsهر جا که این جمال است، داد و ستد حلال استوآن جا که ذوالجلال است، من دَم زدن نتانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsطوطی‌ای، که طمعِ اسب و مرکبِ تازی کنیماهی‌ای، که میلِ شَعر و جامهٔ توزی کنیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۸۰Poem(Qazal)# 380, Divan e Hafezدر پسِ آینه طوطی صفتم داشته‌اندآن چه استادِ ازل گفت بگو می‌گویممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1487, Divan e Shamsچون چنگم، از زمزمه خود خبرم نیستاسرار همی ‌گویم و اسرار ندانممانندِ ترازو و گزم(۱۶) من که به بازاربازار همی‌ سازم و بازار ندانمدر اِصْبَعِ(۱۷) عشقم چو قلم بی خود و مُضطَرطومار نویسم من و طومار ندانم(۱۶) گز: واحد طول، زرع(۱۷) اِصْبَع: انگشت----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشیرِ مستی و شکارت آهوانِ شیرمستبا پنیرِ گندهٔ فانی کجا یوزی کنی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چَفسیده‌‌يی(۱۸)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۱۹) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۲۰)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۱)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرت پروردگار که به سست ایمانیِ چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید: هرگاه تو را به عالم اسباب بازگردانم، دوباره مفتونِ همان اسباب و عللِ ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کارِ تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۱۸) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۰) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۱) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsچند گویم قبله؟ کامشب هر یکی را قبله‌ای استقبله‌ها گردد یکی، گر تو شب‌افروزی کنیقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۴۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #148« وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»« هر كسى را جانبى است كه بدان روى مى‌آورد. پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد. هر جا كه باشيد خدا شما را حاضر مى‌آورد، كه او بر هر كارى تواناست.»حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴Poem(Qazal)# 184, Divan e Hafezجنگِ هفتاد و دو ملت همه را عذر بِنِهچون ندیدند حقیقت رهِ افسانه زدندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1768 در درونِ کعبه رسمِ قبله نیستچه غم ار غواص را پاچیله(۲۲) نیست‏(۲۲) پاچیله: کفش و پا افزار----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2626 قبله را چون کرد دستِ حق عَیانپس، تَحَرّی(۲۳) بعد ازین مَردود دانهین بگردان از تَحَرّی رو و سَرکه پدید آمد مَعاد و مُستَقَرّ(۲۴)یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۲۵) شویسُخره(۲۶) هر قبله باطل شویچون شوی تمییزدِه(۲۷) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۲۸) قبله شناسگر ازین انبار خواهی بِرّ(۲۹) و بُرّ(۳۰)نیم‌ساعت هم ز همدردان مبُرکه در آن دم که بِبُرّی زین مُعین(۳۱)مبتلی گردی تو با بِئسَ الْقَرین(۳۲)  (۲۳) تَحَرّی: جستجو(۲۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۲۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۲۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۲۷) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۲۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۲۹) بِرّ: نیکی(۳۰) بُرّ: گندم(۳۱) مُعین: یار، یاری کننده (۳۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #328 قبلهٔ جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رُو جانبی آورده‌اندهم‌چو قومی که تحرّی(۳۳) می‌کنندبر خیالِ قبله سویی می‌تَنَند(۳۳) تَحَرّی: جستجو----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1453 قبله کردم من همه عمر از حَوَلآن خیالاتی که گم شد در اَجَل مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #319 هرکسی شد بر خیالی ریشِ گاو(۳۴)گشته در سودایِ گنجی کنجکاو(۳۴) ریش گاو: مسخره، دست آویز----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #323 از خیال، آن رهزنِ رَسته شده(۳۵)وز خیال، این مَرهمِ خسته شدهدر پَری‌خوانی یکی دل کرده گُمبر نُجوم، آن دیگری بنهاده سُماین روش‌ها مختلف بیند بُرونزان خیالاتِ مُلَوَّن زاندروناین در آن حَیران شده، کان بر چی است؟هر چَشنده آن دگر را نافی استآن خیالات ار نبد نامُؤتَلِف(۳۶)چون ز بیرون شد روش‌ها مختلف؟قبلهٔ جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رو جانبی آورده‌اند(۳۵) رَسته شده: نجات یافته، به راه هدایت آمده.(۳۶) نامُؤتَلِف: ناپیوسته و ناهماهنگ----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsگر ز لعلِ شمسِ تبریزی بیابی مایه‌ایکمترین پایه فرازِ چرخِ پیروزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #492 من غلامِ آن مسِ همّت‌پرستکو به غیرِ کیمیا نارَد شکستدستِ اِشکسته برآور در دعاسوی اِشکسته پَرَد فضلِ خداگر رهایی بایدت زین چاهِ تنگای برادر رو بر آذر(۳۷) بی‌درنگمکرِ حق را بین و مکرِ خود بِهِل(۳۸)ای ز مکرش مکرِ مکّاران خجلچونکه مکرت شد فنای مکرِ رَبّبرگشایی یک کَمینی بُوالعَجَب(۳۹)که کمینهٔ(۴۰) آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عُروج و اِرتِقا(۴۱)(۳۷) آذر: آتش(۳۸) بِهِل: رها کن، ترک کن(۳۹) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۴۰) کمینه: کمترین(۴۱) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4634 « متوفّی شدنِ بزرگین از شه‌زادگان، و آمدنِ برادرِ میانین به جنازهٔ برادر که آن کوچکین صاحبِ ‌فِراش(۴۲)(۴۳) بود از رنجوری، و نواختنِ پادشاه، میانین را تا او هم لَنگِ احسان شد، ماند پیشِ پادشاه، صد هزار غنایمِ غیبی و عینی بدو رسید از دولت و نظر آن شاه، مَعَ تَقریرِ بَعْضِهِ.»کوچکین رنجور بود و، آن وسطبر جنازه آن بزرگ آمد فقطشاه دیدش، گفت قاصد کین کی است؟که از آن بحرست و، این هم ماهی است؟پس مُعّرِف گفت: پورِ آن پدراین برادر زآن برادر خُردترشه نوازیدش که هستی یادگارکرد او را هم بدین پرسش شکاراز نوازِ شاه، آن زارِ حَنید(۴۴)در تنِ خود، غیرِ جان، جانی بدیددر دلِ خود، دید عالی غُلغُلهکه نیابد صوفی آن در صد چِله(۴۵)عرصه و دیوار و کوهِ سنگْ‌بافت(۴۶)پیشِ او چون نارِ خندان می‌شکافتذرّه ذرّه پیش او همچون قِباب(۴۷)دَم به دم می‌کرد صدگون فتحِ بابباب، گه روزن شدی، گاهی شعاعخاک گه گندم شدیّ و، گاه صاع(۴۸)در نظرها چرخ، بس کهنه و قَدید(۴۹)پیش چشمش هر دَمی خَلْقٌ جَدیدقرآن کریم، سورۀ واقعه (۵۶)، آیات ۶۰ تا ۶۳  Quran, Sooreh Al-Waaqia(#56), Line #60-63« نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ. عَلَىٰ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ. وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَىٰ فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ. أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ.»« ما مرگ را بر شما مقدّر ساختيم و ناتوان از آن نيستيم كه‌ به جاى شما قومى همانندِ شما بياوريم و شما را به صورتى كه از آن بى‌خبريد از نو بيافرينيم. شما از آفرينشِ نخست آگاهيد؛ چرا به يادش نياوريد؟ آيا چيزى را كه مى‌كاريد ديده‌ايد؟»  قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیات ۱۵ و ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #15-16« أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ۚ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ. وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»« آيا از آفرينشِ نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينشِ تازه در شَک‌اند. ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نفسِ او آگاه هستيم، زيرا از رگِ گردنش به او نزديک‌تريم.»  قرآن کریم، سورۀ الرحمن (۵۵)، آیۀ ۲۹  Quran, Sooreh Ar-Rahman(#55), Line #29« يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.» « هر كس كه در آسمانها و زمين است سائلِ درگاهِ اوست، و او هر روز در كارى است.»  (۴۲) صاحبِ ‌فِراش: بیمار(۴۳) فِراش: بستر(۴۴) حَنید: دل‌ سوخته، داغدیده(۴۵) چِله: چِلّه(۴۶) کوهِ سنگْ‌بافت: کوهی که تار و پودش از سنگ باشد.(۴۷) قِباب: گنبدها، جمع قُبّه(۴۸) صاع: پیمانه، معادل چهار مُدّ که امروزه تقریبا برابر سه کیلوگرم است.(۴۹) قَدید: گوشتی که در قدیم می‌خشکاندند و در زمستان مصرف می‌کردند. در اینجا مناسب معنی کهنه و فرسوده است.----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1145 عُمْر، همچون جوی نو نو می‌‌رسدمُستَمَرّی می‌‌نُماید در جسدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1057 گر بروید، ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کِشتهٔ الهکِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکِشتِ اول کامل و بُگزیده استتخمِ ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1640 کُلُّ اَصْباحٍ لَنا شَأْنٌ جدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لا یَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1142 پس تو را هر لحظه، مرگ و رَجْعَتی(۵۰) استمصطفی فرمود: دنیا ساعتی است  (۵۰) رَجْعَت: بازگشت، در اینجا بازگشت به حیات----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۴  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4644 روحِ زیبا چونکه وارَست از جسداز قضا بی شک چنین چشمش رسدقرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیۀ ۲۲  Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #22« لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَٰذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ.» « تو از اين غافل بودى. ما پرده از برابرت برداشتيم و امروز چشمانت تيزبين شده است.»   مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۳۶  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2036 نآید آن اِلاّ که بر خاصان پدیدباقیان فی لَبْس مِنْ خَلْقٍ جَدید «جهانِ غيب، تنها برای خواصِّ حق، ظاهر و نمایان است، و سایرِ مردم از این خلقِ جدید بی‌خبر و ناکامند.»   قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیۀ ۱۵  Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #15« أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ۚ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ.» « آيا از آفرينشِ نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينش تازه در شک هستند.»  مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۵  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4645 صد هزاران غیب، پیشش شد پدیدآنچه چشمِ محرمان بیند، بدیدآنچه او اندر کتب برخوانده بودچشم را در صورتِ آن برگشوداز غبارِ مَرکبِ آن شاهِ نریافت او کُحلِ(۵۱) عُزیزی در بَصَربر چنین گُلزار دامن می‌کشیدجزو جزوش نعره‌زن: هَلْ مِنْ مَزید؟قرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #30« يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ.»« روزى كه جهنم را مى‌گوييم: آيا پر شده‌اى؟ مى‌گويد: آيا هيچ زيادتى هست؟»گُلشنی کز بَقل(۵۲) روید، یک دَم استگُلشنی کز عقل روید، خُرّم استگُلشنی کز گِل دمد، گردد تباهگُلشنی کز دل دمد، وافَرْحَتاه(۵۳)علم‌هایِ بامزهٔ دانسته‌مانزآن گلستان یک دو سه گلدسته دانزان زبونِ این دو سه گُلدسته‌ایمکه درِ گُلزار بر خود بسته‌ایمآن‌چنان مِفتاح‌ها هر دَم به نانمی‌فُتد، ای جان دریغا از بَنان(۵۴)ور دَمی هم فارغ آرَنْدَت ز نانگِردِ چادر گَردی و عشقِ زنانباز اِستسقات(۵۵) چون شد موج‌ْزنمُلکِ شهری بایدت پُر نان و زنمار بودی، اژدها گشتی مگریک سَرَت بود، این زمانی هفت ‌سَراژدهایِ هَفت‌ سَر، دوزخ بُوَدحرصِ تو دانه‌ست و، دوزخ فَخ(۵۶) بُوَدقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۴۳ و ۴۴Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #43-44« وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ. لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ.»« و جهنم ميعادگاهِ همه است. هفت در دارد و براى هر در گروهى از آنان معين شده‌اند.»(۵۱) کُحل: سرمه(۵۲) بَقْل: سبزه و گیاهی که از زمین بروید.(۵۳) وافَرْحَتٰاهُ: کلمه‌ای است که در مقام اظهار شادی گویند؛ خوشا(۵۴) بَنان: سر انگشت(۵۵) اِستسقا: در اینجا کنایه از شهواتِ عنان گسیخته و سیری ‌ناپذیر است.(۵۶) فَخّ: دام----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2820, Divan e Shamsتو همه طمْع بر آن نِه، که دَرو نیست امیدتکه ز نومیدیِ اوّل تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۵۸  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4658 دام را بِدْران، بسوزان دانه راباز کن درهایِ نو، این خانه راچون تو عاشق نیستی، ای نَرگدا(۵۷)هم‌چو کوهی بی‌خبر، داری صَدا(۵۸)کوه را گفتار کی باشد ز خَود؟عکسِ غیرست آن صدا ای مُعْتَمَدگفتِ تو، زآن سان که عکسِ دیگری‌ستجمله احوالت، بجز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکسِ دیگرانشادیِ قَوّاده(۵۹) و خشمِ عَوان(۶۰)آن عَوان را، آن ضعیف آخِر چه کرد؟که دهد او را به کینه زجر و دردتا به کی عکسِ خیالِ لامِعه؟(۶۱)جهد کن تا گرددت این واقعهتا که گفتارت ز حالِ تو بُوَدسیرِ تو با پَرّ و بالِ تو بُوَدصید گیرد تیر، هم با پَرِّ غیرلاجَرَم بی‌بهره است از لَحمِ(۶۲) طَیر(۶۳)باز، صید آرَد، به خود از کوهسارلاجَرَم شاهش خورانَد کبک و سارمنطقی(۶۴) کز وحی نَبْوَد، از هواستهمچو خاکی در هوا و در هَباست(۶۵)گر نماید خواجه را این دَم غلطز اوّلِ وَالنَّجْم برخوان چند خطتا که مٰا یَنْطِق محمّد عَنْ هَویٰاِن هُوَ اِلّا بِوَحْیٍ اِحْتَویٰتا برسی به آیه‌ای که می‌گوید محّمد(ص) از روی هوای نفس و خواهش دل سخن نمی‌گوید. هرچه او گوید چیزی جز وحی الهی نیست.قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیات ۳ و ۴Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #3-4« وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ.»« و سخن از روى هوى نمى‌گويد. نيست اين سخن جز آنچه بدو وحى مى‌شود.»احمدا، چون نیستت از وحی، یاس(۶۶)جسمیان را دِه تحرّی(۶۷) و قیاسکز ضرورت هست مُرداری حلالکه تحرّی نیست در کعبهٔ وِصالبی ‌تحرّی و اجتهاداتِ هُدیٰهر که بِدعت(۶۸) پیشه گیرد از هواهمچو عادش بَر بَرَد باد و کَُشَدنه سلیمان است تا تختش کَشَدعاد را باد است حَمّالِ خَذُول(۶۹)هم‌چو بَرّه در کفِ مردی اَکُول(۷۰)همچو فرزندش نهاده بر کنارمی‌بَرَد تا بُکْشَدَش قصّابْ‌وارعاد را آن باد ز استکبار بودیارِ خود پنداشتند، اغیار بودچون بگردانید ناگه پوستین(۷۱)خُردشان بشکست آن بِئْسَ‌الْقرین(۷۲)باد را بشکن، که بس فتنه‌ست بادپیش از آن کِت بشکند او همچو عادقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #38« حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»« تا آنگاه كه نزد ما آيد، مى‌گويد: اى كاش دورى من و تو دورى مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدى بودى.»هود دادی پند کِای پُر کِبرْخَیْل(۷۳)برکَنَد از دستتان این باد، ذَیْل(۷۴)لشکرِ حقّ است باد و، از نفاقچند روزی با شما کرد اِعتناق(۷۵)او به سِر، با خالقِ خود راست استچون اجل آید، برآرد باد، دستباد را اندر دهن بین رهگذرهر نفس آیان(۷۶)، روان در کرّ و فرّحلق و دندان‌ها از او ایمن بُوَدحق چو فرماید، به دندان درفتدکوه گردد ذَرّه‌یی باد و، ثقیل(۷۷)دردِ دندان، دارَدَش زار و علیلاین همان باد است کایمن می‌گذشتبود جانِ کَشت و، گشت او مرگِ کَشتدستِ آن کس که بکردت دست، ‌بوسوقتِ خشم آن دست می‌گردد دَبُوس(۷۸)یا رب و یا رب برآرَد او ز جانکه بِبُر این باد را، ای مُستَعان(۷۹)ای دهان، غافل بُدی زین باد، رَوْاز بُنِ دندان در استغفار شوچشمِ سختش اشک‌ها باران کندمُنکِران را درد، الله‌ خوان کندچون دَمِ مردان نپذْرفتی ز مردوحیِ حق را، هین پذیرا شو ز دردباد گوید: پیکم از شاهِ بشرگه خبر خیر آورم، گه شور و شرزآنکه مأمورم، امیرِ خود نِیَممن چو تو غافل ز شاهِ خود کِیَم؟گر سلیمانْ‌وار بودی حالِ توچون سلیمان، گشتمی حمّالِ توعاریَه‌سْتَم، گشتمی مُلکِ کَفَتکردمی بر رازِ خود من واقفتلیک، چون تو یاغیی، من مُستَعار(۸۰)می‌کنم خدمت تو را روزی سه چارپس چو عادت سرنگونی‌ها دهمز اسپهِ تو یاغیانه بر جَهَمتا به غیب ایمانِ تو محکم شودآن زمان کایمانْت مایهٔ غم شودآن زمان، خود جملگان مؤمن شوندآن زمان، خود سرکشان بر سر دوندآن زمان، زاری کنند و اِفتقار(۸۱)همچو دزد و راهزن در زیرِ دارلیک گر در غیب گردی مُستَوی(۸۲)مالکِ دارَیْن(۸۳) و شِحنهٔ(۸۴) خود توییشِحْنَگیّ(۸۵) و پادشاهیِّ مُقیمنه دو روزه و مُستَعارست(۸۶) و سَقیم(۸۷)رَستی از پیکار و کارِ خود کُنیهم تو شاه و، هم تو طبلِ خود زنی(۸۸)چون گلو، تنگ آوَرَد بر ما جهانخاک خوردی کاشکی حلق و دهاناین دهان خود خاک‌ْخواری آمده‌ستلیک خاکی را که آن رنگین شده‌ستاین کباب و این شراب و این شِکَرخاکِ رنگین است و نقشین(۸۹)، ای پسرچونکه خوردی و شد آنها لَحْم(۹۰) و پوسترنگِ لَحْمش داد و، این هم خاکِ کوستهم ز خاکی بَخیه بر گِل می‌زندجمله را هم باز خاکی می‌کندهندو و قِفچاق(۹۱) و رومی و حَبَشجمله یک رنگ‌اند اندر گور، خَوشتا بدانی کآن همه رنگ و نگارجمله روپوش است و مکر و مُستَعاررنگِ باقی صِبْغَةُالله(۹۲) است و بسغیرِ آن، بربسته(۹۳) دان همچون جَرَس(۹۴)رنگِ صدق و رنگِ تقوی و یقینتا ابد باقی بُوَد بر عابدینقرآن كريم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #138« صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ.»« اين رنگِ خداست و رنگ چه كسى از رنگِ خدا بهتر است؟ ما پرستندگان او هستيم.»رنگِ شکّ و رنگِ کفران و نفاقتا ابد باقی بود بر جانِ عاق(۹۵)چون سیه‌روییِّ فرعونِ دَغا(۹۶)رنگِ آن باقیّ و، جسمِ او فنابرق و فَرِّ رویِ خوبِ صادقینتن فنا شد، وآن به جا تا یَوْمِ دینزشت آن زشت است و، خوب آن، خوب و بسدایم آن ضَحّاک(۹۷) و این اندر عَبَس(۹۸)خاک را رنگ و فن و سنگی دهدطفل‌ْخویان را بر آن جنگی دهداز خمیری اُشتر و شیری پَزَندکودکان از حرصِ آن کف می‌گزند(۹۹)شیر و اُشتر نان شود اندر دهاندر نگیرد(۱۰۰) این سخن با کودکانکودک اندر جهل و پندار و شکی‌ستشُکرِ باری، قوّتِ او اندکی‌ستطفل را اِستیزه و صد آفت استشُکرِ این که بی‌فن و بی‌قوّت استوای ازین پیرانِ طفلِ نا ادیب(۱۰۱)گشته از قوّت بلایِ هر رقیب(۱۰۲)چون سلاح و جهل جمع آید به همگشت فرعونی جهانْ‌سوز از ستمشکر کن ای مردِ درویش از قُصور(۱۰۳)که ز فرعونی رهیدی وز کُفورشُکر که مظلومی و، ظالم نِه‌ایایمن از فرعونی و هر فتنه‌ایاِشکمِ تی(۱۰۴)، لافِ اَللّٰهی نزدکآتشش را نیست از هیزم مدداِشکمِ خالی بُوَد زندانِ دیوکِش غم نان مانع است از مکر و ریو(۱۰۵)اِشکمِ پُر لوت دان بازارِ دیوتاجرانِ دیو را در وی غریوتاجرانِ ساحرِ لاشَیْ‌فروشعقل‌ها را تیره کرده از خروشخُم، روان کرده ز سِحری چون فَرَسکرده کرباسی(۱۰۶) ز مهتاب و غَلَس(۱۰۷)چون بَریشَم، خاک را برمی‌تنندخاک در چشم مُمَیِّز(۱۰۸) می‌زنندچَنْدَلی(۱۰۹) را رنگِ عودی می‌دهندبر کلوخی‌مان حسودی می‌دهندپاک آنکه خاک را رنگی دهدهمچو کودک‌مان بر آن جنگی دهددامنی پُر خاک، ما چون طفلکاندر نظرْمان خاک همچون زَرِّ کانطفل را با بالِغان نبود مَجالطفل را حق کَی نشانَد با رِجال؟میوه گر کهنه شود، تا هست خامپخته نبود، غوره گویندش به نامگر شود صد ساله آن خامِ تُرُشطفل و غوره‌ست او برِ هر تیزْهُشگر چه باشد مو و ریشِ او سپیدهم در آن طفلیِّ خوف است و امیدکه رسم؟ یا نارسیده مانده‌ام؟ای عجب با من کند کَرْم(۱۱۰) آن کَرَم؟با چنین ناقابلی و دوری‌ایبخشد این غورهٔ مرا انگوری‌ای؟نیستم اومیدوار از هیچ سووآن کَرَم می‌گویدم: لا تَیْأَسُوادایماً خاقانِ ما کردست طُو(۱۱۱)گوشمان را می‌کشد لاتَقْنَطُواقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷Quran, Sooreh Yusuf(#12), Line #87« وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ ۖ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّه إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»« و از رحمتِ خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»(۵۷) نَرْ گدا: گدای سمج(۵۸) صَدا: طنین صوت(۵۹) قَوّاده: پا انداز، کسی که زنان و مردان را برای هم‌‌آغوشی به هم برساند.(۶۰) عَوان: مأموران حکومتی(۶۱) لامِعه: درخشان(۶۲) لَحم: گوشت(۶۳) طَیْر: پرنده(۶۴) منطق: سخن، حرف(۶۵) هَبا: مخفف هَباء به معنی ذرّات پراکندهٔ گرد و غبار در هوا که در شعاع آفتاب از روزن دیده شود. مجازاً به معنی حقیر و ناچیز.(۶۶) یاس: یأس، ناامیدی(۶۷) تحرّی: جستجو(۶۸) بِدعت: رسم و عادتِ بد(۶۹) خَذُول: بسیار خوارکننده(۷۰) اَکُول: پُرخور، بسیار خوار(۷۱) پوستين گردانيدن: کنایه از تغییر وضع و دگرگون کردن حال(۷۲) بِئْسَ‌الْقرین: بد یار و مصاحبی است.(۷۳) خَیْل: گروه، قبیله، قوم(۷۴) ذَیْل: دامن(۷۵) اِعتناق: دست در گردن یکدیگر انداختن، در آغوش کشیدن(۷۶) آیان: آینده(۷۷) ثقیل: سنگین(۷۸) دَبُوس: گرز آهنین و چوبین(۷۹) مُستَعان: آنکه از او یاری خواهند، یاور. از اسماءُالله است.(۸۰) مُستَعار: قرضی(۸۱) اِفتقار: فقر و تنگدستی(۸۲) مُستَوی: مستقر، يكسان، مستقيم(۸۳) دارَیْن: دو خانه(۸۴) شِحنه: داروغهٔ شهر، گَزْمه(۸۵) شِحْنَگی: داروغگی، نگهبانی شهر(۸۶) مُستَعار: عاریتی(۸۷) سَقیم: بیمار، در اینجا به معنی ناقص و مخدوش.(۸۸) طبلِ خود را زدن: کارِ خود را انجام دادن، مزدور کسی نبودن.(۸۹) نَقْشین: منقوش(۹۰) لَحْم: گوشت(۹۱) قِفچاق یا قِبچاق: دشت و ناحیتی بود در شمال دریای خزر تاتارستان که طایفهٔ ترکان منسوب بدان را قِبچاقی یا قِفچاقی گویند.(۹۲) صِبْغَةُ الله: رنگ خدا(۹۳) بربسته: غیر اصیل، مجازی(۹۴) جَرَس: زنگ، زنگوله‌هایی که بر گردن گلّه می‌اندازند.(۹۵) عاق: سرکش و نافرمان(۹۶) دَغا: حیله‌گر، مکّار(۹۷) ضَحّاک: بسيار خنده کننده، خندان(۹۸) عَبَس: ترش‌رویی، عبوسی(۹۹) کف گزیدن: حسرت خوردن، دریغ خوردن(۱۰۰) در گرفتن: اثر نهادن(۱۰۱) نا ادیب: بی ادب(۱۰۲) رقیب: نگهبان، مراقب، حافظ(۱۰۳) قُصور: کوتاهی، اینجا یعنی نداشتن قدرت(۱۰۴) تی: تهی، خالی(۱۰۵) ریو: مکر و حیله(۱۰۶) کرباس: پارچهٔ پنبه‌ای سفید و ارزان قیمت(۱۰۷) غَلَس: تاریکی آخر شب، در اینجا منظور سایهٔ ماه است.(۱۰۸) مُمَیِّز: تمییز دهنده، تشخیص دهنده خوب و بد(۱۰۹) چَنْدَل: چوب خوشبو و مرغوب صَنْدَل(۱۱۰) کَرْم: درخت انگور، تاک(۱۱۱) طُو: مخفف طُوی ترکی به معنی جشن مهمانی--------------------------مجموع لغات: (۱) تُش: تو او را(۲) بخیه زدن: در اینجا ترمیم کردن، جبران کردن(۳) قلاووزی: رهبری(۴) گاوِ عنبربخش: عنبرماهی؛ عنبر: ماده‌ای خوشبو(۵) نَفْسِ مطمئن: اشاره به آیه ۲۷ سورهٔ فجر(۶) خوش پوزی: پاک دهنی(۷) جامهٔ توزی: جامهٔ کتانی نازک که نخست در شهر توز پارچهٔ آن را می‌بافند.(۸) گویند یوزپلنگ به پنیر علاقه‌مند است.(۹) شب‌افروزی: روشن کردن شب(۱۰) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی(۱۱) اِکسیر: کیمیا(۱۲) مَلال: دلتنگی(۱۳) اِرْحَمُوا: فعل امر به معنی رحم کنید.(۱۴) لا تَخافُوا: نترسید.(۱۵) خرگاه: خیمهٔ بزرگ(۱۶) گز: واحد طول، زرع(۱۷) اِصْبَع: انگشت(۱۸) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۱۹) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۲۰) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۲۱) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوباره به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۲۲) پاچیله: کفش و پا افزار(۲۳) تَحَرّی: جستجو(۲۴) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۲۵) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۲۶) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۲۷) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۲۸) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۲۹) بِرّ: نیکی(۳۰) بُرّ: گندم(۳۱) مُعین: یار، یاری کننده (۳۲) بِئسَ الْقَرین: همنشین بد(۳۳) تَحَرّی: جستجو(۳۴) ریش گاو: مسخره، دست آویز(۳۵) رَسته شده: نجات یافته، به راه هدایت آمده.(۳۶) نامُؤتَلِف: ناپیوسته و ناهماهنگ(۳۷) آذر: آتش(۳۸) بِهِل: رها کن، ترک کن(۳۹) بُوالعَجَب: هر چیز عجیب ‌و غریب(۴۰) کمینه: کمترین(۴۱) اِرتِقا: ترقی، به پایۀ بالاتر رسیدن(۴۲) صاحبِ ‌فِراش: بیمار(۴۳) فِراش: بستر(۴۴) حَنید: دل‌ سوخته، داغدیده(۴۵) چِله: چِلّه(۴۶) کوهِ سنگْ‌بافت: کوهی که تار و پودش از سنگ باشد.(۴۷) قِباب: گنبدها، جمع قُبّه(۴۸) صاع: پیمانه، معادل چهار مُدّ که امروزه تقریبا برابر سه کیلوگرم است.(۴۹) قَدید: گوشتی که در قدیم می‌خشکاندند و در زمستان مصرف می‌کردند. در اینجا مناسب معنی کهنه و فرسوده است.(۵۰) رَجْعَت: بازگشت، در اینجا بازگشت به حیات(۵۱) کُحل: سرمه(۵۲) بَقْل: سبزه و گیاهی که از زمین بروید.(۵۳) وافَرْحَتٰاهُ: کلمه‌ای است که در مقام اظهار شادی گویند؛ خوشا(۵۴) بَنان: سر انگشت(۵۵) اِستسقا: در اینجا کنایه از شهواتِ عنان گسیخته و سیری ‌ناپذیر است.(۵۶) فَخّ: دام(۵۷) نَرْ گدا: گدای سمج(۵۸) صَدا: طنین صوت(۵۹) قَوّاده: پا انداز، کسی که زنان و مردان را برای هم‌‌آغوشی به هم برساند.(۶۰) عَوان: مأموران حکومتی(۶۱) لامِعه: درخشان(۶۲) لَحم: گوشت(۶۳) طَیْر: پرنده(۶۴) منطق: سخن، حرف(۶۵) هَبا: مخفف هَباء به معنی ذرّات پراکندهٔ گرد و غبار در هوا که در شعاع آفتاب از روزن دیده شود. مجازاً به معنی حقیر و ناچیز.(۶۶) یاس: یأس، ناامیدی(۶۷) تحرّی: جستجو(۶۸) بِدعت: رسم و عادتِ بد(۶۹) خَذُول: بسیار خوارکننده(۷۰) اَکُول: پُرخور، بسیار خوار(۷۱) پوستين گردانيدن: کنایه از تغییر وضع و دگرگون کردن حال(۷۲) بِئْسَ‌الْقرین: بد یار و مصاحبی است.(۷۳) خَیْل: گروه، قبیله، قوم(۷۴) ذَیْل: دامن(۷۵) اِعتناق: دست در گردن یکدیگر انداختن، در آغوش کشیدن(۷۶) آیان: آینده(۷۷) ثقیل: سنگین(۷۸) دَبُوس: گرز آهنین و چوبین(۷۹) مُستَعان: آنکه از او یاری خواهند، یاور. از اسماءُالله است.(۸۰) مُستَعار: قرضی(۸۱) اِفتقار: فقر و تنگدستی(۸۲) مُستَوی: مستقر، يكسان، مستقيم(۸۳) دارَیْن: دو خانه(۸۴) شِحنه: داروغهٔ شهر، گَزْمه(۸۵) شِحْنَگی: داروغگی، نگهبانی شهر(۸۶) مُستَعار: عاریتی(۸۷) سَقیم: بیمار، در اینجا به معنی ناقص و مخدوش.(۸۸) طبلِ خود را زدن: کارِ خود را انجام دادن، مزدور کسی نبودن.(۸۹) نَقْشین: منقوش(۹۰) لَحْم: گوشت(۹۱) قِفچاق یا قِبچاق: دشت و ناحیتی بود در شمال دریای خزر تاتارستان که طایفهٔ ترکان منسوب بدان را قِبچاقی یا قِفچاقی گویند.(۹۲) صِبْغَةُ الله: رنگ خدا(۹۳) بربسته: غیر اصیل، مجازی(۹۴) جَرَس: زنگ، زنگوله‌هایی که بر گردن گلّه می‌اندازند.(۹۵) عاق: سرکش و نافرمان(۹۶) دَغا: حیله‌گر، مکّار(۹۷) ضَحّاک: بسيار خنده کننده، خندان(۹۸) عَبَس: ترش‌رویی، عبوسی(۹۹) کف گزیدن: حسرت خوردن، دریغ خوردن(۱۰۰) در گرفتن: اثر نهادن(۱۰۱) نا ادیب: بی ادب(۱۰۲) رقیب: نگهبان، مراقب، حافظ(۱۰۳) قُصور: کوتاهی، اینجا یعنی نداشتن قدرت(۱۰۴) تی: تهی، خالی(۱۰۵) ریو: مکر و حیله(۱۰۶) کرباس: پارچهٔ پنبه‌ای سفید و ارزان قیمت(۱۰۷) غَلَس: تاریکی آخر شب، در اینجا منظور سایهٔ ماه است.(۱۰۸) مُمَیِّز: تمییز دهنده، تشخیص دهنده خوب و بد(۱۰۹) چَنْدَل: چوب خوشبو و مرغوب صَنْدَل(۱۱۰) کَرْم: درخت انگور، تاک(۱۱۱) طُو: مخفف طُوی ترکی به معنی جشن مهمانی-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تش بیچارگی روزی کنیعشق جامه می‌دراند عقل بخیه می‌زندهر دو را زهره بدرد چون تو دل‌دوزی کنیخوش بسوزم همچو عود و نیست گردم همچو دودخوشتر از سوزش چه باشد چون تو دلسوزی کنیگه لباس قهر درپوشی و راه دل زنیگه بگردانی لباس آیی قلاووزی کنیخوش بچر ای گاو عنبربخش نفس مطمئن*در چنین ساحل حلال است ار تو خوش پوزی کنیطوطی‌ای که طمع اسب و مرکب تازی کنیماهی‌ای که میل شعر و جامه توزی کنیشیر مستی و شکارت آهوان شیرمستبا پنیر گنده فانی کجا یوزی کنیچند گویم قبله کامشب هر یکی را قبله‌ای است**قبله‌ها گردد یکی گر تو شب‌افروزی کنی گر ز لعل شمس تبریزی بیابی مایه‌ایکمترین پایه فراز چرخ پیروزی کنی* قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28« يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»« اى روح آرامش يافته. راضی و مرضی به سوى پروردگارت بازگرد.»** قرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۴۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #148« وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»« هر كسى را جانبى است كه بدان روى مى‌آورد. پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد. هر جا كه باشيد خدا شما را حاضر مى‌آورد، كه او بر هر كارى تواناست.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشاد آن صبحی که جان را چاره‌آموزی کنیچاره او یابد که تش بیچارگی روزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467 بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنة شنو ای خوش‌سرشتحدیث  « حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»« بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.» مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 368, Divan e Shamsاز هر جهتی تو را بلا دادتا بازکشد به بی‌جهاتتمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3386 پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1950 ور نمی‌تانی به کعبه‌ی لطف پرعرضه کن بیچارگی بر چاره‌گرزاری و گریه قوی سرمایه‌ای استرحمت کلی قوی‌تر دایه‌ای استدایه و مادر بهانه‌جو بودتا که کی آن طفل او گریان شودطفل حاجات شما را آفریدتا بنالید و شود شیرش پدیدگفت ادعوا الله بی زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشقرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #110« قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلاً.»« بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید هر کدام را بخوانید [ذات یکتای او را خوانده اید] نیکوترین نام‌ها [که این دو نام هم از آنهاست] فقط ویژه اوست. و نماز خود را با صدای بلند و نیز با صدای آهسته مخوان و میان این دو [صدا] راهی میانه بجوی.»هوی هوی باد و شیرافشان ابردر غم مااند یک ساعت تو صبرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۳۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2374 صبر کن با فقر و بگذار این ملالزآنکه در فقرست نور ذوالجلالمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3034 ای خنک جانی که عیب خویش دیدهر که عیبی گفت آن بر خود خریدزآنکه نیم او ز عیبستان بده ستوآن دگر نیمش ز غیبستان بده ستچون که بر سر مر تو را ده ریش هستمرهمت بر خویش باید کار بستعیب کردن ریش را داروی اوستچون شکسته گشت جای ارحموستحدیث« اِرْحَمُوا تُرحَمُوا.»« رحم کنید، تا بر شما رحم شود.»گر همان عیبت نبود ایمن مباشبوک آن عیب از تو گردد نیز فاشلا تخافوا از خدا نشنیده‌ایپس چه خود را ایمن و خوش دیده‌ایمگر از خدا نشنیده ای که می فرماید: نترسید؟ پس چرا احساس ایمنی می کنی و آسوده خاطری؟قرآن کریم، سورهٔ فصّلت (۴۱)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh Fussilat(#41), Line #30« إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُواوَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ.»« بر آنان كه گفتند پروردگار ما الله است و پايدارى ورزيدند، فرشتگان فرود مى‌آيند كه مترسيد و غمگين مباشيد، شما را به بهشتى كه به شما وعده داده شده بشارت است.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #493 دست اشکسته برآور در دعاسوی اشکسته پرد فضل خدا مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsعشق جامه می‌دراند عقل بخیه می‌زندهر دو را زهره بدرد چون تو دل‌دوزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2550 پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکانزیر این دکان تو مدفون دو کانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsگه لباس قهر درپوشی و راه دل زنیگه بگردانی لباس آیی قلاووزی کنیمنسوب به مولانادیده‌ای خواهم که باشد شه‌شناستا شناسد شاه را در هر لباسمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۰۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3087 ای ز غم مرده که دست از نان تهی استچون غفور است و رحیم این ترس چیستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3697 هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراق او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد بس کس شاد شدآخر از وی جست و همچون باد شداز تو هم بجهد تو دل بر وی منهپیش از آن کو بجهد از وی تو بجهمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۲۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1258 گر قضا پوشد سیه همچون شبتهم قضا دستت بگیرد عاقبتگر قضا صد بار قصد جان کندهم قضا جانت دهد درمان کنداین قضا صد بار اگر راهت زندبر فراز چرخ خرگاهت زندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1639 هر زمان دل را دگر میلی دهمهر نفس بر دل دگر داغی نهمکل اصباح لنا شأن جدیدکل شیء عن مرادی لا یحیددر هر بامداد (هر لحظه) کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطهٔ مشیتِ من خارج نمی شود.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsخوش بچر ای گاو عنبربخش نفس مطمئندر چنین ساحل حلال است ار تو خوش پوزی کنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2483, Divan e Shamsهمه خلق در کشاکش تو خراب و مست و دلخوشهمه را نظاره می‌کن هله از کنار بامیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2670 حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساطمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1699, Divan e Shamsهر جا که این جمال است داد و ستد حلال استوآن جا که ذوالجلال است من دم زدن نتانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsطوطی‌ای که طمع اسب و مرکب تازی کنیماهی‌ای که میل شعر و جامه توزی کنیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۸۰Poem(Qazal)# 380, Divan e Hafezدر پس آینه طوطی صفتم داشته‌اندآن چه استاد ازل گفت بگو می‌گویممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1487, Divan e Shamsچون چنگم از زمزمه خود خبرم نیستاسرار همی ‌گویم و اسرار ندانممانند ترازو و گزم من که به بازاربازار همی‌ سازم و بازار ندانمدر اصبع عشقم چو قلم بی خود و مضطرطومار نویسم من و طومار ندانممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsشیر مستی و شکارت آهوان شیرمستبا پنیر گنده فانی کجا یوزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سبب‌ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده‌ای واقف است می‌فرماید هرگاه تو را به عالم اسباب بازگردانم دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می‌شوی و مرا از یاد می بری. کار تو همین است ای بنده توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsچند گویم قبله کامشب هر یکی را قبله‌ای استقبله‌ها گردد یکی گر تو شب‌افروزی کنیقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۴۸  Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #148« وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ.»« هر كسى را جانبى است كه بدان روى مى‌آورد. پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد. هر جا كه باشيد خدا شما را حاضر مى‌آورد، كه او بر هر كارى تواناست.»حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴Poem(Qazal)# 184, Divan e Hafezجنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنهچون ندیدند حقیقت ره افسانه زدندمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۷۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1768 در درون کعبه رسم قبله نیستچه غم ار غواص را پاچیله نیست‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2626 قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد ازین مردود دانهین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقریک زمان زین قبله گر ذاهل شویسخره هر قبله باطل شویچون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله شناسگر ازین انبار خواهی بر و برنیم‌ساعت هم ز همدردان مبرکه در آن دم که ببری زین معینمبتلی گردی تو با بئس القرینمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #328 قبله جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رو جانبی آورده‌اندهم‌چو قومی که تحری می‌کنندبر خیال قبله سویی می‌تنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1453 قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجل مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #319 هرکسی شد بر خیالی ریش گاوگشته در سودای گنجی کنجکاومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #323 از خیال آن رهزن رسته شدهوز خیال این مرهم خسته شدهدر پری‌خوانی یکی دل کرده گمبر نجوم آن دیگری بنهاده سماین روش‌ها مختلف بیند برونزان خیالات ملون زاندروناین در آن حیران شده کان بر چی استهر چشنده آن دگر را نافی استآن خیالات ار نبد نامؤتلفچون ز بیرون شد روش‌ها مختلفقبله جان را چو پنهان کرده‌اندهر کسی رو جانبی آورده‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۷۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2777, Divan e Shamsگر ز لعل شمس تبریزی بیابی مایه‌ایکمترین پایه فراز چرخ پیروزی کنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۹۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #492 من غلام آن مس همت‌پرستکو به غیر کیمیا نارد شکستدست اشکسته برآور در دعاسوی اشکسته پرد فضل خداگر رهایی بایدت زین چاه تنگای برادر رو بر آذر بی‌درنگمکر حق را بین و مکر خود بهلای ز مکرش مکر مکاران خجلچونکه مکرت شد فنای مکر رببرگشایی یک کمینی بوالعجبکه کمینه آن کمین باشد بقاتا ابد اندر عروج و ارتقامولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4634 « متوفّی شدنِ بزرگین از شه‌زادگان، و آمدنِ برادرِ میانین به جنازهٔ برادر که آن کوچکین صاحبِ ‌فِراش(۴۲)(۴۳) بود از رنجوری، و نواختنِ پادشاه، میانین را تا او هم لَنگِ احسان شد، ماند پیشِ پادشاه، صد هزار غنایمِ غیبی و عینی بدو رسید از دولت و نظر آن شاه، مَعَ تَقریرِ بَعْضِهِ.»کوچکین رنجور بود و آن وسطبر جنازه آن بزرگ آمد فقطشاه دیدش گفت قاصد کین کی استکه از آن بحرست و این هم ماهی استپس معرف گفت پور آن پدراین برادر زآن برادر خردترشه نوازیدش که هستی یادگارکرد او را هم بدین پرسش شکاراز نواز شاه آن زار حنیددر تن خود غیر جان جانی بدیددر دل خود دید عالی غلغلهکه نیابد صوفی آن در صد چلهعرصه و دیوار و کوه سنگ‌بافتپیش او چون نار خندان می‌شکافتذره ذره پیش او همچون قبابدم به دم می‌کرد صدگون فتح بابباب گه روزن شدی گاهی شعاعخاک گه گندم شدی و گاه صاعدر نظرها چرخ بس کهنه و قدیدپیش چشمش هر دمی خلق جدیدقرآن کریم، سورۀ واقعه (۵۶)، آیات ۶۰ تا ۶۳  Quran, Sooreh Al-Waaqia(#56), Line #60-63« نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ. عَلَىٰ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ. وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَىٰ فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ. أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ.»« ما مرگ را بر شما مقدر ساختيم و ناتوان از آن نيستيم كه‌ به جاى شما قومى همانند شما بياوريم و شما را به صورتى كه از آن بى‌خبريد از نو بيافرينيم. شما از آفرينش نخست آگاهيد؛ چرا به يادش نياوريد؟ آيا چيزى را كه مى‌كاريد ديده‌ايد؟»  قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیات ۱۵ و ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #15-16« أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ۚ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ. وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»« آيا از آفرينش نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينش تازه در شک‌اند. ما آدمى را آفريده‌ايم و از وسوسه‌هاى نفس او آگاه هستيم، زيرا از رگ گردنش به او نزديک‌تريم.»  قرآن کریم، سورۀ الرحمن (۵۵)، آیۀ ۲۹  Quran, Sooreh Ar-Rahman(#55), Line #29« يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ.» « هر كس كه در آسمانها و زمين است سائل درگاه اوست، و او هر روز در كارى است.»  مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1145 عمر همچون جوی نو نو می‌‌رسدمستمری می‌نماید در جسدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1057 گر بروید ور بریزد صد گیاهعاقبت بر روید آن کشته الهکشت نو کارید بر کشت نخستاین دوم فانی است و آن اول درستکشت اول کامل و بگزیده استتخم ثانی فاسد و پوسیده استمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1640 کل اصباح لنا شأن جدیدکل شیء عن مرادی لا یحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1142 پس تو را هر لحظه مرگ و رجعتی استمصطفی فرمود دنیا ساعتی است  مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۴  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4644 روح زیبا چونکه وارست از جسداز قضا بی شک چنین چشمش رسدقرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیۀ ۲۲  Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #22« لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَٰذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ.» « تو از اين غافل بودى. ما پرده از برابرت برداشتيم و امروز چشمانت تيزبين شده است.»   مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۰۳۶  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2036 نآید آن الا که بر خاصان پدیدباقیان فی لبس من خلق جدید «جهان غيب تنها برای خواص حق ظاهر و نمایان است، و سایر مردم از این خلق جدید بی‌خبر و ناکامند.»   قرآن کریم، سورۀ ق (۵۰)، آیۀ ۱۵  Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #15« أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ۚ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ.» « آيا از آفرينش نخستين عاجز شده بوديم؟ نه، آنها از آفرينش تازه در شک هستند.»  مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۴۵  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4645 صد هزاران غیب پیشش شد پدیدآنچه چشم محرمان بیند بدیدآنچه او اندر کتب برخوانده بودچشم را در صورت آن برگشوداز غبار مرکب آن شاه نریافت او کحل عزیزی در بصربر چنین گلزار دامن می‌کشیدجزو جزوش نعره‌زن هل من مزیدقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #30« يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ.»« روزى كه جهنم را مى‌گوييم آيا پر شده‌اى؟ مى‌گويد: آيا هيچ زيادتى هست؟»گلشنی کز بقل روید یک دم استگلشنی کز عقل روید خرم استگلشنی کز گل دمد گردد تباهگلشنی کز دل دمد وافرحتاهعلم‌های بامزه دانسته‌مانزآن گلستان یک دو سه گلدسته دانزان زبون این دو سه گلدسته‌ایمکه در گلزار بر خود بسته‌ایمآن‌چنان مفتاح‌ها هر دم به نانمی‌فتد ای جان دریغا از بنانور دمی هم فارغ آرندت ز نانگرد چادر گردی و عشق زنانباز استسقات چون شد موج‌زنملک شهری بایدت پر نان و زنمار بودی اژدها گشتی مگریک سرت بود این زمانی هفت ‌سراژدهای هفت‌ سر دوزخ بودحرص تو دانه‌ست و دوزخ فخ بودقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیات ۴۳ و ۴۴Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #43-44« وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ. لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ.»« و جهنم ميعادگاه همه است. هفت در دارد و براى هر در گروهى از آنان معين شده‌اند.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2820, Divan e Shamsتو همه طمع بر آن نه که درو نیست امیدتکه ز نومیدی اول تو بدین سوی رسیدیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۶۵۸  Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4658 دام را بدران بسوزان دانه راباز کن درهای نو این خانه راچون تو عاشق نیستی ای نرگداهم‌چو کوهی بی‌خبر داری صداکوه را گفتار کی باشد ز خودعکس غیرست آن صدا ای معتمدگفت تو زآن سان که عکس دیگری‌ستجمله احوالت بجز هم عکس نیستخشم و ذوقت هر دو عکس دیگرانشادی قواده و خشم عوانآن عوان را آن ضعیف آخر چه کردکه دهد او را به کینه زجر و دردتا به کی عکس خیال لامعهجهد کن تا گرددت این واقعهتا که گفتارت ز حال تو بودسیر تو با پر و بال تو بودصید گیرد تیر هم با پر غیرلاجرم بی‌بهره است از لحم طیرباز صید آرد به خود از کوهسارلاجرم شاهش خوراند کبک و سارمنطقی کز وحی نبود از هواستهمچو خاکی در هوا و در هباستگر نماید خواجه را این دم غلطز اول والنجم برخوان چند خطتا که ما ینطق محمد عن هویان هو الا بوحی احتویتا برسی به آیه‌ای که می‌گوید محّمد(ص) از روی هوای نفس و خواهش دل سخن نمی‌گوید. هرچه او گوید چیزی جز وحی الهی نیست.قرآن کریم، سورهٔ نجم (۵۳)، آیات ۳ و ۴Quran, Sooreh An-Najm(#53), Line #3-4« وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ.»« و سخن از روى هوى نمى‌گويد. نيست اين سخن جز آنچه بدو وحى مى‌شود.»احمدا چون نیستت از وحی یاسجسمیان را ده تحری و قیاسکز ضرورت هست مرداری حلالکه تحری نیست در کعبه وصالبی ‌تحری و اجتهادات هدیهر که بدعت پیشه گیرد از هواهمچو عادش بر برد باد و کشدنه سلیمان است تا تختش کشدعاد را باد است حمال خذولهم‌چو بره در کف مردی اکولهمچو فرزندش نهاده بر کنارمی‌برد تا بکشدش قصاب‌وارعاد را آن باد ز استکبار بودیار خود پنداشتند اغیار بودچون بگردانید ناگه پوستینخردشان بشکست آن بئس‌القرینباد را بشکن که بس فتنه‌ست بادپیش از آن کت بشکند او همچو عادقرآن کریم، سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۳۸Quran, Sooreh Az-Zukhruf(#43), Line #38« حَتَّىٰ إِذَا جَاءَنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.»« تا آنگاه كه نزد ما آيد مى‌گويد: اى كاش دورى من و تو دورى مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدى بودى.»هود دادی پند کای پر کبرخیلبرکند از دستتان این باد ذیللشکر حق است باد و از نفاقچند روزی با شما کرد اعتناقاو به سر با خالق خود راست استچون اجل آید برآرد باد دستباد را اندر دهن بین رهگذرهر نفس آیان روان در کر و فرحلق و دندان‌ها از او ایمن بودحق چو فرماید به دندان درفتدکوه گردد ذره‌یی باد و ثقیلدرد دندان داردش زار و علیلاین همان باد است کایمن می‌گذشتبود جان کشت و گشت او مرگ کشتدست آن کس که بکردت دست ‌بوسوقت خشم آن دست می‌گردد دبوسیا رب و یا رب برآرد او ز جانکه ببر این باد را ای مستعانای دهان غافل بدی زین باد رواز بن دندان در استغفار شوچشم سختش اشک‌ها باران کندمنکران را درد الله‌ خوان کندچون دم مردان نپذرفتی ز مردوحی حق را هین پذیرا شو ز دردباد گوید پیکم از شاه بشرگه خبر خیر آورم گه شور و شرزآنکه مأمورم امیر خود نیممن چو تو غافل ز شاه خود کیمگر سلیمان‌وار بودی حال توچون سلیمان گشتمی حمال توعاریه‌ستم گشتمی ملک کفتکردمی بر راز خود من واقفتلیک چون تو یاغیی من مستعارمی‌کنم خدمت تو را روزی سه چارپس چو عادت سرنگونی‌ها دهمز اسپه تو یاغیانه بر جهمتا به غیب ایمان تو محکم شودآن زمان کایمانت مایه غم شودآن زمان خود جملگان مؤمن شوندآن زمان خود سرکشان بر سر دوندآن زمان زاری کنند و افتقارهمچو دزد و راهزن در زیر دارلیک گر در غیب گردی مستویمالک دارین و شحنه خود توییشحنگی و پادشاهی مقیمنه دو روزه و مستعارست و سقیمرستی از پیکار و کار خود کنیهم تو شاه و هم تو طبل خود زنیچون گلو تنگ آورد بر ما جهانخاک خوردی کاشکی حلق و دهاناین دهان خود خاک‌خواری آمده‌ستلیک خاکی را که آن رنگین شده‌ستاین کباب و این شراب و این شکرخاک رنگین است و نقشین ای پسرچونکه خوردی و شد آنها لحم و پوسترنگ لحمش داد و این هم خاک کوستهم ز خاکی بخیه بر گل می‌زندجمله را هم باز خاکی می‌کندهندو و قفچاق و رومی و حبشجمله یک رنگ‌اند اندر گور خوشتا بدانی کآن همه رنگ و نگارجمله روپوش است و مکر و مستعاررنگ باقی صبغةالله است و بسغیر آن بربسته دان همچون جرسرنگ صدق و رنگ تقوی و یقینتا ابد باقی بود بر عابدینقرآن كريم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۱۳۸Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #138« صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ.»« اين رنگ خداست و رنگ چه كسى از رنگ خدا بهتر است؟ ما پرستندگان او هستيم.»رنگ شک و رنگ کفران و نفاقتا ابد باقی بود بر جان عاقچون سیه‌رویی فرعون دغارنگ آن باقی و جسم او فنابرق و فر روی خوب صادقینتن فنا شد وآن به جا تا یوم دینزشت آن زشت است و خوب آن خوب و بسدایم آن ضحاک و این اندر عبسخاک را رنگ و فن و سنگی دهدطفل‌خویان را بر آن جنگی دهداز خمیری اشتر و شیری پزندکودکان از حرص آن کف می‌گزندشیر و اشتر نان شود اندر دهاندر نگیرد این سخن با کودکانکودک اندر جهل و پندار و شکی‌ستشکر باری قوت او اندکی‌ستطفل را استیزه و صد آفت استشکر این که بی‌فن و بی‌قوت استوای ازین پیران طفل نا ادیبگشته از قوت بلای هر رقیبچون سلاح و جهل جمع آید به همگشت فرعونی جهان‌سوز از ستمشکر کن ای مرد درویش از قصورکه ز فرعونی رهیدی وز کفورشکر که مظلومی و ظالم نه‌ایایمن از فرعونی و هر فتنه‌ایاشکم تی لاف اللّٰهی نزدکآتشش را نیست از هیزم مدداشکم خالی بود زندان دیوکش غم نان مانع است از مکر و ریواشکم پر لوت دان بازار دیوتاجران دیو را در وی غریوتاجران ساحر لاشی‌فروشعقل‌ها را تیره کرده از خروشخم روان کرده ز سحری چون فرسکرده کرباسی ز مهتاب و غلسچون بریشم خاک را برمی‌تنندخاک در چشم ممیز می‌زنندچندلی را رنگ عودی می‌دهندبر کلوخی‌مان حسودی می‌دهندپاک آنکه خاک را رنگی دهدهمچو کودک‌مان بر آن جنگی دهددامنی پر خاک ما چون طفلکاندر نظرمان خاک همچون زر کانطفل را با بالغان نبود مجالطفل را حق کی نشاند با رجالمیوه گر کهنه شود تا هست خامپخته نبود غوره گویندش به نامگر شود صد ساله آن خام ترشطفل و غوره‌ست او بر هر تیزهشگر چه باشد مو و ریش او سپیدهم در آن طفلی خوف است و امیدکه رسم یا نارسیده مانده‌امای عجب با من کند کرم آن کرمبا چنین ناقابلی و دوری‌ایبخشد این غوره مرا انگوری‌اینیستم اومیدوار از هیچ سووآن کرم می‌گویدم لا تیأسوادایما خاقان ما کردست طوگوشمان را می‌کشد لاتقنطواقرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۸۷Quran, Sooreh Yusuf(#12), Line #87« وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ ۖ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّه إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ.»« و از رحمت خدا مأيوس مشويد زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند.»-----------------

برنامه شماره ۹۰۹ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۰ تاریخ اجرا: ۱۶ مارس ۲۰۲۲ - ۲۶ اسفند.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۰۹ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به زیرِ دلقی(۱)، شاهی و کیقبادیورچه ز چشم دوری، در جان و سینه یادیگرچه به نقش پستی، بر آسمان شدستیقِندیلِ(۲) آسمانی، نُه چرخ را عمادیبستی تو هستِ ما را، بر نیستیِّ مطلقبستی مرادِ ما را بر شرطِ بی‌مرادیتا هیچ سست پایی(۳)، در کویِ تو نیایدپیشِ تو شیر آید، شیری و شیرزادیسر را نهد به بیرون، بی‌سر برِ تو آیدتا بشنود ز گردون بی‌گوش، یا عبادی(۴)یک ماهه راه را تو، بگذر برو به روزیزیرا که چون سلیمان بر بارگیرِ(۵) بادیدینار و زر چه باشد؟ انبارِ جان بیاورجان ده، دِرَم رها کن، گر عاشقِ جوادی(۶)حاجت نیاید ای جان، در راهِ تو قلاوُز(۷)چون نور و ماهتاب است این مُهتَدی(۸) و هادیمه نور و تابِ خود را از جا به جا کشاندچون اشترِ عرب را از جا به جای، حادی(۹)از صد هزار تُربه(۱۰) بشناخت جانِ مجنونچون بوی گور لیلی، برداشت در مُنادیچون مه پیِ فَزایِش، غمگین مشو ز کاهِشزیرا ز بعدِ کاهش، چون مه در اِزدیادیهر لحظه دسته دسته، ریحان به پیشَت آیدرُسته ز دست‌رنجت، وز خوب اعتقادیتَشنیع(۱۱) بر سلیمان، آری که گم شدم منگم شو چو هدهد ار تو دربندِ اِفتقادی(۱۲)یٰا صٰاحِبَیَّ هٰذا دیبٰاجَةُ الرَّشٰادِالصُّبْحُ قَدْ تَجَلّی حُولُوا عَنِ الرُّقاٰدِای یار من، این سرآغاز رهایی است، صبح دمید، از خواب برخیزید.الشَّمْسُ قَدْ تَلٰالٰا مِنْ غَیْرِ اِحْتَجٰابٍوَالنَّصْرُ قَدْ تَوٰالیٰ مِنْ غَیْرِ اِجْتِهٰادِخورشید بدون حجاب درخشان شده است، پیروزی بدون تلاش و کوشش پیاپی شده است.اَلرُّوحُ فی الْمَطٰارِ وَ الکَأسُ فی الدَّوٰارِوَالهَمُّ فی الفِرٰارِ و السُّکْرُ فی امْتِدٰادِجان در پرواز است و جام‌های شراب در گردش، غم و اندوه در گریز و سرمستی در تداوم است.(۱) دلق: خرقه، جامهٔ درویشی(۲) قِندیل: چراغ آویز، مجازاً خورشید و ماه(۳) سست پا: ناتوان، عاجز، زمین‌گیر(۴) یا عبادی: اشاره به آیاتی است که خطاب به بندگان مؤمن است. مانند سورهٔ زمر(۳۹)، آیهٔ ۵۳(۵) بارگیر: اسب، مَرکب(۶) جواد: بخشنده، جوانمرد، از صفات خداوند(۷) قلاوُز: راهنما، رهبر(۸) مُهتَدی: هدایت شده(۹) حادی: کسی که بر شتران آواز خواند که سریع‌تر راه بروند.(۱۰) تُربه: تربت، خاک، مزار(۱۱) تَشنیع: سرزنش، بدگویی(۱۲) اِفتقاد: جستجو، گمشده را جستن. اشاره به عدم حضور هدهد در مجلس سلیمان(ع) است. (آیات ۲۰ تا ۲۲ سوره نمل)----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به زیرِ دلقی، شاهی و کیقبادیورچه ز چشم دوری، در جان و سینه یادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 128, Divan e Shamsما را نکنید یاد هرگزما خود هستیم یاد بی‌مابا ما دل کیقباد بنده‌ستبنده‌ست چو کیقباد(۱۳) بی‌ما(۱۳) کیقباد: در اینجا نماد قدرت و سلطانی است.----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3214  علّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال‌‌(۱۴)  از دل و از دیده‌‌ات بس خون رودتا زِ تو این مُعْجِبی(۱۵) بیرون رودعلّت ابلیس اَنَاخیری بده‌ستوین مرض، در نفسِ هر مخلوق هست(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) مُعْجبی: خودبینی ----------------حافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۱ Poem(Qazal)# 161, Divan e Hafezغمناک نباید بود از طعنِ حسود ای دلشاید که چو وابینی، خیرِ تو در این باشدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #380 اول ای جان! دفعِ شَرِّ موش کنوآنگهان در جمعِ گندم جوش کن‌‌(۱۶) (۱۶) جوش کردن: سعی کردن زیاد----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #382 گر نه موشی دزد در انبارِ ماستگندمِ اعمالِ چلْ‌ساله کجاست؟مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3240 کرده حق، ناموس را صد من حَدید(۱۷)ای بسی بسته به بندِ ناپدید(۱۷) حَدید: آهن----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُنَدنَفْسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #416  بس طناب اندر گلو و تاجِ داربر وی انبوهی که: «اینک تاجدار»هم‌چو گور کافران بیرون حُلَل(۱۸)اندرون قهرِ خدا عَزَّ و جَلّ(۱۹)چون قبور آن را مُجَصَّص(۲۰) کرده‌اندپردهٔ پندار پیش آورده‌اند(۱۸) حُلَل: جمعِ حُلّه، به معنی زیورها، پیرایه ها(۱۹) عَزَّ وَ جَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند(۲۰) مُجَصَّص: گچ اندوده، گچ کاری شده----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #834 گفت حق که بندگانِ جفتِ عَونبر زمین آهسته می‌رانند و هَون(۲۱) حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته اند، در روی زمین به آهستگی و  فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام برمی دارند.(۲۱) هَون: نرمی و آسانی----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #838 جز عنایت که گشاید چشم را؟جز محبّت که نشاند خشم را؟جهدِ بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان، واللهُ اَعْلَم بِالسَّداد(۲۲)الهی که در این جهان، کسی گرفتارِ تلاشِ بیهوده (کار بی مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.(۲۲) سَداد: راستی و درستی----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به نقش پستی، بر آسمان شدستیقِندیلِ آسمانی، نُه چرخ را عمادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #591 هیچ کُنجی بی‏دَد(۲۳) و بی‏دام نیستجز به خلوت‏گاهِ حق آرام نیست‏(۲۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1006 اَحْسَنِ التَّقویم، از عرش او فزوناَحْسَنِ التَّقویم، از فکرت برونقرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh At-Tin(#95), Line #4«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ.»«كه ما آدمى را در نيكوتر اعتدالى بيافريديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsبستی تو هستِ ما را، بر نیستیِّ مطلقبستی مرادِ ما را بر شرطِ بی‌مرادیتا هیچ سست پایی، در کویِ تو نیایدپیشِ تو شیر آید، شیری و شیرزادیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #601 ما که باشیم ای تو ما را جانِ جانتا که ما باشیم با تو در میان؟ما عَدَم‌هاییم و هستی‌هایِ ماتو وجودِ مطلقی، فانی‌نُما(۲۴)ما همه شیران، ولی شیرِ عَلَمحمله‌شان از باد باشد دَم ‌به دَمحمله‌شان پیدا و، ناپیداست بادآنکه ناپیداست، از ما کم مَباد(۲۴) فانی‌نُما: نیست نشان دهنده----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 323, Divan e Shamsجملهٔ بی‌قراریت از طلبِ قرارِ توستطالبِ بی‌‌قرار شو، تا که قرار آیدتجملهٔ بی‌مرادیت از طلبِ مرادِ توستور نه همه مرادها همچو نثار آیدتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsبستی تو هستِ ما را، بر نیستیِّ مطلقبستی مرادِ ما را بر شرطِ بی‌مرادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1557, Divan e Shams  خود مَن جَعَل الْهُمومِ هَمّاًاز لفظِ رسول خوانده اَستمحدیث«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌هایِ دنیویِ او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3137 گفت رَو هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 770, Divan e Shamsز پِیَت مرادِ خود را دو سه روز ترک کردمچه مراد ماند زان پس که میَّسرم نیامدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467 بی‌مرادی شد قلاووزِ(۲۵) بهشتحُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»  «بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»  (۲۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بَر، گر تو ابله نیستیهستی اندر نیستی بتوان نمودمالْ‌داران، بر فقیر آرند جودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #337 آنکه از دادش نیاید هیچ بَدداند و بی‌خواهشی خود می‌دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsتا هیچ سست پایی، در کویِ تو نیایدپیشِ تو شیر آید، شیری و شیرزادیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1389 سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1466  چون شنیدی شرحِ بحرِ نیستیکوش دایم، تا بر این بَحر ایستیچونکه اصلِ کارگاه آن نیستی ا‌ست که خلا و بی‌نشان است و تهی ا‌ستجمله استادان پیِ اظهارِ کارنیستی جویند و جایِ اِنکسار(۲۶)لاجَرَم استادِ استادان صَمَد(۲۷)کارگاهش نیستیّ و لا بُوَدهر کجا این نیستی افزون‌تر استکارِ حق و کارگاهش آن سَر استنیستی چون هست بالایین‌ْطَبَقبر همه بُردند درویشان سَبَق(۲۶) اِنکِسار: شکسته شدن، شکستگی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفات خداوند----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #818 چشمِ حس اَفْسُرد بر نقشِ مَمَرّ(۲۸)تُش مَمَر می‌بینی و او مُسْتَقَرّ(۲۹)این دویی اوصافِ دیدِ اَحْوَل(۳۰) استوَرنه اوّل آخِر، آخِر اوّل استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ… ؛»«اوست اوّل و آخر... .»هی زِ چِه معلوم گردد این؟ ز بَعثبعث را جُو، کم کن اندر بعث بَحثشرطِ روزِ بعث، اوّل مُردن استزآنکه بعث از مُرده زنده کردن استجمله عالَم زین غلط کردند راهکَز عَدَم ترسند و آن آمد پناهاز کجا جوییم علم؟ از تَرکِ علماز کجا جوییم سِلم(۳۱)؟ از تَرکِ سِلماز کجا جوییم هست؟ از تَرکِ هستاز کجا جوییم سیب؟ از تَرکِ دستهم تو تانی کرد یا نِعمَ المُعین(۳۲)دیده‌ٔ معدوم‌بین را هست‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذاتِ هستی را همه معدوم(۳۳) دید(۲۸) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۹) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۳۰) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۳۱) سِلم: صلح، آشتی(۳۲) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۳۳) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1019 یُخرِجُ الحَیَّ مِنَ الْمَیِّتْ بدانکه عدم آمد امید عابدانحق تعالی زنده را از مُرده بیرون کشد. بدان که عدم مایهٔ امیدواریِ پرستشگران است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsسر را نهد به بیرون، بی‌سر برِ تو آیدتا بشنود ز گردون بی‌گوش، یا عبادیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.»«بگو:اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #566 پنبه اندر گوشِ حسِّ دون کنید(۳۴)بندِ حسّ از چشمِ خود بیرون کنیدپنبهٔ آن گوش سِر، گوش سَر استتا نگردد این کر، آن باطن، کر استبی‌حس و بی‌گوش و بی‌فِکرَت(۳۵) شویدتا خِطابِ اِرْجِعی را بشنویداگر می خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیا طلب رها شوید.قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ.»(۲۷)«ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته.»«ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»(۲۸)«به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، باز گرد.»(۳۴) پنبه اندر گوش کردن: کنایه از بستن گوش و ترک شنیدن(۳۵) فِکرَت: فکر، اندیشه----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsیک ماهه راه را تو، بگذر برو به روزیزیرا که چون سلیمان بر بارگیرِ بادیقرآن کریم، سورهٔ سبا (۳۴)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Saba(#34), Line #12«وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ ۖ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ ۖ وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَمَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ.»«و باد را مسخّر سليمان كرديم. بامدادان يك ماهه راه مى‌رفت و شبانگاه يك ماهه راه. و چشمه مس را برايش جارى ساختيم و گروهى از ديوها به فرمانِ پروردگارش برايش كار مى‌كردند و هر كه از آنان سر از فرمانِ ما مى‌پيچيد به او عذابِ آتشِ سوزان را مى‌چشانيديم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #181 یک زمان کارست بگزار(۳۶) و بتازکارِ کوته را مکن بر خود دراز(۳۶) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2552, Divan e Shamsکه بیخ بیشهٔ جان را، همه رگ‌های شیران رابداند یک به یک آن را، به دیدهٔ‌ نورافزاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4123 شرط، تسلیم است، نه کارِ درازسود نَبْوَد در ضَلالَت تُرک‌ْتازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 662, Divan e Shamsسوار عشق شو وز ره میندیشکه اسبِ عشق بس رهوار باشدبه یک حمله تو را منزل رسانداگرچه راه ناهموار باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 862, Divan e Shamsقومی که بر بُراقِ(۳۷) بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مَه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاهِ صَعب(۳۸) به یک تَک(۳۹) عَبَر کنند(۴۰)(۳۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۳۸) صَعب: سخت و دشوار(۳۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۴۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 243, Divan e Shamsدر پِیَش چون روان شدم، برگرفت تیز(۴۱) تیزپادر پیِ گامِ تیزِ او چه محل(۴۲) باد و برق را؟(۴۱) تیز: تند، شتابان(۴۲) محل: اعتبار، ارزش----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1549 خُطوتَیْنی(۴۳) بود این رَه تا وِصالمانده‌ام در رَه ز شَستَت(۴۴) شصت سال(۴۳) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام(۴۴) شَست: قلّاب ماهیگیری----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsدینار و زر چه باشد؟ انبارِ جان بیاورجان ده، دِرَم رها کن، گر عاشقِ جوادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsچو بدیدم بَرِ سیمین ز زر و سیم نَفورمکه نَفورست(۴۵) نسیمش ز کفِ سیم شماره(۴۶)(۴۵) نَفور: گریزان، متنفّر(۴۶) سیم شمار: آنکه پول نقره شمارد، مجازاً حریص----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2455, Divan e Shamsهیچ نَبُردَست کسی مُهره زِ اَنبانِ(۴۷) جهانرَنجه مَشو، زان که تو هم مُهره ز اَنبانْ نَبَریمُهره زِ اَنْبان نَبَرَم، گوهرِ ایمان بِبَرمگَر تو به جان بُخل(۴۸) کُنی، جان بَرِ جانان نَبَری(۴۷) اَنبان: کیسۀ بزرگ که از پوست دباغی‌شدۀ بز یا گوسفند درست کنند. توشه دان.(۴۸) بُخل: حسد، رشک، بخیل بودن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsحاجت نیاید ای جان، در راهِ تو قلاوزچون نور و ماهتاب است این مُهتَدی و هادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shams ندا کرد مجنون، قلاووز(۴۹) دارممرا بویِ لیلی کُنَد رهنماییچراغی است تمییز در سینه روشنرهانَد تو را از فریب و دَغایی(۴۹) قلاووز: راهنما، رهبر----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsاز صد هزار تُربه بشناخت جانِ مجنونچون بوی گور لیلی، برداشت در مُنادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsز صد گور بو کرد مجنون و بگْذشتکه در بوشِناسی بُدَش اوستایی(۵۰)(۵۰) اوستایی: مهارت، استادی----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsچون مه پیِ فَزایِش، غمگین مشو ز کاهِشزیرا ز بعدِ کاهش، چون مه در اِزدیادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2562, Divan e Shamsبیا ای مونسِ روزم، نگفتم دوش در گوشَت؟که عشرت در کمی خندد، تو کم زن(۵۱) تا بیفزایی(۵۱) کم زدن: خود را کم انگاشتن، فروتنی----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٨٨٠Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1880  قومِ دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانْشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رامِ آن کرامجُستنِ دفعِ قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1305 تیر را مَشْکَن که آن تیرِ شَهی استنیست پَرتاوی، ز شَصْتِ آگهی استما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ گُفت حقکارِ حق بر کارها دارد سَبَققرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ… ؛»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد… .»خشمِ خود بشکن، تو مشکن تیر راچشمِ خشمت خون شمارد شیر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١٣۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1305, Divan e Shamsخشتِ وجودِ مرا خُرد کن ای غم، چو گَردتا که کُنم همچو گَرد، گِردِ سوارم طوافمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsهر لحظه دسته دسته، ریحان به پیشَت آیدرُسته ز دست‌رنجت، وز خوب اعتقادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #574 من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایقِ هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی، دوا آنجا رودهر کجا پستی است، آب آنجا دودآبِ رحمت بایدت، رو پست شووانگهان خور خَمرِ رحمت، مست شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 712, Divan e Shamsشیرین چو شِکَر تو باش شاکرشاکر هر دَم شِکَر ستانَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2528  شهرِ ما فردا پُر از شِکَّر شودشِکَّر ارزانست، ارزان‌تر شوددر شَکِر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی، کوریِ صفراییانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1620, Divan e Shamsچه شِکَرفروش دارم که به من شِکَر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شِکَر ندارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsتَشنیع بر سلیمان، آری که گم شدم منگم شو چو هدهد ار تو دربندِ اِفتقادیقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۲۰ تا ۲۷Quran, Sooreh An-Naml(#27), Line #20-27«وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ.»(۲۰)«در ميان مرغان جستجو كرد و گفت: چرا هدهد را نمى‌بينم، آيا از غايب‌شدگان است؟»«لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ.»(۲۱)«به سخت‌ترين وجهى عذابش مى‌كنم يا سرش را مى‌برم، مگر آنكه براى من دليلى روشن بياورد.»«فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ.»(۲۲)«درنگش به درازا نكشيد. بيامد و گفت: به چيزى دست يافته‌ام كه تو دست نيافته بودى و از سبا برايت خبرى درست آورده‌ام.»«إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ.»(۲۳)«زنى را يافتم كه بر آنها پادشاهى مى‌كند. از هر نعمتى برخوردار است و تختى بزرگ دارد.»«وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ.»(۲۴)«ديدم كه خود و مردمش به جاى خداى يكتا آفتاب را سجده مى‌كنند. و شيطان اعمالشان را در نظرشان بياراسته است و از راهِ خدا منحرفشان كرده است، چنان كه روى هدايت نخواهند ديد.»«أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ.»(۲۵)«چرا خدايى را كه نهانِ آسمانها و زمين را آشكار مى‌كند و هر چه را پنهان مى‌داريد يا آشكار مى‌سازيد مى‌داند، سجده نكنند؟»«اللهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ.»(۲۶)«خداى يكتا كه هيچ خدايى جز او نيست. پروردگار عرش عظيم.»«قَالَ سَنَنْظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ.»(۲۷)«گفت: اكنون بنگريم كه راست گفته‌اى يا در شمارِ دروغگويانى.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2719 آفتابی در سخن آمد که خیزکه برآمد روز، بَرجه، کم ستیزتو بگویی: آفتابا کو گواه؟گویدت: ای کور از حق دیده خواهروزِ روشن، هر که او جویَد چراغعین جُستن، کوریَش دارد بلاغور نمی‌بینی، گمانی بُرده‌ایکه صباح‌ست و، تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت، فاشخامُش و، در انتظارِ فضل باش در میانِ روز گفتن: روز کو؟خویش رسوا کردنست ای روزجوصبر و خاموشی جَذوبِ(۵۲) رحمت استوین نشان جُستن نشانِ علّت استأنصِتُوا بپذیر، تا بر جانِ توآید از جانان جزای أنصِتُوا(۵۲) جَذوب: بسیار جذب کننده----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsیٰا صٰاحِبَیَّ هٰذا دیبٰاجَةُ الرَّشٰادِالصُّبْحُ قَدْ تَجَلّی حُولُوا عَنِ الرُّقاٰدِای یار من، این سرآغاز رهایی است، صبح دمید، از خواب برخیزید.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1480 مرغِ جذبه ناگهان پَرّد ز عُش(۵۳)چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش(۵۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان----------------قرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین ]مرگ[ تو را در رسد.»عطار، منطق‌الطیر The Conference of the Birds, Attar« فی التوحید باری تعالی جل و علا، حکایت عیاری که اسیر نان و نمک خورده را نکشت.»تو مباش اصلا، کمال این است و بستو ز تو لا شو، وصال این است و بستو درو گم شو حلولی این بوَدهرچه این نبوَد فضولی این بوَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsالشَّمْسُ قَدْ تَلٰالٰا مِنْ غَیْرِ اِحْتَجٰابٍوَالنَّصْرُ قَدْ تَوٰالیٰ مِنْ غَیْرِ اِجْتِهٰادِخورشید بدون حجاب درخشان شده است، پیروزی بدون تلاش و کوشش پیاپی شده است.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #384 ور ببندی چشم خود را زاحتجاب(۵۴)کار خود را کی گذارد آفتاب؟(۵۴) احتجاب: در حجاب رفتن، پوشیدگی----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1450  آن یکی در عهد داوود نَبینزد هر دانا و، پیشِ هر غَبی(۵۵)این دعا می‌کرد دایم، کِای خداثروتی بی رنج روزی کُن مراچون مرا، تو آفریدی کاهلیزخم‌خواری(۵۶)، سست‌جُنبی، مَنبلی(۵۷)بر خرانِ پشت‌ریش بی‌مُرادبار اسپان و اَستران نتوان نهادکاهلم چون آفریدی، ای مَلی(۵۸)روزی‌ام دِه هم ز راهِ کاهلیکاهلم من، سایه‌‌خُسپم در وجودخفتم اندر سایهٔ این فضل و جودکاهلان و سایه‌خُسپان را مگرروزیی بنوشته‌ای نوعی دگر؟ هر که را پایی‌ست جویَد روزییهر که را پا نیست، کُن دلسوزییرزق را می‌ران به سوی آن حَزینابر را می‌کَش به سوی هر زمین(۵۵) غَبی: گول، احمق(۵۶) زخم‌خوار: زخم خورده، صدمه دیده(۵۷) مَنبل: کاهل و تنبل(۵۸) مَلی: مخفّفِ مَلیء، به معنیِ بی‌نیاز و غنی، توانگر  ----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsاَلرُّوحُ فی الْمَطٰارِ وَ الکَأسُ فی الدَّوٰارِوَالهَمُّ فی الْفِرٰارِ و السُّکْرُ فی امْتِدٰادِجان در پرواز است و جام‌های شراب در گردش، غم و اندوه در گریز و سرمستی در تداوم است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2814, Divan e Shamsدَخَلَ الْعِشْقُ عَلَیْنا بِکُؤُوسٍ وَ عُقارٍظَهَرَ الْسُّکْرُ عَلَیْنا لِحَبیبٍ مُتَوارِعشق با شراب و جامها پیش ما آمد، از آن یارِ نهان شده برای ما سرمستی پیدا شد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3364 « دعوی کردنِ آن شخص که: خدای تعالی مرا نمی‌گیرد به گناه و جواب گفتنِ شعیب، او را.»آن یکی می‌گفت در عهدِ شُعَیبکه خدا از من بسی دیده‌ست عیبچند دید از من گناه و جُرم‌هاوز کَرَم یزدان نمی‌گیرد مراحق تعالی گفت در گوشِ شُعَیبدر جوابِ او فَصیح از راهِ غیبکه بگفتی چند کردم من گناهوز کَرَم نگرفت در جرمم اِلهعکس می‌گویی و مقلوب، ای سَفیه(۵۹)ای رها کرده ره و، بگرفته تیه(۶۰)چند چندت گیرم و، تو بی‌خَبَردر سَلاسِل(۶۱) مانده‌ای پا تا به سرزنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد، تا کور شد ز اسرارهاگر زند آن دود بر دیگِ نُویآن اثر بنماید ار باشد جُویزآنکه هر چیزی به ضِد پیدا شودبر سپیدی آن سیَه رسوا شودچون سیه شد دیگ، پس تاثیرِ دودبعد از این بر وی که بیند زود زود؟مردِ آهنگر که او زنگی(۶۲) بُوَددود را با رُوش هم‌رنگی بُوَدمردِ رومی کو کند آهنگریرویش اَبلَق(۶۳) گردد از دودآوریپس بداند زود تاثیرِ گناهتا بنالد زود گوید: ای اِلهچون کند اِصرار و بد پیشه کندخاک اندر چشمِ اندیشه کندتوبه نندیشد دگر، شیرین شودبر دلش آن جُرم، تا بی‌دین شودآن پشیمانی و یارب رفت ازوشِست(۶۴) بر آیینه زنگِ پنج تُو(۶۵)آهنش را زنگ‌ها خوردن گرفتگوهرش را زنگ، کم کردن گرفتچون نویسی کاغذِ اِسپید برآن نبشته خوانده آید در نظرچون نویسی بر سرِ بنْوشته خطفهم ناید، خواندنش، گردد غلطکان سیاهی بر سیاهی اوفتادهر دو خط شد کور و، معنیّی ندادور سوم‌باره نویسی بَر سَرشپس سیه کردی چو جانِ کافرشپس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۶۶) نظرناامیدی ها به پیشِ او نهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهیدچون شُعَیب این نکته‌ها با وی بگفتزآن دَمِ جان در دلِ او گُل شکفتجانِ او بشنید وَحیِ آسمانگفت: اگر بگْرفت ما را، کو نشان؟گفت: یا رَب دفعِ من می‌گوید(۶۷) اوآن گرفتن را نشان می‌جُوید اوگفت: سَتّارم(۶۸)، نگویم رازهاشجز یکی رمز از برای اِبتِلاش(۶۹)یک نشانِ آنکه می‌گیرم وراآنکه طاعت دارد از صوم(۷۰) و دعاوز نماز و از زَکات و غیرِ آنلیک یک ذَرّه ندارد ذوقِ جانمی‌کند طاعات و افعالِ سَنی(۷۱)لیک یک ذره ندارد چاشنیطاعتش نَغزست و، معنی نَغز(۷۲) نیجَوزها(۷۳) بسیار و، در وی مغز نیذوق باید، تا دهد طاعات، بَر(۷۴)مغز باید، تا دهد دانه، شَجَر(۷۵)دانهٔ بی‌مغز کی گردد نهال؟صورتِ بی‌جان نباشد جُز خیال(۵۹) سَفیه: نادان(۶۰) تیه: بیابان(۶۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۶۲) زنگی: سیاه پوست(۶۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید(۶۴) شِست: مخفف نشست(۶۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت(۶۶) اِکسیر: کیمیا(۶۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن(۶۸) سَتار: بسیار پوشاننده(۶۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان(۷۰) صوم: روزه(۷۱) سَنی: بلند، رفیع(۷۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف(۷۳) جَوز: گردو(۷۴) بَر: بار درخت، میوه، محصول(۷۵) شَجَر: درخت--------------------------مجموع لغات: (۱) دلق: خرقه، جامهٔ درویشی(۲) قِندیل: چراغ آویز، مجازاً خورشید و ماه(۳) سست پا: ناتوان، عاجز، زمین‌گیر(۴) یا عبادی: اشاره به آیاتی است که خطاب به بندگان مؤمن است. مانند سورهٔ زمر(۳۹)، آیهٔ ۵۳(۵) بارگیر: اسب، مَرکب(۶) جواد: بخشنده، جوانمرد، از صفات خداوند(۷) قلاوُز: راهنما، رهبر(۸) مُهتَدی: هدایت شده(۹) حادی: کسی که بر شتران آواز خواند که سریع‌تر راه بروند.(۱۰) تُربه: تربت، خاک، مزار(۱۱) تَشنیع: سرزنش، بدگویی(۱۲) اِفتقاد: جستجو، گمشده را جستن. اشاره به عدم حضور هدهد در مجلس سلیمان(ع) است. (آیات ۲۰ تا ۲۲ سوره نمل)(۱۳) کیقباد: در اینجا نماد قدرت و سلطانی است.(۱۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه(۱۵) مُعْجبی: خودبینی (۱۶) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۱۷) حَدید: آهن(۱۸) حُلَل: جمعِ حُلّه، به معنی زیورها، پیرایه ها(۱۹) عَزَّ وَ جَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند(۲۰) مُجَصَّص: گچ اندوده، گچ کاری شده(۲۱) هَون: نرمی و آسانی(۲۲) سَداد: راستی و درستی(۲۳) دَد: حیوانِ درّنده و وحشی(۲۴) فانی‌نُما: نیست نشان دهنده(۲۵) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر(۲۶) اِنکِسار: شکسته شدن، شکستگی(۲۷) صَمَد: بی‌نیاز و پاینده، از صفات خداوند(۲۸) مَمَرّ: گذرگاه، مجری، محلّ عبور(۲۹) مُسْتَقَرّ: محلّ قرار گرفتن، استوار، برقرار(۳۰) اَحْوَل: لوچ، دوبین(۳۱) سِلم: صلح، آشتی(۳۲) نِعمَ المُعین: یاوَر نیکو(۳۳) مَعدوم: نیست‌شده، نیست‌ و‌ نابود(۳۴) پنبه اندر گوش کردن: کنایه از بستن گوش و ترک شنیدن(۳۵) فِکرَت: فکر، اندیشه(۳۶) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۳۷) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.(۳۸) صَعب: سخت و دشوار(۳۹) تَک: تاختن، دویدن، حمله(۴۰) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن(۴۱) تیز: تند، شتابان(۴۲) محل: اعتبار، ارزش(۴۳) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام(۴۴) شَست: قلّاب ماهیگیری(۴۵) نَفور: گریزان، متنفّر(۴۶) سیم شمار: آنکه پول نقره شمارد، مجازاً حریص(۴۷) اَنبان: کیسۀ بزرگ که از پوست دباغی‌شدۀ بز یا گوسفند درست کنند. توشه دان.(۴۸) بُخل: حسد، رشک، بخیل بودن(۴۹) قلاووز: راهنما، رهبر(۵۰) اوستایی: مهارت، استادی(۵۱) کم زدن: خود را کم انگاشتن، فروتنی(۵۲) جَذوب: بسیار جذب کننده(۵۳) عُش: آشیانهٔ پرندگان(۵۴) احتجاب: در حجاب رفتن، پوشیدگی(۵۵) غَبی: گول، احمق(۵۶) زخم‌خوار: زخم خورده، صدمه دیده(۵۷) مَنبل: کاهل و تنبل(۵۸) مَلی: مخفّفِ مَلیء، به معنیِ بی‌نیاز و غنی، توانگر  (۵۹) سَفیه: نادان(۶۰) تیه: بیابان(۶۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله(۶۲) زنگی: سیاه پوست(۶۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید(۶۴) شِست: مخفف نشست(۶۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت(۶۶) اِکسیر: کیمیا(۶۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن(۶۸) سَتار: بسیار پوشاننده(۶۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان(۷۰) صوم: روزه(۷۱) سَنی: بلند، رفیع(۷۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف(۷۳) جَوز: گردو(۷۴) بَر: بار درخت، میوه، محصول(۷۵) شَجَر: درخت-----------------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به زیر دلقی شاهی و کیقبادیورچه ز چشم دوری در جان و سینه یادیگرچه به نقش پستی بر آسمان شدستیقندیل آسمانی نه چرخ را عمادیبستی تو هست ما را بر نیستی مطلقبستی مراد ما را بر شرط بی‌مرادیتا هیچ سست پایی در کوی تو نیایدپیش تو شیر آید شیری و شیرزادیسر را نهد به بیرون بی‌سر بر تو آیدتا بشنود ز گردون بی‌گوش یا عبادییک ماهه راه را تو بگذر برو به روزیزیرا که چون سلیمان بر بارگیر بادیدینار و زر چه باشد انبار جان بیاورجان ده درم رها کن گر عاشق جوادیحاجت نیاید ای جان در راه تو قلاوزچون نور و ماهتاب است این مهتدی و هادیمه نور و تاب خود را از جا به جا کشاندچون اشتر عرب را از جا به جای حادیاز صد هزار تربه بشناخت جان مجنونچون بوی گور لیلی برداشت در منادیچون مه پی فزایش غمگین مشو ز کاهشزیرا ز بعد کاهش چون مه در ازدیادیهر لحظه دسته دسته ریحان به پیشت آیدرسته ز دست‌رنجت وز خوب اعتقادیتشنیع بر سلیمان آری که گم شدم منگم شو چو هدهد ار تو دربند افتقادییا صاحبی هذا دیباجة الرشادالصبح قد تجلی حولوا عن الرقادای یار من، این سرآغاز رهایی است، صبح دمید، از خواب برخیزید.الشمس قد تلالا من غیر احتجابوالنصر قد توالی من غیر اجتهادخورشید بدون حجاب درخشان شده است، پیروزی بدون تلاش و کوشش پیاپی شده است.الروح فی المطار و الکأس فی الدواروالهم فی الفرار و السکر فی امتدادجان در پرواز است و جام‌های شراب در گردش، غم و اندوه در گریز و سرمستی در تداوم است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به زیر دلقی شاهی و کیقبادیورچه ز چشم دوری در جان و سینه یادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 128, Divan e Shamsما را نکنید یاد هرگزما خود هستیم یاد بی‌مابا ما دل کیقباد بنده‌ستبنده‌ست چو کیقباد بی‌مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3214 علتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلال‌‌از دل و از دیده‌‌ات بس خون رودتا ز تو این معجبی بیرون رودعلت ابلیس اناخیری بده‌ستوین مرض در نفس هر مخلوق هستحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۶۱ Poem(Qazal)# 161, Divan e Hafezغمناک نباید بود از طعن حسود ای دلشاید که چو وابینی خیر تو در این باشدمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #380 اول ای جان دفع شر موش کنوآنگهان در جمع گندم جوش کن‌‌ مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #382 گر نه موشی دزد در انبار ماستگندم اعمال چل‌ساله کجاستمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3240 کرده حق ناموس را صد من حدیدای بسی بسته به بند ناپدیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #416 بس طناب اندر گلو و تاج داربر وی انبوهی که اینک تاجدارهم‌چو گور کافران بیرون حللاندرون قهر خدا عز و جلچون قبور آن را مجصص کرده‌اندپرده پندار پیش آورده‌اندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #834 گفت حق که بندگان جفت عونبر زمین آهسته می‌رانند و هون حق تعالی فرموده است: بندگانی که مشمول یاری و عنایت حق قرار گرفته اند، در روی زمین به آهستگی و  فروتنی، (تسلیم و فضا گشایی)، گام برمی دارند.مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #838 جز عنایت که گشاید چشم راجز محبت که نشاند خشم راجهد بی‌توفیق خود کس را مباددر جهان والله اعلم بالسدادالهی که در این جهان، کسی گرفتارِ تلاشِ بیهوده (کار بی مزد یا کوشش بدون موفقیت) نشود. خداوند به راستی و درستی داناتر است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsگرچه به نقش پستی بر آسمان شدستیقندیل آسمانی نه چرخ را عمادیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۵۹۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #591 هیچ کنجی بی‏دد و بی‏دام نیستجز به خلوت‏گاه حق آرام نیست‏مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۰۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1006 احسن التقویم از عرش او فزوناحسن التقویم از فکرت برونقرآن کریم، سورهٔ التین (۹۵)، آیهٔ ۴Quran, Sooreh At-Tin(#95), Line #4«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ.»«كه ما آدمى را در نيكوتر اعتدالى بيافريديم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsبستی تو هست ما را بر نیستی مطلقبستی مراد ما را بر شرط بی‌مرادیتا هیچ سست پایی در کوی تو نیایدپیش تو شیر آید شیری و شیرزادیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۶۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #601 ما که باشیم ای تو ما را جان جانتا که ما باشیم با تو در میانما عدم‌هاییم و هستی‌های ماتو وجود مطلقی فانی‌نماما همه شیران ولی شیر علمحمله‌شان از باد باشد دم ‌به دمحمله‌شان پیدا و ناپیداست بادآنکه ناپیداست از ما کم مبادمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 323, Divan e Shamsجمله بی‌قراریت از طلب قرار توستطالب بی‌‌قرار شو تا که قرار آیدتجمله بی‌مرادیت از طلب مراد توستور نه همه مرادها همچو نثار آیدتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsبستی تو هست ما را بر نیستی مطلقبستی مراد ما را بر شرط بی‌مرادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1557, Divan e Shamsخود من جعل الهموم همااز لفظ رسول خوانده استمحدیث«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»‏«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌هایِ دنیویِ او را از میان می برد. و اگر کسی غم‌های مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۱۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3137 گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 770, Divan e Shamsز پیت مراد خود را دو سه روز ترک کردمچه مراد ماند زان پس که میسرم نیامدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4467 بی‌مرادی شد قلاووز بهشتحفت الجنة شنو ای خوش‌سرشتحدیث«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالَمْكَارِهِ، وَحُفَّتِ النّارُ بِالشَّهَواتِ.»  «بهشت در چیزهایی ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»  مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیهستی اندر نیستی بتوان نمودمال‌داران بر فقیر آرند جودمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #337 آنکه از دادش نیاید هیچ بدداند و بی‌خواهشی خود می‌دهدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsتا هیچ سست پایی در کوی تو نیایدپیش تو شیر آید شیری و شیرزادیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1389 سهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1466  چون شنیدی شرح بحر نیستیکوش دایم تا بر این بحر ایستیچونکه اصل کارگاه آن نیستی ا‌ست که خلا و بی‌نشان است و تهی ا‌ستجمله استادان پی اظهار کارنیستی جویند و جای انکسارلاجرم استاد استادان صمدکارگاهش نیستی و لا بودهر کجا این نیستی افزون‌تر استکار حق و کارگاهش آن سر استنیستی چون هست بالایین‌طبقبر همه بردند درویشان سبقمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۱۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #818 چشم حس افسرد بر نقش ممرتش ممر می‌بینی و او مستقراین دویی اوصاف دید احول استورنه اول آخر آخر اول استقرآن کریم، سورهٔ حدید (۵۷)، آیهٔ ۳Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #3«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ… ؛»«اوست اوّل و آخر... .»هی ز چه معلوم گردد این ز بعثبعث را جو کم کن اندر بعث بحثشرط روز بعث اول مردن استزآنکه بعث از مرده زنده کردن استجمله عالم زین غلط کردند راهکز عدم ترسند و آن آمد پناهاز کجا جوییم علم از ترک علماز کجا جوییم سلم از ترک سلماز کجا جوییم هست از ترک هستاز کجا جوییم سیب از ترک دستهم تو تانی کرد یا نعم المعیندیده‌ معدوم‌بین را هست‌بیندیده‌یی کو از عدم آمد پدیدذات هستی را همه معدوم دیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1019 یخرج الحی من المیت بدانکه عدم آمد امید عابدانحق تعالی زنده را از مُرده بیرون کشد. بدان که عدم مایهٔ امیدواریِ پرستشگران است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsسر را نهد به بیرون بی‌سر بر تو آیدتا بشنود ز گردون بی‌گوش یا عبادیقرآن کریم، سورهٔ زمر (۳۹)، آیهٔ ۵۳Quran, Sooreh Az-Zumar(#39), Line #53«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.»«بگو:اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۵۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #566 پنبه اندر گوش حس دون کنیدبند حس از چشم خود بیرون کنیدپنبه آن گوش سر گوش سر استتا نگردد این کر آن باطن کر استبی‌حس و بی‌گوش و بی‌فکرت شویدتا خطاب ارجعی را بشنویداگر می خواهید خطاب (به سوی من برگردید) حق تعالی را بشنوید باید از قید و بند حواسّ ظاهر و گوش ظاهر و عقل جزئی دنیا طلب رها شوید.قرآن کریم، سورهٔ فجر (۸۹)، آیات ۲۷ و ۲۸Quran, Sooreh Al-Fajr(#89), Line #27-28«يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ.»(۲۷)«ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته.»«ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً.»(۲۸)«به سوی پروردگارت در حالی که از او خشنودی و او هم از تو خشنود است، باز گرد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsیک ماهه راه را تو بگذر برو به روزیزیرا که چون سلیمان بر بارگیر بادیقرآن کریم، سورهٔ سبا (۳۴)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Saba(#34), Line #12«وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ ۖ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ ۖ وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَمَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ.»«و باد را مسخّر سليمان كرديم. بامدادان يك ماهه راه مى‌رفت و شبانگاه يك ماهه راه. و چشمه مس را برايش جارى ساختيم و گروهى از ديوها به فرمانِ پروردگارش برايش كار مى‌كردند و هر كه از آنان سر از فرمانِ ما مى‌پيچيد به او عذابِ آتشِ سوزان را مى‌چشانيديم.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #181 یک زمان کارست بگزار و بتازکار کوته را مکن بر خود درازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2552, Divan e Shamsکه بیخ بیشه جان را همه رگ‌های شیران رابداند یک به یک آن را به دیده‌ نورافزاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۱۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4123 شرط تسلیم است نه کار درازسود نبود در ضلالت ترک‌تازمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 662, Divan e Shamsسوار عشق شو وز ره میندیشکه اسب عشق بس رهوار باشدبه یک حمله تو را منزل رسانداگرچه راه ناهموار باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 862, Divan e Shamsقومی که بر براق بصیرت سفر کنندبی ابر و بی‌غبار در آن مه نظر کننددر دانه‌های شهوتی آتش زنند زودوز دامگاه صعب به یک تک عبر کنندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 243, Divan e Shamsدر پیش چون روان شدم برگرفت تیز تیزپادر پی گام تیز او چه محل باد و برق رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1549 خطوتینی بود این ره تا وصالمانده‌ام در ره ز شستت شصت سالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsدینار و زر چه باشد انبار جان بیاورجان ده درم رها کن گر عاشق جوادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsچو بدیدم بر سیمین ز زر و سیم نفورمکه نفورست نسیمش ز کف سیم شمارهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۵۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2455, Divan e Shamsهیچ نبردست کسی مهره ز انبان جهانرنجه مشو زان که تو هم مهره ز انبان نبریمهره ز انبان نبرم گوهر ایمان ببرمگر تو به جان بخل کنی جان بر جانان نبریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsحاجت نیاید ای جان در راه تو قلاوزچون نور و ماهتاب است این مهتدی و هادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsندا کرد مجنون قلاووز دارممرا بوی لیلی کند رهنماییچراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دغاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsاز صد هزار تربه بشناخت جان مجنونچون بوی گور لیلی برداشت در منادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsز صد گور بو کرد مجنون و بگذشتکه در بوشناسی بدش اوستاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsچون مه پی فزایش غمگین مشو ز کاهشزیرا ز بعد کاهش چون مه در ازدیادیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۵۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2562, Divan e Shamsبیا ای مونس روزم نگفتم دوش در گوشتکه عشرت در کمی خندد تو کم زن تا بیفزاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ١٨٨٠Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1880  قوم دیگر می‌شناسم ز اولیاکه دهانشان بسته باشد از دعااز رضا که هست رام آن کرامجستن دفع قضاشان شد حرامدر قضا ذوقی همی‌بینند خاصکفرشان آید طلب کردن خلاصمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1305 تیر را مشکن که آن تیر شهی استنیست پرتاوی ز شصت آگهی استما رمیت اذ رمیت گفت حقکار حق بر کارها دارد سبققرآن کریم، سورهٔ انفال (۸)، آیهٔ ۱۷Quran, Sooreh Al-Anfaal(#8), Line #17«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ… ؛»«و هنگامی که تیر پرتاب کردی، تو پرتاب نکردی، بلکه خدا پرتاب کرد… .»خشم خود بشکن تو مشکن تیر راچشم خشمت خون شمارد شیر رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ١٣۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1305, Divan e Shamsخشت وجود مرا خرد کن ای غم چو گردتا که کنم همچو گرد گرد سوارم طوافمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsهر لحظه دسته دسته ریحان به پیشت آیدرسته ز دست‌رنجت وز خوب اعتقادیمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #574 من نمی‌گویم مرا هدیه دهیدبلکه گفتم لایق هدیه شویدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1939 هر کجا دردی دوا آنجا رودهر کجا پستی است آب آنجا دودآب رحمت بایدت رو پست شووانگهان خور خمر رحمت مست شومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 712, Divan e Shamsشیرین چو شکر تو باش شاکرشاکر هر دم شکر ستاندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2528  شهر ما فردا پر از شکر شودشکر ارزانست ارزان‌تر شوددر شکر غلطید ای حلواییانهم‌چو طوطی کوری صفراییانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1620, Divan e Shamsچه شکرفروش دارم که به من شکر فروشدکه نگفت عذر روزی که برو شکر ندارممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsتشنیع بر سلیمان آری که گم شدم منگم شو چو هدهد ار تو دربند افتقادیقرآن کریم، سورهٔ نمل (۲۷)، آیهٔ ۲۰ تا ۲۷Quran, Sooreh An-Naml(#27), Line #20-27«وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ.»(۲۰)«در ميان مرغان جستجو كرد و گفت: چرا هدهد را نمى‌بينم، آيا از غايب‌شدگان است؟»«لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ.»(۲۱)«به سخت‌ترين وجهى عذابش مى‌كنم يا سرش را مى‌برم، مگر آنكه براى من دليلى روشن بياورد.»«فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ.»(۲۲)«درنگش به درازا نكشيد. بيامد و گفت: به چيزى دست يافته‌ام كه تو دست نيافته بودى و از سبا برايت خبرى درست آورده‌ام.»«إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ.»(۲۳)«زنى را يافتم كه بر آنها پادشاهى مى‌كند. از هر نعمتى برخوردار است و تختى بزرگ دارد.»«وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ.»(۲۴)«ديدم كه خود و مردمش به جاى خداى يكتا آفتاب را سجده مى‌كنند. و شيطان اعمالشان را در نظرشان بياراسته است و از راهِ خدا منحرفشان كرده است، چنان كه روى هدايت نخواهند ديد.»«أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ.»(۲۵)«چرا خدايى را كه نهانِ آسمانها و زمين را آشكار مى‌كند و هر چه را پنهان مى‌داريد يا آشكار مى‌سازيد مى‌داند، سجده نكنند؟»«اللهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ.»(۲۶)«خداى يكتا كه هيچ خدايى جز او نيست. پروردگار عرش عظيم.»«قَالَ سَنَنْظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ.»(۲۷)«گفت: اكنون بنگريم كه راست گفته‌اى يا در شمارِ دروغگويانى.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2719 آفتابی در سخن آمد که خیزکه برآمد روز برجه کم ستیزتو بگویی آفتابا کو گواهگویدت ای کور از حق دیده خواهروز روشن هر که او جوید چراغعین جستن کوریش دارد بلاغور نمی‌بینی گمانی برده‌ایکه صباح‌ست و تو اندر پرده‌ایکوری خود را مکن زین گفت فاشخامش و در انتظار فضل باشدر میان روز گفتن روز کوخویش رسوا کردنست ای روزجوصبر و خاموشی جذوب رحمت استوین نشان جستن نشان علت استأنصتوا بپذیر تا بر جان توآید از جانان جزای أنصتوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsیا صاحبی هذا دیباجة الرشادالصبح قد تجلی حولوا عن الرقادای یار من، این سرآغاز رهایی است، صبح دمید، از خواب برخیزید.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1480 مرغ جذبه ناگهان پرد ز عشچون بدیدی صبح شمع آنگه بکشقرآن کریم، سورهٔ حجر (۱۵)، آیهٔ ۹۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #99«وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ.»«و پروردگارت را پرستش کن، تا یقین ]مرگ[ تو را در رسد.»عطار، منطق‌الطیر The Conference of the Birds, Attar« فی التوحید باری تعالی جل و علا، حکایت عیاری که اسیر نان و نمک خورده را نکشت.»تو مباش اصلا کمال این است و بستو ز تو لا شو وصال این است و بستو درو گم شو حلولی این بودهرچه این نبود فضولی این بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsالشمس قد تلالا من غیر احتجابوالنصر قد توالی من غیر اجتهادخورشید بدون حجاب درخشان شده است، پیروزی بدون تلاش و کوشش پیاپی شده است.مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #384 ور ببندی چشم خود را زاحتجابکار خود را کی گذارد آفتابمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1450 آن یکی در عهد داوود نبینزد هر دانا و پیش هر غبیاین دعا می‌کرد دایم کای خداثروتی بی رنج روزی کن مراچون مرا تو آفریدی کاهلیزخم‌خواری سست‌جنبی منبلیبر خران پشت‌ریش بی‌مرادبار اسپان و استران نتوان نهادکاهلم چون آفریدی ای ملیروزی‌ام ده هم ز راه کاهلیکاهلم من سایه‌‌خسپم در وجودخفتم اندر سایه این فضل و جودکاهلان و سایه‌خسپان را مگرروزیی بنوشته‌ای نوعی دگرهر که را پایی‌ست جوید روزییهر که را پا نیست کن دلسوزییرزق را می‌ران به سوی آن حزینابر را می‌کش به سوی هر زمینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2935, Divan e Shamsالروح فی المطار و الکأس فی الدواروالهم فی الفرار و السکر فی امتدادجان در پرواز است و جام‌های شراب در گردش، غم و اندوه در گریز و سرمستی در تداوم است.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2814, Divan e Shamsدخل العشق علینا بکؤوس و عقارظهر السکر علینا لحبیب متوارعشق با شراب و جامها پیش ما آمد، از آن یارِ نهان شده برای ما سرمستی پیدا شد.مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3364 « دعوی کردنِ آن شخص که: خدای تعالی مرا نمی‌گیرد به گناه و جواب گفتنِ شعیب، او را.»آن یکی می‌گفت در عهد شعیبکه خدا از من بسی دیده‌ست عیبچند دید از من گناه و جرم‌هاوز کرم یزدان نمی‌گیرد مراحق تعالی گفت در گوش شعیبدر جواب او فصیح از راه غیبکه بگفتی چند کردم من گناهوز کرم نگرفت در جرمم الهعکس می‌گویی و مقلوب ای سفیهای رها کرده ره و بگرفته تیهچند چندت گیرم و تو بی‌خبردر سلاسل مانده‌ای پا تا به سرزنگ تو بر توت ای دیگ سیاهکرد سیمای درونت را تباهبر دلت زنگار بر زنگارهاجمع شد تا کور شد ز اسرارهاگر زند آن دود بر دیگ نویآن اثر بنماید ار باشد جویزآنکه هر چیزی به ضد پیدا شودبر سپیدی آن سیه رسوا شودچون سیه شد دیگ پس تاثیر دودبعد از این بر وی که بیند زود زودمرد آهنگر که او زنگی بوددود را با روش هم‌رنگی بودمرد رومی کو کند آهنگریرویش ابلق گردد از دودآوریپس بداند زود تاثیر گناهتا بنالد زود گوید ای الهچون کند اصرار و بد پیشه کندخاک اندر چشم اندیشه کندتوبه نندیشد دگر شیرین شودبر دلش آن جرم تا بی‌دین شودآن پشیمانی و یارب رفت ازوشست بر آیینه زنگ پنج توآهنش را زنگ‌ها خوردن گرفتگوهرش را زنگ کم کردن گرفتچون نویسی کاغذ اسپید برآن نبشته خوانده آید در نظرچون نویسی بر سر بنوشته خطفهم ناید خواندنش گردد غلطکان سیاهی بر سیاهی اوفتادهر دو خط شد کور و معنیی ندادور سوم‌باره نویسی بر سرشپس سیه کردی چو جان کافرشپس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‌دوا بیرون جهیدچون شعیب این نکته‌ها با وی بگفتزآن دم جان در دل او گل شکفتجان او بشنید وحی آسمانگفت اگر بگرفت ما را کو نشانگفت یا رب دفع من می‌گوید اوآن گرفتن را نشان می‌جوید اوگفت ستارم نگویم رازهاشجز یکی رمز از برای ابتلاشیک نشان آنکه می‌گیرم وراآنکه طاعت دارد از صوم و دعاوز نماز و از زکات و غیر آنلیک یک ذره ندارد ذوق جانمی‌کند طاعات و افعال سنیلیک یک ذره ندارد چاشنیطاعتش نغزست و معنی نغز نیجوزها بسیار و در وی مغز نیذوق باید تا دهد طاعات برمغز باید تا دهد دانه شجردانه بی‌مغز کی گردد نهالصورت بی‌جان نباشد جز خیال-------------------

برنامه شماره ۹۰۸ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۰ تاریخ اجرا: ۸ مارس ۲۰۲۲ - ۱۸ اسفند.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۰۸ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر چه لطیفی و زیبا لقاییبه جانِ بقا رو، ز جانِ هوایی(۱)هوا گاه سرد است و گه گرم و سوزانوفا زو چه جویی؟! ببین بی‌وفاییبدن را قفس دان، و جان مرغِ پَرّانقفس حاضر آمد، تو جانا کجایی؟در آفاقِ گردون زمانی پَریدیگذشتی بدان شه، که او را سزاییجهان چون تو مرغی ندید و نبیندکه هم فوقِ بامی و، هم در سَراییگهی پا زنی بر سرِ تاجدارانگهی دررَوی در پَلاسِ(۲) گداییگهی آفتابی، بتابی جهان راگهی همچو برقی، زمانی نپاییتو کانِ نباتی، و دل‌ها چو طوطیتو صحرایِ سبزی و جان‌ها چَراییاز این‌ها گذشتم، مبَر سایه از ماکه در باغِ دولت، گل و سروِ ماییاگر بر دلِ ما، دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گُشاییدَرآ در دلِ ما، که روشن چراغیدَرآ در دو دیده، که خوش توتیاییاگر لشکرِ غم سیاهی درآردتو خورشیدِ رزمی و صاحب لَوایی(۳)شدم در گلستان و با گل بگفتمجَهاز از کی داری؟ که لَعلین قَبایی(۴)مرا گفت: بو کن، به بو خود شناسیچو مجنونِ عشقی و صاحب صفاییچو مجنون بیامد به وادیِّ لیلیکه یابد نسیمش ز بادِ صباییبگفتند: لیلی، شما را بقا بادببین بر تبارش، لباسِ عزاییپس آن تلخ‌کامه(۵) بِدَرّید جامهبغلطید در خون ز بی‌دست و پاییهمی‌کوفت سَر را به هر سنگ و هر دربسی کرد نوحه، بسی دست‌خایی(۶)همی‌کوفت بر سر که تاجت کجا شد؟همی‌کوفت بر دل، که صیدِ بلاییدرازست قصه، تو خود این بدانیتپش‌هایِ ماهی ز بی‌استقایی(۷)چو با خویش آمد، بپرسید مجنونکه گورش نشان دِه، که بادَش فضاییبگفتند شب بود و تاریک و گم شدبس افتد از این‌ها ز سوءُ القَضایی(۸)ندا کرد مجنون، قلاووز(۹) دارممرا بویِ لیلی کُنَد رهنماییچو یعقوبِ وقتم، یقین بویِ یوسفز صدساله راهم، رساند دواییمشامِ محمّد به ما داد صِلّه(۱۰)کشیم از یمن خوش نسیمِ خدایی*ز هر گور کف کف همی‌برد خاکیبه بینی و می‌جست از آن مُشک‌ سایی(۱۱)مثالِ مریدی که او شیخ جویدکشد از دهان‌ها، دمِ اولیاییبِجو بویِ حق از دهانِ قلندر(۱۲)به جِد چون بجویی، یقین مَحْرَم آییز جرعه‌ست این بو، نه از خاکِ تیرهکه در خاک افتاد جرعهٔ وَلایی(۱۳)به مجنون تو بازآ، و این را رها کنکه شد خیره چشمم ز شمسُ‌الضّیایی(۱۴)ضعیف است در قرصِ خورشید، چشممولی مه دهد بر شُعاعش گواییکجا عشق ذوالنّون(۱۵)، کجا عشقِ مجنونولی این نشان است از آن کبریاییچو موسی که نگرفت پستانِ دایهکه با شیرِ مادر بُدَش آشنایی(۱۶)ز صد گور بو کرد مجنون و بگذشتکه در بوشناسی(۱۷) بُدَش اوستایی(۱۸)چراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دَغاییبیاورد بویش سویِ گورِ لیلیبزد نعره‌ای و فُتاد آن فنایی(۱۹)همان بو شکفتش، همان بو بکشتشبه یک نَفْخه(۲۰) حَشْری(۲۱)، به یک نَفْخه لایی(۲۲)به لیلی رسید او، به مولیٰ رسد جانزمین شد زمینی، سما شد سماییشما را هوایِ خدای است، لیکنخدا کی گذارد شما را شمایی؟گروهی ز پشّه که جویند صَرصَر(۲۳)بُوَد جذبِ صرصر، که کرد اقتضاییکه صرصر به پشّه دلِ پیل بخشدرهاند ز خویشش به حسنُ الجزایی(۲۴)بیان کردمی رونقِ لاله‌زارشولی برنتابد دلِ لالَکایی(۲۵)چمن خود بگوید تو را بی‌زبانیصَلا، در چمن رو، که اهلِ صَلایی* اشاره است به حدیث پیامبر که فرمودند:«من از جانب یمن بوی خدا می‌شنوم. و این سخن را دربارهٔ اویس قرنی می‌فرمود.»(۱) جانِ هوایی: جان حیوانی که به تنفّس قایم است، جانِ فانی، مجازاً جانی که بر اساس خواستن منِ ذهنی و همانیدن با چیزهای این جهان تشکیل می‌شود.(۲) پَلاس: جامه پشمینه و خشن که درویشان پوشند.(۳) لَوا: پرچم، صاحب لَوا: امیر، فرمانروا(۴) لَعلین قَبا: سرخ جامه، دارای جامهٔ خونین(۵) تلخ‌کامه: نامراد، تلخ‌کام، ناکام(۶) دست خاییدن: اظهار ندامت(۷) ‌استقا: آب خواستن، طلبِ آب(۸) سوءُ القَضا: قضا و سرنوشت بد(۹) قلاووز: راهنما، رهبر(۱۰) صلّه: صله دادن، احسان کردن کسی را به مالی.(۱۱) مُشک‌ سای: مُشک ساینده، کنایه از معطر و خوشبوی(۱۲) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور(۱۳) وَلا: محبت، دوستی، ملک و پادشاهی(۱۴) شمسُ الضّیا: پرتو خورشید(۱۵) ذوالنّون: از عرفای معروف(۱۶) اشاره به آن است که موسی‌(ع) در کودکی جز از مادر خود از هیچ زنی شیر نمی خورد.(۱۷) بوشناسی: حالت کسی که شامّهٔ قوی دارد.(۱۸) اوستایی: مهارت، استادی(۱۹) فنایی: فانی، فنا شده(۲۰) نفخه: دَم، نَفَس(۲۱) حشر: رستاخیز، زنده شدن(۲۲) لا: در اینجا لا شدن، مردن، از میان رفتن(۲۳) صَرصَر: باد تند(۲۴) حسنُ الجزا: بهترین پاداش(۲۵) لالَکا: نوعی کفش، مجازاً گدای ژنده‌ پوش----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر چه لطیفی و زیبا لقاییبه جانِ بقا رو، ز جانِ هواییهوا گاه سرد است و گه گرم و سوزانوفا زو چه جویی؟! ببین بی‌وفاییبدن را قفس دان، و جان مرغِ پَرّانقفس حاضر آمد، تو جانا کجایی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را، بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را، باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #773 از خدا غیرِ خدا را خواستنظَّنِ افزونی‌ست و کُلّی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ باللهلیکَش این دانش و کِفایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناس صحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اِژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حَذَردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت مُفتیِّ(۲۶) ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری، مجرم شویور ضرورت هست، هم پرهیز بهور خوری، باری ضَمانِ(۲۷) آن بده(۲۶) مُفتی: فتوا دهنده(۲۷) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #496 چون نباشد قوتّی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۲۸) آسان بِجِه(۲۹)(۲۸) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۹) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن.----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #3494  خلق در زندان نشسته، از هواستمرغ را پَرها ببسته، از هواستماهی اندر تابهٔ‌ گرم، از هواسترفته از مستوریان(۳۰) شرم، از هواستخشم شِحنه(۳۱) شعلهٔ نار، از هواستچارمیخ و هیبتِ دار، از هواست(۳۰) مستور: پاکدامن(۳۱) شِحنه: داروغه، مأمور----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #338 چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1453 قبله کردم من همه عمر از حَوَلآن خیالاتی که گم شد در اَجَل مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3977 مرغ جانش موش شد سوراخ‌جوچون شنید از گُربگان او عَرِّجُوا(۳۲)(۳۲) عَرِّجُوا: عروج کنید----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1687 گفت: می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناهِ خویش رامن شکستم حرمتِ اَیمانِ(۳۳) اوپس یمینم(۳۴) بُرد دادِستانِ اومن شکستم عهد و، دانستم بَدستتا رسید آن شومیِ جُرأت به دستدستِ ما و، پایِ ما و، مغز و پوستباد ای والی فِدایِ حُکمِ دوستقِسمِ من بود این، تو را کردم حَلالتو ندانستی، تو را نَبْوَد وَبالوآن که او دانست، او فرمان‌ْرواستبا خدا سامانِ پیچیدن کجاست؟ای بسا مرغی پَریده دانه‌جُوکه بُریده حلقِ او هم حلق اوای بسا مرغی ز معده وز مَغَص(۳۵)بر کنارِ بام، محبوسِ قفسای بسا ماهی در آبِ دُورْدستگَشته از حرصِ گلو، مأخوذِ شَست(۳۶)ای بسا مستورِ در پرده بُدهشومیِ فَرْج(۳۷) و، گلو رسوا شدهای بسا قاضیِّ حِبْرِ(۳۸) نیکْ‌خواز گلو و رشوتی او زردْرُوحدیث«لَعَنَ اللُه الراشیَ و الْمُرْتَشیَ.»«لعنت کناد خدا، رشوه دهنده و رشوه گیرنده را.»بلک در هاروت و ماروت آن شراباز عُروجِ چرخشان شد سدِّ باببایزید از بهرِ این کرد احترازدید در خود کاهلی اندر نمازاز سبب اندیشه کرد آن ذُولُبابدید علّت، خوردنِ بسیار از آبگفت: تا سالی نخواهم خورد آبآنچنان کرد و، خدایش داد تاباین کمینه جهدِ او بُد بهرِ دینگشت او سلطان و قُطبُ العارفینچون بُریده شد برای حلق، دستمردِ زاهد را درِ شَکْوی ببستشیخِ اَقْطَع گشت نامش پیشِ خلقکرد معروفش بدین آفاتِ حلق(۳۳) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۳۴) یَمین: دست راست(۳۵) مَغَص: دردِ شكم. پیچش ناف و شکم، منظور پیچش و مالشی است که بر اثر گرسنگی پدید می‌آید.(۳۶) شَست: قلّاب ماهیگیری(۳۷) فَرْج: لفظاً به معنی شکاف است و کنایه از اندام تناسلی زن و مرد.(۳۸) حِبْر: دانشمند، عالم----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3787 آنکه بیند او مُسَبِّب را عیانکی نهد دل بر سبب‌هایِ جهان؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سبب ها دیده‌يیدر سبب، از جهل بر چفسیده‌‌يی(۳۹)با سبب‌ها از مُسبِّب غافلیسویِ این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت، بَر سَر می‌زنیربَّنا و ربَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سویِ سببچون ز صُنعم(۴۰) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۴۱)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۴۲)، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستحضرت پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده ای واقف است می فرماید: هرگاه تو را به عالم اسباب باز گردانم، دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می بری. کار تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #156«وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»«و رحمت من همه چيز را دربرمى‌گيرد… .»ننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا(۳۹) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۴۰) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۴۱) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۴۲) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1339  این پشیمانی قضای دیگرستاین پشیمانی بِهِل حق را پَرَستور کنی عادت پشیمان خور شویزین پشیمانی پشیمان‌تر شوینیم عمرت در پریشانی رودنیم دیگر در پشیمانی رودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2624 نه که ما را دستِ فضلش کاشته است؟از عدم ما را نه او برداشته است؟ای بسا کز وی نوازش دیده‌ایمدر گلستانِ رضا گردیده‌ایمبر سَرِ ما دستِ رحمت می‌نهادچشمه‌های لطف از ما می‌گشادوقت طِفلی‌ام که بودم شیرْجُوگاهوارم را که جنبانید، اواز که خوردم شیر، غیرِ شیرِ او؟کی مرا پرورد جُز تدبیرِ او؟خوی، کآن با شیر رفت اندر وجودکی توان آن را ز مردم واگشود؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1421 یا چو مستغرق شدی در عشق خرآن کدو پنهان بماندت از نظرظاهر صنعت بدیدی ز اوستاداوستادی برگرفتی شاد شادای بسا زراق گول بی‌وقوفاز ره مردان ندیده غیرِ صوفای بسا شوخان ز اندک احترافاز شهان ناموخته جز گفت و لافهر یکی در کف عصا که موسی‌اممی‌دمد بر ابلهان که عیسی‌امآه از آن روزی که صدق صادقانباز خواهد از تو سنگ امتحانآخر از استاد باقی را بپرساین حریصان جمله کورانند و خرسجمله جستی باز ماندی از همهصید گرگانند این ابله رمهصورتی بشنیده گشتی ترجمانبی‌خبر از گفت خود چون طوطیانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1366 ای بسا سرمستِ نار و نارجُوخویشتن را نورِ مطلق داند اوجز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حقبا رهش آرَد، بگردانَد ورقتا بداند کآن خیالِ نارِیه(۴۳)در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۴۳) نارِیه: آتشین----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3246 ای بسا کفّار را سودایِ دینبندِ او ناموس و کِبر و آن و اینبندِ پنهان، لیک از آهن بَتَربندِ آهن را بِدَرّانَد تبربندِ آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 322, Divan e Shamsاز حدِ خاک تا بشر چند هزار منزِلَستشهر به شهر بُردَمت، بر سر رَه نَمانَمَتهیچ مگو و کَف مکن، سر مگشای دیگ رانیک بجوش و صبر کن، زان که همی پَزانَمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4178 ای نخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستیّ و، نه خود مانَد تو رامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1388 قوّت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قافسهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندعبارت عرفانی«برکندن کوها با سوزن آسانتر از زدودن صفت کبر از قلب است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1768 لا شَک(۴۴)، این تَرکِ هوا تلخی دِه استلیک از تلخیِّ بُعدِ حق بِه استگر جِهاد و صَوم(۴۵) سخت است و خشنلیک این بهتر ز بُعدِ مُمتَحِن(۴۶)رنج کی مانَد دَمی که ذُوالـْمِنَن(۴۷)گویدت: چونی؟ تو ای رنجورِ منور نگوید، کِت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوقِ تو پرسش کردن استآن مَلیحان(۴۸) که طبیبانِ دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اند(۴۴) لا شَک: بدون شک، بی تردید(۴۵) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۴۶) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۴۷) ذُوالـْمِنَن: صاحب منت‌ها، صاحب عطاها، از صفات خداوند(۴۸) مَلیح: نمکین، زیبا----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsدر آفاقِ گردون زمانی پَریدیگذشتی بدان شه، که او را سزاییجهان چون تو مرغی ندید و نبیندکه هم فوقِ بامی و، هم در سَراییگهی پا زنی بر سرِ تاجدارانگهی دررَوی در پلاسِ گداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsتو چه دانی، تو چه دانی که چه کانی و چه جانی؟که خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4582 این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشو ای تن ازین جان هر دو دست مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #352 ما نَه مرغانِ هوا، نه خانگیدانهٔ ما دانهٔ بی‌دانگیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی، می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3772 تو بَطی، بر خشک و بر تر زنده‏یینی چو مرغِ خانه، خانه گنده‏ییتو ز کَرَّمْنٰا بَنی آدم شَهیهم به خشکی، هم به دریا پا نهیتو به اقتضای قول حضرت حق تعالی: «ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم.» پادشاه به شمار می روی، زیرا هم در خشکی گام می نهی و هم در دریا.که حَمَلْنٰاهُمْ عَلَی الْبَحْری به جاناز حَمَلْنٰاهُمْ عَلَی الْبَر، پیش رانتو از حیث روح، مشمول معنای این آیه هستی: «آنان را بر دریا حمل کردیم.» از عالم خاک و ماده در گذر و به سوی دریای معنی بشتاب.قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلً.»«به راستی که فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب] مراد روانه داشتیم و به ایشان از پاکیزه‌ها روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آنچه آفریده‌ایم چنانکه باید و شاید برتری بخشیدیم‌.»مر ملایک را سوی بَر(۴۹)، راه نیستجنسِ حیوان هم ز بَحر، آگاه نیستتو به تن حیوان، به جانی از مَلَک(۵۰)تا رَوی هم بر زمین، هم بر فَلَکتا به ظاهر مِثْلُکُم باشد بشربا دلِ یُوحیٰ اِلَیْهِ دیدهْ‌ورهمینطور آن بصیر و روشن بینی که به او وحی می شود، بر حسب ظاهر مانند همه شما آدمیان، آدمی معمولی بوده است.قرآن کریم، سورهٔ كهف (۱۸)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #110«قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا.»«بگو: جز این نیست که من مانند شما بشری هستم که به من وحی می‌رسد که خدای شما خدای یکتاست، پس هر کس به لقای (رحمت) پروردگارش امیدوار است باید نیکوکار شود و هرگز در پرستش خدایش احدی را با او شریک نگرداند.»قالبِ خاکی فتاده بر زمینروحِ او گردان بر آن چرخِ بَرین(۴۹) بَر: خشکی(۵۰) مَلَک: فرشته----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsگهی آفتابی، بتابی جهان راگهی همچو برقی، زمانی نپاییتو کانِ نباتی، و دل‌ها چو طوطیتو صحرایِ سبزی و جان‌ها چراییاز این‌ها گذشتم، مبَر سایه از ماکه در باغِ دولت، گل و سروِ ماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 45, Divan e Shamsجوهریی و لعلِ کان، جانِ مکان و لامکاننادرهٔ زمانه‌ای، خلق کجا و تو کجا؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر بر دلِ ما، دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گُشاییدَرآ در دلِ ما، که روشن چراغیدَرآ در دو دیده، که خوش توتیاییاگر لشکرِ غم سیاهی درآردتو خورشیدِ رزمی و صاحب لَواییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3073 قفل زفتست(۵۱) و گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضاذرّه ذرّه گر شود مفتاح‌هااین گشایش نیست جز از کبریا(۵۱) زَفت: ستبر، بزرگ----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsشدم در گلستان و با گل بگفتمجَهاز از کی داری؟ که لَعلین قَباییمرا گفت: بو کن، به بو خود شناسیچو مجنونِ عشقی و صاحب صفاییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #373 هست بر زلف و رُخ از جُرعه‌ش نشانخاک را شاهان همی‌ لیسند از آنجُرعهٔ حُسن‌ست اندر خاکِ کَش(۵۲)که به صد دل(۵۳) روز و شب می‌بوسی‌اشجُرعهٔ خاک‌آمیز چون مجنون کندمر تو را تا صافِ او خود چون کند؟(۵۲) کَش: خوب، زیبا(۵۳) به صد دل: با رغبت و شیفتگیِ کامل----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #305 ای خدایِ بی‌نظیر ایثار کنگوش را چون حلقه دادی زین سخُنگوشِ ما گیر و بدآن مجلس کَشانکز رَحیقت(۵۴) می‌خورند آن سَرخوشان(۵۵)چون به ما بویی رَسانیدی از اینسَرمَبَند آن مُشک را ای رَبِّ دین(۵۴) رَحیق: شراب صاف و زلال، باده ناب(۵۵) سَرخوش: سرمست، شادمان----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #84 پاک سُبحانی که سیبستان(۵۶) کنددر غَمامِ(۵۷) حرفشان پنهان کنندزین غَمامِ بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی، کز سیب نآید غیرِ بویباری، افزون کَش تو این بو را به هوشتا سویِ اصلت بَرَد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زُکامتن بپوش از باد و بُودِ سردِ عامتا نَینداید(۵۸) مَشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردتر(۵۶) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۵۷) غَمام: لفظاً به معنی ابر است، در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۵۸) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتنِ بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجابِ دل است.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsچو مجنون بیامد به وادیِّ لیلیکه یابد نسیمش ز بادِ صباییبگفتند: لیلی، شما را بقا بادببین بر تبارش، لباسِ عزاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4466 عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویشباخبر گشتند از مولایِ خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsپس آن تلخ‌کامه بِدَرّید جامهبغلطید در خون ز بی‌دست و پاییهمی‌کوفت سَر را به هر سنگ و هر دربسی کرد نوحه، بسی دست‌خاییهمی‌کوفت بر سر که تاجت کجا شد؟همی‌کوفت بر دل، که صیدِ بلاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1450 راست گفتست آن سپهدارِ بشر که هر آنکه کرد از دنیا گذر نیستش درد و دریغ و غَبنِ(۵۹) موت بلکه هستش صد دریغ از بهرِ فوت که چرا قبله نکردم مرگ را؟مخزن هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آنرو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته اند.»(۵۹) غَبنِ: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد.----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۰۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #604 زین بفرموده‌ست آن آگه رسولکه هر آنکه مُرد و‌ کرد از تن نزول نَبْود او را حسرتِ نُقلان و موتلیک باشد حسرتِ تقصیر و‌ فوتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsندا کرد مجنون، قلاووز دارممرا بویِ لیلی کُنَد رهنماییچو یعقوبِ وقتم، یقین بویِ یوسفز صدساله راهم، رساند دواییمشامِ محمّد به ما داد صِلّهکشیم از یمن خوش نسیمِ خداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 485, Divan e Shamsندا همی‌رسدم از نقیبِ حکمِ ازلکه گِرد خویش مجو کاین سبب نه ز اکنونستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #181 یک زمان کار است بگزار و بتاز کارِ کوته را مکن بر خود دراز خواه در صد سال، خواهی یک زماناین امانت واگُزار(۶۰) و وارهانقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمّلِ آن سر باز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»(۶۰) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsز هر گور کف کف همی‌برد خاکیبه بینی و می‌جُست از آن مُشک‌ ساییمثالِ مریدی که او شیخ جویَدکَشَد از دهان‌ها، دمِ اولیاییبِجو بویِ حق از دهانِ قلندربه جِد چون بجویی، یقین مَحْرَم آییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2588 هر کجا بینی برهنه و بی‌نوادان که او بگریخته است از اوستاتا چنان گردد که می‌خواهد دلشآن دلِ کورِ بد بی‌حاصلشگر چنین گشتی که اُستا خواستیخویش را و خویش را آراستیهر که از اُستا گریزد در جهاناو ز دولت می‌گریزد، این بدانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2880 هر چه گوید مردِ عاشق، بویِ عشقاز دهانش می‌جَهد در کویِ عشق گر بگوید فقه، فقر آید همه بویِ فقر آید از آن خوش دَمْدَمهور بگوید کُفر، دارد بویِ دینور به شَک گوید، شَکَش گردد یقینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsکجا عشق ذوالنّون، کجا عشقِ مجنونولی این نشان است از آن کبریاییچو موسی که نگرفت پستانِ دایهکه با شیرِ مادر بُدَش آشناییز صد گور بو کرد مجنون و بگذشتکه در بوشناسی بُدَش اوستاییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #569 می‌فزاید در وسایط(۶۱) فلسفی(۶۲)از دلایل باز برعکسش صَفی(۶۳)این گریزد از دلیل و از حجاباز پی مَدْلُول(۶۴) سر برده به جیبگر دُخان(۶۵) او را دلیل آتش استبی دُخان ما را در آن آتش خوش است خاصه آن آتش که از قرب وَلا(۶۶)از دُخان نزدیک‌تر آمد به ماقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آيهٔ ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #16«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«و ما از رگ گردن او، به او نزدیک تریم.»(۶۱) وسایط: جمع واسطه(۶۲) فلسفی: منسوب به فلسفه، فیلسوف، من ذهنی(۶۳) صَفی: مراد از صفی همان صافی است، خالص، انسان زنده به حضور(۶۴) مَدْلُول: دلالت کرده شده، رهنمون شده(۶۵) دُخان: دود(۶۶) وَلا: دوستی و محبت----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2970 هر که در روز اَلَست آن شیر خَورْدهمچو موسیٰ شیر را تَمییز کردقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #12«وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ.» «پستان همه دايگان را از پيش بر او حرام كرده بوديم. آن زن گفت: آيا مى‌خواهيد شما را به خانواده‌اى راهنمايى كنم كه او را برايتان نگه دارند و نيكخواهش باشند؟»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #593 آن تنی را که بُوَد در جان خَلَلخوش نگردد گر بگیری در عسلاین کسی داند که روزی زنده بوداز کفِ این جانِ جان، جامی ربودوآنکه چشمِ او ندیدست آن رُخانپیشِ او، جانست این تَفِّ دخانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsچراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دَغاییبیاورد بویش سویِ گورِ لیلیبزد نعره‌ای و فتاد آن فناییهمان بو شکفتش، همان بو بکشتشبه یک نَفْخه حَشْری، به یک نَفْخه لاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2626 قبله را چون کرد دستِ حق عَیانپس، تَحَرّی(۶۷) بعد ازین مَردود دانهین بگردان از تَحَرّی رو و سَرکه پدید آمد مَعاد و مُستَقَرّ(۶۸)یک زمان زین قبله گر ذاهِل(۶۹) شویسُخره(۷۰) هر قبله باطل شویچون شوی تمییزدِه(۷۱) را ناسپاسبِجهَد از تو خَطرَتِ(۷۲) قبله شناس(۶۷) تَحَرّی: جستجو(۶۸) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۶۹) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۷۰) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۷۱) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۷۲) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsبه لیلی رسید او، به مولیٰ رسد جانزمین شد زمینی، سما شد سماییشما را هوایِ خدای است، لیکنخدا کی گذارد شما را شمایی؟گروهی ز پشّه که جویند صَرصَربُوَد جذبِ صرصر، که کرد اقتضاییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #47 حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرْپاشت(۷۳)، سویِ مشرق روان(۷۳) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.------------------------مجموع لغات: (۱) جانِ هوایی: جان حیوانی که به تنفّس قایم است، جانِ فانی، مجازاً جانی که بر اساس خواستن منِ ذهنی و همانیدن با چیزهای این جهان تشکیل می‌شود.(۲) پَلاس: جامه پشمینه و خشن که درویشان پوشند.(۳) لَوا: پرچم، صاحب لَوا: امیر، فرمانروا(۴) لَعلین قَبا: سرخ جامه، دارای جامهٔ خونین(۵) تلخ‌کامه: نامراد، تلخ‌کام، ناکام(۶) دست خاییدن: اظهار ندامت(۷) ‌استقا: آب خواستن، طلبِ آب(۸) سوءُ القَضا: قضا و سرنوشت بد(۹) قلاووز: راهنما، رهبر(۱۰) صلّه: صله دادن، احسان کردن کسی را به مالی.(۱۱) مُشک‌ سای: مُشک ساینده، کنایه از معطر و خوشبوی(۱۲) قَلَندَر: صوفی، انسان زنده به حضور(۱۳) وَلا: محبت، دوستی، ملک و پادشاهی(۱۴) شمسُ الضّیا: پرتو خورشید(۱۵) ذوالنّون: از عرفای معروف(۱۶) اشاره به آن است که موسی‌(ع) در کودکی جز از مادر خود از هیچ زنی شیر نمی خورد.(۱۷) بوشناسی: حالت کسی که شامّهٔ قوی دارد.(۱۸) اوستایی: مهارت، استادی(۱۹) فنایی: فانی، فنا شده(۲۰) نفخه: دَم، نَفَس(۲۱) حشر: رستاخیز، زنده شدن(۲۲) لا: در اینجا لا شدن، مردن، از میان رفتن(۲۳) صَرصَر: باد تند(۲۴) حسنُ الجزا: بهترین پاداش(۲۵) لالَکا: نوعی کفش، مجازاً گدای ژنده‌ پوش(۲۶) مُفتی: فتوا دهنده(۲۷) ضَمان: تعهد کردن، به عهده گرفتن(۲۸) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۹) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن(۳۰) مستور: پاکدامن(۳۱) شِحنه: داروغه، مأمور(۳۲) عَرِّجُوا: عروج کنید(۳۳) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند(۳۴) یَمین: دست راست(۳۵) مَغَص: دردِ شكم. پیچش ناف و شکم، منظور پیچش و مالشی است که بر اثر گرسنگی پدید می‌آید.(۳۶) شَست: قلّاب ماهیگیری(۳۷) فَرْج: لفظاً به معنی شکاف است و کنایه از اندام تناسلی زن و مرد.(۳۸) حِبْر: دانشمند، عالم(۳۹) چفسیده‌‌يی: چسبیده‌ای(۴۰) صُنع: آفرینش، آفریدن، عمل، کار، نیکی کردن، احسان(۴۱) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب(۴۲) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده اند، باز گردند.(۴۳) نارِیه: آتشین(۴۴) لا شَک: بدون شک، بی تردید(۴۵) صَوم: روزه، روزه گرفتن(۴۶) مُمتَحِن: امتحان‌ کننده(۴۷) ذُوالـْمِنَن: صاحب منت‌ها، صاحب عطاها، از صفات خداوند(۴۸) مَلیح: نمکین، زیبا(۴۹) بَر: خشکی(۵۰) مَلَک: فرشته(۵۱) زَفت: ستبر، بزرگ(۵۲) کَش: خوب، زیبا(۵۳) به صد دل: با رغبت و شیفتگیِ کامل(۵۴) رَحیق: شراب صاف و زلال، باده ناب(۵۵) سَرخوش: سرمست، شادمان(۵۶) سیبستان: سیب زار، باغ سیب(۵۷) غَمام: لفظاً به معنی ابر است، در اینجا یعنی حجاب و پوشش(۵۸) نَینداید: از مصدر انداییدن به معنی کاهگل گرفتنِ بام و دیوار. در اینجا مجازاً به معنی حجابِ دل است.(۵۹) غَبنِ: زیان آوردن در معامله، زیان دیدن در داد و ستد(۶۰) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن(۶۱) وسایط: جمع واسطه(۶۲) فلسفی: منسوب به فلسفه، فیلسوف، من ذهنی(۶۳) صَفی: مراد از صفی همان صافی است، خالص، انسان زنده به حضور(۶۴) مَدْلُول: دلالت کرده شده، رهنمون شده(۶۵) دُخان: دود(۶۶) وَلا: دوستی و محبت(۶۷) تَحَرّی: جستجو(۶۸) مُستَقَرّ: محل استقرار، جای گرفته، ساکن، قائم(۶۹) ذاهِل: فراموش کننده، غافل(۷۰) سُخره: ذلیل، مورد مسخره، کار بی مزد(۷۱) تمییزدِه: کسی که دهنده قوّه شناخت و معرفت است(۷۲) خَطْرَت: قوه تمییز، آنچه که بر دل گذرد، اندیشه(۷۳) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر چه لطیفی و زیبا لقاییبه جان بقا رو ز جان هواییهوا گاه سرد است و گه گرم و سوزانوفا زو چه جویی ببین بی‌وفاییبدن را قفس دان و جان مرغ پرانقفس حاضر آمد تو جانا کجاییدر آفاق گردون زمانی پریدیگذشتی بدان شه که او را سزاییجهان چون تو مرغی ندید و نبیندکه هم فوق بامی و هم در سراییگهی پا زنی بر سر تاجدارانگهی درروی در پلاس گداییگهی آفتابی بتابی جهان راگهی همچو برقی زمانی نپاییتو کان نباتی و دل‌ها چو طوطیتو صحرای سبزی و جان‌ها چراییاز این‌ها گذشتم مبر سایه از ماکه در باغ دولت گل و سرو ماییاگر بر دل ما دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گشاییدرآ در دل ما که روشن چراغیدرآ در دو دیده که خوش توتیاییاگر لشکر غم سیاهی درآردتو خورشید رزمی و صاحب لواییشدم در گلستان و با گل بگفتمجهاز از کی داری که لعلین قباییمرا گفت بو کن به بو خود شناسیچو مجنون عشقی و صاحب صفاییچو مجنون بیامد به وادی لیلیکه یابد نسیمش ز باد صباییبگفتند لیلی شما را بقا بادببین بر تبارش لباس عزاییپس آن تلخ‌کامه بدرید جامهبغلطید در خون ز بی‌دست و پاییهمی‌کوفت سر را به هر سنگ و هر دربسی کرد نوحه بسی دست‌خاییهمی‌کوفت بر سر که تاجت کجا شدهمی‌کوفت بر دل که صید بلاییدرازست قصه تو خود این بدانیتپش‌های ماهی ز بی‌استقاییچو با خویش آمد بپرسید مجنونکه گورش نشان ده که بادش فضاییبگفتند شب بود و تاریک و گم شدبس افتد از این‌ها ز سوء القضاییندا کرد مجنون قلاووز دارممرا بوی لیلی کند رهنماییچو یعقوب وقتم یقین بوی یوسفز صدساله راهم رساند دواییمشام محمد به ما داد صلهکشیم از یمن خوش نسیم خدایی*ز هر گور کف کف همی‌برد خاکیبه بینی و می‌جست از آن مشک‌ ساییمثال مریدی که او شیخ جویدکشد از دهان‌ها دم اولیاییبجو بوی حق از دهان قلندربه جد چون بجویی یقین محرم آییز جرعه‌ست این بو نه از خاک تیرهکه در خاک افتاد جرعه ولاییبه مجنون تو بازآ و این را رها کنکه شد خیره چشمم ز شمس‌الضیاییضعیف است در قرص خورشید چشممولی مه دهد بر شعاعش گواییکجا عشق ذوالنون کجا عشق مجنونولی این نشان است از آن کبریاییچو موسی که نگرفت پستان دایهکه با شیر مادر بدش آشناییز صد گور بو کرد مجنون و بگذشتکه در بوشناسی بدش اوستاییچراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دغاییبیاورد بویش سوی گور لیلیبزد نعره‌ای و فتاد آن فناییهمان بو شکفتش همان بو بکشتشبه یک نفخه حشری به یک نفخه لاییبه لیلی رسید او به مولی رسد جانزمین شد زمینی سما شد سماییشما را هوای خدای است لیکنخدا کی گذارد شما را شماییگروهی ز پشه که جویند صرصربود جذب صرصر که کرد اقتضاییکه صرصر به پشه دل پیل بخشدرهاند ز خویشش به حسن الجزاییبیان کردمی رونق لاله‌زارشولی برنتابد دل لالکاییچمن خود بگوید تو را بی‌زبانیصلا در چمن رو که اهل صلایی* اشاره است به حدیث پیامبر که فرمودند:«من از جانب یمن بوی خدا می‌شنوم. و این سخن را دربارهٔ اویس قرنی می‌فرمود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر چه لطیفی و زیبا لقاییبه جان بقا رو ز جان هواییهوا گاه سرد است و گه گرم و سوزانوفا زو چه جویی ببین بی‌وفاییبدن را قفس دان و جان مرغ پرانقفس حاضر آمد تو جانا کجاییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2436, Divan e Shamsمن از عدم زادم تو را بر تخت بنهادم تو راآیینه‌ای دادم تو را باشد که با ما خو کنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #773 از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناس صحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۳۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #530 گفت مفتی ضرورت هم توییبی‌ضرورت گر خوری مجرم شویور ضرورت هست هم پرهیز بهور خوری باری ضمان آن بدهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #496 چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #3494 خلق در زندان نشسته از هواستمرغ را پرها ببسته از هواستماهی اندر تابه گرم از هواسترفته از مستوریان شرم از هواستخشم شحنه شعله نار از هواستچارمیخ و هیبت دار از هواستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #338 چون فدای بی‌وفایان می‌شویاز گمان بد بدان سو می‌رویمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1453 قبله کردم من همه عمر از حولآن خیالاتی که گم شد در اجل مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۹۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3977 مرغ جانش موش شد سوراخ‌جوچون شنید از گربگان او عرجوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1687 گفت می‌دانم سبب این نیش رامی‌شناسم من گناه خویش رامن شکستم حرمت ایمان اوپس یمینم برد دادستان اومن شکستم عهد و دانستم بدستتا رسید آن شومی جرأت به دستدست ما و پای ما و مغز و پوستباد ای والی فدای حکم دوستقسم من بود این تو را کردم حلالتو ندانستی تو را نبود وبالوآن که او دانست او فرمان‌رواستبا خدا سامان پیچیدن کجاستای بسا مرغی پریده دانه‌جوکه بریده حلق او هم حلق اوای بسا مرغی ز معده وز مغصبر کنار بام محبوس قفسای بسا ماهی در آب دوردستگَشته از حرص گلو مأخوذ شستای بسا مستور در پرده بدهشومی فرج و گلو رسوا شدهای بسا قاضی حبر نیک‌خواز گلو و رشوتی او زردروحدیث«لَعَنَ اللُه الراشیَ و الْمُرْتَشیَ.»«لعنت کناد خدا، رشوه دهنده و رشوه گیرنده را.»بلک در هاروت و ماروت آن شراباز عروج چرخشان شد سد باببایزید از بهر این کرد احترازدید در خود کاهلی اندر نمازاز سبب اندیشه کرد آن ذولبابدید علت خوردن بسیار از آبگفت تا سالی نخواهم خورد آبآنچنان کرد و خدایش داد تاباین کمینه جهد او بد بهر دینگشت او سلطان و قطب العارفینچون بریده شد برای حلق دستمرد زاهد را در شکوی ببستشیخ اقطع گشت نامش پیش خلقکرد معروفش بدین آفات حلقمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3787 آنکه بیند او مسبب را عیانکی نهد دل بر سبب‌های جهانمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سبب ها دیده‌يیدر سبب از جهل بر چفسیده‌‌يیبا سبب‌ها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها زان مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستحضرت پروردگار که به سست ایمانی چنین بنده ای واقف است می فرماید: هرگاه تو را به عالم اسباب باز گردانم، دوباره مفتون همان اسباب و علل ظاهری می شوی و مرا از یاد می بری. کار تو همین است ای بندهٔ توبه شکن و سست عهد.لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمقرآن كريم، سورهٔ اعراف (۷)، آيهٔ ۱۵۶Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #156«وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ… ؛»«و رحمت من همه چيز را دربرمى‌گيرد… .»ننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مرامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1339 این پشیمانی قضای دیگرستاین پشیمانی بهل حق را پرستور کنی عادت پشیمان خور شویزین پشیمانی پشیمان‌تر شوینیم عمرت در پریشانی رودنیم دیگر در پشیمانی رودمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۶۲۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2624 نه که ما را دست فضلش کاشته استاز عدم ما را نه او برداشته استای بسا کز وی نوازش دیده‌ایمدر گلستان رضا گردیده‌ایمبر سر ما دست رحمت می‌نهادچشمه‌های لطف از ما می‌گشادوقت طفلی‌ام که بودم شیرجوگاهوارم را که جنبانید اواز که خوردم شیر غیر شیر اوکی مرا پرورد جز تدبیر اوخوی کآن با شیر رفت اندر وجودکی توان آن را ز مردم واگشودمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۴۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1421 یا چو مستغرق شدی در عشق خرآن کدو پنهان بماندت از نظرظاهر صنعت بدیدی ز اوستاداوستادی برگرفتی شاد شادای بسا زراق گول بی‌وقوفاز ره مردان ندیده غیر صوفای بسا شوخان ز اندک احترافاز شهان ناموخته جز گفت و لافهر یکی در کف عصا که موسی‌اممی‌دمد بر ابلهان که عیسی‌امآه از آن روزی که صدق صادقانباز خواهد از تو سنگ امتحانآخر از استاد باقی را بپرساین حریصان جمله کورانند و خرسجمله جستی باز ماندی از همهصید گرگانند این ابله رمهصورتی بشنیده گشتی ترجمانبی‌خبر از گفت خود چون طوطیانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1366 ای بسا سرمست نار و نارجوخویشتن را نور مطلق داند اوجز مگر بنده خدا یا جذب حقبا رهش آرد بگرداند ورقتا بداند کآن خیال ناریهدر طریقت نیست الا عاریهمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3246 ای بسا کفار را سودای دینبند او ناموس و کبر و آن و اینبند پنهان لیک از آهن بتربند آهن را بدراند تبربند آهن را توان کردن جدابند غیبی را نداند کس دوامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۲۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 322, Divan e Shamsاز حد خاک تا بشر چند هزار منزلستشهر به شهر بردمت بر سر ره نمانمتهیچ مگو و کف مکن سر مگشای دیگ رانیک بجوش و صبر کن زان که همی پزانمتمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۱۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4178 ای نخود می‌جوش اندر ابتلاتا نه هستی و نه خود ماند تو رامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1388 قوت از حق خواهم و توفیق و لافتا به سوزن بر کنم این کوه قافسهل شیری دان که صف‌ها بشکندشیر آن است آن که خود را بشکندعبارت عرفانی«برکندن کوها با سوزن آسانتر از زدودن صفت کبر از قلب است.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1768 لا شک این ترک هوا تلخی ده استلیک از تلخی بعد حق به استگر جهاد و صوم سخت است و خشنلیک این بهتر ز بعد ممتحنرنج کی ماند دمی که ذوالـمننگویدت چونی تو ای رنجور منور نگوید کت نه آن فهم و فن استلیک آن ذوق تو پرسش کردن استآن ملیحان که طبیبان دل‌اندسوی رنجوران به پرسش مایل‌اندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsدر آفاق گردون زمانی پریدیگذشتی بدان شه که او را سزاییجهان چون تو مرغی ندید و نبیندکه هم فوق بامی و هم در سراییگهی پا زنی بر سر تاجدارانگهی درروی در پلاس گداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsتو چه دانی تو چه دانی که چه کانی و چه جانیکه خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4582 این چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن ازین جان هر دو دست مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #352 ما نه مرغان هوا نه خانگیدانه ما دانه بی‌دانگیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 609, Divan e Shamsبر هر چه همی‌لرزی می‌دان که همان ارزیزین روی دل عاشق از عرش فزون باشدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۷۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3772 تو بطی بر خشک و بر تر زنده‏یینی چو مرغ خانه خانه گنده‏ییتو ز کرمنا بنی آدم شهیهم به خشکی هم به دریا پا نهیتو به اقتضای قول حضرت حق تعالی: «ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم.» پادشاه به شمار می روی، زیرا هم در خشکی گام می نهی و هم در دریا.که حملناهم علی البحری به جاناز حملناهم علی البر پیش رانتو از حیث روح، مشمول معنای این آیه هستی: «آنان را بر دریا حمل کردیم.» از عالم خاک و ماده در گذر و به سوی دریای معنی بشتاب.قرآن کریم، سورهٔ اسراء (۱۷)، آیهٔ ۷۰Quran, Sooreh Al-Israa(#17), Line #70«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلً.»«به راستی که فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب] مراد روانه داشتیم و به ایشان از پاکیزه‌ها روزی دادیم و آنان را بر بسیاری از آنچه آفریده‌ایم چنانکه باید و شاید برتری بخشیدیم‌.»مر ملایک را سوی بر راه نیستجنس حیوان هم ز بحر آگاه نیستتو به تن حیوان به جانی از ملکتا روی هم بر زمین هم بر فلکتا به ظاهر مثلکم باشد بشربا دل یوحی الیه دیده‌ورهمینطور آن بصیر و روشن بینی که به او وحی می شود، بر حسب ظاهر مانند همه شما آدمیان، آدمی معمولی بوده است.قرآن کریم، سورهٔ كهف (۱۸)، آیهٔ ۱۱۰Quran, Sooreh Al-Kahf(#18), Line #110«قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا.»«بگو: جز این نیست که من مانند شما بشری هستم که به من وحی می‌رسد که خدای شما خدای یکتاست، پس هر کس به لقای (رحمت) پروردگارش امیدوار است باید نیکوکار شود و هرگز در پرستش خدایش احدی را با او شریک نگرداند.»قالب خاکی فتاده بر زمینروح او گردان بر آن چرخ برینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsگهی آفتابی بتابی جهان راگهی همچو برقی زمانی نپاییتو کان نباتی و دل‌ها چو طوطیتو صحرای سبزی و جان‌ها چراییاز این‌ها گذشتم مبر سایه از ماکه در باغ دولت گل و سرو ماییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 45, Divan e Shamsجوهریی و لعل کان جان مکان و لامکاننادره زمانه‌ای خلق کجا و تو کجامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsاگر بر دل ما دو صد قفل باشدکلیدی فرستی و در را گشاییدرآ در دل ما که روشن چراغیدرآ در دو دیده که خوش توتیاییاگر لشکر غم سیاهی درآردتو خورشید رزمی و صاحب لواییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3073 قفل زفتست و گشاینده خدادست در تسلیم زن واندر رضاذره ذره گر شود مفتاح‌هااین گشایش نیست جز از کبریامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsشدم در گلستان و با گل بگفتمجهاز از کی داری که لعلین قباییمرا گفت بو کن به بو خود شناسیچو مجنون عشقی و صاحب صفاییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #373 هست بر زلف و رخ از جرعه‌ش نشانخاک را شاهان همی‌ لیسند از آنجرعه حسن‌ست اندر خاک کشکه به صد دل روز و شب می‌بوسی‌اشجرعه خاک‌آمیز چون مجنون کندمر تو را تا صاف او خود چون کندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۰۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #305 ای خدای بی‌نظیر ایثار کنگوش را چون حلقه دادی زین سخنگوش ما گیر و بدآن مجلس کشانکز رحیقت می‌خورند آن سرخوشانچون به ما بویی رسانیدی از اینسرمبند آن مشک را ای رب دینمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #84 پاک سبحانی که سیبستان کنددر غمام حرفشان پنهان کنندزین غمام بانگ و حرف و گفت و گویپرده‌یی کز سیب نآید غیر بویباری افزون کش تو این بو را به هوشتا سوی اصلت برد بگرفته گوشبو نگه‌دار و بپرهیز از زکامتن بپوش از باد و بود سرد عامتا نینداید مشامت را ز اثرای هواشان از زمستان سردترمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsچو مجنون بیامد به وادی لیلیکه یابد نسیمش ز باد صباییبگفتند لیلی شما را بقا بادببین بر تبارش لباس عزاییمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4466 عاشقان از بی‌مرادی‌های خویشباخبر گشتند از مولای خویشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsپس آن تلخ‌کامه بدرید جامهبغلطید در خون ز بی‌دست و پاییهمی‌کوفت سر را به هر سنگ و هر دربسی کرد نوحه بسی دست‌خاییهمی‌کوفت بر سر که تاجت کجا شدهمی‌کوفت بر دل که صید بلاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1450 راست گفتست آن سپهدار بشر که هر آنکه کرد از دنیا گذر نیستش درد و دریغ و غبن موت بلکه هستش صد دریغ از بهر فوت که چرا قبله نکردم مرگ رامخزن هر دولت و هر برگ راحدیث«ما مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاّ نَدِمَ إِنْ كانَ مُحسِناً نَدِمَ اِنْ لا يَكُونَ ازْدادَ وَ إِنْ كانَ مُسيئاً نَدِمَ اَنْ لا يَكُونَ نُزِعَ.»«هیچکس نمیرد جز آنکه پشیمان شود. اگر نکوکار باشد از آن پشیمان گردد که چرا بر نکوکاری هایش نیفزود، و اگر بدکار باشد از آنرو پشیمان شود که چرا از تباهکاری بازش نداشته اند.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۰۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #604 زین بفرموده‌ست آن آگه رسولکه هر آنکه مرد و‌ کرد از تن نزول نبود او را حسرت نقلان و موتلیک باشد حسرت تقصیر و‌ فوتمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsندا کرد مجنون قلاووز دارممرا بوی لیلی کند رهنماییچو یعقوب وقتم یقین بوی یوسفز صدساله راهم رساند دواییمشام محمد به ما داد صلهکشیم از یمن خوش نسیم خداییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۸۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 485, Divan e Shamsندا همی‌رسدم از نقیب حکم ازلکه گرد خویش مجو کاین سبب نه ز اکنونستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #181 یک زمان کار است بگزار و بتاز کار کوته را مکن بر خود دراز خواه در صد سال خواهی یک زماناین امانت واگزار و وارهانقرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمّلِ آن سر باز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsز هر گور کف کف همی‌برد خاکیبه بینی و می‌جست از آن مشک‌ ساییمثال مریدی که او شیخ جویدکشد از دهان‌ها دم اولیاییبجو بوی حق از دهان قلندربه جد چون بجویی یقین محرم آییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2588 هر کجا بینی برهنه و بی‌نوادان که او بگریخته است از اوستاتا چنان گردد که می‌خواهد دلشآن دل کور بد بی‌حاصلشگر چنین گشتی که استا خواستیخویش را و خویش را آراستیهر که از استا گریزد در جهاناو ز دولت می‌گریزد این بدانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۸۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2880 هر چه گوید مرد عاشق بوی عشقاز دهانش می‌جهد در کوی عشق گر بگوید فقه فقر آید همه بوی فقر آید از آن خوش دمدمهور بگوید کفر دارد بوی دینور به شک گوید شکش گردد یقینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsکجا عشق ذوالنون کجا عشق مجنونولی این نشان است از آن کبریاییچو موسی که نگرفت پستان دایهکه با شیر مادر بدش آشناییز صد گور بو کرد مجنون و بگذشتکه در بوشناسی بدش اوستاییمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۶۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #569 می‌فزاید در وسایط فلسفیاز دلایل باز برعکسش صفیاین گریزد از دلیل و از حجاباز پی مدلول سر برده به جیبگر دخان او را دلیل آتش استبی دخان ما را در آن آتش خوش است خاصه آن آتش که از قرب ولااز دخان نزدیک‌تر آمد به ماقرآن کریم، سورهٔ ق (۵۰)، آيهٔ ۱۶Quran, Sooreh Qaaf(#50), Line #16«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ.»«و ما از رگ گردن او، به او نزدیک تریم.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2970 هر که در روز الست آن شیر خوردهمچو موسی شیر را تمییز کردقرآن کریم، سورهٔ قصص (۲۸)، آیهٔ ۱۲Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #12«وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ.» «پستان همه دايگان را از پيش بر او حرام كرده بوديم. آن زن گفت: آيا مى‌خواهيد شما را به خانواده‌اى راهنمايى كنم كه او را برايتان نگه دارند و نيكخواهش باشند؟»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #593 آن تنی را که بود در جان خللخوش نگردد گر بگیری در عسلاین کسی داند که روزی زنده بوداز کف این جان جان جامی ربودوآنکه چشم او ندیدست آن رخانپیش او جانست این تف دخانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsچراغی است تمییز در سینه روشنرهاند تو را از فریب و دغاییبیاورد بویش سوی گور لیلیبزد نعره‌ای و فتاد آن فناییهمان بو شکفتش همان بو بکشتشبه یک نفخه حشری به یک نفخه لاییمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۶۲۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2626 قبله را چون کرد دست حق عیانپس تحری بعد ازین مردود دانهین بگردان از تحری رو و سرکه پدید آمد معاد و مستقریک زمان زین قبله گر ذاهل شویسخره هر قبله باطل شویچون شوی تمییزده را ناسپاسبجهد از تو خطرت قبله شناسمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۲۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3120, Divan e Shamsبه لیلی رسید او به مولی رسد جانزمین شد زمینی سما شد سماییشما را هوای خدای است لیکنخدا کی گذارد شما را شماییگروهی ز پشه که جویند صرصربود جذب صرصر که کرد اقتضاییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #47 حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روان-----------------

برنامه شماره ۹۰۷ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۰ تاریخ اجرا: ۱ مارس ۲۰۲۱ - ۱۱ اسفند.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۰۷ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  - نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت- نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازیِ(۱) هر غم پَژولمی(۲)زیرک نبودمی و خردمند، گولمی(۳)گر آفتابِ عشق نبودیم چون زُحَلگه در صعودِ اَندُه، و گه در نُزولَمیور بویِ مصرِ عشقِ قلاووز(۴)، نیستیچون اهلِ تیهِ(۵) حرص، گرفتارِ غولمیور آفتابِ جان‌ها خانه‌نشین بدیدر بندِ فتحِ باب و خروج و دخولمیور گلْسِتانِ جان نبدی مُمتَحَن(۶) نوازمن چون صبا ز باغِ وفا کی رسولمی؟عشق ار سماع باره(۷) و دفْ خواه نیستیمن همچو نای و چنگ، غزل کی شُخولمَی(۸)؟ساقیم گر ندادی دارویِ فربهیهمچون لبِ زجاج(۹) و قدح در نُحولمی(۱۰)گر سایهٔ چمن نَبُدی و فروعِ اومن چون درختِ بختِ خسان بی‌اصولمیبر خاکِ من امانتِ حق گر نتافتیمن چون مزاجِ(۱۱) خاک، ظَلوم(۱۲) و جَهولمی(۱۳)از گور سویِ جنّت اگر راه نیستیدر گورِ تن چرا خوش و با عرض و طولمی(۱۴)؟ور راه نیستی به یمین از سویِ شِمال(۱۵)کی چون چمن حریفِ جنوب و شَمولمی(۱۶)؟گر گلشنِ کَرَم نَبُدی، کی شِکُفتَمی؟ور لطف و فَضلِ حق نَبُدی، من فضولمیبس کن، ز آفتاب شنو مَطلعِ(۱۷) قِصص(۱۸)آن مَطلع ار نبودی، من در اُفولمَی(۱۹)(۱) دست بازی: شوخی، بازی(۲) پَژولیدن: درهم شدن، پریشان شدن(۳) گول: احمق، نادان(۴) قلاووز: پیشآهنگ، پیشرو لشکر(۵) تیه: بیابان بی‌آب و علف(۶) مُمتَحَن: امتحان شده، در بلا افتاده(۷) سماع باره: علاقه‌مند به سماع(۸) شَخولیدن: خواندن به آهنگ(۹) زجاج: آبگینه، شیشه(۱۰) نُحول: لاغری، ضعف(۱۱) مِزاج: مجاز از خاصیت، وضعیت و حالت(۱۲) ظَلوم: بسیار ستمگر(۱۳) جَهول: بسیار نادان(۱۴) با عرض و طول: دارای امکانات، آرام، راحت(۱۵) شمال: سمت چپ، مقابل یمین(۱۶) شمول: شمال، باد شمال(۱۷) مَطلع: محلِ طلوع، محل آغاز(۱۸) قِصص: جمع قِصّه(۱۹) اُفول: غایب شدن و ناپدید شدن، فرو رفتن ستاره----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازیِ هر غم پَژولمیزیرک نبودمی و خردمند، گولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2142, Divan e Shamsبا تُرُشان لاغ(۲۰) کنی، خنده زنی، جنگ شودخنده نهان کردم من، اشک همی‌بارم از او(۲۰) لاغ: شوخی----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب‌سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2938 مؤمنِ کَیِّس(۲۱) مُمَیِّز(۲۲) کو که تاباز دانَد حیزَکان(۲۳) را از فَتی(۲۴)؟حدیث«اَلْـمُؤمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ.»«مؤمن، زیرک و هوشمند و با پرهیز است.»(۲۱) کَیِّس: زیرک(۲۲) مُمَیِّز: تمیزدهنده، تشخیص دهنده(۲۳) حیزَکان: نامردان؛ حیز به معنی نامرد و مخنّث است.(۲۴) فَتیٰ: جوانمرد، کریم----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1258, Divan e Shamsگر غمی آید گلوی او بگیرداد از او بِستان امیرِ داد(۲۵) باش(۲۵) داد: عدل، انصاف----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #836 چونکه غم بینی، تو استغفار(۲۶) کنغم به امرِ خالق آمد، کار کن‌‌(۲۶) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3697  هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراقِ او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد، بس کس شاد شدآخر از وی جَست و همچون باد شداز تو هم بجهد، تو دل بر وی مَنهپیش از آن کو بجهد، از وی تو بِجِهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1323 جز خضوع و بندگیّ و، اضطرار(۲۷)اندرین حضرت ندارد اعتبار(۲۷) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازیِ هر غم پَژولمیزیرک نبودمی و خردمند، گولمیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3182 فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَماین بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ الْقَلَمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2596 اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1211 شرع بهرِ دفعِ شَرّ رایی زَنَددیو را در شیشهٔ حُجّت کُنَدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش: رُدُّوا لَعادُوا، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مراقرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #496 چون نباشد قوّتی، پرهیز بِهدر فرارِ لا یُطاق(۲۸) آسان بِجِه(۲۹)(۲۸) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۹) آسان بِجِه: به آسانی فرار کنمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #380 اول ای جان دفع شَرِّ موش کُنوانگهان در جمع گندم جوش کن(۳۰)(۳۰) جوش کردن: سعی کردن زیاد----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گُریز از شیر و اِژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌بَرَندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیلتوبه کن بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدوعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴ Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarاگر صد سال روز و شب ریاضت می‌کشی دائممباش ایمن، یقین می‌دان که نَفْسَت در کمین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4053 نفس و شیطان، هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سِرِّ خویشمانعِ عقل‌ ست و، خصمِ جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4063 گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بُدی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۶۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #669 آنکه از غیری بُوَد او را فرارچون ازو بُبرید، گیرد او قرارمن که خَصمم هم منم، اندر گُریزتا ابد کارِ من آمد خیز خیز(۳۱)نه به هندست ایمن و نه در خُتَن(۳۲)آنکه خصمِ اوست سایهٔ خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچ‌گاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»(۳۱) خیز خیز: برخاستن و برجستن(۳۲) خُتَن: ناحیه ای در غرب چین----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1307 خشمِ خود بشکن، تو مشکن تیر راچشمِ خشمت خون شمارد شیر رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2460 گر مراقب باشی و بیدار توبینی هر دَم پاسخِ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1435 چون سلاحش هست و عقلش نه، ببنددستِ او را، ورنه آرَد صد گزندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 682, Divan e Shamsیکی لحظه از او دوری نبایدکز آن دوری خرابی‌ها فزایدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #371 «متابعت کردن نصارا، وزیر را.»دل بدو دادند ترسایان، تمامخود چه باشد قوَّتِ تقلیدِ عام!در درونِ سینه مِهرش کاشتندنایبِ عیسیش می‌پنداشتنداو به سِرّ، دَجّالِ یک چشمِ لَعینای خدا! فریادرس نِعْمَ الْمُعینصد هزاران دام و دانه‌ است ای خداما چو مرغانِ حریصِ بی‌نوادَم به دَم ما بستهٔ دامِ نویمهر یکی گر باز و سیمرغی شویممی‌رَهانی هر دَمی ما را و بازسویِ دامی می‌رویم ای بی‌نیازما درین انبار، گندم می‌کُنیمگندمِ جمع آمده، گُم می‌کُنیممی‌نیندیشیم آخِر ما به هوشکین خَلَل در گندم است از مکرِ موشموش تا انبار ما حُفره(۳۳) زده‌ستوز فَنَش(۳۴) انبارِ ما ویران شده‌ستاوّل ای جان! دفعِ شَرِّ موش کنوآنگهان در جمعِ گندم جوش کن(۳۵)بشنو از اَخبارِ آن صَدرِ صُدور(۳۶)لا صَلوةَ تَمَّ اِلّا بِالْحُضورحدیث نبوی«لا صَلوةَ ِالّا بِالْحُضور الْقَلْب.»«نماز (عبادت)، بدونِ حضور کامل نیست.»گر نه موشی دزد در انبارِ ماستگندمِ اعمالِ چل ساله(۳۷) کجاست؟(۳۳) حُفره: گودال(۳۴) فَنّ: علم و هنر و صنعت، دانایی، فریبندگی، تزویر (۳۵) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۳۶) صدر صُدور: بزرگ بزرگان(۳۷) چل ساله: چهل ساله----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2744 هر که را مردم سُجودی می‌کنندزهر اَندر جانِ او می‌آکَنَندمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #383 ریزه‌ ریزه صدقِ هر روزه چراجمع می‌نآید درین انبارِ ما؟بس ستارهٔ آتش(۳۸) از آهن جَهیدو آن دلِ سوزیده پَذْرفت و کشیدلیک در ظُلمت یکی دزدی نهانمی‌نهد انگشت بر اِستارگانمی‌کُشد اِستارگان را یَک به یَکتا که نفْروزد چراغی از فلکگر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی، نباشد هیچ غمچون عنایاتت بود با ما مقیمکی بُوَد بیمی از آن دزدِ لئیم(۳۹)؟(۳۸) ستارهٔ آتش: جرقه و پاره های خُرد آتش که از آتش می‌جهد.(۳۹) لئیم: پست----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر آفتابِ عشق نبودیم، چون زُحَلگه در صعودِ اَندُه، و گه در نُزولَمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1425 آنکه او موقوفِ حال است، آدمی‌ستگه بحال افزون و، گاهی در کمی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1429 آنکه یک دَم کم، دمی کامل بُوَدنیست معبودِ خلیل، آفل بُوَدقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیات ۷۵ و ۷۶Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #75-76 «وَكَذَٰلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ. فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«بدين سان به ابراهيم ملكوت آسمان‌ها و زمين را نشان داديم تا از اهل يقين گردد. چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگارِ من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور بویِ مصرِ عشقِ قلاووز نیستیچون اهلِ تیهِ حرص، گرفتارِ غولمیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1788 همچو قومِ موسی اندر حَرِّ(۴۰) تیه(۴۱)مانده‌یی بر جای، چل سال ای سَفیه(۴۲)می‌روی هر روز تا شب هَروَله(۴۳)خویش می‌بینی در اوّل مرحلهنگذری زین بُعدِ سیصد ساله توتا که داری عشقِ آن گوساله تو(۴۰) حَرّ: گرما، حرارت(۴۱) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۴۲) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۴۳) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن----------------دهخدابام تا شام در مشقّتِ راهشب همان‌جا که بامدادِ پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3345 گر به ریش و خایه مَردَستی کسیهر بُزی را ریش و مو باشد بسیپیشوایِ بَد بُوَد آن بُز، شتابمی‌بَرَد اصحاب را پیشِ قَصابریش شانه کرده که من سابِقَمسابِقی، لیکن به سوی مرگ و غمهین رَوِش بگزین و ترکِ ریش کنترکِ این ما و من و تشویش کنتا شوی چون بویِ گُل با عاشقانپیشوا و رهنمای گُلسِتانکیست بویِ گُل؟ دَمِ عقل و خِرَدخوش قَلاوُوزِ رَهِ مُلکِ ابدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور آفتابِ جان‌ها خانه‌نشین بدیدر بندِ فتحِ باب و خروج و دخولمیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانذرّه ذرّه گردد افلاک و زمینپیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۴۴)این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟هین بشو ای تن از این جان هر دو دست(۴۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #559 تا گشاید عقدهٔ اِشکال رادر حَدَث(۴۵) کرده ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای مُنْتَهی(۴۶)عقده یی سخت ست بر کیسهٔ تهیدر گشادِ عقده‌ها گشتی تو پیرعقدهٔ چندی دگر بگشاده گیر(۴۵) حَدَث: سرگین، مدفوع(۴۶) مُنْتَهی: به پایان رسیده، کمال یافته----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور گلْسِتانِ جان نبدی مُمتَحَن نوازمن چون صبا ز باغِ وفا کی رسولمی؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #746 امتحان بر امتحان است ای پدرهین، به کمتر امتحان، خود را مَخَر(۴۷)(۴۷) خود را مَخَر: خودپسندی نکن، خواهانِ خود مشو.----------------مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #686 گر نبودی امتحانِ هر بَدیهر مُخَنَّث(۴۸) در وَغا(۴۹) رُستم بُدی(۴۸) مُخَنَّث: در اینجا یعنی ترسو(۴۹) وَغا: جنگ و پیکار----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #47 حِسِّ خُفّاشت، سویِ مغرب دَوانحِسِّ دُرْپاشت(۵۰)، سویِ مشرق روان(۵۰) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsعشق ار سماع باره و دفْ خواه نیستیمن همچو نای و چنگ، غزل کی شُخولمَی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1247, Divan e Shamsخونِ ما بر غم حرام و خونِ غم بر ما حلالهر غمی کو گِرد ما گردید، شد در خونِ خویش مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2654, Divan e Shamsز هر جزوت چو مُطرِب می‌توان ساختز چشمت ساختن نوّاح(۵۱) تا کِی؟(۵۱) نوّاح: بسیار نوحه و زاری کننده----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1395, Divan e Shamsمُطربِ عشقِ ابدم، زَخمهٔ عشرت بزنمریشِ طَرَب شانه کنم، سبلتِ(۵۲) غم را بِکَنَم(۵۲) سِبلَت: سبیل----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsساقیم گر ندادی دارویِ فربهیهمچون لبِ زجاج و قدح در نُحولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 613, Divan e Shamsزین مردمِ کارافزا، زین خانهٔ پرغوغاعیسی نخورَد حلوا، کاین آخُرِ خر آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر سایهٔ چمن نَبُدی و فروعِ اومن چون درختِ بختِ خسان بی‌اصولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1948, Divan e Shamsچون درختِ سدره(۵۳) بیخ آور(۵۴)، شو از لَا رَیْبَ فیهتا نلرزد شاخ و برگت از دَمِ رَیْبُ المَنُونقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #2«ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِي.»«اين است كتابى كه در [حقانيت‌] آن هيچ ترديدى نيست؛ [و] مايهٔ هدايتِ تقواپيشگان است.»قرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ.»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظرِ حوادثِ روزگاريم.»(۵۳) درختِ سدره: درختی بهشتی که ریشه ای عمیق دارد.(۵۴) بیخ آور: در اینجا فعل امری به معنی ریشه بدوان، ریشه درست کن؛ دارای چندین ریشه، با ریشهٔ بسیار.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsبر خاکِ من امانتِ حق گر نتافتیمن چون مزاجِ خاک، ظَلوم و جَهولمیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴ Poem(Qazal)# 184, Divan e Hafezآسمان بارِ امانت نتوانست کشیدقرعهٔ کار به نامِ من دیوانه زدندقرآن کریم، سور‌هٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمان‌ها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsاز گور سویِ جنّت اگر راه نیستیدر گورِ تن چرا خوش و با عرض و طولمی؟مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #361 یُسر(۵۵) با عُسر(۵۶) است، هین آیِس(۵۷) مباشراه داری زین مَمات(۵۸) اندر معاشرَوْح(۵۹) خواهی، جُبّه(۶۰) بشکاف ای پسرتا از آن صَفْوَت(۶۱) برآری زود سرهست صوفی آنکه شد صَفوَت‌‌طلبنه از لباسِ صوف و خیّاطی و دَب(۶۲)قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۵Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا.»«پس بی‌تردید با دشواری آسانی است.»(۵۵) یُسر: آسانی(۵۶) عُسر: سختی(۵۷) آیِس: ناامید(۵۸) مَمات: مرگ(۵۹) رَوح: آسودگی، آسایش(۶۰) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۶۱) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص(۶۲) دَب: کهنگی در جامه----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3387 ناامیدی‌ها به پیشِ او نَهیدتا ز دردِ بی‏دوا بیرون جَهیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور راه نیستی به یمین از سویِ شِمالکی چون چمن حریفِ جنوب و شَمولمی؟مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 38, Divan e Shamsمردِ سخن را چه خبر از خَمُشی همچو شِکَر؟خشک چه داند چه بُوَد تَرلَلَلا تَرلَلَلا؟مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چارهٔ آن قبض کنزانکه سَرها جمله می‌روید زِ بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1862 ز آن جِرای(۶۳) روح چون نُقصان شودجانش از نُقصانِ آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سَمَن‌زارِ(۶۴) رضا آشفته است(۶۳) جِرا: حقوق(۶۴) سَمَن‌زار: یاسمن‌زار----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور بویِ مصرِ عشق قلاووز نیستیچون اهلِ تیهِ حرص، گرفتارِ غولمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #214 حَزْم کن از خورد، کین زَهرینْ گیاستحَزمْ کردن زور و نورِ انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جَهَدکوه کی مر باد را وزنی نَهد؟هر طرف غولی همی ‌خوانَد تو راکِای برادر راه خواهی؟ هین بیاره نمایم، همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راهِ دقیقنی قلاوزست و، نی رَه دانَد اویوسفا کم رَو سویِ آن گرگ‌خُوحَزم، آن باشد که نَفْریبد تو راچرب و نوش و دام‌هایِ این سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #277 آن عصایِ حَزْم و استدلال راچون نداری دید، می‌کُن پیشوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #757 تو دعا را سخت گیر و می‌شُخول(۶۵)عاقبت بِرْهانَدَت از دستِ غول(۶۵) می‌شُخول: از مصدرِ شخولیدن به معنی نالیدن، فریاد زدن-----------------مجموع لغات: (۱) دست بازی: شوخی، بازی(۲) پَژولیدن: درهم شدن، پریشان شدن(۳) گول: احمق، نادان(۴) قلاووز: پیشآهنگ، پیشرو لشکر(۵) تیه: بیابان بی‌آب و علف(۶) مُمتَحَن: امتحان شده، در بلا افتاده(۷) سماع باره: علاقه‌مند به سماع(۸) شَخولیدن: خواندن به آهنگ(۹) زجاج: آبگینه، شیشه(۱۰) نُحول: لاغری، ضعف(۱۱) مِزاج: مجاز از خاصیت، وضعیت و حالت(۱۲) ظَلوم: بسیار ستمگر(۱۳) جَهول: بسیار نادان(۱۴) با عرض و طول: دارای امکانات، آرام، راحت(۱۵) شمال: سمت چپ، مقابل یمین(۱۶) شمول: شمال، باد شمال(۱۷) مَطلع: محلِ طلوع، محل آغاز(۱۸) قِصص: جمع قِصّه(۱۹) اُفول: غایب شدن و ناپدید شدن، فرو رفتن ستاره(۲۰) لاغ: شوخی(۲۱) کَیِّس: زیرک(۲۲) مُمَیِّز: تمیزدهنده، تشخیص دهنده(۲۳) حیزَکان: نامردان؛ حیز به معنی نامرد و مخنّث است.(۲۴) فَتیٰ: جوانمرد، کریم(۲۵) داد: عدل، انصاف(۲۶) استغفار: طلب مغفرت کردن، عذرخواهی(۲۷) اضطرار: درمانده شدن، بی‌چارگی(۲۸) لا یُطاق: که تاب نتوان آوردن(۲۹) آسان بِجِه: به آسانی فرار کن(۳۰) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۳۱) خیز خیز: برخاستن و برجستن(۳۲) خُتَن: ناحیه ای در غرب چین(۳۳) حُفره: گودال(۳۴) فَنّ: علم و هنر و صنعت، دانایی، فریبندگی، تزویر (۳۵) جوش کردن: سعی کردن زیاد(۳۶) صدر صُدور: بزرگ بزرگان(۳۷) چل ساله: چهل ساله(۳۸) ستارهٔ آتش: جرقه و پاره های خُرد آتش که از آتش می‌جهد.(۳۹) لئیم: پست(۴۰) حَرّ: گرما، حرارت(۴۱) تَیْه: بیابانِ شن‌زار و بی آب و علف؛ صحرای تیه بخشی از صحرای سینا است.(۴۲) سَفیه: نادان، بی‌خرد(۴۳) هَروَله: تند راه رفتن، حالتی بین راه رفتن و دویدن(۴۴) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه(۴۵) حَدَث: سرگین، مدفوع(۴۶) مُنْتَهی: به پایان رسیده، کمال یافته(۴۷) خود را مَخَر: خودپسندی نکن، خواهانِ خود مشو.(۴۸) مُخَنَّث: در اینجا یعنی ترسو(۴۹) وَغا: جنگ و پیکار(۵۰) دُرْپاش: نثار کنندهٔ مروارید، پاشندهٔ مروارید، کنایه از حِسِّ روحانیِ انسان.(۵۱) نوّاح: بسیار نوحه و زاری کننده(۵۲) سِبلَت: سبیل(۵۳) درختِ سدره: درختی بهشتی که ریشه ای عمیق دارد.(۵۴) بیخ آور: در اینجا فعل امری به معنی ریشه بدوان، ریشه درست کن؛ دارای چندین ریشه، با ریشهٔ بسیار.(۵۵) یُسر: آسانی(۵۶) عُسر: سختی(۵۷) آیِس: ناامید(۵۸) مَمات: مرگ(۵۹) رَوح: آسودگی، آسایش(۶۰) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۶۱) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص(۶۲) دَب: کهنگی در جامه(۶۳) جِرا: حقوق(۶۴) سَمَن‌زار: یاسمن‌زار(۶۵) می‌شُخول: از مصدرِ شخولیدن به معنی نالیدن، فریاد زدن-----------------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازی هر غم پژولمیزیرک نبودمی و خردمند گولمیگر آفتاب عشق نبودیم چون زحلگه در صعود انده و گه در نزولمیور بوی مصر عشق قلاووز نیستیچون اهل تیه حرص گرفتار غولمیور آفتاب جان‌ها خانه‌نشین بدیدر بند فتح باب و خروج و دخولمیور گلستان جان نبدی ممتحن نوازمن چون صبا ز باغ وفا کی رسولمیعشق ار سماع باره و دف خواه نیستیمن همچو نای و چنگ غزل کی شخولمیساقیم گر ندادی داروی فربهیهمچون لب زجاج و قدح در نحولمیگر سایه چمن نبدی و فروع اومن چون درخت بخت خسان بی‌اصولمیبر خاک من امانت حق گر نتافتیمن چون مزاج خاک ظلوم و جهولمیاز گور سوی جنت اگر راه نیستیدر گور تن چرا خوش و با عرض و طولمیور راه نیستی به یمین از سوی شمالکی چون چمن حریف جنوب و شمولمیگر گلشن کرم نبدی کی شکفتمیور لطف و فضل حق نبدی من فضولمیبس کن ز آفتاب شنو مطلع قصصآن مطلع ار نبودی من در افولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازی هر غم پژولمیزیرک نبودمی و خردمند گولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2142, Divan e Shamsبا ترشان لاغ کنی خنده زنی جنگ شودخنده نهان کردم من اشک همی‌بارم از اومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب‌سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۹۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2938 مؤمن کیس ممیز کو که تاباز داند حیزکان را از فتیحدیث«اَلْـمُؤمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ.»«مؤمن، زیرک و هوشمند و با پرهیز است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1258, Divan e Shamsگر غمی آید گلوی او بگیرداد از او بستان امیر داد باشمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۸۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #836 چونکه غم بینی تو استغفار کنغم به امر خالق آمد کار کن‌‌مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۹۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3697  هرچه از وی شاد گردی در جهاناز فراق او بیندیش آن زمانزآنچه گشتی شاد بس کس شاد شدآخر از وی جست و همچون باد شداز تو هم بجهد تو دل بر وی منهپیش از آن کو بجهد از وی تو بجهمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1323 جز خضوع و بندگی و اضطراراندرین حضرت ندارد اعتبارمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر من ز دست بازی هر غم پژولمیزیرک نبودمی و خردمند گولمیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3182 فعل توست این غصه‌های دم‌به‌دماین بود معنی قد جف القلمحدیث«جَفَّ الْقَلَمُ بِما أنْتَ لاقٍ.»«خشك شد قلم به آنچه سزاوار بودی.»مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2596 اندک اندک آب را دزدد هوادین چنین دزدد هم احمق از شمامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۱۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1211 شرع بهر دفع شر رایی زنددیو را در شیشه حجت کندمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مراقرآن كريم، سورهٔ انعام (۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #496 چون نباشد قوتی پرهیز بهدر فرار لا یطاق آسان بجهلا یطاق که تاب نتوان آوردنآسان بجه به آسانی فرار کنمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #380 اول ای جان دفع شر موش کنوانگهان در جمع گندم جوش کنمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیلتوبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدوعطار، دیوان اشعار، غزل شمارهٔ ۲۶۴ Poem(Qazal)# 264, Divan e Attarاگر صد سال روز و شب ریاضت می‌کشی دائممباش ایمن یقین می‌دان که نفست در کمین باشدمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4053 نفس و شیطان هر دو یک‌ تن بوده‌انددر دو صورت خویش را بنموده‌اندچون فرشته و عقل که ایشان یک بدندبهر حکمت‌هاش دو صورت شدنددشمنی داری چنین در سر خویشمانع عقل‌ ست و خصم جان و کیشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #4063 گرنه نفس از اندرون راهت زدیرهزنان را بر تو دستی کی بدیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۶۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #669 آنکه از غیری بود او را فرارچون ازو ببرید گیرد او قرارمن که خصمم هم منم اندر گریزتا ابد کار من آمد خیز خیزنه به هندست ایمن و نه در ختنآنکه خصم اوست سایه خویشتنحدیث«در جایی که آدمی دشمنش درونی باشد هیچ‌گاه آسودگی بال ندارد، مگر آنکه با پناه جستن به خدا از تقوی و پروا سپری دافع بسازد.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۳۰۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1307 خشم خود بشکن تو مشکن تیر راچشم خشمت خون شمارد شیر رامولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۴۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2460 گر مراقب باشی و بیدار توبینی هر دم پاسخ کردار تومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۴۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1435 چون سلاحش هست و عقلش نه ببنددست او را ورنه آرد صد گزندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 682, Divan e Shamsیکی لحظه از او دوری نبایدکز آن دوری خرابی‌ها فزایدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #371 «متابعت کردن نصارا، وزیر را.»دل بدو دادند ترسایان تمامخود چه باشد قوت تقلید عامدر درون سینه مهرش کاشتندنایب عیسیش می‌پنداشتنداو به سر دجال یک چشم لعینای خدا فریادرس نعم المعینصد هزاران دام و دانه‌ است ای خداما چو مرغان حریص بی‌نوادم به دم ما بسته دام نویمهر یکی گر باز و سیمرغی شویممی‌رهانی هر دمی ما را و بازسوی دامی می‌رویم ای بی‌نیازما درین انبار گندم می‌کنیمگندم جمع آمده گم می‌کنیممی‌نیندیشیم آخر ما به هوشکین خلل در گندم است از مکر موشموش تا انبار ما حفره زده‌ستوز فنش انبار ما ویران شده‌ستاول ای جان دفع شر موش کنوآنگهان در جمع گندم جوش کنبشنو از اخبار آن صدر صدورلا صلوة تم الا بالحضورحدیث نبوی«لا صَلوةَ ِالّا بِالْحُضور الْقَلْب.»«نماز (عبادت)، بدونِ حضور کامل نیست.»گر نه موشی دزد در انبار ماستگندم اعمال چل ساله کجاستمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۷۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2744 هر که را مردم سجودی می‌کنندزهر اندر جان او می‌آکنندمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #383 ریزه‌ ریزه صدق هر روزه چراجمع می‌نآید درین انبار مابس ستاره آتش از آهن جهیدو آن دل سوزیده پذرفت و کشیدلیک در ظلمت یکی دزدی نهانمی‌نهد انگشت بر استارگانمی‌کشد استارگان را یک به یکتا که نفروزد چراغی از فلکگر هزاران دام باشد در قدمچون تو با مایی نباشد هیچ غمچون عنایاتت بود با ما مقیمکی بود بیمی از آن دزد لئیممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر آفتاب عشق نبودیم چون زحلگه در صعود انده و گه در نزولمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1425 آنکه او موقوف حال است آدمی‌ستگه بحال افزون و گاهی در کمی‌ستمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۴۲۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1429 آنکه یک دم کم دمی کامل بودنیست معبود خلیل آفل بودقرآن کریم، سورهٔ انعام (۶)، آیات ۷۵ و ۷۶Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #75-76 «وَكَذَٰلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ. فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا ۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّي ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ.»«بدين سان به ابراهيم ملكوت آسمان‌ها و زمين را نشان داديم تا از اهل يقين گردد. چون شب او را فروگرفت، ستاره‌اى ديد. گفت: اين است پروردگارِ من. چون فرو شد، گفت: فرو شوندگان را دوست ندارم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور بوی مصر عشق قلاووز نیستیچون اهل تیه حرص گرفتار غولمیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۷۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1788 همچو قوم موسی اندر حر تیهمانده‌یی بر جای چل سال ای سفیهمی‌روی هر روز تا شب هرولهخویش می‌بینی در اول مرحلهنگذری زین بعد سیصد ساله توتا که داری عشق آن گوساله تودهخدابام تا شام در مشقت راهشب همان‌جا که بامداد پگاهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3345 گر به ریش و خایه مردستی کسیهر بزی را ریش و مو باشد بسیپیشوای بد بود آن بز شتابمی‌برد اصحاب را پیش قصابریش شانه کرده که من سابقمسابقی لیکن به سوی مرگ و غمهین روش بگزین و ترک ریش کنترک این ما و من و تشویش کنتا شوی چون بوی گل با عاشقانپیشوا و رهنمای گلستانکیست بوی گل دم عقل و خردخوش قلاووز ره ملک ابدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور آفتاب جان‌ها خانه‌نشین بدیدر بند فتح باب و خروج و دخولمیمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانذره ذره گردد افلاک و زمینپیش آن خورشید چون جست از کمیناین چنین جانی چه درخورد تن استهین بشو ای تن از این جان هر دو دستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #559 تا گشاید عقده اشکال رادر حدث کرده ست زرین بیل راعقده را بگشاده گیر ای منتهیعقده یی سخت ست بر کیسه تهیدر گشاد عقده‌ها گشتی تو پیرعقده چندی دگر بگشاده گیرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور گلستان جان نبدی ممتحن نوازمن چون صبا ز باغ وفا کی رسولمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #746 امتحان بر امتحان است ای پدرهین به کمتر امتحان خود را مخرمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۶۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #686 گر نبودی امتحان هر بدیهر مخنث در وغا رستم بدیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #47 حس خفاشت سوی مغرب دوانحس درپاشت سوی مشرق روانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsعشق ار سماع باره و دف خواه نیستیمن همچو نای و چنگ غزل کی شخولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۴۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1247, Divan e Shamsخون ما بر غم حرام و خون غم بر ما حلالهر غمی کو گرد ما گردید شد در خون خویش مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۵۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2654, Divan e Shamsز هر جزوت چو مطرب می‌توان ساختز چشمت ساختن نواح تا کیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1395, Divan e Shamsمطرب عشق ابدم زخمه عشرت بزنمریش طرب شانه کنم سبلت غم را بکنممولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsساقیم گر ندادی داروی فربهیهمچون لب زجاج و قدح در نحولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 613, Divan e Shamsزین مردم کارافزا زین خانه پرغوغاعیسی نخورد حلوا کاین آخر خر آمدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsگر سایه چمن نبدی و فروع اومن چون درخت بخت خسان بی‌اصولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1948, Divan e Shamsچون درخت سدره بیخ آور شو از لا ریب فیهتا نلرزد شاخ و برگت از دم ریب المنونقرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #2«ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِي.»«اين است كتابى كه در [حقانيت‌] آن هيچ ترديدى نيست؛ [و] مايهٔ هدايتِ تقواپيشگان است.»قرآن کریم، سورهٔ طور (۵۲)، آیهٔ ۳۰Quran, Sooreh At-Tur(#52), Line #30«أَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ.»«يا مى‌گويند: شاعرى است و ما براى وى منتظرِ حوادثِ روزگاريم.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsبر خاک من امانت حق گر نتافتیمن چون مزاج خاک ظلوم و جهولمیحافظ، دیوان غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۸۴ Poem(Qazal)# 184, Divan e Hafezآسمان بار امانت نتوانست کشیدقرعه کار به نام من دیوانه زدندقرآن کریم، سور‌هٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #72«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»«ما اين امانت را بر آسمان‌ها و زمين و كوه‌ها عرضه داشتيم، از تحمل آن سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsاز گور سوی جنت اگر راه نیستیدر گور تن چرا خوش و با عرض و طولمیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #361 یسر با عسر است هین آیس مباشراه داری زین ممات اندر معاشروح خواهی جبه بشکاف ای پسرتا از آن صفوت برآری زود سرهست صوفی آنکه شد صفوت‌‌طلبنه از لباس صوف و خیاطی و دبقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۵Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا.»«پس بی‌تردید با دشواری آسانی است.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3387 ناامیدی‌ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‏دوا بیرون جهیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور راه نیستی به یمین از سوی شمالکی چون چمن حریف جنوب و شمولمیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 38, Divan e Shamsمرد سخن را چه خبر از خمشی همچو شکرخشک چه داند چه بود ترلللا ترلللامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چاره آن قبض کنزانکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۸۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1862 ز آن جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته استکه سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2996, Divan e Shamsور بوی مصر عشق قلاووز نیستیچون اهل تیه حرص گرفتار غولمیمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۱۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #214 حزم کن از خورد کین زهرین گیاستحزم کردن زور و نور انبیاستکاه باشد کو به هر بادی جهدکوه کی مر باد را وزنی نهدهر طرف غولی همی ‌خواند تو راکای برادر راه خواهی هین بیاره نمایم همرهت باشم رفیقمن قلاووزم در این راه دقیقنی قلاوزست و نی ره داند اویوسفا کم رو سوی آن گرگ‌خوحزم آن باشد که نفریبد تو راچرب و نوش و دام‌های این سرامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #277 آن عصای حزم و استدلال راچون نداری دید می‌کن پیشوامولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۷۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #757 تو دعا را سخت گیر و می‌شخولعاقبت برهاندت از دست غول----------------------

برنامه شماره ۹۰۶ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۰ تاریخ اجرا: ۲۲ فوريه ۲۰۲۲ - ۴ اسفند.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۰۶ بر روی این لینک کلیک کنیدبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.PDF متن نوشته شده برنامه با فرمت  نسخه ریز مناسب پرینت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت نسخه درشت PDF تمام اشعار این برنامه با فرمت    خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبِدَرَد مرده کفن را، به سرِ گور برآیداگر آن مردهٔ ما را ز بُتِ من خبر آیدچه کند مرده و زنده چو ازو یابد چیزی؟که اگر کوه ببیند، بجهد پیشتر آیدز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آیدکه ز تلخیِ تو جان را همه طعمِ شِکَر آیدبخور آن را که رسیدت، مَهِل(۱) از بهرِ ذخیرهکه تو بر جویِ روانی، چو بخوردی دگر آیدبنگر صنعتِ خوبش، بشنو وحیِ قلوبشهمگی نورِ نظر شو، همه ذوق از نظر آیدمَبُر اومید که عمرم بشد و یار نیامدبه‌ گه آید وی و بی‌گه، نه همه در سحر آیدتو مراقب شو و آگه، گه و بی‌گاه که ناگهمَثَل کُحلِ عُزَیزی(۲) شهِ ما در بصر آیدچو در این چشم درآید، شود این چشم چو دریاچو به دریا نگرد او همه آبش گهر آیدنه چنان گوهرِ مرده که نداند گهرِ خودهمه گویا، همه جویا، همگی جانور آیدتو چه دانی، تو چه دانی که چه کانی و چه جانی؟که خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدتو سخن گفتنِ بی‌لب، هَله(۳) خو کن چو ترازوکه نمانَد لب و دندان چو ز دنیا گذر آید(۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن(۲) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم(۳) هَله: آگاه باش----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبِدَرَد مرده کفن را، به سرِ گور برآیداگر آن مردهٔ ما را ز بُتِ من خبر آیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2636 از قَرین(۴) بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۴) قَرین: همنشین، مصاحب، همنشین----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #94 در حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافِع و دِلجویِ توستکه ازو اندر گریزی در خَلااِستِعانَت جویی از لطفِ خدادر حقیقت دوستانت دشمن‌اندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حَذَردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندقرآن کریم، سوره تكوير (۸۱)، آیات ۷ تا ۹Quran, Sooreh At-Takwir(#81), Line #7-9«وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ، وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ، بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ.»«چون روحها با تنها قرين گردند، و چون از دختر زنده به گور شده پرسيده شود كه‌، به چه گناهى كشته شده است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1335, Divan e Shamsبانگ زدم نیم شبان، کیست در این خانه دل؟گفت: منم کز رخِ من شد مه و خورشید خجلگفت که: این خانهٔ دل پر همه نقشست چرا؟گفتم: این عکس تو است، ای رخِ تو رشکِ چگلگفت که: این نقشِ دگر چیست پر از خونِ جگر؟گفتم: این نقشِ منِ خسته دل و پای به گِلداد سرِ رشته به من، رشتهٔ پرفتنه و فنگفت: بِکَش تا بِکشم، هم بِکش و هم مگسلگفتم: تو همچو فلان تُرش شدی، گفت: بدانمن تُرُشِ مصلحتم، نی تُرُشِ کینه و غلهر که درآید که منم، بر سرِ شاخش بزنمکاین حرمِ عشق بُوَد، ای حیوان، نیست اِغِلمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1954 گفت: اُدْعُوا الله، بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مِهرهاشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1901 ای خُنُک آن را که بیند رویِ تویا درافتد ناگهان در کویِ تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بُدی بنده را کَفیٰ بِاللهلیکَش این دانش و کِفایَت نیستقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۴۵Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #45«وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»«خدا دشمنانِ شما را بهتر مى‌شناسد و دوستىِ او شما را كفايت خواهد كرد و يارىِ او شما را بسنده است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 342, Divan e Shamsمکرّر بنگر آن سو، چشم می‌مالکه جان را مدرسه و تکرار(۵) این استچو لب بگشاد، جان‌ها جمله گفتندشفایِ جانِ هر بیمار این استچو یک ساغر ز دستِ عشق خوردندیقینْشان شد که خود خمّار این استگرو کردی به می دستار و جُبّهسزایِ جُبّه و دستار این استخبر آمد که یوسف شد به بازارهَلا کو یوسف؟ ار بازار این استفسونی خوانْد و پنهان کرد خود راکمینه لعبِ(۶) آن طرّار این استز ملک و مالِ عالم چاره دارممرا دین و دل و ناچار(۷) این است(۵) تکرار: دوباره خواندن و بیان کردن درس(۶) لعب: بازی، شوخی(۷) ناچار: چیزی که بودن و داشتن آن ضروری است.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 578, Divan e Shamsبدرَّم جُبّهٔ مَه را، بریزم ساغرِ شه راوگر خواهند تاوانم همو تاوانِ من باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2406, Divan e Shamsاله را که شناسد؟ کسی که رَست ز لاز لا که رَست، بگو؟ عاشقِ بلا دیدهرموزِ لَیْسَ وَ فی جُبَّتی(۸) بدانستههزار بار من این جُبّه را قبا دیدهدهان گشاد ضمیر و صلاحِ دین را گفتتویی حیاتِ من ای دیدهٔ خدا دیده(۸) لَیْسَ وَ فی جُبَّتی: اشاره به سخن جنید: لَیْسَ فی جُبَّتی سوی الله: درون جبّهٔ من جز خدای نیست.----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #361 یُسر(۹) با عُسر(۱۰) است، هین آیِس(۱۱) مباشراه داری زین مَمات(۱۲) اندر معاشرَوْح(۱۳) خواهی، جُبّه(۱۴) بشکاف ای پسرتا از آن صَفْوَت(۱۵) برآری زود سرهست صوفی آنکه شد صَفوَت‌طلبنه از لباسِ صوف و خیّاطی و دَب(۱۶)قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۵Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا.»«پس بی‌تردید با دشواری آسانی است.»(۹) یُسر: آسانی(۱۰) عُسر: سختی(۱۱) آیِس: ناامید (۱۲) مَمات: مرگ(۱۳) رَوْح: آسودگی، آسایش(۱۴) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۱۵) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص(۱۶) دَب: کهنگی در جامه----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3170, Divan e Shamsای که تو از عالمِ ما می‌رویخوش ز زمین سویِ سما می‌رویای قفس اشکسته و جَسته ز بندپر بگشادی، به کجا می‌روی؟سر ز کفن بر زن و ما را بگوکز وطنِ خویش چرا می‌روی؟نی غلطم(۱۷)، عاریه بود این وطنسویِ وطنگاهِ بقا می‌رویچون ز قضا دعوت و فرمان رسیددر پیِ سرهنگِ قضا(۱۸) می‌روییا که ز جنّات(۱۹) نسیمی رسیددر پیِ رضوانِ(۲۰) رضا می‌روییا ز تجلّیِ جلالِ قدیممضطرب و بی‌سر و پا می‌روییا ز شعاعاتِ جمالِ خدامست ملاقاتِ لقا می‌روییا ز بنِ خُمِّ جهان همچو دُردصاف شدی سویِ عُلا می‌روییا به صفاتی که خموشان کنندخامُش و مخفی و خفا می‌روی(۱۷) نی غلطم: نه اشتباه می‌کنم(۱۸) سرهنگِ قضا: قضا و اراده‌ی الهی(۱۹) جنّات: بهشت(۲۰) رِضوان: نگهبانِ در بهشت----------------مولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Robaaiaat)# 1227, Divan e Shamsدستارم و جُبّه و سَرم هر سه به همقیمت کردند به یک درم چیزی کمنشنیدستی تو نامِ من در عالم؟من هیچکسم هیچکسم هیچکسممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۷۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3703 شهوتِ ناری براندن کم نشداو بماندن کم شود، بی هیچ بُد(۲۱)تا که هیزم می‌نهی بر آتشیکی بمیرد آتش از هیزم‌کَشی؟چونکه هیزم باز گیری، نار، مُردز آنکه، تَقْوی، آب، سویِ نار بُردکی سیه گردد به آتش رویِ خوب؟کو نَهد گُل‌گونه از تَقوَی القُلوب؟روی خوب و زیبا کی از آتش، سیاه می گردد؟ آنکه تقوی قلب را بر روی باطن خود بگذارد و رخسار روح را با سرخاب تقوا، رنگین و زیبا کند، کی این باطن از آتش و دود شهوات، سیاه می گردد؟قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #32«وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ.»«و هرکه محترم داند شعائر خدا را بدان که این کار از تقوای دل سرچشمه می گیرد.»(۲۱) بُد: گزیر----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۱۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3150 « نشاندن پادشاهان، صوفیانِ عارف را پیشِ رویِ خویش، تا چشمشان، بدیشان روشن شود.»پادشاهان را چنان عادت بُوَداین شنیده باشی، ار یادت بُوَددستِ چَپْشان پهلوانان ایستندزآنکه دل، پهلویِ چپ باشد به بندمُشرِف(۲۲) و اهل قلم بر دستِ راستزانکه علم خطّ و ثبت آن دست راستصوفیان را پیشِ رُو موضع دهندکآینهٔ جان‌اند و ز آیینه بِهَندسینه، صیقل‌ها زده در ذکر و فکرتا پذیرد آینهٔ دل، نقشِ بکرهر که او از صُلبِ فطرت خوب زادآینه در پیشِ او باید نهادعاشقِ آیینه باشد رویِ خوبصَیقَلِ جان آمد و تَقْوَی الْقُلُوب(۲۲) مُشرِف: رئیسِ دیوان، کسی که از سوی شاه برای مراقبت کار دیگران گمارده شود.----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #371 صنعتِ خوب از کفِ شَلِّ ضَریر(۲۳)باشد اَولی یا به گیرایی بصیر؟پس چو دانستی که قهرت می‌کندبر سَرت دَبُّوسِ مِحنت(۲۴) می‌زندپس بکن دفعش، چو نمرودی به جنگسویِ او کَش در هوا تیری خَدَنگ(۲۵)همچو اِسپاهِ مُغُل بر آسمانتیر می‌انداز دفعِ نَزعِ جان(۲۶)یا گُریز از وی اگر توانی بِرَوچون رَوی؟ چون در کفِ اویی گِرَودر عدم بودی، نَرَستی از کَفَشاز کفِ او چون رَهی ای دستخَوش(۲۷)؟آرزو جُستن، بُوَد بگریختنپیشِ عدلش خونِ تقویٰ ریختناین جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها، روی آر، زُوچون چنین رفتی، بدیدی صد گشادچون شدی در ضدِّ آن، دیدی فسادپس پیمبر گفت: اِسْتَفْتُوا الْقُلوبگر چه مُفتی‌تان برون گوید خُطُوب(۲۸)حدیث«اِسْتَفتِ قَلْبَکَ وَ اِنْ اَفْتاکَ اَلُمْفْتونَ.»«از قلب خود فتوی بگیر، گرچه فتوی دهندگان به تو فتوی دهند.»آرزو بگذار تا رحم آیدشآزمودی که چنین می‌بایدشچون نتانی جَست، پس خدمت کُنَشتا رَوی از حبسِ او در گُلشنشدَم به دَم چون تو مراقب می‌شویداد می‌بینی و داور ای غَوی(۲۹)ور ببندی چشمِ خود را ز اِحتجاب(۳۰)کارِ خود را کی گذارد آفتاب؟(۲۳) ضَریر: نابینا، کور(۲۴) دَبُّوسِ مِحنت: بلایی که مانند گُرز کوبنده است.(۲۵) تیر خَدَنگ: تیری که از چوب درخت خدنگ می سازند.(۲۶) نَزعِ جان: کندن جان، جان کندن(۲۷) دستخَوش: آنکه مورد تمسخر قرار گیرد.(۲۸) خُطُوب: جمعِ خَطْب، به معنی خطابه خواندن(۲۹) غَویّ: گمراه(۳۰) اِحتجاب: پوشیدگی، حجاب----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsچه کند مرده و زنده چو ازو یابد چیزی؟که اگر کوه ببیند، بجهد پیشتر آیدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #25 جسم خاک از عشق بر افلاک شدکوه در رقص آمد و چالاک شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آیدکه ز تلخیِ تو جان را همه طعمِ شِکَر آیدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینهٔ هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3204 نیستی و نقص، هرجایی که خاستآینهٔ خوبیِّ جملهٔ پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3212 هر‌ که نقصِ خویش را دید و شناختاندر اِستِکمال(۳۱) خود، دو اسبه تاخت(۳۲)زآن نمی‌پَرّد به سویِ ذوالْجَلالکو گُمانی می‌بَرَد خود را کمالعلّتی بتّر ز پندارِ کمالنیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۳۳)(۳۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۳۲) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۳۳) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsلذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ اوقاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟از سرِ ناز و غَنجِ(۳۴) خود روی چنان تُرُش کندآن تُرُشیِّ رویِ او روح‌فزا چرا بُوَد؟آن تُرُشِّی رویِ او ابرصفت همی‌شودور نه حیات و خرّمی باغ و گیا چرا بُوَد؟(۳۴) غَنج: ناز و کرشمه----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsعاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟قرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۵۴Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #54«وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ… ؛» «و از ملامت هيچ ملامتگرى نمى‌هراسند… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت، مَهِل از بهرِ ذخیرهکه تو بر جویِ روانی، چو بخوردی دگر آیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اَعطَیناکَ کَوثَر خوانده‌ای؟پس چرا خشکی و تشنه مانده‌ای؟یا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش، ای عَلیل توبه کن، بیزار شو از هر عَدوکو ندارد آبِ کوثر در کدو هر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رُواو محمّدخوست با او گیر خومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1237 هر که را دیدی ز کوثر خشک لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مامِ(۳۵) تو   کو حقیقت هست خون‌آشامِ تو  از خلیلِ(۳۶) حق بیاموز این سِیَر(۳۷)که شد او بیزار اول از پدر(۳۵) مام: مادر(۳۶) خلیل: ابراهیم خلیل الله(۳۷) سِیَر: جمع سیره به معنی سنّت و روش----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsمَبُر اومید که عمرم بشد و یار نیامدبه‌ گه آید وی و بی‌گه، نه همه در سحر آیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3386 پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۳۸) نظرناامیدی‌ها به پیشِ او نَهیدتا ز دردِ بی‌دوا بیرون جَهید(۳۸) اِکسیر: کیمیا----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبنگر صنعتِ خوبش، بشنو وحیِ قلوبشهمگی نورِ نظر شو، همه ذوق از نظر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2029, Divan e Shamsای عاشق جَریده، بر عاشقان گُزیدهبگذر ز آفریده، بنگر در آفریدن۱ - صنعت تبدیل با کُنْ فکان و نَفَخْتُمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَخْتُ بپذیرکارِ او کُنْ فَیکون‌ است، نه موقوفِ عللمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1381 حق قدم بر وی نَهَد از لامکانآنگه او ساکن شود از کُنْ فَكان۲ - صنعت تبدیل با ندانستن اینکه زندگی چطور کار می‌کند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 21, Divan e Shamsهرگز نداند آسیا مقصودِ گردش‌های خودکاستون قوتِ ماست او یا کسب و کارِ نانبا(۳۹)آبیش گردان می‌کند، او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند، او هم نمی‌جنبد ز جا(۳۹) نانبا: نانوا----------------۳ - صنعتِ تبدیل به صورت مستقیم و بدونِ سبب‌ و علت‌های ذهنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1626 کارِ من بی‌علّت است و مُستقیمهست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۴۰)عادتِ خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش، بنشانم به وقت(۴۰) سَقیم: بیمار----------------۴ - صنعتِ تبدیل با بیرون کردنِ مُردهٔ منِ ذهنی از زندهٔ هشیاریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُندنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَنَد۵ - تبدیل از روی رحمت و بینهایت انعطاف پذیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش: رُدُّوا لَعادُوا، کارِ توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستلیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرّست، بر رحمت تنمننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطااز کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مراقرآن كريم، سورهٔ انعام(۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»۶ - صنعت تبدیل با ساکت کردن ذهن و خاموشی مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3456 أنصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبانِ حق نگشتی گوش باش‏۷ - تبدیل با نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #690 کارگاهِ صُنع حق چون نیستی استپس برونِ کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینه‌‌ی هستی چه باشد؟ نیستینیستی بر، گر تو ابله نیستی‌‌۸ - شأن جدید در صنعت تبدیلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آرَدشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1640 کُلُّ اَصْباحٍ لَنا شَأْنٌ جدیدکُلُّ شَیءٍ عَنْ مُرادی لا یَحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1144 هر نَفَس نو می‌‌شود دنیا و مابی‌‌خبر از نو شدن اندر بقاعُمْر، همچون جوی نو نو می‌‌رسدمُستَمَرّی می‌‌نُماید در جسد۹ - صنعت تبدیل با فرستادن پیغام جدید به ذهن و دادن شناسایی به انسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3644 هست مهمان‌خانه این تَن ای جوانهر صباحی ضَیفِ(۴۱) نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم ‌اکنون باز پَرَّد در عَدمهرچه آید از جهان غَیب‌وَشدر دلت ضَیف است، او را دار خَوش(۴۱) ضَیف: مهمان----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsنه بترسم، نه بلرزم، چو کَشَد خنجرِ عزّتبه خدا خنجرِ او را بدهم رِشوت و پارهکه بُوَد آب که دارد به لطافت صفتِ او؟که دو صد چشمه برآرَد ز دلِ مَرمَر و خاره۱۰ - صنعت تبدیل همراه با صبر و شکر و تسلیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1360 عاشق صُنع توام در شُکر و صبر(۴۲)عاشقِ مصنوع، کی باشم چو گبر(۴۳)؟عاشق صُنعِ(۴۴) خدا با فَر بُوَدعاشقِ مصنوعِ(۴۵) او کافر بُوَد(۴۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۳) گَبر: کافر(۴۴) صُنع: آفرینش(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1948, Divan e Shamsتا تراشیده نگردی تو به تیشهٔ صبر و شُکرلایُلَقّاها فرو می‌خوان و اِلّاالصّابرُونبنگر این تیشه به دست کیست، خوش تسلیم شوچون گِرِه مستیز با تیشه که نَحْنُ الْغالِبُونقرآن کریم، سورۀ قصص (٢٨)، آیۀ ٨٠Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #80«وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ.»«و كسانى كه دانش [واقعى‌] يافته بودند گفتند: واى بر شما! براى كسى كه گرَِويده و كارِ شايسته كرده، پاداشِ خدا بهترست، و جز شكيبايان آن را نيابند.»قرآن کریم، سورۀ شعراء (٢۶)، آیۀ ۴۴Quran, Sooreh Ash-Shu'araa(#26), Line #44«فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِيَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ.»«پس ريسمان‌ها و چوبدستى‌هايشان را انداختند و گفتند: به عزّتِ فرعون كه ما حتماً پيروزيم.»۱۱ - صنعت تبدیل با طرب سازی و خوشی و شیرینیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 728, Divan e Shamsزان چنین خندان و خوش ما جانِ شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کُشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 712, Divan e Shamsخوش باش که هر که راز دانَدداند که خوشی خوشی کشاندشیرین چو شکَر تو باش شاکرشاکِر هر دم شِکَر سِتانَدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان، کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِدّ، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازیی۱۲ - صنعت تبدیل با ایجاد طلب در انسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1734 کین طلب در تو گروگانِ خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۸۷ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2387 بی‌کلید، این در گشادن راه نیستبی‌طلب، نان سنّتِ اَلله نیست۱۳ - صنعت تبدیل با انبساط و شرحِ صدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2670 حکمِ حق گُسترد بهر ما بِساطکه بگویید از طریقِ اِنبساط مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1067 که درونِ سینه شرحت داده‌ایمشرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1071 که اَلَمْ نَشْرَح نه شرحت هست باز؟چون شدی تو شرح‌جو و کُدیه‌ساز(۴۶)؟قرآن کریم، سورۀ انشراح (۹۴)، آیۀ ۱Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»(۴۶) کُدیه‌ساز: گدایی‌کننده، تکدّی‌کننده----------------۱۴ - غیرت در تبدیل انسانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #688 غیرتِ عقل است بر خوبیِّ روحپُر ز تشبیهات و تمثیل این نُصُوح(۴۷)با چنین پنهانیی کین روح راستعقل بر وی این‌چنین رَشکین(۴۸) چراست؟(۴۷) نُصُوح: نصیحت‌ها(۴۸) رَشکین: غیور، رشک بَرَنده----------------۱۵ - باب صغیر در هنگام تبدیل مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2996 ساخت موسی قدس در، بابِ صَغیرتا فرود آرند سر قومِ زَحیر(۴۹)زآنکه جَبّاران(۵۰) بُدند و سرفرازدوزخ آن بابِ صغیر است و نیاز(۴۹) قوم زَحیر: مردمِ بیمار و آزاردهنده(۵۰) جَبّار: ستمگر، ظالم----------------۱۶ - صنعتِ تبدیل با قبض و بسطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3734 چونک قبضی آیدت ای راه‌روآن صلاحِ توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3739 چونکه قبض آید تو در وی بَسط بینتازه باش و چین میَفکن در جَبینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی، چارهٔ آن قبض کنزآنکه سَرها جمله می‌رویَد ز بُنبسط دیدی، بسطِ خود را آب دِهچون برآید میوه، با اصحاب دِهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 28, Divan e Shamsما گوی سَرگردان تو، اندر خَمِ چوگانِ توگَهْ خوانی‌اَش سوی طَرَب گهْ رانی‌اش سویِ بلاگهْ جانبِ خوابش کَشی، گهْ سوی اسبابش(۵۱) کَشیگهْ جانبِ شهرِ بقا، گهْ جانبِ دشتِ فناگاهی چو چَه کَن پست رو، مانندِ قارون سوی گَوْ(۵۲)گَهْ چون مسیح و کِشتِ نو، بالاروان سویِ عُلاتا فضلِ تو راهش دهد، وز شَید و تَلوین(۵۳) وارهدشَیّادِ(۵۴) ما شَیْدا شود، یکرنگ چون شمسُ الضُّحیچون ماهیان بحرش سَکَن(۵۵)، بحرش بُوَد باغ و وطنبحرش بُوَد گور و کفن، جز بحر را داند وبا(۵۱) اسباب: هرچه سالک آن را واسطۀ حصولِ مراد پندارد.(۵۲) گَوْ: گودال(۵۳) تَلوین: هم‌هویت‌شدگی، همانیدگی، رنگارنگی(۵۴) شیّاد: فریبگر، سالوس(۵۵) سَکَن: جایگاه آرامش----------------۱۷ - تبدیل از طریقِ اثرِ قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1421 می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز رهِ پنهان، صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2636 از قَرین(۵۶) بی‌قول و گفت و گوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او(۵۶) قَرین: نزدیک، مصاحب، همنشین--------------------------مجموع لغات: (۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن(۲) کُحلِ عُزیزی: نوعی سرمه برای تقویت چشم(۳) هَله: آگاه باش(۴) قَرین: همنشین، مصاحب، همنشین(۵) تکرار: دوباره خواندن و بیان کردن درس(۶) لعب: بازی، شوخی(۷) ناچار: چیزی که بودن و داشتن آن ضروری است.(۸) لَیْسَ وَ فی جُبَّتی: اشاره به سخن جنید: لَیْسَ فی جُبَّتی سوی الله: درون جبّهٔ من جز خدای نیست.(۹) یُسر: آسانی(۱۰) عُسر: سختی(۱۱) آیِس: ناامید (۱۲) مَمات: مرگ(۱۳) رَوْح: آسودگی، آسایش(۱۴) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه(۱۵) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص(۱۶) دَب: کهنگی در جامه(۱۷) نی غلطم: نه اشتباه می‌کنم(۱۸) سرهنگِ قضا: قضا و اراده‌ی الهی(۱۹) جنّات: بهشت(۲۰) رِضوان: نگهبانِ در بهشت(۲۱) بُد: گزیر(۲۲) مُشرِف: رئیسِ دیوان، کسی که از سوی شاه برای مراقبت کار دیگران گمارده شود.(۲۳) ضَریر: نابینا، کور(۲۴) دَبُّوسِ مِحنت: بلایی که مانند گُرز کوبنده است.(۲۵) تیر خَدَنگ: تیری که از چوب درخت خدنگ می سازند.(۲۶) نَزعِ جان: کندن جان، جان کندن(۲۷) دستخَوش: آنکه مورد تمسخر قرار گیرد.(۲۸) خُطُوب: جمعِ خَطْب، به معنی خطابه خواندن(۲۹) غَویّ: گمراه(۳۰) اِحتجاب: پوشیدگی، حجاب(۳۱) اِستِکمال: به کمال رسانیدن، کمال خواهی(۳۲) دو اسبه تاختن: کنایه از شتاب کردن و به شتاب رفتن(۳۳) ذُودَلال: صاحب ناز و کرشمه(۳۴) غَنج: ناز و کرشمه(۳۵) مام: مادر(۳۶) خلیل: ابراهیم خلیل الله(۳۷) سِیَر: جمع سیره به معنی سنّت و روش(۳۸) اِکسیر: کیمیا(۳۹) نانبا: نانوا(۴۰) سَقیم: بیمار(۴۱) ضَیف: مهمان(۴۲) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.(۴۳) گَبر: کافر(۴۴) صُنع: آفرینش(۴۵) مصنوع: آفریده، مخلوق(۴۶) کُدیه‌ساز: گدایی‌کننده، تکدّی‌کننده(۴۷) نُصُوح: نصیحت‌ها(۴۸) رَشکین: غیور، رشک بَرَنده(۴۹) قوم زَحیر: مردمِ بیمار و آزاردهنده(۵۰) جَبّار: ستمگر، ظالم(۵۱) اسباب: هرچه سالک آن را واسطۀ حصولِ مراد پندارد.(۵۲) گَوْ: گودال(۵۳) تَلوین: هم‌هویت‌شدگی، همانیدگی، رنگارنگی(۵۴) شیّاد: فریبگر، سالوس(۵۵) سَکَن: جایگاه آرامش(۵۶) قَرین: نزدیک، مصاحب، همنشین---------------------------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبدرد مرده کفن را به سر گور برآیداگر آن مرده ما را ز بت من خبر آیدچه کند مرده و زنده چو ازو یابد چیزیکه اگر کوه ببیند بجهد پیشتر آیدز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آیدکه ز تلخی تو جان را همه طعم شکر آیدبخور آن را که رسیدت مهل از بهر ذخیرهکه تو بر جوی روانی چو بخوردی دگر آیدبنگر صنعت خوبش بشنو وحی قلوبشهمگی نور نظر شو همه ذوق از نظر آیدمبر اومید که عمرم بشد و یار نیامدبه‌ گه آید وی و بی‌گه نه همه در سحر آیدتو مراقب شو و آگه گه و بی‌گاه که ناگهمثل کحل عزیزی شه ما در بصر آیدچو در این چشم درآید شود این چشم چو دریاچو به دریا نگرد او همه آبش گهر آیدنه چنان گوهر مرده که نداند گهر خودهمه گویا همه جویا همگی جانور آیدتو چه دانی تو چه دانی که چه کانی و چه جانیکه خدا داند و بیند هنری کز بشر آیدتو سخن گفتن بی‌لب هله خو کن چو ترازوکه نماند لب و دندان چو ز دنیا گذر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبدرد مرده کفن را به سر گور برآیداگر آن مرده ما را ز بت من خبر آیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2636 از قرین بی‌قول و گفت‌وگوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی اومولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۹۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #94 در حقیقت هر عدو داروی توستکیمیا و نافع و دلجوی توستکه ازو اندر گریزی در خلااستعانت جویی از لطف خدادر حقیقت دوستانت دشمن‌اندکه ز حضرت دور و مشغولت کنندمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225 هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندقرآن کریم، سوره تكوير (۸۱)، آیات ۷ تا ۹Quran, Sooreh At-Takwir(#81), Line #7-9«وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ، وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ، بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ.»«چون روحها با تنها قرين گردند، و چون از دختر زنده به گور شده پرسيده شود كه‌، به چه گناهى كشته شده است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1335, Divan e Shamsبانگ زدم نیم شبان کیست در این خانه دلگفت منم کز رخ من شد مه و خورشید خجلگفت که این خانه دل پر همه نقشست چراگفتم این عکس تو است ای رخ تو رشک چگلگفت که این نقش دگر چیست پر از خون جگرگفتم این نقش من خسته دل و پای به گلداد سر رشته به من رشته پرفتنه و فنگفت بکش تا بکشم هم بکش و هم مگسلگفتم تو همچو فلان ترش شدی گفت بدانمن ترش مصلحتم نی ترش کینه و غلهر که درآید که منم بر سر شاخش بزنمکاین حرم عشق بود ای حیوان نیست اغلمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1954 گفت ادعوا الله بی‌زاری مباشتا بجوشد شیرهای مهرهاشمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1901 ای خنک آن را که بیند روی تویا درافتد ناگهان در کوی تومولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 499, Divan e Shamsبس بدی بنده را کفی باللهلیکش این دانش و کفایت نیستقرآن کریم، سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۴۵Quran, Sooreh An-Nisaa(#4), Line #45«وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَلِيًّا وَكَفَىٰ بِاللَّهِ نَصِيرًا.»«خدا دشمنانِ شما را بهتر مى‌شناسد و دوستىِ او شما را كفايت خواهد كرد و يارىِ او شما را بسنده است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۴۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 342, Divan e Shamsمکرر بنگر آن سو چشم می‌مالکه جان را مدرسه و تکرار این استچو لب بگشاد جان‌ها جمله گفتندشفای جان هر بیمار این استچو یک ساغر ز دست عشق خوردندیقینشان شد که خود خمار این استگرو کردی به می دستار و جبهسزای جبه و دستار این استخبر آمد که یوسف شد به بازارهلا کو یوسف ار بازار این استفسونی خواند و پنهان کرد خود راکمینه لعب آن طرار این استز ملک و مال عالم چاره دارممرا دین و دل و ناچار این استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۷۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 578, Divan e Shamsبدرم جبه مه را بریزم ساغر شه راوگر خواهند تاوانم همو تاوان من باشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2406, Divan e Shamsاله را که شناسد کسی که رست ز لاز لا که رست بگو عاشق بلا دیدهرموز لیس و فی جبتی بدانستههزار بار من این جبه را قبا دیدهدهان گشاد ضمیر و صلاح دین را گفتتویی حیات من ای دیده خدا دیدهمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #361 یسر با عسر است هین آیس مباشراه داری زین ممات اندر معاشروح خواهی جبه بشکاف ای پسرتا از آن صفوت برآری زود سرهست صوفی آنکه شد صفوت‌طلبنه از لباس صوف و خیاطی و دبقرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیهٔ ۵Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #5«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا.»«پس بی‌تردید با دشواری آسانی است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۱۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3170, Divan e Shamsای که تو از عالم ما می‌رویخوش ز زمین سوی سما می‌رویای قفس اشکسته و جسته ز بندپر بگشادی به کجا می‌رویسر ز کفن بر زن و ما را بگوکز وطن خویش چرا می‌روینی غلطم عاریه بود این وطنسوی وطنگاه بقا می‌رویچون ز قضا دعوت و فرمان رسیددر پی سرهنگ قضا می‌روییا که ز جنات نسیمی رسیددر پی رضوان رضا می‌روییا ز تجلی جلال قدیممضطرب و بی‌سر و پا می‌روییا ز شعاعات جمال خدامست ملاقات لقا می‌روییا ز بن خم جهان همچو دردصاف شدی سوی علا می‌روییا به صفاتی که خموشان کنندخامش و مخفی و خفا می‌رویمولوی، دیوان شمس، رباعی شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Robaaiaat)# 1227, Divan e Shamsدستارم و جبه و سرم هر سه به همقیمت کردند به یک درم چیزی کمنشنیدستی تو نام من در عالممن هیچکسم هیچکسم هیچکسممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۷۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3703 شهوت ناری براندن کم نشداو بماندن کم شود بی هیچ بدتا که هیزم می‌نهی بر آتشیکی بمیرد آتش از هیزم‌کشیچونکه هیزم باز گیری نار مردز آنکه تقوی آب سوی نار بردکی سیه گردد به آتش روی خوبکو نهد گل‌گونه از تقوی القلوبروی خوب و زیبا کی از آتش، سیاه می گردد؟ آنکه تقوی قلب را بر روی باطن خود بگذارد و رخسار روح را با سرخاب تقوا، رنگین و زیبا کند، کی این باطن از آتش و دود شهوات، سیاه می گردد؟قرآن کریم، سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۳۲Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #32«وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ.»«و هرکه محترم داند شعائر خدا را بدان که این کار از تقوای دل سرچشمه می گیرد.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۱۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3150 « نشاندن پادشاهان، صوفیانِ عارف را پیشِ رویِ خویش، تا چشمشان، بدیشان روشن شود.»پادشاهان را چنان عادت بوداین شنیده باشی ار یادت بوددست چپشان پهلوانان ایستندزآنکه دل پهلوی چپ باشد به بندمشرف و اهل قلم بر دست راستزانکه علم خط و ثبت آن دست راستصوفیان را پیش رو موضع دهندکآینه جان‌اند و ز آیینه بهندسینه صیقل‌ها زده در ذکر و فکرتا پذیرد آینه دل نقش بکرهر که او از صلب فطرت خوب زادآینه در پیش او باید نهادعاشق آیینه باشد روی خوبصیقل جان آمد و تقوی القلوبمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #371 صنعت خوب از کف شل ضریرباشد اولی یا به گیرایی بصیرپس چو دانستی که قهرت می‌کندبر سرت دبوس محنت می‌زندپس بکن دفعش چو نمرودی به جنگسوی او کش در هوا تیری خدنگهمچو اسپاه مغل بر آسمانتیر می‌انداز دفع نزع جانیا گریز از وی اگر توانی بروچون روی چون در کف اویی گرودر عدم بودی نرستی از کفشاز کف او چون رهی ای دستخوشآرزو جستن بود بگریختنپیش عدلش خون تقوی ریختناین جهان دامست و دانه‌‌ش آرزودر گریز از دام‌ها روی آر زوچون چنین رفتی بدیدی صد گشادچون شدی در ضد آن دیدی فسادپس پیمبر گفت استفتوا القلوبگر چه مفتی‌تان برون گوید خطوبحدیث«اِسْتَفتِ قَلْبَکَ وَ اِنْ اَفْتاکَ اَلُمْفْتونَ.»«از قلب خود فتوی بگیر، گرچه فتوی دهندگان به تو فتوی دهند.»آرزو بگذار تا رحم آیدشآزمودی که چنین می‌بایدشچون نتانی جست پس خدمت کنشتا روی از حبس او در گلشنشدم به دم چون تو مراقب می‌شویداد می‌بینی و داور ای غویور ببندی چشم خود را ز احتجابکار خود را کی گذارد آفتابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsچه کند مرده و زنده چو ازو یابد چیزیکه اگر کوه ببیند بجهد پیشتر آیدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #25 جسم خاک از عشق بر افلاک شدکوه در رقص آمد و چالاک شدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آیدکه ز تلخی تو جان را همه طعم شکر آیدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینه هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستیمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۰۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3204 نیستی و نقص هرجایی که خاستآینه خوبی جمله پیشه‌هاستمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3212 هر‌ که نقص خویش را دید و شناختاندر استکمال خود دو اسبه تاختزآن نمی‌پرد به سوی ذوالجلالکو گمانی می‌برد خود را کمالعلتی بتر ز پندار کمالنیست اندر جان تو ای ذودلالمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsلذت بی‌کرانه‌ای است عشق شده‌ست نام اوقاعده خود شکایت است ور نه جفا چرا بوداز سر ناز و غنج خود روی چنان ترش کندآن ترشی روی او روح‌فزا چرا بودآن ترشی روی او ابرصفت همی‌شودور نه حیات و خرمی باغ و گیا چرا بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 560, Divan e Shamsعاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بودچونکه جمال این بود رسم وفا چرا بودقرآن کریم، سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۵۴Quran, Sooreh Al-Ma'ida(#5), Line #54«وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ… ؛» «و از ملامت هيچ ملامتگرى نمى‌هراسند… .»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبخور آن را که رسیدت مهل از بهر ذخیرهکه تو بر جوی روانی چو بخوردی دگر آیدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1232 نه تو اعطیناک کوثر خوانده‌ایپس چرا خشکی و تشنه مانده‌اییا مگر فرعونی و کوثر چو نیلبر تو خون گشته‌ست و ناخوش ای علیل توبه کن بیزار شو از هر عدوکو ندارد آب کوثر در کدو هر که را دیدی ز کوثر سرخ‌رواو محمدخوست با او گیر خومولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۲۳۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1237 هر که را دیدی ز کوثر خشک لبدشمنش می‌دار همچون مرگ و تبگر چه بابای تو است و مام تو   کو حقیقت هست خون‌آشام تو  از خلیل حق بیاموز این سیرکه شد او بیزار اول از پدرمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsمبر اومید که عمرم بشد و یار نیامدبه‌ گه آید وی و بی‌گه نه همه در سحر آیدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3386 پس چه چاره جز پناه چاره‌گرناامیدی مس و اکسیرش نظرناامیدی‌ها به پیش او نهیدتا ز درد بی‌دوا بیرون جهیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 762, Divan e Shamsبنگر صنعت خوبش بشنو وحی قلوبشهمگی نور نظر شو همه ذوق از نظر آیدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۲۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2029, Divan e Shamsای عاشق جریده بر عاشقان گزیدهبگذر ز آفریده بنگر در آفریدن۱ - صنعت تبدیل با کُنْ فکان و نَفَخْتُمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌ است نه موقوف عللمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1381 حق قدم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کن فكان۲ - صنعت تبدیل با ندانستن اینکه زندگی چطور کار می‌کند.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 21, Divan e Shamsهرگز نداند آسیا مقصود گردش‌های خودکاستون قوت ماست او یا کسب و کار نانباآبیش گردان می‌کند او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند او هم نمی‌جنبد ز جا۳ - صنعتِ تبدیل به صورت مستقیم و بدونِ سبب‌ و علت‌های ذهنیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1626 کار من بی‌علت است و مستقیمهست تقدیرم نه علت ای سقیمعادت خود را بگردانم به وقتاین غبار از پیش بنشانم به وقت۴ - صنعتِ تبدیل با بیرون کردنِ مُردهٔ منِ ذهنی از زندهٔ هشیاریمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تند۵ - تبدیل از روی رحمت و بینهایت انعطاف پذیریمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3158 گویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستلیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مراقرآن كريم، سورهٔ انعام(۶)، آيهٔ ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»۶ - صنعت تبدیل با ساکت کردن ذهن و خاموشی مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3456 أنصتوا را گوش کن خاموش باشچون زبان حق نگشتی گوش باش‏۷ - تبدیل با نیستیمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #690 کارگاه صنع حق چون نیستی استپس برون کارگه بی‏قیمتی استمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۰۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3201 آینه‌‌ی هستی چه باشد نیستینیستی بر گر تو ابله نیستی‌‌۸ - شأن جدید در صنعت تبدیلمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۲۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1227, Divan e Shamsهر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آردشیرین‌تر و نادرتر زان شیوه پیشینشمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1640 کل اصباح لنا شأن جدیدکل شیء عن مرادی لا یحیددر هر بامداد کاری تازه داریم، و هیچ کاری از حیطه مشیت من خارج نمی شود.مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۱۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1144 هر نفس نو می‌‌شود دنیا و مابی‌‌خبر از نو شدن اندر بقاعمر همچون جوی نو نو می‌‌رسدمستمری می‌‌نماید در جسد۹ - صنعت تبدیل با فرستادن پیغام جدید به ذهن و دادن شناسایی به انسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3644 هست مهمان‌خانه این تن ای جوانهر صباحی ضیف نو آید دوانهین مگو کین ماند اندر گردنمکه هم ‌اکنون باز پرد در عدمهرچه آید از جهان غیب‌وشدر دلت ضیف است او را دار خوشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsنه بترسم نه بلرزم چو کشد خنجر عزتبه خدا خنجر او را بدهم رشوت و پارهکه بود آب که دارد به لطافت صفت اوکه دو صد چشمه برآرد ز دل مرمر و خاره۱۰ - صنعت تبدیل همراه با صبر و شکر و تسلیممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۶۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #1360 عاشق صنع توام در شکر و صبرعاشق مصنوع کی باشم چو گبرعاشق صنع خدا با فر بودعاشق مصنوع او کافر بودمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1948, Divan e Shamsتا تراشیده نگردی تو به تیشه صبر و شکرلایلقاها فرو می‌خوان و الاالصابرونبنگر این تیشه به دست کیست خوش تسلیم شوچون گره مستیز با تیشه که نحن الغالبونقرآن کریم، سورۀ قصص (٢٨)، آیۀ ٨٠Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #80«وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ.»«و كسانى كه دانش [واقعى‌] يافته بودند گفتند: واى بر شما! براى كسى كه گرَِويده و كارِ شايسته كرده، پاداشِ خدا بهترست، و جز شكيبايان آن را نيابند.»قرآن کریم، سورۀ شعراء (٢۶)، آیۀ ۴۴Quran, Sooreh Ash-Shu'araa(#26), Line #44«فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِيَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ.»«پس ريسمان‌ها و چوبدستى‌هايشان را انداختند و گفتند: به عزّتِ فرعون كه ما حتماً پيروزيم.»۱۱ - صنعت تبدیل با طرب سازی و خوشی و شیرینیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 728, Divan e Shamsزان چنین خندان و خوش ما جان شیرین می‌دهیمکان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می‌کشدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 712, Divan e Shamsخوش باش که هر که راز داندداند که خوشی خوشی کشاندشیرین چو شکر تو باش شاکرشاکر هر دم شکر ستاندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازیی۱۲ - صنعت تبدیل با ایجاد طلب در انسانمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ١٧٣۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1734 کین طلب در تو گروگان خداستزآنکه هر طالب به مطلوبی سزاستمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۳۸۷ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2387 بی‌کلید این در گشادن راه نیستبی‌طلب نان سنت الله نیست۱۳ - صنعت تبدیل با انبساط و شرحِ صدرمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2670 حکم حق گسترد بهر ما بساطکه بگویید از طریق انبساط مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1067 که درون سینه شرحت داده‌ایمشرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایممولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #1071 که الم نشرح نه شرحت هست بازچون شدی تو شرح‌جو و کدیه‌سازقرآن کریم، سورۀ انشراح (۹۴)، آیۀ ۱Quran, Sooreh Ash-Sharh(#94), Line #1«أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ.»«آيا سينه‌ات را برايت نگشوديم؟»۱۴ - غیرت در تبدیل انسانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۸۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #688 غیرت عقل است بر خوبی روحپر ز تشبیهات و تمثیل این نصوحبا چنین پنهانیی کین روح راستعقل بر وی این‌چنین رشکین چراست۱۵ - باب صغیر در هنگام تبدیل مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۹۹۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #2996 ساخت موسی قدس در باب صغیرتا فرود آرند سر قوم زحیرزآنکه جباران بدند و سرفرازدوزخ آن باب صغیر است و نیاز۱۶ - صنعتِ تبدیل با قبض و بسطمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3734 چونک قبضی آیدت ای راه‌روآن صلاح توست آتش‌دل مشومولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۷۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3739 چونکه قبض آید تو در وی بسط بینتازه باش و چین میفکن در جبینمولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #362 قبض دیدی چاره آن قبض کنزآنکه سرها جمله می‌روید ز بنبسط دیدی بسط خود را آب دهچون برآید میوه با اصحاب دهمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 28, Divan e Shamsما گوی سرگردان تو اندر خم چوگان توگه خوانی‌اش سوی طرب گه رانی‌اش سوی بلاگه جانب خوابش کشی گه سوی اسبابش کشیگه جانب شهر بقا گه جانب دشت فناگاهی چو چه کن پست رو مانند قارون سوی گوگه چون مسیح و کشت نو بالاروان سوی علاتا فضل تو راهش دهد وز شید و تلوین وارهدشیاد ما شیدا شود یکرنگ چون شمس الضحیچون ماهیان بحرش سکن بحرش بود باغ و وطنبحرش بود گور و کفن جز بحر را داند وبا۱۷ - تبدیل از طریقِ اثرِ قرینمولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۴۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1421 می‌رود از سینه‌ها در سینه‌هااز ره پنهان صلاح و کینه‌هامولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۶۳۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2636 از قرین بی‌قول و گفت و گوی اوخو بدزدد دل نهان از خوی او--------------------

برنامه شماره ۹۰۵ گنج حضوراجرا: پرویز شهبازی۱۴۰۰ تاریخ اجرا: ۱۵ فوريه ۲۰۲۲ - ۲۷ بهمن.برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۰۵ بر روی این لینک کلیک کنیدPDF متن نوشته شده برنامه با فرمتPDF تمام اشعار این برنامه   خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتیخوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویریبرای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای(۱)، بگشا ای قمر نقابتا سجده‌هایِ شُکر کند پیشت آفتابدامانِ تو گرفتم و دستم بتافتی(۲)هین دست درکشیدم، روی از وفا متابگفتی: مکن شتاب که آن هست فعلِ دیو*دیو او بُوَد که می‌نکند سویِ تو شتابیا رب کنم، ببینم بر درگهِ نیازچندین هزار یا رب، مشتاقِ آن جواباز خاک بیشتر(۳) دل و جان‌هایِ آتشینمُستَسقیانه(۴) کوزه گرفته که آب آببر خاک رحم کن که از این چار عنصر اوبی دست و پاتر آمد در سیر و انقلاب(۵)وقتی که او سبک شود، آن باد، پایِ اوستلنگانه(۶) برجهد دو سه گامی پیِ سحاب(۷)تا خنده گیرد از تکِ(۸) آن لنگ برق راو اندر شفاعت آید آن رعدِ خوش‌‌ خطاببا ساقیانِ ابر بگوید که: برجَهیدکز تشنگانِ خاک بجوشید اضطرابگیرم که من نگویم، آخر نمی‌رسداندر مشامِ رحمت بویِ دلِ کباب؟پس ساقیانِ ابر همان دم روان شوندبا جَرّه(۹) و قِنینه(۱۰) و با مَشکِ پرشرابخاموش و در خراب همی‌جوی گنجِ عشقکاین گنج در بهار برویید از خراب*حدیث «التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان.» «درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»(۱) خواب بستن: شورانیدن وبازداشتن کسی از خواب(۲) تافتن: برگرداندن(۳) بیشتر: به کنایه بسیار و بیش از شمار(۴) مستسقیانه: چون تشنگان(۵) انقلاب: تحول، تبدیل(۶) لنگانه: مجازاً آنکه به زحمت و کوشش بسیار راه رود.(۷) سحاب: ابر(۸) تک: دویدن(۹) جَرّه: سبو(۱۰) قِنینه: صُراحی، ظرف مخصوص شراب----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای، بگشا ای قمر نقابتا سجده‌هایِ شُکر کند پیشت آفتابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذرّه نهانناگهان آن ذرّه بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجبِ من اینستکاو نگنجد به میان، چون به میان می‌آید؟مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1463 لفظِ جبرم، عشق را بی‌صبر کردوآنکه عاشق نیست، حبسِ جبر کرداین، مَعِیَّت(۱۱) با حق است و جبر نیستاین تجلّیِ(۱۲) مَه است، این ابر نیستقرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۴ Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4«وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ…»«و هر جا كه باشيد همراه شماست… .»(۱۱) مَعِیَّت: همراه بودن، همراهی. خدا با شماست هر کجا که باشید.(۱۲) تجلّی: تابش، روشنی----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3187 ترک کن این جبر را که بس تُهی‌ستتا بدانی سِرِّ سِرِّ جبر چیستترک کن این جبرِ جمعِ مَنبَلان(۱۳)تا خبر یابی از آن جبرِ چو جان(۱۳) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #10 زانکه شاکر را، زیادت وعده استآنچنانکه قُرب، مُزدِ سجده استگفت: وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ یزدانِ ماقُربِ جان شد سجده اَبدانِ ماحق تعالی به ما فرمود: سجده كن و نزديک شو. سجده ای که توسّط جسم های ما صورت می گیرد موجب تقرّب روح ما به خدا می شود.گر زیادت می‌شود، زین رُو بُوَدنه از برایِ بَوش(۱۴) و های و هو بُوَد(۱۴) بَوش: خودنمایی، کرّ و فرّ----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2550 پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکانزیرِ این دُکّانِ تو، مدفون دو کانهست این دکّان کِرایی، زود باشتیشه بستان و تَکَش(۱۵) را می‌تراش(۱۵) تَک: ته، قعر، عمق----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1068 هر که مانْد از کاهلی(۱۶) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جَبرهر که جبر آورد، خود رنجور(۱۷) کردتا همان رنجوری‌اش، در گور کرد(۱۶) کاهلی: تنبلی(۱۷) رنجور: بیمار----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #946  زآنکه بی شُکری بُوَد شُوم و شَنار(۱۸)می بَرَد بی شُکر را در قَعرِ نار(۱۹)گر توکُّل می‌کنی، در کار کُنکِشت کن، پس تکیه بر جَبّار کُن(۱۸) شَنار: ننگ و عار، شوم و زشت(۱۹) قَعرِ نار: ژرفای آتش----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1444, Divan e Shamsای عشق که کردستی تو زیر و زبر خوابمتا غرقه شده‌ست از تو در خونِ جگر خوابماز کانِ شِکَر جَستن، اندر شبِ آبستنبگداخت در اندیشه مانند شِکَر، خوابمبی‌لطفِ وصالِ او، گشتم چو هلالِ اوتا شب نَبَرَد هرگز در دورِ قمر خوابممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سببها دیده‌ایدر سبب، از جهل بر چَفسیده‌ای(۲۰)با سببها از مُسَبِّب غافلیسوی این روپوش‌ها ز آن مایلیچون سبب‌ها رفت، بر سر می‌زنیربَّنا و رَبَّناها می‌کُنیربّ می‌گوید: برو سوی سببچون ز صُنعم(۲۱) یاد کردی؟ ای عجبگفت: زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دَمْدَمه(۲۲)گویدش: رُدُّوا لَعادُوا، کار توستای تو اندر توبه و میثاق، سُستقرآن كريم، سوره انعام (۶)، آيه ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»لیک من آن ننگرم، رحمت کنمرحمتم پُرَّست، بر رحمت تنمننگرم عهد بَدت، بِدهم عطااز کرم، این دَم چو می‌خوانی مراقافله حیران شد اندر کارِ اویا محمّد چیست این؟ ای بحرخوکرده‌ای روپوش، مَشکِ خُرد راغرقه کردی هم عرب، هم کُرد را(۲۰) چفسیده‌ای: چسبیده‌ای(۲۱) صُنع: قدرت آفريدگاریِ خداوند(۲۲) دَمْدَمه: شهرت، آوازه، مكر و فريب----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2166 یک بَدَست(۲۳) از جمع رفتن یک زمانمکرِ شیطان باشد، این نیکو بدان(۲۳) بَدَست: وَجب----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225  هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبتِ این خلق را طوفان شناسکم گُریز از شیر و اِژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شُکرِ نِعَمبی شمعِ رویِ تو نَتان(۲۴) دیدن مرین دو راه راهرگز نداند آسیا مقصودِ گردشهایِ خودکاستونِ قُوتِ ماست او، یا کسب و کارِ نانبا(۲۵)آبیش گردان می‌کند، او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند، او هم نمی‌جنبد ز جا(۲۴) نَتان: نتوان(۲۵) نانبا: نانوا----------------مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1068 هر که مانْد از کاهِلی(۲۶) بی‌شُکر و صبراو همین داند که گیرد پایِ جبرهر که جبر آورد، خود رَنجور(۲۷) کردتا همان رَنجوری‌اش، در گور کرد(۲۶) کاهلی: تنبلی(۲۷) رنجور: بیمار----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3203 تا نَفَختُ(۲۸) فیهِ مِن رُوحی تو راوارهانَد زین و گوید: برتر آقرآن کریم، سورۀ حجر (۱۵)، آیۀ ۲۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روحِ خود در آن دميدم، در برابرِ او به سجده بيفتيد.»(۲۸) نَفَختُ فیه: دمیدم در او----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1344, Divan e Shamsدَمِ او جان دَهَدَت رو ز نَفَختُ بپذیرکار او کُن فَیَکون‌‌ است، نه موقوفِ عللقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۱۷Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #117«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«آفرينندۀ آسمانها و زمين است. چون ارادۀ چيزى كند، مى‌گويد: موجود شو. و آن چيز موجود مى‌شود.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2466 پیش چوگان‌های حکمِ کُنْ فَكانمی‌دویم اندر مکان و لامکان‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1746, Divan e Shamsمن آن کسم که تو نامم نهی، «نمی‌دانم»چو من اسیرِ توام، پس امیرِ میرانممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1381 حق قدم بر وی نَهَد از لامکانآنگه او ساکن شود از کُنْ فَكانمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #916 نیست کسبی از توکّل خوب‌ترچیست از تسلیم، خود محبوب‌تر؟بس گُریزَند از بلا سویِ بلابس جَهَند از مار، سویِ اژدهامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1557, Divan e Shamsخود مَنْ جَعَلَ اَلْـهُمُومِ هَمّاً از لفظِ رسول خوانده استم حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌های دنیویِ او را از میان می‌برد. و اگر کسی غمهای مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۱۳۷    Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3137 گفت: رَو، هر که غمِ دین برگزیدباقیِ غم‌ها خدا از وی بُریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری که شدستی همه‌کارهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1477 اصل، خود جذب است، لیک ای خواجه‌تاش(۲۹)کار کن، موقوفِ آن جَذْبه مباش(۲۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 181, Divan e Shamsدل چو دانه، ما مثالِ آسیاآسیا کی داند این گردش چرا؟تن چو سنگ و آبِ او اندیشه‌هاسنگ گوید: آب داند ماجراآب گوید: آسیابان را بپرسکو فکند اندر نشیب این آب راآسیابان گویدت: کای نان‌خوارگر نگردد این، که باشد نانبا(۳۰)ماجرا بسیار خواهد شد خَمُشاز خدا واپُرس تا گوید تو را(۳۰) نانبا: نانوا----------------مولوی، مثنوی، دفتر ششم، ‌بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنّت از الهگر همی‌خواهی، ز کس چیزی مخواه مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۷۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #773 از خدا غیرِ خدا را خواستنظنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستن مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طَرَب سازییباطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازییجملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشتتا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 71, Divan e Shamsاگر نه عشقِ شمس الدین بُدی در روز و شب ما را،فراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟! بُتِ شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خود،اگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsگهِ عُزلَت، تو بگویی: که چو رهبان(۳۱) گشتیگهِ صحبت، تو مرا دشمنِ اصحاب کنیگر قَصَب‌وار نپیچم دلِ خود در غمِ توچون قَصَب(۳۲) پیچ مرا هالِکِ(۳۳) مهتاب کنیدر توکّل تو بگویی که: سبب سنّتِ ماستدر تَسَبُّب(۳۴) تو نکوهیدنِ اسباب کنی(۳۱) رهبان: راهب، ترسا(۳۲) قَصَب‌: نوعی پارچهٔ کتانی نازک(۳۳) هالِک: هلاک شونده، نیست شونده، اشاره به این عقیده قدما که نورِ ماه (مهتاب) پارچهٔ کتانی را فرسوده می‌کند و می‌ترکاند.(۳۴) تسبّب: سبب‌جویی، توسّل به سبب----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 128, Divan e Shamsما را مکُنید یاد هرگزما خود هستیم یاد بی‌ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۰۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3052 کُلُّ شَی‌‌ءٍ هالِکٌ جز وجهِ او چون نِه‌‌ای در وجهِ او، هستی مجوقرآن کریم، سورۀ قصص (۲۸)، آیۀ ۸۸Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ.» «با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابودشدنى است مگر ذاتِ او. فرمان، فرمانِ اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مُرده بیرون می‌کُندنفسِ زنده سوی مرگی می‌تَندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3056, Divan e Shamsقضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداختتو را کُنَد به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1868 احمق است و مُردهٔ ما و منیکز غمِ فرعش، فراغِ اصل، نیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۹۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #912  گفت: آری گر توکّل رهبر استاین سبب هم سُنّتِ پیغمبر است‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بینآنچه ممکن نَبُود، در کفِ او امکان بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsبازِ جان صید کُنی، چَنگلِ(۳۵) او درشکنیتن شود کَلْبِ معلَّم(۳۶) تُش بی‌ناب(۳۷) کنیزرگرِ رنگِ رخِ ما چو دکانی گیردلقبِ زرگرِ ما را همه قَلّاب(۳۸) کنیمن که باشم؟ که به درگاهِ تو صبحِ صادقهست لرزان که مباداش که کذّاب(۳۹) کنی(۳۵) چَنگل: چنگال(۳۶) کلبِ معلَّم: سگ تعلیم یافته(۳۷) ناب: دندان نیش درندگان(۳۸) قَلّاب: متقلّب، سازندهٔ سکّهٔ تقلّبی(۳۹) کذّاب: دروغ‌گو----------------مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۲۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3259  من غلامِ آن که اندر هر رِباط(۴۰)خویش را واصل نداند بر سِماط(۴۱)بس رِباطی که بباید ترک کردتا به مَسْکَن دررسد یک روز مرد(۴۰) رِباط: خانه، سرا، منزل، كاروان‌سرا(۴۱) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۶۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1693 صبحِ کاذب، صد هزاران کاروانداد بر بادِ هلاکت ای جوانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ٣٢٩٢Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3292 بر دکان، هر زرنما خندان شده‌ستز آنکه سنگِ امتحان، پنهان شده‌ست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsهمه را نفی کنی، بازدهی صد چنداندِی(۴۲) دهی و به بهارش همه ایجاب کنیبزنی گردنِ اَنجُم(۴۳) تو به تیغِ خورشیدبازشان هم تو فروزِ(۴۴) رخِ عنّاب کنیچو خَمُش کرد، بگویی که بگو و، چو بگفتگوییش: پس تو چرا فتحِ چنین باب کنی؟(۴۵)(۴۲) دِی: سرما و سختی(۴۳) انجم: ستاره‌ها(۴۴) فروز: برافروخته شدن، روشنی، فروغ(۴۵) فتحِ باب کردن: باز کردن در، به مَجاز آغاز کردنِ کار----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #552 دی شوی بینی تو اخراجِ بهارلیل گردی، بینی ایلاجِ(۴۶) نهارقرآن کریم، سورۀ حج (۲۲)، آیۀ ۶۱Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.»«اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»(۴۶) ایلاج: وارد کردن، درآوردنِ چیزی در چیزِ دیگر----------------مولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۲۲۶۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2264 آن بهاران مُضمَر(۴۷) است اندر خزاندر بهار است آن خزان مگریز از آن‏(۴۷) مُضمَر: پنهان کرده شده----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۲۰۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2072  پیش بینا، شد خموشی نفعِ توبهرِ این آمد خطاب أَنصِتُواقرآن کریم، سورۀ اعراف (۷)، آیۀ ۲۰۴Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمولِ رحمت خدا شويد.»گر بفرماید: بگو، برگُوی خَوشلیک اندک گو، دراز اندر مکَشور بفرماید که اندر کَش درازهم‌چنان شرمین(۴۸) بگو، با امر ساز(۴۹)(۴۸) شَرمین: شرمناک، با حیا(۴۹) با امر ساز: از دستورات اطاعت کن----------------مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۲۰۷۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2076 چونکه کوته می‌کنم من از رَشَداو به صد نوعم بگفتن می‌کَشَدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3339 نعرهٔ لاضَیْر بر گردون رسیدهین بِبُر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک(ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shu'araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز وَرایِ تن، به یزدان می‌زی‌ایمای خُنُک آن را که ذاتِ خود شناختاندر اَمنِ سَرمدی قصری بساختکودکی گِریَد پیِ جُوز و مَویزپیشِ عاقل، باشد آن بس سهل چیزپیشِ دل، جُوز و مَویز آمد جسدطفل کَی در دانشِ مردان رسد؟هر که محجوب است، او خود کودک استمرد آن باشد که بیرون از شک استگر به ریش و خایه مردستی کسیهر بُزی را ریش و مو باشد بسیمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۲۸۶۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2865, Divan e Shamsدر رُخِ عشق نگر تا به صفت مرد شَوینزدِ سردان(۵۰) منشین، کز دمشان سرد شَویاز رخِ عشق بجو چیزِ دگر، جز صورتکار آن است که با عشق تو هم درد شَوی(۵۰) سردان: آدمهای بی ذوق، آدمهای غمگین----------------مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3346 پیشوایِ بَد بُوَد آن بُز، شتابمی‌بَرَد اصحاب را پیشِ قَصابریش شانه کرده که من سابِقَمسابِقی، لیکن به سوی مرگ و غمهین رَوِش بگزین و ترکِ ریش کنترکِ این ما و من و تشویش کنتا شوی چون بویِ گُل با عاشقانپیشوا و رهنمای گُلسِتانکیست بویِ گُل؟ دَمِ عقل و خِرَدخوش قَلاوُوزِ رَهِ مُلکِ ابد    مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsیا رب کنم، ببینم بر درگهِ نیازچندین هزار یا رب، مشتاقِ آن جوابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3072 اُذْکُروا الله کارِ هر اوباش نیستاِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۵۱) نیستلیک تو آیِس مشو، هم پیل باشور نه پیلی، در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»(۵۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsبر خاک رحم کن که از این چار عنصر اوبی دست و پاتر آمد در سیر و انقلابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1856 صوفیی از فقر چون در غم شودعینِ فقرش دایه و مَطْعَم(۵۲) شودزآنکه جنّت از مَکارِه(۵۳) رُسته استرحم، قسمِ عاجزی اِشکسته استحدیث«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در سختی‌ها و ناملایمات پیچیده شده‌ است و دوزخ در شهوات.»آنکه سَرها بشکند او از عُلُو(۵۴)رحمِ حقّ و خلق نآید سویِ اواین سخن آخِر ندارد، و آن جواناز کمی اجرایِ نان شد ناتوانشاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شَبَه‌ش(۵۵) دُر گردد و او یَم(۵۶) شود زآن جِرای خاص هر کآگاه شداو سزای قُرب و اِجری‌گاه(۵۷) شدزان جِرای(۵۸) روح چون نقصان شودجانَش از نُقصانِ(۵۹) آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته است که سَمَن‌زارِ(۶۰) رضا آشفته است(۵۲) مَطْعَم: غذا، خوردنى(۵۳) مَكاره: جمعِ مَكْرَهَه، به معنىِ سختى، ناخوشی و هرآنچه برای آدمی ناخوش و ناگوار آید.(۵۴) عُلُو: همان عُلُوّ به معنیِ بزرگی و رفعت(۵۵) شَبَه: شَبَه یا شَبَق نوعی سنگ سیاه و براق که در جواهرسازی بکار رود.(۵۶) یَم: دریا(۵۷) اِجری‌گاه: در اینجا يعنی پیشگاهِ الهی(۵۸) جِرا: مواجب، مستمری، حقوق(۵۹) نُقصان:  کمی، کاستی، زیان(۶۰) سَمَن‌زار: باغ یاسمن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsوقتی که او سبک شود، آن باد، پایِ اوستلنگانه برجهد دو سه گامی پیِ سحابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم، از آن ابر بر سَرَت بارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۹۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #980 لنگ و لوک(۶۱) و خَفته‌شکل(۶۲) و بی‌ادبسوی او می‌غیژ(۶۳) و، او را می‌طلب(۶۱) لوک: آنكه از شدّتِ ضعف و سستی، عاجزی و زبونی، به زانو و دست راه رود.(۶۲) خَفته: خمیده(۶۳) غیژیدن: مانند کودکان چهار دست و پا راه رفتن----------------مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsتا خنده گیرد از تکِ آن لنگ برق راو اندر شفاعت آید آن رعدِ خوش‌‌ خطابمولوی، مثنوی، دفتر اول، ‌بیت ۱۸۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1819 دوست دارد یار، این آشفتگیکوششِ بیهوده بِهْ از خُفتِگی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2386 جنبش و آمد شدِ ما و اکتسابهست مِفتاحی بر آن قفل و حجابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsبا ساقیانِ ابر بگوید که: برجَهیدکز تشنگانِ خاک بجوشید اضطرابمولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۳۷۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3784 تشنه را دردِ سر آرد بانگِ رعدچون نداند کاو کشاند ابرِ سعدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۱۹۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1940 آبِ رحمت بایدت، رَوْ پست شووآنگهان خور خَمرِ رحمت، مست شو----------------------مجموع لغات: (۱) خواب بستن: شورانیدن وبازداشتن کسی از خواب(۲) تافتن: برگرداندن(۳) بیشتر: به کنایه بسیار و بیش از شمار(۴) مستسقیانه: چون تشنگان(۵) انقلاب: تحول، تبدیل(۶) لنگانه: مجازاً آنکه به زحمت و کوشش بسیار راه رود.(۷) سحاب: ابر(۸) تک: دویدن(۹) جَرّه: سبو(۱۰) قِنینه: صُراحی، ظرف مخصوص شراب(۱۱) مَعِیَّت: همراه بودن، همراهی. خدا با شماست هر کجا که باشید.(۱۲) تجلّی: تابش، روشنی(۱۳) مَنبَل: تنبل، کاهل، بیکار(۱۴) بَوش: خودنمایی، کرّ و فرّ(۱۵) تَک: ته، قعر، عمق(۱۶) کاهلی: تنبلی(۱۷) رنجور: بیمار(۱۸) شَنار: ننگ و عار، شوم و زشت(۱۹) قَعرِ نار: ژرفای آتش(۲۰) چفسیده‌ای: چسبیده‌ای(۲۱) صُنع: قدرت آفريدگاریِ خداوند(۲۲) دَمْدَمه: شهرت، آوازه، مكر و فريب(۲۳) بَدَست: وَجب(۲۴) نَتان: نتوان(۲۵) نانبا: نانوا(۲۶) کاهلی: تنبلی(۲۷) رنجور: بیمار(۲۸) نَفَختُ فیه: دمیدم در او(۲۹) خواجه‌تاش: دو غلام را گویند که یک صاحب دارند.(۳۰) نانبا: نانوا(۳۱) رهبان: راهب، ترسا(۳۲) قَصَب‌: نوعی پارچهٔ کتانی نازک(۳۳) هالِک: هلاک شونده، نیست شونده، اشاره به این عقیده قدما که نورِ ماه (مهتاب) پارچهٔ کتانی را فرسوده می‌کند و می‌ترکاند.(۳۴) تسبّب: سبب‌جویی، توسّل به سبب(۳۵) چَنگل: چنگال(۳۶) کلبِ معلَّم: سگ تعلیم یافته(۳۷) ناب: دندان نیش درندگان(۳۸) قَلّاب: متقلّب، سازندهٔ سکّهٔ تقلّبی(۳۹) کذّاب: دروغ‌گو(۴۰) رِباط: خانه، سرا، منزل، كاروان‌سرا(۴۱) سِماط: بساط، سفره، خوان، فضای یکتایی، فضای بی‌نهایتِ گشوده شده(۴۲) دِی: سرما و سختی(۴۳) انجم: ستاره‌ها(۴۴) فروز: برافروخته شدن، روشنی، فروغ(۴۵) فتحِ باب کردن: باز کردن در، به مَجاز آغاز کردنِ کار(۴۶) ایلاج: وارد کردن، درآوردنِ چیزی در چیزِ دیگر(۴۷) مُضمَر: پنهان کرده شده(۴۸) شَرمین: شرمناک، با حیا(۴۹) با امر ساز: از دستورات اطاعت کن(۵۰) سردان: آدمهای بی ذوق، آدمهای غمگین(۵۱) قَلاّش: بی‌کاره، ولگرد، مُفلس(۵۲) مَطْعَم: غذا، خوردنى(۵۳) مَكاره: جمعِ مَكْرَهَه، به معنىِ سختى، ناخوشی و هرآنچه برای آدمی ناخوش و ناگوار آید.(۵۴) عُلُو: همان عُلُوّ به معنیِ بزرگی و رفعت(۵۵) شَبَه: شَبَه یا شَبَق نوعی سنگ سیاه و براق که در جواهرسازی بکار رود.(۵۶) یَم: دریا(۵۷) اِجری‌گاه: در اینجا يعنی پیشگاهِ الهی(۵۸) جِرا: مواجب، مستمری، حقوق(۵۹) نُقصان:  کمی، کاستی، زیان(۶۰) سَمَن‌زار: باغ یاسمن(۶۱) لوک: آنكه از شدّتِ ضعف و سستی، عاجزی و زبونی، به زانو و دست راه رود.(۶۲) خَفته: خمیده(۶۳) غیژیدن: مانند کودکان چهار دست و پا راه رفتن-----------------------************************تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای بگشا ای قمر نقابتا سجده‌های شکر کند پیشت آفتابدامان تو گرفتم و دستم بتافتیهین دست درکشیدم روی از وفا متابگفتی مکن شتاب که آن هست فعل دیو*دیو او بود که می‌نکند سوی تو شتابیا رب کنم ببینم بر درگه نیازچندین هزار یا رب مشتاق آن جواباز خاک بیشتر دل و جان‌های آتشینمستسقیانه کوزه گرفته که آب آببر خاک رحم کن که از این چار عنصر اوبی دست و پاتر آمد در سیر و انقلابوقتی که او سبک شود آن باد پای اوستلنگانه برجهد دو سه گامی پی سحابتا خنده گیرد از تک آن لنگ برق راو اندر شفاعت آید آن رعد خوش‌‌ خطاببا ساقیان ابر بگوید که برجهیدکز تشنگان خاک بجوشید اضطرابگیرم که من نگویم آخر نمی‌رسداندر مشام رحمت بوی دل کبابپس ساقیان ابر همان دم روان شوندبا جره و قنینه و با مشک پرشرابخاموش و در خراب همی‌جوی گنج عشقکاین گنج در بهار برویید از خراب*حدیث «التأنّي مِنَ الله والعجلة مِنَ الشيطان.» «درنگ از خداوند و شتاب از شیطان است.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsخوابم ببسته‌ای بگشا ای قمر نقابتا سجده‌های شکر کند پیشت آفتابمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۸۰ Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #4580 آفتابی در یکی ذره نهانناگهان آن ذره بگشاید دهانمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۰۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 806, Divan e Shamsهر کسی در عجبی و عجب من اینستکاو نگنجد به میان چون به میان می‌آیدمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۴۶۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1463 لفظ جبرم عشق را بی‌صبر کردوآنکه عاشق نیست حبس جبر کرداین معیت با حق است و جبر نیستاین تجلی مه است این ابر نیستقرآن کریم، سوره حدید (۵۷)، آیه ۴ Quran, Sooreh Al-Hadid(#57), Line #4«وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ…»«و هر جا كه باشيد همراه شماست… .»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3187 ترک کن این جبر را که بس تهی‌ستتا بدانی سر سر جبر چیستترک کن این جبر جمع منبلانتا خبر یابی از آن جبر چو جانمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #10 زانکه شاکر را زیادت وعده استآنچنانکه قرب مزد سجده استگفت واسجد واقترب یزدان ماقرب جان شد سجده ابدان ماحق تعالی به ما فرمود: سجده كن و نزديک شو. سجده ای که توسّط جسم های ما صورت می گیرد موجب تقرّب روح ما به خدا می شود.گر زیادت می‌شود زین رو بودنه از برای بوش و های و هو بودمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2550 پاره‌دوزی می‌کنی اندر دکانزیر این دکان تو مدفون دو کانهست این دکان کرایی زود باشتیشه بستان و تکش را می‌تراشمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1068 هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #946  زآنکه بی شکری بود شوم و شنارمی برد بی شکر را در قعر نارگر توکل می‌کنی در کار کنکشت کن پس تکیه بر جبار کنمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1444, Divan e Shamsای عشق که کردستی تو زیر و زبر خوابمتا غرقه شده‌ست از تو در خون جگر خوابماز کان شکر جستن اندر شب آبستنبگداخت در اندیشه مانند شکر خوابمبی‌لطف وصال او گشتم چو هلال اوتا شب نبرد هرگز در دور قمر خوابممولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #3153 تو ز طفلی چون سببها دیده‌ایدر سبب از جهل بر چفسیده‌ایبا سببها از مسبب غافلیسوی این روپوش‌ها ز آن مایلیچون سبب‌ها رفت بر سر می‌زنیربنا و ربناها می‌کنیرب می‌گوید برو سوی سببچون ز صنعم یاد کردی ای عجبگفت زین پس من تو را بینم همهننگرم سوی سبب و آن دمدمهگویدش ردوا لعادوا کار توستای تو اندر توبه و میثاق سستقرآن كريم، سوره انعام (۶)، آيه ٢٨Quran, Sooreh Al-An'aam(#6), Line #28«بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.»«نه، آنچه را كه از اين پيش پوشيده مى‌داشتند اكنون برايشان آشكار شده، اگر آنها را به دنيا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى‌گردند. اينان دروغگويانند.»لیک من آن ننگرم رحمت کنمرحمتم پرست بر رحمت تنمننگرم عهد بدت بدهم عطااز کرم این دم چو می‌خوانی مراقافله حیران شد اندر کار اویا محمد چیست این ای بحرخوکرده‌ای روپوش مشک خرد راغرقه کردی هم عرب هم کرد رامولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۱۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2166 یک بدست از جمع رفتن یک زمانمکر شیطان باشد این نیکو بدانمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۲۲۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #2225  هر ولی را نوح و کشتیبان شناسصحبت این خلق را طوفان شناسکم گریز از شیر و اژدرهای نرز آشنایان و ز خویشان کن حذردر تلاقی روزگارت می‌برندیادهاشان غایبی‌ات می‌چرندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 21, Divan e Shamsاین دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعمبی شمع روی تو نتان دیدن مرین دو راه راهرگز نداند آسیا مقصود گردشهای خودکاستون قوت ماست او یا کسب و کار نانباآبیش گردان می‌کند او نیز چرخی می‌زندحق آب را بسته کند او هم نمی‌جنبد ز جامولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۰۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1068 هر که ماند از کاهلی بی‌شکر و صبراو همین داند که گیرد پای جبرهر که جبر آورد خود رنجور کردتا همان رنجوری‌اش در گور کردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۲۰۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3203 تا نفخت فیه من روحی تو راوارهاند زین و گوید برتر آقرآن کریم، سورۀ حجر (۱۵)، آیۀ ۲۹Quran, Sooreh Al-Hijr(#15), Line #29«فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ.»«چون آفرينشش را به پايان بردم و از روحِ خود در آن دميدم، در برابرِ او به سجده بيفتيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1344, Divan e Shamsدم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیرکار او کن فیکون‌‌ است نه موقوف عللقرآن کریم، سورۀ بقره (۲)، آیۀ ۱۱۷Quran, Sooreh Al-Baqarah(#2), Line #117«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَإِذَا قَضَىٰ أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»«آفرينندۀ آسمانها و زمين است. چون ارادۀ چيزى كند، مى‌گويد: موجود شو. و آن چيز موجود مى‌شود.»مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۲۴۶۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #2466 پیش چوگان‌های حکم کن فكانمی‌دویم اندر مکان و لامکان‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1746, Divan e Shamsمن آن کسم که تو نامم نهی نمی‌دانمچو من اسیر توام پس امیر میرانممولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1381 حق قدم بر وی نهد از لامکانآنگه او ساکن شود از کن فكانمولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۹۱۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #916 نیست کسبی از توکل خوب‌ترچیست از تسلیم خود محبوب‌تربس گریزند از بلا سوی بلابس جهند از مار سوی اژدهامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۵۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1557, Divan e Shamsخود من جعل الـهموم هما از لفظ رسول خوانده استم حدیث‏«مَنْ جَعَلَ الْهُمُومَ هَمًّا وَاحِدًا هَمَّ الْمَعَادِ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّ دُنْيَاهُ وَمَنْ تَشَعَّبَتْ بِهِ الْهُمُومُ فِي أَحْوَالِ الدُّنْيَا لَمْ يُبَالِ اللَّهُ فِي أَىِّ أَوْدِيَتِهِ هَلَكَ.»«هر کس غم‌هایش را به غمی واحد محدود کند، خداوند غم‌های دنیویِ او را از میان می‌برد. و اگر کسی غمهای مختلفی داشته باشد، خداوند به او اعتنایی نمی‌دارد که در کدامین سرزمین هلاک گردد.»مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۱۳۷    Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3137 گفت رو هر که غم دین برگزیدباقی غم‌ها خدا از وی بریدمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2372, Divan e Shamsتو از آن بار نداری که سبکسار چو بیدیتو از آن کار نداری که شدستی همه‌کارهمولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۷Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #1477 اصل خود جذب است لیک ای خواجه‌تاشکار کن موقوف آن جذبه مباشمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۸۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 181, Divan e Shamsدل چو دانه ما مثال آسیاآسیا کی داند این گردش چراتن چو سنگ و آب او اندیشه‌هاسنگ گوید آب داند ماجراآب گوید آسیابان را بپرسکو فکند اندر نشیب این آب راآسیابان گویدت کای نان‌خوارگر نگردد این که باشد نانباماجرا بسیار خواهد شد خمشاز خدا واپرس تا گوید تو رامولوی، مثنوی، دفتر ششم، ‌بیت ۳۳۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #6, Line #333 گفت پیغمبر که جنت از الهگر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواه مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۷۷۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #773 از خدا غیر خدا را خواستنظن افزونی‌ست و کلی کاستن مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3013, Divan e Shamsیار در آخر زمان کرد طرب سازییباطن او جد جد ظاهر او بازییجمله عشاق را یار بدین علم کشتتا نکند هان و هان جهل تو طنازییمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 71, Divan e Shamsاگر نه عشق شمس الدین بدی در روز و شب ما رافراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما رابت شهوت برآوردی دمار از ما ز تاب خوداگر از تابش عشقش نبودی تاب و تب ما رامولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsگه عزلت تو بگویی که چو رهبان گشتیگه صحبت تو مرا دشمن اصحاب کنیگر قصب‌وار نپیچم دل خود در غم توچون قصب پیچ مرا هالک مهتاب کنیدر توکل تو بگویی که سبب سنت ماستدر تسبب تو نکوهیدن اسباب کنیمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۲۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 128, Divan e Shamsما را مکنید یاد هرگزما خود هستیم یاد بی‌ مامولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۰۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3052 کل شی‌ء هالک جز وجه او چون نه‌‌ای در وجه او هستی مجوقرآن کریم، سورۀ قصص (۲۸)، آیۀ ۸۸Quran, Sooreh Al-Qasas(#28), Line #88«وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ ۘ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ.» «با خداى يكتا خداى ديگرى را مخوان. هيچ خدايى جز او نيست. هر چيزى نابودشدنى است مگر ذاتِ او. فرمان، فرمانِ اوست و همه به او بازگردانيده شويد.»مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #550 چون ز زنده مرده بیرون می‌کندنفس زنده سوی مرگی می‌تندمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 3056, Divan e Shamsقضا که تیر حوادث به تو همی‌انداختتو را کند به عنایت از آن سپس سپریمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۶۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1868 احمق است و مرده ما و منیکز غم فرعش فراغ اصل نیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۹۱۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #912  گفت آری گر توکل رهبر استاین سبب هم سنت پیغمبر است‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2002, Divan e Shamsتو سبب‌سازی و دانایی آن سلطان بینآنچه ممکن نبود در کف او امکان بینمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsباز جان صید کنی چنگل او درشکنیتن شود کلب معلم تش بی‌ناب کنیزرگر رنگ رخ ما چو دکانی گیردلقب زرگر ما را همه قلاب کنیمن که باشم که به درگاه تو صبح صادقهست لرزان که مباداش که کذاب کنیمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ۳۲۵۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3259  من غلام آن که اندر هر رباطخویش را واصل نداند بر سماطبس رباطی که بباید ترک کردتا به مسکن دررسد یک روز مردمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۶۹۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1693 صبح کاذب صد هزاران کاروانداد بر باد هلاکت ای جوانمولوی، مثنوی، دفتر اوّل، ‌بیت ٣٢٩٢Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #3292 بر دکان هر زرنما خندان شده‌ستز آنکه سنگ امتحان پنهان شده‌ست‌‌مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۸۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2883, Divan e Shamsهمه را نفی کنی بازدهی صد چنداندی دهی و به بهارش همه ایجاب کنیبزنی گردن انجم تو به تیغ خورشیدبازشان هم تو فروز رخ عناب کنیچو خمش کرد بگویی که بگو و چو بگفتگوییش پس تو چرا فتح چنین باب کنیمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۵۵۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #552 دی شوی بینی تو اخراج بهارلیل گردی بینی ایلاج نهارقرآن کریم، سورۀ حج (۲۲)، آیۀ ۶۱Quran, Sooreh Al-Hajj(#22), Line #61«ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ.»«اين بدان سبب است كه خدا از شب مى‌كاهد و به روز مى‌افزايد و از روز مى‌كاهد و به شب مى‌افزايد. و خدا شنوا و بيناست.»مولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۲۲۶۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #2264 آن بهاران مضمر است اندر خزاندر بهار است آن خزان مگریز از آن‏مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۲۰۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2072 پیش بینا شد خموشی نفع توبهر این آمد خطاب أنصتواقرآن کریم، سورۀ اعراف (۷)، آیۀ ۲۰۴Quran, Sooreh Al-A'raaf(#7), Line #204«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»«چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمولِ رحمت خدا شويد.»گر بفرماید بگو برگوی خوشلیک اندک گو دراز اندر مکشور بفرماید که اندر کش درازهم‌چنان شرمین بگو با امر سازمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۲۰۷۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #2076 چونکه کوته می‌کنم من از رشداو به صد نوعم بگفتن می‌کشدمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۳۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3339 نعره لاضیر بر گردون رسیدهین ببر که جان ز جان کندن رهیدساحران با بانگی بلند که به آسمان می رسید گفتند: هیچ ضرری به ما نمی رسد. هان اینک(ای فرعون دست و پای ما را) قطع کن که جان ما از جان کندن نجات یافت.قرآن کریم، سوره شعراء (۲۶)، آیه ۵۰Quran, Sooreh Ash-Shu'araa(#26), Line #50«قَالُوا لَا ضَيْرَ ۖ إِنَّا إِلَىٰ رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ.»«گفتند ساحران: هیچ زیانی ما را فرو نگیرد که به سوی پروردگارمان بازگردیم.»ما بدانستیم ما این تن نه‌ایماز ورای تن به یزدان می‌زی‌ایمای خنک آن را که ذات خود شناختاندر امن سرمدی قصری بساختکودکی گرید پی جوز و مویزپیش عاقل باشد آن بس سهل چیزپیش دل جوز و مویز آمد جسدطفل کی در دانش مردان رسدهر که محجوب است او خود کودک استمرد آن باشد که بیرون از شک استگر به ریش و خایه مردستی کسیهر بزی را ریش و مو باشد بسیمولوی، دیوان شمس، غزل شماره ۲۸۶۵Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 2865, Divan e Shamsدر رخ عشق نگر تا به صفت مرد شوینزد سردان منشین کز دمشان سرد شویاز رخ عشق بجو چیز دگر جز صورتکار آن است که با عشق تو هم درد شویمولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۳۴۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #3346 پیشوای بد بود آن بز شتابمی‌برد اصحاب را پیش قصابریش شانه کرده که من سابقمسابقی لیکن به سوی مرگ و غمهین روش بگزین و ترک ریش کنترک این ما و من و تشویش کنتا شوی چون بوی گل با عاشقانپیشوا و رهنمای گلستانکیست بوی گل دم عقل و خردخوش قلاووز ره ملک ابد    مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsیا رب کنم ببینم بر درگه نیازچندین هزار یا رب مشتاق آن جوابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۳۰۷۲Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #3072 اذکروا الله کار هر اوباش نیستارجعی بر پای هر قلاش نیستلیک تو آیس مشو هم پیل باشور نه پیلی در پی تبدیل باشقرآن کریم، سورۀ احزاب (۳۳)، آیۀ ۴۱Quran, Sooreh Al-Ahzaab(#33), Line #41«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا.»«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را فراوان ياد كنيد.»مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsبر خاک رحم کن که از این چار عنصر اوبی دست و پاتر آمد در سیر و انقلابمولوی، مثنوی، دفتر چهارم، ‌بیت ۱۸۵۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #4, Line #1856 صوفیی از فقر چون در غم شودعین فقرش دایه و مطعم شودزآنکه جنت از مکاره رسته استرحم قسم عاجزی اشکسته استحدیث«حُفَّتِ‌الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ‌النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»«بهشت در سختی‌ها و ناملایمات پیچیده شده‌ است و دوزخ در شهوات.»آنکه سرها بشکند او از علورحم حق و خلق نآید سوی اواین سخن آخر ندارد و آن جواناز کمی اجرای نان شد ناتوانشاد آن صوفی که رزقش کم شودآن شبه‌ش در گردد و او یم شودزآن جرای خاص هر کآگاه شداو سزای قرب و اجری‌گاه شدزان جرای روح چون نقصان شودجانش از نقصان آن لرزان شودپس بداند که خطایی رفته است که سمن‌زار رضا آشفته استمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsوقتی که او سبک شود آن باد پای اوستلنگانه برجهد دو سه گامی پی سحابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۲۳Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 1723, Divan e Shamsهزار ابر عنایت بر آسمان رضاستاگر ببارم از آن ابر بر سرت بارممولوی، مثنوی، دفتر سوم، ‌بیت ۹۸۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #3, Line #980 لنگ و لوک و خفته‌شکل و بی‌ادبسوی او می‌غیژ و او را می‌طلبمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsتا خنده گیرد از تک آن لنگ برق راو اندر شفاعت آید آن رعد خوش‌‌ خطابمولوی، مثنوی، دفتر اول، ‌بیت ۱۸۱۹Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #1, Line #1819 دوست دارد یار این آشفتگیکوشش بیهوده به از خفتگی‌‌مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، ‌بیت ۲۳۸۶Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #5, Line #2386 جنبش و آمد شد ما و اکتسابهست مفتاحی بر آن قفل و حجابمولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۸Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Qazal)# 308, Divan e Shamsبا ساقیان ابر بگوید که برجهیدکز تشنگان خاک بجوشید اضطرابمولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۳۷۸۴Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #3784 تشنه را درد سر آرد بانگ رعدچون نداند کاو کشاند ابر سعدمولوی، مثنوی، دفتر دوم، ‌بیت ۱۹۴۰Rumi( Molana Jalaleddin) Poem(Mathnavi), Book #2, Line #1940 آب رحمت بایدت رو پست شووآنگهان خور خمر رحمت مست شو