Prof. Antoni Dudek: Rzeczypospolite

Kim byli funkcjonariusze SB i UB w PRL? Czy ich kariery wynikały z ideologicznego zaangażowania, czy z przymusu? Jakie mieli wykształcenie, skąd pochodzili i jak spędzali czas wolny? W nowym odcinku „Rzeczypospolitych Antoniego Dudka” gościem jest prof. Piotr Osęka, historyk i dyrektor Instytutu Studiów Politycznych PAN.

W dwudziestoleciu międzywojennym Wojsko Polskie nie było jedynie armią – było instytucją formującą obywateli, kształtującą kulturę i wpływającą na politykę. Dlaczego armia zyskała tak wyjątkowy status? Jakie były tego konsekwencje społeczne i polityczne? I czy to dziedzictwo przetrwało do dziś? W najnowszym odcinku podcastu „Rzeczypospolite” prof. Antoni Dudek rozmawia z prof. Marcinem Kruszyńskim – historykiem wojskowości z Uniwersytetu w Siedlcach i Lotniczej Akademii Wojskowej w Dęblinie.

W najnowszym odcinku podcastu Rzeczypospolite Antoniego Dudka gościem jest prof. Andrzej Chojnowski, historyk z Uniwersytetu Warszawskiego, który opowiada o znaczeniu przewrotu majowego z 1926 roku i politycznej spuściźnie Józefa Piłsudskiego. Maj to miesiąc szczególny w życiu Marszałka – nie tylko z powodu zamachu stanu, który zmienił losy II RP, ale także dlatego, że 12 maja przypada 90. rocznica jego śmierci. Czym naprawdę był przewrót majowy? Co Piłsudski chciał osiągnąć i jak ocenić jego działania po latach?

Wojciech Jaruzelski – bohater, oportunista czy tragiczna postać polskiej historii? W tym odcinku podcastu Rzeczypospolite prof. Antoni Dudek rozmawia z dr. Robertem Spałkiem z Instytutu Pamięci Narodowej – redaktorem naukowym świeżo wydanej książki „Dekada Jaruzelskiego. Z historii politycznej PRL 1980–1989/90”. Kim naprawdę był generał Jaruzelski – twórca stanu wojennego i ostatni I sekretarz PZPR? Czy jego decyzje wynikały z kalkulacji, strachu, lojalności wobec Moskwy, czy może… przekonania o słuszności działania? Jakie tajemnice skrywa ostatnia dekada PRL?

Wszystko zaczęło się w grudniu 1970 roku” – mówi dr Paweł Sasanka, gość prof. Antoniego Dudka w najnowszym odcinku podcastu „Rzeczypospolite”. Czerwiec 1976 roku to moment przesilenia – PRL szykowała się na wzrost napięcia społecznego, ale nie spodziewała się, że jego epicentrum znajdzie się w Radomiu, Płocku i Ursusie. Skąd ten wybuch? Jakie były kulisy decyzji o podwyżkach cen i jak zareagował aparat państwowy? To historia nie tylko o proteście, lecz także o narodzinach solidarności i przemianie społecznej, która doprowadziła do powstania opozycji demokratycznej. 🎧 Posłuchaj rozmowy z dr. Pawłem Sasanką z Instytutu Pileckiego.

Szybkie, surowe i podporządkowane ideologii – takie były niemieckie sądy specjalne działające w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945. Orzekały w sprawach kryminalnych, gospodarczych i politycznych, wydając wyroki w trybie błyskawicznym, często zgodnie z politycznymi dyrektywami. Niemal wszyscy sędziowie byli członkami NSDAP. O tym, jak funkcjonowały te instytucje, dlaczego miały taką siłę rażenia i jak wyglądał aparat sądowy okupanta, opowiada w podcaście Rzeczypospolite" dr Konrad Graczyk z Uniwersytetu Śląskiego, autor książki „Niemieckie sądy specjalne w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945”. Rozmowę prowadzi prof. Antoni Dudek.

W najnowszym odcinku podcastu „Rzeczypospolite” prof. Antoni Dudek rozmawia z dr Magdą Szcześniak – kulturoznawczynią z Uniwersytetu Warszawskiego i autorką książki „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce”. To rozmowa o emocjach związanych z awansem, o napięciach klasowych, rozczarowaniach i nadziejach – a także o tym, jak socjalistyczne marzenie o równości zderzało się z rzeczywistością.

Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce często bywa romantyzowane – jako czas odbudowy państwowości, wielkich nazwisk i spektakularnych zwycięstw. Ale rzeczywistość była znacznie bardziej brutalna. Wojna z bolszewikami, pucze, zamachy stanu, wielki głód na Kresach, hiperinflacja, upadki rządów, rozczarowujący sojusznicy i nadciągający cień kolejnej wojny – to tylko niektóre z wyzwań, z jakimi musiała mierzyć się II Rzeczpospolita. W najnowszym odcinku prof. Antoni Dudek rozmawia z dr. Andrzejem Krajewskim, historykiem i publicystą, autorem książki „Rzeczpospolita kryzysowa. Dwadzieścia lat spaceru po linie”.

Otwieranie korespondencji, podsłuchy, listy do Polskiego Radia i Telewizji Polskiej, rozmowy z tajnymi współpracownikami - między innymi w ten sposób badano nastroje społeczne w Polsce Ludowej. Jaki użytek robiła z tej wiedzy władza? Kto zapoczątkował badania metodami quasi-socjologicznymi? Profesor Antoni Dudek zaprasza do nowego odcinka podcastu "Rzeczypospolite".

W styczniu 1945 roku Armia Czerwona i NKWD wkroczyły na Górny Śląsk. Zamiast wyzwolenia – nastał czas przemocy, bezprawnych egzekucji, gwałtów, masowych aresztowań i deportacji tysięcy mieszkańców regionu. W najnowszym odcinku „Rzeczypospolite” prof. Antoni Dudek rozmawia z dr. Bogusławem Traczem z katowickiego IPN o dramatycznych wydarzeniach, ich tle, skali, ofiarach i o tym, dlaczego przez dziesięciolecia przemilczano tę tragedię.

Kim był Marian Jurczyk? Opozycjonista i prezydent Szczecina, uznany przez władze PRL za „szczególnie niebezpiecznego”. Prof. Antoni Dudek rozmawia z dr. Michałem Siedziako, historykiem z Uniwersytetu Szczecińskiego i autorem biografii Mariana Jurczyka, o jego burzliwej drodze – od współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa, przez działalność w „Solidarności”, aż po wybór na prezydenta Szczecina w wolnej Polsce.

Czy początki naszego państwa to efekt przemyślanej strategii, czy raczej seria szczęśliwych zbiegów okoliczności? W najnowszym odcinku podcastu Rzeczypospolite prof. Antoni Dudek rozmawia z prof. Przemysławem Urbańczykiem – archeologiem i mediewistą z UKSW – o tym: 📜 co naprawdę wiemy o początkach państwa Mieszka, 🏰 gdzie była pierwsza stolica, ⚔️ co odziedziczył Bolesław Chrobry i co z tym zrobił, 🌍 oraz jak na naszych ziemiach splatały się wpływy, wierzenia i polityka.

Byli duchownymi, ale bardziej lojalnymi wobec władz PRL-u niż hierarchii kościelnej. W audycji opowiadaliśmy o tzw. księżach patriotach.

Wojna się kończy. Sowieci na nowo wytyczają granice Europy Wschodniej. Rozpoczyna się wielka wędrówka ludów. Oficjalnie to "dobrowolna ewakuacja".

Cudowne dziecko z Białogardu, błyskotliwy działacz studencki, zdolny redaktor naczelny i najmłodszy minister, a potem polityk, który przeprowadził postkomunistów przez pierwsze lata transformacji do pełni władzy w 1995 roku. O Aleksandrze Kwaśniewskim rozmawialiśmy w Dwójce z autorem jego biografii - Michałem Sutowskim.

Dlaczego jednostki i społeczeństwa kolaborują? Czym kolaboracja różni się od zdrady? Co powoduje, że niektóre przypadki kolaboracji są rozgrzeszane, a inne potępiane przez otoczenie?

- Nie znalazłem żadnego konkretnego dokumentu na ten temat. Jak zdążyłem się jednak zorientować, ks. Jerzy Popiełuszko wszystko co czynił konsultował przynajmniej z ks. proboszczem Teofilem Boguckim, który był hierarchą Kościoła - mówił w Dwójce dr Tadeusz Ruzikowski, autor książki "Solidarni w Hucie Warszawa 1980–1989".

Najdzielniejsi z dzielnych czy błędni rycerze? Romantyczni ideowcy czy przesiąknięci przemocą, bojący się powrotu do normalności weterani? Jakkolwiek wyobrażamy sobie antykomunistyczne podziemie po wojnie, prawda wygląda jeszcze inaczej – przekonują prof. Rafał Wnuk i dr Sławomir Poleszak.

W 1979 roku twórcy Konfederacji Polski Niepodległej deklarowali, że ich celem jest odzyskanie przez Polskę niepodległości i upadek systemu komunistycznego. Ogłosili, że KPN jest pierwszą od powstania żelaznej kurtyny niezależną partią polityczną, która legalnymi metodami chce pozbawić władzy polskich komunistów.

Książka "Konflikt pamięci. Polska po przemianach systemowych 1989 roku" przedstawia spory nt. wydarzeń historycznych. W audycji z cyklu "Rzeczypospolite" dr Anna Ratke-Majewska - politolog z Uniwersytetu Zielonogórskiego i autorka książki - opowiedziała o największych takich dyskusjach. Pierwszą z nich był spór o ocenę Powstania Warszawskiego.

Romuald Spasowski i Zdzisław Rurarz to wysocy rangą dyplomaci w PRL, którzy zdecydowali się poprosić o azyl w USA. Miało to miejsce tuż po wprowadzeniu stanu wojennego w naszym kraju. Prof. Patryk Pleskot, autor książki "Rurarz, Spasowski - żywoty równoległe", zdradził w audycji "Rzeczypospolite" motywacje obu dyplomatów oraz opowiedział o ich karierach i życiu po ucieczce.

Komunistyczna Polska w powszechnej opinii uchodzi za państwo, z którego było ciężko wyjechać. W ten sposób wyglądała polityka komunistów w pierwszych latach. Później jednak rzeczywistość była inna. O wyjazdach zagranicznych w PRL w audycji "Rzeczypospolite" w Programie 2 Polskiego Radia opowiedział prof. Dariusz Stola.

Warszawa ma bogatą, ale i trudną historię. Prof. Błażej Brzostek w książce "Wstecz. Historia Warszawy do początku" przedstawia ją z perspektywy zbioru indywidualnych doświadczeń. W audycji "Rzeczypospolite" opowiedział o tym, dlaczego wybrał taki sposób przedstawienia historii miasta oraz odpowiedział na zarzuty o pokazywaniu tylko złej strony Warszawy.

Gościem audycji z cyklu "Rzeczpospolite" był Przemysław Prekiel, autor książek poświęconych działalności polskich socjalistów.

W jakim stopniu kluby i festiwale studenckie tworzyły przestrzenie wolności? Jak wpływały na ich funkcjonowanie przełomy polityczne i zmiany społeczne? W "Rzeczypospolitych" przypomnieliśmy rozmowę z dr. Konradem Rokickim, autorem książki "Kluby studenckie w Warszawie 1956–1980".

Jesienią 1945 roku budynki u zbiegu ulicy Koszykowej i alei Stalina zajęła komunistyczna bezpieka. W piwnicach warszawskich kamienic, teraz przekształconych w biurowce MBP, urządzono areszt wewnętrzny.

Jaki był stosunek władz komunistycznych do powstającego tuż po II wojnie światowej Caritasu? O historii tej organizacji charytatywnej w czasach PRL-u opowiadał w audycji "Rzeczypospolite" ks. prof. Dominik Zamiatała.

Gościem audycji z cyklu "Rzeczypospolite" był prof. Włodzimierz Mędrzecki z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Rozmawialiśmy o gospodarce II RP.

Gościem tego wydania audycji "Rzeczypospolite" był dr Bartłomiej Kapica, autor książki "Władysław Bieńkowski. Biografia polityczna".

Gościem tego wydania audycji "Rzeczypospolite" był dr Michał Przeperski z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk oraz Muzeum Historii Polski.

Gościem "Rzeczypospolitych" był dr Jacek Sokołowski – politolog i prawnik z Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor książki "Transnaród. Polacy w poszukiwaniu politycznej formy".

W kolejnej audycji z cyklu "Rzeczypospolite" cofnęliśmy się do jesieni 1981 roku, gdy odbył się I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ "Solidarność".

Tematem tego wydania audycji z cyklu "Rzeczypospolite" była tzw. Afera Bergu. O tym, na czym ona polegała, rozmawialiśmy z profesorem Rafałem Wnukiem - historykiem z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Gościem audycji "Rzeczypospolite" był dr Paweł Sasanka z Instytutu Pamięci Narodowej. Rozmawialiśmy o wydarzeniach października 1956 roku w Polsce.

Na czym polegały "wybory" do Sejmu w czasach PRL-u? W jaki sposób wyłaniano kandydatów? Dlaczego namawiano do "głosowania bez skreśleń"?

Czy pojawienie się kryzysu po okresie długotrwałej poprawy warunków życia mogło doprowadzić do rewolucji roku 1980? Jak na nastroje społeczne wpływała zachodnia muzyka czy prasa dostępna w czasach gierkowskiego otwarcia na świat?

Gościem tego wydania audycji z cyklu "Rzeczypospolite" był prof. Jakub Polit z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Porozmawialiśmy o relacjach polsko-japońskich w pierwszej połowie XX wieku.

Gościem tego wydania "Rzeczypospolitych" był dr Tomasz Kozłowski z Instytutu Pamięci Narodowej oraz Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

W tym wydaniu audycji rozmawialiśmy o kształtowaniu tożsamości historycznej współczesnej Ukrainy. Gościem prof. Antoniego Dudka był prof. Tomasz Stryjek z Polskiej Akademii Nauk.

Zapraszamy na rozmowa z dr. Przemysławem Benkenem z IPN w Szczecinie o relacjach polsko-chińskich w latach 80. XX wieku i przyczynach dla których po 4 czerwca 1989 roku oba kraje poszły w różnych kierunkach.

Gościem tego wydania audycji z cyklu "Rzeczypospolite" był dr Maciej Łuczak z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

O "Tygodniku Powszechnym" i jego znaczeniu w czasach PRL-u rozmawialiśmy w "Rzeczypospolitych" z Andrzejem Brzezieckim – autorem książki "Kocio, Kozioł, senator. Biografia Krzysztofa Kozłowskiego".

W jakim stopniu wywiad cywilny był w czasach PRL zależny od Związku Radzieckiego? Kim byli działający w jego ramach "Hiszpanie" oraz "Francuzi"? Czym przede wszystkim się zajmowano? Co spowodowało, że w roku 1961 doszło do reorganizacji wywiadu cywilnego?

Książki, artykuły, seriale i filmy. O tym, w jaki sposób w czasach PRL wojsko włączało się w historyczne spory, w audycji "Rzeczypospolite" opowiadał dr Tomasz Leszkowicz - autor książki "Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej".

- Lenin jest w oficjalnej narracji rosyjskiej potępiany jako człowiek, który po pierwsze zrobił rewolucję (...), jak również doprowadził do usamodzielnienia się szeregu republik - mówił w Dwójce Piotr Skwieciński, autor książki "Koniec ruskiego miru? O ideowych źródłach rosyjskiej agresji".

- Gomułka nie nadawał się charakterologicznie na w pełni dyspozycyjnego stalinistę (...). Chciał komunizm budować bardzo po polsku. Wbrew pozorom Gomułka był dziwnym rodzajem komunistycznego patrioty. Nienawidził II Rzeczpospolitej, ale jednocześnie zraził się do Związku Sowieckiego. Stalina kochał, ale mu nie ufał - mówił w Dwójce dr Robert Spałek z Instytutu Pamięci Narodowej.

- Lata 1720-1721, kiedy August II próbował wydostać się z sideł rosyjskich, ale jego próby nie powiodły się na skutek liberum veto stosowanego przez hetmanów z poparciem Rosji na sejmie, to był moment, kiedy zarówno król, jak i Rzeczpospolita znaleźli się za kratami, z których będzie bardzo trudno się wydostać - mówił w Dwójce Richard Butterwick, autor książki "Światło i płomień. Odrodzenie i zniszczenie Rzeczypospolitej 1733-1795".

- Największym problemem Polaków było zbudowanie nowoczesnego państwa, które byłoby w stanie stworzyć sieć instytucji organizujących życie - mówił podczas spotkania z Antonim Dudkiem prof. Włodzimierz Mędrzecki z Instytutu Historii PAN.

Ilu Ukraińców zostało w Polsce po II wojnie światowej? Gdzie były ich największe skupiska? Jakie było znaczenie Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w PRL? Jakie miejsce zajmowała tematyka ukraińska w publikacjach bezdebitowych? O Ukraińcach w Polsce Ludowej opowiadał w "Rzeczypospolitych" prof. Igor Hałagida z Uniwersytetu Gdańskiego.

- Wiemy całkiem sporo na temat, z kim handlowano i jak to wyglądało w praktyce. Materiały są do pewnego stopnia odtajnione, chociaż część jeszcze znajduje się w instytucji, która była za to odpowiedzialna i była monopolistą. Chodzi o Centralny Zarząd Inżynierii - mówił w rozmowie z prof. Antonim Dudkiem Przemysław Gasztold z Instytutu Pamięci Narodowej.

O książce "Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością" prof. Antoni Dudek rozmawiał w "Rzeczypospolitych" z jej autorem prof. Rafałem Matyją.

- Jeśli chodzi o kwestię porozumienia, 1950 rok, trzeba rozpocząć od uwagi, że był to element szerszej wizji prymasa Wyszyńskiego dogadywania się z władzami w sposób pokojowy, do kiedy jest to możliwe - mówił w audycji "Rzeczypospolite" prof. Rafał Łatka, autor książki "Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL".

Podczas III wojny światowej - zgodnie ze szczegółowymi rozkazami płynącymi ze Sztabu Generalnego Armii Sowieckiej - przed polskimi jednostkami stawiano zadania głównie ofensywne. Polscy żołnierze w ramach wielkiej ofensywy wojsk należących do Układu Warszawskiego mieli zdobyć północną część RFN, Danię, częściowo Holandię i Belgię. Broń jądrowa stanowiła przy tym niezwykle istotny czynnik walki.

W audycji "Rzeczypospolite" gościliśmy prof. Wandę Jarząbek i rozmawialiśmy o jej książce "Kłopotliwy sojusznik? PRL i RP w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1980-1991".

Kim byli komuniści, którzy po II wojnie światowej objęli w Polsce władzę? Z jakich grup społecznych się wywodzili? Jakie były ich przedwojenne losy? Dlaczego tak mało było wśród nich kobiet? Skąd wzięła się w powojennej elicie władzy taka duża obecność osób z żydowskimi korzeniami? Gościem audycji z cyklu "Rzeczypospolite" był dr Łukasz Bertram z ISP PAN, autor książki "Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956".

Wielkie ośrodki wypoczynkowe albo domki nad jeziorami, stołówki i dancingi. Podczas audycji cofnęliśmy się o kilkadziesiąt lat i rozmawiamy o tym, jak wyglądał urlop w minionej epoce.

- Anders był człowiekiem doświadczonym, wywodził się z armii rosyjskiej, znał język i realia. Przeżył gehennę aresztowany we Lwowie, siedział w więzieniu na Łubiance. Był to naturalny kandydat do objęcia tego stanowiska - mówił w Dwójce prof. Sławomir Kalbarczyk z Instytutu Pamięci Narodowej. Audycję poświęciliśmy fenomenowi Armii Andersa i jej wędrówce z terenów ZSRR na Zachód.

Stosunki między USA i ZSRR uległy znacznemu ochłodzeniu po śmierci Franklina Delano Roosevelta. Co zdecydowało o tej zmianie kursu? Jakimi zasadami kierował się nowy prezydent - Harry Truman?

Jaki był stosunek władz II RP do mniejszości ukraińskiej? Czym różnili się Ukraińcy zamieszkujący w dwudziestoleciu międzywojennym Wołyń od tych z Galicji oraz okolic Kijowa? Nad tym zastanawialiśmy się w audycji "Rzeczypospolite".

- "Ruch" był często kojarzony z duszpasterstwami akademickimi, na początku - rzeczywiście, potem uległo to zmianie. Łączył tych ludzi krytyczny stosunek do systemu - o organizacji "Ruch" w audycji "Rzeczypospolite" mówił dr Piotr Byszewski, autor pierwszej naukowej monografii poświęconej konspiratorom.

O PRL-owskiej służbie zdrowia prof. Antoni Dudek rozmawiał w "Rzeczypospolitych" z badaczką tego tematu – prof. Eweliną Szpak z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.

- Władysław Gomułka był człowiekiem o specyficznym charakterze, czyli mało politycznym i mało dyplomatycznym. Był też politykiem bardzo energicznym, cholerycznym i niespecjalnie liczącym się z konwenansami i otoczeniem. Jak na komunistę i człowieka, który przez kilka lat dowodził powojenną partią komunistyczną, miał za sobą w okresie powojennym bardzo ciężkie przejścia - mówił w Dwójce dr Robert Spałek z IPN.

Jakie było niemieckie i sowieckie spojrzenie na Polskę w dwudziestoleciu międzywojennym? Czy było one podobne? Jaką rolę odgrywały w nim stereotypy? Czy ten sposób postrzegania ulegał zmianie na przestrzeni dwóch dziesięcioleci? Porozmawiamy o tym w najbliższej audycji "Rzeczypospolite". Gościem prof. Antoniego Dudka był dr Krzysztof Rak, autor książki "Piłsudski między Stalinem a Hitlerem".

Bunty, wystąpienia czy strajki były w II Rzeczpospolitej codziennością. Szacuje się, że w dwudziestoleciu międzywojennym masowych protestów było około stu rocznie.

- Zapasy węgla w elektrowniach, elektrociepłowniach mogły wystarczyć na 3-7 dni, góra 10. Trzeba było za wszelką cenę stłumić strajki - mówił w Dwójce dr Grzegorz Majchrzak z IPN.

- Związek Sowiecki zgodził się na powstanie Solidarności, na porozumienia zawarte w Szczecinie i w Gdańsku, przestano mówić o interwencji jednostronnej - gościem audycji "Rzeczypospolite", w 40. rocznicę wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, był prof. Andrzej Paczkowski, autor książki "Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny, czyli kontrrewolucja generałów".

O PRL-owskiej gospodarce lat 70. XX wieku rozmawialiśmy w audycji z prof. Maciejem Bałtowskim z Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Dziewiętnastowieczne pracownie mistrzów cukiernictwa, dawne manufaktury czekolady, gabinety warszawskich fabrykantów, hale fabryczne.

Mieczysławowi Rakowskiemu była poświęcona pierwsza po wakacyjnej przerwie audycja z cyklu "Rzeczypospolite".

- Miałem przekonanie, że jest to służba tworzona od nowa i w gruncie rzeczy od strony formalnej tak było. Natomiast de facto i pomieszczenia, i sprzęt, i pewne procedury, terminologia, metodologia, i ludzie, w większości byli przeniesieni z realiów poprzedniej rzeczywistości politycznej - mówił w Dwójce płk Grzegorz Małecki, współautor książki "W cieniu. 30 lat wywiadu III RP".

Jakie były kulisy procesu przekształcania SB w UOP? Czy łatwo było stworzyć Policję z Milicji Obywatelskiej? Jakie zmiany w pierwszych latach III RP zaszły w więziennictwie?

Jaki obraz dziejów Polski i historii powszechnej wyłania się z prac historyków czasu Polski Ludowej? Czy jest on jednolity? Jaki jest bilans osiągnięć, błędów i zaniechań powojennego dziejopisarstwa? Czy władza miała nad nim całkowitą kontrolę?

Jeden z najważniejszych architektów przemian polskiej rzeczywistości, a zarazem jedna z najbardziej kontrowersyjnych osób ostatniego półwiecza.

Prawa ręka marszałka Piłsudskiego, żołnierz, konspirator, dyplomata, obiekt plotek i bohater skandalu obyczajowego, a przede wszystkim centralna postać niekończących się dywagacji na temat polskiej polityki zagranicznej przed 1939 rokiem i szans na uniknięcie klęski II RP. Bohaterem audycji był Józef Beck.

Na początku 1971 roku sytuacja w Trójmieście i Szczecinie uspokoiła się na tyle, by ekipa Gierka mogła myśleć o pierwszym sukcesie – szybkim zażegnaniu poważnego kryzysu polityczno-gospodarczego. I pewnie tak by się stało, gdyby nie lutowe strajki w Łodzi.

Tematem audycji "Rzeczypospolite" były strajki, do których w latach 1970-1971 doszło w stoczni w Szczecinie.

Dlaczego kard. Stefan Wyszyński postanowił prowadzić zapiski? Jaki obraz Polski i samego Kościoła z nich się wyłania?

"Statystyka demograficzna jest jak tragedia grecka – musi mieć jedność miejsca, akcji i czasu" – podkreśla prof. Michał Kopczyński z Uniwersytetu Warszawskiego, badacz demografii historycznej.

Gościem audycji był dr Bartosz Kaliski z Instytutu Historii PAN - autor książki "Kurierzy wolnego słowa (Paryż-Praga-Warszawa, 1968–1970)", która niebawem ukaże się w tłumaczeniu na język angielski.

Gościem audycji był dr hab. Mariusz Mazur - historyk z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, autor monografii "Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945-1956".

W jakim stopniu kluby i festiwale studenckie tworzyły przestrzenie wolności? Jak na ich funkcjonowanie wpływały przełomy polityczne i zmiany społeczne?

- Czytając źródła z pierwszych powojennych lat, natrafiłam na pojęcie "Dziki Zachód". Na początku było ono powszechnie stosowane przez dziennikarzy, publicystów, samą ludność, ale też przez elementy propagandy, które w ten sposób zachęcały do osiedlenia się na Ziemiach Zachodnich. Z czasem jednak "Dziki Zachód" zaczął kojarzyć się nie za dobrze - mówiła prof. Beata Halicka, autorka monografii o sytuacji na Nadodrzu w latach 1945-48.

12 maja 1926 r. marszałek Józef Piłsudski na czele oddanych mu wojskowych podjął marsz na Warszawę. Przewrót zapisał się w historii jako zamach majowy. Jego wynikiem było ustąpienie prezydenta i dymisja premiera.

Czym była dla władzy muzyka rozrywkowa? Jakie znaczenie, poza czystą rozrywką, miały festiwale piosenki? W audycji "Rzeczyspospolite" prof. Antoni Dudek rozmawiał z dr Karoliną Bittner, autorką książki "Partia z piosenką, piosenka z partią. PZPR wobec muzyki rozrywkowej".

Dlaczego sojusz Piłsudski-Petlura, zawarty w kwietniu 1920 roku, nie powiódł się? O próbie przełamania barier pomiędzy Polakami a Ukraińcami sprzed stu lat prof. Antoni Dudek rozmawiał z prof. Janem Jackiem Bruskim z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

O historii stosunków z naszymi południowymi sąsiadami opowiedział w Programie II Polskiego Radia dr Michał Przeperski, autor książki "Nieznośny ciężar braterstwa. Konflikty polsko-czeskie w XX wieku".

Profesor Jerzy Kochanowski kreśli obraz wyjątkowego miejsca w czternastoletnim okresie gomułkowskiej małej stabilizacji. Miasta rządzącego się liberalniejszymi, niż reszta kraju, prawami. Miasta, które zachowało swój elitarny i nieco snobistyczny charakter sprzed II wojny światowej.

- Ustrój socjalistyczny rozbudzał pewnej nastroje konsumpcyjne i ich nie zaspokajał. Pokazują to bardzo wyraźnie statystyki. Na początku lat 50. statystyczny Polak wypijał rocznie 1,5 litra alkoholu w przeliczeniu na czysty spirytus. Pod koniec lat 70. było to już 8,6 litra - mówił w Dwójce prof. Krzysztof Kosiński, autor monografii "Historia pijaństwa w czasach PRL: polityka, obyczaje, szara strefa, patologie".

- Był prawnikiem wykształconym jeszcze przed II wojną światową, ukończył Uniwersytet Jagielloński. Po wojnie, jako sędzia śledczy, bardzo intensywnie zajął się ściganiem zbrodniarzy niemieckich. Oprócz tego był też m.in. wykładowcą akademickim i wieloletnim dyrektorem Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie - mówił w Dwójce dr Filip Gańczak z Instytutu Pamięci Narodowej.

Gościem prof. Antoniego Dudka był dr Rafał Łatka z IPN, autor monografii poświęconej Episkopatowi Polski w latach 1970-1989 i jego relacjom z władzami państwowymi.

Prof. Antoni Dudek i jego gość prof. Grzegorz Motyka rozmawiali w audycji o pojednaniu polsko-ukraińskim.

W audycji "Rzeczypospolite" rozmawialiśmy z dr. Danielem Wicentym o jego pracy "Zgniłe jabłka, zepsute skrzynki i złe powietrze. Dysfunkcje w Służbie Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku".

Prof. Marcin Zaremba, autor świetnie przyjętej monografii "Wielka trwoga", opowiadał w rozmowie z prof. Antonim Dudkiem o dalszych badaniach nad strachem w okresie PRL-u.

Spotkanie z dr. Janem Olaszkiem (IPN), z którym rozmawialiśmy o tym, jak działała wolność słowa w warunkach ograniczonych możliwości sfery publicznej. Jaki obraz Polski lat 80. wyłania się z pisanych w podziemiu tekstów?

Gościem audycji był Przemysław Gasztold, autor monografii "Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990".

Gościem prof. Antoniego Dudka w audycji "Rzeczypospolite" był prof. Szymon Rudnicki, autor pracy "Falanga. Ruch Narodowo-Radykalny", w której opisuje historię najbardziej radykalnej części polskiej przedwojennej prawicy.

- Zgodnie z deklaracjami Kiszczaka chodziło o to, żeby Służbę Bezpieczeństwa dostosować do pracy w nowych czasach. Jej zadaniami miały być teraz ochrona rodzącej się demokracji i gospodarki rynkowej. Faktycznie próbował natomiast uchronić resort przed dalej idącymi konsekwencjami zmiany ustroju - mówił w Dwójce autor książki "Koniec imperium MSW".

- Jan Józef Lipski całe życie mówił, że władza ludowa uwielbiała kraść słowa i takim słowem był "socjalizm" - podkreślał ł Łukasz Garbal, autor dwutomowej biografii tego cenionego publicysty i działacza opozycji demokratycznej.

- "Solidarność" wyrosła z porozumienia i nigdy tego porozumienia z władzą nie przekreślała. To komuniści przekreślili porozumienie z sierpnia 1980 roku wprowadzając stan wojenny. Przekonanie, że powrót do negocjacji jest realny i konieczny pojawiło się w 1985 roku właśnie po stronie opozycji - mówił w Dwójce prof. Jan Skórzyński.