Filtrar por género
- 142 - Ludwig Klages
“Wetenschap werd pas mogelijk nadat het oog van de ziel verblind raakte voor het leven.”
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Ludwig Klages uit dat de rede en de wil uiteindelijk vijandig staan ten opzichte van het leven.
Waarom leidt de rede tot een vernietiging van het leven?
Waarom hield hij al in 1912 een pleidooi voor ecologisch bewustzijn?
Hoe kunnen we leven vanuit het bewustloze onbewuste?
Te gast is Rico Sneller
De denker die centraal staat is Klages
Thu, 26 Jun 2025 - 140 - Graham Harman
“De voornaamste vijand van de platte ontologie is het taxonomische vooroordeel dat er bij voorbaat van uitgaat dat de wereld moet worden opgedeeld in een klein aantal radicaal verschillende soorten entiteiten”
Op deze manier drukt de hedendaagse Amerikaanse filosoof Graham Harman uit dat de werkelijkheid uit objecten bestaat en dat de mens hierop geen uitzondering is en dus geen verheven status geniet.
Wat houdt de object-georiënteerde ontologie van Harman in?
In welke zin is het speculatief-realisme wel en niet een breuk met het denken van Kant?
En waarom beweert Harman dat zijn denken een nieuwe theorie van alles is?
Te gast is Michiel Poorthuis
De denker die centraal staat: Harman
Thu, 22 May 2025 - 139 - Reinhold Niebuhr
“Uiteindelijk wordt het kwade niet zozeer gedaan door slechte mensen, maar door goede mensen, die zichzelf niet kennen en zich onvoldoende verdiepen”
Op deze manier drukte Reinhold Niebuhr uit dat we bescheiden moeten zijn met onze pretenties, ook als we het goede voor ogen hebben.
Hoe voorkomt een onrustig geweten volgens Niebuhr dat we doorslaan in cynisme of utopisme?
Waarom moeten we lachen om ons falen?
En waarom zagen Martin Luther King, Jimmy Carter, John McCain en Barack Obama Niebuhr als hun grote inspiratiebron?
Te gast is Simon Polinder
De denker die centraal staat is Niebuhr
Thu, 08 May 2025 - 138 - Op zoek naar een zorgeloos leven (live op Durf te Denken 2025)
“Wee! Er komt een tijd dat de mens de pijl van zijn verlangen niet meer over de mens heen schiet en dat de pees van zijn boog verleerd zal hebben te snorren! Ik zeg jullie: men moet nog chaos in zich dragen om een dansende ster te kunnen baren.”
Op deze manier drukte Friedrich Nietzsche uit dat een leven van alleen maar comfort een dood leven is.
Hoe moeten we omgaan met spanning en frictie in ons leven?
Wat voor gevolgen heeft ons streven naar een zorgeloos leven op geopolitiek en economie?
En wat moeten we met mensen die ons tegen de haren in strijken?
Te gast is Arthur Kok
Het thema dat centraal staat is zorgeloosheid
Hier vind je de inaugurele rede van Arthur: https://fontys.gxcloud.net/web/file?uuid=83e14a41-c842-4d1e-9093-cd765a9537f6&owner=458011ba-35e2-4ec8-bae3-ef97620e85c6&contentid=286056&mode=incontext
Of kijk en luister de rede: https://fontys.mediamission.nl/Mediasite/Play/6842df24e47b407696faa176a8f0c71e1d
Thu, 24 Apr 2025 - 137 - Val Plumwood
"De krokodil werpt een kritische blik op de mens, die onze pretentie dat wij een superieure soort zijn die boven de voedselketen verheven is, tempert en ons opvat als niets anders dan een dier, een bepaald soort voedsel weliswaar: voedsel met kapsones."
Op deze manier rekent de Australische filosoof Val Plumwood af met ons antropocentrisme.
Waarom is dualisme in ons denken volgens Plumwood zo problematisch?
Hoe geeft het feit dat we eetbaar zijn ons een andere houding ten opzichte van onze omgeving?
Waarom zijn antropocentrisme, feminisme en kolonialisme voor haar met elkaar verbonden?
Te gast is Lisa Doeland
De denker die centraal staat is Plumwood
Thu, 10 Apr 2025 - 136 - Merab Mamardasjvili
“Vrijheid is niet hetzelfde als keuzevrijheid (..) Vrijheid is iets dat plaatsgrijpt in de vanzelfsprekende noodzakelijkheid van het eigen zelf, hetgeen betekent dat vrijheid bewuste noodzakelijkheid is. Deze notie werd veel beter uitgedrukt door Luther toen hij zei: ‘Hier sta ik, ik kan niet anders.’”
Deze manier van denken over vrijheid maakte Merab Mamardasjvili “de vrijste man van de Sovjet-Unie”.
Wat bedoelt Mamardasjvili met de topologie van het denken?
Wat houdt zijn eigen denkstijl, “bewustzijn hardop”, in?
En hoe was hij een dissident door juist niet een dissident te zijn?
Te gast is Evert van der Zweerde
De denker die centraal staat is Mamardasjvili
Thu, 27 Mar 2025 - 135 - Zeno van Elea
"Mijn verhandeling is dus een antwoord op degenen die veelheid verdedigen, en ik betaal ze terug wat ze verdienen en nog meer ook. Mijn doel is om te laten zien dat hun idee dat er een veelheid is, wanneer je dit ver genoeg doorvoert, nog absurder is dan het idee dat alles één is."
Op deze manier voert Plato de presocratische filosoof Zeno van Elea op, als iemand die fundamentele aannames aan het wankelen brengt.
Wat leert Zeno’s beroemde paradox over Achilles en de schildpad ons over oneindigheid?
Waarom noemde Aristoteles Zeno de uitvinder van de dialectiek?
En wat hebben hotelkamers en ballenmachines met Zeno te maken?
Te gast is Victor Gijsbers
De denker die centraal staat: Zeno van Elea
Thu, 13 Mar 2025 - 134 - Confucius
“O heer, als u recht bent, wie durft er dan krom te zijn?”
Op deze manier drukte de Chinese filosoof Confucius uit dat het ethische en politieke onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Waarom beschouwt Confucius medemenselijkheid als de hoogste deugd?
Waarom zijn weg, in tegenstelling tot het taoïsme, zich op de studie van het verleden?
En hoe kan het dat democratie er niet in zit bij het confucianisme?
Te gast is Michel Dijkstra
De denker die centraal staat is Confucius
Thu, 27 Feb 2025 - 133 - Walter Benjamin
“Zo moet de engel van de geschiedenis eruitzien. Hij heeft het gelaat naar het verleden toegekeerd. Waar voor ons een aaneenschakeling van gebeurtenissen verschijnt, ziet hijéén grote catastrofe die onafgebroken puinhoop op puinhoop stapelt en ze hem voor de voeten smijt. Hij zou wel willen stilstaan, de doden wekken en het verpletterde samenvoegen. Maar een storm waait uit het paradijs die in zijn vleugels blijft hangen en zo sterk is, dat de engel ze niet meer kan sluiten. Die storm drijft hem onstuitbaar de toekomst in, die hij de rug toekeert, terwijl de puinhoop vóór hem tot de hemel rijst. Wat wij de vooruitgang noemen is diestorm.”
Zo drukte de Duitse filosoof Walter Benjamin uit dat denken dat de geschiedenis als vanzelf naar het goede toe beweegt, een illusie is.
Wat bedoelt Benjamin met esthetisering van de politiek en politisering van de esthetiek?
Wat is het utopisch potentieel van dromen?
En wat kunnen de flaneur, de prostituee en de verzamelaar ons leren?
Te gast is Thijs Lijster
De denker die centraal staat: Benjamin
Thu, 13 Feb 2025 - 132 - Jean-François Lyotard
'Met een extreme simplificatie noemen we "post-modern": het ongeloof aan de meta-vertellingen. (...) De narratieve functie verliest haar functoren: de grote held, de grote gevaren, de grote omzwervingen en het grote doel. Ze valt uiteen in wolken van narratieve, maar ook denotatieve, prescriptieve, descriptieve en andere taalelementen.'
Op deze manier introduceerde de Franse filosoof Jean-François Lyotard de term postmodernisme in de filosofie.
Waarom brengt Lyotard het postmodernisme naar de filosofie, maar stapt zelf al snel weer van die term af?
Hoe ziet hij het sublieme terug in de avant-gardistische kunst?
En welke rol speelt het kind-zijn in zijn filosofie?
Te gast is Frans van Peperstraten
De denker die centraal staat: Lyotard
Thu, 30 Jan 2025 - 131 - Thomas Hobbes
“In [de natuurtoestand] is er geen plaats voor doelgerichte arbeid, want het is niet zeker dat deze resultaat zal hebben; er is dan ook geen landbouw; geen scheepvaart, en geen gebruik van goederen die over zee kunnen worden aangevoerd; geen architectuur; geen werktuigbouw, om dingen te verplaatsen en verwijderen die veel kracht vergen; geen kennis van het aardoppervlak; geen tijdrekening; geen beeldende kunst; geen letterkunde; geen maatschappelijk leven; en, wat het ergste is, een voortdurende angst voor, en dreiging van een gewelddadige dood; het menselijk bestaan is er eenzaam, armoedige, afstotelijk, beestachtig en kort.”
Op deze manier benadrukte de politiek filosoof Thomas Hobbes het belang van een sociaal contract en een soeverein.
Waarom is het volgens Hobbes noodzakelijk om aan zelfbinding te doen en ons “recht op alles” op te geven?
Waarom mogen contractanten niets van de soeverein eisen en hem niet bevragen?
En hoe is Hobbes zowel in het licht van de internationale als nationale politiek nu buitengewoon relevant?
Te gast is Bert van den Brink
De denker die centraal staat is Hobbes
Thu, 16 Jan 2025 - 130 - Marcus Aurelius
“Probeer eens hoe het leven van een goed mens je afgaat, iemand die tevreden is met wat hem wordt toebedeeld uit het grote geheel en die niet meer nodig heeft dan zijn eigen rechtvaardig handelen en goede wil”
Met deze protreptische woorden spoort Marcus Aurelius zichzelf en uiteindelijk ons aan.
Is Marcus Aurelius hét voorbeeld van een filosoof-koning, zoals Plato voor ogen had?
Hoe kan je eigen slechte gedrag uitgroeien tot een zieke plek in de kosmos?
En waarom is stoïcijnse filosofie uiteindelijk ook een sociale filosofie?
Te gast is Dennis de Gruyter
De denker die centraal staat: Marcus Aurelius
Thu, 12 Dec 2024 - 129 - Maria Zambrano
"De hele persoon wordt niet gevonden binnen de filosofie; de totaliteit van de mens wordt niet gevonden met poëzie. In poëzie komen we de concrete, individuele mens rechtstreeks tegen. In filosofie de mens in zijn universele geschiedenis, in zijn wens om te zijn. Poëzie is ontmoeting, meesterschap, ontdekking door genade. Filosofie zoekt, onderzoekt, geleid door een methode."
Op deze manier benadrukte de Spaanse filosoof en schrijver Maria Zambrano het belang van de dialoog tussen filosofie en poëzie.
Hoe moet volgens Zambrano deze verhouding eruit zien?
Wat heeft de figuur van Antigone ons vertellen over het onschuldige slachtoffer?
En waarom moet de persoonlijke biografie van een filosofie juist doorklinken in zijn of haar denken?
Te gast is Thomas Crombez
De denker die centraal staat: Zambrano
Thu, 28 Nov 2024 - 128 - Hartmut Rosa
“Als versnelling het probleem is, dan zou resonantie wel eens de oplossing kunnen zijn”
Op deze manier drukt de Duitse filosoof en socioloog Hartmut Rosa uit, dat de moderne maatschappij vervreemding in de hand werkt door continue versnelling.
Wat zijn bij Rosa horizontale, verticale en diagonale resonantie?
Waarom is onbeschikbaarheid hiervoor noodzakelijk?
Op welke manier is resonantie de weg naar onthaasting?
Te gast: Peter Sas
De denker die centraal staat: Rosa
Thu, 14 Nov 2024 - 127 - Zhao Tingyang
“Politiek heeft ten minste twee uitgangspunten van beslissende betekenis: het van de Griekse polis uitgaande concept van de staatspolitiek; en het Chinese tianxia-concept van een wereldpolitiek”
Op deze manier drukt de hedendaagse Chinese politiek-filosoof Zhao Tingyang uit dat in het Chinese denken boven de orde van staten nog een andere orde bestaat.
Hoe is “alles onder de hemel” volgens Zhao Tingyang een alternatief voor het westerse denken van binnen vs. buiten?
Waarom is het belangrijk om de aarde als subject zien?
En hoe is tianxia het antwoord op de uitdagingen waar we nu als mensheid voor staan?
Te gast is Haroon Sheikh
De denker die centraal staat: Zhao Tingyang
Thu, 31 Oct 2024 - 126 - Susanne Langer
“Omdat de vormen van het menselijke gevoel veel meer overeenstemmen met muzikale vormen dan met de vormen van taal, kan de muziek de aard van de gevoelens onthullen met een gedetailleerdheid en een echtheid die de taal niet kan benaderen”
Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof Susanne Langer uit dat we het domein van de logica moeten oprekken.
Wat bedoelt Langer met “feeling” en waarom is het iets anders dan gevoel?
Waarom is muziek lange tijd met dedain bekeken, maar nu juist een voorbeeld voor andere kunstvormen?
En waarom is het feit dat wij symbolische wezen zijn, in onze tijd potentieel gevaarlijk?Te gast is Marlies de Munck
De denker die centraal staat: Langer
Thu, 17 Oct 2024 - 125 - Een hogere liefde - Brieven aan een Duitse vriend (met Bas Heijne)
“Veel betekent het te vechten terwijl men de oorlog verafschuwt, de nederlaag te accepteren terwijl men het verlangen naar het geluk bewaart, tegenover de vernietiging te staan terwijl men het idee van een hogere beschaving koestert. Daarin volbrengen wij meer dan jullie omdat wij onszelf moeten overwinnen. (…) Wij hadden veel te bedwingen, en misschien in de eerste plaats de eeuwige verleiding om op jullie te lijken.”
Met deze woorden drukte Albert Camus in Brieven aan een Duitse vriend uit dat het kwaad allereerst in onszelf bevochten moet worden, maar dat er ook een noodzaak tot verzet tegen geweld en ontmenselijking bestaat.
Wat is de hogere liefde waar Camus van spreekt?
Op welke manier reageert hij anders dan zijn “Duitse vriend” op de absurditeit van het bestaan?
En waarom zijn deze brieven een sleutelwerk in het oeuvre van Camus?
Te gast is Bas Heijne
Het werk dat centraal staat: Brieven aan een Duitse vriend
Thu, 03 Oct 2024 - 122 - Byung-Chul Han
“Foucaults commandosamenleving vol hospitalen, gestichten, gevangenissen, kazernes en fabrieken is niet meer de maatschappij van nu. We hebben inmiddels allang een samenleving van fitnessstudio’s, kantoortorens, banken, vliegvelden, shopping malls en laboratoria voor gentechnologie.”
Op deze manier drukt de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han uit dat we vandaag de dag geen externe controle van een panopticum meer nodig hebben, omdat we die helemaal hebben geïncorporeerd.
Waarom laten we ons vrijwillig uitbuiten in wat Han “de vermoeide samenleving” noemt?
Zei Marx dat religie “opium van het volk” of “opium voor het volk” is, en waarom is dat verschil belangrijk?
En welke prijs zijn we bereid te betalen om van negativiteit tot positiviteit te komen?
Te gast is Floris Schleicher
De denker die centraal staat: Han
Thu, 30 May 2024 - 121 - John Locke
“Het doel van de wetten is niet om af te schaffen of te beperken, maar om vrijheid te behouden en te vergroten.”
Op deze manier drukte John Locke een van de basisbeginselen van zijn klassieke liberalisme uit.
Waarom is voor de samenleving die Locke voor ogen had, persoonlijke matiging onmisbaar?
Wat is de tragedie van het liberalisme?
En waarom is Locke in zekere zin een slachtoffer van zijn eigen succes?
Te gast is Bert van den Brink
De denker die centraal staat is Locke
Thu, 16 May 2024 - 120 - Jacques Ellul
“Tegenwoordig is alles middel geworden. Er is geen doel meer. Wij weten niet meer, waarheen wij op weg zijn. […] Zo is de mens, die oorspronkelijk het doel was van elk menselijk stelsel, in werkelijkheid volkomen geworden tot middel van juist die middelen, die hem moesten dienen: bijvoorbeeld de economie of de staat.”
Deze scherpe analyse van de tijd gaf Jacques Ellul al in 1948.
Waarom wordt Ellul “de man die alles al voorzien had” genoemd?
Hoe holt het technologisch-economische systeem onze vrijheid uit?
En waarom wantrouwde hij filosofen?
Te gast is Frank Mulder
De denker die centraal staat is Ellul
Thu, 02 May 2024 - 119 - Pierre Bayle
“Aangezien de ervaring ons toont dat zij die in een hemel en hel geloven tot elk soort misdaad in staat zijn, is het evident dat de neiging tot het kwade niet voortkomt uit onwetendheid van het bestaan van God en niet gecorrigeerd wordt door de kennis die men verwerft van een God die straft en beloont. [...] We hebben geen enkel recht om te beweren dat een atheïst noodzakelijk losbandiger moet leven dan een afgodendienaar.”
Op deze manier brak de 17e eeuwse filosoof Pierre Bayle een lans voor de atheïst.
Waarom ging Bayle nog veel verder in zijn tolerantie en godsdienstvrijheid dan zijn vooruitstrevende tijdgenoten als John Locke?
Hoe balanceert hij tussen scepsis en geloof?
En waarom gelooft hij dat juist absolutisme de juiste staatsvorm is voor tolerantie?
Te gast is Patrick Loobuyck
De denker die centraal staat: Bayle
Thu, 18 Apr 2024 - 118 - Gottlob Frege
“Als het één van de taken van de filosofie is om de heerschappij van het woord over de menselijke geest te verbreken - ten eerste door misverstanden over de relaties tussen concepten te verhelpen die bijna onvermijdelijk ontstaan door ons taalgebruik, en, ten tweede, door onze gedachten te bevrijden van datgene waarmee zij door de uitdrukkingsmiddelen van de alledaagse taal worden opgezadeld - dan kan mijn Begriffsschrift een nuttig werktuig zijn voor de filosoof”
Zo beschrijft Gottlob Frege het belang van zijn filosofische project: het opschonen van de wiskundige en filosofische taal.
Waarom was de introductie van onder meer de kwantor zo’n revolutie in wiskunde en filosofie?
Op welke manier kwam hij met een antwoord op de oude filosofische droom van onder andere Leibniz?
En hoe bracht hij de linguistic turn in gang?
Te gast: Wim Vanrie
De denker die centraal staat: FregeThu, 04 Apr 2024 - 117 - Zenmeester Dōgen
Met wat zal
Ik de wereld vergelijken?
Maanlicht, gereflecteerd
In dauwdruppels,
vallend van een
KraanvogelsnavelOp deze manier drukt de 13e eeuwse Japanse denker Zenmeester Dōgen uit dat alle dingen verbonden zijn in vergankelijkheid en daarmee tegelijk iets onvergankelijks bevat.
Hoe verwerft Dōgen niet via, maar ín meditatie inzicht in de verlichting?
Wat is voor hem uiteindelijk de weg om gestalte te geven aan de compassie met de tienduizend dingen?
En op welke manier is Heidegger met zijn grote werk Sein und Zeit schatplichtig aan het Japanse zenboeddhisme van Dōgen?
Te gast is Michel Dijkstra
De denker die centraal staat: Zenmeester Dōgen
Thu, 21 Mar 2024 - 116 - Seneca
"Gelukkig leven (..) willen alle mensen, maar als het er op aankomt scherp te onderscheiden wat nu precies het leven gelukkig maakt, tasten ze in het duister.”
Op deze manier drukte de Romeinse filosoof Seneca uit dat we het geluk op de verkeerde plek zoeken.
Wat is volgens Seneca wél de goede plek om het geluk te zoeken?
Hoe hangen zorg voor de ziel en zorg voor het lichaam samen?
Waarom wordt hij vaak gereduceerd tot interessante aforismen, terwijl zijn natuurfilosofie onmisbaar is voor een goed begrip van zijn denken?
Te gast is Dennis de Gruijter
De denker die centraal staat: Seneca
Thu, 07 Mar 2024 - 115 - Judith Shklar
Wreedheid meer haten dan enig ander kwaad veroordeelt iemand tot een leven van skepsis, besluiteloosheid, walging en vaak misantropie. Het is een te grote bedreiging van de rede voor de meeste filosofen om het überhaupt te overdenken.
Op deze manier drukte de Lets-Amerikaans politiek-filosoof Judith Shklar uit dat wreedheid te vaak vermeden wordt als moreel criterium.
Wat bedoelt Shklar met het liberalism of fear?
Waarom moeten we meer aandacht hebben voor ordinary vices - de dagelijkse ondeugden?
En waarom krijgt ze het verwijt dat haar filosofie te weinig hoopvol is?
Te gast is Thijs Kleinpaste
De denker die centraal staat: Shklar
Thu, 22 Feb 2024 - 114 - Mary Shepherd
"Oorzaak en Gevolg zijn synchroon en ze zijn slechts verschillende woorden voor dezelfde essentie"
Op deze manier zette de Schotse filosoof Mary Shepherd het denken over causaliteit op zijn kop.
Welke eigen positie neemt Shepherd in binnen het Britse empirisme dat nadenkt over de verhouding van de geest tot de externe wereld?
Welke parallellen zijn er te trekken tussen haar denken en het denken van Kant, ondanks dat ze slechts een brak essay over hem had gelezen?
En waarom is Shepherd in de vergetelheid geraakt, terwijl ze zo relevant is voor het hedendaagse denken over causaliteit?
Te gast is Victor Gijsbers
De denker die centraal staat: Shepherd
Meer van Victor? Kijk op zijn eigen YouTube-kanaal: https://www.youtube.com/@VictorGijsbers
En lees ook zijn vertaling van het Tractatus van Wittgenstein: https://www.boomfilosofie.nl/product/100-10270_TractatusThu, 08 Feb 2024 - 113 - Martin Buber
“Een ieder van ons schuilt in een pantser, dat de opgave heeft de tekenen af te weren. Tekenen geschieden onophoudelijk aan ons, leven is aangesproken worden, wij hoeven alleen maar aanwezig te zijn en waar te nemen. Maar dat waagstuk is ons te gevaarlijk, de geluidloze donderslagen schijnen ons steeds weer met vernietiging te bedreigen, en wij vervolmaken van geslacht op geslacht de afweerapparatuur."
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Martin Buber uit dat we als mens steeds aangesproken worden, maar er vaak voor kiezen om daarvoor niet open te staan.
Waarom schieten we volgens Buber snel van een ik-jij-relatie in een ik-het-relatie? En is dat altijd verkeerd?
Wie of wat is de Eeuwige Jij?
En waarom wordt hem morele anarchie verweten?
Te gast is Peter Sas
De denker die centraal staat: Buber
Thu, 25 Jan 2024 - 112 - Nummer 100
7 februari 2019 verscheen de eerste aflevering van de Podcast Filosofie. En dit, waar je nu naar luistert, is aflevering 100. Daarom in deze aflevering geen filosoof, of filosofisch thema, maar een feestaflevering om terug te blikken op 99 afleveringen Podcast Filosofie.
Te gast: Judith Zweistra, Jozef Waanders, Cees Zweistra en Allard AmelinkHet thema dat centraal staat: de Podcast Filosofie
Thu, 18 Jan 2024 - 111 - Wat is de Podcast Filosofie en wie maakt hem?
In een paar minuten vertelt het team van de Podcast Filosofie (Allard Amelink, Judith Zweistra, Jozef Waanders en Cees Zweistra) je wie ze zijn, wat je kunt verwachten en hoe jij kan bijdragen.
Ga naar www.petjeaf.com/podcastfilosofie als je de podcast wilt steunen. Volg ons op Instagram en Facebook en deel onze berichten om nieuwe luisteraars te bereiken. Bovenal veel luisterplezier gewenst!
Fri, 12 Jan 2024 - 110 - Leszek Kołakowski
“En is het geen plausibele gedachte dat als ‘zijn’ zinloos is en het heelal zonder betekenis, wij nooit het vermogen zouden hebben verkregen, niet alleen om tot andere voorstellingen te komen, maar zelfs om nu juist dit te denken: dat ‘zijn’ inderdaad zinloos is en het heelal zonder betekenis?”
Met het stellen van deze grote metafysische vraag, benadrukt de Poolse filosoof Leszek Kołakowski het belang van het stellen van dergelijke grote vragen.
Wat is volgens Kołakowski het grote gevaar van totalitaire waarheidsclaims, zoals geloof en ideologie die geven?
Waarom is het belangrijk om metafysische vragen te blijven stellen, ook al zijn ze principieel onbeantwoordbaar?
En waarom noemde hij zichzelf een conservatieve socialistische liberaal?
Te gast is Guido Vanheeswijck
De denker die centraal staat: Kołakowski
Thu, 11 Jan 2024 - 109 - Helmuth Plessner
“De mens is lichaam - in het lichaam (als innerlijk leven of ziel) en buiten het lichaam als het gezichtspunt, van waaruit het beide is.”
Op deze manier drukte de Duitse bioloog, socioloog en filosoof Helmuth Plessner uit dat de mens zowel centrisch als excentrisch is.
Op welke manier onderscheidt het excentrische de mens van het dier?
Waarom beschouwt Plessner de mens als kunstmatig van nature?
En op welke manier werken Plessners biologische inzichten door in zijn politieke filosofie, die nog zeer actueel is in het licht van de oorlog in Oekraine?
Te gast is Jos de Mul
De denker die centraal staat is Plessner
Artikel van Jos de Mul en Julien Kloeg over Schmitt en Plessner in relatie tot Oekraïne en Rusland
Wil je meer lezen van of over Plessner? Jos geeft je de volgende tips:
Van Plessner zelf:
Duitstalige uitgaven
Vrijwel alle werken zijn gepubliceerd in de 20 delen van de Gesammelte Schriften: H. Plessner (1980). Gesammelte Schriften Frankfurt am Main: Suhrkamp.De belangrijkste werken daarin zijn :
Plessner, H. (2016). Die Stufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie. Gesammelte Schriften, In deel IV. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Macht und menschliche Natur. Ein Versuch zur Anthropologie der geschichtlichen Welt. In Gesammelte Schriften, In deel V. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Grenzen der Gemeinschaft : eine Kritik des sozialen Radikalismus. In Gesammelte Schriften, In deel V Frankfurt am Mail: Suhrkamp.
Plessner, H. (2002). Elemente der Metaphysik (H.-U. Lessing Ed.). Berlin: Akademie Verlag.Plessner, H. (2019). Philosophische Anthropologie. Frankfurt a/M: Suhrkamp.
Daarnaast zijn nog een aantal werken die niet in de Gesammelte schriften zijn opgenomen afzonderlijk gepubliceerd:
Plessner, H. (1961). Lachen en wenen. Een onderzoek naar de grenzen van het menselijk gedrag. Utrecht/Antwerpen: Aula.Plessner, H. (1976). Hoe de mens bestaan kan. Inleiding in de wijsgerige antropologie. Alphen aan de Rijn: Samsom.Plessner, H. (2021). Grenzen van de gemeenschap. Kritiek van radicale sociale bewegingen. Gorredijk: Noordboek.
Nederlandtalige uitgaven
Plessner, H. (1970). Laughing and Crying: A Study of the Limits of Human Behavior. Evanston,: Northwestern University Press.Plessner, H. (1999). The Limits of Community: A Critique of Social Radicalism (A. Wallace, Trans.). Amherst, N.Y.: Humanity Books.Plessner, H. (2018). Political anthropology. Evanston, Illinois: Northwestern University Press.Plessner, H. (2019). Levels of Organic Life and the Human (M. Hyatt, Trans.). New York: Fordham University Press.
Engelse vertalingen
Secundaire literatuurInleidend
Jos de Mul, ‘Aan deze zijde van de utopie’. De wijsgerige antropologie van Helmuth Plessner, Inleiding in: Carola Dietze, Helmuth Plessner, leven en werk. Rotterdam: Lemniscaat, 2014. Gratis te downloaden : https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6380-aan-deze-zijde-van-de-utopieDietze, C. Plessner. Leven en werk. Met een inleiding door Jos de Mul. Rotterdam: Lemniscaat.Fischer, J. (2008). Philosophische Anthropologie. Eine Denkrichtung des 20.Jahrhunderts. Freiburg/München: Verlag Karl Alber.De Mul, J. ( ed.),Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects. Amsterdam/Chicago: Amsterdam University Press/Chicago University Press, 2014, 498 p. Gratis te downloaden:https://www.demul.nl/nl/publicaties/boeken/5744-artificial-by-nature-plessners-philosophical-anthropology-perspectives-and-prospects
De Mul, J. (2013). Understanding Nature. Dilthey, Plessner and biohermeneutics. In G. D’Anna, H. Johach, & E. S. Nelson (Eds.), Dilthey, Anthropologie, und Geschichte (pp. 459-478.). Würzburg: Königshausen & Neumann. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6288-understanding-nature-dilthey-plessner-and-biohermeneuticsDe Mul, J. The Emergence of Practical Self-Understanding. Human Agency and Downward Causation in Plessner’s Philosophical Anthropology. In: Human Studies, December 2018 (DOI: 10.1007/s10746-018-09483-2). Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/artikelen-in-academische-tijdschriften/6539-the-emergence-of-practical-self-understanding-human-agency-and-downward-causation-in-plessner-s-philosophical-anthropologyDe Mul, J. Polyzentrizität und Poly(ex)zentrizität: neue Stufen der Positionalität? Zu Telerobotern, Craniopagus-Zwillingen und globalen Gehirnen. In: A. Henkel & G. Lindemann (Hrsg.) Mensch und Welt im Zeichen der Digitalisierung. Baden Baden: Nomos, 2019, 187-207. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6538-polyzentrizitaet-und-poly-ex-zentrizitaet-neue-stufen-der-positionalitaet-zu-telerobotern-craniopagus-zwillingen-und-globalen-gehirnenDe Mul, J. The Political Task of Philosophical Anthropology in the Age of Converging Technologies. In Erik Norman Dzwiza-Ohlsen & Andreas Speer (Hrsg). Philosophische Anthropologie als interdisziplinäre Praxis. Max Scheler, Helmuth Plessner und Nicolai Hartmann in Köln – historische und systematische Perspektiven. Paderborn: Brill/Mentis, 2021, 305-326. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6593-the-political-task-of-philosophical-anthropology-in-the-age-of-converging-technologies-1
Voor gevorderdenThu, 14 Dec 2023 - 108 - David Hume
“Als we een boek ter hand nemen, over religie of metafysica bijvoorbeeld. Laten we ons dan afvragen: bevat het enig abstract denken over kwantiteit of cijfers? Nee. Bevat het experimenteel redeneren over feiten en het bestaan? Nee. Vertrouw het dan toe aan de vlammen, want het kan niets anders bevatten dan drogredenen en illusies.”
Op deze manier drukte de Schotse filosoof David Hume uit dat alle oordelen die niet een analytische of empirische basis hebben, op voorhand zinloos zijn.
Waarom stelt Hume dat causaliteit uiteindelijk een geloof is, geen feit?
Welke plek neemt irrationaliteit in in zijn denken?
En op welke manier was Hume van invloed op Darwin?
Te gast is Carla Rita Palmerino
De denker die centraal staat: Hume
Thu, 30 Nov 2023 - 107 - Marcel Gauchet
“[Klassiek burgerschap is] de verbinding van het particuliere en het algemene: Elke burger moet zich vanuit zijn eigen standpunt het standpunt van het geheel eigen maken. Maar in de nieuwe gestalte die zich aftekent, krijgt de scheiding de overhand: iedereen moet zijn particulariteit laten gelden tegenover een algemene instantie, zonder dat ooit van hem wordt gevraagd om het standpunt van de instantie te delen. De ambtsbekleders moeten zich maar zien te redden”
Op deze manier drukte de Franse hedendaagse filosoof Marcel Gauchet uit dat in de politiek de autonomie het vandaag de dag volledig heeft gewonnen van de heteronomie.
Waarom kan volgens Gauchet ook ons hedendaagse politieke bestel niet zonder een vorm van transcendentie?
Waarom moeten we onze politieke instituties niet zomaar voor lief nemen?
En hoe komt het dat we vandaag de dag niet meer met het verleden of de toekomst bezig zijn, maar alleen met het nu?
Te gast is Donald Loose
De denker die centraal staat: Gauchet
Thu, 16 Nov 2023 - 106 - Boëthius
“’Maar’, zei Filosofie, ‘dit moment vraagt eerder om therapie dan om een klaagzang.’ Toen keer ze me strak en indringend aan en zei ze: ‘Ben jij echt de man die ooit mijn melk dronk, mijn voeding tot zich nam om uit te groeien tot volwassen geestkracht? Ik heb je toch van krachtige wapens voorzien die je onverslaanbaar hadden kunnen maken als je ze niet zo snel had neergegooid? Herken je me niet? Waarom zeg je niets? Is het uit schaamte of door verlamming dat je bent stilgevallen? Schaamte zou beter zijn, maar ik zie dat het verlamming is die zich van je heeft meester gemaakt.’ En toen ze zag dat ik dat ik niet alleen zweeg, maar zelfs helemaal geen taal meer tot mijn beschikking had en met stomheid geslagen was, beklopte ze mijn borst zachtjes en sprak: ‘Het is niets gevaarlijks – hij lijdt aan een depressie, een gebruikelijke kwaal wanneer het denken zich heeft laten misleiden. Hij is zichzelf een beetje kwijt, en hij zal wel weer bij zinnen komen zodra hij mij herkend heeft. Laat ik, om dat te bewerkstelligen, de wolk van sterfelijke besognes die zijn ogen verduistert wegvegen.’ Dat zei ze, en ze greep een slip van haar gewaad om mijn ogen te drogen, die een vloed van tranen lieten lopen.”
Op deze manier drukt 6e eeuwse filosoof Boethius hoe het gesprek met de filosofie een therapeutische werking kan hebben.
Is de filosofie volgens Boëthius uiteindelijk wel troostrijk?
Op welke manier vormt hij een brug tussen de antieke wereld en het christendom?
En hoe ligt zijn opvatting van tijd in lijn met hedendaagse natuurkundige inzichten?
Te gast is Piet Gerbrandy
De denker die centraal staat is Boëthius
Thu, 02 Nov 2023 - 105 - Op zoek naar jezelf, maar bestaat er wel een authentiek ik? (vanuit Oudaen in Utrecht)
“Ik is een ander”
Deze woorden uit 1871 van de Franse dichter Arthur Rimbaud zijn symbool komen te staan voor de ongrijpbaarheid van het individu. Toch zijn we vandaag de dag geobsedeerd met het vinden of verdedigen van ons “authentieke ik”.
Waarom is “jezelf zijn” tot een van de belangrijkste doelen van onze tijd geworden?
Is er eigenlijk wel zoiets als een “ik” en waar is die dan te vinden?
En welke rol spelen tegenslag en beheersing bij de zoektocht naar het ik?
Te gast is Rico Sneller
Het thema dat centraal staat: authenticiteit
Thu, 19 Oct 2023 - 102 - Bonusaflevering: Willem Jan Otten over Blaise Pascal
Deze bonusaflevering van de Podcast Filosofie verschijnt ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Blaise Pascal. In je podcastfeed vind je een reguliere aflevering over deze wiskundige, natuurkundige, theoloog en filosoof, met als gast Hanna Vandenbussche. Hierin zet zij, zoals je van ons gewend bent, systematisch het denken van Pascal uiteen. In deze bonusaflevering het gesprek dat Cees en Allard hadden met Willem Jan Otten over zijn relatie met Pascal. Zoals je zult horen hebben zijn Pensées op verschillende momenten een heel diverse uitwerking op zijn leven gehad.
Willem Jan Otten is veelvuldig bekroond schrijver, dichter en essayist. Hij kreeg voor het boek Specht en zoon in 2005 de Libris Literatuurprijs. Heeft een eredoctoraat gekregen van de Universiteit Utrecht. En in 2014 kreeg hij de P.C. Hooft-prijs. Voor zover bekend niet bekroond maar wel de reden dat we hem gevraagd hebben voor de podcast - in 2006 verscheen de bundel Waarom komt u ons hinderen; 12 essays die hij schreef voor NRC over zijn literaire helden, onder andere over Pascal.
Muziek: Sonata a 12 in D Minor van Marc-Antoine CharpentierMon, 19 Jun 2023 - 101 - Blaise Pascal
“Wat een hersenschim is de mens. Wat een nieuw wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat van tegenstrijdigheden, wat een wonder! Rechter over alle dingen, stomme aardworm; drager van de waarheid, beerput van onzekerheid en dwaling; glorie en uitvaagsel van het heelal”
Op deze manier drukte de op 19 juni 2023 400 jaar geleden geboren natuurkundige, wiskundige, theoloog en filosoof Blaise Pascal uit wat een paradoxaal wezen de mens is.
Wat voor verstrooiingen bedenkt de mens om niet aan zijn misère te hoeven denken?
Waarom moeten we niet vanuit de verbeelding leven, maar vanuit het hart?
En waarom leidt de vrije wil niet tot een resolute zelfverzekerdheid om mee door het leven te stappen, zoals tijdgenoot Descartes meende?
Te gast is Hanna Vandenbussche
De denker die centraal staat is Pascal
Mon, 19 Jun 2023 - 100 - Miguel de Unamuno
“Goed is wat ons vitale verlangen bevredigt, en kwaad is wat het niet bevredigt.”
Op deze manier drukte de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno uit dat in de filosofie niet het verlangen naar kennis, maar het verlangen naar het leven leidend moet zijn.
Waarom wordt Unamuno de Spaanse Kierkegaard genoemd?
Wat betekent in zijn denken het tragische levensgevoel?
En waarom is volgens hem naast ratio ook verbeeldingskracht een kennisinstrument?
Te gast is Timo Slootweg
De denker die centraal staat: Unamuno
Thu, 08 Jun 2023 - 99 - Lao Zi
“De fuik bestaat omwille van de vis. Als de vis gevangen is, kun je de fuik vergeten (..). Woorden bestaan vanwege hun betekenis. En als je de betekenis gevangen hebt, dan kun je de woorden vergeten. Waar zal ik iemand vinden die de woorden vergeten is, zodat ik een woordje met hem kan spreken?”
Op deze manier drukte Zhuang Zi, in de geest van Lao Zi, uit dat je de tao nooit met woorden kunt fixeren.
Wie was Lao Zi en waarom legde hij zich erop toe om verborgen te blijven?
Welke betekenis heeft ‘niet doen’ bij hem en waar is dat niet hetzelfde als ‘niets doen’?
En waarom is volgens hem de zachte kracht de sterkste?
Te gast is Michel Dijkstra
De denker die centraal staat: Lao Zi
Met grote dank aan Filmhuis MIMIK in Deventer.
Thu, 25 May 2023 - 98 - Hans-Georg Gadamer
“Het ter-sprake-komen van wat in de overlevering gezegd is, maakt het eigenlijke hermeneutische gebeuren uit, dat toe-eigening en uitleg tegelijk is”
Op deze manier drukt de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer uit dat de betekenis van een tekst of kunstwerk niet statisch is, maar mede door het verstaan van de lezer of kijker wordt bepaald.
Waarom moeten we een tekst of kunstwerk niet van een afstand beschouwen, maar als een gesprekspartner zien?
Waarom zijn vooroordelen onvermijdelijk en bovendien niet altijd slecht?
Waarom speelt traditie een onmisbare rol in de manier waarop wij de wereld begrijpen?
Te gast is Gert-Jan van der Heiden
De denker die centraal staat is Gadamer
Thu, 11 May 2023 - 97 - Herbert Marcuse
‘Ze hebben grote ijskasten met bevroren voedsel. Ze hebben tientallen kranten en tijdschriften die dezelfde idealen omarmen. Ze hebben ontelbare keuzes, ontelbare soortgelijke gadgets die hen bezighouden en hun aandacht afleiden van de werkelijke kwestie, namelijk het bewustzijn dat ze zowel minder zouden kunnen werken als hun eigen behoeftes en behoeftebevredigingen zouden kunnen bepalen.”
Zo drukte de filosoof Herbert Marcuse dat er onder de oppervlakte van rijkdom en overvloed, armoede en repressie schuilgaat.
Waarom leven we volgens Marcuse in het vrije westen toch in een totalitaire samenleving?
Wat is de grote weigering en wie doen er niet meer mee?
En had Margaret Thatcher gelijk toen ze zei: “there is no alternative”?
Te gast is Thijs Lijster
De denker die centraal staat is Marcuse
Thu, 27 Apr 2023 - 96 - Wilhelm Dilthey
“Door de aderen van het kennende subject, dat (…) Kant construeerde, vloeit niet echt bloed, maar enkel het verdunde sap van de rede als denkactiviteit.”
Op deze manier drukte Wilhelm Dilthey uit dat het leven in de Verlichtingsfilosofie te veel uit beeld was geraakt.
Op welke manier probeert Dilthey de filosofie van Kant, de geschiedenis en de hermeneutiek samen te brengen in een nieuwe filosofie over het leven?
Op welke manier maakte hij als eerste een onderscheid tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen?
En waarom is hij, ondanks dat hij een voorloper is van de fenomenologie en Heidegger, toch een relatief onbekende naam gebleven?
Te gast is Jos de Mul
De denker die centraal staat: Dilthey
Thu, 13 Apr 2023 - 95 - Peter Singer
“Ethiek moet praktisch zijn, of het is geen ethiek”
Met dit als motto heeft de Australische filosoof Peter Singer aan de wieg gestaan van de toegepast ethiek.
Wat is het verschil tussen hedonistisch utilisme en voorkeursutilisme?
Wat bedoelt hij met specicisme en waarom is dat verkeerd?
En waarom is hij een inspiratiebron voor effective altruism-beweging?
Te gast is Lukas op de Beke
De denker die centraal staat: Singer
Thu, 30 Mar 2023 - 94 - Donna Haraway
“Het doet ertoe welke gedachten gedachten denken”
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Donna Haraway uit dat we, ook in wetenschap, geen neutrale positie kunnen innemen.
Waarom zijn de grenzen waarmee we het individu afbakenen, zowel biologisch als op betekenisniveau kunstmatig?
Waarom moeten we af van de uitzonderingspositie van de mens en response-able – antwoordelijk – de wereld tegemoet treden?
Wat kunnen we leren van het Cyborg Manifest om op een speelse manier onze identiteit vorm te geven?
Te gast is Lydia Baan Hofman
De denker die centraal staat: Haraway
Thu, 16 Mar 2023 - 93 - Michel de Montaigne
“De mens is werkelijk een verbazend ongrijpbaar, gevarieerd, en onbestendig wezen. Het is moeilijk zich een vast en onveranderlijk oordeel over hem te vormen.” Op deze manier drukte de Franse filosoof en essayist Michel de Montaigne de complexiteit van de mensheid en de moeilijkheid van de filosofie uit. Waarom koos Montaigne voor het essay als stijl? Hoe stuitte hij op het failliet van zijn bibliotheek en waar zette hem dat tot aan? En waarom lieten filosofen van Descartes tot Nietzsche en van Pascal tot Adorno zich door hem inspireren? Te gast is Alexander Roose De denker die centraal staat: Montaigne
Thu, 02 Mar 2023 - 92 - Albert Camus
“Er bestaat maar een werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoord”
Op deze manier bracht de Franse filosoof en schrijver Albert Camus de filosofie terug tot de wezenlijk vraag of het leven waard is om geleefd te worden.
Welke rol speelt het absurde bij Camus en waarom is dat wat anders dan absurdisme?
Waarom verliezen we onszelf zo snel in de hoop?
En hoe komt het dat revoluties onvermijdelijk uitmonden in geweld?Te gast is Ruud Welten
De denker die centraal staat CamusThu, 16 Feb 2023 - 91 - Martha Nussbaum
“Om een goed mens te zijn, moet je een bepaalde openheid hebben naar de wereld; een vermogen om onzekere zaken die buiten je controle liggen te vertrouwen.” Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum uit dat kwetsbaarheid een onlosmakelijk onderdeel is van het menselijk bestaan. Waarom moet volgens Nussbaum een filosoof een advocaat voor de menselijkheid zijn? Welke capabilities zijn van belang voor het menselijk welzijn en wat vraagt dat van een samenleving? En waarom moet emotie juist een plek hebben in de politiek? Te gast is Ronald Tinnevelt De denker die centraal staat Nussbaum
Thu, 02 Feb 2023 - 90 - John Rawls
“Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden georganiseerd dat ze het meest ten goede komen aan de minstbedeelden.” Volgens de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls zou een redelijke en rechtvaardige samenleving naar dit verschilprincipe moeten worden ingericht. Op welke manier zorgde Rawls in de jaren ’70 voor een aardverschuiving in de politieke filosofie? Hoe werkt zijn beroemde veil of ignorance? En hoe moet een democratische samenleving omgaan met antidemocratische krachten? Te gast is Patrick Loobuyck De denker die centraal staat Rawls
Thu, 19 Jan 2023 - 89 - Jan Patočka
“Negatief Platonisme geeft mensen de mogelijkheid zich toe te vertrouwen aan een waarheid die niet relatief is, ook al kan ze niet positief in inhoudelijke termen worden geformuleerd.”
Op deze manier zocht de Tsjechische filosoof en politiek dissident Jan Patočka de spanning op tussen objectiviteit en subjectiviteit.
Wat bedoelt Patočka met de term “solidariteit van de geschokten”?
Waarom moet de zorg voor de ziel weer terugkeren in de filosofie?
En wat in zijn denken bracht hem ertoe op hoge leeftijd in opstand te komen tegen het communistisch regime in Tsjecho-Slowakije?Te gast is Guido Vanheeswijck
De denker die centraal staat is PatočkaWil je meer weten over Patočka? Lees dan De solidariteit van de schok van Dennis de Gruijter.
Thu, 05 Jan 2023 - 88 - Henry David Thoreau
“Ik ging naar de bossen, omdat ik weloverwogen wilde leven; om mij enkel tot de essentiële feiten van het leven te verhouden; om te zien of ik niet kon leren wat het leven te leren had; en om niet op mijn sterfbed te ontdekken dat ik niet geleefd had.” Op deze manier bekritiseerde filosoof en essayist Henry David Thoreau als een van de eerste Amerikaanse denkers het vooruitgangsgeloof. Welke rol speelde zijn hut aan het meer Walden in het formuleren van die kritiek? Welk onrecht zag hij in zijn tijd, waardoor hij als eerste de term burgerlijke ongehoorzaamheid muntte en doordacht? Wat voor scherpe blik had hij, dat hij 180 jaar geleden al nadacht over natuurbescherming, ontspullen en tiny housing? Te gast: Norbert Peeters De denker die centraal staat: Thoreau
Thu, 22 Dec 2022 - 87 - Friedrich Schelling
“De wil van de liefde en die van de grond worden één, juist doordat ze gescheiden zijn, en juist doordat vanaf het allereerste begin ieder voor zich werkt.” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Friedrich Schelling de centrale paradox van zijn denken uit, namelijk dat de eenheid alleen tot stand kan komen door de radicale gescheidenheid. Waarom gaan bij Schelling vrijheid en noodzakelijkheid niet ten koste van elkaar, maar zijn ze juist een vruchtbare combinatie? Op welke manier komt in de aanschouwing van het schone, geest en zintuigelijkheid bij elkaar? Waarom heeft het kwaad bij Schelling een urgentie? Te gast: Victor Kal De denker die centraal staat: Schelling
Thu, 15 Dec 2022 - 86 - Judith Butler
“Sekse is dus niet simpelweg iets wat je hebt, noch een statische beschrijving van wat je bent: het is daarentegen een van de normen waardoor je pas levensvatbaar wordt” Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Judith Butler uit dat het binnen de samenleving moeilijk is om buiten de bestaande categorieën van man-vrouw te denken. Welke paradigmaverschuiving heeft Butler ingezet in het denken over gender en sekse? Hoe is bij Butler performativiteit meer dan “even een rol spelen”? En hoe werken de uitsluitingsmechanismen in onze samenleving, volgens Butler? Te gast is Annemie Halsema De denker die centraal staat is Butler
Thu, 01 Dec 2022 - 85 - Paul Ricoeur
“De mens wenst goed te leven, met en voor anderen, in rechtvaardige instituties” Dit is volgens de twintigste-eeuwse Franse filosoof Paul Ricoeur het streven van het menselijk handelen. Wie bedoelde Ricoeur met de meesters van het wantrouwen en hoe beoordeelde hij hen? Hoe keek hij aan tegen dat het feit dat instituties snel vooral om zichzelf gaan draaien? En zien we in de politiek van Emmanuel Macron – die zijn student-assistent was – iets terug van het denken van Ricoeur? Te gast is Henk den Uijl De denker die centraal staat: Ricoeur
Thu, 17 Nov 2022 - 84 - Ernst Cassirer
“Filosofie kan zich niet tevredenstellen met het analyseren van de individuele vormen van menselijke cultuur. Het zoekt een universele synthetische blik, die alle individuele vormen omvat.” Op deze manier drukt de Duitse filosoof Ernst Cassirer uit dat het steeds dezelfde symbolen zijn, die toch natuurwetenschappen, religie, kunst, mythes, politiek, economie, etc. vormgeven. Waarover ging het beroemde Davos-debat tussen Cassirer en Heidegger en waarom wordt Heidegger ten onrechte als winnaar herinnerd? Hoe rekt Cassirer Kants begrip van causaliteit op, zodat het niet alleen gaat over natuurwetenschappen, maar ook bijvoorbeeld de culturele antropologie? En waarom is het onterecht dat Cassirer enigszins in de vergetelheid geraakt is, juist in het hedendaagse posttruth-tijdperk? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Simon Truwant De denker die centraal staat: Cassirer
Thu, 03 Nov 2022 - 83 - Bertrand Russell
“Zuivere wiskunde is één van de hoogste kunstvormen; zij bezit een unieke sublimiteit, en een immense waardigheid die voortkomt uit het feit dat haar wereld vrijgesteld is van verandering en tijd. Wiskunde is het enige dat we kennen dat in staat is tot perfectie; wanneer we nadenken over wiskunde, worden we Goden”. Zo geeft Bertrand Russell uitdrukking aan de contemplatieve troost die hij vond in het abstracte, wiskundige denken. Hoe probeerde Russell de wiskunde tot logica te reduceren? Hoe trachtte hij de wiskunde te bevrijden van de paradox die hij zelf ontdekte? En waarom wordt Russell gezien als grondlegger van de analytische filosofie? Te gast is Wim Vanrie De denker die centraal staat: Russell
Thu, 20 Oct 2022 - 82 - Oswald Spengler
“Wie weet dat er tussen de differentiaalrekening en het dynastieke staatsprincipe ten tijde van Lodewijk XIV, tussen de antieke staatsvorm van de polis en de euclidische meetkunde, tussen het ruimteperspectief van de westerse schilderkunst en de overwinning van de ruimte door spoorwegen, radio en langeafstandswapens, tussen het contrapunt van de instrumentale muziek en het economische kredietsysteem, een diepe samenhang in de vorm bestaat?” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Oswald Spengler uit dat elke cultuur zich autonoom ontwikkelt vanuit een geheel eigen cultureel DNA. Welke wetmatigheden ziet Spengler in de opgang en neergang van beschavingen? Waarom dekt “Ondergang van het avondland” de inhoud van zijn magnum opus niet goed? En waarom hebben hedendaagse rechts-conservatieven die dwepen met Spengler weinig van hem begrepen? Te gast is Frans Willem Lantink De denker die centraal staat: Spengler
Thu, 06 Oct 2022 - 81 - Jacques Derrida
“Er is niets buiten de tekst” Op deze manier drukte de Franse filosoof Jacques Derrida uit dat de betekenis nooit absoluut vast staat, maar altijd afhankelijk is van de context. Wat is deconstructie? Waarom ben je als schrijver niet de meester over je tekst, maar heeft de tekst zelf de teugels in handen? Waarom schreef hij différance met een a? Te gast is Rico Sneller De denker die centraal staat: Derrida
Thu, 22 Sep 2022 - 80 - Is post-nihilisme mogelijk? (vanuit het Literatuurhuis in Utrecht)
"De ontmaskering [van al die illusoire constructies] is geen bevrijding, omdat het verlangen naar die [...] constructies, niet verdwijnt doordat we nu zien dat het om illusies gaat" Zo stelt Paul van Tongeren dat het niet eenvoudig is om zonder waarheid, werkelijk nihilistisch, te leven. Wat is het nihilisme, zoals we dat leren kennen bij Nietzsche? Leven wij als nihilisten? En wat komt er na het nihilisme; is er überhaupt zoiets als post-nihilisme mogelijk? Te gast is Marc de Kesel Het thema dat centraal staat: post-nihilisme
Thu, 08 Sep 2022 - 78 - Elizabeth Anscombe
“De kennis die je hebt over wat je intentioneel doet, is de kennis, die je ontkent te hebben op het moment dat iemand je vraagt “waarom laat je die bel gaan?”, waarop je antwoordt met: “mijn hemel, ik wist niet dat ík het was, die hem liet afgaan”.
Op deze manier drukte de Elizabeth Anscombe uit dat praktische kennis het verschil bepaalt tussen per ongeluk en expres.
Op welke manier bepaalt je eerste-persoonsperspectief de werkelijkheid?
Waarom kunnen we morele keuzes niet reduceren tot een rekensom?
Hoe kan de mens, onderhevig is aan natuurwetten, tegelijkertijd vrij zijn?Te gast is Niels van Miltenburg
De denker die centraal staat is AnscombeThu, 09 Jun 2022 - 77 - Georges Bataille
“De soevereine mens is een mens wiens leven een feest “zonder grond” is - een lach, een dans, een orgie, die zich nooit ondergeschikt maakt.”
Op deze manier drukte de Franse twintigste filosoof George Bataille uit dat al onze nutsoverwegingen en doelstellingen doorspekt zijn een verspillende, ontregelende energie.
Welke rol speelt verspilling in onze economie?
Wat is het verschil tussen soevereiniteit en autonomie?
En wat hebben kunst, erotiek en ramadan voor Bataille met elkaar te maken?Te gast is Henk Oosterling
De denker die centraal staat is BatailleThu, 26 May 2022 - 76 - Richard Rorty
“Solidariteit wordt niet bereikt door onderzoek, maar door verbeelding. De verbeeldingskracht om vreemden te zien als mensen die eveneens lijden. Solidariteit wordt niet ontdekt door reflectie, maar gecreëerd.”
Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof Richard Rorty uit dat je dat wat rechtvaardig is, niet absoluut kunt funderen, maar mensen wel kunt verleiden tot solidariteit.
Waarom ging Rorty over van de analytische traditie over naar het pragmatisme?
Welke rol spelen wilde orchideeën, vogels en Nabokov in zijn filosofie
En kan hij voorkomen dat zijn contingente pragmatisme vervalt tot plat relativisme?Te gast is Dirk-Jan van Vliet
De denker die centraal staat is RortyTips van de hoofdgast
Philosophy and Social Hope.Engelse bundel met de meest toegankelijke artikelen van Rorty. Is niet beschikbaar in het Nederlands.Contingentie, Solidariteit en Ironie.Zie ik toch wel als z'n hoofdwerk en is wel vertaald naar het Nederlands. Dit is een uitstekende begeleidende youtube-reeks bij Contingentie, Solidariteit en Ironie, gemaakt door Victor Gijsbers (Universiteit Leiden)Pragmatism as anti-Authoritarianism. Vooral interessant voor mensen met een filosofie-achtergrond. Het boek is recent postuum verschenen en bundelt zijn meest recente niet-gepubliceerde artikelen. Is wat taaier maar geeft wel mooi zijn definitieve positie weer.
Wil je meer weten van Richard Rorty? Dirk-Jan raad je de volgende artikelen en boeken aan:Thu, 12 May 2022 - 75 - Edmund Husserl
“Het natuurlijke objectieve in de wereld leven, is slechts een bijzondere modus van het transcendentale leven, dat voortdurend de wereld constitueert.” Op deze manier drukte de Duitse fenomenoloog Edmund Husserl uit dat de wereld bestaat bij de gratie van het bewustzijn. Waarom is het volgens Husserl belangrijk om de fenomenen zoals die zich voordoen, te beschrijven? Is er een vorm van intersubjectiviteit mogelijk? En hoe heeft het naturalisme onze wereld onttovert en waarom moet de fenomenologie deze weer in de juiste mate herbetoveren? Te gast is Corijn van Mazijk De denker die centraal staat is Husserl
Thu, 28 Apr 2022 - 74 - Ludwig Binswanger
“Al heeft de mens zijn grond niet zelf gelegd, maar zich die als zijn erfdeel eigen gemaakt, dan nog is hij vrij om zijn houding ten opzichte van deze grond te bepalen.” Op deze manier geeft de Zwitserse psychoanalyticus Ludwig Binswanger aan dat aan de oorsprong van ieders bestaan niet een trauma, maar een wereldontwerp ligt. Hoe verbindt Binswanger de fenomenologie en de psychoanalyse? Waarom is er voor hem geen verschil tussen waanzinnigen en niet-waanzinnigen? En waarom kun je volgens Binswanger niemand anders verantwoordelijk houden voor je eigen bestaan? Te gast is Maarten van Buuren De denker die centraal staat is Binswanger
Thu, 14 Apr 2022 - 73 - Vladimir Solovjov
“Het christendom spoort aan om weg te geven wat van jezelf is. Het socialisme spoort aan om te nemen wat van anderen is.” Op deze manier drukte de negentiende-eeuwse Russische filosoof Vladimir Solovjov uit dat denken dat alleen gebaseerd is op materialisme, zonder spirituele lading, uiteindelijk tekortschiet. Waarom en hoe probeerde Solovjov materialisme en idealisme te verbinden? Op welke manier was de goddelijke wijsheid de drijvende kracht voor zijn denken? En waarom is Russische filosofie voor een westerling toch altijd op een bepaalde manier ondoorgrondelijk? Te gast is Pascal Huiting De denker die centraal staat is Solovjov
Thu, 31 Mar 2022 - 72 - Arthur Schopenhauer
“Hoop is de verwisseling van de wens dat iets zal gebeuren, met de waarschijnlijkheid ervan” Hiermee geeft Schopenhauer een krachtige illustratie van zijn pessimistische denken: dat de vervulling van verlangens op niets uitloopt. Wat houdt Schopenhauers metafysica van de wil in? Op welke manier verwerkte hij als eerste westerse filosoof boeddhisme in zijn denken? En waarom vond hij dat we ook empathie moeten tonen ten opzichte van dieren? Te gast is Maarten Doorman De denker die centraal staat is Schopenhauer
Thu, 17 Mar 2022 - 71 - Aurelius Augustinus
“Een persoon wordt gekend in de mate waarin hij wordt liefgehad”
Op deze manier legde Noord-Afrikaanse denker Augustinus uit dat liefde ook een kenweg is.
Waarom is Augustinus het scharnierpunt tussen het Griekse en het christelijke denken?
Hoe verbindt hij zijn autobiografische zoektocht met zijn denken over de wereld?
En waarom blijven filosofen, psychologen teruggrijpen op deze vierde-eeuwse denker?Te gast is Paul van Geest
De denker die centraal staat is AugustinusTips van de hoofdgast
Belijdenissenvan Aurelius Augustinus.Stellig maar onzeker. Augustinus’ benadering van Godvan Paul van Geest, Budel: Damon, 2007. 256 pp.Met zachte hand. Augustinus over dwang in kerk en maatschappij [brief 185]van Paul van Geest, Budel: Damon, 2012. 152 pp. [met V. Hunink];Waarachtigheid. Levenskunst volgens Augustinusvan Paul van Geest, Zoetermeer: Meinema, 2011. 182 pp.
Wil je meer weten van Augustinus? Paul van Geest raad je de volgende artikelen en boeken aan:Thu, 03 Mar 2022 - 70 - Socrates
“Ken uzelf” Deze woorden van het orakel van Delphi vormen de kern van de beweging die de Atheense filosoof Socrates inzette. Op welke manier heeft de filosofie na Socrates zich weer afgekeerd van deze beweging van Socrates? Waarom draagt het feit dat hij zelf nooit iets geschreven heeft, juist bij aan zijn status als vader van de westerse filosofie? En waarom dronk hij de gifbeker, terwijl hij zelf vond dat hij de rest van zijn leven in de watten gelegd zou moeten worden? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Rico Sneller De denker die centraal staat is Socrates
Thu, 17 Feb 2022 - 69 - René Girard
“Als we zouden stoppen met het begeren van wat van onze naaste is, dan zouden we nooit meer doodslaan, overspel plegen, stelen of een valse getuigenis afleggen. Als we het tiende gebod zouden respecteren, zouden de vier die eraan voorafgaan overbodig zijn.” Op deze manier geeft de Frans-Amerikaanse filosoof René Girard aan dat mimetische begeerte de verklaring is voor het feit dat de mensen wel vrede willen, maar dat die er nooit komt. Hoe kan zelfreflectie voorkomen dat we de schuld afwentelen op een zondebok? Hoe houdt religie het zondebokprincipe in stand en kan juist godsdienst het doorbreken? En waarom is het idee van schaarste een economische mythe? Te gast is Guido van Heeswijck De denker die centraal staat is Girard
Thu, 03 Feb 2022 - 68 - Sigmund Freud
“De kindertjes, ze horen het niet graag als de aangeboren neiging van de mens tot het ‘kwaad’, tot agressie, destructie en daarmee ook tot wreedheid ter sprake wordt gebracht. God heeft hen immers geschapen naar het evenbeeld van zijn eigen volmaaktheid. Men wil er niet aan herinnerd worden hoe moeilijk het onloochenbare bestaan van het kwaad in overeenstemming is te brengen met Gods almacht en volmaakte goedheid.” Op deze manier stelt Sigmund Freud dat de mens beheerst wordt door duistere driften. Waarom moet je volgens Freud de oorzaak voor wat niet goed gaat in het leven niet buiten jezelf zoeken, maar in jezelf? Waarom stelt hij dat alle seksualiteit perverse wortels heeft? En hoe kan dit duistere denken toch bevrijdend? Te gast is Paul Moyaert De denker die centraal staat is Freud
Thu, 20 Jan 2022 - 67 - Sophie Oluwole
“De stelling dat elk aspect van ieder gepaard fenomeen onafhankelijk bestaat van het andere, is tegenstrijdig met de natuurlijke realiteit en de menselijke ervaring.” Op deze manier drukt de Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole uit dat we niet moeten denken in binaire opposities, maar in binaire complementariteit. Waarom is Orunmila, "de Afrikaanse Socrates", zo belangrijk in Oluwole’s denken? Op welke manier komen orale traditie en kritische reflectie samen in de filosofie van Ifa? En eigenlijk überhaupt wel spreken van de Afrikaanse filosofie? Te gast is Louise Müller De denker die centraal staat is Oluwole
Thu, 06 Jan 2022 - 66 - Jürgen Habermas
“Alleen de regels die aanvaard (zouden kunnen) worden door alle betrokkenen als deelnemer aan een open en vrij debat, kunnen geldigheid claimen.” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Jürgen Habermas uit dat het door middel van het deliberatieve gesprek, mogelijk is om tot universele waarden te komen in politiek, ethiek en recht. Waarom pleit Habermas voor grondwetspattriotisme? Hoe ziet hij dat de systeemwereld de leefwereld koloniseert? En welke plek heeft religie volgens hem in een postseculiere samenleving? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Patrick Loobuyck De denker die centraal staat is Habermas
Thu, 23 Dec 2021 - 65 - Niccolò Machiavelli
“Realisme is de hoogste vorm van idealisme” Op deze manier stelt Niccolò Machiavelli dat het algemeen belang niets heeft aan tandeloze deugdzaamheid. Waarom was Machiavelli geen Machiavellist? Hoe kan je vrij lijken, maar niet werkelijk vrij zijn. En hoe kan een individueel streven naar roem het algemeen belang dienen? Te gast is Tinneke Beeckman De denker die centraal staat is Machiavelli
Thu, 09 Dec 2021 - 64 - Ayn Rand
“Het hele bestaan van de wilde is publiek, geregeerd door de wetten van zijn stam. Beschaving is het proces om de mens van mensen te bevrijden.” Op deze manier drukte de Russische-Amerikaanse filosoof en schrijver Ayn Rand uit dat de mens zichzelf moet verwezenlijken, zonder rekening te houden met anderen. Wat is Rands rationele selfishness? Op welke manier kun je Hannah Arendt herkennen in haar werk? En hoe kan het dat zij zo’n grote impact heeft op de Amerikaanse politiek, tot op de dag van vandaag? Te gast is Hans Achterhuis De denker die centraal staat is Rand
Thu, 25 Nov 2021 - 63 - Julia Kristeva
“De poëtische taal is de plaats waar het genot niet via de sociale code plaatsvindt” Op deze manier geeft de hedendaags filosoof Julia Kristeva aandacht aan datgene wat aan de taal voorafgaat. Wat kan de filosofie leren van de poëzie? Wat is de chora, en waarom is deze zowel walgelijk en aantrekkelijk? En waarin zit de revolutionaire kracht van de poëtische taal? Te gast: Ruud Welten De denker die centraal staat: Kristeva
Thu, 11 Nov 2021 - 62 - Jean-Jacques Rousseau
"De mens wordt vrij geboren en overal ligt hij in ketenen."
Met deze woorden begint Jean-Jacques Rousseau zijn zoektocht naar hoe de mens onderdeel kan zijn van een samenleving én toch vrij kan zijn.
Hoe dacht Rousseau over vrijheid?
Waarin verschilt de algemene wil van de wil van de meerderheid en onder welke voorwaarden kunnen we de algemene wil vinden?
En hoe zou onze democratie scoren langs Rousseaus meetlat voor volkssoevereiniteit?Te gast is Annelien de Dijn
De denker die centraal staat is RousseauTips van de hoofdgast
Het Maatschappelijk VerdragHet Vertoog over de OngelijkheidEmile, of Over de opvoeding
Wil je meer weten van Jean-Jacques Rousseau? Annelien de Dijn raad je de werken van hem aan:Thu, 28 Oct 2021 - 61 - Nāgārjuna
“Een oorzaak van iets is onzin, of het nu bestaat of niet. Iets dat bestaat heeft geen oorzaak nodig, iets dat niet bestaat ook niet.”
Op deze manier geeft de 2e eeuwse Indiaase filosoof Nāgārjuna aan dat er geen ontologie mogelijk is.
Waarom kan je volgens Nāgārjuna geen logische stellingen over de werkelijkheid formuleren?
Op welke manier is zijn filosofie een antwoord op het woekerende denken?
En welke overeenkomsten zijn er tussen het denken van Nāgārjuna en de fenomenologie en het existentialisme?Te gast is Erik Hoogcarspel
De denker die centraal staat is NāgārjunaErik geeft de volgende tips voor verder lezen:
Het is wel zeker dat Nāgārjuna een historisch persoon is geweest, die in Zuid India heeft geleefd in de tweede eeuw. Het is echter ook zeker dat niet alle teksten die aan hem worden toegeschreven ook echt van zijn hand zijn. Om te beginnen is de naam “Nāgārjuna” niet uniek, er hebben meerdere personen met die naam geleefd die ook teksten hebben nagelaten. De meest bekende gaan onder andere over tantra en alchemie. Deze teksten stammen uit de zevende, respectievelijk negende eeuw. Dit heeft geleid tot de mythe, die leeft in het Tibetaanse boeddhisme, volgens welke Nāgārjuna meer dan 600 jaar oud zou zijn geworden. Hij zou ook abt geweest zijn van de beroemde boeddhistische universiteit van Nalanda, maar die bestond in de 2e eeuw niet.Wie de filosoof Nāgārjuna zelf wil lezen begint natuurlijk met de Mūlamadhyamakakārikāḥ. Deze is door mij vertaald in het Nederlands onder de titel Grondregels van de filosofie van het midden. Bekende Engelse vertalingen zijn die van Mark Siderits en Shōryū Katsura (Nāgārjuna’s Middle Way) en Jan Westerhoff. Westerhoff heeft ook de vervolgtekst vertaald, de Vigrahavyavartani(Weerlegging van de bezwaren). De Śūnyatāsaptati (Zeventig verzen over de leegte) is waarschijnlijk ook door Nāgārjuna geschreven, evenals de Yuktiṣaṣṭikākārikāḥ(60 Verzen met argumenten). Van beide teksten is alleen het Tibetaans bewaard gebleven, maar ze zijn wel in het Engels vertaald.
De Ratnāvalī (Juwelenketting) wordt niet door iedereen erkend als een tekst van Nāgārjuna. De eerste keer dat hij als auteur ervan wordt genoemd, is in een tekst uit de 6e eeuw. Er staan passages in die strijdig zijn met wat er in de authentieke teksten wordt opgevoerd. Er wordt bijvoorbeeld in een hoofdstuk aangeraden om rituelen uit te voeren voor een boeddhabeeld, terwijl Nāgārjuna in de authentieke teksten uitdrukkelijk zegt dat wie de Boeddha als een persoon ziet, er niets van heeft begrepen. De titel van het boek suggereert bovendien dat het een bloemlezing is van verschillende tekstfragmenten en zo kun je het boek heel goed lezen. De Suhṛllekha (Brief aan een vriend) wordt ook vaak aan Nāgārjuna toegeschreven, maar ze is niet meer dan een traditionele inleiding in het boeddhisme, waarin de filosofische thema’s van Nāgārjuna geheel ontbreken.
Lindtner’s Nagarjunianabevat van de meeste authentiek geachte teksten van Nāgārjuna een beschrijving en van een aantal ook een vertaling. Hij noemt daarbij ook teksten die twijfelachtig zijn. De meeste boeddhologen volgen de traditionele opvatting volgens welke de mahāyānastroming van het boeddhisme een lang onderdrukt gedachtegoed is dat uiteindelijk heeft overwonnen. Dit beweren natuurlijk de mahāyānateksten, die in het Tibetaanse en Chinese boeddhisme als autoriteit gelden. Dit is ook het belangrijkste thema van het boek van Joe Walser. Historische bronnen, onder andere verslagen van Chinese pelgrims en tekstanalyse, spreken dit echter tegen. Het is voor vele (ex)christenen natuurlijk verleidelijk om de geschiedenis van het christendom overal in terug te herkennen. Nāgārjuna zelf beroept zich in de authentieke teksten echter uitsluitend op uitspraken van de Boeddha zoals deze in het canon van het oude boeddhisme voorkomen. Hij schijnt voor het mahāyāna helemaal geen belangstelling te hebben. Als dit zo is, dan is het onwaarschijnlijk dat de Bodhisaṃbhāra (De verzameling over het ontwaken), de Bodhicittavivaraṇa (De uiteenzetting van bodhicitta, de mentaliteit van het ontwaken) en de Catuḥstava (Vier lofzangen) echt door Nāgārjuna zijn geschreven. De tekst Vaidalyaprakaraṇa (Het Verpletteren van de Categoriën) is ten slotte gericht aan debaters en logici en bekritiseert de 16 hoofdonderwerpen van de logische theorie. De tekst wordt door enkele vroege commentatoren aan Nāgārjuna toegeschreven. Als de tekst authentiek is, dan is het mogelijk dat het één van de eerste teksten van Nāgārjuna.
Er zijn talloze boeken geschreven die een interpretatie bieden van de filosofie van Nāgārjuna. Ik vind ze niet allemaal even geslaagd. Een baanbrekend werk is dat van Murti, die Nāgārjuna interpreteert op basis van de filosofie van Kant. Ik heb zelf geprobeerd een verbinding te leggen met de fenomenologie. Garfield en Tillemans baseren zich volledig op de analytische filosofie. Hun interpretatie sluit het beste aan bij die van het Tibetaanse boeddhisme, in het bijzonder die van de Gelugpatraditie, die van het laat-Indiase boeddhisme en die van het Zenboeddhisme.
Overzicht:
Dharmamitra, Bhikshu (2009, vert.):The Bodhisaṃbhāra Treatise and Commentary, Kalavinka Press, SeattleGarfield, J.L.; Tillemans T.J.F.; D’Amato, M. (ed.) (2009): Pointing at the Moon: Buddhism, Logic, Analytic Philosophy, Oxforf U.P., OxfordHoogcarspel, Erik (2005): Grondregels van de filosofie van het midden, Olive Press, AmsterdamHoogcarspel, Erik (2016): Het boeddhafenomeen, naar een Westers boeddhisme, ISVW Uitg., LeusdenJones, Richard H. (2011): Indian Madhyamaka Buddhism After Nāgārjuna, vol. 1 & 2 (New York: Jackson Square Books)Jones, Richard H. (2014): Nagarjuna: Buddhism’s Most Important Philosopher, rev. ed. New York, Jackson Square BooksLindtner, Christian (1982): Nagarjuniana, Akademisk Forlag, CopenhagenMurti, T.R.V. (1980): The Central Philosophy of Buddism, Unwin Paperbacks, LondonRoss, Komito (1987): Nāgārjuna’s Seventy Stanzas: A Buddhist Psychology of Emptiness, Snow Lion Publications, Ithaca, New YorkSiderits, Mark; Katsura, Shōryū (2013): Nāgārjuna’s Middle Way, Wisdom Publications, SomervilleTillemans, Tom J.F. (2016): How do Madhyamikas think? And Other Essays on the Buddhist Philosophy of the Middle, Wisdom PublicationsTola, Fernando; Dragonetti, Carmen: The Yuktisastikakarika of Nagarjuna, in: The Journal of the International Association of Buddhist Studies, 1983 volume 6, Number 2, pp. 94 ff.Tola, Fernando; Dragonetti, Carmen: (1995): Vaidalyaprakaraṇa, Motilal Banarsids, Delhi Walser, Joseph (2005): Nāgārjuna in context: Mahāyāna Buddhism and early Indian culture, Columbia U.P., New YorkWesterhoff, Jan (2009): Nāgārjunas Madhyamaka, A Philosophical Introduction, paperback en ebook, Oxford U.P.Westerhoff, Jan (2010): The dispeller of disputes, Nāgārjuna's Vigrahavyāvartanī,Oxford University Press, Oxford/New YorkWesterhoff, Jan (2018): Crushing the Categories, Wisdom Publications, SomervilleThu, 14 Oct 2021 - 60 - Al Ghazali
“Toen ik de filosofie verworven en begrepen had, wist ik dat de filosofie ook niet kon voldoen aan mijn doelstelling om de waarheid op het spoor te komen.”
Op deze manier beschrijft de 11e eeuwse filosoof Ghazali de grenzen van wetenschap en rationaliteit.
In welk opzichte was Ghazali in zijn denken David Hume 7 eeuwen vooruit?
Waarom wordt hij ten onrechte verantwoordelijk gehouden voor de radicale islam?
En hoe komt hij uiteindelijk via de filosofie bij de mystiek uit?Te gast is Gerko Tempelman
De denker die centraal staat is Al GhazaliTips van de hoofdgast
Wil je meer weten van Al Ghazali? Gerko Tempelman raad je de volgende artikelen en boeken aan:
Verlost van Onzin van Al Ghazali Islamitische filosofie van Michiel LeezenbergFilosoferen in de Islam?van Souleymane Bachir DingheThu, 30 Sep 2021 - 59 - Slavoj Žižek
“Ideologie is precies hierom sterk, omdat het niet langer als ideologie wordt ervaren” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Slavoj Žižek uit dat ideologiekritiek zich ook altijd moeten richten op de ideologie van waaruit zij zelf voortkomt. Welke rol speelt de negatie die zichzelf ondermijnt in het denken van Žižek? Waarom betrekt hij film en populaire cultuur in zijn werk? En als je alles ontkent, waar kom je dan uiteindelijk op uit? Te gast is Marc de Kesel De denker die centraal staat is Žižek
Thu, 16 Sep 2021 - 57 - Karl Marx
“Vrijheid, gelijkheid, Bentham” Met deze ironische variatie op het motto van de Franse Revolutie, onthult Karl Marx dat vrijheid slechts een holle ideologie is, als je er wel over spreekt, maar het geen materiële werkelijkheid laat worden. Hoe denkt Marx over vrijheid en natuur? Wat is de vervreemding die het kapitalisme veroorzaakt? En waarom trappen mensen in het marktdenken als dat niet ten dienste van de gemeenschap staat, maar ten dienste van individueel winstbejag? Te gast is Paul Cobben De denker die centraal staat is Marx
Thu, 02 Sep 2021 - 55 - Cornelis Verhoeven
“Er is een voortdurende dialectiek tussen de pure verwondering en de redenerende en systematiserende verwerking ervan. In deze dialectiek speelt het filosofisch denken zich af.” Op deze manier drukte de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven uit dat de verwondering over dát iets er is niet overschaduwd moet worden door de vraag naar wát en waarom iets is. Waarom noemde hij de waaromvraag “de duivelsvraag”? Op welke manier verzette hij zich tegen parmantig denken? Waarom kunnen we hem met recht een filosoof noemen, in plaats van een filosofoloog? Te gast is Wil Derkse De denker die centraal staat is Cornelis Verhoeven
Thu, 10 Jun 2021 - 54 - Bruno Latour
“De ecologie noodzaakt ons tot een herbezinning op de wetenschap en politiek. We drukken dit uit met de term Parlement van de Dingen. Het legt rekenschap af van wat al onder ons bestaat: de hybriden die nu zo talrijk zijn geworden dat de zuiveringsautoriteiten – de wetenschap, de politiek – zich er geen raad mee weten.” Zo drukt de Franse filosoof Bruno Latour uit dat de scheiding tussen menselijke actoren en niet-menselijke actoren onnatuurlijk is en opgeheven moet worden. Waarom moet wetenschap niet alleen inzichten delen, maar ook vertellen hoe de inzichten zijn ontstaan? Hoe kijkt hij aan tegen een nieuwe relatie tussen mens en natuur? En op welke manier kunnen ook dingen een bijdrage leveren aan ethiek? Te gast is Peter Paul Verbeek De denker die centraal staat is Latour
Thu, 27 May 2021 - 53 - Avicenna
"Dat wat in zichzelf noodzakelijk bestaat heeft geen oorzaak; terwijl dat wat in zichzelf mogelijk bestaat, wel een oorzaak heeft.”
Vanuit deze redenering bouwde de islamitisch filosoof Ibn Sina of Avicenna de gehele kosmos op.
Waarom is Avicenna zo’n waterscheiding in de islamitische filosofie?
Hoe kwam hij als eerste met de termen existentie en essentie?
En wat is er goddelijk aan de maan?Te gast is Cornelis van Lit
De denker die centraal staat is AvicennaTips van de hoofdgast
Wil je meer weten van Avicenna? Cornelis van Lit raad je de volgende artikelen en boeken aan:
Ibn Sīnā: A Very Short Introductionvan Prof Peter AdamsonAvicenna van Jon McGinnisThu, 13 May 2021 - 52 - Gottfried Wilhelm Leibniz
"Elke eenvoudig substantie heeft relaties die alle andere substanties uitdrukken en daarom is elke eenvoudig substantie een levende, eeuwige spiegel van het universum.” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Gottfried Wilhelm Leibniz uit dat het universum niet bestaat uit ontzielde materie en verder niets, maar organisch en bezield is. Hoe integreerde Leibniz wiskunde, natuurkunde, psychologie en metafysica in zijn denken? Welk verhaal plaatste hij tegenover het atomaire wereldbeeld van Descartes en Newton? En hoe toonden 200 jaar na zijn dood de relativiteitstheorie en de kwantumtheorie zijn gelijk aan? Te gast is Paul Schenderling De denker die centraal staat is Leibniz
Thu, 29 Apr 2021 - 51 - John Stuart Mill
"De menselijke natuur is geen machine die men naar een model kan bouwen en precies dat werk kan laten doen waarvoor hij gemaakt is, maar een boom, die naar alle kanten moet kunnen uitgroeien en zich moet kunnen uitbreiden, in overeenstemming met de innerlijke krachten die er een levend ding van maken."
Op deze manier drukte de Engelse filosoof John Stuart Mill uit dat de mens de vrijheid moet hebben om zijn individualiteit te kunnen ontdekken.
Wat houdt Mills beroemde schadebeginsel in?
Hoe komt in zijn denken zowel de Verlichting als de Romantiek terug?
Waarom was hij een warm pleitbezorger van gelijke rechten voor man en vrouw?Te gast is Daniël Boomsma
De denker die centraal staat is MillTips van de hoofdgast
Wil je meer weten van John Stuart Mill? Daniël Boomsma raad je de volgende artikelen en boeken aan:
Autobiographyvan Mill. Elke uitgave volstaat.Victorian Firebrandvan Richard Reeves, , Atlantic 2008Over vrijheidvan Mill, Boom klassiekJohn Stuart Mill. Socialist van Helen McCabe, Mc Gill Queens University Press, 2021Thu, 15 Apr 2021 - 50 - Carl Gustav Jung
“Het collectieve onbewuste is de geweldige geestelijke erfenis van de ontwikkeling van de mensheid, die wordt wedergeboren in iedere individuele hersenstructuur. Het bewustzijn is slechts een kortstondig verschijnsel. Het onbewuste daarentegen is de bron van alle stuwende psychische krachten.” Zo drukte Carl Gustav Jung uit dat de filosofie zich niet alleen moet richten op het rationele en bewuste, maar ook ruimte moet maken voor het onbewuste. Hoe ziet Jung de relatie tussen het onbewuste en bewuste? Op welke manier kwam hij tot zijn verschillende persoonlijkheidstypes? En waarom kwam het op het concept ‘libido’ tot een breuk tussen Jung en Sigmund Freud? Te gast is Rico Sneller. De denker die centraal staat is Jung.
Thu, 01 Apr 2021 - 49 - Herakleitos
“Het zijn dezelfde rivieren waar wij instappen en het zijn niet dezelfde. Wij zijn het en wij zijn het niet” Zo drukte de Griekse filosoof Herakleitos uit dat alles in wording is en er toch orde is. Op welke manier ontketende Herakleitos een revolutie in de geschiedenis van het denken? Hoe brak hij met de mythische wereldbeschouwing? En waarom grepen Nietzsche en Heidegger 25 eeuwen later op zijn denken terug? Te gast is Dirk de Schutter De denker die centraal staat is Herakleitos
Thu, 18 Mar 2021 - 48 - Isaiah Berlin
"Vrijheid voor de wolven, is meestal de dood voor de schapen." Op deze manier drukte Isaiah Berlin uit dat de mate van vrijheid van een mens om zo te leven als hij wil, moet worden afgedwongen tegenover andere waarden als gelijkheid en rechtvaardigheid. Waarom verzette Berlin zich tegen het monisme in politieke ideologieën? Hoe maakte hij onderscheid tussen negatieve en positieve vrijheid? En waarom was Marx voor hem zowel een genie als een vijand? Te gast is Thijs Kleinpaste De denker die centraal staat is Berlin
Thu, 04 Mar 2021 - 47 - Meister Eckhart
“Midden in de nacht, toen alle dingen in stilte zwegen; toen werd in mij geboren, een verborgen woord.” Zo gaf de Duitse filosoof Meister Eckhart aan dat we niet moeten leven vanuit controle en beheersing, maar vanuit een houding van ontvankelijkheid. Wat bedoelt Eckhart met dat denken aan het zijn vooraf gaat? Welke invloed heeft hij gehad op de fenomenologie en het existentialisme? En wat bedoelt Eckhart met zijn uitnodiging om te leven zonder waarom? Te gast is Welmoed Vlieger De denker die centraal staat is Eckhart
Thu, 18 Feb 2021 - 45 - Søren Kierkegaard
“De mens is een zelf. Maar wat is het zelf? (..) Een zelf is een verhouding die zich tot zichzelf verhoudt, en die zich in deze verhouding tot zichzelf, tot iets anders verhoudt.” Zo drukte Søren Kierkegaard uit dat de mens zichzelf een opgave is. Hoe ziet hij de spanning in de mens tussen vrijheid en noodzakelijkheid, eindigheid en oneindigheid? Waarom is mens zijn onlosmakelijk verbonden met angst? En hoe kan het dat hij als religieus denker zo’n grote invloed heeft gehad op filoso fen als Heidegger, Sartre en Camus? Te gast is Paul van Tongeren De denker die centraal staat is Kierkegaard
Thu, 04 Feb 2021 - 44 - Iris Murdoch
“De menselijke conditie is er een van moreel falen, gecombineerd met een opmerkelijke, voortdurende terugkeer naar een idee van goedheid als uniek en absoluut.” Zo drukte Iris Murdoch de spanning uit tussen het ideaal van het goede en de rommeligheid van het alledaagse leven. Op welke manier probeerde Murdoch een brug te slaan tussen existentialistisch en analytisch denken en tussen klassiek en modern denken? Waarom houdt ze een pleidooi tegen egoïsme en voor unselfing? En hoe kunnen we volgens haar onderscheid maken tussen kunst en kitsch? Te gast is Edith Brugmans De denker die centraal staat is Murdoch
Thu, 21 Jan 2021 - 42 - Ludwig Wittgenstein
“De mens heeft de vaardigheid talen te bouwen, waarmee zich elke betekenis laat uitdrukken, zonder er enig idee van te hebben, hoe en wat elk woord beduidt. – Zoals men ook spreekt, zonder te weten, hoe de afzonderlijke geluiden voortgebracht worden. De omgangstaal is een deel van het menselijk organisme en niet minder gecompliceerd dan deze.“ Zo drukte Ludwig Wittgenstein uit dat we taal heel vanzelfsprekend gebruiken, zonder dat we doorhebben hoe complex het is. Hoe wilde Wittgenstein de taal opschonen en reconstrueren? Waarom vond hij dat je over de werkelijk belangrijk dingen, niet kan spreken, maar moet zwijgen? En op welke manier ziet hij taal als een spel en wat zegt dat? Te gast is Jean Paul van Bendegem De denker die centraal staat is Wittgenstein
Thu, 07 Jan 2021 - 41 - René Descartes
“Er is een onbekende bedrieger, uiterst machtig en uiterst slim, die mij opzettelijk bedriegt. Zonder twijfel ben ik er dan ook, als hij mij bedriegt. En laat hij me bedriegen, zoveel als hij kan; hij zal het nooit gedaan krijgen dat ik niets ben, zolang ik zal denken dat ik iets ben.” Zo drukte René Descartes uit dat het feit dat we denken bewijst dat we bestaan. Wat doet Descartes in zijn Meditaties met twijfel en Godsbewijzen? Hoe lossen Hobbes, Spinoza en Berkeley zijn probleem van lichaam en geest op? En wat is bij Descartes het spanningsveld mentale representatie en de buitenwereld? Te gast is Carla Rita Palmerino De denker die centraal staat is Descartes
Thu, 10 Dec 2020 - 40 - Cusanus
“Alles wat we van de waarheid weten, is dat de absolute waarheid buiten ons bereikt ligt” Zo drukte de middeleeuwse filosoof Nicolaus Cusanus uit dat elk begrip van de werkelijkheid begint vanuit het menselijk perspectief. Op welke manier is Cusanus een brug tussen middeleeuwen en moderniteit en in zekere zin al een kritiek op de moderniteit? Waarin ligt volgens hem de waarde van interreligieus dialoog? En welke invloed hebben de revolutionaire ontwikkelingen in de schilderkunst in zijn tijd op zijn denken? Te gast is Inigo Bocken. De denker die centraal staat is Cusanus.
Thu, 26 Nov 2020 - 39 - Michel Foucault
“Mijn doel was niet om mij bezig te houden met het probleem van de waarheid, maar met het probleem van degene die de waarheid spreekt of met waarheidspreken als activiteit.” Wat bedoelde Michel Foucault met waarheid spreken? Op welke manier geeft hij stem aan gemarginaliseerden? Is post-truth te wijten aan het post-modernisme? Te gast is Martine Prange De denker die centraal staat is Foucault
Thu, 12 Nov 2020 - 38 - Zeno van Citium
“Het doel van het leven is het leven in overeenstemming. Dat is het leven volgens één rede en het harmonische leven. Want zij die in strijd leven met de rede, zij zijn ongelukkig.” Dit drukt de kern uit van het denken van Zeno van Citium, grondlegger van de Stoa. Op welke manier probeerde Zeno antwoord te geven op de vragen van Socrates? Wat is volgens hem het verband tussen jouw bestaan en het grote geheel? En wat is het verschil tussen goede en slechte emotie? Te gast is René Brouwer De denker die centraal staat is Zeno
Thu, 29 Oct 2020 - 37 - Thomas van Aquino
“De mens is geordend tot God, als tot een doel dat het bevattingsvermogen van zijn rede overstijgt.” Op deze manier drukte de middeleeuwse filosoof Thomas van Aquino dat theologie én filosofie nodig zijn om de vraag naar de bestemming van de mens te beantwoorden. Op welke manier verbond hij Griekse en Arabische filosofie en de theologie? Waarom zette hij zich af tegen scheiding van lichaam en ziel; en van het aardse en het hemelse? En hoe laat hij zien dat de vraag naar God niet alleen een theologisch, maar ook een filosofische vraag is? Te gast is Rudi te Velde De denker die centraal staat is Thomas van Aquino
Thu, 15 Oct 2020 - 36 - Albert Borgmann
“Als we de grip van technologie op ons leven willen aanvechten, kunnen we dat alleen doen door ons te engageren.” Zo drukte de Duits-Amerikaanse filosoof Albert Borgmann uit dat technologie geen neutraal gegeven is, maar ons vormt. Welke grip heeft technologie op ons leven? Hoe past de Wok to Go in Borgmanns device paradigm? En op welke manier kunnen we voorkomen dat moderne technologie ons reduceert tot couch potato’s? Te gast is Cees Zweistra De denker die centraal staat is Borgmann
Thu, 01 Oct 2020 - 35 - Simone de Beauvoir
“Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt het.“ Op deze manier drukte de Franse filosofe Simone de Beauvoir uit dat de mens door niets bepaald is en zichzelf vanuit vrijheid heeft te denken. Wat zag De Beauvoir als het “vrouwenprobleem”? Hoe verhouden sekse en identiteit zich tot elkaar? En welk licht werpt haar denken op huidige discussies over gender? Te gast is Ruud Welten De denker die centraal staat is De Beauvoir
Thu, 24 Sep 2020 - 34 - Maurice Merleau-Ponty
“Het bewustzijn is oorspronkelijk geen 'ik denk', maar een 'ik kan'". Zo drukte Maurice Merleau-Ponty uit dat je de wereld niet in eerste instantie met het denken tegemoet treedt, maar door middel van de mogelijkheden van het lichaam. Wat was de kritiek van Merleau-Ponty op Descartes? Hoe kan kunst ons bevrijden uit het reflexieve denken? En welk licht werpt zijn denken op discussies over gender en etniciteit? Te gast is Jenny Slatman De denker die centraal staat is Merleau-Ponty
Thu, 10 Sep 2020 - 33 - Hong Zicheng
“De steegjes van competitie zijn smal;
elke stap terug is een stap naar
meer ruimte en evenwichtigheid.
De smaak van weelde beklijft kort;
elk stukje soberheid is een beetje
meer kalmte en gemoedsrust.”
Dit is een van de vele aforismen die de Chinese filosoof Hong Zicheng verzamelde vanuit het daoisme, confucianisme en boeddhisme.Welke denklijnen zijn zichtbaar in zijn geschriften?
Waarin verschilt het Chinese van het westerse denken?
En welke invloed heeft de structuur van de Chinese taal op de filosofie?Te gast is Carlo Hover
De denker die centraal staat is HongTips van de hoofdgast
Wil je meer weten van Hong Zicheng? Carlo Hover raad je de volgende artikelen en boeken aan:
Wortels van Levenskunst van Hong Zicheng. Gratis achtergrondinformatie bij en over de aforismencollectie van Hong Zicheng is hier te downloadenGrowing Moral. A Confucian Guide to Lifevan Stephen C. Angle. Een handzame introductie tot de confucianistische levenskunst.Een podcast met de auteur: Stephen Angle on growing moral with Confucius van Philosophy as a Way of LifeThu, 03 Sep 2020
Podcasts similares a Podcast Filosofie
AD Voetbal podcast AD- Boekestijn en De Wijk BNR Nieuwsradio
- De Wereld | BNR BNR Nieuwsradio
- Zolang het leuk is BNR Nieuwsradio
- Moordzaken Carrie & Eddie
- De zaak ontleed De Telegraaf
- Het Land van Wierd Duk De Telegraaf
- Filosofie is makkelijker als je denkt Filosofie Magazine / Vullings Media
- F1 Aan Tafel Grand Prix Radio
- Joel Osteen Podcast Joel Osteen, SiriusXM
- KieftJansenEgmondGijp KieftJansenEgmondGijp
- Kris Kross Amsterdam | Kris Kross mixtape Kris Kross Amsterdam
- StreetPoet Motivational Speaker Laroy S. Hall
- De Jortcast NPO Radio 1 / AVROTROS
- Spijkers met Koppen NPO Radio 2 / BNNVARA
- NRC Vandaag NRC
- Veldheren Peter van Uhm, Mart de Kruif, Jos de Groot / Corti Media
- Amerika in 15 minuten Raymond Mens
- Erotische verhalen - Rouze.me Rouze
- The New Thinkery The New Thinkery
- Maarten van Rossem en Tom Jessen Tom Jessen en Maarten van Rossem
Otros podcasts de Educación
- De Universiteit van Nederland Podcast Universiteit van Nederland
- Geschiedenis Inside Tonny Media
- Omdenken Podcast Berthold Gunster
- Alle Geschiedenis Ooit – Grote Namen Alle Geschiedenis Ooit
- Leven Zonder Stress Patrick Kicken
- Zo, Opgelost NPO Luister / KRO-NCRV
- HELD IN EIGEN VERHAAL Iris Enthoven
- Slaaptijd Loes van Dokkum
- موسوعة الكتب الصوتية Podcast Record
- AI, je nieuwe collega Generative AI Strategy | Podkasteel
- Entrez dans l'Histoire RTL
- Verraad in de geschiedenis David Lucieer & Thom Aalmoes / New Tree Media
- GRAPES Podcast GRAPES | Bridget Maasland
- Geschiedenis Van Geschiedenis Van
- ألف ليلة وليلة Podcast Record
- De Oorlog Verklaard Jordy Hubers en Floris van Dijk
- De Wadden, een andere oorlog NPO Radio 1 / NOS
- Geef me de 5 bij Autisme Geef me de 5
- Coffee Break Spanish Coffee Break Languages
- Narcistisch Misbruik Podcast Fany Tel
