Podcast Filosofie

“De mens is werkelijk een verbazend ongrijpbaar, gevarieerd, en onbestendig wezen. Het is moeilijk zich een vast en onveranderlijk oordeel over hem te vormen.” Op deze manier drukte de Franse filosoof en essayist Michel de Montaigne de complexiteit van de mensheid en de moeilijkheid van de filosofie uit. Waarom koos Montaigne voor het essay als stijl? Hoe stuitte hij op het failliet van zijn bibliotheek en waar zette hem dat tot aan? En waarom lieten filosofen van Descartes tot Nietzsche en van Pascal tot Adorno zich door hem inspireren? Te gast is Alexander Roose De denker die centraal staat: Montaigne

“Om een goed mens te zijn, moet je een bepaalde openheid hebben naar de wereld; een vermogen om onzekere zaken die buiten je controle liggen te vertrouwen.” Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum uit dat kwetsbaarheid een onlosmakelijk onderdeel is van het menselijk bestaan. Waarom moet volgens Nussbaum een filosoof een advocaat voor de menselijkheid zijn? Welke capabilities zijn van belang voor het menselijk welzijn en wat vraagt dat van een samenleving? En waarom moet emotie juist een plek hebben in de politiek? Te gast is Ronald Tinnevelt De denker die centraal staat Nussbaum

“Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden georganiseerd dat ze het meest ten goede komen aan de minstbedeelden.” Volgens de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls zou een redelijke en rechtvaardige samenleving naar dit verschilprincipe moeten worden ingericht. Op welke manier zorgde Rawls in de jaren ’70 voor een aardverschuiving in de politieke filosofie? Hoe werkt zijn beroemde veil of ignorance? En hoe moet een democratische samenleving omgaan met antidemocratische krachten? Te gast is Patrick Loobuyck De denker die centraal staat Rawls

“Ik ging naar de bossen, omdat ik weloverwogen wilde leven; om mij enkel tot de essentiële feiten van het leven te verhouden; om te zien of ik niet kon leren wat het leven te leren had; en om niet op mijn sterfbed te ontdekken dat ik niet geleefd had.” Op deze manier bekritiseerde filosoof en essayist Henry David Thoreau als een van de eerste Amerikaanse denkers het vooruitgangsgeloof. Welke rol speelde zijn hut aan het meer Walden in het formuleren van die kritiek? Welk onrecht zag hij in zijn tijd, waardoor hij als eerste de term burgerlijke ongehoorzaamheid muntte en doordacht? Wat voor scherpe blik had hij, dat hij 180 jaar geleden al nadacht over natuurbescherming, ontspullen en tiny housing? Te gast: Norbert Peeters De denker die centraal staat: Thoreau

“De wil van de liefde en die van de grond worden één, juist doordat ze gescheiden zijn, en juist doordat vanaf het allereerste begin ieder voor zich werkt.” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Friedrich Schelling de centrale paradox van zijn denken uit, namelijk dat de eenheid alleen tot stand kan komen door de radicale gescheidenheid. Waarom gaan bij Schelling vrijheid en noodzakelijkheid niet ten koste van elkaar, maar zijn ze juist een vruchtbare combinatie? Op welke manier komt in de aanschouwing van het schone, geest en zintuigelijkheid bij elkaar? Waarom heeft het kwaad bij Schelling een urgentie? Te gast: Victor Kal De denker die centraal staat: Schelling

“Sekse is dus niet simpelweg iets wat je hebt, noch een statische beschrijving van wat je bent: het is daarentegen een van de normen waardoor je pas levensvatbaar wordt” Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Judith Butler uit dat het binnen de samenleving moeilijk is om buiten de bestaande categorieën van man-vrouw te denken. Welke paradigmaverschuiving heeft Butler ingezet in het denken over gender en sekse? Hoe is bij Butler performativiteit meer dan “even een rol spelen”? En hoe werken de uitsluitingsmechanismen in onze samenleving, volgens Butler? Te gast is Annemie Halsema De denker die centraal staat is Butler

“De mens wenst goed te leven, met en voor anderen, in rechtvaardige instituties” Dit is volgens de twintigste-eeuwse Franse filosoof Paul Ricoeur het streven van het menselijk handelen. Wie bedoelde Ricoeur met de meesters van het wantrouwen en hoe beoordeelde hij hen? Hoe keek hij aan tegen dat het feit dat instituties snel vooral om zichzelf gaan draaien? En zien we in de politiek van Emmanuel Macron – die zijn student-assistent was – iets terug van het denken van Ricoeur? Te gast is Henk den Uijl De denker die centraal staat: Ricoeur

“Filosofie kan zich niet tevredenstellen met het analyseren van de individuele vormen van menselijke cultuur. Het zoekt een universele synthetische blik, die alle individuele vormen omvat.” Op deze manier drukt de Duitse filosoof Ernst Cassirer uit dat het steeds dezelfde symbolen zijn, die toch natuurwetenschappen, religie, kunst, mythes, politiek, economie, etc. vormgeven. Waarover ging het beroemde Davos-debat tussen Cassirer en Heidegger en waarom wordt Heidegger ten onrechte als winnaar herinnerd? Hoe rekt Cassirer Kants begrip van causaliteit op, zodat het niet alleen gaat over natuurwetenschappen, maar ook bijvoorbeeld de culturele antropologie? En waarom is het onterecht dat Cassirer enigszins in de vergetelheid geraakt is, juist in het hedendaagse posttruth-tijdperk? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Simon Truwant De denker die centraal staat: Cassirer

“Zuivere wiskunde is één van de hoogste kunstvormen; zij bezit een unieke sublimiteit, en een immense waardigheid die voortkomt uit het feit dat haar wereld vrijgesteld is van verandering en tijd. Wiskunde is het enige dat we kennen dat in staat is tot perfectie; wanneer we nadenken over wiskunde, worden we Goden”. Zo geeft Bertrand Russell uitdrukking aan de contemplatieve troost die hij vond in het abstracte, wiskundige denken. Hoe probeerde Russell de wiskunde tot logica te reduceren? Hoe trachtte hij de wiskunde te bevrijden van de paradox die hij zelf ontdekte? En waarom wordt Russell gezien als grondlegger van de analytische filosofie? Te gast is Wim Vanrie De denker die centraal staat: Russell

“Wie weet dat er tussen de differentiaalrekening en het dynastieke staatsprincipe ten tijde van Lodewijk XIV, tussen de antieke staatsvorm van de polis en de euclidische meetkunde, tussen het ruimteperspectief van de westerse schilderkunst en de overwinning van de ruimte door spoorwegen, radio en langeafstandswapens, tussen het contrapunt van de instrumentale muziek en het economische kredietsysteem, een diepe samenhang in de vorm bestaat?” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Oswald Spengler dat elke cultuur zich autonoom ontwikkelt vanuit een geheel eigen cultureel DNA. Welke wetmatigheden ziet Spengler in de opgang en neergang van beschavingen? Waarom dekt “Ondergang van het avondland” de inhoud van zijn magnum opus niet goed? En waarom hebben hedendaagse rechts-conservatieven die dwepen met Spengler weinig van hem begrepen? Te gast is Frans Willem Lantink De denker die centraal staat: Spengler

“Er is niets buiten de tekst” Op deze manier drukte de Franse filosoof Jacques Derrida uit dat de betekenis nooit absoluut vast staat, maar altijd afhankelijk is van de context. Wat is deconstructie? Waarom ben je als schrijver niet de meester over je tekst, maar heeft de tekst zelf de teugels in handen? Waarom schreef hij différance met een a? Te gast is Rico Sneller De denker die centraal staat: Derrida

"De ontmaskering [van al die illusoire constructies] is geen bevrijding, omdat het verlangen naar die [...] constructies, niet verdwijnt doordat we nu zien dat het om illusies gaat" Zo stelt Paul van Tongeren dat het niet eenvoudig is om zonder waarheid, werkelijk nihilistisch, te leven. Wat is het nihilisme, zoals we dat leren kennen bij Nietzsche? Leven wij als nihilisten? En wat komt er na het nihilisme; is er überhaupt zoiets als post-nihilisme mogelijk? Te gast is Marc de Kesel Het thema dat centraal staat: post-nihilisme

“Het natuurlijke objectieve in de wereld leven, is slechts een bijzondere modus van het transcendentale leven, dat voortdurend de wereld constitueert.” Op deze manier drukte de Duitse fenomenoloog Edmund Husserl uit dat de wereld bestaat bij de gratie van het bewustzijn. Waarom is het volgens Husserl belangrijk om de fenomenen zoals die zich voordoen, te beschrijven? Is er een vorm van intersubjectiviteit mogelijk? En hoe heeft het naturalisme onze wereld onttovert en waarom moet de fenomenologie deze weer in de juiste mate herbetoveren? Te gast is Corijn van Mazijk De denker die centraal staat is Husserl

“Al heeft de mens zijn grond niet zelf gelegd, maar zich die als zijn erfdeel eigen gemaakt, dan nog is hij vrij om zijn houding ten opzichte van deze grond te bepalen.” Op deze manier geeft de Zwitserse psychoanalyticus Ludwig Binswanger aan dat aan de oorsprong van ieders bestaan niet een trauma, maar een wereldontwerp ligt. Hoe verbindt Binswanger de fenomenologie en de psychoanalyse? Waarom is er voor hem geen verschil tussen waanzinnigen en niet-waanzinnigen? En waarom kun je volgens Binswanger niemand anders verantwoordelijk houden voor je eigen bestaan? Te gast is Maarten van Buuren De denker die centraal staat is Binswanger

“Het christendom spoort aan om weg te geven wat van jezelf is. Het socialisme spoort aan om te nemen wat van anderen is.” Op deze manier drukte de negentiende-eeuwse Russische filosoof Vladimir Solovjov uit dat denken dat alleen gebaseerd is op materialisme, zonder spirituele lading, uiteindelijk tekortschiet. Waarom en hoe probeerde Solovjov materialisme en idealisme te verbinden? Op welke manier was de goddelijke wijsheid de drijvende kracht voor zijn denken? En waarom is Russische filosofie voor een westerling toch altijd op een bepaalde manier ondoorgrondelijk? Te gast is Pascal Huiting De denker die centraal staat is Solovjov

“Hoop is de verwisseling van de wens dat iets zal gebeuren, met de waarschijnlijkheid ervan” Hiermee geeft Schopenhauer een krachtige illustratie van zijn pessimistische denken: dat de vervulling van verlangens op niets uitloopt. Wat houdt Schopenhauers metafysica van de wil in? Op welke manier verwerkte hij als eerste westerse filosoof boeddhisme in zijn denken? En waarom vond hij dat we ook empathie moeten tonen ten opzichte van dieren? Te gast is Maarten Doorman De denker die centraal staat is Schopenhauer

“Ken uzelf” Deze woorden van het orakel van Delphi vormen de kern van de beweging die de Atheense filosoof Socrates inzette. Op welke manier heeft de filosofie na Socrates zich weer afgekeerd van deze beweging van Socrates? Waarom draagt het feit dat hij zelf nooit iets geschreven heeft, juist bij aan zijn status als vader van de westerse filosofie? En waarom dronk hij de gifbeker, terwijl hij zelf vond dat hij de rest van zijn leven in de watten gelegd zou moeten worden? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Rico Sneller De denker die centraal staat is Socrates

“Als we zouden stoppen met het begeren van wat van onze naaste is, dan zouden we nooit meer doodslaan, overspel plegen, stelen of een valse getuigenis afleggen. Als we het tiende gebod zouden respecteren, zouden de vier die eraan voorafgaan overbodig zijn.” Op deze manier geeft de Frans-Amerikaanse filosoof René Girard aan dat mimetische begeerte de verklaring is voor het feit dat de mensen wel vrede willen, maar dat die er nooit komt. Hoe kan zelfreflectie voorkomen dat we de schuld afwentelen op een zondebok? Hoe houdt religie het zondebokprincipe in stand en kan juist godsdienst het doorbreken? En waarom is het idee van schaarste een economische mythe? Te gast is Guido van Heeswijck De denker die centraal staat is Girard

“De kindertjes, ze horen het niet graag als de aangeboren neiging van de mens tot het ‘kwaad’, tot agressie, destructie en daarmee ook tot wreedheid ter sprake wordt gebracht. God heeft hen immers geschapen naar het evenbeeld van zijn eigen volmaaktheid. Men wil er niet aan herinnerd worden hoe moeilijk het onloochenbare bestaan van het kwaad in overeenstemming is te brengen met Gods almacht en volmaakte goedheid.” Op deze manier stelt Sigmund Freud dat de mens beheerst wordt door duistere driften. Waarom moet je volgens Freud de oorzaak voor wat niet goed gaat in het leven niet buiten jezelf zoeken, maar in jezelf? Waarom stelt hij dat alle seksualiteit perverse wortels heeft? En hoe kan dit duistere denken toch bevrijdend? Te gast is Paul Moyaert De denker die centraal staat is Freud

“De stelling dat elk aspect van ieder gepaard fenomeen onafhankelijk bestaat van het andere, is tegenstrijdig met de natuurlijke realiteit en de menselijke ervaring.” Op deze manier drukt de Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole uit dat we niet moeten denken in binaire opposities, maar in binaire complementariteit. Waarom is Orunmila, "de Afrikaanse Socrates", zo belangrijk in Oluwole’s denken? Op welke manier komen orale traditie en kritische reflectie samen in de filosofie van Ifa? En eigenlijk überhaupt wel spreken van de Afrikaanse filosofie? Te gast is Louise Müller De denker die centraal staat is Oluwole

“Alleen de regels die aanvaard (zouden kunnen) worden door alle betrokkenen als deelnemer aan een open en vrij debat, kunnen geldigheid claimen.” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Jürgen Habermas uit dat het door middel van het deliberatieve gesprek, mogelijk is om tot universele waarden te komen in politiek, ethiek en recht. Waarom pleit Habermas voor grondwetspattriotisme? Hoe ziet hij dat de systeemwereld de leefwereld koloniseert? En welke plek heeft religie volgens hem in een postseculiere samenleving? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Patrick Loobuyck De denker die centraal staat is Habermas

“Realisme is de hoogste vorm van idealisme” Op deze manier stelt Niccolò Machiavelli dat het algemeen belang niets heeft aan tandeloze deugdzaamheid. Waarom was Machiavelli geen Machiavellist? Hoe kan je vrij lijken, maar niet werkelijk vrij zijn. En hoe kan een individueel streven naar roem het algemeen belang dienen? Te gast is Tinneke Beeckman De denker die centraal staat is Machiavelli

“Het hele bestaan van de wilde is publiek, geregeerd door de wetten van zijn stam. Beschaving is het proces om de mens van mensen te bevrijden.” Op deze manier drukte de Russische-Amerikaanse filosoof en schrijver Ayn Rand uit dat de mens zichzelf moet verwezenlijken, zonder rekening te houden met anderen. Wat is Rands rationele selfishness? Op welke manier kun je Hannah Arendt herkennen in haar werk? En hoe kan het dat zij zo’n grote impact heeft op de Amerikaanse politiek, tot op de dag van vandaag? Te gast is Hans Achterhuis De denker die centraal staat is Rand

“De poëtische taal is de plaats waar het genot niet via de sociale code plaatsvindt” Op deze manier geeft de hedendaags filosoof Julia Kristeva aandacht aan datgene wat aan de taal voorafgaat. Wat kan de filosofie leren van de poëzie? Wat is de chora, en waarom is deze zowel walgelijk en aantrekkelijk? En waarin zit de revolutionaire kracht van de poëtische taal? Te gast: Ruud Welten De denker die centraal staat: Kristeva

“Een oorzaak van iets is onzin, of het nu bestaat of niet. Iets dat bestaat heeft geen oorzaak nodig, iets dat niet bestaat ook niet.” Op deze manier geeft de 2e eeuwse Indiaase filosoof Nāgārjuna aan dat er geen ontologie mogelijk is. Waarom kan je volgens Nāgārjuna geen logische stellingen over de werkelijkheid formuleren? Op welke manier is zijn filosofie een antwoord op het woekerende denken? En welke overeenkomsten zijn er tussen het denken van Nāgārjuna en de fenomenologie en het existentialisme? Te gast is Erik Hoogcarspel De denker die centraal staat is Nāgārjuna

“Ideologie is precies hierom sterk, omdat het niet langer als ideologie wordt ervaren” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Slavoj Žižek uit dat ideologiekritiek zich ook altijd moeten richten op de ideologie van waaruit zij zelf voortkomt. Welke rol speelt de negatie die zichzelf ondermijnt in het denken van Žižek? Waarom betrekt hij film en populaire cultuur in zijn werk? En als je alles ontkent, waar kom je dan uiteindelijk op uit? Te gast is Marc de Kesel De denker die centraal staat is Žižek

“Vrijheid, gelijkheid, Bentham” Met deze ironische variatie op het motto van de Franse Revolutie, onthult Karl Marx dat vrijheid slechts een holle ideologie is, als je er wel over spreekt, maar het geen materiële werkelijkheid laat worden. Hoe denkt Marx over vrijheid en natuur? Wat is de vervreemding die het kapitalisme veroorzaakt? En waarom trappen mensen in het marktdenken als dat niet ten dienste van de gemeenschap staat, maar ten dienste van individueel winstbejag? Te gast is Paul Cobben De denker die centraal staat is Marx

“Er is een voortdurende dialectiek tussen de pure verwondering en de redenerende en systematiserende verwerking ervan. In deze dialectiek speelt het filosofisch denken zich af.” Op deze manier drukte de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven uit dat de verwondering over dát iets er is niet overschaduwd moet worden door de vraag naar wát en waarom iets is. Waarom noemde hij de waaromvraag “de duivelsvraag”? Op welke manier verzette hij zich tegen parmantig denken? Waarom kunnen we hem met recht een filosoof noemen, in plaats van een filosofoloog? Te gast is Wil Derkse De denker die centraal staat is Cornelis Verhoeven

“De ecologie noodzaakt ons tot een herbezinning op de wetenschap en politiek. We drukken dit uit met de term Parlement van de Dingen. Het legt rekenschap af van wat al onder ons bestaat: de hybriden die nu zo talrijk zijn geworden dat de zuiveringsautoriteiten – de wetenschap, de politiek – zich er geen raad mee weten.” Zo drukt de Franse filosoof Bruno Latour uit dat de scheiding tussen menselijke actoren en niet-menselijke actoren onnatuurlijk is en opgeheven moet worden. Waarom moet wetenschap niet alleen inzichten delen, maar ook vertellen hoe de inzichten zijn ontstaan? Hoe kijkt hij aan tegen een nieuwe relatie tussen mens en natuur? En op welke manier kunnen ook dingen een bijdrage leveren aan ethiek? Te gast is Peter Paul Verbeek De denker die centraal staat is Latour

"Elke eenvoudig substantie heeft relaties die alle andere substanties uitdrukken en daarom is elke eenvoudig substantie een levende, eeuwige spiegel van het universum.” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Gottfried Wilhelm Leibniz uit dat het universum niet bestaat uit ontzielde materie en verder niets, maar organisch en bezield is. Hoe integreerde Leibniz wiskunde, natuurkunde, psychologie en metafysica in zijn denken? Welk verhaal plaatste hij tegenover het atomaire wereldbeeld van Descartes en Newton? En hoe toonden 200 jaar na zijn dood de relativiteitstheorie en de kwantumtheorie zijn gelijk aan? Te gast is Paul Schenderling De denker die centraal staat is Leibniz

“Het collectieve onbewuste is de geweldige geestelijke erfenis van de ontwikkeling van de mensheid, die wordt wedergeboren in iedere individuele hersenstructuur. Het bewustzijn is slechts een kortstondig verschijnsel. Het onbewuste daarentegen is de bron van alle stuwende psychische krachten.” Zo drukte Carl Gustav Jung uit dat de filosofie zich niet alleen moet richten op het rationele en bewuste, maar ook ruimte moet maken voor het onbewuste. Hoe ziet Jung de relatie tussen het onbewuste en bewuste? Op welke manier kwam hij tot zijn verschillende persoonlijkheidstypes? En waarom kwam het op het concept ‘libido’ tot een breuk tussen Jung en Sigmund Freud? Te gast is Rico Sneller. De denker die centraal staat is Jung.

“Het zijn dezelfde rivieren waar wij instappen en het zijn niet dezelfde. Wij zijn het en wij zijn het niet” Zo drukte de Griekse filosoof Herakleitos uit dat alles in wording is en er toch orde is. Op welke manier ontketende Herakleitos een revolutie in de geschiedenis van het denken? Hoe brak hij met de mythische wereldbeschouwing? En waarom grepen Nietzsche en Heidegger 25 eeuwen later op zijn denken terug? Te gast is Dirk de Schutter De denker die centraal staat is Herakleitos

"Vrijheid voor de wolven, is meestal de dood voor de schapen." Op deze manier drukte Isaiah Berlin uit dat de mate van vrijheid van een mens om zo te leven als hij wil, moet worden afgedwongen tegenover andere waarden als gelijkheid en rechtvaardigheid. Waarom verzette Berlin zich tegen het monisme in politieke ideologieën? Hoe maakte hij onderscheid tussen negatieve en positieve vrijheid? En waarom was Marx voor hem zowel een genie als een vijand? Te gast is Thijs Kleinpaste De denker die centraal staat is Berlin

“Midden in de nacht, toen alle dingen in stilte zwegen; toen werd in mij geboren, een verborgen woord.” Zo gaf de Duitse filosoof Meister Eckhart aan dat we niet moeten leven vanuit controle en beheersing, maar vanuit een houding van ontvankelijkheid. Wat bedoelt Eckhart met dat denken aan het zijn vooraf gaat? Welke invloed heeft hij gehad op de fenomenologie en het existentialisme? En wat bedoelt Eckhart met zijn uitnodiging om te leven zonder waarom? Te gast is Welmoed Vlieger De denker die centraal staat is Eckhart

“De mens is een zelf. Maar wat is het zelf? (..) Een zelf is een verhouding die zich tot zichzelf verhoudt, en die zich in deze verhouding tot zichzelf, tot iets anders verhoudt.” Zo drukte Søren Kierkegaard uit dat de mens zichzelf een opgave is. Hoe ziet hij de spanning in de mens tussen vrijheid en noodzakelijkheid, eindigheid en oneindigheid? Waarom is mens zijn onlosmakelijk verbonden met angst? En hoe kan het dat hij als religieus denker zo’n grote invloed heeft gehad op filoso fen als Heidegger, Sartre en Camus? Te gast is Paul van Tongeren De denker die centraal staat is Kierkegaard

“De menselijke conditie is er een van moreel falen, gecombineerd met een opmerkelijke, voortdurende terugkeer naar een idee van goedheid als uniek en absoluut.” Zo drukte Iris Murdoch de spanning uit tussen het ideaal van het goede en de rommeligheid van het alledaagse leven. Op welke manier probeerde Murdoch een brug te slaan tussen existentialistisch en analytisch denken en tussen klassiek en modern denken? Waarom houdt ze een pleidooi tegen egoïsme en voor unselfing? En hoe kunnen we volgens haar onderscheid maken tussen kunst en kitsch? Te gast is Edith Brugmans De denker die centraal staat is Murdoch

“De mens heeft de vaardigheid talen te bouwen, waarmee zich elke betekenis laat uitdrukken, zonder er enig idee van te hebben, hoe en wat elk woord beduidt. – Zoals men ook spreekt, zonder te weten, hoe de afzonderlijke geluiden voortgebracht worden. De omgangstaal is een deel van het menselijk organisme en niet minder gecompliceerd dan deze.“ Zo drukte Ludwig Wittgenstein uit dat we taal heel vanzelfsprekend gebruiken, zonder dat we doorhebben hoe complex het is. Hoe wilde Wittgenstein de taal opschonen en reconstrueren? Waarom vond hij dat je over de werkelijk belangrijk dingen, niet kan spreken, maar moet zwijgen? En op welke manier ziet hij taal als een spel en wat zegt dat? Te gast is Jean Paul van Bendegem De denker die centraal staat is Wittgenstein

“Er is een onbekende bedrieger, uiterst machtig en uiterst slim, die mij opzettelijk bedriegt. Zonder twijfel ben ik er dan ook, als hij mij bedriegt. En laat hij me bedriegen, zoveel als hij kan; hij zal het nooit gedaan krijgen dat ik niets ben, zolang ik zal denken dat ik iets ben.” Zo drukte René Descartes uit dat het feit dat we denken bewijst dat we bestaan. Wat doet Descartes in zijn Meditaties met twijfel en Godsbewijzen? Hoe lossen Hobbes, Spinoza en Berkeley zijn probleem van lichaam en geest op? En wat is bij Descartes het spanningsveld mentale representatie en de buitenwereld? Te gast is Carla Rita Palmerino De denker die centraal staat is Descartes

“Alles wat we van de waarheid weten, is dat de absolute waarheid buiten ons bereikt ligt” Zo drukte de middeleeuwse filosoof Nicolaus Cusanus uit dat elk begrip van de werkelijkheid begint vanuit het menselijk perspectief. Op welke manier is Cusanus een brug tussen middeleeuwen en moderniteit en in zekere zin al een kritiek op de moderniteit? Waarin ligt volgens hem de waarde van interreligieus dialoog? En welke invloed hebben de revolutionaire ontwikkelingen in de schilderkunst in zijn tijd op zijn denken? Te gast is Inigo Bocken. De denker die centraal staat is Cusanus.

“Mijn doel was niet om mij bezig te houden met het probleem van de waarheid, maar met het probleem van degene die de waarheid spreekt of met waarheidspreken als activiteit.” Wat bedoelde Michel Foucault met waarheid spreken? Op welke manier geeft hij stem aan gemarginaliseerden? Is post-truth te wijten aan het post-modernisme? Te gast is Martine Prange De denker die centraal staat is Foucault

“Het doel van het leven is het leven in overeenstemming. Dat is het leven volgens één rede en het harmonische leven. Want zij die in strijd leven met de rede, zij zijn ongelukkig.” Dit drukt de kern uit van het denken van Zeno van Citium, grondlegger van de Stoa. Op welke manier probeerde Zeno antwoord te geven op de vragen van Socrates? Wat is volgens hem het verband tussen jouw bestaan en het grote geheel? En wat is het verschil tussen goede en slechte emotie? Te gast is René Brouwer De denker die centraal staat is Zeno

“De mens is geordend tot God, als tot een doel dat het bevattingsvermogen van zijn rede overstijgt.” Op deze manier drukte de middeleeuwse filosoof Thomas van Aquino dat theologie én filosofie nodig zijn om de vraag naar de bestemming van de mens te beantwoorden. Op welke manier verbond hij Griekse en Arabische filosofie en de theologie? Waarom zette hij zich af tegen scheiding van lichaam en ziel; en van het aardse en het hemelse? En hoe laat hij zien dat de vraag naar God niet alleen een theologisch, maar ook een filosofische vraag is? Te gast is Rudi te Velde De denker die centraal staat is Thomas van Aquino

“Als we de grip van technologie op ons leven willen aanvechten, kunnen we dat alleen doen door ons te engageren.” Zo drukte de Duits-Amerikaanse filosoof Albert Borgmann uit dat technologie geen neutraal gegeven is, maar ons vormt. Welke grip heeft technologie op ons leven? Hoe past de Wok to Go in Borgmanns device paradigm? En op welke manier kunnen we voorkomen dat moderne technologie ons reduceert tot couch potato’s? Te gast is Cees Zweistra De denker die centraal staat is Borgmann

“Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt het.“ Op deze manier drukte de Franse filosofe Simone de Beauvoir uit dat de mens door niets bepaald is en zichzelf vanuit vrijheid heeft te denken. Wat zag De Beauvoir als het “vrouwenprobleem”? Hoe verhouden sekse en identiteit zich tot elkaar? En welk licht werpt haar denken op huidige discussies over gender? Te gast is Ruud Welten De denker die centraal staat is De Beauvoir

“Het bewustzijn is oorspronkelijk geen 'ik denk', maar een 'ik kan'". Zo drukte Maurice Merleau-Ponty uit dat je de wereld niet in eerste instantie met het denken tegemoet treedt, maar door middel van de mogelijkheden van het lichaam. Wat was de kritiek van Merleau-Ponty op Descartes? Hoe kan kunst ons bevrijden uit het reflexieve denken? En welk licht werpt zijn denken op discussies over gender en etniciteit? Te gast is Jenny Slatman De denker die centraal staat is Merleau-Ponty

“Het was eenvoudiger voor het liberalisme het volk uit te vinden dan het te bestuderen. Liberalen construeerden hun volk a priori, schiepen het uit herinneringen aan dingen die het eens gelezen had, kleedden het in Romeinse toga of met de mantel van een schaapshoeder. Niemand dacht aan echte mensen.” Zo drukte Alexander Herzen uit dat zolang materiële ongelijkheid in stand blijft, democratische idealen nooit gerealiseerd worden. Hoe laveert hij tussen illusie en idealisme? Waarom eten revoluties meestal hun kinderen op? En waarom pleit hij ervoor om altijd kritisch te blijven denken en je niet te laten gijzelen door abstracte concepten? Te gast is Thijs Kleinpaste De denker die centraal staat is Herzen

“Rechtvaardigheid en verstandige gematigdheid moeten aanwezig zijn in wie gelukkig wil zijn. Hij mag niet toestaan dat zijn begeerten teugelloos zijn, hij mag niet proberen die te verzadigen door een roversleven te leiden." Zo drukte Plato het belang van de deugden uit voor het goede leven. Waarom is Plato zo’n ijkpunt in de filosofiegeschiedenis? Wat was volgens hem het goede leven? En wat moeten we vandaag de dag met rechtvaardigheid, moed en verstandige gematigdheid? Te gast is Emma Cohen de Lara De denker die centraal staat is Plato

“Aan de mensen laten zien wat ze moeten doen om aan de tirannie en de ontaarding te ontsnappen, wanneer de samenleving zich van een aristocratie richting een democratie ontwikkelt.” Dat was volgens Alexis de Tocqueville het kernidee van zijn beroemde werk "Over de democratie in Amerika". Welke spanning ziet hij tussen vrijheid en gelijkheid? Wat zag hij als de kansen en gevaren van de moderne democratie? En waarom was volgens hem de Franse Revolutie niet de breuk die de revolutie zelf vond dat ze was? Te gast is Marijn Kruk De denker die centraal staat is De Tocqueville

“Als wij God liefhebben, overwegende dat hij niet bestaat, dan zal hij zijn bestaan openbaren.” Zo ging de Franse filosofe Simone Weil in op de plek van God, religie en het ik in de moderne tijd. Hoe bracht zij haar politiek-maatschappij engagement in praktijk? Hoe verbond zij de socialistische arbeidersbeweging en het christendom? Welke rol speelde mystiek in haar denken? Te gast is Marc de Kesel De denker die centraal staat is Weil

“Net zoals we zeggen dat een lichaam in beweging is en niet beweging in een lichaam, zo moeten we zeggen dat wij in denken zijn en niet dat denken in ons is.” Met deze woorden geeft Charles Peirce aan dat denken en materie niet gescheiden kunnen worden. Hoe wordt dit uitgedrukt in zijn pragmatisme, categorieënleer en semiotiek? Waarom introduceert hij tegenover inductie en deductie, abductie? En welke rol speelt de ‘educated guess’ in zijn werk? Te gast is Ciano Aydin De denker die centraal staat is Peirce

In 1947 verscheen De Pest van Albert Camus. Het werd direct een bestseller en ook nu staat het boek wereldwijd weer hoog op de boekenlijstjes door het Coronavirus. We gaan in deze speciale aflevering van de Podcast Filosofie in gesprek met Ruud Welten over deze nog altijd actuele klassieker.

“Bomen kunnen wellicht opschieten als bomen, ook al blijken ze onvruchtbaar of dragen ze wilde vruchten; paarden worden als paard geboren, ook al kun je er niets mee aanvangen. Mensen echter, neem dat van mij aan, worden niet geboren, maar gevormd.” Hiermee drukt Desiderius Erasmus het belang van opvoeding en geestelijke inspanning uit. Hoe verbindt Erasmus de klassieke filosofie en de christelijke traditie? Op welke manier was hij van zijn invloed op het denken over kerk, politiek en samenleving in zijn tijd? En wat maakt hem tot een van meest prominente Nederlanders aller tijden? Te gast is Han van Ruler De denker die centraal staat is Erasmus

“Reeds de mythe is Verlichting, en; Verlichting slaat om in mythologie.” Zo drukte de Duitse filosoof Theodor Adorno uit dat de Verlichting zelf kan uitmonden in een totalitair systeem. Wat bedoelde Adorno met het niet-identiteit? Waarom was hij kritisch op de cultuurindustrie? En waarom is hij ook nu weer buitengewoon actueel? Te gast is Thijs Lijster De denker die centraal staat is Adorno

"De geschiedenis in een notendop. De meest serieuze parodie die ik ooit hoorde is deze: 'In den beginne was de onzin. En de onzin was, bij God. En God (goddelijk) was de onzin.'" Met deze woorden drukte Friedrich Nietzsche uit dat onzin het eerste of het laatste woord is over de werkelijkheid. Wat bedoelde Nietzsche hiermee en wat kunnen we zeggen over de meeste bekende begrippen uit zijn denken: - God is dood - Eeuwige wederkeer van hetzelfde - Übermensch - Wil tot macht? Te gast is Paul van Tongeren De denker die centraal staat is Nietzsche

“In het bijzonder wil ik onderstrepen dat noch het pad dat de uitgesproken fans aanbevelen, noch hetgeen de regelrechte criticasters voorstaan, juist is.” Zo houdt de hedendaagse Canadese filosoof Charles Taylor een pleidooi voor openheid en een blijvende kritische beschouwing van uitersten. Wat bedoelt Taylor met sterke evaluaties? Hoe keek hij aan tegen het zelf en secularisatie? En op welke manier werkt de dialectiek van Hegel door in zijn denken? Te gast is Guido Vanheeswijck De denker die centraal staat is Taylor

“Hebben we tegenwoordig een antwoord op de vraag wat we eigenlijk bedoelen met het woord ‘zijnd’? Allerminst. En dus is het zaak de vraag naar de zin van zijn opnieuw te stellen.” Zo drukte de Duitse filosoof Martin Heidegger uit dat in de filosofie de vraag naar het zijn vergeten is. Wat leert het hanteren van een hamer ons over hoe we met het zijn moeten omgaan? Wat is de keerzijde van onze focus op kijken, in plaats van de andere zintuigen? En wat is het belang van eindigheid? Te gast: Dirk de Schutter De denker die centraal staat: Heidegger

“Niettemin bestaat de moeilijkheid hierin: blijk te geven van de positieve kracht van de schizofrenie en op haar, als positiviteit, niet het brandmerk te drukken van tekortkoming of van vernieling die zij in de persoon aanricht” Zo drukte filosoof Gilles Deleuze uit dat we waanzin en verlangen niet moeten begrijpen als een negatieve kracht, maar als een positieve kracht. Waarom noemde Deleuze zijn hoofdwerk anti-Oepidus? Wat bedoelt hij met de soepelheid van het leven? En welke invloed heeft zijn denken gehad op gender studies? Te gast: Paul Moyaert De denker die centraal staat: Deleuze

“Het belang van mijn hele rede is verenigd in deze drie vragen: 1. wat kan ik weten? 2. wat moet ik doen? 3. waarop mag ik hopen?” Het antwoord op deze vragen is volgens Immanuel Kant het antwoord op de vraag: wat is een mens? Welke antwoorden gaf Kant op deze vragen? Wat bedoelde hij met de noumenale en fenomenale wereld? Welke revolutie ontketende in de filosofie? Te gast: Donald Loose De denker die centraal staat: Kant

“De rede moet rechter zijn in alles, in zowel politieke, natuurwetenschappelijke, als godsdienstige zaken.” Zo drukte de zeventiende-eeuwse filosoof Adriaan Koerbagh uit dat de rede de sleutel is tot kennis, geluk en vrede. Waarom hecht hij zo’n belang aan de rede? Waarom introduceerde hij de term ipstantie? En wat was zo radicaal aan zijn denken, dat hij uiteindelijk stierf in een tuchthuis? Te gast is Hannah Laurens De denker die centraal staat is Koerbagh

“We herkennen de moderne democratische revolutie het best aan de volgende omwenteling: geen enkele macht is aan een lichaam verbonden. De macht verschijnt als een lege plaats en zij die haar uitoefenen als eenvoudige stervelingen die haar slechts tijdelijk bezetten. (...) De democratie luidt de ervaring in van een ongrijpbare en onbeheersbare samenleving, waarin het volk (...) voortdurend zijn identiteit ter discussie zal stellen” Met deze woorden typeert de Franse filosoof Claude Lefort de democratische samenleving. Hoe keek Lefort aan tegen democratie? Wat bedoelt hij met de lege plaats van de macht? Waarom kan volgens hem uit democratie totalitarisme voortkomen? Te gast is Pol van de Wiel De denker die centraal staat is Lefort

“Het meest radicale onderscheid dat men bij de menselijke soort kan maken, is het onderscheid tussen twee typen schepsels: degenen die hoge eisen stellen aan zichzelf, met alle moeilijkheden en verplichtingen van dien, en anderzijds degenen die niets speciaals van zichzelf vragen, voor wie het leven zijn onveranderlijke gangetje gaat (..) zonder poging boven zichzelf uit te stijgen.” Met deze woorden introduceerde de Spaanse filosoof Ortega y Gasset de massamens. Wie is de massamens? Wat is de historische rede? Wat bedoelt Ortega met dat we in de Kantiaanse kerker opgesloten zitten? Te gast is Diederik Boomsma De denker die centraal staat is Ortega y Gasset

“Wat andere levende wezens kunnen of vermogen, hangt af van hun potentialiteit: ze kunnen dit of dat. Mensen zijn daarentegen de dieren die in staat zijn tot hun impotentialiteit.” Met deze woorden geeft de hedendaagse filosoof Agamben aan dat het in onze samenleving niet alleen gaat om kunnen, maar ook om niet-kunnen. Waarom neemt ‘kunnen’ zo’n centrale plek in in zijn denken? Wat bedoelt Agamben met het begrip homo sacer? En hoe kijkt hij naar gemarginaliseerden? Te gast is René ten Bos De denker die centraal staat is Agamben

"Alleen het absolute is waar en alleen het ware is absoluut". Dit is een van de vele hersenkrakers van de Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Hij wordt gezien als een van de meest complexe filosofen allertijden, die meende dat we we de absolute waarheid kunnen kennen. Dat gaat een hoop vragen opleveren, en daar gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Jaap Embregts. De denker die centraal staat is Hegel

"Gehoor geven aan de ellende die om gerechtigheid schreeuwt, bestaat er niet in zich een beeld voor te stellen, maar zich verantwoordelijk te stellen, tegelijk als meer en als minder dan het zijnde dat zich aandient in het gelaat.” Met deze woorden drukt Levinas uit dat het niet alleen om het ik, maar om de ander draait, die een appel op ons doet. Welke rol kende Levinas toe aan de ander? Wat was zijn kritiek op de westerse filosofische traditie? En hoe kan de ander ons bevrijden van onszelf? Te gast is Renée van Riessen De denker die centraal staat is Levinas