Musow ka kɛnɛ

Bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛ taa n'an ye la Guinée, san 2009 "28 septembre", wulikajɔba min kɛra "Stade du 28 septembre" kɔnɔ mɔgɔ fagara o sen fɛ ka tila ka caman wɛrɛw jogin. Nka o bɛɛ kɛrɛfɛ mɔgɔ caman wɛrɛw ye mantɔrɔba de sɔrɔ a ko sen fɛ kɛrɛnkɛrɛnnenya la musow, bin kɛra olu minnu dɔw yɛrɛ kan.

San tan ni nani o walew kɔ, a kow bɛ da jumɛn na wa mɔgɔ minnu ye mantɔrɔ sɔrɔ mun ni mun de kɛra olu ye ?

Tiémoko DIARRA n'a ka mɔgɔ weelelenw bɛna baro kɛ nin baabu in de kan bi musow ka kɛnɛ jɛmukan kɔnɔ.

Farafinna nin muso be cɛmani dron de sɔrɔ a ka bangeliw la, walima n’a be musomaniw dron 
de sɔrɔ, a kuma miceniw ka ca dɔw fɛ sigidala.
Wati dɔw yɛrɛ la denwɔlɔmuso yɛrɛ de be a ka nisongoya jira. Cɛ somɔgɔw, a yɛrɛ somogɔ 
walima sigidala mɔgɔ be kɔrɔmatigɛli kanw fɔ a ma. An lamɛnbaga musow nin cɛw an ka bi 
musow ka kɛnɛ jɛmukan bena kuma o de kan.

An ka bi baabu kɔnɔ, a ye muso dɔ ka sereya sɔrɔ o kun ko be ale kan. Cɛmani walima 

musomani sɔrɔli sababu bɛ bɔ mun de la. O jabi bena sɔrrɔ an ka londa fɛ a togɔ ye Honorine 

SOMA ka bo Burkina Faso, muso dogoyɔrɔ furakɛlibaga de ko n’a ko a ma francikan ko 

Gynécologue.

An lamɛn baga musow ni cɛw an ka foli bɛɛ aw kelen kelen na bɛɛ ye nin ye aw ka musow ka kɛnɛ sigini ye.  

Farafinna du dɔw kɔnɔ,ni denmuso ye kɔnɔta kasɔrɔ a ma kɛ furu kɔnɔ a bɛ gwɛn ka bɔ so kɔnɔ.

An ka bi baaro bena kuma o de kan. An ka bi londaw ye madame Veronique KOIVOGUI ye hadamadenw cɛ donbaga de don ka bɔ Burkina Faso.  Londa filanan o tɔgɔ Sebgo Serge ka bɔ Burkina Faso a ko misali do y’a le sɔrɔ. An ka lasigiden Mamadi Kaba ka bɔ Kankan ye laseli dɔ labɛn an ye a ko kan.

An lamɛnbaga cɛw ni musow an ka foli bɛ aw kelen kelen na bɛɛ ye nin ye aw ka jɛmukan mandi musow ka kɛnɛ sigini ye.

Bi an ka baro bɛna talikɛ nɛgɛkɔrɔsigi de kan. 

Farafinna jamana caman bɛ yen musow ɲɛgɛkɔrɔ yamaruya tɛ tuguni. Yasa nɛgɛkɔrɔ sigi ka bali, farafinna jamana marabaga dɔw ye sariya dɔ de ya. I n'a fɔ Gambie nin san ten ye ko nɛgɛkɔrɔsigi kɛli balila.

Nka kɔsa in na, Gambie kuma cayalendon kɔsɔbɛ musow ka nɛgɛkɔrosigi kola. Wasaden dɔw b’a fɛ ko musow ka ɲɛgɛkɔrɔsigi ɲangi-sariya ka wuli ka boyi. A ko yɛrɛ sela Gambie wasabulon la. 

Bi baro Londaw ye MARIETOU SIMA muso lafasabaga do de don ka bɔ Mali. Abdramane Sangaré fana b'an bolo ale ye silamaya diɲɛ ko donbaga ye ka bɔ Cote d'ivoire. 

Farafinna, musow tɛ ye ka caya politiki baaraw la, tuman dɔw musow tɛ kɛ cɛbɔ ye kalataw la. N’a sera jamanakuntigikalata la a ko  ka jugu.

Misali la, Sénégal jamanakuntigikalata bolodalen don ka bɛn marisikalo tile mugan ani nani, cɛ mugan ni kɔnɔtɔn de ka talikɛ a la, nka olu bɛɛ cɛla muso kelen de bɛ yen n’o ye Anta Babacar Ngom ye.

Tchad jamana ta min bɛna kɛ Mai kalo in na cɛbɔ tan ni duuru cɛla muso kelen de bɛ yen. Nin bɛɛ de y’a to mɔgɔ bɛ k’u yɛrɛ ɲiniga mun na musow t'u sen don ka caya politikikow la.

Yala a donniya tɛ musow la wa, yala kun yɛrɛ b’a la wa.

Musow ka kɛnɛ lamɛnbagaw aw ka bi jɛmukan bɛna bori o de kan. An ka bi dunaw ye Mariam SISSOKO KANTE ye, ale bɛ politikitɔn Pastef de kɔnɔ Sénégal jamana kan, mɔgɔ weele filanana o tɔgɔ Jiba Fofana ka bɔ la Guinée ale n’a tɔɲɔngɔnw jɛna ka politikitɔn dɔ sigisenkan.

Ba walima fa ka se ka sira sɔrɔ sariya ɲɛkɔrɔ ka taama kɛ n'u denw ye walima ka se ka sɛbɛn dilan u denw ye n'u b'a fɛ.

Sariya min b'a ko filɛ o tɛ kelen ye jamana bɛɛ la, Côte d'ivoire, Burkina denmasaya tilalen don, nka jamanaw fana bɛ yen mara bɛ cɛ dɔrɔn de bolo i n'a fɔ Sénégal, Mali.

Yasa ka yɛlɛman don kow la, jɛkulu "autorité parentale partagée" ye wulikajɔ kɛ mars kalo tile 9 Dakar yasa ka laɲini u ka marabagaw fɛ u ka du sariya sɛbɛn yɔrɔ dɔ ka fali. 

O siratigɛ de la, musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛ kuma di muso dɔw ma minnu bɛ cɛ baaraw kɛ. Misalila, baara minnu tun minɛnendon i n'a fɔ cɛw dɔrɔn de bɛ se ka kɛ. Ola, an ka bi babu bɛ talikɛ muso sogofeerelaw de kan.

Diɲɛ tɔnba ka bolofara min ka baaraw ɲɛsinnen don kalan, seko ni dɔnko ma, UNESCO fɔlɔ de y'an ka simikanw walima fankanw, kofɔ.

Yanni, diɲɛ tɔnba ka lajɛba, "Assemblée Générale des nations unies" k'a don u ka baraw la.

K'a sababu kɛ, k'an ka simikanw fana ka bon kɔsɔbɛ, kalan yiriwali ni ɲɛtaa kan.

Wa san o san, o bɛ laɲɛnamaya diɲɛ bɛɛ kɔnɔ.

Jɔyɔrɔ jumɛn bɛ an fankanw na?

An fankanw bɛ taabolo jumɛn kan a ka jamanaw kɔnɔ nin waati?

Yala an bɛ k'a fɔ an denw ye wa ?

Yasa ka jabi sɔrɔ nin bɛɛ kan, M. Mamadou Lamine SANOGO, "sociolinguste"  de y'an ka mɔgɔ weelelen ye ?

San 10 laban in na, jatɛminɛnw b'a jira ko bangɛkɔlɔsili fɛɛrɛw matarafali musow fɛ, minnu si b'a ta san 15 ka taa 49 na, n’u olu bɛ farafinna tilebinyanfa fɛ bɔra kɛmɛ sarala wɔrɔla murumuru saba (6,3), ka taa tan ani sabala murumuru kɔnɔntɔn na (13.9).

Wa hali ni k'a sɔrɔ o sigiyɔrɔ mala siɲɛ fila, o jatɛminɛn kɛlenw b'a jira halisa ko farafinna tilebinyanfa jamanaw bɛ kɔ, ka sanga nin farafinna jamana wɛrɛw ye. Nka nin waati in na bangɛkɔlɔsili fɛɛrɛw matarafali bɛ ta bolo jumɛnw de kan an ka manden duguw la kɛrɛnkɛrɛnna togoda musow fɛ ?

U bɛ gɛlɛyaw walima fana jumɛnw de sɔrɔ a kɛli la ?

Bintou CISSE, n'a ka mɔgɔ weelelenw bɛna masaala nin de kan.

An lamenbahaw aw dancɛ, nin dɔgɔkun in na musow ka kɛnɛ bɛ kuma di muso farikoloɲanajɛkɛlaw de ma, u ka u hakilinan di farafinna ntonlantan ɲɔgɔnkunbɛnban CAN min bɛ tun bɛ senna Côte d’Ivoire jamana kan.

Muso farikoloɲanajɛkɛlaw ye CAN nin in ye cogo di?

U ye famuyali jumɛnw de sɔrɔ a la?

Bintou CISSE n'a ka mɔgɔ weelelenw bɛna masaala o de kan.

O kama an ga bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bina talikɛ o baro sen in na. Ka da a kan, halisa musow ka nɛgɛkɔrɔsigi'in bɛ waleya kɔsɔbɛ manden dugu caaman kɔnɔ.

O kɔ, naa maɲɛ ko a ko kɛlɛli laɲini fɛrɛw caaman bolodalen don jamana marabagaw ni baɲumankɛ tɔn caaman fɛ, cɛw yɛrɛ jɔyɔrɔ jumɛn nin ko'in kɛlɛli la anga mande dugu'u kɔnɔ. Tiemoko DIARRA naa ka mɔgɔ welelenw bina masaala kɛ nin de baabu'in de kan. 

"Coupe d'Afrique des Nations - CAN" tako bisaba ni naaninan ntonlantanw daminɛ na zanwuyekalo tile tan ni saba tɛmɛnen Côte d'Ivoire jamana kan.

O kɛra ɲɛnɛjɛba ye Abidjan dugu kɔnɔ ani wa mɔgɔw ɲagaliba fana jamana bɛɛ mɔgɔw bolo minnu ka ntonlantanannaw ye talikɛ nin CAN in na.

O kama kɔkɔrɔmadonbagaw musow fana ma to kɔ nin kola.

U dɔw taara Côte d'Ivoire a ko kama, dɔw ma se ka taa tulonkɛyɔrɔw la, nka u fana bɛ kuu wasa don u ka ntonlantannaw dɛmɛli la.

Aw bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bina kan o musow de kan ni CAN ni hukumu kɔnɔ.

A bɛ tali kɛ Farafinna-Amerika musow ka tilennenya dabila ani k’a to u kunsigi ka falen u yɛrɛ la. Ni o musow tun b’a jateminɛ ko kunsigi kurulen bɛ se ka kɛ cɛɲi ye, o tɛ kɛ bi. Musow bɛ FCFA miliyɔn caman dɔ mɛsiw la, minnu ladonni ka gɛlɛn.

Musow ka den faga n'u ko a ma Faransikan-na "infanticide", muso caman minɛ na ka bila sariyatigilamɔgɔ ka bolokan mande dugu caman kɔnɔ nin san laban ninnu na, wa dɔw yɛrɛ bɛ kaso la o ko kama.

Mun bɛ na ni nin walein ye, fɛɛrɛ jumɛnw bɛ se ka sɔrɔ a ko la ?

Tiemoko DIARRA n'a ka mɔgɔ weelelenw bɛna masalakɛ nin de kan.

Gɛlɛya bɛ muso caman kan u sigiyɔrɔw la an'u ka furu kɔnɔ, caman bi siran, dɔw fana bi maloya k'u ka gɛlɛyaw kuma fɔ. Nka o bɛɛ n'a ta, dɔw y'u jiija ka nin gɛlɛyaw bɛ sago'on ka ɲɛfɔlikɛ u kun kan gɛlɛyaw la walasa fɛɛrɛ ka sɔrɔ a la. Nka o muso masinaw kelen don den kɛrɛfɛ mɔgɔw sigidaw kɔnɔ.

Ka daa kan mɔgɔw bɛ u jamaki k'u bɔra ni sɔgɔnɔ kuma kata'a fɔ kɛnɛma, degun dun bɛ u kan. Mun bi naani o ye, fɛɛrɛ jumɛnw bɛ se ka sɔrɔ o ko la ?

Bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bina jaabi di aw ma nin ɲinigali ninnu de kan.

Tiémoko DIARRA 

A bɛ san caman bɔ sisan lakanabaliya waralen bɛ Sahel jamana caman kɔnɔ i n'a fɔ Mali, Burkina ani Niger. O kama, nin san kura, musow ka kɛnɛ jɛmukan fɔlɔ bɛ na kɛ Sahel jamanaw kɔnɔ lakanabaliya kɔlɔlɔw de kan musow ka ɲɛnɛmaya kɔnɔ. O kama Tiemoko DIARRA ye kumadi lamɛbagaw ma, u ka se k'u fɛlaw fɔ nin babu in kan. 

FIDAK ye jagokɛlaw ka ɲɔgɔn-kunbɛba de ye Dakar dugu kɔnɔ n'a bɛ weele "Foire Internationale de Dakar - FIDAK". 

O tako bisaba ni kelennan baaraw bɛ senna nin y'a tile mugan ɲɔgɔn ye, lajɛ in baara laɲini de ye musow ka se k'u yɛrɛ ta sɔrɔko nasira fɛ walasa ɲɛtaga kuntagala-jan bɛ se ka sabati an ka sigidaw n'an ka jamanaw kɔnɔ.

O kama bi, musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛ na sigi o baabu in kan. O yɛrɛ de la, walasa k'aw bɔ kunpanna, Tiémoko DIARRA tagara kɛnɛ in kan.

Mɛ kalo san 2016, hadamadenw ka josariyaw ɲɛmɔgɔba ka baara yɔrɔ (HCDH) ni Farafinna tilebinyanfan jamanaw ka tɔnba (CEDEAO) jɛra ka lajɛ dɔ labɛn Dakar.

Mɔgɔ 40 ni kɔ ɲɔgɔn ka bɔ jamana 15 la, Farafinna tilebinyanfan ni cɛmancɛlafanga maraw la, tun bɛ lajɛ in kɛnɛ kan. A kun tun ye kɛrɛnkɛrɛnyala ka musow ladi jateminɛ kalataw la. 

An bɛ min bi o ko la ? 

Yala musow b’u mago don kalataw la wa ? 

An bɛ se ka mun kɛ walasa u ka jija yasa ka jɔyɔrɔ sɔrɔ ?

Aw ka bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛ ni babu in de kan.

Kabini san ba kelen ni kɛmɛ kɔnɔntɔn ni bi kɔnɔntɔn ni fila (1992), diɲɛ tɔnba ONU ye desanburukalo tile saba kɛrɛnkɛrɛnnenya ka ɲɛsin lujuratow ka kow ma.

A laɲini ye ka u ka sariyaw sabati. San bi saba ni kelen o kɔfɛ, kow bɛ cogo jumin ?

Aw ka bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛna ni baabu'in de kan. O kama jaabi di aw ma ni Salif SAKHANOKHO n'a ka mɔgɔ weelelenw bina jɛmukan'in kɔnɔ.

San ba kelen kɛmɛ kɔnɔntɔn ani bikɔnɔntɔn ni segin de, diɲɛ tɔnba min ɲɛsinnen don kɛnɛya ko ma, o ye latigɛ ta ka décembre kalo tile fɔlɔ kɛrɛnkɛrɛnnenya ko'o kɛ SIDA bana kɛlɛli don ye.

San mugan ni duuru o kɔ, sida bana kɛlɛli ko lahalaya jumɛn la, wa muso ka sida bana furakɛli ko bɛ ɲɛ jumɛn na manden duguw  kɔnɔ nin wagati la ? 

Aw ka bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bina ni baabu'in de kan. O kama jaabi di aw mà nin Tiémoko DIARRA na'a ka mɔgɔ wéléléinw bina jɛmukan'in kɔnɔ.

Aw ka bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bɛna muso ntonlan gɛlɛyaw de kan manden dugu la.

A bɛ san caman bɔ sisan musow ka ntonlan kuma bɛ fɔ farafinna tilebinyanfan jamanaw kɔnɔ wa u bɛ talikɛ ɲɔgɔnkunbɛw caman na, nka a ko tɛ ka sira sɔrɔ halisa.

Mun nana ni o ye, gɛlɛyaw jumɛnw bɛ ka a ko balan wa fɛɛrɛ jumɛnw ka kan ka boloda walasa muso ntonlan tan bɛ se ka san sɔrɔ.

Tiémoko DIARRA na'a ka mɔgɔ weelelenw bina baro kɛ nin baabu'in de kan bi musow ka kɛnɛ jɛmukan kɔnɔ.

Gɛlɛya bɛ muso caaman kan u sigiyɔrɔw la a n'u ka furu kɔnɔ, caaman bi siran, dɔw fana bi maloya k'o gɛlɛyaw kuma fɔ. Nka o bɛɛ n'a ta, dɔw y'u jiija ka nin gɛlɛyaw bɛ sago'on ka ɲɛfɔlikɛ u kun kan gɛlɛyaw là walasa fɛrɛ ka sɔrɔ à là. Nka o muso masinaw kɛléin do'on dɛin kɛrɛfɛ mɔgɔw sigidaw kɔnɔ.

Ka da a kan mɔgɔw bɛ u jama ku'u bɔra ni sɔgɔnɔ kuma kata'a fɔ kɛnɛma, degun dun bɛ u kan.

Mun bi naani o ye, fɛɛrɛ jumɛnw bɛ sa ka sɔrɔ o ko la ?

Bi musow ka kɛnɛ jɛmukan bina jaabi di aw ma ni ɲinigali ninnu na.

Nin san laban ninun la musow bɛ ka caya tunkalatagala la dugumasiraw fɛ, cɛn-cɛn kan walima kɔgɔji sirafɛ.

Wa Europe kaw ka jɛkulu min sigira kɔgɔjidaw kɔlɔsili kama n'o ye FRONTEX ye nan ko ama fransi kan-na Agence européenne de garde-frontières et de garde-côtes, olu ya jira u ka jatéminɛ labanw nà, ko minnu bɛ taa'a tunkalatagala duguma sirafɛ, ko mɔgɔ tan wö mɔgɔ tan ki'i ba'a sɔrɔ kɛlen walima fila ye musow ye.

Mun nana n'o ye, o ko bɛ se ka faamu cogodi jango a yera fana ko muso dɔw yɛrɛ bita'a nu'u déin yu'u fɛ. Mun kama muso caaman bɛ ni ko'in là nin wagati laban nunun là, wa mun kama dɔw bita'a ni déin yu'u fɛ ?  

Nin de ye bi musow ka kɛnɛ jɛmukan baro séin'in yé, wa Tiémoko DIARRA na'a ka mɔgɔ wéléléinw bina ɲɛfɔlikɛ aw yé a kow kan.