ตามรอยพระตถาคต

การเห็นโทษของกาม คือ กาม ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

จะเป็นไปเพื่อพ้นจากทุกข์ คือ กามได้

ตัณหาคือจิต (จิตที่วิปลาส จิตที่เป็นอกุศล)

สิ้นตัณหาคือ จิตที่เป็นกุศล จิตไม่มีราคะ จิตไม่มีโทสะ จิตไม่มีโมหะ

การเจริญอนิจจสัญญา ตามคำสอนของพระศาสดา

โลกถูกจิตนำไป ถูกจิตผลักไสไป

จิตเป็นธรรมอย่างหนึ่ง ที่โลกทั้งหมดตกอยู่ในอำนาจ

การฝึกเจริญอนุสสติ ระหว่างอยู่จำอุโบสถ

ผู้ใดเห็นธรรม ผู้นั้นชื่อว่าเห็นเรา

ศีลที่เป็น กุศล เกิดขึ้นได้ยากที่สุด

ศีลที่เป็น อกุศล เกิดขึ้นได้ยาก

ความทุศีล เกิดขึ้นได้ง่าย

วิญญาณขันธ์

วิญญาณาหาร

วิญญาณ นิพพาน ???

การโยนิโสมนสิการ เจริญอริยมรรค จาก ราหุลสังยุต

ภิกษุทั้งหลาย เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดอริยสัจ ๔ ประการ

เราและเธอทั้งหลายจึงเที่ยวเร่ร่อนไปตลอดกาลยาวนานอย่างนี้

การจะรู้จักกุศล อกุศล ต้องรู้ชัดทางมาของธรรมชาติทั้งสองนั้น

ต้องรู้ชัดความเกิดขึ้นของรากเหง้าที่เป็นกุศล

ต้องรู้ชัดความเกิดขึ้นของรากเหง้าที่เป็นอกุศล

กามโภคี และ บรรพชิต มีสถานะต่างกัน น้อมไปที่จะละกิเลสได้ต่างกัน

การใช้ชีวิตจึงแตกต่างกัน

สิ่งใดเกิดขึ้นเพราะถูกปัจจัยปรุงแต่งขึ้น อาศัยกันเกิดขึ้น

สิ่งใดอาพาธ มีความแปรผันเป็นอย่างอื่น ไม่เที่ยง 

สิ่งใดเกิดขึ้น แล้วเสื่อมไปดับไป เป็นทุกข์ 

สิ่งนั้นเป็น อนัตตา

...สังขตัง ปฏิจจสมุปปันนัง อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา...

สิ่งใดเกิดขึ้นเพราะถูกปัจจัยปรุงแต่งขึ้น อาศัยกันเกิดขึ้น

สิ่งใดอาพาธ มีความแปรผันเป็นอย่างอื่น ไม่เที่ยง

สิ่งใดเกิดขึ้น แล้วเสื่อมไปดับไป เป็นทุกข์

สิ่งนั้นเป็น อนัตตา

...สังขตัง ปฏิจจสมุปปันนัง อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา...

จิต มโน วิญญาณ เป็นนามธรรมเหมือนกัน แต่ไม่ใช่สิ่งเดียว

จิต มโน วิญญาณ ล้วนเป็นปฏิจจสมุปปันนธรรม ถูกปัจจัยปรุงแต่งขึ้นเกิดต่างกาลต่างเวลากัน มีหน้าที่หรือเป็นปัจจัยให้เกิดธรรมที่ต่างกันไป

นิวรณ์ ๕ คือ ปฏิจจสมุปปันนธรรม ธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

นิวรณ์ ๕ อาศัยผัสสะ อาศัยสัญญาวิปลาส จึงเกิดนิวรณ์ ๕ ประการนี้ได้

ถ้าวิชชาผัสสะเกิด สัญญาไม่วิปลาสเกิด นิวรณ์ ๕ ย่อมไม่มี

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๘๗

สฬายตนวิภังคสูตร

หากยังไม่มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง หรือยังไม่มีอริยสัมมาทิฏฐิ

ชื่อว่า ออกไป ตก ไป ไกลไป จากธรรมวินัย

อนุปุพพิกถาช่วงปลาย เรื่อง โทษของกาม และ อานิสงส์ในการหลีกออกจากกาม

รวมไปถึงตัวอย่าง แนวทางในการเดินมรรค

อนุปุพพิกถา เป็นคำสอนที่จะทำให้เข้าใจเบื้องต้นของความเจริญ(สัมมาทิฏฐิเบื้องต้น)

เรื่องสำคัญที่เราทั้งหลายควรรู้และทำความเข้าใจ

ความรู้ความเข้าใจในอนุปุพพิกถา และ อริยสัจ ๔

เป็นเรื่องสำคัญสูงสุด เป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์ เป็นก้าวแรกแห่งการบรรลุธรรม

การอบรมจิต เป็นหลักคำสอนที่สำคัญของพระศาสดา

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๔ หน้าที่ ๑๒๗

ปัพพัชชาสูตร

อ.แป๊ะ กล่าวธรรมชี้แนะหมู่คณะ

วิปัสสนา เป็นพุทธบัญญัติ ที่มีความหมายเหมือนกับคำว่า

โยนิโสมนสิการ จิตตสังขาร ปรุงแต่งจิต สังขาร สังกัปปะ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ พิจารณาเห็นกายเวทนาจิตธรรมทั้งปวง เจริญสติปัฏฐาน

เป็นการกระทำไว้ในใจอย่างแยบคาย พิจารณาใคร่ครวญไปตามความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง(อริยสัมมาทิฏฐิ สัญญาที่ไม่วิปลาส) ซึ่งจะทำให้เกิดดวงตา ญาน ปัญญา วิชชา แสงสว่าง คือสัมมาญาน และทำให้เกิดสัมมาวิมุตติ

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๐๕

วิธีการบรรลุโอกาส ๓ ประการ

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๐

หน้าที่ ๒๑๙

โพธิปักขิยธรรม คือ หนทางที่จะพาให้บรรลุช่องว่าง หรือ ธรรมชาติอันปราณีตนั้น

ความเพียรเพื่อบรรลุความจริงของแม่ชี และขบวนการบรรลุความจริง

ภิกษุผู้ไม่ฉลาด เพราะยังไม่รู้แจ้งอริยสัจสี่ประการ เพราะยังไม่รู้แจ้งธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

ทบทวน บทเรียนเรื่องการฝึกเจริญสติ

เป็นอย่างไรกันแน่ เกี่ยวกับ พระสงฆ์ ฆ่าตัวตาย

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๐

มหาปรินิพพานสูตร

เรื่องราวแวดล้อม เป็นเบื้องต้น เนื่องด้วยคำสอนของพระพุทธเจ้า

กุศล อกุศล ความเป็นผู้ว่าง่าย ตามคำสอนพระพุทธเจ้า

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๔๒

พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่มที่ ๑๐

หน้าที่ ๗๗

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๗ หน้าที่ ๑๕๗

วักกลิสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๘ หน้าที่ ๖๖ - ๗๐

ปฐมคิลานสูตร และ ทุติยคิลานสูตร

เสขบุคคล สัญญาวิปลาสยังมี กิจที่ต้องทำจึงยังมี

กิจที่ต้องทำนั้นก็คือ แก้ไขความรู้ความเข้าใจที่วิปลาสให้ไม่วิปลาส

ดังนั้นจึงต้องค่อยๆโยนิโสมนสิการ เพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจที่ตรงตามความเป็นจริง

โยนิโสมนสิการ หรือการมนสิการไปตามสัญญาที่ไม่วิปลาส จึงเป็นอริยมรรคที่เป็นไปเพื่อละความยึดมั่นในสิ่งทั้งปวงนั่นเอง

สนทนาถึงคุณธรรมบางส่วนของท่านจิตตคหบดี

ฝั่งนี้คือธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

ในสัตว์ทั้งหลาย โดยมากเป็นธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้นที่เป็นอกุศล

ในสัตว์จำนวนน้อยนิด เป็นธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้นที่เป็นกุศล

สัมมาทิฏฐิ คือ

ความรู้ในทุกข์(อริยสัจ ๔)

ความรู้ว่าอะไรคือกุศล อะไรคืออกุศล

ความรู้ในเรื่องอาหาร ๔

ความรู้ในปฏิจจสมุปบาท หรือความรู้ในโอกกันตสังยุต(ธรรมสิบหมวด)

สิ่งสำคัญสูงสุดที่บริษัทของพระศาสดาควรยกขึ้นมาสนทนากัน ก็คือ ปฏิปทาเพื่อให้ถึงความสิ้นทุกข์

ความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องหรือสัมมาทิฏฐิ นั้นเป็นประธาน เป็นหัวหน้าของอริยมรรค

การสนทนาธรรมในเรื่องเหล่านี้ย่อมเป็นประโยชน์เกื้อกูลกันได้อย่างแท้จริง

อริยสัจ ๔ เป็นเรื่องที่เห็นแจ้งแทงตลอดได้ยาก

จะเป็นลาภของผู้ที่เข้าแจ่มแจ้ง ผู้นั้นได้ดีแล้วที่แจ่มแจ้งในอริยสัจ ๔

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๓ หน้าที่ ๔๗๐

เวลามสูตร

สังขารทั้งหลาย ได้แก่ กายสังขาร วจีสังขาร จิตตสังขาร

เมื่อผัสสะเกิด เวทนาเกิด สัญญาเกิด จิตตสังขาร(สังขารขันธ์)เกิด จิตจึงเกิด

ทิฏฐิ(มโนกรรมหรือมโนสังขาร)จึงเกิด วจีสังขาร(วจีกรรม) กายสังขาร(กายกรรม) เกิดภายหลัง

อุปาทาน(การยึดมั่น) ก็อย่างหนึ่ง

อุปาทานขันธ์ (ขันธ์ที่ถูกยึด) ก็อย่างหนึ่ง

แต่เมื่อมีการยึด หรือเมื่อมีอุปาทาน ย่อมยึดขันธ์ห้า ซึ่งเรียกขัฯธ์ห้าที่ถูกยึดนี้ว่า อุปาทานขันธ์ห้า นั่นเอง

ตน ของตน ล้วนคือ สักกายะ

เพราะไม่รู้แจ้งทุกข์ จึงเกิดสักกาย คือ เข้าไปยึดทุกขธรรมโดยความเป็นตน ของตน

ผู้ปฏิบัติจะต้องเห็นตามความเป็นจริงให้เกิดปัญญาในตนเอง

โดยอาศัยอริยสัมมาทิฏฐิ คือ ความรู้ ความเข้าใจ ในอริยสัจ ในปฏิจจสมปุบาท

ไม่อาศัยไม่ได้ แต่อาศัยแล้วต้องเห็นความจริง เมื่อเห็นความจริง การยึดมั่นอะไรๆในโลกย่อมไม่มี การยึดมั่นในอริยสัมมาทิฏฐิย่อมไม่มีในสมัยนั้น

ว่าด้วยปฏิปทาเพื่อออกจากทุกข์ อีกนัยยะ

กำหนดรู้ทุกข์ เพื่อรู้ชัดทุกข์ รู้แจ้งโลก จึงจะออกจากทุกข์ ออกจากโลกได้

พระศาสดาทรงบัญญัติ ทรงจำแนก ทรงแจกแจง ด้วยเมตตา หวังประโยชน์เกื้อกูล ให้เราทั้งหลายได้รู้แจ้งโลกตามพระองค์

ธัมมฐิติญาณ นิพพานญาณ เป็นอย่างไร?

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๓ หน้าที่ ๙๙

คำสอนของพระศาสดา เป็นเรื่องของปัญญา และปัญญานั้นจะพาออกจากทุกข์ทั้งปวงได้

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๒ หน้าที่ ๕๐๐

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑ หน้าที่ ๑

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๑๔๓

สุสิมปริพพาชกสูตร

ฆราวาสผู้มีปัญญาดี ใส่ใจทำตามคำสอนพระศาสดา ควรอยู่จำอริยอุโบสถ

โอกกันตสังยุต

การรู้แจ้งในปฏิจจสมุปบาท เป็นเหตุให้รู้แจ้งในอริยสัจ

เพราะรู้แจ้งในทุกข์ จึงเลื่อมใสหยั่งลงมั่น จึงน้อมไปเพราะดำเนินไปให้ตรง คือเป็นผู้มีศีล มีทาน มีธรรมอันงาม แล้วอาศัยศีล อาศัยธรรมอันงาม เพื่อปรุงแต่งจิต ให้บรรลุกุศลธรรมต่อไป

ว่าด้วยการเจริญอริยมรรค ตามที่พระศาสดาตรัสสอนไว้ดีแล้วในมหาจัตตารีสกสูตรและสฬายตนวิภังคสูตร

อ.แป๊ะ ช่วยสรุปบทสนทนาในช่วงแรก และ กล่าวธรรมเรื่องภัยเวรห้าประการ รวมถึงองค์คุณของโสดาบัน

พระศาสดาจะยังไม่ยืนยันว่า เป็นผู้ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ(สัมมาสัมโพธิญาณอันยอดเยี่ยม) ถ้ายังไม่แจ้งใน..

๑. รอบสาม อาการสิบสอง (๔/๒๓)

๒. อุปาทานขันธ์ ๕ (๑๗/๓๙)

๓. อายตนะภายใน ๖ (๑๘/๑๒)

๔. อินทรีย์ ๕ (๑๙/๓๐๒)

๕. อินทรีย์ ๖ (๑๙/๓๐๗)

๖. ธาตุ ๔ (๑๖/๒๐๗) สองพระสูตร

๗. โลก (คุณ โทษ เครื่องสลัดออกจากโลก) ๒๐/๓๔๘ สองพระสูตร

๘. เมถุนสังโยค ๗ ที่ตนยังละไม่ได้ (๒๓/๘๔)

๙. อนุปุพพวิหารสมาบัติ ๙ เข้าออกได้ไม่ยากทั้งอนุโลมและปฏิโลม คือรู้ชัดสมาบัติทั้งเก้า ตามความเป็นจริง (๒๓/๕๓๒)

๑๐. อธิเทวญาณทัสสนะ ๘ (ความรู้ความเห็นเกี่ยวกับเทวดาผู้ยิ่ง) ๒๓/๓๖๖

ร่วมกันกล่าวธรรม เรื่อง ปฏิปทาในการละกาม

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๐ หน้าที่ ๒๗๒

อัญญติตถิยสูตร

วัชชีปุตตสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๐ หน้าที่ ๓๑๐

สนทนา ปฏิปทาการละกาม หรือ การปฏิบัติธรรม ในชีวิต

สังโยชน์ อวิชชา อาสวะ อนุสัย อุปาทาน ละได้ด้วยการรู้การเห็นธรรมทั้งปวงตามความเป็นจริง

๑. สักกายทิฏฐิ (ความเห็นว่าเป็นตัวของตน) ๒. วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัย) ๓. สีลัพพตปรามาส (ความถือมั่นศีลพรต)

ญาณวัตถุ ๔๔ เป็นเรื่องที่ยุ่งยากที่จะทำความเข้าใจ

อย่างไรก็ตามแม้จะไม่เคยได้ยินได้ฟัง ญาณวัตถุ ๔๔

แต่ถ้าเราแจ่มแจ้งในปฏิจจสมุปบาท แจ่มแจ้งในโอกกันตสังยุตแล้ว

นั่นก็เพียงพอที่จะออกจากทุกข์ได้แล้ว

ทางพ้นทุกข์ ด้วยการเจริญฌาน

อย่าปลงใจเชื่อ

จนกว่าจะรู้แจ้งด้วยตนเอง

หนทางคือ ข้อปฏิบัติให้ถึงความสิ้นทุกข์ ไม่ใช่หนทางที่เข้าถึงได้อย่างง่ายๆ

หากง่าย ไม่ซับซ้อน คนทั้งหลายน่าจะพ้นจากทุกข์ได้โดยง่าย

การสวด สาธยายคำสอนอันเนื่องด้วยทุกข์ ย่อมเป็นไปเพื่อให้พระสัทธรรมดำรงอยู่ได้นาน ย่อมเป็นไปเพื่อให้วิชชา วิมุตติเกิดขึ้น

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๒๐ หน้าที่ ๙๑

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๖ ทุติยญาณวัตถุสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๙ หน้าที่ ๖๑๑

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๕๒

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๙ หน้าที่ ๕๙๒

การอยู่จำเทวตาอุโบสถ

“พระธรรมเป็นธรรมที่ผู้ปฏิบัติจะพึงเห็นชัดด้วยตนเอง

พระธรรมเป็นธรรมที่ผู้ปฏิบัติจะพึงเห็นชัดด้วยตนเอง”

ข้าแต่ท่านพระโคดม ด้วยเหตุเพียงเท่าไรหนอ พระธรรมจึงชื่อว่าเป็นธรรมที่ผู้ปฏิบัติจะพึงเห็นชัดด้วยตนเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อมเข้ามาในตนอันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน

หมู่คณะสนทนาการเดินมรรค

โสดาบันคือใคร มีองค์คุณอย่างไรบ้าง

หากเราปรารถนาจะพ้นจากทุกข์ ต้องใส่ใจ ตั้งใจฟัง ให้เข้าใจ

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๗ หน้าที่ ๑

นกุลปิตุสูตร

ความรู้เรื่อง กุศล อกุศล เป็นเรื่องสำคัญในพุทธศาสนา

เป็นความรู้ที่ไม่ทั่วไป เฉพาะอริยสาวกเท่านั้นจึงจะรู้ชัดในเรื่องนี้

หมู่คณะช่วยกันกล่าวธรรม เจริญสติปัฏฐาน

เห็นจิต เห็นธรรม ตามความเป็นจริง

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายภายในอยู่

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในเวทนาทั้งหลายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในเวทนาทั้งหลายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในเวทนาทั้งหลายอยู่

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่ หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๓๑๖

พระไตรปิฎก ไทย (ฉบับมหาจุฬาฯ) เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๓๑๔