Wetenschap Vandaag | BNR

Drie sterrenkundigen uit Nederland hebben voor het eerst een belangrijk onderdeel van de gaskringloop rond een superzwaar zwart gat aangetoond. 

Ze laten zien hoe gas bij een superzwaar zwart gat eerst verwarmd wordt, hoe het vervolgens naar de buitenwijken van het sterrenstelsel stroomt, afkoelt en dan weer terug in de richting van het zwarte gat beweegt. 

Hoofdonderzoeker Tom Oosterloo, van ASTRON en de Rijksuniversiteit Groningen, vertelt meer over de ontdekking en legt uit hoe deze kennis ook iets belangrijkst zegt over de vorming van sterrenstelsels.  

Lees hier meer over het onderzoek: Nederlandse sterrenkundigen bewijzen laatste stukje gaskringloop zwart gat

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Baby’s blijken vlak na hun geboorte al de beat in muziek te kunnen waarnemen. Dat bevestigen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam.

Het onderzoek is een vervolg op eerder werk van 14 jaar geleden. We bespreken met onderzoeker Henkjan Honing, hoogleraar Muziekcognitie aan de UvA, hoe ze het hebben aangepakt en waar hij in de toekomst nog naar wil kijken. 

Lees hier meer over het onderzoek: Pasgeboren baby heeft natuurlijk talent voor beat in muziek

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het nut van sterrenbeelden is sowieso nooit aangetoond. Maar als je eraan doet wil je natuurlijk wel het juiste sterrenbeeld hebben. Helaas hebben zich grote verschuivingen voltrokken sinds de Babyloniërs er zo'n 3000 jaar geleden mee begonnen.

Je hoort in deze aflevering sterrenkundige Annelotte Derkink, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.

Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het begint allemaal bij een cel, die zich deelt en dat blijft doen tot een complex organisme is ontstaan. Maar op een bepaald moment stopt die groei. Bij ons mensen gebeurt dat gedurende de pubertijd. Maar waarom dit eigenlijk dan gebeurt is nog behoorlijk onduidelijk.  

Nou is het ook zo dat de pubertijd aan het verschuiven is. Die begint steeds eerder. Ook daarom is het onderzoeken van dat groeimechanisme belangrijk. Om dit beter te begrijpen hebben onderzoekers het mechanisme nu bestudeerd in fruitvliegjes. Ook die diertjes gaan door een pubertijd-achtige metamorfose. 

In andere dieren, bijvoorbeeld in een bepaald type roofwants, ook een insect, detecteert een oprek-receptor het moment waarop een bepaald lichaamsgrootte is bereikt en het moment is aangekomen om te stoppen met groeien.  

Maar bij fruitvliegjes zou dit weleens anders kunnen werken, dachten de wetenschappers. Ze onderzochten een hormoon dat veel voorkomt in insecten. De klier die dit hormoon aanmaakt blijkt de groeistop in gang te zetten. 

Als het vliegje een larve is, ontvangt deze klier een heleboel voedingsinformatie waarmee het bepaalt hoeveel van het hormoon aangemaakt moet worden. Maar als een bepaalde hoeveelheid van het hormoon wordt bereikt, is die informatie niet meer nodig en reguleert de klier zichzelf.  

Dit zou het moment zijn waarop de vliegjes stoppen met groeien. De vliegjes meten zichzelf dus niet zoals een roofwants dat doet. Vergelijkbare onderzoeken onder zoogdieren zouden moeten uitwijzen of dit ook voor mensen geldt. Maar gezien de rol die groeihormonen spelen in ons lichaam en de manier waarop voedingsinformatie met behulp van insuline wordt verwerkt, zou het heel goed kunnen dat wij een vergelijkbaar mechanisme kennen.

Lees hier meer over het onderzoek: Why does puberty trigger us to stop growing?

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet te veel fronzen, is vaak het advies. Want: daar krijg je rimpels van en het ziet er niet zo gezellig uit. Maar laat die frons nou in sommige gevallen één van de belangrijkste hulpmiddelen van taal zijn.

Onderzoeker Naomi Nota - zij promoveert begin december aan de Radboud Universiteit op dit onderwerp - bekeek duizenden uren aan beeldmateriaal om erachter te komen hoe we ons gezicht inzetten als we met elkaar praten.

De frons bleek daar - met name bij een specifiek soort vragen - een glansrol bij te spelen. Ook in de experimenten die volgden zag ze het terug: onze wenkbrauwen zijn echt onmisbaar. 

Hier vind je meer over de promotie op 6 december: De rol van gezichtsbewegingen in hoe we taal gebruiken en begrijpen De paper naar aanleiding van het onderzoek vind je hier.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 30 jaar vastgezeten te hebben is de grootste ijsberg ter wereld weer in beweging gekomen. En met groot bedoelen we ook echt groot.

Met 4000 vierkante kilometer kun je de ijsberg - die ooit vastzat aan een nog veel grotere ijsberg - vergelijken met één van de grotere provincies van Nederland. En hij is dikker (400 meter) dan de Zendmast Lopik lang is (372 meter). 

We bespreken de beweging van de ijsberg - die niet de grootste ooit, maar wel de grootste van dit moment is - en de processen erachter met onderzoeker Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht.

Lees onder andere hier meer: A23a: World's biggest iceberg on the move after 30 years

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 27 mei 2021 botste een extreem energierijk kosmisch deeltje op de aarde. Het ging zelfs om zoveel energie dat het bijna het energierecord uit 1991 verbrak. Waar het deeltje vandaan kwam is nog onduidelijk. 

Nou is het niet ongebruikelijk dat dit soort botsingen plaatsvinden. Onze planeet botst heel vaak met energieke deeltjes uit de ruimte die de verzamelnaam ‘kosmische straling’ dragen. Hoeveel energie de deeltjes hebben kan verschillen en dat zegt ook iets over hun oorsprong. 

Deeltjes met een lage hoeveelheid energie zijn afkomstig van de zon, de meer energierijke deeltjes komen van supernova-explosies binnen ons eigen Melkwegstelsel, maar de nog energierijkere komen van andere sterrenstelsels. 

Het extreem energieke deeltje uit 2021, dat de naam Amaterasu kreeg, werd door Japanse onderzoekers gedetecteerd met de Telescope Array in Utah. Die bestaat onder andere uit ruim vijfhonderd deeltjesdetectoren.  

Het deeltje had een energie van maar liefst 244 exa-elektronvolt en kwam daarmee in de buurt van het in 1991 gedetecteerde Oh-my-God-deeltje dat met een geschatte energie van 320 exa-elektronvolt recordhouder is.  

Als je bedenkt dat één exa-elektronvolt ongeveer een miljoen keer zo hoog is als de energie van de krachtigste deeltjesversnellers die de mens ooit heeft gebouwd, dan snap je: een paar honderd exa-elektronvolt is bizar veel.  

Waar het kosmische deeltje uit 2021 vandaan kwam, is nog onduidelijk. Omdat er in de richting van waaruit het deeltje kwam geen opvallend hemelobject te vinden is, zou dat kunnen betekenen dat dit soort zeldzame energierijke deeltjes ook door andere, nog onbekende astronomische verschijnselen worden veroorzaakt.

Lees hier meer over het onderzoek: Extreem energierijk kosmisch deeltje gedetecteerdOf hier: ‘What the heck is going on?’ Extremely high-energy particle detected falling to Earth

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al 200 jaar lukt het wetenschappers niet om het veelvoorkomend mineraal dolomiet - bekend van de bergketen - natuurgetrouw na te maken in het lab. Nu is het een team van onderzoekers toch gelukt. 

Wanneer de meeste mineralen vormen, positioneren de atomen zich normaal gesproken geordend aan het randje van waar het kristal groeit. Maar, het groeirandje van dolomiet is veel chaotischer. Er vormen zich ook rijen van calcium en magnesium die elkaar afwisselen. Die laagjes binden nogal willekeurig aan de groeirand van het dolomietkristal. Op sommige plekken houdt dit de groei van het mineraal daarmee tegen.  

Dat zorgt ervoor dat dolomiet tergend langzaam vormt. Eén goeie laag dolomiet maken zou in het lab 10 miljoen jaar duren. Niet echt een lucratieve business. Maar, zo blijkt nu, dit remmende mechanisme is heel simpel op te lossen. Met water. 

In de natuur gebeurt het regelmatig dat het vormende kristal door regen of de getijden wordt afgespoeld. Dat zorgt ervoor dat de onstabiele en onregelmatig gepositioneerde atomen aan het groeirandje oplossen en een laagje dolomiet in een paar jaar al kan ontstaan.  

Met deze kennis gingen de onderzoekers aan de slag. Ingewikkelde modellen en berekeningen met atomen volgden om precies te bepalen wat zou werken in het lab. En zo lukte het om in niet al te veel tijd en voor het eerst 300 laagjes te laten groeien, terwijl hiervoor nooit meer dan 5 waren gelukt.  

Waarom is dit nou belangrijk? De verwachting is dat ze deze kennis goed kunnen gebruiken bij het ontwikkelen van nieuwe materialen die geleiders, zonnepanelen, batterijen en andere tech naar het volgende niveau kunnen tillen.

Lees hier meer over het onderzoek: 'Dolomite Problem': 200-year-old geology mystery resolved

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet drinken tijdens je zwangerschap, is sinds de jaren 80 het advies aan vrouwen. Inmiddels wordt die waarschuwing onderbouwd door stapels wetenschappelijke artikelen. Maar, zeggen onderzoekers nu: vergeten we de vaders niet? 

Drinken tijdens de zwangerschap kan zorgen voor foetaal-alcoholsyndroom bij het kind. Dat heeft zowel fysieke als mentale nadelige gevolgen. In de VS draagt 1 op de 20 kinderen deze gevolgen met zich mee. Wat soms zorgt voor een leven vol uitdagingen. Dat kost de maatschappij ook geld. In de VS: zo'n 10 miljard dollar per jaar.  

Ik ken zelf best wat weldenkende vrouwen die tijdens hun zwangerschap toch een beetje hebben gedronken, want ‘een half glaasje op zijn tijd, dat kan echt geen kwaad'. Toch laat onderzoek inmiddels zien dat er geen veilige hoeveelheid is. Ook bij een kleine inname van alcohol kan dat negatieve gevolgen hebben.  

Tot nu hoefden mannen hier niet zoveel rekening mee te houden. Niet drinken uit solidariteit gebeurde natuurlijk wel, maar steeds meer onderzoek laat zien dat het drinkgedrag van mannen in de maanden en weken voor de bevruchting wel degelijk gevolgen kan hebben voor de gezondheid van het kind. Ook via deze weg kan foetaal-alcoholsyndroom ontstaan. 

De onderzoekers die dit nu aantonen vrezen dat we nog een lange weg te gaan hebben. Beter begrijpen hoe dit mechanisme werkt vraagt om het in kaart brengen van het drinkgedrag van vaders. En die vraag wordt nog niet vaak en goed genoeg gesteld, of beantwoord.

Lees hier meer over het onderzoek: Fathers’ Drinking May Affect Fertility and Fetal Brain Development

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We moeten het even hebben over het enorme geslachtsdeel van de laatvlieger vleermuis. Dankzij vele uren aan opnames die een Nederlander in een kerk van de dieren heeft gemaakt, hebben wetenschappers ontdekt dat het mannetje van deze soort zijn grote penis op een nogal bijzondere manier gebruikt. 

Bij de meeste dieren wordt het mannelijke geslachtdeel gebruikt om bij het vrouwtje binnen te komen, maar niet in het geval van de laatvlieger.  

Het was onderzoekers al opgevallen dat het dier een grote penis heeft. Een kwart van de totale lichaamslengte van de vleermuis maar liefst. Dat maakt hem ook zeven keer zo lang als de vagina van het vrouwtje. Neem daarbij het brede uiteinde in de vorm van een hart in gedachten en je weet: dat gaat nooit passen.  

Vleermuis enthousiasteling Jan Jeucken legde op een kerkzolder vast waar het geslachtsdeel dan wel voor wordt gebruikt. Tot de verbazing van veel biologen gebruikt deze vleermuis de penis als een soort arm waarmee hij het vrouwtje vasthoudt en waarmee hij een huidmembraan bij de staart aan de kant duwt.  

Onderzoekers die de beelden van Jan en aanvullend filmmateriaal hebben bestudeerd denken dat de zaadlozing meer op de vagina plaatsvindt. Ze hebben dit nog niet kunnen bevestigen, maar zijn er vrij zeker van na het herhaaldelijk zien van natte plekken na de paring. Die duurde overigens gemiddeld een half uurtje. Al tikte één stel meer dan 12 uur aan. Zelfs met een extra arm, moet dat behoorlijk zwaar zijn geweest.

Lees onder andere hier meer: This Bat Uses Its Oversized Penis as an ‘Arm’ during Sex

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Neurobiologen hebben het ‘draadloze’ netwerk van de hersenen in kaart gebracht. Nog niet bij de mens, maar wel bij een wormpje. En dat geeft ons al hele belangrijke kennis.

Hersencellen communiceren namelijk niet alleen door via synapsen signalen af te vuren naar elkaar. Ze informeren elkaar ook via chemische stofjes. Over de precieze werking en functie van dit alternatieve hersennetwerk is nog weinig bekend, maar daar komt langzaam verandering in.

We spreken erover met één van de betrokken onderzoekers: Isabel Beets van de KU Leuven. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Neurobiologen brengen ‘draadloos’ hersennetwerk in kaart

Of op de site van Nature: Wi-Fi for neurons: first map of wireless nerve signals unveiled in worms

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Misschien is het mogelijk om het gedrag aan te passen van mensen die in een opwelling gewelddadig werden. De oplossing zou kunnen zitten in hele kleine stroompjes die worden gegeven aan het brein. Gevangenen doen nu vrijwillig mee aan een onderzoek.

Die stroompjes verstoren het hartritme een beetje. En juist die onregelmatige hartslag is goed voor een meer inhouden reactie.

Je hoort in deze aflevering forensisch psycholoog Josanne van Dongen, Erasmus Universiteit.

Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een serieuze zwemmer wil natuurlijk met zo min mogelijk weerstand door het water glijden. Gladgeschoren benen kunnen daar dan iets bij helpen. Maar garnaalachtigen moeten er niet aan denken om haarloos door het leven te gaan.  

Want, zo blijkt uit nieuw onderzoek: hun harige ledematen helpen ze juist beter vooruit te komen.

Onderzoekers van Brown University bestuderen al langer de zwembewegingen van garnalen. Ze hebben zelfs een heus garnaal-zwem-robotje gebouwd, die ze uur na uur met verschillende aanpassingen laten bewegen, zodat ze de vloeistofstromen langs de verschillende lichaamsdelen kunnen meten.

Allemaal om inspiratie op te doen voor het ontwikkelen van robots die zich op een handige manier zelf kunnen voortbewegen door water, of zelfs op andere planeten.

Garnaalachtigen zijn dan een logisch voorbeeld. Want de kleine beestjes watertrappelen elke dag zo'n duizend meter omhoog en weer omlaag.

In één van de laatste experimenten hebben ze gekeken naar de haartjes op sommige van de bewegende ledematen en wat blijkt: die haartjes zorgen ervoor dat de druk beter verdeeld wordt en het geheel als een peddel fungeert. 

Het helpt ze dus beter zwemmen. Een garnaal zwemt dan misschien wel tussen scheermesjes. Hij gebruikt ze liever niet. 

Meer over het grotere onderzoek: Emulating how krill swim to build a robotic platform for ocean navigation. En ook interessant: Scientists show how parasites turn marsh-dwelling brown shrimp into neon zombies

Met dank aan (maar registratie nodig om te lezen): Hairy legs make you swim better – if you're a shrimp

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is weer tijd voor het Gala van de Wetenschap en Loes Segerink van de Universiteit van Twente is vanavond één van de wetenschappers op het podium. Ze is expert op het gebied van minilabjes op chips.

In zo'n lab-on-a-chip kun je van alles meten: hoe zaadcellen of plantencellen zich gedragen, hoe cellen reageren op medische behandelingen, maar ook of in iemands urine biomarkers zitten van kanker.

Dat is één van de richtingen die Segerink op wil: een urinetest ontwikkelen waarmee het uitstrijkje vervangen kan worden. 

Lees hier meer over het Gala van de Wetenschap

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een onderwerp waar je waarschijnlijk niet al te veel over hebt gehoord. Niet omdat het niet vaak voorkomt, maar omdat we het er liever niet over hebben: verzakkingen van de blaas, de baarmoeder of de darm, meestal als gevolg van een bevalling.  

Het is iets waar ongeveer één op de vier vrouwen mee te maken kan krijgen. In Nederland ondergaan ongeveer 13.000 vrouwen per jaar een operatie om een ernstige verzakking te verhelpen.  

Soms wordt daarbij eigen weefsel gebruikt, in andere gevallen wordt een permanent implantaat geplaatst. Maar beide opties kunnen op de lange termijn nadelen hebben, zegt Zeliha Gular van het Amsterdam UMC. 

Zij ontwikkelde daarom een volledig afbreekbaar implantaat, waar lichaamseigen cellen makkelijk doorheen kunnen groeien en dat ook nog eens vrouwelijke hormonen kan bevatten.

Het implantaat zit nog in de testfase, maar de eerste resultaten zien er goed uit. Ondertussen is het ontwerp alvast genomineerd voor een Amsterdam Science Innovation Award. Dinsdag 21 november is de uitreiking. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Pepijn van Rutten van de VU, hij ontwikkelde een ademtest voor de detectie van lachgas.

Onder andere na een ongeluk is het voor de politie heel belangrijk om net als bij alcohol snel te kunnen aantonen of een bestuurder lachgas heeft gebruikt. Met de Respira-sensor moet dat straks mogelijk zijn. 

Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation Award

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Lukas Helmbrecht, van de UvA en AMOLF. Hij heeft iets ontwikkeld waarmee loodvervuiling heel makkelijk en goedkoop gedetecteerd kan worden.

We bespreken hoe groot het probleem met loodvervuiling is en welke oplossing hij onder de naam Lumetallix heeft ontwikkeld. 

Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation Award

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je hebt de palm, je hebt de varen en je hebt palmvarens. Deze planten, die overigens geen familie zijn van de palm en de varen, groeiden en bloeiden al toen ze nog als snack dienden voor grazende dino's. De meeste zijn, net als de dieren die ze ooit aten, zo'n 66 miljoen jaar geleden uitgestorven. 

Maar terwijl er geen dino's meer over de aarde rondlopen, lukte het sommige palmvarens wel om tot op de dag van vandaag te overleven. Hoe dan? 

Dat lukte ze door samen te werken met bacteriën in hun wortels, hebben onderzoekers nu ontdekt. Net als andere moderne planten verhandelen palmvarens suikers aan deze bacteriën in ruil voor stikstof uit de atmosfeer.  

Kijk je vervolgens naar het weefsel van de plant, dan kun je de historie van al dat geruil terugzien. Wat ook iets zegt over wat er in de atmosfeer zat en dus hoe het klimaat was terwijl die planten opgroeiden. Vergelijk je dat weer met fossiele familieleden, dan kun je dus mogelijk iets zeggen over de atmosfeer van lang lang geleden. 

De meeste onderzochte prehistorische palmvarens bleken alleen niet deze samenwerkende strategie te hebben. Maar dat waren nou toevallig ook net de soorten die het niet hebben gehaald. De soorten die het wel hebben gehaald, die werkten wel samen met bacteriën. 

Hoe deze samenwerking er precies voor heeft gezorgd dat ze de extreme omstandigheden destijds hebben overleefd is nog niet duidelijk. Daar hopen ze in toekomstig onderzoek meer over te kunnen zeggen.  

Wat het in ieder geval laat zien is dat deze techniek een mooie nieuwe aanwinst is voor onderzoek naar het verleden van onze planeet.

Lees hier meer over het onderzoek: Plants that survived dinosaur extinction pulled nitrogen from air

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een sensor in de vorm van een pil die je door kunt slikken en die er vanzelf weer uitkomt: daar hebben onderzoekers van onder andere MIT hard aan gewerkt. En met succes. 

Er wordt al langer gebruikgemaakt van vergelijkbare toepassingen. Zo bestaan er cameraatjes ter grootte van een pil die iemand door kan slikken en waarmee de darm op een niet-invasieve manier kan worden onderzocht.  

Dit nieuwe ontwerp is meer bedoeld om metingen uit te voeren. Specifieker meet het apparaatje subtiele trillingen in het lichaam die iets zeggen over ademhaling en hartslag. Van binnenin het verteringskanaal kan de sensorpil dus aangeven of iemand nog ademt of niet. 

De pil is al in 10 mensen getest die meewerkten aan een onderzoek naar slaapapneu. Het lukte om hiermee accuraat de ademhaling en hartslag te monitoren tijdens het slapen. Aan het eind van het onderzoek werd het apparaatje ook weer veilig uitgepoept door de deelnemers.  

Het idee is dat mensen toch al gewend zijn aan het slikken van pillen, dit makkelijk kan worden voorgeschreven door artsen en het geen dure medische ingreep vereist. Ook maakt het onderzoek mogelijk in een veel natuurlijkere setting dan een lab, kliniek of ziekenhuis. 

De onderzoekers, die allemaal een belang hebben in het bedrijf dat deze medische toepassing wil gaan produceren - goed om er even bij te zeggen - denken dat het in de toekomst ook mogelijk moet zijn om de pil wat langer in het lichaam te laten zitten.  

Ook zouden er medicijnen aan kunnen worden toegevoegd. Dat is bijvoorbeeld interessant als de pil zou worden ingezet bij intensief gebruik van pijnstillers. Bij een overdosis zou een hulpmiddel dan direct kunnen worden toegediend.

Lees hier meer over het onderzoek: First human clinical trial for pill-sized device that monitors breathing from the gut 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De één gooit meteen de benen uit het bed als de wekker afgaat, de ander - in die groep zit ik - drukt nog een paar keer de snooze-knop in en wikkelt zich nog even lekker in die warme deken. Maar is het één beter dan het ander? 

Het uitstellen van het opstaan wordt vaak gezien als een slechte gewoonte, maar nieuw onderzoek suggereert dat die extra 5, 10 misschien 15 minuten slaap die je erbij sprokkelt met snoozen helemaal niet zo slecht voor je zijn.  

In 2022 bleek al uit onderzoek dat snoozers zich niet slaperiger voelden gedurende de dag dan niet-snoozers. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat snoozers maar zo'n 6 minuten slaap verliezen door die opgebroken waaktijd in de ochtend. Ook lieten de resultaten weer zien dat dit geen effect had op hun slaperigheid in de ochtend of op hun stemming.

Chronische snoozers - mensen die twee keer of vaker per week het alarm uitstellen en die het dan ook lukt om weer in slaap te vallen na het indrukken van die knop - hadden dus geen last van dat half uurtje gefragmenteerde slaap op het eind. 

Het snoozen zou zelfs kunnen helpen om de warrigheid van het net wakker worden vloeiender te laten overgaan in de orde van de dag. Abrupt wakker schrikken uit een diepe slaap, wat kan gebeuren als je wekker gaat in bepaalde delen van je slaapcyclus, kan er dus zelfs voor zorgen dat je minder energiek aan je dag begint.   

Wat ook nog uit testen zou blijken is dat de cognitie van de snoozers beter wordt van hun aanpak. Dat zou iets te maken kunnen hebben met de verhoogde hoeveelheid van het hormoon cortisol wat ze bij deze mensen in het lichaam zagen. Dat heeft een link met alertheid.  

Nou zijn er ook onderzoeken geweest die juist een beter gezondheidseffect bij niet-snoozen lieten zien. En het is zo dat niet alles voor iedereen werkt. Iedereens biologische klok is anders. Word je makkelijk vanzelf wakker, of voel je je topfit als je bij het eerste piepje meteen je bed uitkomt, dan hoef je dat niet ineens te veranderen. Daarnaast is dit allemaal los van zware slaapproblematiek. Als je de hele nacht niet goed slaapt, dan gaat snoozen dat probleem niet oplossen.  

Maar ben je al een snoozer: voel je er dan niet al te slecht over. En pak het goed aan: niet meer dan 20 à 30 minuten, een keer of drie en daarna zal je er toch echt aan moeten geloven.

Lees hier meer over het onderzoek: Is Snoozing the Alarm Good or Bad for Your Health?

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn maar weinig mensen of dieren die blij worden van iets bitters. En dat is om een goede reden: de wrange smaak zou een teken kunnen zijn van giftige stofjes. Het dient daarmee dus als een handige waarschuwing: eet dit niet op.  

Maar wanneer is dit trucje ontstaan in het dierenrijk? Waarschijnlijk veel eerder dan werd gedacht.  

Meer dan 400 miljoen jaar geleden, toen kraakbeenvissen zich splitsten van de bottige gewervelden waar wij uiteindelijk uit voortkwamen moet het mechanisme er al zijn geweest. Dat baseren wetenschappers op een onderzoek naar haaien, roggen en zaagvissen.  

Wij mensen en andere gewervelden hebben twee bitter-receptoren en zijn waarschijnlijk beter in staat bittere smaken te detecteren en uit elkaar te houden, maar veel van de dieren uit het onderzoek bleken er ook eentje te hebben die lijkt op die van ons.  

Als wij ze hebben, en deze dieren die zolang geleden van ons afsplitsten ze hebben, dan zou dat kunnen betekenen dat een gedeelde voorouder ze ook al had.  

Er zal nog wel wat meer onderzoek nodig zijn om het met meer zekerheid te kunnen zeggen, maar mogelijk viel zelfs honderden miljoenen jaren geleden bitter dus al niet in de smaak.

Lees hier meer over het onderzoek: Ancient sharks may have pioneered the ability to taste bitterness in food

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op een zeer ijle planeet genaamd de Candy Cotton Planet hebben wetenschappers met hulp van de James Webb Telescoop weersystemen van zand aangetoond. Op de planeet is het zo heet dat dat zand smelt en in de vorm van regen naar beneden valt. 

We bespreken de bijzondere vondst met Michiel Min van SRON. Hij verwacht nog meer van dit soort bizarre ontdekkingen te doen met Webb. Zoals een planeet waarop het diamanten regent.

Lees hier meer over het onderzoek: James Webb ziet zandwolken op “suikerspinplaneet” WASP-107b

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je werkdag hoeft geen acht uur te duren. Als je werkgever je de flexibiliteit gunt om zelf je tijd in te delen, kan je dezelfde hoeveelheid werk in vier tot zes uur verrichten, blijkt uit onderzoek.

Dan moet alleen wel de werkdruk hoog genoeg zijn. Een hoge werkdruk is dus niet per se een risico; het kan je ook helpen efficiënt te werken. Zonder flexibiliteit is het een ander verhaal, dan levert een hoge werkdruk juist een risico op een burn out op.

Je hoort in deze aflevering arbeids- en organisatiepsycholoog Annet de Lange van de Open Universiteit.

Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene zeeschildpadden staan op de lijst van bedreigde diersoorten. Stropers, bootverkeer, verlies van leefomgeving en vissersnetten: het draagt allemaal bij aan de problemen. Klimaatverandering komt daar nog eens bij. Maar misschien niet op de manier die je zou verwachten. 

Of deze schildpadsoort vrouwelijke of mannelijke baby's maakt, is namelijk afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Warmere temperaturen leiden op het moment tot meer en meer vrouwtjes. In het noordelijke deel van het Great Barrier Reef in Australië is het al zo dat er voor elk mannetje honderd vrouwtjes worden geboren. Je kunt je voorstellen dat voortplanten daar niet makkelijker van wordt.  

Nu hebben onderzoekers in het zuidelijke deel van het Great Barrier Reef ontdekt dat niet alleen temperatuur dit effect op de dieren heeft, maar mogelijk ook vervuiling.   

Voor dit onderzoek was het wel nodig om enkele nesten te verplaatsen naar een testplek in het zand met sensoren. Ook werden de schildpadjes die uit deze nesten kwamen niet in leven gehouden.  

Daar kun je zeker wat van vinden. Al was in goed overleg met de lokale wildorganisatie en universiteit bepaald dat deze opoffering, om het zo maar even te noemen, het waard was om de soort uiteindelijk beter te kunnen helpen. 

Want wat ze in de lever van de pasgeboren diertjes vonden waren een heleboel door de mens gemaakte verontreinigende stofjes. Allemaal moleculen waarvan bekend is dat ze zich binden aan de receptoren voor vrouwelijke hormonen, waarmee de stofjes zich eigenlijk voordoen als estrogeen.  

Hoe meer van dit soort stofjes werd gevonden in een nest, zagen ze, hoe meer vrouwtjes daarin geboren werden. De onderzoekers hopen dat deze kennis kan bijdragen aan een beter natuurbeleid op de lange termijn, want zorgen dat deze stofjes nooit de oceaan bereiken is waarschijnlijk de enige oplossing.

Lees hier meer over het onderzoek: Endangered turtle population under threat as pollution may lead to excess of females being born

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vaak ontstaat borstkanker in één van de melkklieren in de borst. Als het daar blijft is het meestal goed te behandelen. Maar wanneer de kankercellen doorbreken en verspreiden, dan wordt het een stuk moeilijker.  

Weten hoe borstkankercellen ontsnappen is dus enorm belangrijk. Eén manier waarop ze dat doen is door met chemische stofjes het membraan dat ze tegenhoudt langzaam af te breken. Verzwakt het genoeg, dan kan er een opening ontstaan.

Maar nu hebben onderzoekers van Stanford ontdekt dat ze ook nog een andere tactiek gebruiken. En die is mechanisch. De cellen werken namelijk samen als een groep om het membraam op te rekken als een ballon en het uiteindelijk te laten scheuren.

Die samenwerking tussen cellen was eerder over het hoofd gezien omdat de focus veelal lag op individuele cellen en de stofjes die ze produceren, zeggen de onderzoekers. 

Omdat die stofjes maar een deel van de tactiek zijn, hielpen behandelingen die alleen dit tegengaan niet voldoende. Met deze nieuwe kennis hopen de onderzoekers uiteindelijk de behandeling van deze vorm van borstkanker te kunnen verbeteren.

Lees hier meer over het onderzoek: Breast cancer cells collaborate to break free and invade into the surrounding tissue

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot afgelopen week lag het enige bekende exemplaar in een la van Naturalis in Nederland, nu is er bewegend beeld van het dier in het wild: de langsnavelige mierenegel die de naam draagt van Sir David Attenborough blijkt niet uitgestorven te zijn.

Een team wetenschappers uit Oxford was in de oerwouden van Papoea al enige tijd op zoek naar het dier dat al sinds 1961 niet meer was gezien. Door de jaren heen waren er al wel wat wroetplekken gevonden die qua vorm overeenkomen met de snavel van het beestje. Er werden uren en uren aan wildcamerabeelden gemaakt met de hoop het dier te zien.  

En op de laatste dag van de expeditie, toen ze de laatste camera hadden opgehaald en het allerlaatste SD-kaartje werd bekeken zagen ze hem voorbijwandelen.  

Er bestaan nog drie andere soorten van het eierleggende zoogdier met de stekels van een egel en de snuit van een miereneter, elk met een net andere lengte neus, maar die leven op hele andere plekken dan waar dit dier is gezien.  

De stukken oerwoud waar ze de uiteindelijke ontdekking deden zijn notoir moeilijk te bereiken en ze doorkruisen was niet zonder risico en botbreuken, maar het leverde wel deze bijzondere vondst en een indrukwekkende lijst niet eerder ontdekte beestjes op.  

Volgens de onderzoekers laat het zien hoe belangrijk het is om dit gebied te beschermen. Iets wat in goed overleg met en respect voor de lokale bevolking zal moeten gebeuren, onder andere omdat voor hen deze bergen heilige grond zijn.

Lees hier meer over de ontdekking: Toch niet de laatste vachtegel van zijn soort

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Krijg je goed nieuws, dan wil je dat meestal zo snel mogelijk met iemand delen. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat je het misschien beter even geheim kunt houden.

Lees hier meer over het onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Michael Slepian van Colombia University: When keeping secrets could brighten your day. Hij schreef eerder al het boek The Secret Life of Secrets.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een simpel zeediertje dat 450 miljoen jaar geleden leefde, de pleurocystitid, nagebouwd als robotje. Een klein blobje, met drie tentakeltjes, maar dan hight tech. Daarmee boren ze een heel nieuw vakgebied aan: dat van de paleobionics. 

Het gebeurt natuurlijk vaker dat de natuur en de dieren en planten die daar te vinden zijn als inspiratie worden gebruikt bij het bouwen van allerlei apparaatjes en voorwerpen. Maar meestal wordt daarvoor gekeken naar bestaande organismen. Beestjes of planten die we nu nog hebben rondlopen en die we kunnen bestuderen. 

Maar deze groep onderzoekers wil zich richten op het nabootsen van dieren die niet meer leven, waarvoor ze fossielen gebruiken. Hun focus ligt daarbij vooral op beweging, want - menen ze - als we willen snappen waarom wij en andere organismen zo bewegen als we nu doen, dan moeten we terug naar het begin.  

Daarmee is het onderzoek, dat ze willen voortzetten met andere soorten oerbeestjes, op verschillende manieren interessant: het helpt ons beter begrijpen hoe voortbeweging is ontstaan, hoe het super simpel kan en hoe je dat kan gebruiken bij het maken van hele efficiënte eenvoudige zachte robots die weinig energie verbruiken.

Lees hier meer over het onderzoek: 450-million-year-old organism finds new life in Softbotics

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben Seinfield-afleveringen gebruikt om te bepalen welke hersengebieden een rol spelen bij het genieten van en begrijpen van humor.  

26 proefpersonen werden voor het onderzoek in een fMRI-scanner gelegd, terwijl ze onder andere stukjes van de sitcom Seinfield te zien kregen. Zo konden de onderzoekers bestuderen wat er in de hersenen gebeurt terwijl we een humoristische boodschap verwerken. 

En ja: natuurlijk speelt smaak ook een rol, niet elke grap is voor iedereen grappig, maar wat ze zagen toen ze de scans bekeken was dat het begrijpen van een grap, logischer wijs, eerst komt en dat twee kleine hersengebieden die nog niet eerder op deze manier in kaart zijn gebracht hier belangrijk voor zijn.  

Het gaat een gebied dat een rol speelt bij geheugen en cognitie en een gebied dat een rol speelt bij beloning. Het genieten van, en dus vaak ook lachen om, de grap, dat vindt alleen plaatst in het beloningsgebied.  

In beide bestudeerde hersengebieden speelt het stofje dopamine een belangrijke rol. Mogelijk beïnvloedt hoe dopamine in het lichaam wordt aangemaakt en verwerkt dus ook hoe we een grap tot ons nemen. En dat is volgens de onderzoekers een heel interessant mechanisme om naar te kijken in toekomstig onderzoek.  

Hier vind je de paper: Establishing the roles of the dorsal and ventral striatum in humor comprehension and appreciation with fMRI

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kat krabt de krullen van de trap, achtentachtig achterdochtige doktersdochters, of wat dacht je van: hoor de kleine klompjes klepperen op de klinkers. Allemaal tongbrekers die al redelijk moeilijk zijn als je nuchter bent. 

Laat staan dat het je in één keer lukt als je hebt gedronken. En daar willen onderzoekers gebruik van maken. Ze denken dat het mogelijk moet zijn om een tool te maken waarmee aan de hand van spraak kan worden bepaald of iemand dronken is. 

Die meting zal hem dan niet alleen in woordstruikelingen zitten, maar vooral ook in iets als variaties in toonhoogte. Een toepassing voor deze techniek zou een autoslot kunnen zijn dat pas opengaat als je eerst wat hebt ingesproken. Het zou volgens de onderzoekers ook in een bar gebruikt kunnen worden om te bepalen of iemand te veel op heeft. 

Een eerste experiment liet goede resultaten zien, al had het onderzoek wel beperkingen. Het was een klein en niet heel divers groepje deelnemers en het hield geen rekening met gewenning. Iemand die veel en vaak drinkt kan misschien nog redelijk uit zijn woorden komen, zelfs als diegene qua alcoholconsumptie al over de rijlimiet zit.  

Er moet dus nog wat aan gesleuteld worden, maar mocht het er ooit echt van komen, dan kan ik niet wachten om aan de bar te zitten en te luisteren naar dorstige struikelende woordkunstenaars.

Lees hier meer over het onderzoek: Tongue-twisters could be used to gauge alcohol-intoxication levels, study finds

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht hebben slijtagesporen op de tanden van een gigantisch uitgestorven reptiel bestudeerd om erachter te komen wat de dieren miljoenen jaren geleden gegeten moeten hebben. 

Femke Holwerda, paleontoloog aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht, vertelt meer over wat ze hebben ontdekt. 

Lees hier meer over het onderzoek: Paleo-CSI: Mosasaurussen waren kieskeurige eters

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe weet je of je een klik met iemand hebt? Is dat iets wat je ‘voelt’ of kan de wetenschap daar ook iets over zeggen?

Gedragsbioloog Tom Roth (Universiteit Utrecht en Universiteit Leiden) onderzocht het raadsel van de liefde.  

Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ongeveer 4.5 miljard jaar geleden botste er een flinke planeet op de aarde. De impact was zo groot dat uit de brokstukken zich onze maan moet hebben gevormd. Maar twee enorme stukken van die niet-aardse planeet die ons geramd heeft, zijn mogelijk ook in onze eigen planeet terechtgekomen.  

Die theorie bestaat al langer, maar onderzoekers denken er nu nieuw bewijs voor te hebben. De enorme brokken, of klodders, beide groter dan de maan, werden in de jaren 80 al in de aardmantel ontdekt. Eentje bevindt zich diep onder het Afrikaanse continent en de ander onder de Stille Oceaan.  

De samenstelling van de brokken is anders dan die van de mantel. Daardoor gaan trillingen van aardbevingen er anders doorheen en merkten onderzoekers ze op. Maar waar ze precies uit bestaan en waar ze vandaan komen, dat wist niemand zeker. Nu hebben wetenschappers er allerlei modellen en berekeningen op los gelaten om daarachter te komen. 

Zo ontdekten ze dat gesteente uit de mantel van die andere planeet, die Theia is genoemd, gesmolten zou kunnen zijn om vervolgens door hun enorme dichtheid te zijn gezonken tot aan de kern van de aarde.  

Dit zou dan weer door processen in de mantel samengevoegd zijn tot die twee enorme klodders. Dat materiaal zelf zit te diep om ooit op te graven natuurlijk, maar - zeggen de onderzoekers - er komen wel bellen heet materiaal uit omhoog en dat kan chemische signalen naar de oppervlakte brengen.  

Die extra bevestiging zou wel helpen. Want niet iedereen is ervan overtuigd dat nu is aangetoond dat het echt om stukken van Theia gaat. Maar volgens veel wetenschappers is het wel de moeite waard om verder te onderzoeken.

Lees hier meer over het onderzoek: Strange blobs in Earth’s mantle are relics of a massive collision

See omnystudio.com/listener for privacy information.

ESA presenteerde deze middag vijf nieuwe indrukwekkende en haarscherpe astronomische beelden, gemaakt door ruimtetelescoop Euclid, die in juli werd gelanceerd. De plaatjes vol sterrenstelsels laten zien dat alles het goed doet en het echte werk kan beginnen.

We bespreken wat er op de beelden is te zien en wat het doel van de missie als geheel is. 

Lees hier alles over de nieuwe beelden: Euclid's first images: the dazzling edge of darkness, de uitgebreide persconferentie is hier terug te kijken: Euclid's first views of the cosmos

Of luister deze aflevering terug, waarin we de missie bespreken met René Laureijs, project wetenschapper van Euclid bij ESA: Europese ruimtetelescoop Euclid klaar om twee miljard sterrenstelsels in kaart te brengen

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van de Radboud Universiteit hebben een methode ontwikkeld die het mogelijk maakt om kunsthuid te kweken met daarop de organismen die normaalgesproken op onze huid leven.

Tot nu toe kon men alleen steriele kunsthuid maken, een imperfecte weergave van de werkelijkheid. Het team van Prof. dr. Ellen van den Bogaard gebruikte daarvoor een oudhollandse oplossing: een dijkje, van glas. De verwachting is dat deze ontwikkeling tot betere medicijnen voor mensen met eczeem en bijvoorbeeld psoriasis zal leiden.

Lees hier meer over het onderzoek: Kweekhuid met bacteriën bootst echte huid beter na 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een onderzoek uit 1902 liet het al zien: na intense sportactiviteit - denk aan een marathon - is er in het lichaam een piek aan witte bloedcellen (onderdeel van ons immuunsysteem) in het bloed te zien. Nu denken Harvard-onderzoekers eindelijk te weten waarom dit gebeurt en wat voor effect het heeft.  

Ze deden een onderzoek in muizen, waarin ze lieten zien dat de beschadigingen van spierweefsel als gevolg van intens sporten zorgen voor de activatie van anti-ontstekingsimmuuncellen. Deze speciale T-cellen, die Tregs worden genoemd, helpen de spieren bij herhaaldelijk sporten ook nog eens om energie beter om te zetten in brandstof en het langer vol te houden.  

Tregs spelen ook een rol bij het tegenaan van ontsteking in een aantal auto-immuunziektes. Maar hun rol in het sportdomein was niet eerder op deze manier uitgezocht. Het immuunsysteem is dus niet alleen een beschermer en vechter tegen ziektes, zeggen deze onderzoekers, het speelt ook een grote rol bij andere processen, zoals bij de gezondheidseffecten van sport. 

Natuurlijk was dit een onderzoek in muizen en zal het nog wel herhaald moeten worden onder mensen. Toch geeft het wel al een indicatie dat als we willen begrijpen hoe sport ons gezonder maakt, iets wat we nog niet volledig begrijpen, we ook het immuunsysteem niet moeten vergeten.

Lees hier meer over het onderzoek: Some benefits of exercise stem from the immune system

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit gehoord van dopamine dressing? Doe iets vrolijks aan en een goed humeur zal volgen, is het idee.

Het zou zelfs voor de aanmaak van extra dopamine zorgen. Dat is één van de stofjes in onze hersenen die van invloed is op hoe we ons voelen. Vaak is daarbij wel sprake van een wisselwerking met andere stofjes, zoals bijvoorbeeld serotonine en oxytocine.

Maar wat zegt de wetenschap over die link tussen wat we dragen en hoe we ons voelen? Uit één studie bleek dat mensen op foto's met een zwart t-shirt aan als aantrekkelijker werden gezien, dan mensen met t-shirts aan in de overige kleuren.

In een ander onderzoek werd gekeken of er een link te vinden was tussen de kleur van een tenue en hoe goed een voetbalteam presteert. Onderzoekers bestudeerden 55 jaar aan wedstrijden en kwamen tot de conclusie dat teams met rode outfits thuiswedstrijden beduidend vaker wonnen.

Het dragen van een doktersjas, een pak of een sportoutfit zou moeten helpen bij het beter uitvoeren van die betreffende activiteiten. Al was er ook een onderzoek waaruit bleek dat studenten weer beter presteren tijdens examens, als ze hele comfortabele kleren aan hebben.

Maar nu wijken we af van kleuren. Is er al eens onderzocht of dopmanine dressing werkt? Voor zover ik weet niet. En dat zal ook lastig worden, want hoe iedereen een kleur ziet staat niet eens vast en onze culturele achtergrond speelt ook een rol bij welke kleuren ons een goed gevoel geven en welke niet.

Aan de andere kant: als jij je er beter door voelt, lekker doen.

Met dank aan BBC Science Focus: Dopamine dressing: How the colour of your clothes could change your brain

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Spermacellen moeten een barre tocht afleggen voordat ze een eitje kunnen bevruchten. Dat vereist een topconditie, de perfect gevormde staart en - zo blijkt uit nieuw onderzoek - een flexibele zwemstijl.

Om te voorkomen dat ziekmakers, maar ook niet-fitte spermacellen in de buurt van de eitjes komen, wordt er tijdens de seks in het geboortekanaal van een vrouw een flinke stroomversnelling aangezet. Alleen de sterksten lukt het om daar tegenin te zwemmen. Maar zelfs dan kan elk foutje desastreus zijn.

Onderzoekers bouwden een test-arena met wisselingen in stroomsnelheid om te kijken hoe spermacellen van stieren daarmee omgaan. Wat blijkt: ze kunnen de beweging van hun staart en hun energieverbruik aanpassen aan wisselende omstandigheden. De verwachting is dat menselijke spermacellen hetzelfde doen.

Waarom willen we dit soort dingen weten? Omdat in het geval van kunstmatige bevruchting geldt: hoe meer we weten over wat er nodig is voor een succesvolle bevruchting, hoe beter we de vele mensen kunnen helpen waarbij dit niet vanzelf gaat.

Lees hier meer over het onderzoek: Sperm adjust their swimming style to adapt to fluctuating fluid conditions

Ook interessant: Model suggests that mammalian sperm cells have two modes of swimming

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gigantische gassige planeten kunnen een nogal desastreuse invloed hebben op hun buren. In sommige planetenstelsels gaat het zelfs zo ver dat ze buurplaneten uit hun baan stoten, waardoor deze pechvogels zich niet meer in een zone bevinden waarin leven kan ontstaan.

Bij ons is dat gelukkig anders. Jupiter, onze eigen gasreus, beschermt ons juist vooral. Het zwaartekrachtsveld rond de planeet houdt kometen en astroïden tegen die anders weleens tegen de aarde zouden kunnen botsen.

Maar op sommige plekken in het universum is dat dus anders. Daar zijn gasreuzen juist een zorg voor kleinere, rotsachtige planeten in de buurt. Als ze dat duwtje krijgen kan dat er namelijk voor zorgen dat ze niet meer op de goede afstand van hun ster zitten. Te ver weg en het is te koud voor het ontstaan van vloeibaar water, te dichtbij en het is er te heet.

Het zonnestelsel dat nu is bekeken, HD 141399, heeft vier sloopkogels van gasreuzen die voor enorme chaos zorgen. Maar zelfs één extreem grote planeet kan al voor problemen zorgen, mits op de juiste plek en van de juiste grootte, zagen de onderzoekers in een ander stelsel.

Wat dit eigenlijk nog maar eens laat zien is hoe uitzonderlijk ons eigen zonnestelsel is. Voor het ontstaan van leven moet de balans precies goed zijn.

Lees hier meer over het onderzoek: Giant planets cast a deadly pall

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dankzij een nieuwe techniek lukt het onderzoekers van het Radboud UMC om straks nog meer zeldzame aandoeningen op te sporen dan we nu al doen.

Ze vonden een manier om verborgen variaties zichtbaar te maken in bestaande genetische data. Nieuwe experimenten zijn voor deze methode dus niet nodig en het kan meteen overal ter wereld gebruikt worden. 

Hoe het precies werkt bespreken we met onderzoeker Christian Gilissen. Lees hier meer: Nieuwe Nijmeegse methode maakt verborgen genetische variaties zichtbaar

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de verkiezingen in aantocht, beantwoorden we de volgende vraag: moet iedereen gaan stemmen op zijn eigen verjaardag? Waarom dat een goed idee is hoor je onder meer van sociaal ontwerper Nynke Tromp van de TU Delft.

Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vergeet het teveel aan snufjes zout in onze maaltijden, door menselijk toedoen is ook de lucht, de bodem en het water van onze planeet te zout aan het worden. 

Zout komt ook door natuurlijke processen naar het oppervlak vanuit de diepe aarde, maar door onze industriële bezigheden en bewerkingen van het land hebben we dat proces flink versneld, schrijven onderzoekers. 

Is dat erg? Dat zou het zeker kunnen zijn, als de trend doorzet. Dan zou het een probleem kunnen worden voor de biodiversiteit en de kwaliteit van ons drinkwater.  

Je kunt natuurlijk deels ontzouten. Maar het ontzouten van water kost bijvoorbeeld veel energie en geld. Daarnaast houd je dan een bijproduct over dat zouter dan zeewater is.  

Een groot probleem in de VS is het overmatige gebruik van strooizout. Tientallen miljarden kilo's worden er elk jaar gemaakt. En een deel daarvan komt in het water terecht. Een oplossing zou volgens de onderzoekers het gebruik van bietensap in plaats van strooizout kunnen zijn.  

Op de grotere schaal zouden ze het liefst zoutregulatie zien, vergelijkbaar met hoe er nu regels zijn voor CO2-uitstoot. Makkelijk wordt dat niet, maar nodig is het volgens deze wetenschappers wel.

Lees hier meer over het onderzoek: Humans are disrupting natural ‘salt cycle’ on a global scale, new study shows

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na een lange reis met veel tussenstops is ballontelescoop Gusto per vliegtuig aangekomen op Antarctica. We bespreken met onderzoeker Jose Silva van SRON wat de telescoop - met veel Nederlands apparatuur aan boord - precies gaat doen en hoe het gaat met de voorbereidingen.

Lees hier meer over de missie: Gusto gearriveerd op Antarctica

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Menopauze komt niet bij veel diersoorten voor. Bij de mens natuurlijk, bij sommige walvissen en nu blijkt het ook voor te komen onder wilde chimpansees. En dat is best bijzonder.  

Onderzoekers kwamen tot de ontdekking nadat ze tientallen jaren wilde chimpansees in het westen van Uganda hadden gevolgd en bestudeerd. Mede dankzij het nemen van een heleboel urinemonsters in de leefomgeving van de dieren, konden ze zien dat de vruchtbaarheid onder de vrouwtjes afnam na de leeftijd van 30 en er geen geboortes meer werden gezien na de 50 jaar. 

Bij veel dieren is het zo dat vruchtbaarheid gelinkt is aan levensverwachting. Als het vrouwtje geen jongen meer kan maken, dan is ze biologisch gezien in veel diersoorten niet meer belangrijk voor het voortbestaan van de soort.  

Maar bij sommige diersoorten blijven vrouwen van belang, ook nadat ze hun vruchtbaarheid verliezen. Ze verzorgen nog steeds, geven advies vanuit jaren aan ervaring en spelen economisch een belangrijke rol, waardoor ze nog altijd nodig zijn voor het voortbestaan van de jongere generaties. Dat is de grootmoeder-hypothese.  

Maar de chimpanseemaatschappij zit anders in elkaar dan die van ons. Oudere vrouwtjes leven vaak ver van hun dochters en kleinkinderen en ze spelen geen rol meer bij de opvoeding. Toch leven de bestudeerde vrouwtjes vaak tot na hun vruchtbare tijd door.  

Eerder is dit al wel gezien bij primaten in gevangenschap, maar deze dieren hebben toegang tot constante voeding en medische zorg. Dat kan suggereren dat de bestudeerde wilde chimpansees het - misschien tijdelijk - beter dan gemiddeld hebben gehad. Wat ook kan is dat we dit niet eerder hebben gezien in het wild, omdat de dieren door menselijk toedoen nooit de kans kregen om überhaupt gezond en oud genoeg te worden.  

Onderzoekers zijn erg enthousiast over deze vondst, omdat de data kan helpen om beter te begrijpen waarom menopauze voorkomt in de natuur en hoe het is geëvolueerd in de mens. Wie weet kreeg menopauze bij de mens ook ooit de ruimte door gunstige leefomstandigheden.

Lees hier meer over het onderzoek: UCLA researcher finds first proof of menopause in wild chimpanzees

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben al een heleboel weten te digitaliseren. Denk aan geluid en beeld. Maar als het aankomt op geur, wil het maar niet lukken. Waarom is dat zo moeilijk en wat zouden toepassingen kunnen zijn als het wel lukt?

In deze audio hoor je Ilja Croijmans, expert op het gebied van taal en geur en Caro Verbeek, geur- en kunsthistoricus. Meer over hun werk en vakgebied lees je onder andere in hun recente boek: NeusWijzer - Geuratlas van de Lage Landen.

Het artikel in de Guardian vind je hier: ‘Giving computers a sense of smell’: the quest to scientifically map odours. 

Ook interessant: Netherlands Olfactory Science Exchange of specifiek over geschiedenis en geur: The historical significance of smell

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is niet iets wat een gemiddeld persoon zich vaak zal afvragen, maar onderzoekers wilden het maar al te graag weten: hoeveel wegen alle cellen van een immuunsysteem bij elkaar opgeteld?  

Het antwoord? Naar schatting zo'n 1.2 kilo bij een man van 73 kilo tussen de 20 en 30 jaar, 1 kilo bij een vrouw van 60 kilo in dezelfde leeftijdscategorie en 0.6 kilo bij een kind van 10 jaar.  

Het immuunsysteem is een enorm complex systeem waarin bij een gemiddelde man zo'n 1.8 biljoen en bij een gemiddelde vrouw zo'n 1.5 biljoen cellen met elkaar samenwerken om ons gezond te houden. Bij een kind van 10 zit dat aantal rond de 1 biljoen.  

De meest voorkomende cel bleek een lymfocyt te zijn, een type witte bloedcel, goed voor 40 procent van het immuunsysteem. Neutrofielen, ook witte bloedcellen, komen ongeveer in dezelfde hoeveelheid voor. Macrofagen nemen maar 10 procent in beslag qua hoeveelheid, maar zijn qua gewicht dan weer goed voor 50 procent.  

Allemaal kennis die onderzoekers onder andere kunnen gebruiken voor het maken van betere medische modellen.

Lees hier meer over het onderzoek: The total mass, number, and distribution of immune cells in the human body

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze lagen 180 miljoen jaar verstopt in de zandstenen banken van Lake Powell en zijn volgens sommigen de belangrijkste vondst van uitgestorven gewervelde dieren in de VS van dit jaar: de schedels en tanden van een groep middelgrootte zoogdierachtige planteneters genaamd Tritylodon. 

In het Amazonegebied werd recent een andere bijzondere ontdekking gedaan. Door droogte zakte daar het waterniveau in de rivieren en kwamen in de rivierbank geëtste gezichten en dieren tevoorschijn. De tekeningen zijn waarschijnlijk tussen de 1000 en 2000 jaar oud. Ze werden één keer eerder gezien, in 2010, toen het waterniveau voor één dag ook zo ver zakte.  

Wat de gezichten, die verschillende gezichtsuitdrukkingen laten zien, precies betekenen willen archeologen maar al te graag weten. Ze hebben alleen niet veel tijd, in november zal het waterniveau door regenval weer stijgen en zullen de gezichten weer onder water verdwijnen.  

De ontdekking van de uitgestorven knaagdierachtige beesten die ooit naast dino's wandelden in de VS had ook te maken met droogte. Daardoor kwam het water in het meer steeds lager te staan. Zo ontdekten paleontologen die in de omgeving al bezig waren met opgravingen afdrukken van de dieren in het zandsteen. Ze dachten alleen wat pootafdrukken te hebben gevonden, maar het bleek om veel meer te gaan.  

Genoeg materiaal voor jaren aan onderzoek zelfs. Ze hopen uit de schedels en tanden meer informatie te halen over de evolutie van zoogdieren. Zoals waarom sommige soorten het wel redden in bepaalde omstandigheden en anderen niet. Ook in Lake Powell moesten ze haast maken, ze hadden 120 dagen voor hun opgravingen, daarna smolt de sneeuw en steeg het waterniveau weer. 

Lees hier meer over de vondst in de VS: ‘Extremely rare’ Jurassic-era fossils discovered in Lake Powell

Lees hier meer over de ontdekking in Brazilië: Brazil drought reveals ancient rock carvings of human faces

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het waterrad, de windmolen: in Nederland weten we wel raad met draaiende turbines. Zulke draaiende motoren, aangedreven door stroming, komen zelfs voor in onze biologische cellen.   

Een voorbeeld daarvan is FoF1-ATP synthase, een rotatie-motoreiwit dat nodig is om de brandstof te produceren die cellen nodig hebben om te kunnen functioneren. Het zou gigantisch interessant zijn om een kunstmatige variant van zo'n mechanisme te maken. Maar dat doen op nanoschaal, dat is heel heel moeilijk.  

Maar niet onmogelijk. Want het is Delftse onderzoekers uit de groep van Cees Dekker nu gelukt om nanoturbines te bouwen van niet meer dan 25 nanometer. Het lukt ze zelfs om op die schaal de draairichting van de turbines te bepalen. 

Deze miniturbines komen heel dicht bij de bewegende onderdelen die in levende cellen voorkomen. Als je dit soort onderdelen van cellen kunt nabouwen, dan zou het in de toekomst weleens mogelijk kunnen worden om met DNA-origami kleine nanomachines te maken die bijvoorbeeld medicijnen kunnen afleveren op hele specifieke plekken in het menselijk lichaam.   

Maar zover is het nog niet. Deze ontdekking uit Delft is nog maar het begin. Een mini-motortje bouwen is één, maar dan heb je nog geen energiecentrale of medicijnkoerier. Een motor draait niet zonder versnellingsbak en een koppeling aan celmembranen. Toch is hiermee een indrukwekkende eerste stap in de goede richting gezet.

Lees hier meer over het onderzoek: Delftse onderzoekers maken DNA-motoren op nanoschaal

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Slaat een behandeling aan of niet? Dat wil je in het geval van kanker natuurlijk zo snel mogelijk weten. Onderzoeker Sofie Tolmeijer van het Radboudumc heeft een nieuwe manier onderzocht om dat te bepalen. Eentje die mogelijk veel sneller laat zien of een therapie wel of niet werkt.

In plaats van gebruik te maken van een scan na drie maanden kijkt Tolmeijer na vier weken al naar DNA van een tumor in het bloed. Het onderzoek zit nog in de beginfase, maar de resultaten zijn al veelbelovend. 

Lees hier meer: Een persoonlijker behandelplan voor kankerpatiënten door kanker specifieke merkmerken uit bloedtesten

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene waterstof is één van de kanshebbers als het gaat om toekomstige duurzame energiedragers. Om deze optie betaalbaar genoeg te maken, moet alleen nog wel een lek worden gedicht in het productieproces. En dat lijkt onderzoekers van de TU Eindhoven nu te zijn gelukt.

Het heeft alles te maken met het membraan in de goedkopere variant van elektrolysers waarin groene waterstof wordt gemaakt. Eén van de problemen daarmee is dat daar een beetje waterstof doorheen lekt. Dat is geen probleem als er volop wind of zon is, maar is dat er niet, dan wordt aan de andere kant van dat membraan ook maar heel weinig zuurstof aangemaakt. Gaat dat beetje zuurstof mengen met waterstof, dan krijg je een verhouding die gevaarlijk is. En dus moest er iets gevonden worden op die lekkage.

In deze audio hoor je Thijs de Groot van de TU Eindhoven, één van de betrokken onderzoekers. Lees hier meer over hun werk: Hoe een kleine 'gap' opslag van groene energie door middel van elektrolyse dichterbij brengt

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: zou je blij zijn als je alleen stipjes kon zien? Voor mensen met goed zicht zal het antwoord nee zijn, maar ben je blind dan geeft dit toch een mogelijkheid om je omgeving te 'zien'. 

Wetenschappers werken aan implantaten in de hersenen waarmee dat zicht met stipjes mogelijk wordt. In deze aflevering hoor je onder andere meer over het werk van onderzoeker Tom van Nunen van de TU Eindhoven.

Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan 4 miljard jaar geleden, toen de piepjonge aarde nog aan het vormen was, botste onze planeet op een enorm object. Het grootste brokstuk dat daarbij loskwam, dat zou nu onze maan moeten zijn. Maar wanneer dit precies gebeurde en hoe, dat weten we niet. 

Nu hebben onderzoekers maankristallen gebruikt om een beter beeld te krijgen. En wat blijkt: de maan is ouder dan we dachten. We zaten er maar liefst 40 miljoen jaar naast. De nieuwe leeftijd van de maan is dan nu minstens 4.46 miljard.  

De kristallen waaraan ze dit konden zien werden in 1972 mee terug naar de aarde genomen door Apollo astronauten. Ze moeten meteen na de botsing zijn ontstaan, nadat het gesmolten oppervlakte weer was afgekoeld. Weten hoe oud de kristallen zijn, is dus weten hoe oud het hemellichaam waarin ze zitten is.  

Natuurlijk is hier in eerdere onderzoeken al wel naar gekeken, maar omdat nu atom probe tomography is gebruikt kon nog beter worden bekeken waar de kristallen uit bestaan. Atoom per atoom.  

Door te kijken in hoeverre de atomen door de tijd heen waren afgebroken - een vorm van verval, waarbij ze transformeren naar een andere samenstelling - en met de kennis van hoelang deze processen duren, konden ze bepalen hoe oud de atomen moesten zijn.  

En dat liet ze dus zien dat de maan ten minste 4.46 miljard jaar oud moet zijn. Het bewijs dat meegenomen maankristallen in ieder geval de oudste stukjes maan zijn die we ooit hebben gevonden.

Lees hier meer over het onderzoek: Crystals brought back by astronauts show that the Moon is 40 million years older than scientists thought

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het onderzoekers van de Universiteit Twente gelukt om twee magnetisch aangestuurde microrobots - niet groter dan één millimeter - met elkaar handelingen te laten uitvoeren. 

Uiteindelijk zou dit zelfs in ons lichaam mogelijk moeten zijn. We bespreken het met onderzoekers Franco Piñan Basualdo en Michiel Richter van het Surgical Robotics Laboratory wat onder leiding staat van professor Sarthak Misra. 

Lees hier meer: Doorbraak in samenwerkende magnetische microrobots

See omnystudio.com/listener for privacy information.

TNO heeft een go gekregen om hun super precieze laser-richtmechanisme voor de LISA-missie verder te testen en ontwikkelen. 

Tijdens deze missie zal een driehoeksformatie van satellieten zwaartekrachtsgolven gaan meten in de ruimte. Daarvoor moeten lasers van de ene satelliet op de andere worden gericht, terwijl ze 2,5 miljoen kilometer van elkaar af vliegen. 

TNO werkt al een tijdje aan het mechanisme dat het mogelijk maakt om de laserstraal heel precies te mikken. Hoe het instrument niet groter dan een luciferdoosje dit kan bespreken we met Ton Maree van TNO. 

Begin volgend jaar besluit ESA of de missie als geheel groen licht krijgt. De lancering staat (voorlopig) gepland rond 2034. 

Lees hier meer: TNO bouwt laserpointer voor ruimtemissie LISA gericht op zwarte gaten

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan de noordwestelijke rand van Australië brak 155 miljoen jaar geleden een stuk continent af van 5000 kilometer lang. Dat weten geologen omdat er diep onder het zeeoppervlak een leegte te zien. Een bekken waar eerst dit jonge continent, genaamd Argoland, moet hebben gezeten. Maar waar is het nu?  

Uit eerder onderzoek was al duidelijk dat het in noordelijke richting weggedreven moet zijn. Dan zou je het ergens rond de eilanden van Zuidoost-Azië verwachten. Maar onder die eilanden ligt geen groot continent.  

Na zeven jaar onderzoek is het geologen van de Universiteit Utrecht nu gelukt om te achterhalen wat er echt met de reizende landmassa is gebeurd. Het continent bestaat nog steeds, maar begon 300 miljoen jaar geleden al te versplinteren in allemaal kleine stukjes. Stukjes die zich hebben verplaatst, maar die toch allemaal rond dezelfde tijd op een nieuwe bestemming zijn aangekomen. En daar, liggen ze nu nog, verspreid onder de jungle van grote delen van Indonesië en Myanmar.  

De jaren van onderzoek hebben de wetenschappers dus uiteindelijk naar hun schat van scherven geleid, maar dit is niet alleen een mooie voorhaal. Dit soort reconstructies zijn belangrijk voor het begrijpen van de evolutie van biodiversiteit en klimaat, voor het vinden van grondstoffen en voor het begrijpen van gebergtevorming en plaattektoniek.

Lees hier meer over het onderzoek: De scherven van smaragd: hoe een verloren continent weer opdook

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Boten, vliegtuigen, auto's, bussen, achtbanen en VR-brillen: als je snel last hebt van wagenziekte, of reisziekte, kan dat een heleboel situaties heel erg onprettig en sommige zelfs onmogelijk maken.  

De sensatie van misselijkheid, duizeligheid en slaperigheid die iemand die hier last van heeft kan ervaren is het gevolg van een sensorisch conflict in de hersenen. De input vanuit de ogen, spieren en het evenwichtsorgaan stemt niet overeen met de verwachting.  

Maar bij welke neuronen dit precies misgaat is nog niet helemaal duidelijk. Dat hebben onderzoekers nu - met de hulp van wat ongelukkige muizen - proberen uit te zoeken.  

De muizen werden voorzichtig in een koker in een soort draaimolen geplaats. Na vier rondjes van een minuut, met vijf seconde pauzes tussendoor, keken ze of de muizen nog steeds zin hadden in eten. Hadden ze dit niet, dan was de aanname dat ze inmiddels behoorlijk misselijk waren.  

Door dit te combineren met onderzoek naar de hersenen van de dieren konden ze bepalen welke neuronen in het evenwichtsorgaan een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van dat gevoel. Nu ze weten waar het probleem ontstaat hopen de onderzoekers ook betere medicijnen te kunnen ontwikkelen.

Meer over wat ze precies hebben gevonden lees je in de paper: Vestibular CCK signaling drives motion sickness–like behavior in mice

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Soms zit je als vrouw gewoon niet zo te wachten op mannelijke aandacht. Voor kikkervrouwtjes is dat niet anders. Zij houden er alleen wel een vrij uitzonderlijk manier op na om daar mee om te gaan: ze doen net alsof ze dood zijn.  

Voor de gewone Europese kikker geeft dit niet alleen een moment van rust, het kan ook nog eens levensreddend zijn. Soms als vrouwtjes van deze soort worden besprongen door een mannetje, blijven die mannetjes zolang zitten dat het de bedolven vrouw fataal wordt.  

Lang werd gedacht dat ze weerloos waren tegen dit fatale lot, maar dat – blijkt nu uit experimenten, is niet het geval. 83 procent van de vrouwtjes probeerden zich op hun rug te draaien. 48 procent van de vrouwtjes maakten daar ook nog afwerende geluiden bij. En 33 procent ging voor de ‘ik ben dood, tijd om te gaan’-act.  

In sommige gevallen, vooral bij kleinere vrouwtjes, werden alle drie de tactieken tegelijk ingezet.  

Toen de onderzoekers vervolgens de boeken in doken, bleek dat deze reactie eerder al eens was opgemerkt. In 1758 welteverstaan, door de Duitse natuuronderzoeker Rösel von Rosenhoff. Helaas voor hem werd er toen weinig met de kennis gedaan.  

Het team achter dit nieuwe onderzoek denkt dat het verstijven en dood spelen, mogelijk een reactie is op stress. Wat het ook logischer maakt dat jonge, vaak onervaren vrouwtjes vaker deze reactie lieten zien. Hoe het mechanisme precies in het lichaam werkt, wordt uit dit onderzoek niet duidelijk.

Lees hier meer over het onderzoek: Female frogs appear to fake death to avoid unwanted advances, study shows

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van onderzoekers heeft radiopulsen uit het verre heelal ontdekt die slechts miljoensten van een seconde duren.   

Snelle radioflitsen zijn onvoorspelbare, extreem korte flitsen van radiogolven ontstaan ver voorbij onze Melkweg. Ze worden mogelijk veroorzaakt door magnetische neutronensterren. In 2007 werden ze voor het eerst waargenomen. De meesten die tot nu toe zijn gemeten duren langer dan een duizendste van een seconde en zenden evenveel energie uit als onze zon in een dag.  

In 2022 bedachten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en ASTRON dat er wel eens flitsers konden bestaan die niet duizendsten, maar slechts miljoensten van een seconde zouden duren. De Nederlandse onderzoekers vonden in een openbaar archief, afkomstig van de Green Bank Telescope in de VS, vijf uur aan gegevens van een bekende flitsbron genaamd FRB 20121102A die zich zo'n drie miljard lichtjaar bij ons vandaan in de richting van het sterrenbeeld Voerman bevindt. 

Tussen alle vastgelegde flitsen ontdekten ze acht ultrasnelle flitsen die slechts tien miljoensten van een seconde of korter duurden. Nu we weten dat ze bestaan, kunnen ze mogelijk ook bij andere bronnen ontdekt worden. Uiteindelijk willen de onderzoekers de flitsers gebruiken om een soort plattegrond te maken van de ruimte tussen sterren en sterrenstelsels.

Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen kammen telescooparchief uit en vinden microsecondeflitser

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een slim trucje ontdekt waarmee microalgen in de oceaan zich aanpassen aan het veranderende klimaat. En daar kunnen wij ook wat van leren. 

Ze blijken een oplossing te hebben voor de verminderde hoeveelheid ijzer in het oppervlaktewater. Dat ijzer hebben ze normaal gesproken nodig om met behulp van fotosynthese-eiwitten hun cellen van energie te voorzien. Maar de algen blijken wanneer nodig een alternatief eiwit te gebruiken om energie te produceren. Eentje waarbij ze dat ijzer niet nodig hebben. 

Dat ze dit kunnen is goed nieuws voor de algen zelf en de ecosystemen waarin ze voorkomen. Maar ook voor ons. De onderzoekers denken dat we ditzelfde mechanisme mogelijk kunnen gebruiken om planten toekomstbestendiger te maken.

Ook zijn er toepassingen denkbaar in de productie van sommige medicijnen en kan het gebruikt worden in neurologisch onderzoek. 

Lees hier meer over het onderzoek: Climate change coping mechanism discovered in humble algae

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: kun je mensen gelukkiger maken door ze onder stroom te zetten? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - door kleine stroomstootjes hebben tinnituspatiënten minder last van hun gehoorschade. 

Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het volledige menselijke brein op celniveau in kaart gebracht. Een belangrijke stap bij het beter begrijpen van de werking van de hersenen die onder andere onderzoek naar cognitie en ziektes ten goede zal komen.  

Deze atlas van het brein, die het werk is van honderden wetenschappers, maakt het mogelijk om interacties in en tussen cellen op moleculair niveau te bekijken.  

Een belangrijke basis voor de atlas werd gelegd door het RNA van meer dan 3 miljoen individuele cellen op 106 verschillende locaties in het brein in beeld te brengen. Dat lukte dankzij hersenweefsel van overleden donoren. Die analyse leverde 461 soorten en meer dan 3000 subsoorten hersencellen op. Veel meer dan verwacht. Het liet zien hoe verschillend neuronen in de hersenen kunnen zijn, afhankelijk van hun plek en functie.  

Eén van de verrassingen hierbij was hoe complex de hersenstam is; het deel van de hersenen dat het brein met de ruggengraat verbindt. Daar bleek een bijzonder hoog aantal verschillende typen neuronen te zitten.  

In andere onderzoeken die aan de basis van deze atlas lagen werd weer meer gekeken naar genexpressie in de verschillende cellen. Zo konden onderzoekers voor 500.000 cellen in kaart brengen welke chemische stofjes genen aan en uit zetten. Dankzij deze moleculaire schakelaartjes konden de onderzoekers 200 typen hersencellen onderscheiden. Eenzelfde gen in precies hetzelfde celtype kon, zo bleek, voorin de hersenen een heel ander schakelaartje hebben, dan achterin.  

Dat maakt deze openbaar beschikbare atlas, of gereedschapskist, enorm interessant voor het opsporen van hersenziektes en het ontwikkelen van persoonlijke behandelplannen. En volgens de onderzoekers is dit pas het begin. Met meer weefselsamples en meer onderzoek hopen ze ook te kunnen laten zien hoe het brein tussen populaties en leeftijdsgroepen kan verschillen.

Lees hier meer over het onderzoek: This is the largest map of the human brain ever made

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit - en dit is geen prettige gedachte - meenden artsen dat pasgeboren baby's geen pijn voelden en dat je ze zonder verdoving gewoon kon opereren. Inmiddels weten we gelukkig wel beter. Die pijn, die voelen ze.

Toch is het nog steeds lastig om precies te bepalen vanaf wanneer en op welke manier een baby zich bewust is van zichzelf en de wereld. In nieuw onderzoek hebben ze weer een stukje van die puzzel opgelost. 

In deze audio hoor je onderzoeker Lorina Naci van Trinity’s Consciousness and Cognition Group. Lees hier meer over het onderzoek: New research sheds fresh light on mystery of infant consciousness

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De maan ziet er, vergeleken veel andere hemellichamen, behoorlijk toegankelijk uit. Maar zonder lucht, water en mét temperaturen die uiteenlopen tussen de min 130 en plus 120 graden en een verminderde zwaartekracht, is het geen makkelijke plek om een basis te bouwen. 

Het stof op het maanoppervlakte zorgt bijvoorbeeld voor verstopte mechanica en zit de werking van meetinstrumenten en beschermende pakken in de weg. Bedenk maar even wat er bij elke landende raket, of elk voorbij razend maanvoertuig gebeurt met al dat loszittende stof.  

Onderzoekers denken nu een mogelijke oplossing te hebben gevonden. Wat we zouden kunnen doen, menen ze, is het maanstof smelten met een gigantische lens om zo wegen en landingsplekken te creëren.  

Er zijn al wat experimenten gedaan, met materiaal dat lijkt op maanstof, dat door ESA is ontwikkeld. Met een laser werd het stof verwarmd tot zo'n 1600 graden. Met het gesmolten materiaal konden ze vormen maken die aan elkaar iets als een weg zouden kunnen vormen.  

Een snel proces is dit overigens niet. Over elk vormpje werd ongeveer een uur gedaan. Wat zou betekenen dat een landingsplek van 10 bij 10 meter een klus van zo'n 100 dagen zou zijn.  

Als ze het smelten op de maan zouden willen nabootsen dan - berekenden de onderzoekers - moet er een lens van zo'n 2.37 vierkante meter van de aarde naar de maan vervoerd worden. Daarmee kan - net als je als kind misschien vroeger weleens hebt geprobeerd met een vergrootglas - zonlicht worden opgevangen dat je vervolgens richt op het materiaal dat je wilt laten smelten.  

Die lens zou zelfs van oprolbaar folie gemaakt kunnen worden, zodat het makkelijker is om hem daar te krijgen. Toch ben je er dan nog niet. De lens zelf krijgt ook weer te maken met dat verraderlijke maanstof. Wellicht zou een vibrerende lens, waar het stof vanzelf vanaf trilt, daar een oplossing voor zijn, schrijven de onderzoekers. 

Lees hier meer over het onderzoek: ‘Streets on the moon’: lunar dust could be ‘melted’ to make solid roads

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat grootte en levenslengte met elkaar gelinkt zijn bij honden, dat was al wel langer bekend. Grote honden leven gemiddeld tot ze een jaar of zeven zijn en kleine honden tot een jaar of veertien. Ook was er al bekend dat rashonden, over het algemeen korter leven dan een mix-ras.

Maar net als bij mensen is levenslengte niet het enige waar je naar wilt kijken. Levenskwaliteit is minstens even belangrijk. En daar hebben ze in nieuw onderzoek naar gekeken. Of in ieder geval naar de link tussen lichaamsgrootte en veroudering op het gebied van cognitie en gedrag.

Lees hier meer over het onderzoek: Size matters: How body size shapes dogs' aging patterns

Meer informatie over het keurmerk voor veilig fokken vind je hier: Stichting Fairdog wil zorgen voor keurmerk voor gezond gefokte honden

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlog heeft voor de meeste mensen, zeker nu, een duidelijk gezicht. Vraag iemand om oorlog te tekenen en er zullen afbeeldingen van soldaten, wapens, verwoesting en slachtoffers op papier verschijnen.

Maar hoe zit dat met vrede? Hoe beelden we ons dat in? Politicoloog Dagmar Punter van Tilburg University wil daarachter komen. Waarom ze het belangrijk vindt om dit te onderzoeken hoor je in deze aflevering vanaf het Betweter Festival in Utrecht. Hoe anders is dit bijvoorbeeld voor iemand uit een land zonder oorlog en iemand uit een oorlogsgebied? 

Let op: dit gesprek is opgenomen voordat de vreselijke gebeurtenissen in Israël en Gaza plaatsvonden. 

Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je voor een operatie niet kunt bepalen welk type tumor een patiënt heeft, dan wil je dat het liefst tijdens een ingreep wel kunnen doen. Maar ook dat is niet makkelijk.  

In Nederland wordt jaarlijks bij 1400 volwassenen en 150 kinderen een tumor vastgesteld die ontstaat in de hersenen of het ruggenmerg. In deze gevallen is een operatie vaak de eerste stap in de behandeling. 

Op dit moment is het zo dat de exacte diagnose van het type tumor meestal pas één week na de operatie beschikbaar is, nadat het tumorweefsel volledig is geanalyseerd. Met behulp van AI-technologie is het onderzoekers nu gelukt om dat terug te brengen naar maximaal anderhalf uur.  

Dat betekent zelfs dat de neurochirurg het operatieplan al tijdens de operatie kan aanpassen. De technologie maakt gebruik van nanopore sequencing en een algoritme dat onder andere werd getest en getraind met behulp van tumorweefsel uit de uitgebreide biobank van het Prinses Máxima Centrum.  

De onderzoekers hopen snel meer tumortypes te kunnen toevoegen aan het algoritme. Om patiënten nog beter te kunnen helpen, en om te voldoen aan de internationale standaarden, zodat data internationaal goed vergeleken kan worden. 

Lees hier meer over het onderzoek, uitgevoerd door het UMC Utrecht, het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en het Amsterdam UMC: AI versnelt herkenning type hersentumor

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hersenen van voetbalkeepers lijken ervoor te zorgen dat ze anders naar de wereld kijken dan jij en ik. En zelfs dan hun teamgenoten op het veld. 

Volgens onderzoek kan hun brein meerdere signalen die via verschillende zintuigen binnenkomen sneller verwerken, wat natuurlijk een voordeel is als het je taak is om de bal uit het goal te houden.  

Voor dit onderzoek zijn 60 professionele keepers, veldspelers en even oude niet-voetballers bestudeerd. Daarbij keken ze hoe goed deze groepen waren in het uit elkaar houden van lichtflitsen en geluiden. 

De keepers waren niet alleen sneller met het verwerken van de binnenkomende signalen, maar ze lijken ze ook beter uit elkaar te kunnen houden.  

Of deze vaardigheid van nature in sommige mensen voorkomt, waardoor ze goede keepers worden, of het na jaren van training gevormd kan worden, dat laat dit onderzoek nog niet zien. Dat - en ook of ze iets vergelijkbaars vinden bij vrouwelijke spelers - willen ze in vervolgonderzoek nog gaan bekijken.

Lees hier meer over het onderzoek: Goalkeepers perceive the world differently, study suggests

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuw onderzoek bevestigt dat fossiele menselijke voetstappen in New Mexico hoogstwaarschijnlijk het oudste bewijs zijn van de komst van mensen naar Amerika. 

En dat schopt nogal wat in de war. De voetafdrukken werden ontdekt in het White Sands National Park en moeten zo'n 21.000 tot 23.000 jaar oud zijn, denken onderzoekers.

In 2021 werd ook al eens bericht over de afdrukken, maar toen waren veel wetenschappers van mening dat de datering niet klopte. Daarvoor waren namelijk zaadjes van waterplantjes gebruikt. Maar hadden die niet ook per ongeluk koolstof opgenomen uit het oeroude meer wat daar heeft gezeten, waardoor ze een vertekend beeld gaven? 

In het nieuwe onderzoek probeerden ze dat uit te sluiten en kwamen ze met meer bewijs. Ze keken hiervoor naar twee hele andere deeltjes: pollen en kwarts korrels.

De gedachte was dat mensen pas 15.000 jaar geleden aankwamen in Amerika. Met het nieuwe onderzoek is nu aangetoond dat dit dus niet klopt. Ze waren er eerder, namelijk 21.000 tot 23.000 jaar geleden.

Lees hier meer over het onderzoek: Study confirms age of oldest fossil human footprints in North America

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Per toeval hebben sterrenkundigen een indrukwekkende puinwolk ontdekt die moet zijn ontstaan door een botsing van twee gigantische ijsplaneten. We bespreken het met Richelle van Capelleveen, één van de betrokken onderzoekers.

Lees hier meer over de ontdekking: Puinwolk van twee botsende ijsplaneten dimt licht moederster

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds de eerste beelden van Mercurius, gemaakt in de jaren 70, weten we dat de kern van de planeet aan het afkoelen is en de planeet als geheel krimpt. Dat was destijds al te zien aan de korst die een beetje doet denken aan een verschrompelde appel.  

Onderzoekers van de Open University in Engeland hebben nu gekeken naar recentere beelden, gemaakt door het Messenger-ruimtevoertuig van NASA, dat zich van 2011 tot 2015 in een baan rond Mercurius bevond.  

Ze zagen nieuwer bewijs voor het oprekken van de korst. Oudere rimpels en geulen zouden door ‘impact gardening’ - een proces waarbij losgeraakt korstmateriaal en puin zich ophoopt - al niet meer goed zichtbaar zijn. De nu bekeken valleien moeten dus nog relatief jong zijn. Naar schatting minder dan 300 miljoen jaar, wat suggereert dat er redelijk recent en mogelijk ook nu nog steeds sprake is van krimp.  

ESA en JAXA - de ruimteorganisaties van Europa en Japan - stuurden in 2018 een nieuw ruimtevoertuig richting Mercurius. Als alles goed gaat wordt vanaf eind 2025 nieuwe data verzameld en kunnen onderzoekers daarmee meer zeggen over het krimpproces.  

Overigens is dat proces wel heel langzaam. De schattingen lopen uiteen, maar waarschijnlijk is Mercurius tussen de 1 en 7 kilometer gekrompen in diameter sinds het ontstaan van de planeet zo'n 4,5 miljard jaar geleden.  

De paper vind je in Nature: Widespread small grabens consistent with recent tectonism on Mercury

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe kun je iemand genezen door zijn of haar DNA te repareren? Loes van Langen, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - het is niet alleen maar sleutelen aan het DNA.

Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ruim één op de vijf Nederlanders zegt weleens een gebeurtenis te hebben meegemaakt die net iets te toevallig is. Soms wordt er zelfs gesproken over een wonder.

We bespreken met religiewetenschapper Anne-Marie de Korte van de Universiteit Utrecht waarom mensen elkaar zo graag wonderverhalen vertellen en welke rol religie daarin speelt. 

Zelf een wonder meegemaakt? Dan hoort De Korte daar graag meer over. Je vindt haar contactgegevens hier.

Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door het veranderende klimaat, wordt de wereld onder water steeds lawaaiiger. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Dat heeft zowel met de chemische samenstelling als de stroming van het water te maken.

We bespreken het Lennart de Nooijer, onderzoeker bij het NIOZ. Lees hier meer over het onderzoek: Klimaatverandering maakt de onderwaterwereld lawaaiiger

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hormonen zorgen er bij muizenmoeders in de laatste fase van de zwangerschap voor dat neuronen andere verbindingen maken. En die veranderingen zijn mogelijk blijvend, zeggen onderzoekers.  

Je zou het een beetje kunnen vergelijken met de melkproductie die alvast opgang komt; het is een voorbereiding op de komst van een baby. In het geval van het brein zorgt oestrogeen alvast voor een verandering in het gedrag van bepaalde neuronen en progesteron voor nieuwe verbindingen.  

Deze veranderingen vinden plaats in een hersengebied dat gelinkt wordt aan het moederinstinct. Het zorgt er bij muizen voor dat de focus van het zoeken van een partner verschuift naar het verzorgen van de jongen. Muizen die neuronen hadden die ongevoelig waren voor deze hormonen, lieten bij de geboorte geen verzorgend gedrag zien.

De aanname is dat een vergelijkbaar effect in mensen te vinden is. In eerdere onderzoeken naar zwangere vrouwen was op hersenscans ook al te zien dat er veranderingen in hersenvolume en hersenactiviteit plaatsvinden. Veranderingen die lang na de zwangerschap aanhouden.  

Natuurlijk is het opvoeden van kinderen voor een muis nogal anders dan voor een mens. Zo krijgen wij bijvoorbeeld hulp, informatie en begeleiding, wat zou kunnen betekenen dat we minder hoeven te rekenen op de effecten van hormonen. Ook spelen er in het mensenlichaam nog veel meer processen een rol bij het moederinstinct.  

De onderzoekers hopen toch dat deze ontdekking belangrijke inzichten kan geven in het gedrag van ouders en iets als postnatale depressie. 

Lees hier meer over het onderzoek: Pregnancy leads to permanent rewiring of brain, study suggests

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Utrechtse geologe heeft een verrassende ontdekking gedaan. Zij vond tijdens haar onderzoek namelijk overblijfselen van een nog onontdekte tektonische plaat, die zo groot moet zijn geweest als een kwart van de stille oceaan. 

In deze aflevering hoor je onderzoeker Suzanna van de Lagemaat van de Universiteit Utrecht. Vrijdag 13 oktober promoveert ze op dit onderwerp: Junction Jigsaw: Reconstructing the plate tectonic puzzle from the Panthalassa to the Tethys realm

Lees hier meer over haar ontdekking: Plaattektonische verrassing: Utrechtse geoloog vindt onverwacht relicten van verloren megaplaat

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Liedjes, literatuur, schilderijen: kunstmatige intelligentie kan het allemaal. Begin dit jaar won een AI-gegenereerde foto zelfs een prestigieuze fotoprijs. Kunnen we echt nog van nep onderscheiden? Maakt dat uit? En denken we anders over een kunstwerk als we erachter komen dat het door AI is geproduceerd?

Dat onderzocht psycholoog Manuel Oliveira van de Universiteit Utrecht op het Betweter Festival. We spraken hem er uitgebreid over. Let op: deze audio is in het Engels. 

Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een toekomst waar mens en technologie steeds meer met elkaar versmelten komt snel dichterbij. Denk bijvoorbeeld aan implantaten die oplossen of opgaan in nieuw weefsel. Hoe accepteer je een implantaat als onderdeel van jezelf? En is dat anders als zo'n implantaat door de tijd heen verandert? 

Medisch ethici Manon van Daal en Anne-Floor de Kanter van het UMC Utrecht onderzochten op het Betweter Festival hoe bezoekers hierover denken. We spraken ze er uitgebreid over. 

Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Overmatig veel knipperen, een te starre blik, of juist snel wegkijken: wie liegt, toont afwijkend gedrag, denken we vaak. Is dat inderdaad zo? En kunnen we dat gedrag zelf wel goed herkennen?

Op het Betweter Festival onderzoekt computerwetenschapper Ronald Poppe van de Universiteit Utrecht het vermogen van bezoekers om leugenaars te herkennen. Hij vertelt er meer over in Wetenschap Vandaag. 

Zelf ook kijken hoe goed je bent in leugens herkennen? Klik dan op deze appversie van het experiment: bestliar.nl

Hier lees je meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou het niet denken: maar zelfs eencellige organismen - zoals bacteriën - kunnen de toekomst voorspellen. Hoe goed ze daar precies in zijn, dat hebben onderzoekers nu uitgezocht. 

In deze audio hoor je Age Tjalma van AMOLF. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria opt for the best price-to-quality ratio to predict the future

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een vraag die ons al eeuwen bezighoudt: wat was er eerder, de kip of het ei? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - hoewel hij erkent dat het op het eerste gezicht geen gemakkelijke vraag is om op te lossen.

Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Perceptie- en robotonderzoeker Irene Kuling is benieuwd naar aanraking en hoe wij de wereld om ons heen ervaren. Op het Betweter Festival deed ze een experiment waarbij bezoekers zelf konden instellen hoe ze dachten dat een dier, of een voorwerp zou aanvoelen als ze het zouden aanraken. Zelfs als ze daar nog nooit mee in aanraking zijn geweest.

Uiteindelijk kunnen de resultaten van dit onderzoek, dat vanuit het Centre for Unusual Collaborations is opgezet, helpen bij het ontwikkelen van robots die prettiger zijn om in de buurt te hebben. We spraken Kuling over het experiment en de grotere vragen die ze hoopt te beantwoorden. Haar uiteindelijke droom bespreken we ook: ooit Barbapapa in het echt maken. 

Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Natuurkunde gaat dit jaar naar drie wetenschappers die met hun werk hebben bijgedragen aan een techniek met lichtpulsjes, waarmee supersnelle veranderingen in atomen en elektronen bekeken kunnen worden. Veranderingen die plaatsvinden in attosecondes.

We spreken erover met Huib Bakker, hij doet in Nederland bij AMOLF ook onderzoek naar lichtpulsen, maar dan op een andere schaal. Hij vertelt wat een attoseconde eigenlijk is, hoe deze onderzoekers hebben bijgedragen aan het onderzoeksveld en of er al zicht is op toepassingen voor deze techniek. 

Lees hier meer over the Nobel Prize in Physics 2023 die is uitgereikt aan Pierre Agostini (VS), Ferenc Krausz (Duitsland) en Anne L’Huillier (Zweden).

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cognitief psychologen Alex Hoogerbrugge en Andre Sahakian willen meer weten over hoe ons kortetermijngeheugen werkt. Op het Betweter Festival in Utrecht kon je als bezoeker meedoen aan hun geheugen-experiment om zo de wetenschap een handje te helpen. 

In de radiostudio van Tivoli spraken we ze hier uitgebreid over. Hoeveel kan ons kortetermijngeheugen aan? Moet je nou wel of niet met boodschappenlijstjes werken? Hoe doe je hier eigenlijk onderzoek naar? En kan Karlijn Meinders zes gekleurde vormen onthouden en dan nog steeds de achternaam van Andre goed uitspreken?

Lees hier alles over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Geneeskunde is dit jaar uitgereikt aan onderzoekers Katalin Karikó en Drew Weissman. Hun mRNA-modificaties zorgde ervoor dat de techniek daadwerkelijk als geneesmiddel kon worden gebruikt en was onmisbaar bij het ontwikkelen van de mRNA-vaccins tegen covid. 

We spreken erover met Roy van der Meel, universitair hoofddocent in de Precision Medicine group van de TU Eindhoven. Hij werkte mee aan een ander belangrijk onderdeel van deze vaccins: de lipide nanodeeltjes die zorgen dat het mRNA beschermd blijft en opgenomen wordt door cellen.

Lees hier meer over de prijs: The 2023 Nobel Prize in Physiology or Medicine

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn veel mensen die denken dat je in bepaalde mate met microben in aanraking moet komen om gezond te blijven. Het zou bijvoorbeeld je immuunsysteem beter trainen en het risico op allergieën verminderen. 

Dat er nu steeds meer mensen met allergieën rondlopen, zou binnen die theorie dan iets te maken hebben met te hygiënisch leven. Maar een nieuw onderzoek spreekt dat tegen. 

Daarin vergeleken onderzoekers muizen die leven in een microben-rijke verwilderde omgeving met genetische identieke muizen die in een super steriel lab opgroeiden. Ze vonden amper verschillen in weerstand tegen allergieën. Immuuncellen reageerden vergelijkbaar op de aanwezigheid van allergenen en ook de reactie van goede bacteriën in de darmen was niet beter in de wildere muizen. 

En ja: dit zijn muizen en wij zijn mensen natuurlijk, toch hopen de onderzoekers hiermee bij te dragen aan onderzoek naar allergieën en het nut van het actief beïnvloeden van de samenstelling van microben in behandelingen. 

Zo wordt bijvoorbeeld naar poeptransplantaties gekeken bij het behandelen van ontstekingsziektes. Het idee van ‘het in ons voordeel gebruiken van infecties en microben’ is natuurlijk mooi, en zou in sommige gevallen een belangrijk verschil kunnen maken, maar tegelijk is deze uitkomst een goede reminder dat het wellicht niet zo vanzelfsprekend is en meer onderzoek hard nodig is.

Lees hier meer over het onderzoek: Allergy study on 'wild' mice challenges the hygiene hypothesis

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was al bekend dat bij de ziekte van Parkinson de cellen in de hersenen die dopamine aanmaken langzaam verdwijnen. Maar waarom ervaart de ene persoon daarvan milde klachten, terwijl een ander veel meer symptomen heeft? 

Dat hebben onderzoekers van het Radboudumc uitgezocht. Wat blijkt: onze hersenschors, het buitenste deel van de grote hersenen, kan taken overnemen van het diepere deel van de hersenen dat bij Parkinson beschadigd raakt. Dat is het deel waar die cellen die dopamine maken verloren zijn gegaan. De mate waarin gecompenseerd wordt door de hersenschors bepaalt vervolgens hoeveel klachten mensen hebben. 

Hoe actiever de taken worden overgenomen, hoe milder de traagheid en hoe beter het nadenken gaat. Artsen vermoedden al langer dat zo’n mechanisme van compensatie bestaat, maar het is nu voor het eerst wetenschappelijk aangetoond.  

Mensen met milde klachten toonden veel meer activiteit in de hersenschors, vooral in de gebieden die betrokken zijn bij de aansturing van beweging. Deze gebieden waren zelfs actiever dan in gezonde vrijwilligers, en dat laat zien dat er sprake is van compensatie. Bij ernstige klachten was de hersenschors juist veel minder actief dan bij gezonde vrijwilligers. 

De onderzoekers hopen in de toekomst de compensatie door de hersenschors te kunnen stimuleren in Parkinsonpatiënten.

Lees hier meer over het onderzoek: Compensatie door gezonde hersendelen verlicht klachten bij parkinson

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou zeggen: iets kunnen leren, vereist denkkracht. Hoe geavanceerder de hersenen hoe makkelijker dit gaat. Maar nu laten onderzoekers zien, dat het zelfs helemaal zonder mogelijk is.  

Een klein Caribisch kwalletje met een doorsnede van niet meer dan een centimeter, kan aangeleerd worden om visuele signalen te associëren met tegen iets aan botsen. Aangezien het diertje niet meer dan 1000 neuronen heeft en geen centraal brein is dit behoorlijk bijzonder. 

Eerder lieten andere onderzoekers ook al zien dat een zeeanemonensoort, die behoort tot dezelfde stam als de kwal, dit ook kan. Alleen in dat onderzoek werden lichtsignalen gekoppeld aan elektrische schokjes en dat is niet een hele natuurlijke situatie. Nu is geprobeerd om de experimenten wel te laten lijken op wat de kwalletjes gewend zijn. 

De watertanks bootsten hun troebele leefomstandigheden tussen de mangrovewortels na. Op de glazen wanden zaten of witte en zwarte strepen, of witte en grijze strepen. De zwarte strepen ontweken ze keurig, alsof het echte wortels waren, maar de grijze strepen zagen ze niet goed genoeg. 

Na een paar botsingen pasten ze zich echter aan. Kwamen ze te dicht bij de strepen, dan zwommen ze er snel vandaan. De onderzoekers keken ook nog hoe de visuele signaaltjes precies omgezet worden naar de pulsjes die nodig zijn om te zwemmen.  

Maar er is nog genoeg te onderzoeken: kunnen de kwalletjes deze lessen onthouden? En zo ja: voor hoe lang? Ook willen ze nog naar de betrokken genen kijken. Uitpluizen hoe dit mechanisme in elkaar zit kan helpen begrijpen hoe leergedrag ooit is ontstaan, maar het kan ook als inspiratie dienen voor het ontwikkelen van robots die moeten kunnen reageren op hun omgeving.

Lees hier meer over het onderzoek: How to train your jellyfish: brainless box jellies learn from experience

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gooi een appel in de lucht en hij komt, met dank aan de zwaartekracht, weer naar beneden vallen. Maar wat zou er gebeuren als je dit niet met materie, maar met antimaterie zou doen? 

Een experiment van onderzoeksinstituut CERN in Genève, eentje waar gigantisch veel werk achter zit, heeft het nu aangetoond: een anti-appel zou ook gewoon vallen. Fysicus Ivo van Vulpen van de Universiteit van Amsterdam en Nikhef vertelt er meer over.

Lees hier meer over het onderzoek: ALPHA experiment at CERN observes the influence of gravity on antimatter. BBC schreef er ook een mooi artikel over: Scientists get closer to solving mystery of antimatter

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De venusvliegenvanger is - zoals de naam al suggereert - een vleesetende plant. Zo eentje die dichtklapt als een nietsvermoedende prooi op de gevoelige haartjes van de bladeren landt.  

Wat er op zo'n moment gebeurt is dat die supergevoelige haartjes een elektrisch signaal door de bladeren heen sturen. Volgen er twee vlak achter elkaar, dan klappen de bladeren in een fractie van een seconde dicht. 

Maar dat is niet alles waar deze haartjes goed voor zijn, hebben onderzoekers ontdekt. De haartjes bevatten namelijk ook cellen die reageren op temperatuur. Nou groeit deze plantensoort vooral in grassig moerasland in Amerika en in droge periodes vliegt dat gras nogal eens in de fik.  

Als dit gebeurt, zagen ze in experimenten, detecteren de haartjes de verhoging in temperatuur. In reactie daarop klappen alle bestudeerde planten dicht. Sommige bleken zelfs ongedeerd toen ze na de brand weer openklapten.  

Ook bij normale hoge temperaturen, denk aan 37 graden, bleken de haartjes te reageren, maar dan werd slechts één signaal verstuurd. Vanaf 55 graden en bij een acute stijging in temperatuur stuurden de haartjes een dubbel signaal, net als bij een rondwandelende vlieg, en BAM. Dicht gaat die klep.

Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: Venus flytrap has ‘fire alarm’ to detect blaze danger

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Heb je er wel eens over nagedacht waarom de tijd sneller lijkt te gaan als je ouder wordt? Het heeft onder andere te maken met het mee maken van nieuwe dingen en de afleveringen die je brein daarvan maakt.

We horen meer van Wouter Kruijne, cognitief neurowetenschapper bij de Rijksuniversiteit Groningen, gespecialiseerd in hoe wij de tijd beleven.

Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een gloednieuw dino-boek, geschreven door paleontoloog Melanie During, vertelt meer over de geschiedenis van dinosauriërs, de wereld waarin ze leefden en het onderzoek dat naar ze wordt gedaan.

Dat laatste gaat niet altijd vanzelf, weet During uit eigen ervaring, maar in haar geval leverde het wel een bijzondere ontdekking op: ze kon aantonen in welk seizoen de meteoriet insloeg die zoveel dino's het leven kostte.

In De laatste lente van de dinosauriërs wordt niet alleen op een begrijpelijke manier het verhaal van deze indrukwekkende dieren verteld, maar lees je ook het verhaal van During zelf. Ze vertelt alles vanuit een enthousiasme dat aanstekelijk werkt en er zijn interessante anekdotes genoeg.

Bijvoorbeeld over hoe de eerste dino ooit beschreven (volgend jaar is dat 200 jaar geleden) bijna naar een balzak was vernoemd. En waarom lukt het eigenlijk zelden om te bepalen of een dino een mannetje of een vrouwtje moet zijn geweest? 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dieren gebruiken soms slimme trucjes om niet op te vallen, maar soms heeft het meer zin om juist wel op te vallen, alleen dan vermomd als iemand anders.  

Zo hebben sommige dieren patronen of structuren op zich, waardoor ze lijken op een ander dier of object. Een ratelslang met een spinvormig aanhangsel aan zijn staart bijvoorbeeld, rupsen die net doen of ze een vogelpoep zijn, of een vissoort die vermomd in de kleuren van een schoonmaakvis, snel een hapje neemt van een nietsvermoedende wasstraatbezoeker. 

Nu is er weer een nieuwe sjoemel-artiest ontdekt, met een wel heel bijzondere vermomming. Een kortschildkever die op zijn rug een enorme nep-termiet laat groeien, zodat echte termieten denken dat het een soortgenoot is. Omdat termieten eten binnen een kolonie met elkaar delen, is het vervolgens een kwestie van rondhangen en wachten tot iemand een snackie komt brengen.  

Een waar luizenleven voor de kortschildkever dus. 

Lees hier meer over het onderzoek: Beetle grows 'termite' on back to steal food

Ook leuk, van de BBC: Meet the fakers of nature

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vrijwel iedereen heeft weleens een nare gedachte over iemand anders. Maar kan het ook moreel verkeerd zijn om bepaalde dingen over een ander te denken? Moeten we - als we een rechtvaardige maatschappij willen creëren, zonder zaken als racisme en seksisme - niet verder gaan dan alleen letten op onze uitspraken en ons gedrag? 

Filosoof Romy Eskens van de Universiteit Utrecht is met dit vraagstuk aan de slag gegaan. Niet om uit te komen bij een gedachtenpolitie, maar wel om de discussie aan te gaan. Want hoe sterk zijn de argumenten vóór 'je mag alles denken wat je wilt' eigenlijk? Niet zo heel sterk, als je erover nadenkt, meent Eskens. Komende vrijdag gaat ze erover in gesprek op het Betweter Festival in Tivoli Vredenburg.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Grote grazers als olifanten, bizons, neushoorns en buffels, zouden weleens het perfecte natuurlijke wapen kunnen zijn tegen invasieve plantensoorten die de biodiversiteit bedreigen. 

Het platstampen en fijnkauwen van die invasieve plantjes zorgt er - in ieder geval in India, waar dit is bestudeerd - voor dat het lokale groen niet overwoekerd wordt. Maar eh... hoor ik je denken: dat stampen en kauwen betekent dan toch evengoed het einde voor die lokale begroeiing? 

Maar dat is volgens dit onderzoek niet zo. Die planten leven namelijk al duizenden jaren samen met deze diersoorten. Ze zijn geëvolueerd om de vrij brute behandeling van de meer dan een ton wegende grazers te overleven.  

De onderzoekers vonden in hun uitgebreide analyse dan ook een link tussen het aantal grote grazers en de hoeveelheid lokale en invasieve planten. Veel grote grazers, veel oorspronkelijke plantensoorten, weinig invasief groen.  

Maar waarom dan juist focussen op die enorme dieren? Nou, die zijn zo groot en hebben zoveel voedsel nodig, dat ze niet al te kieskeurig kunnen zijn. Dat betekent dat ze sneller onbekende soorten naar binnen werken dan kleine grazers. Oh en: ze worden minder snel zelf als snack genuttigd, ook handig.  

Natuurlijk zijn er ook landen waar deze dieren niet in het wild voorkomen en waar invasieve plantensoorten ook een groot probleem zijn. In dat geval is het volgens de onderzoekers ook prima om een combinatie van kleine en middelgrootte grazers in te zetten. Er zijn al projecten in Europa opgezet die positieve resultaten laten zien door bijvoorbeeld herten, vee, buffels en paarden bij elkaar te zetten.  

Om beter te weten welke aanpak waar het beste werkt, is het wel nodig om dit net als in India, eerst goed uit te zoeken.

Lees hier meer over het onderzoek: A 'natural weapon': Study shows large herbivores keep invasive plants at bay

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ja, dit kun je dus ook onderzoeken. Wat helpt er tegen knoflookadem? Dat is wat onderzoekers in het lab hebben bestudeerd.  

Ze zochten uit of volle yoghurt misschien de oplossing kon zijn. Daarbij keken ze naar het effect van het product als geheel, maar ook naar het effect van de individuele bestanddelen van de yoghurt - water, eiwit en vet - op de stofjes die voor knoflookgeur zorgen.  

Vooral vet en eiwit bleken goed te zijn in het voorkomen van het verspreiden van de geurmoleculen. De onderzoekers focussen dan toch liever op die eiwitten, want mensen spek, of hamburgers aanraden is nou ook weer niet ideaal. Ze dromen nu van een eiwitrijk product dat speciaal voor deze toepassing wordt ontwikkeld. Welke eiwitten dan het beste werken, dat moet nog worden onderzocht.  

Voor nu raden ze Griekse yoghurt aan, vanwege de grote hoeveelheid eiwitten. Het is wel zaak om het snel na het eten van knoflook te nuttigen. Dan werkt het vangen van de geurmoleculen het best.  

Eerder werden door dezelfde onderzoekers overigens al vergelijkbare effecten gevonden bij appels, munt, sla en melk. Kleine disclaimer: dit yoghurt-onderzoek is nu nog uitgevoerd in potjes in het lab. Een experiment met mensen en echte knoflookadem staat in de planning.

Lees hier meer over het onderzoek: Yogurt may be the next go-to garlic breath remedy

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je ooit borstvoeding hebt gegeven, dan herken je het misschien: je baby, of zelfs de baby van iemand anders begint te huilen en hop, je borsten beginnen acuut melk te produceren. 

Een prachtig trucje van de natuur, maar hoe werkt het precies? Dat hebben onderzoekers bij muizen uitgezocht.  

Ze zagen dat 30 seconden aaneengesloten huilen (of piepen) van kinderen zorgde voor de aanmaak van oxytocine in de hersenen. En dat zette weer in gang dat de melkproductie aan werd gezet. Dit effect duurde zo'n vijf minuten. Tegen die tijd waren de jongen of genoeg gevoed, of begonnen ze opnieuw te huilen, wat het mechanisme weer opnieuw activeerde. Onder de 30 seconden gebeurde er meestal niets, dit waarschijnlijk om vals alarm te voorkomen en geen melk te verspillen. 

Op deze manier bereidt een kind de moeder als het ware voor op het voeden. Zou dit niet gebeuren, dan kan het even duren voordat de melk op gang komt. Geen enorme ramp, die paar minuten extra, maar toch: als je als ouder al moe bent, of als baby honger hebt, dan is het toch wel hoe sneller hoe beter.  

Wat de onderzoekers ook hopen, is dat ze met deze kennis uiteindelijk mensenmoeders kunnen helpen waarbij borstvoeding niet goed op gang komt.

Lees hier meer over het onderzoek: Brain circuit behind release of breast milk at baby’s cries uncovered

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe is de mens eigenlijk uitgegroeid tot het slimste dier op aarde? Het is één van de vragen die voorbijkomt op het Betweter Festival in Utrecht volgende week en wij krijgen alvast een voorproefje van cognitief gedragsbioloog Jorg Massen van de Universiteit Utrecht.

Meer informatie over zijn bijdrage op het festival volgende week vind je hier: Waarom zijn wij mensen zo slim? Kijk hier voor alle andere sprekers, optredens en experimenten: Betweter Festival 2023. 

Er zijn nog een paar kaarten beschikbaar: ticket vr 29 sep 2023

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Radioactief afval van kerncentrales is een veelbesproken onderwerp. Het kernafval kan gerecycled worden, maar of dat een goed idee is? Dat ligt er maar net aan, aan wie je het vraagt. We horen meer van energie-ethicus Behnam Taebi van de TU Delft. 

Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door satellietmetingen en machine-learning te combineren lukt het SRON-onderzoekers sinds kort om elke week openbaar te maken waar ter wereld de grootste bronnen van methaanuitstoot zitten.

Maar waarom is het zo belangrijk om die bronnen zo precies in kaart te brengen? Hoe doen ze dat? En wat kan er in de toekomst mogelijk nog beter?

We bespreken het met onderzoeker Bram Maasakkers, hij werkte met eerste auteur Berend Schuit aan de bijbehorende publicatie. Daar lees je hier meer over: Superuitstoters van methaan wekelijks onthuld met combinatie van satellieten en machine-learning

Ook interessant: Major UK methane greenhouse gas leak spotted from space

See omnystudio.com/listener for privacy information.